werkmap “de keuken rond 1900” - mot · 2019. 6. 28. · 2 het mot dienst educatie september...

Het MOT Dienst educatie september 2007

Het

Werkmap “de keuken rond 1900”

3de graad Lager Onderwijs

2


Voorwoord Beste, Het boekje “de keuken rond 1900” biedt aan de leerkracht de mogelijkheid om samen met de leerlingen aan de slag te gaan. Er wordt achtergrondinformatie gegeven rond de 6 thema’s die aan bod komen in het atelier: verwarmen, koken, bewaren, het keukengerei, het water en de verlichting. Daarnaast zijn er werkblaadjes voorzien voor de leerlingen en worden er tips gegeven om enkele dingen in de klas uit te proberen. Veel succes Petra Vandermeiren Educatieve dienst Het MOT, Grimbergen

3


Inhoudsopgave Voorwoord p 2 Inhoudsopgave p 3 Inleiding p 4 Verwarmen in de keuken rond 1900 p 5 Werken in de klas: op zoek naar kelderroosters p 8 Koken in de keuken rond 1900 p 9 Werken in de klas: gewonnen brood p 16 Bewaren in de keuken rond 1900 p 17 Werken in de klas: boter maken p 21 Verhaal van de krekel en de mier p 22 Het keukengerei p 23 Water in de keuken rond 1900 p 25 Verlichting in de keuken rond 1900 p 26

4


Inleiding Zo’n 100 jaar geleden zag de keuken er helemaal anders uit dan nu. Alle techni-sche snufjes die wij nu kennen, zoals centrale verwarming, microgolfoven, een koelkast, diepvriezer of zelfs stromend, warm water bestonden nog niet. Elektriciteit en steenkoolgas waren reeds gekend, maar enkel de rijke stadsbe-woners konden hiervan genieten. En dit dan nog in beperkte mate. Wat deed men dan vroeger om het binnen lekker warm te maken? Kookten zij net als wij of aten zij andere dingen? Waar haalden zij al hun voedsel en hoe bewaarden ze het? Waar haalden zij water, als het niet uit de kraan stroomde? Vele vragen waarop we samen een antwoord zoeken. Draai de pagina maar snel om.

5


Verwarmen in de keuken rond 1900 Om ons huis lekker warm te maken, moeten wij niet veel moeite doen. Wij du-wen of draaien aan een knop en de verwarming springt meteen aan. Zo’n 100 jaar geleden was er helemaal geen centrale verwarming in huis. Vaak werd er slechts één kamer verwarmd: de keuken. Herken jij de verschillende warmtebronnen rond 1900? Schrijf de juiste naam bij de foto’s.

De ………………………………………………… De …..……………………………………………….. wordt gestookt met……………………… wordt gestookt met ……………………… Het …………………………………………………………. wordt gestookt met……………………………..

Herken jij de verschillende brandstoffen? Schrijf de juiste naam onder de fo-to. ………………………………….. ………………………………………………………. ……………………………………………………….. ……………………………………………………… …………………………………………………….. Wat is het verschil tussen houtskool en steenkool? ……………………………………………………………………………………………………………………………………….. …………………………………………………………………………………………………………………………………………

Wat is turf? …………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………………

Wat moet er met dierenmest gebeuren voor we het kunnen gebruiken als brand-stof?....................................................................................

6


7


De kolenkelder Om de kachel aan te steken heb je hout of steenkool nodig. Die brandstof moet ook opgeslagen worden. De kolen worden door de kolenhandelaar thuis gebracht en meteen in de kelder gestort. Dit doet men via het ……………………………………….. Om de kachel brandend te houden, moeten er regelmatig kolen bij gegooid wor-den. Meestal moesten de kinderen om kolen gaan. Dit was geen leuk werkje, want de donkere kelder maakte ook de stoerste bink wel een beetje bang. Hoe kan je kolen halen? De kolen kan je er inscheppen met een …………………………………….. met een ………………………………………...

8


Werken in de klas: op zoek naar kelderroosters Als je goed kijkt, kom je in de straat een heleboel kelderroosters tegen. Je vindt ze meestal aan iets oudere huizen.

Nodig : een notaboekje, een potlood en veel speurderszin Kies een paar straten uit in de buurt van je school en maak een inventaris op van de kelderroosters. Noteer steeds de straat en het nummer waar zich een kelderrooster bevindt. Je kan ook een foto nemen of een tekening maken van oude of speciale kelder-roosters.

9


Koken in de keuken rond 1900 Lange tijd gebeurde het verwarmen en het koken op één en dezelfde warmte-bron. Zo kookte men heel lang in de haard en later op de kachel. Het is pas wan-neer het kookfornuis op de markt komt, rond 1850, dat het verwarmen en het koken van elkaar wordt gescheiden.

In de open haard of boven een vuur wordt gekookt. Om de ketel boven het vuur te hangen, kan je een ………………………………………………. gebruiken. Door de ver-schillende schakels en de haak, kan je de ketel dich-ter of verder van het vuur hangen.

Op de kachel staat steeds een …………………………………….….. . Zo heb je steeds warm water binnen handbereik en vermijd je droge lucht. In de kachel heb je geen echte oven. Dit onder-deel van de kachel werd enkel gebruikt om ge-rechten …………………………………… te houden of lang-zaam te laten sudderen.

10


Een kookfornuis stook je met ……………………….. of …………………………………. . Hier heb je ook een echte ……………….. om brood, koekjes en andere gerechten in klaar te maken.

Met de komst van het gas, worden er ook andere kookfornuizen uitgevonden. We noemen dit een………………………………………….

In de winter is het wel gezellig, zo koken op de ka-chel of op het kookfornuis, maar tijdens de zomer is het een hels werk. De keuken wordt dan enorm warm en vochtig.

Een oplossing is koken op een……………………………………………………………. Een groot voor-deel is dat de kachel of het kookfornuis niet moet worden aangestoken, maar het is wel veel kleiner en dus minder handig om op te koken.

Herken jij volgende groenten en fruit? Schrijf de juiste naam eronder.

……………………………………………………………

………………………………………… ………………………………………………………….

………………………………………… …………………………………………………………..

………………………………………... 11


……………………………………………………………. ………………………………………….

…………………………………………………………….

………………………………………….

……………………………………………………………

………………………………………….

12


……………………………………………………………

………………………………………….

……………………………………………………………. ………………………………………….

…………………………………………………………….

………………………………………….

13


14


Woordpuzzel Vandaag worden fruit, groenten en allerlei andere lekkernijen vanuit heel de wereld aangevoerd. Vroeger was het anders. Je at wat er in de tuin werd ge-teeld of wat je op de markten kon kopen. Zo waren sinaasappelen en bananen 100 jaar geleden een zeldzaamheid. Weet jij welk fruit, groenten of noten rond 1900 in onze streken voorkwamen? Onderstreep in de woordenlijst. aalbes kiwi perzik aardappel knolselder prei amandelnoot kruisbes rode biet banaan meloen rode kool bloemkool olijf sinaasappel chicorei paprika spinazie framboos passievrucht spruiten hazelnoot peer zurkel Doorstreep nu alle onderlijnde woorden in de woordpuzzel op de volgende pagi-na.

15


Alles juist?

A S P R U I T E N M A N D A P P

E P L K R U I S B E S S I E N P

P I E A P R I K O L A IJ H F P A

C N V E B A N E I N A V A H N S

G A P E R Z I K P Z L I Z Y F S

N Z G V R U C H T R B B E J H I

A I D A A R D A P P E L L O L IJ

A E B N O O T O K K S I N U E D

N I Y L C H I C O R E I O J F D

Q H K N O L S E L D E R O N B K

A I P M V E IJ L S E F U T I K S

D F G U H I M R O D E B I E T U

T E E N Z U R K E L V L I R E T

P A P F R A M B O O S M E L P E

K E S F T U J G F O D Z R Z U I

H M W R O D E K O O L I U G K O

16


Werken in de klas: gewonnen brood Nodig (voor 4 personen):

8 sneden oud wit brood, 1 1/2 glas melk, 4 eieren, 80 g fijne kristalsuiker, 50 g boter of margarine, 1 zakje vanillesuiker een pan, een kookvuur, een spatel

Snij het brood in gelijke sneden en leg ze in een diepe schotel. Giet er lauwe melk over en laat even staan. Klop ondertussen de eieren op met de vanillesuiker. Neem de sneden brood en laat ze even uitlekken en drenk ze dan in het opgeklopte eimengsel. Verhit de boter in een grote pan en bak de sneden brood gedurende 5 minuten aan elke kant. Eenmaal uit de pan, strooi je er wat suiker over. Smakelijk!

17


Bewaren in de keuken rond 1900 Voor de komst van de koelkast en de diepvriezer moesten de mensen andere manieren bedenken om groente, fruit en vlees voor een lange tijd te bewaren. Er waren immers geen supermarkten zoals nu. Na de oogst - en slachtperiode werd dan ook alles ingemaakt. Zo had je eten tijdens de herfst - en winter-maanden. Vul het juiste antwoord in.

vliegenkast - drogen - zout - muizen – roken – gedroogd

Om vlees te bewaren legt men het op in …………………………..

Men kan het ook…………………………… of …………………………………….

Het vlees wordt aan een vleeskroon gehangen om het te beschermen tegen de

…………………………….. .

Om vlees, kaas en andere voedingsmiddelen te beschermen tegen de vliegen legt

of hangt men het best in de ………………………………………… .

Bepaalde groenten en fruit worden ook ………………………………………………….

18


Je kan groenten bewaren door ze op te leggen in:

………………………………………………………………...

…………………………………………………………………

…………………………………………………………………

een pekelvat voor vlees

Fruit kan je bewaren door:

het op te leggen in …………………………………….

er ……………………………………………………. van te maken

Melk kan je bewaren door:

er ………………………………………………. of ………………………………………….. van te maken

een houten botervorm

19


Herken jij volgende voorwerpen?

Dit is een……………………………………………. Dit is een …………………………………….

Dit zijn ………………………………………………………..

Dit is een ……………………………..om………………………………………….te bewaren

20


Steriliseren van voeding Het vlees en de groenten die opgelegd werden in zout, waren na een tijdje niet lekker meer om te eten. Toch at men vroeger alles op, gewoon omdat er niets anders was. Je at wat de pot schafte. Om het eten toch wat smakelijker te maken, werden de groenten en het vlees eerst goed afgespoeld. Zo kreeg je een deel van het zout weg. Daarna werd al-les in één pot klaargemaakt, een stoofpotje. Het steriliseren werd ontdekt in 1795 door de Parijse kok Nicolas Appert, en betekende een hele vooruitgang. Door vlees of groenten te koken op 120°C en van de lucht af te sluiten, bleef het voedsel maandenlang houdbaar. In vergelij-king met het zouten, opleggen of drogen bleef het uitzicht, de vitaminen, de kleur en de smaak veel beter bewaard. Vanaf nu moest je geen stoofpotjes meer eten. Toch moest de huisvrouw nog wachten tot na Wereldoorlog I om er mee aan de slag te gaan. steriliseerbokalen met fruit en groenten

21


Werken in de klas: zelf boter maken

Nodig: verse koemelk of volle room, glazen bokaal met schroefdeksel, lepel, zeefje, schone vaatdoek, mes, brood Zet de verse koemelk een paar uur op een koele plek, zodat de room komt bo-vendrijven. Schep met een lepel de room van de melk. Doe de room in de pot en draai het deksel goed dicht. Schudt de pot op en neer. Na een tijdje komen de eerste boterklontjes tevoorschijn, schep ze eruit met een lepel of een zeefje. Spoel de boterdeeltjes met koud water af. Doe ze in een schone doek en knijp het vocht eruit. Smeer de boter op bruin brood. Smakelijk!

22


Verhaal van de krekel en de mier De krekel sjirpte dag en nacht, zo lang het zomer was, Wijl buurvrouw mier bedrijvig op en neer kroop door 't gras "Ik vrolijk je wat op," zei hij. "Kom, luister naar mijn lied." Zij schudde nijdig met haar kop: "Een mier die luiert niet!" Toen na een tijd de vrieswind kwam, hield onze krekel op. Geen larfje of geen sprietje meer: droef schudde hij zijn kop. Doorkoud en hongerig kroop hij naar 't warme mierennest. "Ach, juffrouw mier, geef alsjeblieft wat eten voor de rest Van deze barre winter. Ik betaal met rente terug, Nog vóór augustus, krekelwoord en zweren doe 'k niet vlug!" "Je weet dat ik aan niemand leen," Zei buurvrouw mier toen heel gemeen. "Wat deed je toen de zon nog straalde En ik mijn voorraad binnenhaalde?" "Ik zong voor jou," zei zacht de krekel. "Daaraan heb ik als mier een hekel! Toen zong je en nu ben je arm. Dus dans nu maar, dan krijg je 't warm!" Wie leeft van kunst gaat door voor gek. Vaak lijdt hij honger en gebrek.

Jean de La Fontaine's fabel

www.beleven.org

Het keukengerei Sommige werktuigen in de keuken bestaan al langer dan vandaag. Denk hierbij maar aan de blikopener. Daarnaast zijn er heel wat werktuigen die wij nu niet meer gebruiken, zoals het suikerbijltje of suikerbreektang. Sommige werden vervangen door een moderne variant. Zo gebruiken wij voor heel wat keukenkar-weitjes een mixer. Herken jij het keukengerei van vroeger? Schrijf de juiste naam eronder.

……………………………….. ……………………………….. ……………………………. …………………………………..

…………………………………... ……………………………………..

23


24Het MOT Dienst educatie

suiker Vroeger bestond er wel suiker, maar nog geen suikerklontjes. Suiker werd tot dan verkocht in suikerbroden. Die grote suikerklomp kan je niet zomaar in je thee of koffie gooien. Hij moet gebroken worden. Weet jij welke werktuigen daarvoor gebruikt worden? …………………………… …………………………………..

25


Water in de keuken rond 1900 Vandaag hebben wij in de keuken, de badkamer, de garage, enz. stromend water en zelfs drinkbaar en warm water. Zo’n 100 jaar geleden was dit niet zo van-zelfsprekend. Meestal beschikte men wel over een regen – of waterput of was er in de nabij-heid één te vinden. Het water moest dan wel nog bovengehaald of opgepompt worden. water halen aan de put water halen aan de pomp Water halen was een heel karwei en je had er toch enkele emmers per dag no-dig. Het kon gebruikt voor allerlei klusjes in het huis. Waarom hadden ze vroeger in de keuken water nodig?:

……………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………

Verlichting in de keuken rond 1900 Welke verlichtingsbronnen werden rond 1900 gebruikt? Op het platteland. Omcirkel met rood. In de stad. Omcirkel met blauw. Sommige komen zowel in de stad als op het platteland voor. Schrijf onder elke afbeelding de juiste naam.

…………………………………. …………………………………………….. …………………………………………... ……………………………………………… …………………………………………………….

26


27


………………………………………….. ………………………………………….. ………………………………………………..

werkmap “de keuken rond 1900” - mot · 2019. 6. 28. · 2 het mot dienst educatie september...

Documents