TİYATRO İÇİN KOSTÜM TASARIMI

ÖZET

Kostüm, tiyatro sahnesinde karakterleri ve yapımın doğasını anlamada önemli bir

iletişim aracıdır. Sahnedeki sessiz tercüman olarak da nitelenen kostüm, seyirciye bilgi

vermenin yanı sıra performansındaki görsel etkiyi artırmak yoluyla oyuncuya da destek

olmaktadır. Kostümün tiyatro sahnesini oluşturan diğer tasarım uygulamaları, yönetmen ve

oyuncularla ilişkisinin ortaya konulması, tutarlı ve etkili bir sahne oluşturmak açısından

önemlidir.

Bu çalışmanın amacı, tiyatro sahnesi için kostüm tasarım sürecini belirlemek ve

kostümün tiyatro sahnesindeki diğer yaratıcı süreçler ve kişilerle ilişkisini ortaya koymaktır.

Araştırmada örnek olay modelinden faydalanılmıştır. 2016-2017 tiyatro sezonunda Konya

Devlet Tiyatrolarında sahnelenen Fermanlı Deli Hazretleri oyununun kostüm tasarım süreci,

araştırmanın örneklemini oluşturmuştur. Örneklemin belirlenmesinde yargısal örneklem

tekniklerinden amaçsal örneklem seçim tekniği kullanılmıştır. Araştırma verileri araştırmacı

tarafından geliştirilen görüşme formu kullanılarak kaydedilmiştir. Araştırma sonucunda

sahneyi oluşturan kostüm, dekor ve ışık unsurlarının bir bütün olarak görüldüğü, en yaratıcı

ve verimli sonuca ulaşmak için kreatif ekibin yönetmenin öncülüğünde ortak çalışması

gerektiği sonucuna ulaşılmıştır. Elde edilen bulgulardan yola çıkarak tiyatro için kostüm

tasarımı yapmak isteyen tasarımcılara önerilerde bulunulmuştur.

Anahtar Kelimeler: Kostüm tasarımı, tiyatro, dekor tasarımı

COSTUME DESIGN FOR THEATRE

ABSTRACT

Costume is a very important communication tool in order to understand the characters

on the theatre stage and the nature of the production. Costume, which described as silent

interpreter on stage, not only give information to the audience, but also enhance the visual

effect on the performance, thus supports the actor. In order to create a coherent and efficient

scene, costume’s other design applications which forms theatre stage and putting the

relationship forward among director and actor are important.

The aim of this study is to determine the costume design process for theatre stage and to

reveal costume’s relationship with other creative processes and people. Case method is used

in the research. The sample of the study is the costume design process of Fermanlı Deli

Hazretleri play which was staged on Konya State Theatres in 2016-2017 theatre session.

Purposive sample technique of judgemental sampling techniques is used to determine the

sample.

The data of the research is recorded by using the interview form created by the

researcher. The result of the study is costume, scenery and lighting seems as whole and to

reach the most creative and effective conclusion, creative team must work together under the

guidance of the director. Based on the findings, suggestions were given to the designers who

wish to make costume designs.

Key Words: Costume design, theatre, scenery design

1. GİRİŞ

Eski Yunan toplumunda baharı karşılamak üzere kutlanan Diyonisos Yortuları,

monolog ve diyalog evrelerinden geçtikten sonra günümüz tiyatro oyunları şekline ulaşmıştır

(Neyzi, 2004:10). Bu açıdan tiyatro sanatının oldukça eski bir tarihe sahip olduğu

söylenebilir. Bir dram ve canlandırma sanatı olan tiyatro, oyun yazarı, besteci, koreograf,

dramaturg, yönetmen, oyuncu, kostümcü, maske yapımcısı, şef ve müzisyen, teknisyen ve

yardımcılar gibi çok geniş bir sanatçı gücünün toplamıdır (Güler, 1997:7). Dekor, kostüm,

ışık, aksesuarlar, oyuncunun davranışları ve sahnede yaratılan durumlar bir anlama yöneliktir

ve bir şey gösterdiği için tiyatro bir göstergeler sanatı olarak kabul edilir. Gösterge ancak

tiyatroya özgü bu ögelerin birleşmesi durumunda var olabilir. Dekor, oyunun nerede

geçtiğinin gösterirken kostüm, oyuncunun kim olduğunu gösterir, rolün göstergesidir.

Nitekim oyuncu, erkek, kadın, yaşlı, genç ya da uğraşlarına uygun olarak işlevine göre

giyinmiştir. Aksesuarlar da aynı şekilde belirleyici göstergeleri oluşturur (Keskin, 2008:41).

Tiyatronun ilk zamanlarından bu yana oyuncuların giysilerine özen gösterdiği

günümüze kalmış duvar freskleri ve vazolar üzerine işlenmiş süslemelerde görülmektedir.

Örneğin sahnede daha kolay fark edilmek ve seslerini duyurmak üzere çeşitli maskeler ve

kendilerini olduklarından büyük göstermek için topuklu ayakkabılar giymişlerdir (Neyzi,

2004:12).

Tiyatro kostümleri, dönemin ekonomik, sosyal ve teknik yapısına, giyim kültürüne,

hakim olan sanat anlayışına paralel olarak bir değişim göstermiş olup her dönemde titizlikle

düşünülerek hazırlanmıştır.

Bu araştırma; tiyatro sahnesi için kostüm tasarım sürecini belirlemek ve kostümün

tiyatro sahnesindeki diğer yaratıcı süreçler ve kişilerle ilişkisini ortaya koymak amacıyla

yürütülmüştür.

Bu genel amaçlar doğrultusunda aşağıdaki sorulara cevap aranmaya çalışılmıştır.

Kostüm tasarım sürecini oluşturan temel faaliyetler nelerdir?

Kostüm tasarımı ile dekor tasarımı arasındaki ilişki nedir?

Kostüm tasarımı ile yönetmen arasındaki ilişki nedir?

Kostüm tasarımı ile oyuncu arasındaki ilişki nedir?

Tecrübe ile geliştirilmiş ve sistematik olarak tanımlanmış süreçlerin izlenmesi yoluyla

temel ilkelere uygun ve yapımın diğer tasarım alanları ve karar vericileriyle işbirliği içerisinde

gerçekleştirilmiş kostüm tasarımları, Türk tiyatrosunun gelişiminde bir başarı göstergesi

olacaktır. Bu çalışma tiyatro sahnesi için kostüm tasarım sürecini, bu süreçte dikkate alınması

gereken temel ilkeleri ve kostüm tasarımının dekor tasarımı, yönetmen ve oyuncu ile ilişkisini

ortaya koyması bakımından önemlidir. Araştırma sonuçları, moda tasarımı öğrencileri başta

olmak üzere kostüm tasarımı alanında kariyer yapmak isteyen kişilere, genç tasarımcılara,

sahnelenen bir oyun üzerinden gerçekleşen kostüm tasarımı sürecini incelemeye ve bu şekilde

kendilerini değerlendirerek kariyerlerini planlamaya yardımcı olabilir.

2. TİYATRO SAHNESİNDE KOSTÜM

Tiyatro için kostüm, izleyiciye karakterin ruh halini, mesleğini, statüsünü, yaşını,

cinsiyetini ve kültürünü yansıtabilen giysilerin yansıra, iç çamaşırı, şapka, şemsiye, yelpaze,

mücevherat, çorap ve ayakkabı gibi tüm aksesuarları içeren bir araçtır (Opong vd. 2013:10).

Kostümler günlük giysilerden farklıdır. Giysiler genel olarak, çıplaklığı örtmek üzere vücuda

giyilenleri ifade eder ve temel fonksiyonu örtmektir. İnsanlar vücutlarını çevredeki tehlikelere

karşı korumak için giysi üretip giymişlerdir. Kostüm ise sembolik bir ifade biçimi olarak

kullanılabildiği gibi bir iletişim aracı olarak da kullanılmaktadır (Eze vd. 2015:23).

Kostüm tasarımı, tasarım kavramlarının belirli ilkeler doğrultusunda formüle edilerek

yorumlandığı ve fikirlerin ürün haline dönüştürüldüğü kostüm oluşturma sürecini ifade

ederken kostüm tasarımcısı, karakterlerin görünümünü en doğru şekilde sağlayacak giysi ve

aksesuarları tasarlamakla sorumlu kişidir (Koca vd. 2011:55). Kostüm tasarımcısı, yönetmen

ve oyuncularla yakın işbirliği içinde hikayedeki ana ve ikincil aktörler ve arka plan kişileri

dahil olmak üzere bir yapımdaki tüm kostümleri tasarlamakla yükümlüdür (Rose, 2003:16).

Tarihteki ilk sahne deneyimlerinden günümüze kadar kostüm tasarımına yönelik anlayış

ve uygulamalar çeşitlilik göstermiştir. Antik tiyatrodaki sahne kostümü, dönem kostümünün

stilize edilmesi, günlük giysilere ilaveler yapılması yoluyla tasarlanmıştır. Ortaçağda günlük

giysiler tercih edilirken bazı roller basit simgelerle (örneğin kral için taç) karakterize

edilmiştir. Rönesans döneminde kostümlerin sanat değeri artmış, başlangıçta zamanın

kostümlerine ufak değişiklikler yapılırken ilerleyen dönemde alegorik oyunlar için fantezi

kostümler tercih edilmiştir. Örneğin Commedia Dell’arte, kendi figürleri için tipik kostümler

tasarlamıştır. Barok ve rokoko dönemlerinde oyunun geçtiği zaman göz ardı edilerek saray

giysileri tercih edilmiştir. 18.yy.’ın ikinci yarısında ise oyunun geçtiği tarihe uygun kostümler

giyilmiştir. 19.yy.’da bu akım güçlenerek devam etmiş ve zamanına uygun kostümlerle

stilizasyon, yerini gerçek olana bırakmıştır (Aksel, 1988:24). 20.yy.’da tarihsel kesinliğin

birebir yansıtılması yerine kostümün karakterin kişiliğini anlatmasına ve karakter üzerine

düşündürücü olmasına yönelik bir tasarım anlayışı hakim olmuştur (Yerdelen, 2014: 52).

Kostüm günümüzde bir sahne aracı olmanın ötesinde maddi kültür mirasları olma

özelliği de taşımaktadır. Fransa'da bulunan Ulusal Sahne Kostümleri Merkezi (National

Centre of Stage Costume), kostümü tiyatronun maddi kültür mirası olarak tanımlamış olup

tiyatro, opera ve bale kostümlerinin incelenmesi, korunması ve tanıtılması misyonuyla

kurulan ilk yapıdır (www.unesco.org).

Nitelikli kostüm tasarımları geliştirmek için kostümün işlevini, tasarım sürecini ve

tiyatrodaki diğer yaratıcı süreçlerle ve kişilerle ilişkisini incelemekte fayda vardır.

2.1. Kostümün İşlevi

Kostüm, karakterin ruh halini ve üslubunu, ekonomik statüsünü, mesleğini ve

milliyetini ortaya koyan renk, kumaş ve stilin uyumlu birleşiminden doğar. Kostüm

tasarımcısının öncelikli amacı, seyircinin karakteri doğru algılamasına yardım eden kostümler

tasarlamaktır (Yerdelen, 2010:134). Kostüm tasarımcısının seçtiği şekiller, renkler ve dokular

izleyicilere doğrudan ve güçlü bir görsel ifade sunar. Kostüm tasarımcısı, yönetmen, set ve

aydınlatma tasarımcıları arasındaki yaratıcı işbirliği, kostümlerin bir bütün olarak yapımla

sorunsuz bir şekilde bütünleştirilmesini sağlar. American Alliance of Comminity Theatre,

kostümün işlevini aşağıdaki gibi sıralamıştır:

Yapımın ruh halini ve stilini güçlendirmek,

Büyük ve küçük karakterleri ayırt etmek,

Karakterler arasındaki ilişkileri göstermek,

Oyuncunun görünümünü değiştirmek,

Karakter gelişiminde ve yaşındaki değişiklikleri göstermek,

Kendi başına güzellik objesi olmak.

Kostüm tasarımları giysiye baston, şapka, eldiven, ayakkabı, mücevher veya maske gibi

aksesuarları da dahil etmelidir. Bu aksesuarlar kostüm üzerindeki görsel ilgiyi artırır ve bir

karakteri diğerinden ayırmaya yardımcı olur (www.aact.org/costume-designer#sitewide-main-

menu) .

Massachusetts Teknoloji Enstitüsü Kütüphanesi’nin bir hizmeti olan DSpace@MIT

üzerinden yayınlanan bir çalışmada ise kostümün temelde karakteri tanımlama ve oyunun

tema, konsept ve duygu durumunu/ruh halini destekleme işlevi gördüğü ifade edilmiştir

(dspace.mit.edu).

Karakteri Tanımlama: Karakterler arasındaki farklar izleyiciler tarafından açıkça

anlaşılmalıdır. Bu açıdan kostüm; tarih ve mekân, yaş ve cinsiyet, sosyal statü ve kişilik

belirleme ve de değişiklikleri yansıtma (daha zengin, daha fakir, daha yaşlı, yaralı, daha

şişman, vb.) işlevi görür.

Oyunun Tema, Konsept ve Ruh Halini Destekleme: Tema, oyun yazarının yorumu ya da

bakış açısı, konsept yönetmenin temayı yorumlamasıdır. Ruh hali ise deneyimi etkileyen

duygusal izlenimleri (melankoli, sevinç, öfke, umutsuzluk vb.) ifade eder. Kostümler oyunun

tema, konsept ve ruh halini ifade etmelidir.

Sahnede kostümü canlı bir eş gibi kullanma ilkesi vardır. Kostümlere ve onların

yarattığı etkiye büyük özen ve ilgi gösterilir böylece kostüm bir protez gibi oyuncunun

bedenine destek olur, onu genleştirir ve sürekli değiştirirken aynı anda saklar. Bu sayede

oyuncunun ortaya koyabildiği güç ve enerji, kostümün başkalaştırma işlevi yoluyla artar

(Barba vd. 2002:317).

Kostüm izleyiciye önemli bilgiler verir, bir oyunun diyaloğunda görünmeyen sessiz

tercümanlardır (Afuye, 2015). Karakter bir söz söylemeden önce seyircinin onun yaş, sosyal

statü, kişilik, milliyet, sevdiği ve sevmediği şeyleri belirleyebilmesine imkan verir. Kostüm

karakterleri bireyselleştirir; kostüm ve makyajın rengi ve sitili ile bir karakter başka

karakterlerden ayrılır. Bu ana karakterlerin herhangi bir tasarım prensibinin manipüle edilmesi

yoluyla diğer karakterlerden öne çıkarılabileceği anlamına gelir. Ayrıca kostüm, oyuncunun

hareketlerinin görsel efektini artırmaya destek olur (Abuku vd. 2010: 192). Özellikle

tiyatronun müzik, dans ve konuşma diyalogunu birleştiren bir form olan müzikalde kostüm

tasarımının, kuvvet, ritim, duruş, eğilme, bükülme ve esneklik ile sağlanan hareketi

vurgulaması sağlanmalıdır (Huaixiang, 2010: 229).

2.2. Kostüm Tasarım Süreci

American Alliance of Comminity Theatre, kostüm tasarımcılarının, üretilecek

senaryoyu okuyarak çalışmalarına başlaması gerektiğini belirtmiştir. Sonrasında, üretim

belirli bir tarihsel döneme aitse bu dönemin modası araştırılmalıdır. Kostüm tasarımcısı,

yönetmen ve tasarım ekibiyle (set, kostüm, aydınlatma ve ses tasarımcıları) ilk görüşmede

fikir akışını sağlamak için birkaç kostüm eskizi sunmak isteyebilir. Bu aynı zamanda, kostüm

gerektiren karakterlerin tam sayısını yönetmenle birlikte kontrol etmek için uygun bir

zamandır; çünkü yönetmenin dahil etmeyi planladığı konuşmacı olmayan karakterler, oyun

metninde listelenmemiş olabilir. Kostüm tasarımcısının sorumluluklarından biri de kostüm

planını hazırlamasıdır. Kostüm planı, hangi sahnede hangi karakterlerin göründüğünü, ne

giydiklerini ve oyun boyunca genel hareketlerini gösteren bir liste veya grafiktir. Örnek olarak

hazırlanan bir kostüm planı Tablo 1’de verilmiştir. Bu liste her karaktere özgü kostüm

ihtiyaçlarını takip etmeye yardımcı olmaktadır. Sahneler arasında çok hızlı değişimler gibi

potansiyel kostüm zorluklarını da belirleyebilir. Yönetmen ve yapım ekibi kostüm

tasarımcısının ön taslaklarını onayladığında, tasarımcı nihai kostüm tasarımlarını

hazırlayabilir. Nihai tasarımlar tam renkli olarak yapılır. Bu çizimler her kostümün stilini,

siluetini, dokusunu, aksesuarlarını ve diğer özelliklerini gösterirler. Oyunun sahnelenmesiyle

birlikte tasarımcının işi tamamlanır. Kostümlerle ilgili bundan sonraki sorumluluk gardırop

asistanlarınındır (www.aact.org/costume-designer#sitewide-main-menu).

Tablo 1: Kostüm Planı ÖrneğiXX Oyunu Kostüm Planı Ocak 2017

Perde/Sahne Oyuncu-1 Oyuncu-2 Oyuncu-3 Oyuncu-4 Oyuncu-4

1/1Gömlek, pantolon, kemer, ayakkabı

Elbise, çorap, ayakkabı, çanta

-İş tulumu, şapka, eldiven, alet çantası

-

1/2Gömlek, pantolon, kemer, ayakkabı

Elbise, çorap, ayakkabı, çanta

T-shirt, pantolon, ayakkabı

İş tulumu, şapka, eldiven, alet çantası

-

1/3 - - - İş tulumu, şapka -

1/4 -Elbise, çorap, ayakkabı

- -Etek, t-shirt, sandalet

2/12/2

Kostüm tasarım sürecinde üretilebilecek belgelerden biri de kostüm listesidir. Scapin

Oyunu için hazırlanmış kostüm listesinin bir bölümü Tablo 2’de verilmiştir.

Tablo 2: SCAPIN Kostüm ListesiSCAPIN Güz 2003Kostüm Listesi

AKTÖR PARÇA KOSTÜM TANIMI

Chiang, Kurt Ceket Siyah deri motosiklet tarzıSüveter Turuncu ve mavi şeritBot Siyah motosiklet tarzıÇorap Koyu griKemer Siyah deriKot pantolon Koyu maviFanila Beyaz

Claridad, Nathaniel Şapka x 2 Kahverengi keçePantolon x 2 Yeşil (biri parlak diğeri daha az parlak)Gömlek Beyaz turuncu ekoseli…………………………

Kaynak: Sivigny, Debra Kim. A Costume Design For Bill Irwın’s “Scapin” Master of Fine Arts, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, USA: University of Maryland, 2004.

Yerdelen (2014), kostüm tasarım sürecini; okuma, zemin/alt yapı araştırması, kavramsal

araştırma, oyuncu grubu çalışması, taslak ve eskiz çizim, eskiz belgeleme, ve kostüm listesi

hazırlama şeklinde yedi aşamada açıklamıştır.

1) Okuma: Kostüm tasarımcısının ilk görevi, oyun metnini birkaç kez okuyup

incelemektir. Tasarımcının kendi yorumunu oluşturmasında oyun metnini dikkatlice okumak

en önemli basamaktır. Oyun dikkatli bir şekilde en az üç kez okunmalı ve her aşamasında

tasarım için gerekli olan notlar çıkarılmalıdır.

2) Zemin/Altyapı araştırması: Bu aşamada söz konusu tarih döneminde giyilen

elbiselerin araştırması yapılır. Kostüm tarihi kitapları, dönemin ve yörenin gerçek

kıyafetlerinin fotoğrafları, resimler, gerçek kıyafet ve aksesuarların sergilendiği müzeler vb.

araştırma kaynaklarıdır.

3) Kavramsal araştırma: Karakterlere dair doğru tasarımlarının yapılması için akla gelen

her düşünce taslağı kağıda aktarılmalıdır. Uygun malzemeler olabilecek aksesuarlar ve kumaş

örnekleri toplanıp taslakların yanlarına iliştirilmelidir.

4) Oyuncu grubu çalışması: Oyunda ana karakterlerin yanında oyuncu grupları olması

durumunda bu kişilerin karakteristiği açıkça tanımlanmalıdır. Tasarımcı her bir kostümü

akılda kalacak toplam etkiyle planlamalıdır.

5) Taslak ve eskiz çizim: Araştırma evresi sona erdiğinde tasarımcı taslak ve eskizleri

oluşturur.

6) Eskiz belgeleme: Çizilen her eskizin belgelenmesi ve arşive kaldırılması için üretilen

eskizler, yazarın ve oyunun adı, karakterin adı, karakterin kostümü giydiği perde ve sahnenin

adı, tasarımcının adı-soyadı, imzası, hangi tiyatro sezonunda oynadığını belirten tarih

bilgilerini içermelidir.

7) Kostüm listesi hazırlama: Kostüm listesi ile her karaktere verilen kostüm sayısı ve

kostümlerin toplam sayısı belirlenmelidir.

Manriquez and McCluskey (2014) ise kostüm tasarım sürecini;

Kostümlerin doğruluğunu sağlamak için yer ve zaman araştırması yapmak,

Karakterin tüm sahneleri için gerekli kostümlerin listesini veya kostüm planını

hazırlamak ve

Kumaş ve diğer materyaller üzerine araştırma yapmak ve tasarımı tamamlamak

olarak sıralamıştır.

Nance (2008), moda ve kostüm tasarımı süreçlerini analiz ederek süreçlerin benzerlik ve

farklılıklarını belirlemeyi amaçlamıştır. Kostüm tasarımcıları ile yapılan görüşmeler farklı

yaklaşım, amaç ve hedefleri olsa da her iki sürecin benzer olduğunu ortaya koymuştur.

Araştırma sürecinin sonunda ortaya konulan kostüm tasarım süreci Şekil 1’de verilmiştir.

Kostüm tasarımcıları farklı stillerde çalışabilirler. Bu stillerin bazı örnekleri aşağıda

verilmiştir (www.aqa.org.uk):

Gerçekçi Tasarım: Gerçekçi kostüm tasarımları, gerçek hayatta kullanılan unsurları

içerir. Gerçekçilik tamamen veya kısmen olabilir. Tamamen gerçekçilik, bir kostümün

mümkün olduğunca gerçek hayata yakın olduğu ve kişinin gerçek hayatta neler giyebileceğini

taklit eden kıyafetler ve aksesuarlar içerdiği anlamına gelir. Kostümler, oyunun tarihsel olarak

geçtiği dönemi yansıtır. Kısmi gerçekçilik, gerçekçi olmayan bir kostüm içine gerçekçi

unsurları (örneğin düz bir siyah giysi üzerinde ayrıntılı bir dönem eteği ve aksesuarları) dahil

ederek oluşturulan stildir.

Sembolizm: Sembolik kostümler, gerçek yaşamı temsil etmekten çok bir fikri

izleyicilere iletmekle ilgilidir. Sembolizm, tasarımcıya, oyunun temel temalarını veya

karakterler hakkındaki temel fikirleri temsil ettiğini düşündüğü kostümler oluşturmasına

olanak tanır.

Senaryo Okuma

Araştırma

Kostüm Planı Hazırlama

Eskiz

Yönetmen İle Görüşme

Nihai Kostüm Çizimi

Kumaş ve Renk Örnekleri Toplama

Kostüm Dükkanları ile Görüşme

Prototip Üzerinden Prova ve Fotoğraflama

Malzeme Satın Alma

Kostüm Üretimi

İlk Sahne Provası

Açılış

Üretim Öncesi Aşama

TASARIM

Üretim Aşaması

NİH

Aİ

YA

PIM

Minimalizm: Tam bir kostüm yerine, minimalist kostümler izleyiciye bir karakteri

göstermek için giysinin bir parçasını veya aksesuarını kullanır; örneğin zengin bir Viktoryalı

sadece bir şapka veya başlık ile gösterilebilir. Bu işleme minimum gösterim denir.

Fantastik Tasarım: Fantastik kostüm tasarımları, tasarımcının gerçek yaşamla sınırlı

olmayan kostümler yaratmasına olanak tanır. Bu tasarımcıya çok fazla özgürlük verebilir.

Fantastik tasarımlar iç tutarlılığı korumalıdır böylece izleyiciler, yapımın doğasını anlayabilir.

Fantezi kostüm rolün karakteristiklerini gerçekçi bir kostüm kadar yansıtmalıdır.

Şekil 1: Kostüm Tasarım Süreci

Kaynak: Nance, Deirdra Rhianna. An Analysis of Fashion and Costume Design Processes, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, NC: Graduate Faculty of North Carolina State University, 2008.

Köstüm tasarımında bir takım temel ilkelere uymak gerekmektedir. Bu ilkeler (Eze vd.

2015:24):

Yapımın ruh halini ve stilini belirlemelidir.

Performansın tarihsel periyodunu ve gerçekleştiği yeri belirtmelidir.

Karakterlerin toplumdaki statülerini, mesleklerini ve kişiliklerini belirtmelidir.

Karakterler arasındaki ilişkiyi göstermeli, ana karakter ile yardımcı karakterleri

ayırmalı, bir gurubu diğerleriyle karşılaştırabilmelidir.

Bireysel karakterin önemini ve oyunun temasını sembolik olarak aktarmalıdır.

Bireysel performans ihtiyaçlarını karşılamalı, oyuncunun kostüm içinde özgürce

hareket etmesini sağlamalı, bir kostümden diğerine çabucak geçmesine imkan

vermelidir.

Bir bütün olarak tüm yapımla özellikle de diğer görsel ögelerle tutarı olmalıdır.

Özellikle gezici oyunlarda, aktörler birden fazla oyun oynuyorsa kostümlerin açılması

ve kapanması, yıkanması kolay olmalı ve oyun birçok farklı yerde ve zeminde sahneye

koyulacağı için renkleri dikkatlice seçilmelidir (Wiencek, 2009).

Tasarımların ürün halini alarak tamamlanmasının ardından kostümlü ve makyajlı

provada bir takım sorunlar belirebilir. Örneğin karakterlerden birinin eteği gereğinden uzun

olup tökezlemesine neden olabilir ya da oyuncu kostümünü yeterince hızlı bir şekilde

değiştiremiyordur. Bir elbisenin rengi dekorun önünde kaybolurken bir diğeri sahne ışıkları

altında istenmeyen bir renge dönüşmüştür. Genel provaya kadar bu sorunlar çözülmelidir

(Şengezer, 1999:21).

Kostüm tasarımcısından bir tiyatro prodüksiyonu için kostüm tasarlaması istendiğinde

tasarımlar tamamlandıktan sonra işi biter. Kostümün üretimi ise üretimden sorumlu bir amirin

sorumluluğundadır (Musgrove, 2002:181). Tiyatro kostümleri genellikle her bir sanatçının

ölçülerine ve yapımın tasarım gereksinimlerine özgü olmak üzere tek seferlik üretilir. Tiyatro

kostümlerinin üretimi terzilerin yetenek ve uzmanlığına dayanmaktadır (Garland vd.

2016:95). Her yapım, her departman için bir bütçeye sahiptir ve tasarımcılar stokta mevcut

olanları da hesaba katarak bütçeye göre bir plan yapmalıdır. Büyük tiyatro evleri kostüm

üretimi için kendi terzi ekiplerine sahiptir. Sektörde işler gelişiyor olmasına rağmen, düşük

bütçeler, kostüm üretimi için düşük ücretler ödenmesi anlamına gelirken çalışma saatlerinin

oldukça uzun olduğu ifade edilebilir (Musgrove, 2002:14).

2.3. Kostüm Tasarımını Etkileyen Faktörler

Metin, reji, oyunculuk, dekor, kostüm, ışık ve diğer tüm öğeler; oyunla iletilmek istenen

düşüncenin ve bu düşünceyi aktarış biçiminin birer parçasıdırlar (Aybar, 2003:68). İki yüzden

fazla tiyatro, opera, bale gösterisinin sahne ve kostüm tasarımlarını yapmış olan İspanyol

sanatçı Fabià Puigserver (1938-1991) tiyatro sanatının tiyatro binasından, tiyatro salonu ve

sahnesine, rejiden oyuncuğa, dramaturgiden sahne ve kostüm tasarımına kadar ayrılmaz bir

bütün olduğunu ifade etmiştir (Yaycıoğlu, 2005:1305).

Dekor, kostüm, ışık ve aksesuar gibi bütün görsel sahne araçları, oyuncunun jestleri,

bedeni, hareketleri yönetmen tarafından değerlendirilecektir. Oyun metni, oyuncuların

bedenlerine, seslerine, ruhsal durumlarına, ışık, ses planlarına, sahnedeki dekor, kostüm ve

aksesuarın kullanılışına göre anlam kazanır. Böylece bir metin temsil edilerek canlandırılmış

olur (Yerdelen, 2010:133). Tek başına yapılan işler etkileyici tasarımlar ortaya çıkarabilir ama

temsilin bütününün kalitesi, herkesin belirlenen yapı dahilinde ortak çalışmasına bağlıdır

(Anderson, 1999; Aybar, 2003:72 den).

2.3.1. Dekor ve Işık Tasarımı

Başarılı bir yapım için ışık, dekor ve kostüm ilişkisi iyi kurulmalı, oyunun atmosferi,

ışıkla dekor değişimleri iyi yapılmalıdır. Fikir, form ve stille güçlendirilmiş dekor ve

kostümler uygun malzeme ile tamamladığında görsel anlatım istenilen düzeye varabilir

(Ötken, 2011:12). Dekor, kostüm, ışık tek başına teknik öğelerden ayrı bir şeymiş gibi

düşünülemez. Dekorda kullanılacak renklerde, giysilerin renkleri, dekorun üslubuna uyacak

eşyaları, yine dekorun getirdiği çizgiler ve renkler, ışığın veriliş açıları ve renkleri birlikte ele

alınmalıdır (Nutku, 1989:275).

Dramaturg, yönetmen, dekor, kostüm, ışık-efekt tasarımcıları ve varsa bestecinin bir

araya geldikleri toplantılarda sahnelenecek oyun, her yönüyle irdelenir (Yerdelen, 2010:134).

Sahne tasarımın bütününü oluşturan dekor, kostüm, ışık, aksesuar gibi unsurlar bir görüş

birliği oluşmadığı sürece tam anlamıyla dramatik aksiyona hizmet etmeyeceklerdir (Temel,

2013:39).

Işık, tiyatroda renk tonu kaynağıdır. İşlevi aktör, eylem ve seti aydınlatmaktır.

Dikkatleri asıl aktörün veya bir yüz ifadesinin ya da önemli bir antrenin üzerine odaklamada

kullanılabilir (Arıkan, 2001:265). Kostüm, sahne ışıkları altında denenmeli ve aydınlatma

düzeniyle uyum göstermesi sağlanmalıdır. Kostüm için kullanılan bir malzemenin sahne

ışıkları altında sağladığı etki gözden geçirilmelidir (Nutku, 2002:391).

Yönetmenle yapılan görüşmede kostüm tasarımcısı kullanacağı kumaşları ve

malzemeleri yönetmene gösterir ve onun da düşüncesini alır. Bu görüşmede dekor tasarımcısı

ve aydınlatmayı düzenleyen de orada bulunurlar, çünkü bu görevliler giysiyi hazırlayana

kendi alanlarında yardımcı olurlar. Örneğin sahne üzerinde ay ışığı çoğu kez mavi ve yeşil

filtrelerle sağlanır ve parlaklık derecesi düşüktür. Eğer önemli bir aktöre bu loş aydınlatma

altında siyahlar içinde bir kostüm giydirilirse aktör sahne kaybolur. Aydınlatma giysilerin

sadece renkleri üzerinde etkili olmaz plastik görünümünü de etkiler. Başarılı bir aydınlatma

düzeni oyunculara ve giysiye derinlik, yani üç boyutlu bir nitelik kazandırır. Kötü aydınlatma

ise boyutları yok eder. Aydınlatmayla giysilerin süsleri de çarpıcı bir duruma getirilebilir.

Bazı metal süsler ve süs taşları üzerine vuran ışık seyirciyi rahatsız edebilir, ışığın

yansımasıyla seyircinin gözlerini kamaştırır. Çok parlak aydınlatma altında büyük broş ve

takılar kullanılmamalıdır (Nutku, 2002:394).

2.3.2. Yönetmen

Yönetmen (sahneye koyucu, reji) sahneyi taslak halinde hazırlar. Temsil için gerekli

kostüm, dekor vb. ise yönetmen tarafından tasarlanmıyorsa onun önderliği ve denetimi

altında, birlikte çalıştığı sanatçılar tarafından tasarlanır. Yönetmen bu sanatçıların birbirleriyle

çatışmadan çalışmalarını sağlamalıdır (Copeau, 2003:79).

Birçok yönetmen, prova süreci boyunca tasarımcıları yakından takip etmeyi ister. Bu

durum tasarımcı ve yönetmenin tasarım uygulamalarını beraber yorumlamasına fırsatı verir.

Kostüm tasarımı sürecine başlamak için öncelikle yönetmen oyundaki görsel sistemlerin

hiyerarşisinde kostümlerin önemini belirlemelidir. Kostümlerin ağırlığı ve öneminin ne

olacağına yönetmen karar verir. Yönetmen, senaryoyu öne çıkarmak istiyorsa tüm

karakterlerin tek tip siyah kostüm giymesini isteyebilir; alternatif olarak, yönetmen çok

boyutlu bir kurgu sağlamak için kostümlere ağırlık verebilir (Jones, 2001).

Diğer yandan yönetmenin, karaktere hiç uygun olmayan bir aksesuarı kullandırmakta

ısrar etmesi doğru değildir. Örneğin yönetmen, oyundaki bir kişinin yaşlı bir karaktere işli,

ışıltılı ya da renkli bir şal hediye etmesini isteyebilir. Yönetmenin, bu isteğiyle ilgili haklı

sebepleri de olabilir; ama unutulmamalıdır ki seyirci bu sebepleri bilmeksizin kostümü

görecektir. Önemli olan, o karakterin dramatik yapısıyla ilgili anlamların kostüme doğru bir

şekilde yüklenmiş olmasıdır (Yerdelen, 2010:134). Bu noktada bir kostüm tasarımcısının işi,

bir senaryoda verilen sorulara çözüm bulmak için yönetmenle birlikte çalışmaktır (Keeley,

2010: 41).

Tiyatro Yönetmeni David Belasco, kostüm tasarım ve teminiyle bizzat ilgilenen bir yönetmen olarak oyunlarına kostüm temini için yaptığı çalışmaları şu sözlerle anlatmaktadır (Belasco, 2003:29):

Uygun giysileri bulup buluşturmak sorunu her piyese göre değişir. Bir gün bir serseriye sırtındaki eski paltoyu yeni bir palto ile değiştirmek istediğimi söylemiştim de aptallaşıvermişti. Bir keresinde de caddede gördüğüm fakir bir kız zihnimdeki karaktere benzediği için dikkatimi çekmişti. Kendisine haber gönderip giysisini, şapkasını, ayakkabılarını, çoraplarını satın almıştım. Piyeslerimden birindeki acayip birine giydirmeyi düşündüğüm bir yeleği ya da ona benzer başka bir şeyi bulup getirmek üzere gardropçularım rehin mağazalarını, eskici dükkanlarını haftalarca dolaştılar, didik didik ettiler. Zaman zaman lüks kadın terzilerinden, zengin bir sosyete hanımının başını döndüren faturalar geldi.

Bu durum yönetmenin bir atmosfer yaratmada kostümlere verdiği önemi ortaya

koymaktadır.

2.3.3. Oyuncular

Tıpkı insanların günlük yaşamda kendilerini etkileyen olaylara göre giyinmeleri gibi,

oyundaki karakter de senaryonun etkilerini yansıtacak şekilde giyinir. Bazen karakterler

metinde yeterince iyi tasvir edilmemiş olabilir ama temel karakterler, güç algılanan yanlarını

giydikleriyle belli etmelidirler (Yerdelen, 2010:134). Tiyatro giysisi bir kıyafet değildir,

oyunun ve karakterin anlamına yardım eden bir uzantıdır. Bunun için de oyuncunun

hareketlerinde ve jestlerinde giysiyi yorumlayan bir ustalık olmalıdır. Kendini rolüne doğru

bir şekilde hazırlamış olan oyuncu, üstüne giydiği giysi içinde eğreti durmayacaktır (Nutku,

2002:390).

Kostüm oyuncunun fiziksel ve psikolojik adaptasyonun kaynaklarından biridir.

Hissetme, duyma, yaşama kostümle sağlanabilir. Sahne üzerinde ortaya konan her duyguda

oyuncunun üzerinde taşıdığı kıyafetin etkisi vardır (Arıkan, 2001: 366).

Moskova Sanat Tiyatrosunun kurucusu ve sanat yönetmeni Stanislavski (1863-1938),

öğrencilik zamanında kostüm seçimi ilgili bir deneyimini şu şekilde açıklar (Stanislavski,

1996:20):

Dikkatim eski, sade bir jaketataya takıldı. Bu daha önce hiç görmediğim kum rengi, yeşilimtırak, grimsi, olağanüstü bir kumaştan yapılma, lekelerle kaplı, kir pas içinde, soluk bir giysi idi. Bunu giyen kişinin bir hayalete benzeyeceği duygusuna kapıldım. Bu eski jaketataya bakarken, içimde gizliden gizliye bir bulantı, aynı zamanda hafifinden dehşet verici bir yazgıcılık duygusu belirdi. Eğer bu giysiye kumaşın rengine ve tonlarına uygun düşen yeşilimsi, sarımsı, grimsi, solgun ve ölgün bir şapka, eldiven, tozlu topraklı pabuçlarla bir de makyaj ve peruk ekleyebilseydiniz, korkunç olmakla birlikte yadırgamayacağınız bir etki elde edebilirdiniz. İçinde yanıt bekleyen şu karanlık soru ile, coşkulu ve üzgün halde giysi odalarından ayrıldım; ben bu paçavrası çıkmış jaketatayın içinde ne tür bir kişiliği canlandırmalıyım?

Stanislavski’nin bu anekdotu kostüm ile oyuncu arasındaki güçlü ilişkiyi göstermesi

açısından önemlidir. Kostüm tasarımcısı, giysilerin her parçasını karakterin bir yönünün altını

çizecek şekilde yorumlaması gerektiğini bilmelidir. Her kostüm parçasında tasarımcı,

karakterin bazı yönlerini vurgulaması için sahnede oyuncuya nasıl yardım edeceğini

sormalıdır (Yerdelen, 2010:134).

Sahne kostümünü tasarlarken, oyuncunun oynadığı role göre rahatını sağlamak da çok

önemlidir. Oyuncu çok hareketli bir rolü oynuyorsa giysinin teknik özellikleri ve kullanılan

malzemenin hafifliği onu çok rahatlatacaktır. (www.tiyatronline.com). Bu açıdan kostüm

tasarımcısı, yönetmenin beklentilerinin yanı sıra oyuncunun gereksinimlerini de dikkate

almalıdır.

3. ARAŞTIRMANIN YÖNTEMİ

Bu araştırmada, tiyatro sahnesi için kostüm tasarım sürecini incelemek ve

betimleyebilmek için örnek olay/vaka incelemesi modelinden faydalanılmıştır. Vaka

incelemesi, bir ortamın, tek bir kişinin, tek bir tür dokümanın veya olayın ayrıntılı olarak

incelenmesidir (Uzuner, 1999:184). Kostüm tasarım sürecinin incelenmesi ve kostümün

tiyatro sahnesindeki diğer yaratıcı süreçler ve kişilerle ilişkisini ortaya koyulması esasına

dayalı vaka incelemesine temel oluşturacak veriler, Konya Devlet Tiyatrolarında

sahnelenmekte olan Fermanlı Deli Hazretleri oyununun kostüm ve dekor tasarımcısı,

yönetmeni ve oyuncularıyla yapılan görüşme ve gözlemlerden elde edilmiştir.

2016-2017 tiyatro sezonunda Konya Devlet Tiyatrolarında sahnelenen Fermanlı Deli

Hazretleri oyununun kostüm tasarım süreci, araştırmanın örneklemini oluşturmuştur.

Örneklemin belirlenmesinde yargısal örneklem tekniklerinden amaçsal (monografik)

örneklem seçim tekniği kullanılmıştır. Amaçsal örnekleme, araştırmacının evren hakkında

bilgi sahibi olunduğu ve seçilen birimin evrenin özelliklerini temsil etmesi halinde kullanılan

bir tekniktir (Özmen, 1999:34). Araştırmacı tarafından evrenin tipik bir örneği olduğu

düşünülen, dolayısıyla evreni temsil ettiği yargısına varılan örneklemin belirlenmesinde,

oyunun araştırmanın yapıldığı yılda sahneleniyor olması, yapım ekibine ulaşılabilir olması,

ekibinin görüşme yapmaya istekli olması, geniş bir oyuncu kadrosuna dolayısıyla geniş bir

kostüm zenginliğine sahip olması etkili olmuştur. Tasarım ekibi ve yönetmenin yanı sıra yedi

oyuncu örneklem dahilinde veri sağlamıştır.

Araştırma verileri araştırmacı tarafından geliştirilen görüşme formu kullanılarak

kaydedilmiştir. Görüşme formunda yer alan sorular, literatürden edinilen bilgiler

doğrultusunda, kostüm tasarım sürecini ve bu sürecin dekor tasarımlarıyla ilişkisini ortaya

koymaya, yönetmen ve oyuncuların kostümlere ilişkin tecrübe ve görüşlerini belirlemeye

yönelik hazırlanmıştır. Kostüm tasarımcısı, dekor tasarımcısı, yönetmen ve oyuncular için

farklı görüşme formları kullanılmıştır. Görüşme formu ile kaydedilen bilgiler alıntılanarak

bulgularda yer almıştır.

4. BULGULAR

Bu bölümde, kostüm tasarım sürecini ve kostüm tasarımın diğer yaratıcı süreçlerle ve

kişilerle ilişkisini ortaya koymak üzere 2016-2017 tiyatro sezonunda Konya Devlet

Tiyatrolarında sahnelenen Fermanlı Deli Hazretleri oyununun kostüm tasarımcısı, dekor

tasarımcısı, yönetmeni ve oyuncuları ile yapılan görüşmelerin analizine yer verilmiştir.

4.1. Fermanlı Deli Hazretleri Kostüm Tasarım Süreci

Yapımın kostüm tasarımcısı Ceren Karahan ile yapılan görüşmede, Fermanlı Deli

Hazretleri oyununun kostüm tasarım sürecine yönelik soruların yanı sıra genel olarak kostüm

tasarımını irdeleyen sorulara yer verilmiştir.

Ceren Karahan, Milano Brera Güzel Sanatlar Akademisi, sahne tasarımı bölümünden

mezun olmuştur. Yerli yabancı bir çok tarihi ve çağdaş oyun, müzikal, çocuk tiyatrosu,

grotesk oyun gibi farklı yapımlarda görev almıştır.

Tasarımcı, kostüm tasarımcılığı/kreatörlüğü mesleğinde özellikle; tiyatro ve sahne

sanatları tarihi, sanat tarihi, kostüm tarihi, dramaturji, kumaş ve malzeme konularında bilgiye

sahip olunması gerektiğini ifade etmiştir. Ayrıca bir kostüm tasarımcısının kostüm üretim

süreçlerini bilmemesinin kabul edilemez olduğunu vurgulamıştır.

İngiltere’de yaratıcı endüstrilerin ihtiyaç duyduğu yetenekli istihdamı sağlamak üzere

yatırım, eğitim, araştırma ve kariyer hizmeti sunan Creative Skillset Ajansı, kostüm

tasarımcısının sahip olması gereken nitelikleri ;

Yaratıcı ve hayalperest olma,

Tasarım becerilerine sahip olma,

İletişim becerilerine sahip olma,

Araştırmada yetenekli olma,

Kostüm tarihi ve günümüz modası hakkında bilgi sahibi olma,

Dayanma gücüne sahip olma,

Zaman baskısı altında çalışabilme,

Son derece organize olma,

Çalışma ekibini motive etmek üzere kendine güven,

Oyuncularla fiziksel olarak yakından çalışırken onları rahat ettirme,

Senaryo yapısı ve karakter özellikleri hakkında bilgi sahibi olma,

Giysi üretim becerilerine ve tekstil bilgisine sahip olma,

Geniş bir kültürel bilgi birikimine sahip olma olarak sıralamıştır (http://creativeskillset.org/job_roles/1756_costume_designer).

Bu açıdan araştırmadan elde edilen bulguların literatürden elde edilen bilgiler ile

benzerlik taşıdığı ifade edilebilir. Kostüm tasarımcısının yaratıcı becerilerini kostüm ve moda

tarihi ve giysi üretimine yönelik teknik bilgiler doğrultusunda şekillendirmesi beklenmektedir.

Tasarımcı, kostüm tasarım sürecini etkileyen en önemli unsurun ‘kreatif ekibin rejiyle

olan iletişimi’ olduğunu düşünmektedir. Kostüm tasarım sürecinde genel olarak

karşılaşılabilecek en büyük zorluğu da rejisörle yaşanabilecek olası iletişim sorunu olduğu

ifade eden tasarımcı, kostüm tasarımcısı ile reji arasındaki ilişkinin önemine vurgu

yapmaktadır.

Kostüm tasarımcısının metni okuduktan sonra ilk görüşeceği kişinin yönetmen

olduğunu ifade eden Yerdelen (2014), kostüm tasarımcısının yönetmenin görüşlerini çok iyi

anlayıp gerekli notları alması tavsiyesinde bulunur. Çünkü oyuncunun sahne üstündeki tavrını

etkileyen kostümler, söylediği her repliğe ve yönelimlerine bir anlam katmaktadır ve tüm bu

sahneleme rejinin beklentisine göre şekillenmektedir.

Tasarımcı, kostüm, dekor, ışık yani sahne tasarımının bir bütün görmektedir. Her ne

kadar son sözü söyleyen yönetmen olsa da en yaratıcı ve verimli sonuca ulaşmak için kreatif

ekiple rejinin ortak bir dilde buluşması gerektiğine inanmakta. Diğer yandan oyuncuların

tasarımı yönlendirme yetkilerinin olmadığını düşünen tasarımcı, bazen tasarımcıyla realizatör

arasındaki farkı bilmeyen oyuncularla karşılaştığını ve bu nedenle zaman zaman sıkıntı

yaşadığını ifade etmiştir.

Kostümlerin tasarımcının yazar, reji, koreografla ortak çalışması ile belirginleştiğini

ifade eden Şengezer (1999), maketçiler, teknik ressamlar, marangozlar, tornacılar, bez

işçileri, alçı işçileri, heykeltıraşlar, aksesuarcılar, sahne taşıyıcılar, kurucu ve mekanik işçileri,

kadın ve erkek terziler, giydirici terziler, şapka ve çiçekçiler, kuaförler, peruka ve

makyajcılar, ışıkçılar ve elektrikçiler, kondüvitler, sahne müdürleri, fotoğrafçılar ve sanatçılar

gibi oldukça geniş bir ekibin dekor ve kostümün sağlanması için sayısız akıl, görüş, duygu ve

anlayış kattığını belirtmiştir. Dolayısıyla tüm düzeylerdeki çalışanların eğitimi ve aralarındaki

iletişim kostüm tasarım sürecindeki başarıyı etkilemektedir.

Tasarımcı, tasarım için başlangıç noktasının oyundan oyuna değişiklik gösterdiğini,

senaryo okumadan sonra özellikle tarihi ya da belirli bir coğrafyayı içeren oyunlarda

Senaryo Okuma ve Analiz Yapma

Yönetmen İle Görüşme

Eskiz

Yönetmen İle Görüşme ve Fikir Birliği Sağlama

Nihai Kostüm Çizimi

Görsel Araştırma

Malzeme Seçimi

araştırma yapmanın ilk adım olacağını belirtmiştir.

Rose (2003), benzer şekilde yönetmenle yapılan görüşmenin ardından, tasarım sürecinin

araştırma ile devam ettiğini ifade etmiştir. Bu süreç, internette ve arşivlerde, müzelerde ve

kütüphanelerde yapılan araştırmaları, özellikle tarihsel ve çağdaş görsel referansların

incelenmesini içerebilir. Tasarımcı, senaryonun konusuna bağlı olarak ofis, hastane, karakol

gibi alanlara araştırma gezileri de yapabilir.

Tasarımcı, başta reji olmak üzere, dekor ve kostümde üslup birliği sağlamayı,

görselliğin yanında kostümün işlevselliğini göz ardı etmemeyi iyi bir kostüm tasarımının en

temel ilkesi olarak görmektedir.

Kostüm tasarımcısı Bowden (2015), kostümün hikayenin görsel öğelerini

desteklemesinin yanı sıra konfor, esneklik ve dayanıklılığı sağlaması gerektiğini belirtmiştir.

Bu durumda araştırma sonuçlarının da gösterdiği gibi kostümün fonksiyonel olarak da bir

giysiden beklenen temel nitelikleri taşıması gerektiği ifade edilebilir.

Fermanlı Deli Hazretleri Oyunun kostüm tasarım sürecindeki temel faaliyetler;

senaryoyu okuma ve üzerinde çalışma, yönetmen ile görüşme, görsel araştırma yapma, eskiz

çizme, rejisör ile görüşme ve fikir birliği sağlama, nihai kostüm çizimi ve malzeme seçimi

olarak tespit edilmiştir. Görüşmeden elde edilen süreç Şekil 2’de verilmiştir ve literatürden

elde edilen kostüm tasarım süreci ile benzerlik göstermektedir.

Şekil 2: Fermanlı Deli Hazretleri Kostüm Tasarım Süreci

Fermanlı Deli Hazretleri oyununda klasik unsurlar stilize edilmiş olup grotesk üslupta

bir çalışma yapılmıştır. Gerçekçi bir üslup olmadığı için araştırmadan ziyade bol eskiz

yaparak tasarımlara ulaşılmıştır. Yapımdaki kostümlerin tasarım üslubunu belirleyen kişi

yönetmen olmuştur.

Tasarımcı oyun için kısmen de olsa Amerikalı yönetmen Tim Burton karakterlerinden

ilham almıştır. Oyuncuların fiziksel özellikleri (boy, kilo) tasarımlarını etkilerken, seyirci

profilinin bir etkisi olmamıştır.

Öğretim Rehberi: Kostüm Tasarımı isimli yayınında (www.aqa.org.uk), kostüm

tasarımını etkileyen faktörlerden birinin de izleyiciler olduğu ifade edilmektedir. Kostüm ile

verilmek istenen mesajı etkili bir şekilde iletebilmek için oyuncular ile izleyiciler arasındaki

mesafeyi dikkate almak gerekmektedir. Oyuncuların izleyicilere olan mesafesi kostüm

tasarımı üzerinde etkili olabilir. Örneğin, sahneyi saran performanslarda izleyiciler,

kostümlere dokunacak kadar yakın olabilir, bu durumda tasarımcı daha ayrıntı ve titiz

kostümler tasarlamalıdır. İzleyicilerin sahneden uzakta olmaları durumunda ise tasarımcılar,

tüm önemli ayrıntıların izleyiciler tarafından görülebileceğinden emin olmalıdırlar. Kumaş

veya aksesuarlarla ilgili ayrıntılar izleyiciye karakterler hakkında önemli bilgileri verebilir,

ancak görülemiyorlarsa bu mümkün olmaz. Bu durumda kostüm tasarımcıları, tasarımlarının

önemli yönlerini vurgulamak için ölçeği manipüle edebilir, örneğin önemli bir mücevher

parçasını daha büyük tasarlayarak izleyicilerin kolayca görebilmesini sağlayabilir.

4.2. Dekor ve Kostüm Tasarımı

Yapımın dekor tasarımcısı/dekoratörü Gözde Yavuz ile yapılan görüşmede, Fermanlı

Deli Hazretleri oyununun dekor tasarım sürecine yönelik soruların yanı sıra genel olarak

dekor tasarımını irdeleyen sorulara da yer verilmiştir.

Gözde Yavuz, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Sahne Dekor ve Kostüm

Tasarımı Bölümünden mezun olmuştur. Dekoratör, tasarım sürecini etkileyen unsurların en

önemlisinin oyun metni olduğunu, yazarın ne demek istediğini iyi anlamak gerektiğini ifade

etmiştir. Yönetmeni tasarım sürecini etkileyen bir diğer önemli faktör olarak gören dekoratör,

yönetmenin oyuna nasıl yaklaştığını ve oyunun atmosferine dair hayallerini anlamak

gerektiğine inanmakta. Sahnenin ve atölyenin teknik olanakları da dekor tasarımını etkileyen

diğer faktörlerdir.

Kostüm tasarımlarına müdahale etmenin söz konusu olmadığını ifade eden dekoratör,

tasarım sürecinde kostüm tasarımcısı ile iletişim halinde olduklarını ifade etmiştir. Dolayısıyla

kostüm ve dekor tasarımları karşılıklı olarak etkileşim içinde sonuçlanmaktadır. Yapımın

dekor tasarım sürecinde kostüm tasarımcısı ile görüşen dekoratör, Fermanlı Deli Hazretleri

oyununun kostümlerinde kullanılan bazı kumaşları Fermanlı Deli karakterinin çadırında

kullanmıştır.

Kostüm ve dekor tasarımının doğrudan ilişkili olduğunu çünkü işin görsel kısmının

temelde bu iki unsur arasında oluştuğunu savunan dekoratör bu nedenle dekor ve kostüm

tasarımında kompozisyon, renk uyumu, üslup bakımından bir uyum yakalanması gerektiğini

ifade etmektedir. Devlet tiyatrolarında tasarımların üretim merkezi Ankara olduğu için

tasarım ekibi sürekli işbirliği içinde çalışmaktadırlar.

4.3. Yönetmen ve Kostüm Tasarımı

Yapımın yönetmen Ferdi Dalkılıç ile yapılan görüşmede, yönetmen ile kostüm tasarım

süreci arasındaki ilişkiyi irdeleyen sorulara yer verilmiştir.

Konya Devlet Tiyatrosunda sanattan sorumlu müdür ve yönetmen, aynı zamanda

oyuncu olarak görev yapan Ferdi Dalkılıç, Atatürk Üniversitesi, Güzel Sanatlar Fakültesi,

Tiyatro Bölümünden mezun olmuştur.

Yönetmen, yapımın hazırlık sürecinde Fermanlı Deli Hazretleri oyununun kostüm

tasarımcısı ile görüşmüştür. Sahnelenecek oyunun belirlenmesinin ardından yönetmen tasarım

ekibini kurarak zihnindeki hikayeyi ekibe anlatmış, ekip oyunun türünden yola çıkarak nasıl

bir stilde çalışacaklarına karar vermek üzere araştırma yapmıştır.

Oyun dramatik, trajedi, komedi, absürt, epik veya avangart bir oyun olabilir. Fermanlı

Deli Hazretleri oyununda avangart bir tür olan grotesk stilinde çalışılmıştır. Kostüm

tasarımcısıyla oyunun türü üzerine anlaşıldıktan sonra tasarımcısı eğer oyun bir dönemde

geçiyorsa döneme ait kostümlerini bulup o kostümleri yönetmenin isteği doğrultusunda

şekillendirir. Böylelikle seyirci, kostümü gördüğü zaman oyunun hangi döneme ait olduğunu

algılar. Fermanlı Deli Hazretleri kostüm tasarımcısı karakterleri inceledikten ve araştırma

yaptıktan sonra yönetmenle tekrar görüşmüş, yönetmenin isteği doğrultusunda bir takım

değişiklikler yapıldıktan ve son eskizler onaylandıktan sonra yapım aşamasına gelinmiştir.

Bu süreçte kostüm tasarımcısı ile yönetmen arasında ortak bir çalışma söz konusudur.

Kimi zaman bir metinden kostüm tasarımcısının anladığı şeyle, yönetmenin anladığı şey çok

farklı olabilmektedir. Yönetmen, bu nedenle iletişim ve işbirliği içinde çalışmanın önemine

vurgu yapmıştır. Kostüm tasarımcısı yönetmenin görüşünden farklı olarak kendi fikrinde

ısrar ederse yönetmen kostüm tasarımcısına uymakta. Yönetmenin “ben böyle istiyorum”

diyerek bir görüşünde ısrar etmesinin doğru olmadığını ifade eden yönetmen, kostüm

tasarımcısının uzmanlığına saygı duyulmasını gerektiğini düşünmektedir.

Yönetmen, kostümlerin sadece güzel ve doğru görünmesinin yanı sıra işlevsel ve

dayanıklı olması gerektiğini de savunmaktadır. Sahnede ve provalarda kostümler çok kez

kullanılmakta dolayısıyla eskimekte, yıpranmakta, renklerini kaybetmektedir. Bazı oyunların

gösterimi çok fazladır bu durumda kostümlerin yedekleri üretilir. Bu nedenle yönetmen,

kostümlerin dayanıklı kumaş ve malzemeden yapılmış olmasını tercih etmektedir. Rahatlık

oyuncunun performansını doğrudan etkilediği için kostümlerin olabildiğince rahat, dayanıklı

ve esnek olmasını beklemekte.

Nadiren de olsa kağıt üzerinde görülen eskizler ile gelen kostümlerin faklı olabileceğini

ifade eden yönetmen, böyle durumlarda kostüm tasarımcısıyla acilen bir araya gelerek istediği

değişiklikleri sağlamaktadır.

Devlet tiyatrolarında kostüm tasarımcısı ve yönetmenin farklı şehirlerde çalışması

olağan bir durum olarak karşımıza çıkmaktadır. Tiyatronun tek bir tasarımcısı yok, genel

müdürlüğüne bağlı bir grup tasarımcı merkezde görev yapmakta. Yönetmen oyunu seçtikten

sonra özellikle daha önce çalıştığı bir tasarımcı varsa öncelikle o kişi ile çalışmayı talep

etmektedir. Çünkü aynı dili konuşmak, ortak noktada buluşma, anlaşabilmek oyunun başarısı

için çok önemlidir. Farklı şehirlerde çalışmanın dezavantajları olsa da gelişen teknoloji

sayesinde yönetmen ve tasarım ekibi her an iletişim halinde olabilmekteler. Yapılan eskizler

internet üzerinden görülüp anında müdahale edilerek gerekli değişiklikler sağlanmaktadır.

4.4. Oyuncu ve Kostüm Tasarımı

Görüşme yapılan yedi oyuncuya, Fermanlı Deli Hazretleri oyununda giydikleri

kostümlere ilişkin soruların yanı sıra genel olarak kostüm ile oyunculuk arasındaki ilişkiyi

ortaya koyabilecek sorular sorulmuştur. Oyunculardan, oyundaki karakter isimleriyle söz

edilecektir.

İlk olarak oyunculara Fermanlı Deli Hazretleri oyununda giydikleri kostümün

kendilerini rahatsız eden yönleri olup olmadığı soruldu. Şehime Molla, kostümü çok ağır

olduğu için ilk başta taşımakta güçlük çektiğini belirmiştir. Kostümümde yer yer yırtık ve

yanık yerler var. Yanık yerler kimi zaman sahnede diğer kostümlere takıldığı için oyuncuyu

zorlamış. Nigar, tarlatandan dolayı oturup kalkarken zorlandığını belitti. İfakat Hatun,

kostümünün karakteri zengin göstermek için çok detaylı ve ağır tasarlandığını ifade etti.

Ağırlık oyuncunun dansını zorlamış. Payetli kumaş sürekli oyuncunun takılarına takılmış,

para baskılı yaka olması gerektiği gibi dik durmamış, kupların yeri ise rahatsızlık vermiş.

Nurfelek Kalfa, eteği çok dar olduğu için mecburen yırtmaç açtıklarını çünkü hareket

edemediğini belirtmiştir. Musa Efendi, kostümünün çok uzun olduğunu ancak bu sorunun

prova sürecinde çözüldüğünü belirtmiştir. Kostümün çok ağır olması oyuncuya rahatsızlık

vermiş. Behram, şalvar olduğu için kıyafetinin çok rahat olduğunu belirtmiştir. Fakat başlığı

çok ağır bulmuş ancak bir süre sonra alışmış. Sümbül Ağa ise şapkası uzun olduğu için

taşımakta zorlanmış.

Karakterleri ile kostümlerini uyumlu bulup bulmadıkları sorusu üzerine Nigar,

kostümünün kendi tabiriyle “çatlak” bir karakteri oldukça iyi yansıttığını, İfakat Hatun

görgüsüz ve gösterişe düşkün olan karakterini çok güzel yansıttığını, Nurfelek Kalfa özellikle

anahtarlı kuşağın rolü ile bütünlük sağladığını, Musa Efendi, kostümünü Groteks bir oyun

için çok uygun bulduğunu, Behram, baba oğul bütünlüğü çerçevesinde uyumlu bulduğunu,

Sümbül Ağa gösterişli olduğu için rolle uyumlu bulduğunu belirtmiştir.

Oyunculara kostümlerinde kendileri en çok etkileyen unsurun (renk, biçim, süsleme vb.)

ne olduğu soruldu. Şehime Molla, başındaki şapka, elindeki şemsiye ve kostümün yanık

detaylarından çok etkilediğini, Nigar özellikle fiyonkları çok sevdiğini fakat rengini

beğenmediğini, İfakat Hatun paçalı, dolarlı iç pantolonunu çok sevdiğini, Nurfelek Kalfa,

şapkası ve kostümündeki abartılı detaylardan etkilendiğini, Musa Efendi bir nevi deliliği

yansıttığı için parçalar, püsküller, salkım saçak detaylardan etkilendiğini, Behram kostümün

renklerini çok beğendiğini, Sümbül Ağa ise kaftanın rengi ve içliği çok güzel bulduğunu

belirtmiştir.

Oyunculara kostüm tasarımına müdahale edep etmedikleri soruldu. Şehime Molla genel

olarak fikirlerini söylediğini ama çok müdahale etmediğini, Nigar rahat etmezse ve karaktere

uygun bulmazsa müdahale ettiğini, kostüm tasarımcısıyla görüşüp fikrimi beyan ettiğini ve

düzeltmelerin yapılmasını sağladığını, İfakat hatun sadece rahatlık beklentisi olduğunu, bu

sağlandığı sürece müdahale etmediğini, Nurfelek Kalfa bir müdahalesinin söz konusu

olmadığını, Musa Efendi, kostümün oyuna hitap etmemesi durumunda müdahale ettiğini,

fikrini beyan ettiğini, örneğin Fermanlı Deli Hazretleri oyununda kostümündeki parçalar ve

püsküllerin kendi fikri olduğunu, Behram, sadece rahatlık için küçük müdahalelerde

bulunduğunu, Sümbül Ağa ise kostüm tasarımına müdahale etmediğini belirtmiştir.

Oyunculara provalarda en sık karşılaştıkları problemler soruldu. Şehime Molla, kostüm

provalarının çok uzun sürdüğünü, Nigar özellikle dans performanslarında kolların rahatsızlık

verdiğini bu nedenle müdahale gerektiğini, İfakat Hatun kilolu olduğu için hareket

kısıtlılığının kendisi için en büyük problem olduğunu, kol ve kupların yerine oturmadığını ve

oyundaki ani değişikliklerin kostüme yansımadığını belirtti. Örneğin oyuna sonradan yerde

yuvarlanma sahnesi eklenmesi durumunda kıyafetin bu harekete uygun olmaması gibi

sorunlar yaşamış. Nurfelek Kalfa çok zayıf olduğu için kostümlerin sürekli bol geldiğini,

Fermanlı Deli Hazretleri oyunundaki eteğinin de çok bol geldiği için daraltıldığını ifade etti.

Fakat bu sefer de fazla dar olmasından memnuniyetsizlik yaşamış. Musa Efendi genel olarak

kostümlerin kullanışlı olmamasını, dar ya da bol olmasını, ağır olmasını ve hareket sıkıntısı

olmasını karşılaştığı problemler olarak belirtti. Behram, bazen kostümlerin üstüne

oturmadığını, ayakkabılarda da sıkıntı çıkabildiğini, Sümbül Ağa ise pek problem

yaşamadığını, ufak tefek boy ayarlamalarının yeterli olduğunu ifade etmiştir.

Oyunculara giymeyi reddettiği ya da değişiklik istediği kostümler olup olmadığı

soruldu. Şehime Molla, Fermanlı Deli Hazretleri oyununda kostümünün ağırlığından dolayı

giriş dansını yapamadığını bu nedenle başka bir kostümle dans ettiğini, Nigar bir kostüm çok

ağır olduğu için giymeyi reddettiğini, başka bir kostümde ise saçak detaylarını çok uzun

bulduğunu ancak isteği doğrultusunda düzeltildiğini, İfakat Hatun sahneye uymuyorsa

söylediğini ancak reddetmediğini, Nurfelek Kalfa, reddetme durumunun söz konusu

olmadığını, sadece ölçülerine göre değişiklik istediğini, Musa Efendi duruma göre

değişiklikler talep ettiğini, Behram bir kostümde rengine itiraz ettiğini ve yeni rengi

kendisinin seçtiğini, Sümbül Ağa reddetme durumunun olmadığını belirtti.

Oyunculara giydikleri kostümlerin performanslarını etkileyip etkilemediği soruldu.

Şehime Molla, kostümün performansını etkilediğini, karakteri daha iyi çıkardığını bu açından

kendisine yardımcı olduğunu ifade etmiştir. Oyuncu, öncelikli olarak seyirciyi etkileyen

unsurun kostüm olduğunu düşünmekte. Nigar, kostümün iyi ya da kötü performansını

etkilediğini özellikle dönem oyunlarında ve absürt oyunlarda kostümü çok önemli bulduğunu

vurguladı. İfakat Hatun, kostümün dışardan içe oyunculuk kattığını, ilham verdiğini ve

kostümün oyuncuyu oynattığını, bu açıdan performans üzerinde etkisi olduğunu belirtmiştir.

Nurfelek Kalfa, kostümün oyuncuya ruh kattığına, havaya soktuğuna, oyunun içinde

olduğunu hatırlattığına inanmakta. Musa Efendi, kostüme göre oyun çıkarttığını bu nedenle

kostümün performans üzerinde etkisi olduğunu ifade etmiştir. Örneğin bir kostümde

kollarının çok uzun yapıldığı fakat düzeltilmediği, bu nedenle kollarını kullanarak oyuna

farklı bir hareket sağladığı tecrübesini paylaştı. Oyuncu, kostümün oyuna ve oyuncuya hizmet

ettiğine inanmakta. Behram, kostümün performansında oldukça etkili olduğunu, kendisini

havaya soktuğunu özellikle dönem oyunlarında kostüm sayesinde gerçekten o devirde

yaşıyor hissederek oynadığını ifade etmiştir. Sümbül Ağa, oyunun karakteri ile uyumlu ise

kostümün oyunu götürebildiğini, oyuncunun mutluluğunu, güvenini dolayısıyla rahatlığını

etkilediğini ifade etmiştir.

5. SONUÇ ve ÖNERİLER

5.1. Sonuç

Fermanlı Deli Hazretleri oyununun kostüm tasarımcısı ile yapılan görüşme sonucunda

kostüm tasarım süreci; senaryo okuma ve analiz yapma, yönetmen ile görüşme, görsel

araştırma, eskiz, yönetmen ile ikinci bir görüşme ve eskizlerde fikir birliği sağlama, nihai

kostümlerin çizimi ve malzeme seçimi olarak tespit edilmiştir. Tespit edilen süreç literatürden

elde edilen bilgilerle genel olarak örtüşmektedir. Yönetmen ile görüşme okumadan hemen

sonra gerçekleşmektedir. Çünkü tasarım stilini belirleyen kişi yönetmendir ve tasarımcı bu

stile uygun eskizler üretmek için sürecin başında yönetmen ile görüşmüştür. Diğer yandan

literatürün ortaya koyduğu araştırma faaliyeti, Fermanlı Deli Hazretleri oyununda nispeten

daha az bir yoğunlukta gerçekleşmiştir. Oyun gerçekçi bir üslup olmadığı için tasarımcı

araştırmadan ziyade çokça eskiz yaparak tasarımlara ulaşılmıştır.

Kostüm tasarımının dekor tasarımı ve yönetmen ile arasındaki ilişki incelendiğinde,

gerek kostüm gerekse dekor tasarımcısı açısından sahneyi oluşturan kostüm, dekor ve ışık

unsurlarının bir bütün olarak görüldüğü, en yaratıcı ve verimli sonuca ulaşmak için kreatif

ekibin yönetmenin öncülüğünde ortak çalışması gerektiği sonucuna ulaşılmıştır. Tasarım

sürecinde her iki tasarımcı iletişim halinde çalışmış nihayetinde tasarımlar birbiri ile etkileşim

içinde sonuçlanmıştır. Tasarım sürecini etkileyen en önemli unsurun kreatif ekibin yönetmen

ile olan iletişimi olarak tespit edilmiştir. Yönetmenin oyuna nasıl yaklaştığını ve oyunun

atmosferine dair beklentilerini anlamanın ve buna göre tasarım sürecini yönetmenin

gerekliliği tasarım ekibi tarafından net bir şekilde ifade edilmiştir.

Yönetmen ile yapılan görüşmeden elde edilen bir diğer sonuç, kostümlerin sadece güzel

ve doğru görünmesinin yanı sıra işlevsel ve dayanıklı olması gerektiğidir. Kostümler provalar

dahil olmak üzere bir çok kez giyileceği için dayanıklı olmalı ve oyuncunun performansını

pozitif yönde etkileyecek şekilde rahatlık sunmalıdır.

Görüşme yapılan yedi oyuncunun dördü kostümünü ağır, biri oturma ve kalkma

hareketlerini engelleyici, biri çok dar, biri ise uzun bulmuştur. İki oyuncu kostümlerindeki

detayların diğer oyuncuların kostümlerine ve takılarına takılmasından rahatsızlık duymuştur.

Sorunların bir kısmı prova sürecinde aşılırken özellikle ağırlık konusu en büyük problem

olarak hissedilmiştir.

Tüm oyuncular karakterleri ile kostümlerini oldukça uyumlu bulmuşlardır. Oyuncuların

kostümlerinin renk, biçim, detay gibi özelliklerinden etkilendiği görülmektedir. Oyuncular

kostüm tasarımlarına yönelik fikirlerini belirtmekte özgür bulunmuş, temelde rahatlık

beklentisi olan oyuncuların tasarımda büyük değişiklikler gerektiren istekleri görülmemiştir.

Kostüm provalarında en sık karşılaşılan problem, beden ölçülerine uyumsuzluk ve hareketleri

sınırlama olarak tespit edilmiştir. Oyuncular, kostümlerin bol/dar, uzun/kısa, ağır olması,

performanstaki çeşitli beden hareketlerini zorlaması sorunları ile karşılaşmaktadırlar.

Oyuncuların genellikle belirlenen kostümü giymeyi reddetme gibi bir tercihleri

bulunmamaktadır. Ancak performanslarına etki edeceğini düşündükleri detaylarda değişiklik

talebinde bulunmaktalar. Bu taleplerin de olumlu bir şekilde karşılandığı görülmektedir. Tüm

oyuncular kostümlerin performansları üzerinde büyük etkisi olduğunu düşünmekte. Kostümü

canlandırdıkları karakteri öne çıkaran ve oyunculuklarına yardımcı olan önemli bir yardımcı

olarak değerlendirmektedirler.

5.2. Öneriler

Kostüm tasarımcısı, dekor tasarımcısı, yönetmen ve oyuncular ile yapılan görüşme

sonuçları, kostüm tasarımına dair ortak yargıların ve beklentilerin olduğunu göstermiştir. Bu

beklentilerden yola çıkılarak kostüm tasarımı yapmak isteyen genç tasarımcılara, kostüm

tasarımlarına yön verecek bir takım önerilerde bulunulmuştur:

Tiyatro Kostümü;

Yönetmenin koordinasyonunda yaratıcı ekibin iletişim içinde oldukları bir süreçle

tasarlanmalı,

Diğer görsel ögeler başta olmak üzere bir bütün olarak tüm yapımla tutarlı olmalı

Karakteri tanımlamada yeterli olmalı

Karakterin önüne geçmemeli onu tamamlamalı

Oyunun temasını, konseptini ve ruh halini desteklemeli

Senaryoda konu edilen zaman, mekan vb. bilgileri vermeli

Oyunun türüne göre kapsamlı bir araştırma faaliyetinin sonuçlarını taşımalı

Sahnenin yapısına uygun olmalı

Oyuncunun performansındaki beden hareketlerini kolaylıkla yapmasına imkan

verecek konforu sunmalı (kalıp özelliği, ağırlık, uzunluk/kısalık vb.)

Karaktere olduğu kadar oyuncunun fiziksel yapısına da uygun olmalı

Sahne geçişlerinde kolaylıkla giyilip çıkarılabilmeli

Dayanıklı olmalı

Muhafaza edilmesi ve taşınması kolay olmalı

Maliyeti belirlenen bütçe dahilinde olmalı

Ayrıca kostüm tasarımcıları alandaki yenilikler takip etmeli ve benzer ve tekrara

düşmemek üzere diğer tasarımcıların çalışmaları incelenmelidir.

Kostüm tasarımı üzerine yapılacak bundan sonraki çalışmalarda daha büyük bir

örneklemde veri toplanabilir. Diğer yandan bir yapımın henüz planlanma aşamasında sürece

dahil olarak tüm tasarım süreci ve sonuçları derinlemesine izlenebilir.

KAYNAKLAR

Abuku, Mnena and Odi, Christine. “Costume And Make Up In Cultural Development”, Creative Artist: A Journal of Theatre and Media Studies 5:1 (2010): 188-202.

Afuye, Toyin Beatrice Bade. “The Impact of Costume and Make-Up in Yoruba Video Films”, The Society of Nigeria Theatre Artists Annual International Conference. Nigeria, 2015. http://www.sonta.nico.gov.ng/index.php/papers/342-bade-afuye-toyin-beatrice-the-impact-of-costume-and-make-up-in-yoruba-video-films.

Aksel, Erdoğan. Tiyatro Dekor ve Kostüm Tasarımı Gelişimi. İstanbul: Mimar Sinan Ün.Vakfı, 1988.

American Alliance of Comminity Theatre, “The Costumer Designer's Job”, Erişim Tarihi: 30.01.2017, https://www.aact.org/costume-designer#sitewide-main-menu.

Arıkan, Yılmaz. Uygulamalı Tiyatro Eğitimi. İstanbul: Arıkan Ofset, 2001.

Aybar, Servet. “Sahne Tasarımında Dramatik Aksiyonun Belirleyiciliği”, Tiyatro Araştırmaları Dergisi 17 (2003): 67-75.

Barba, Eugenio and Savarese, Nicola. Oyuncunun Gizli Sanatı Tiyatro Antropolojisi Sözlüğü, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2002.

Belasco, David. “Atmosfer Yaratma”, Sahneye Koyma Sanatı, Çev. Suat Taşer. Ankara: Bilgi Yayınevi, 1967.

Copeau, Jacques. “Dramatik Ekonomi”, Sahneye Koyma Sanatı, Çev. Suat Taşer. İstanbul: Papirüs Yayınları, 2003.

Eze, Chiamaka Precıous Akas and Akas, Nicholas Chıelotam. “Costume and Make up, as a Tool for Cultural Interpretation: A Study of Egba Festival of the Kokori, Isoko Local Government Area of Delta State”. Arts and Design Studies 36, (2015): 22-34.

Garland , Liz and Almond, Kevin. “Second Skin: Investigating the Production of Contoured Patterns for the Theatrical Costume Industry” Costume 50:1(2016): 90-113.

Güler, Zeki. İşletme Olarak Tiyatro Örgütleri. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları,

1997.

https://dspace.mit.edu/bitstream/handle/1721.1/49865/21M732Fall2004/NR/rdonlyres/Music-and-Theater-Arts/21M-732Fall2004/72867145-80BC-4F7C-8B02-5297F3E 424CB/0/basic_function_o.pdf, “Basic Function of Costumes”, Erişim Tarihi: 25.12.2016

http://costumers-institute.com/tutorials/461-costume-designer-judith-bowden,“Costume Designer: Judith Bowden”, Erişim Tarihi: 16.05.2016

http://creativeskillset.org/job_roles/1756_costume_designer, Erişim Tarihi: 16.05.2016

http://www.aqa.org.uk/search?collection=aqa-web-meta&form=web&query=exams %20inspector&start_rank=5821&v=1, “A-Level Drama And Theatre Understanding and Designing Theatre Costume”, Erişim Tarihi: 30.01.2017

http://www.tiyatronline.com, “Kostüm Tasarımı, Sahne Kostümü Üzerine Değinmeler”, Erişim Tarihi: 10.01.2017.

http://www.unesco.org/fileadmin/MULTIMEDIA/FIELD/Kathmandu/audio/1NationalCentreofStateCostume.pdf, Erişim Tarihi: 15.12.2016.

Huaixiang, Tan. Character Costume Figure Drawing. ISBN: 978-0-240-81184-0.2010. USA: Elsevier, 2010.

Jones, Lloyd Llewellyn “Essay 3: The Use of Set And Costume Design in Modern Productions of Ancient Greek Drama”, (2001), http://www2.open.ac.uk/ ClassicalStudies/GreekPlays/essays/designEssay.htm, Erişim Tarihi: 30.01.2017.

Keeley, Adele. “The Digital Platform for Costume Design Communication”, International Journal of Performance Arts and Digital Media, 6:1 (2010):41-48.

Keskin, Yıldırım. Tiyatronun İlkeleri. İstanbul: Doruk Yayımcılık, 2008.

Koca, Koç ve Kaya, Özlem. “Kostüm Tasarımcılarının Tasarım Sürecinde Karşılaştıkları Problemler”, e-Journal of New World Sciences Academy 6:2, (2011): 53-63.

Manriquez, Antonio and McCluskey, Thomas. Video Production 101: Delivering the Message. USA: Peachpit Press, 2014.

Musgrove, Jan. Make-Up, Hair and Costume for Film and Television. UK: Focal Press, 2002.

Nance, Deirdra Rhianna. An Analysis of Fashion and Costume Design Processes, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, NC: Graduate Faculty of North Carolina State University, 2008.

Neyzi, Ali H. Tiyatrodan Gösteri Sanatlarına, İstanbul: Mitos-Boyut Yayınları, 2004.

Nutku, Özdemir. Sahne Bilgisi, İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2002.

Opong, Regina Kwakye and Adinku, Grace Uche. “Costume as Medium for Cultural Expression in Stage Performance”, Arts and Design Studies 8, (2013): 9-19.

Ötken, Nihal. “Halk Oyunlarının Sahnelenmesinde Dekor Tasarım ve Uygulama Yöntemi”, Akademik Bakış Dergisi 24, (2011): 1-19

Özmen, Ahmet. “Örnekleme”, Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri, Ed. Ali Atıf Bir. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları, 1999.

Rose, Penny. “Costume Design, Defining Caracter”, (2003), Erişim Tarihi: 30.01.2017. https://www.oscars.org/sites/ oscars/files/teachersguide- costumedesign-2015.pdf.

Sivigny, Debra Kim. A Costume Design For Bill Irwın’s “Scapin” Master of Fine Arts, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, USA: University of Maryland, 2004.

Stanislavski, Konstantin. Bir Karakter Yaratmak, Çev. Suat Taşer, İstanbul: Papirüs Yayınları, 1996.

Şengezer, Osman. Bence Dekor ve Kostüm, Yyy:yy, 1999.

Temel, Süreyya. “Tasarımcı Oyun İlişkisi ve Bir Model Oyun”, Sanat Dergisi 23. (2013): 37-46.

Uzuner, Yıldız. “Niteliksel Araştırma Yaklaşımı”, Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri. Ed. Ali Atıf Bir, Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları, 1999.

Wiencek, H. “A Guide to Costume and Scenic Design for Theatre for Young Audiences”, (2009), Erişim Tarihi: 29.01.2017. http://home.fa.utl.pt/~cfig/Anima%E7%E3o%20e%20 Cinema/Cenografia/Costume%20and%20Scenic%20Design%20for%20theater.pdf.

Yaycıoğlu, Mukadder. “Kusursuz Sahne ve Kostüm Tasarımlarının Yaratıcısı Fabià Puigserver”, Tiyatro Araştırmaları Dergisi 19. (2005).

Yerdelen, Selda Kulluk. Tiyatro Sanatında Kostüm Tasarımı, Ankara: Nobel Yayın, 2014.

Yerdelen, Seda Kulluk. “Kostüm Tasarımcısının Dramaturgik Çalışmasından Sonra Karakter Eskizlerinin Oluşumu”, Sanat Dergisi 9. (2010):133-141.