Kleuteronderwijs

Les 1

Actualiteit Komt veel aan bod in dit vak Testen 3e kleuterklas vb taaltest => niet meer up to date

o Eeuwenoude discussie over testen ‘De vuile broeken houden ons van ons werk’ (krantenkop)

o Discussie Tijd investeren en leerproces ondersteunen maar we kunnen niet door

zindelijkheidstrainingvs

Laat kind kind zijn, dan zal de zindelijkheid wel komeno Standpunten komen vaak terug in andere onderwerpen

Belang van kleuteronderwijs Filmpje: er gebeurt heel veel op 1 dag in de kleuterklas (motorisch, gevoelens…) Kenmerken kleuterleidster: creatief, vernieuwend…

o Kleuterklas van dertig jaar geleden kan je niet vergelijken met kleuterklas van onze generatie en de kleuterklas nu is nog iets anders

Citaat Obama: ‘If a society wants to ensure the best trajectory for its children, its policy focus should be on those early years’

o Duale samenleving: middenklasse en armoede => poging tot oplossen door ziekteverzekering en investering in early childhood (hoe vroeger de investering, hoe hoger het rendement, en daardoor minder investering nodig in latere leven)

Ontwikkeling hoogst tussen 0-4jaar: hersenen ontwikkelen bijna op alle vlakken SCHEMAo Later ontwikkeling veel geleidelijker

Twee curves Onbegrijpbare paradox SCHEMA!

o Heckman-curve: return investment Wat brengt onze investering op (economisch argument) => jonge kinderen

meest veilige investeringo Melhuish-curve

Maatschappij slaagt er niet in om voldoende geld vrij te maken

Curriculum kleuteronderwijs Overeenstemming in principes en aspiratie Spanning in curriculumpraktijk Continuum

o Brede ontwikkelingsdoelen (social pedagogische traditie)o Cognitieve vaardigheden (voorschools onderwijs) ‘Readiness for school tradition’o Vb Ipad wel (RFST) of niet (SPT) in klas?

Spanning in curriculumReadiness for school tradition Sociaal-pedagogische traditie

Kleuterklas Plaats voor leren en instructie. Voorbereiding op het lager onderwijs

Leefplaats. Plaats waar kinderen zichzelf leren kennen en leren samenleven met anderen

1

Curriculumontwikkeling Voorgeschreven lijst door centrale instantie opgesteld met duidelijke en concrete doelen en verwachtingen

Tendens van decentralisatie van het nationale naar het lokale niveau

Focus van het programma

Focus op leren en vaardigheden, gekoppeld aan latere doelen lager onderwijs

Volledige persoonsontwikkeling (inclusief leren)

Taal en ontwikkeling Focus op individuele taalontwikkeling (eigen taal). Orale competenties en letter/woordherkenning belangrijk. Nadruk op ontluikende geletterdheid praktijken. Gekoppeld aan andere doelen. Bv ontluikende geletterdheid of sociale ontwikkeling

Focus op individuele taalontwikkeling (eigen taaal). Nadruk op taalproductie, en communicatie- en mogelijkheden. Holistisch

Kerndoelen Voorgeschreven en gedetailleerd. Focus op cognitieve vaardigheden. Centraal opgesteld. Door iedereen te bereiken

Breed oriënterend opgevat. Differentiatie mogelijk. Accountability van secundair belang

Spelen Vooral binnen de klas, buitenspelen ifv motorische ontwikkeling

Binnen en buitenspelen gelijkwaardige pedagogische kwaliteiten

Evaluatie Evaluatie wordt soms verwacht. Belangrijke rol voor leraar ifv overgang naar lagere school

Niet verwacht. Informele evaluatie

Kwaliteitscontrole Gebaseerd op vooraf opgestelde doelen. Gestandaardiseerd testen mogelijk.

Op basis van participatie. Belang ouderbetrokkenheid. Focus meer op school dan op kind.

Organisatie kleuteronderwijs Vlaanderen: unieke positie

o Hoge participatieo Kostelooso Grondwettelijke vrijheid van onderwijs

Vrijheid om zelf school te kiezen Recht van iedereen om onderwijs in te richten

o Tot 6 jaar geen leerplicht, instapleeftijd mogelijk vanaf 2,5 jaar

Inhoudelijke dimensie kleuteronderwijs Ontwikkelingsdoelen ipv eindtermen

o Ontwikkelingspatronen van kinderen Geen afgescheiden vakgebieden Onderlinge verschillen tussen kinderen

o Verschillende instapleeftijd Sommigen pas in kleuterklas in tweede of derde

Minimumdoelen op vlak van kennis, inzicht, vaardigheden en attitudeno Basiscompetentieso Ordening in leergebieden (duidelijke keuze)

Vijf leergebieden Twee leergebiedoverschrijdende thema’s

o Leren leren & Sociale vaardighedeno Geïntegreerd in alle leergebieden en schoolgebeuren

2

5 Leergebieden Lichamelijke opvoeding

o Motorische competenties Zelfredzaamheid (schoenveters knopen, jas aandoen…) Grote en kleine motoriek

o Gezonde en veilige levensstijlo Zelfconcept en sociaal functioneren

Muzische opvoedingo Beeldo Muzieko Dramao Bewegingo Mediao Attitudes

Nederlandso Luistereno Sprekeno Lezeno Schrijveno Taalbeschouwing

Wereldoriëntatieo Natuuro Technieko Menso Maatschappijo Tijdo Ruimte

Wiskundige initiatieo Getalleno Meteno Ruimte (voorbereiding meetkunde)

Onderwijsmethoden Keuze voor onderwijsmethode en didactisch materiaal: vrijheid schoolbestuur

o Vs Frankrijk: overheid beslist alles Populair in kleuterklas: hoekenwerk en contractwerk Bijzondere methoden

o Steiner , Freinet, Montessori, Decrolyo Jenaplan, leefscholen, ervaringsgericht onderwijs

Evaluatie van kleuters Geen formele evaluatie

o Wel heel belangrijk geworden laatste jaren: discussie ‘zijn we te veel aan het evalueren?’ Beoordeling ifv 3 doelen

o Vooruitziende rolo Peilende rolo Diagnostische rol

Soms leerlingvolgsystemen: vb tekening van persoon laten maken en kijken hoe ver het kind al zit in zijn ontwikkeling adhv de tekening

3

Ontwikkelen en leren in de kleuterklas Ervaringen thuis

o Gevoelsaspect en sociaal aspecto Taalontwikkelingo Motorische ontwikkelingo => alle drie: wisselwerking thuis en klas (meenemen)

Actuele beleven als drijfveero Affectieve component: houden van vs niet houden vano Kleuter is ‘nu-wezen’ => structureren van leefwereld en wereldbeeld

Structuur geven => zorgt voor veiligheido In globale leef- en belevingswereldo Spanning tussen

Ontplooiingskansen in vrij spel, zelfstandig exploreren, persoonlijk experimenterenvs

Regelmaat in dagpatroon, ervaren van ritme van tijd, afspraken vastleggen… Nabootsen en navolgen

o Leren door congenitale nabootsingsdrango Einde kleuterklas: autonoom denken en handelen => verschil tussen 1e kleuterklas en 3e

kleuterklas is immens! Zelfontdekkend leren en ondersteunend leren

o Vygotsky: zone van de naaste ontwikkeling (iets wat je alleen kan, telkens een beetje moeilijker maken en eerst samen proberen, dan weer alleen en zo stapjes opbouwen)

Occasioneel versus intentioneel lereno Norm voor leren is interesse an het kindo Occasioneel: afhankelijk van wat er aangeboden wordto Intentioneel leren vanaf 7 jaar (zelf doelen voor ogen stemmen): ‘dit wil ik weten’

Spel als uitgangspunto Vervloeien fantasie en realiteito Uitdagend spel bevordert denk-, gevoels-, en fantasiewereld

Drie ontwikkelingsfasen Exploreren

o 2,5 tot 3 jarigeno voldoening door louter bezig zijn met iets (ervaringswereld beperkt)

Experimentereno Vierjarigeno Gericht omgaan met situaties en materiaal (vaak door nabootsing)o Omgaan met materiaal is doel op zich (niet product)

Constructief omgaaan o Vijfjarigen => VROEGER DAN INTENTIONEEL LEREN?o Kleuter stelt zelf zijn doelo Vooraf bepalen van manuele of mentale constructie

Extra info reader examen & vb examenvraag => SLIDES LES 1

Les 2: ontwikkeling van het jonge kindNog steeds in linkse blok (fundamenten)Wat betekent het (wat we vandaag gaan zien) voor de lessen? => hoe als kleuterleidster dit alles ondersteunen?

4

=> ontwikkelingsstadia kunnen toepassen in praktijk (hoe ondersteunen)

IntroductieFilmpje: spelenderwijs alles ontdekken en experimenteren => basis voor verdere ontwikkeling2 boodschappen

Kind heel veer verandering (individueel) vb motorisch, taalontwikkeling… gebeurt afzonderlijk (niet tegelijk, na loop van tijd is alles wel even ver ontwikkelt) => psychologisch gezien

Ontwikkeling centraal in kleuteronderwijs: zelfredzaamheid, taal, creativiteit…Wat we vandaag zien, zullen we komende lessen nuanceren (dit is de basis => door recentere bevindingen andere meningen)

Omgeving, vrienden, familie… Wat is uniek aan de peuter (1,5 tot 3jaar)?

o Al opstandig, maar minder op zichzelfo Plezier aan gewoon doen (om bezig te zijn) vb tekenen om bezig te zijn

Wat is uniek aan de kleuter (3 tot 6jaar)?o Eigen persoontjeo Reeds interactieo Doen in funtie van resultaat vb tekening maken om een mooie tekening te maken

De peuter

Lichamelijke ontwikkeling Groei vertraagt (baby sneller dan peuter) Asynchrone groei: niet in evenwicht, nog geen goede proporties Ontwikkeling melktanden

Motorische ontwikkeling Fundamentele bewegingsactiviteiten

o Vb rennen, klimmen, lopen, springen, vangen… => in functie van plezier, in functie van later (het beter kunnen)

o Geen vaste volgorde, wel fundamenteel voor verdere levensontwikkeling Zelfstandigheid neemt sterk toe: nog geen interactie, wel bewustzijn eigen ik => frustraties

mogleijk, besef hechting (dus ook loslaten = angstig)o ‘ik ben twee en ik zeg nee’ => peuterpuberteit (driftbuien kunnen ontstaan uit het niets)o Vb zelf eten, zelf kleren aandoen…

Zelfredzaamheid neemt toeo Intrede zindelijkheidstrainingo Zelf eten en drinken

Fijne en grove motoriek ontwikkelt zich Kleuteronderwijs: motorische ontwikkeling stimuleren BELANGRIJK (ruimte geven, aanbieden

verschillend speelmateriaal…) Testen van motorische ontwikkeling

Tekenontwikkeling Goede barometer om te kijken in welk ontwikkelingsstadium (kijken hoe ontwikkeling

verloopt)o Mogelijk duidelijke stadia onderscheiden

Krabbelstadium tot 4 jaar: tekenen voor het plezier (geen doel) Tekenen = bewegingsspel (tekenen om het plezier)

Perceptuele ontwikkeling (peuter én kleuter!) Voorwerpen herkennen met verschillende zintuigen: zintuigen werken samen (baby kan dit

niet)

5

Typerend voor jonge kind is globale waarnemingo Peuter: opa is cirkelo Kleuter: opa is kopvoetero Jonge kind: opa heeft armen, benen, voeten…o => voorbeeld van tekening, kijken in welk stadium

Cognitieve ontwikkeling (peuter) Filmpje: fantasie stimuleren door verhalen

o Opgelet: verschil (grens) fantasie en realiteit bewakeno Opgelet voor angstontwikkeling: uitleg en betekenis geven (vb bij verkleden of

poppenkast)o Peuter is tot heel veel in staat maar maakt ook heel veel fouten

Vooraf: Jean Piaget (1896-1980)o Zwitsers psycholoogo Cognitief psychologische ontwikkeling jonge kindereno Kennis bestaat uit structuren (schemata)

Assimilatie (= aanpassen aan omgeving) Accommodatie (= aanpassen, adaptatie) Equilibratie (= balanceren)

Piaget: pre-poperationeel stadium (18/24 maand tot 7 jaar)o Verwerving cognitieve mogelijkheden => gigantische uitbreidingo In staat zijn tot geïnterioriseerd experimenteren (in zichzelf)o Leren door imitatie en nabootsing => belangrijke rol van volwasseneno Beginnend simbolisch denken vb fantasiespel, tekenen, taal, uitgestelde imitatieo Voorstelling van het ‘zelf’ (verschillende stadia)

Ik besta Zichzelf herkennen in de spiegel Eigen voorstelling van het zelf (specifieke eigenschappen zoals ik ben blond,

groot…) Geheugen

o Uitgestelde imitatieo Absorberen, maar geen bewust of intentioneel gebruik

Vb wel verstopspelletjes (welk voorwerp is weg?) Kleuterklas

o Denkvermogen: puzzel (spel bij uitstek, veel vaardigheden!)o In categorieën onderbrengen: Duploo Geheugen trainen: weghaalspelletje

Preconceptueel denken (geen concepten, niet abstraheren en discrimeneren)o Heel concreet, niet abstract

Denkfouteno Veel mogelijkheden, voorbereiding op concreet operationeel stadium (basisschoolkind)o Experimenten van Piaget die denkfouten illustreren

Conservatieproeven Conservatie van hoeveelheid vloeistof (breed laag glas en lang smal glas,

na overkappen, waar kan het meeste in?) Conservatie van massa (twee balletjes plasticine even groot, ene

veranderen naar worstje, welke is de grootste?) Drie denkfouten

o Focus op één opvallend kenmerk, zonder compensatie-oriëntatieo Geen reversibel denken (geen omgekeerde redenering, geen

transformatie kunnen maken)

6

o Statisch-gericht denken: geen aandacht voor overgang of transformatie (gericht op het nu)

‘Drie-bergen’-experiment Verklaring

o Egocentrische instellingo Niet in staat zijn om dingen vanuit het standpunt van iemand te

bekijken (3 dingen dat een peuter niet kan) Perceptueel (wat ziet de ander?) Emotioneel-motivationeel (hoe voelt een ander zich?

Waarom doet een ander iets?) Niet in staat tot decentralisatie: geen dingen uit elkaar

kunnen halen Sally en Anne experiment

Klasse-inclusie-experiment (Wat is er meer: bloemen of gele bloemen?) Verklaring: peuter niet in staat tot het maken van onderscheid deel –

geheel Ontluikende gecijfertheid: categorieën maken als eerste

Verwerven mogelijkheid symbolisch denken Verwarring fantasie en werkelijkheid

o Peuter Antropomorfisme of animisme: objecten krijgen eigenschappen die kind zelf

ervaart Vb stoute tafel

Fysiognomisch waarnemen: objecten krijgen gezicht met emotionele lading Artificialisme: alles wordt door ‘iemand’ gemaakt

o Kleuter Finalisme: alles heeft een bedoeling => ‘waarom’? Irrationele verbanden: verbanden tussen dingen die toevallig samengaan Magisch denken: ik kan dingen beïnvloeden => zelf oorzaak van dingen die

gebeuren Zie boek voor vbn

Taalontwikkeling Uitbreiding betekenisvol taalgebruik

o Peuter begrijpt meer dat hij kan zeggen (uiten is moeilijker: woordenschat + emoties kenbaar maken)

o Volwassenen (ouder, kleuterklas) bron voor nazeggen/imitatieo Bedmonologen

Egocentrisch taalgebruik Tweewoorden zinnen (gigantische uitbreiding!)

o Gebruik persoonlijke voornaamwoordeno 10 nieuwe woorden per dago Syntaxis verdubbelt per maand

Aanwezigheid van zelfbesef en zelfkennis Filmpje

Sociaal-emotionele ontwikkeling Ontwikkeling zelfbewustzijn

o Zichzelf herkennen in de spiegel ‘Zelf doen’, ‘niet willen’, ‘neen’…

o Drift en gilpartijeno Peuterfase = koppigheidsfase

7

o Belang van consequente aanpak Conflict tussen zelfstandigheid en afhankelijkheid

o Moeilijk wanneer ouders vertrekken aan peuterklas Gevoelens

o Schaamte (stout) vs trots (ik kan iets)o Afgunst/jaloezie (=> stekste gevoel en kan veel conflicten meebrengen)o Agressie

Filmpje 1: echt contact komt latero Stilaan begrijpen hoe met elkaar omgaan

Filmpje 2: volwassene moet aandacht hebben voor de gevoelens van de peuter => er beter mee kunnen omgaan

o Peuters kunnen al langere periode zonder ouders (vb alleen in zandbak spelen) => emeotioneel zelfstandiger

o Nieuwe activiteit vb school: voorbereiden door erover te prateno Eigen persoon, eigen wil ‘van mij’ => verzamelen, nog niet in staat om te deleno Belangstelling voor andere kinderen => nadoen

Seksuele ontwikkeling Besef van eigen geslacht (sekse-identiteit) Interesse in eigen lichaam en dat van een ander vb doktertje spelen ‘vieze woorden’ Freud: anale fase

Persoonlijkheidsontwikkeling Zelfbewustzijn dringt door: ik kan zelf dingen willen en doen, ik ben zelfstandige entiteit Egocentrisch: eigen standpunt is belangrijk, nog geen ander standpunt innemen (zorgt ook

voor conflicten) Autonomie-ontwikkeling

o Erikson: Autonomie versus schaamte/twijfel Autonomie door goede ondersteuning Overbescherming leidt tot schaamte/twijfel

Genderidentiteit (besef van eigen geslacht)o Seksestereotiep gedrag: jongens weigeren om met poppen te spelen, meisjes willen niet

meer met auto’s seleno Gendergerelateerde verwachtingen: papa werkt en mama zorgt (niet alleen cultureel,

dook door ontwikkeling)

Morele ontwikkeling Peuters weten wat mag en wat niet mag

o Gelinkt aan aanwezigheid ouderso Gericht op gevolgen van gedrag

Later (dit kunnen peuters nog niet)o Weten wat niet mag, maar het toch doeno Schuld op iemand anders stekeno Geleidelijk: internaliseren van regeltjes

Straffen en belonen

Schoolse ontwikkeling Cruciaal moment in leven van peuter: instapklasje (moment om afscheid te nemen van

babyfase => alles komt samen + ondersteuning van kleuterjuf) 6 basisbehoeften

o Lichamelijke behoeften

8

o Behoefte aan warmte, affectie en tederheido Behoefte aan veiligheid, duidelijkheid en continuïteit => structuur leidt tot veiligheid

(wordt niet saai)o Behoefte aan erkenning, aan ‘iemand zijn’o Behoefte zichzelf als kundig te ervareno Behoefte om moreel in orde te zijn

Spelontwikkeling Motorische, cognitieve, lichamelijke…ontwikkeling best ondersteunen via spel = kernopdracht

kleuteronderwijs (wereld ontdekken via spel) De wereld ontdekken Bewegingsspelletjes Eerste keer doen alsof of rollenspelletjes (door symbolisch denkenà Constructiespelen (ook om denkfouten aan te pakken) Nog geen sprake van samen spelen (bron van conflicten)

o Toekijkend spelo Solitair spelo Parallel spel

Samenvattend Groei lengte/gewicht vertraagt => meer inzetten op andere gebieden namelijk de

fundamentele bewegingsactiviteiten Fundamentele bewegingsactiviteiten Zelfredzaamheid Tekenen = krabbelen = bewegen Globale waarneming Pre-operationeel stadium

o Types denkfouteno Fantasie en werkelijkheid

Betekenisvol taalgebruik

De kleuter Filmpje 1: vanaf 4 jaar ‘beleefd zijn bestaat’ (wat kan ik zeggen en wat niet?)

o Iemand leert: volwassene moet geduldig zijn (alles zit op een ander niveau)

Lichamelijke ontwikkeling Groeitempo neemt af Synchrone groei: alles begint in proportie te staan

Motorische ontwikkeling Bewegingsactiviteiten worden kwalitatiever => oefening

o Bewegen in functie van zichzelf beter maken Grote beweeglijkheid: ongelofelijk veel energie!

o Voortdurend in de weer zijno Evenwicht

Sterke evolutie fijne motorieko Knippen, plakkeno Inkleuren (binnen de lijntjes kleuren is uitermate boeiend!)o Puzzelen

Tekenontwikkeling Tekenen om plezier maar ook met betekenis vb tekening voor mama Tekening benoemen (3 fases)

9

o Eerst tekenen, dan benoemeno Benoemen tijdens tekeneno Eerst benoemen, dan tekenen

Mislukt realismeo Vanaf 3 à 4 jaaro Eerst benoemen, dan tekeneno Maar tekening lijkt niet op werkelijkheido Mens als ‘kopvoeter’

Verstandelijk realismeo Vanaf 5 à 6 jaaro Tekening = representatie van hoe kleuter de werkelijkheid beleefto Symbolisch (in plaats van realistisch)o Instabiliteit van vormeno Figuren gekaderd in gemeenschappelijke context

Visueel realismeo Vanaf 8 à 9 jaaro Realistisch = werkelijkheid zoals deze er uit ziet

Perceptuele ontwikkeling Zie peuter Kleuter: meer aandacht voor details

o Puzzeleno Evolutie kleutertekeningen

Cognitieve ontwikkeling Zie peuter Bloeiperiode na fantasie (vb heel graag verkleden!) Nog niet beschikken over logische denkhandelingen en denkoperatie

o Geremd door denkfouten Geheugen kan steeds grotere perioden overbruggen

o Populair in de kleuterklas: verstopspelletjes (welk voorwerp is weg?) Egocentrisme => sociocentrisch denken (totaal anders dan peuter, nog steeds op zichzelf maar

ook verbanden met elkaar, ook samen spelen)o Minder magischo Verbanden leggen

Ontwikkelen besef van tijd (↔ beleven van tijd)o Seizoenen, ritme van de dag, verleden/heden/toekomsto Besef tijd door expliciet continuïteit te benadrukken

Weten wel hier en nu, weten niet wat we gaan doen in de namiddag of weten niet dat iets 10 minuten duurt

Filmpje: sterke link ontluikende gecijfertheid (groot, klein, leeg, vol…)

Taalontwikkeling Belang van bedmonologen (als alles goed gaat, kunnen we stilaan overgaan tot lezen) Uitbreiding woordenschat

o 3000 woorden einde kleuterklaso Steeds langere en volledigere zinnen

Aarzelend spreken Zelfbeschrijvingen (uiterlijke kenmerken, voorkeuren, activiteiten) Ondersteuning taalontwikkeling vb sesamstraat: puur ontwikkeld als ondersteuning taal

‘children at risk’ ondersteunen via TV

10

Goed niveau rond de leeftijd van 5 à 6 jaaro Fonologieo Morfologieo Semantieko Syntaxis

Sociaal-emotionele ontwikkeling Gehechtheidsgedrag neemt af Ontwikkeling van intern werkmodel: wie in mijn netwerk zijn belangrijke personen? (ouders,

broer/zus, juf…)o Minder angst om gehechtheid te losseno Gehechtheid ongelofelijk belangrijk voor latere ontwikkeling en relaties opbouwen =>

belang van stabiele en veilige gehechteid: ervaringen in die periode zijn bepalend voor later

o Theorie van Bowlbyo Nieuwe gehechtheidsrelaties op basis van vorige ervaringeno Belang van wederzijdse affectie, vertrouwen en waardering (3 basisgevoelens => je

moet ze ervaren hebben voor verdere ontwikkeling) Sociale omgeving wordt uitgebreid Vriendschap

o Tijdelijk en oppervlakkigo Vriend = iemand waarmee je leuk kan spelen

Seksuele ontwikkeling Verkenning eigen en andermans lichaam, maar minder openbaar

o Letterlijk kijken naar de verschillen (soms broek af in de klas) Behoefte aan lichamelijk contact

o Knuffelen, maar ook duwen, trekken, tikken geven Vragen stellen

o Over zwangerschap en geboorteo Geen koppeling met seksuele gevoelens

Aandacht voor geslachtsdeleno Focus op verschilleno Freud: fallische fase of oedipale fase (Oedipusconflict – Elektracomplex) => niet dieper

op in gaan

Persoonlijkheidsontwikkeling Eigen willetje

o Peuter: niet willeno Kleuter: positief willen (ik wil dat doen omdat ik het beter kan)

Einde kleuteronderwijs: taakbereidheido Resultaat van taak > leuk zijn van taako Vb toren bouwen want mooie toren of ‘voor de juf’

Ontwikkeling ‘ik-gevoel’ (peuterperiode moet veilig en stabiel doorgemaakt zijn)o Verdiept zelfbewustzijno Zelfkennis neemt toeo Sociale contacten nemen toe

Erikson: initiatief versus schuldo Bieden van ruimte om zelfstandig te handeleno Bieden van ondersteuning en sturing

11

Morele ontwikkeling Model van Kohlberg (niet diep op ingaan) wel weten: model staat centraal in opleidingen

(kleuter, lager) maar wel verouderd, veel kritieko Preconventionele fase (peuter/kleuter)

Strafvermijding Beloning nastreven

o Conventionele fase (lagereschoolkind) Personen uit directe omgeving Grotere sociale systemen

o Postconventionele fase (adolescent/volwassene) Universele mensenrechten Eigen verantwoordelijkheid/persoonlijke prioriteiten

o Website: voorbeeld van dilemma Freud: niet => wel sterke invloed gehad maar relevantie voor didactiek minder Kleuter: geen écht geweten (afwegen goed en fout: lagere school) Kleuter: spiegelgeweten

o =resultaat van wat volwassenen als normen ‘voorhouden’o Begrijpt nog niet ‘waarom’ iets wel/niet mag

Volgens Kohlberg: preconventionele fase Volgens Freud: Ich

Schoolse ontwikkeling Spelenderwijs leren

o Kleuters leren door spelen (spelenderwijs = karakteristiek)o Fantasie, taalontwikkeling, sociale relaties…o Diversiteit aan spel: heel veel mogelijkhedeno Betrokkenheid bij spel hoog => diep leren (opgeslorpt worden door spel)o Plezier beleven aan spel => welbevinden o Laatste twee samen nodig voor ontwikkeling (indien zo: heel snel!), als 1 ontbreekt

wordt ontwikkeling geremd Ervaringsgericht onderwijs (aparte les) Zorgbreedte en zorgverbreding: laatste 10 jaar veel meer ondersteuning

o Ontwikkeling van kleuters expliciet in kleuteronderwijs (belangrijk!)

Zelfsturing Weinig onderzoek maar kleuter kan het ook zelf

10 actiepunten Klas in hoeken indelen -> structuur en gezelligheid

o In ’70 geen hoekenwerk => gigantische paradigmashift Uitdagende hoeken maken: recht doen aan verschillen tussen individuele kleuters Nieuwe materialen, thema’s en activiteiten inbrengen Via observatie kleuterinteresse ontdekken Meer stimulerende tussenkomsten Vrij kleuterinitiatief uitbreiden

o Niet te herkennen in ’70: nog geen zelfsturing en keuzevrijheid Relatie met kleuter verkennen en verbeteren Kleuters ondersteunen in wereld van gevoelens, relaties en waarden: emoties zijn niet altijd

bespreekbaar geweest Sociaal-emotionele problemen herkennen

o Detectiefuntie: wanneer ontwikkeling echt hapert, hoe vroeger ontdekken, hoe gemakkelijker en beter te ondersteunen en terug op juiste weg te brengen (remediëren

12

Ontwikkelingsbedreigde kleuters herkennen

Spelontwikkeling Enorme exploratiedrang 4 kenmerken van spel

o Keuzevrijheid: ongedwongen karakter van het bezig zijn (kunnen doen waar je nu zin in hebt)

o Intens plezier beleven aan spelen Tijd en ruimte geven: niet te veel afbakenen, laten opslorpen

o Het staan in twee werelden: fantasie en realiteito Grens tussen spel en arbeid niet altijd duidelijk (bezig zijn met iets)

Bewegingsspelen Doen alsof-spelletjes Constructiespel Regelspel (=spel met spelregels) Samen spelen

o Solitair en parallelspel neemt afo Associatief spel: samen bezig, praten, wisselen informatie en ideeën, maar geen

gemeenschappelijke taak of doelo Coöperatief spel: activiteiten worden op elkaar afgestemd, hier is wel een

gemeenschappelijke taak of doel

Samenvattend Groeitempo neemt af Kwalitatieve verbeteringen van bewegingen Toevallig, mislukt en verstandelijk realisme Meer oog voor details Nog steeds pre-operationeel denken Bloeiperiode fantasie: minder verwarring Woordenschat enorme uitbreiding Eerste vriendschappen Fallische fase: Geslachtsdelen = centraal Ontstaan zelfkennis Spiegelgeweten Ervaringsgericht onderwijs Samen spelen => fundament gelegd: hoe nu concreet werken in thema’s en dit toepassen/verwerken?

Les 3: ontluikende gecijferdheid

Structuur 3 grote vragen

o Wiskunde: wat is aangeboren? Wat is aangeleerd?o Wat voorspelt prestaties voor gecijferdheid: opportunity-propensity?o Het belang van ontluikende gecijferdheid voor de latere schoolloopbaan

Kleuters en ontluikende geletterdheid Reflecteer op je kennis over een kleuterklas

o Welke ‘wiskundige’ activiteiten zag je?o Kan je aangeven WAAROM ze van belang zijn?

13

Bekijk de videoclips in Minerva Documentenmapo Rekenen in de kleuterklas – kleuters in de 3e kleuterklaso Wat zie je?

Welke activiteiten zie je? Kan je aangeven WAAROM ze van belang zijn?

Wiskunde: wat is aangeboren? Wat is aangeleerd? Zie videoclip When do children

develop number sense? = kritiek op Piaget

Waar zie je de meeste bolletjes?

14

Filmpje Baby Brain workout flashcards New ideas in Psychology: the dynamic infrastructure of mind – a hypothesis and some of its

applications 3 centrale stromingen in het historisch denken over deze vraag (Singer, 2009)

o ‘tabula rasa’ hypothese vs ‘theory of innate mental abilities’o Zoektocht naar ‘universele mentale structuren’: case (1992) proposed a central

conceptual structure for numbers, space and evento Algemeen versus specifiek onderscheid in aangeboren mogelijkheden: meteen specifiek

of ontwikkeling van specifieke mogelijkheden Indien ‘nature’ = natuurlijke selectie Indien ‘nurture’ = (artikel in engels) Vaststelling (Singer, 2009)

o Categorische perceptie van objecten Borelingen hebben een voorkeur voor face-like objecten Borelingen andere hersenactiviteit wanneer ze face-like objecten zien Verschil tussen levende en niet-levende ‘objecten’

o Categorische perceptie van beweging: mechanics Objecten bewegen zonder dat ze veranderen; alles van een object beweegt

o Groeperen Al vanaf 5 maanden reacties op verkeerd optellen van aantellen tot 3

o Categorische perceptie van verbale aanduidingen Taal herkennen, onderscheiden van andere geluiden

o Voorbeelden van ‘structurerende predisposities’ (artikel Singer) Voorbeelden van ‘inner operations’ matching, associating, comparing, increase in

quantity, logical operations, iterations, topological operations, generating Beseffen dat 1 + 1 twee is Beseffen dat iets een naam heft Zijn er genoeg schoenen voor de rups? Een voor een schoenen aanpassen Doos kiezen met meeste koekjes Koekjes kiezen met grootste oppervlakte Doortellen, zelfs wanneer de cijfers niet geleerd zijn vb drietien, viertien…

DIM = the dynimic infrastructure of the Mind

15

Aangeboren elementen + beïnvloeding via onderwijs

o

16

o

Wat voorspelt prestaties voor gecijferdheid: opportunity-propensity? Opdracht

o Wat verklaart ontluikende gecijferdheido Construeer een model dat de prestaties van kleuters helpt beschrijven en verklareno Verzamel zoveel mogelijk variabelen en processen die het ontwikkelen van ontluikende

gecijferdheid helpt ontwikkeleno Orden deze processen en variabeleno Maak een visuele voorstelling van een model

Opportunities Propensities

17

Het belang van ontluikende gecijferdheid en de latere schoolloopbaan

Hebben activeringsprogramma’s in de kleutercontext wel zin?

18

o

o 2 flimpjes (headstart)o Filmpje montessori

Verder onderzoek naar effecteno

Les 4(bewegingsopvoeding niet)

Krantenartikel: ‘goede kleuterjuf is kwart miljoen waard’o Wat is de return of investment van kleuteronderwijs

Herinnering aan eigen kleuterjuf? Paspoort van een ‘goede’ kleuterjuf?

19

Development of self (breed begrip) Zelfbewustzijn

o Zelfbewustzijn belangrijk voor leren (startpunt voor leren en exploreren => nieuwsgierigheid kan enkel wanneer kleuter zich voldoende bewust is van zichzelf en zich veilig voelt)

Exploratiedrang Motivatie

o Ik heb rood haar => ik ben leuk => Arthur is groter dan mij (evolutie)o Ontwikkeling?

Ouders en leraren: bron van feedback (spiegelfunctie) => ontwikkeling zelfbewustzijn

Vergelijken met andere kleuters in de klas Zelfregulatie

o Concept? Keuzes maken, emoties, in functie van eigen leerproces Wordt veel vroeger ontwikkeld dan we aanvankelijk dachten: kleuters kunnen

ook een stukje van eigen leerproces bepalen (vb doelen) Bodem voor eigen ‘leren leren’

o Invloed op concentration of attentions, focused thinking, behaviour management, control of emotions

o Ruim: ook emoties controleren, begrijpen en duideno Voorspeller van later schoolsucceso Grote ontwikkeling tijdens kleutertijd

Hersenontwikkeling Feedback ouders en kleuterleid(st)er

Talk trough problem-solving activities Promoting sociodramatic play

Belang van omgevingsfactoren (stress bij kleuters) Sociale en emotioneel begrip

o Kleuters: egocentrischo Nieuw onderzoek: ‘an image of young children who care deeple about the thoughts and

feelings of others, and are interested in how those thoughts compare to their own’o Theory of mind – beeldvorming en perspectiefwissel

Inleven in iemand anders (3 bergen probleem) Begrijpen van anderen hun gevoelens Begrijpen van situaties, routines… Begrijpen van diversiteit Begrijpen van persoonlijkheid Vb ‘weet dat wat jij gedaan hebt niet leuk is voor arthur’

Empathie en zorgo Kunnen inleven in situatie (theory of mind)o Emotionele ontwikkeling => empathie en zorg

Emotional response to anothers’ distress Efforts to help that distressed person

o Empathie > zorg (eerst empathie, dan zorg)o Geen zorg ≠ geen emotioneel begrip

Leerinitiatiefo Klas-engagement, motivatie, participatie, etc. => voorwaarde voor lereno Voorspeller voor schoolsucces (grote voorspeller)o Onderzoek

Kinderen van nature uit nieuwsgierig => te ‘koesteren’ attitude Verschil kinderen tussen ‘performance orientation’ en ‘learning orientation’

20

Performance ifv feedback die je krijgt van leerkracht, beloningen Learning ifv nieuwsgierigheid

=> vroeger gingen we er vanuit dat een kleuter sommige dingen van het lijstje niet kenden (vb empathie), nu bewijs dat het wel zo is

Sociale interactie vaardigheden Leren in groep op basis van interactie Voor sociale interactievaardigheden relevant voor leren en welbevinden1. Interactie met volwassenen

o Eerste instantie: mama en papa, warme omgevingo Tweede instantie: interactie met volwassenen die geen gehechtheidspersonen zijno Begrijpen van sociale omgeving

2. Interactie met peerso Onderschatting in bestaand onderzoek ↔ theory of mindo Conflict met andere kleuters

Niet noodzakelijk een probleem => ontwikkelen sociale vaardigheden Opletten voor ‘peer rejection’ (alarmsignaal!)

3. Samenwerking en verantwoordelijkheido Voreger: straffen en belonen als bron voor samenwerkingo Recent: ‘conscience development’ => samenwerking op basis van emotionele banden

4. Groepsparticipatieo Lid worden van een groep, klasgemeenschapo Rollen en verantwoordelijkheden in de groep

Ontwikkelen van relaties Belangrijk voor schoolsucces Bron van informatie en feedback

o Zelfbewustzijn, leren, sociale competentieso Peer acceptance

1. Ouderhechtingo Ouder-kind => persoonlijkheidsontwikkeling, sociale relaties etc

Ouder-kind is belangrijkste voor alles! Wanneer niet goed gehecht, eerste kind dat leerproblemen vertoont

o Feedback over zelf (zelfbewustzijn)o Rolmodel voor leren, sociale vaardigheden etco Onderzoek naar ouder-kind relatie: goede relatie heeft invloed op

Succes in kleuteronderwijs (schoolrijpheid) Sociale competenties in de kleuterklas Werkhouding

o Verandering in relatie kind-ouder (peuter/kleuter) Veilighied => samenwerking en teverdenstellen Tijdsaspect beter inschatten

2. Relaties met kleuterleid(st)ers en kinderverzorgsterso Vergelijkbaar met ouder-kind relatie (feedback + rolmodel) => tweede in de rang (na

ouders)o Onderzek naar relatie met kleuterleid(st)er: warme en goede relatie heeft invloed op

Aandachtsvaardigheden Sociale competenties Schoolrijpheid Plezier om naar school te komen Enthousiasme om te leren

21

Zelfbewustzijno Belangrijk voor ‘children at risk’ (hier kan de kleuterleidster het verschil maken door

vroege signalisatie)o Kinderen zoeken warmte, veiligheid en ondersteuning

3. Vrienschappen met peerso Vriendschap? Stabieler dan we dachteno Belang van interactie met peers

Voor klassfeer (graag naar school gaan) Ontwikkelen sociale vaardigheden (wie telkens buiten het groepsspel valt =>

alarmbel)o Evolutie tijdens de kleuterklas: stabiel, exclusief en wederkerigo Conflict met peerso Voorspellende waarde!

Einde kleuterklas Weinig vriendjes => sociale vaardigheden en schoolsucces

Implicaties voor curriculum kleuterklas Ondersteunen sociale en emotionele ontwikkeling kleuters Contexten en kansen creëren (niet geïsoleerd)

o Nieuwsgierigheido Scaffoldingo Etc

Drie strategieën (sterk gelinkt met ervaringsgericht onderwijs)1. Inrichting kleuterklas

‘set the tone for play and interaction’ => uitnodigen om te leren, experimenteren en interactie

Aesthetics Veilige omgeving Nodigt uit tot leren en interactive

Hoekenwerk (30 jaar geleden niet) Duidelijk afgebakend Spelen in groep vs individueel spel

Kleuterhoogte Praktisch Vrij initiatief

Ruimte en plaats voor de groep en privacy (problematisch voor groot aantal kleuters in één klas)

Plaats voor individuele kind Knutselwerk Thuissituatie (vb boeken in eigen moedertaal)

speelmateriaal2. Dagelijkse routine en activiteiten

Voorspelbaarheid zorgt voor veiligheid en vertrouwen Anticipatie op wat komt => reguleren van verwachtingen, energie en

activiteiten (kinderen die weten wat er gaat gebeuren, kunnen veel beter werken aan zelfregulatie)

Visueel ondersteunen Flexibiliteit ipv rigiditeit

Balans tussen Actief en luidruchtig spel (high energy) en rustig en stil spel (low energy) Individueel spel en spelen in groep

22

Aandacht voor transitie van ene activiteit naar andere activiteit (iedere activiteit starten we op en ronden we af, later ook!)

3. Leraar – kind interactie Belang van warmte, veiligheid en ondersteuning Interactie met schoolomgeving

Bepaalt hoe kinderen leren En hoe ze zich daarbij voelen

Kleuterleid(st)er als constante gegevenheid Zorgen voor Afscheid met ouders

Observatievaardigheden Rolmodel voor gedrag en attitudes Vertellen en reflecteren van emoties van kleuters Feedback over gedrag, prestaties, etc Regels in de klas generaliseren tot waarden Groepsgevoel creëren Ondersteuning en coaching

Les 4 deel twee: ervaringsgericht onderwijs

Kennismaking Filmpjes

Achtergrond Mei 68: emanciaptebeweging Gemiste kansen in traditioneel kleuteronderwijs (EGO wil hier een antwoord op geven)

o Moraliserendo Sterke sturing vanuit kleuterleid(st)ero Weinig vrij initiatief

Visie op onderwijs => tempelschema (onderwijs is altijd normatief, wat vinden we goed?)

Waarden:o Gave emotionele ontwikkelingo Creativiteit: meer dan

oppervlakkig lereno Vrij kleuterinitiatief,

milieuverrijking, ervaringsgericht omgangswijze

o Einddoel is ‘geëmancipeerde mens’

o Deep-level-learningo Ervaringsgerichtheid als

fundament: bewuste gerichtheid op wat zich in kinderen op het niveau van de ‘ervaringsstroom’ afspeelt

Welbevinden en betrokkenheid Nadruk op procesfactoren Noodzakelijke voorwaarden tot leren

(emancipatie)

23

Betrokkenheid = de intensiteit van activitiet, concentratie, opgeslorpt zijn, tijdvergetend bezig zijn, … wanneer kleuters hun eigen grenzen aftasten

Welbevinden = zich thuis voelen, zichzelf kunnen zijn, emotioneel veilig zijn, met volle teugen genieten, rust en vitaliteit

Welbevidnen en betrokkenheid als procesfactoren (de kern van goed onderwijs zit volgens EGO in het proces)

o Schema

Welbevinden Kinderen die zich in een toestand van welbevinden verkeren, voelen zich op en top De hoofdtoon van hun bestaan is genieten. Ze beleven plezier, hebben deugd aan elkaar en aan

de dingen Ze stralen vitaliteit uit en tegelijk ontspanning en innerlijke rust Ze stellen zich open en ontvankelijk voor wat op hen afkomt Ze zijn spontaan en durven zichzelf zijn Welbevinden is verbonden met zelfvertrouwen, zelfwaardegvoel en weerbaarheid Het fundament evenwel is het in voeling zijn met zichzelf, het contact hebben met de eigen

ervaringsstroom

Welbevinden meten Niveau 1-2

o Nooit/zelden gelukkigo Geniet nooit/zeldeno Innerlijk onrustig of gestresseerdo Weinig open en spontaano Kwetsbaar en weinig soepelo Geen/weinig zelfvertrouweno Nooit/zelden zichzelf

Niveau 3o Voelt zich noch egt goed noch echt ongelukkigo Geniet af en toe in beperkte mateo Af en toe onrustig of gestresseerdo Af en toe open of spontaano Soms kwetsbaaro Beperkt zelfvertrouweno Zelden/af en toe zichzelf

Niveau 4-5o Voelt zich meestal/altijd goed of gelukkigo Geniet vaak/altijd ten volleo Straalt meestal/altijd innerlijke rust uito Meestal/altijd open en spontaano Kan tegen een stootje en is soepelo Blaakt van zelfvertrouwen

24

o Meestal/altijd zichzelf

Betrokkenheid Een toestand waarin kinderen zich bevinden wanneer ze intens met iets bezig zijn. Te merken aan hun hoge concentratie, een opgeslorpt, tijdvergeten bezig zijn. Hun handelingen verraden een intense mentale activiteit. Ze zijn heel aanspreekbaar voor wat de omgeving te bieden heeft, stellen zich open op. Van binnenuit gemotiveerd om aan de slag te gaan. Ervaren enorme voldoening, uit bevrediging van hun exploratiedrang. Kinderen bewegen zich aan de grens van hun mogelijkheden. De conditie bij uitstek voor ontwikkeling in de diepte of fundamenteel leren.

Betrokkenheid meten Niveau 1: geen activiteit

o Non-actiefo Staren, met ‘niets bezig zijn’o Stereotiepe handelingen

Niveau 2: sporadische activiteit Niveau 3: min of meer aangehouden activiteit

o Aangehouden bezig zijno Evenwel zonder betrokkenheido Activiteitstaken bij aantrekkelijkere prikkel

Niveau 4: activiteit met intense momenten Niveau 5: volgehouden intense activiteit

o Grote betrokkenheido Opgeslorpt bezig zijno Ononderbrokeno Geen omgevingsprikkelso Mentale inspanning

Leuvense betrokkenheidsschaal Observatie van twee minuten (scanningsprocedure)

Praktijkprincipes 3 praktijkprincipes

o Aanbieden rijk milieuo Vrij kleuterinitiatiefo Ervaringsgerichte dialoog ~ autonomie verlenen, kansen zien liggen, sensitiviteit,

gevoelig voor beleving 10 actiepunten => werken aan peen positief leer- en leefklimaat

1. Klas in hoeken indelen -> structuur en gezelligheid2. Uitdagende hoeken maken3. Nieuwe materialen, thema’s en activiteiten inbrengen4. Via observatie kleuterinteresse ontdekken5. Meer stimulerende tussenkomsten6. Vrij kleuterinitiatief uitbreiden7. Relatie met kleuter verkennen en verbeteren8. Kleuters ondersteunen in wereld van gevoelens, relaties en waarden9. Sociaal-emotionele problemen herkennen10. Ontwikkelingsbedreigde kleuters herkennen

Actiepunt 1: Hoekenwerko Leren kiezen (vrij kleuterinitiatief)o Ontdekkend leren

25

o Zelfsturingo Duidelijke afspraken

Actiepunt 8: doos vol gevoelenso Sociaal-emotionele ontwikkeling ondersteuneno Kleuters inzicht bieden in eigen gevoelens

Herkennen Begrijpen Uiten

Les 5: Ontluikende en beginnende geletterdheid

Even terug naar Taaldidacktiek Ontluikende en beginnende geletterdheid (cf. ‘emergent literacy’)

o Wanneer? Aanvankelijk lezen (technisch lezen en coderen): 1e leerjaar Ontluikende/beginnende geletterdheid: periode voor het eerste leerjaar Periode voor het systematische lees- en schrijfonderwijs => kleuteronderwijs

o Wat is het algemene doel van activiteiten rond ontluikende/beginnende geletterdheid? Motiveren om kennis te maken met letters (geschreven taal) Voorbereiden, klaarmaken zodanig dat kinderen in het eerste leerjaar rijp en

geïnteresseerd zijn om te leren lezen en schrijven Activiteiten waarbij kinderen niet leren lezen en schrijven, maar hierop

voorbereid worden Aansluitend bij de (spontane) belangstelling van peuters en kleuters

Niet overladen met letters, maar wel aansluiten bij leefwereld Ontluikende geletterdheid (in handboek: 2,5 tot 6 jaar)

o Ontluikende geletterdheid: 0-4jaaro Beginnende geletterdheid: 5-7jaar

Verschillende concepteno Vroeger ‘voorbereidend lezen/schrijven’o Waarom wordt eerder afgestapt van die terminologie (en eerder

ontluikende/beginnende gebruikt)? Lijkt dat het enkel voorbereidend is voor later, en de activiteiten zelf geen

waarde hebben => activiteiten hebben een doel op zich Zoemsessie

o Welke voorbeelden van ontluikende geletterdheid zag je tijdens de observaties bij de kleuters?

Woordenschat (nieuwe woorden gebruiken dat de juf ook heeft gebruikt) Eigen naam schrijven onder een tekening Zelfde letters herkennen Verhaal ‘lezen’

o Welke voorbeelden van activiteiten in het kader van ontluikende geletterdheid zag je tijdens de observaties

Werkblaadjes Schrijfdans Verhaal voorlezen Liedje/versje vanbuiten leren (ondersteuning: visueel of via bewegingen) Eerste letter + ander woord met die letter Gebruik van pictogrammen Kalender

26

Ontluikende geletterdheid Breed! Veel meer dan enkel letters leren!

o Op weg naar technisch lezen (vb schuurpapieren letters (om de vorm te leren kennen), rijmen (hoort bij fonologisch bewustzijn => structuur van woorden, niet bezig met de betekenis))

Verklanken van letters/woordeno Op weg naar begrijpend lezen (vb praten over wat te zien is op de cover van een

prentenboek, verhaal navertellen)o Op weg naar belevend lezen (vb juf leest spannend verhaal voor => motivatie)

Maar nog breder dan dat! Verkennen van communicatievorm (functie geschreven taal: hoe inzetten en gebruiken?) Veel meer dan enkel verkennen van lezen en schrijven

Tussendoelen beginnende geletterdheid Boekoriëntatie: omgang met boeken en inzicht in wat boeken te bieden hebben

o Hoe een boek vasthouden? Wat is de voorkant en de achterkant? Hoe en wanneer draai je een blaadje om?

o Leesrichtingo Wat is de eerste en wat is de tweede bladzijde?

Verhaalbegripo Begrijp je het verhaal dat voorgelezen wordt?o Gesymboliseerd adhv prenteno Vb zien wat er op een prent staat en hierover kunnen communiceren

Functies van geschreven taalo Kinderen leren inzien dat het nuttig is om te schrijveno Briefjes/boeken… hebben een communicatief aspecto Pictogrammen verwijzen naar taalhandelingen

Relatie tussen gesproken-geschreven taalo Dingen die je zegt, kan je letterlijk noteren => dit besef krijgen

Taalbewustzijno Objectivatie (hoort onder fonologisch bewustzijn): loskomen van de betekenis van het

woord (vb langste woord kabouter/reus)o Fonemisch bewustzijn

Alfabetisch principe (grafeem-foneemkoppeling) => + L1 (vooral in het eerste leerjaar)o Gebeurt al in de kleuterklas, maar men mag niet vergeten dat dit vooral de taak van het

eerste leerjaar is (voorbereiden is niet slecht, maar mag niet te veel zijn) Functioneel schrijven en lezen

o Functie kennen, gebruiken Technisch lezen en schrijven => L1 Begrijpend lezen en schrijven

Fonologisch bewustzijn Bewustzijn van de klankstructuur van de taal: vermogen om betekenis van woorden te negeren

(objectivatie) en zich te concentreren op klankstructuuro Bewustzijn dat zinnen uit woorden bestaano Samengestelde woorden bestaan uit verschillende woordeno Syllabisch bewustzijn: woorden verdelen in klankgroepen (vb kro-ko-dil)o Rijmbewustzijno Voorbeelden link

27

Foneembewustzijn Kunnen herkennen en manipuleren van klanken in woorden (gevorderede fasen van het

fonologisch bewustzijn)o Kunnen opdelen van woorden in klanken (auditieve discriminatie en analyse) vb soep

wordt s-oe-po Kunnen samenvoegen van klanken tot woorden (auditieve synthese) vb k-aa-s wordt

kaaso (letterkennis)o Voorbeelden (link)

Bewustzijn dat je woorden kan opsplitsen in losse fonemen (klanken) Voorbeeld leerlijn fonologisch en fonemisch bewustzijn (leerlijn: tabel)

Ontwikkelingsdoelen Nederlands lezen: de kleuters kunnen

o Adhv visueel materiaal een boodschap herscheppeno Door symbolen voorgestelde boodschappen in verband met concrete activiteiten

begrijpeno Op materialen, in boeken, op uithangborden lettertekens onderscheiden van andere

tekenso Zijn bereid spontaan en zelfstandig voor hen bestemde boeken en andere infobronnen

in te kijken => geen letters aan bod in de doelen van de kleuterklas (leerkrachten van eerste leerjaar:

sommige kinderen kennen al een paar letters, andere helemaal niet dus differentiëren!) Nederlands schrijven: de kleuters kunnen

o Een ervaring, een verhaal weergeven door middel van visueel materiaalo Met hulp van volwassenen, eigen boodschappen door middel van symbolen vastleggen

en kenbaar makeno Onvolledige eenvoudige beelden aanvullen

Nederlands – taalbeschouwingo De kleuters kunnen duidelijke vormen van mondelinge communicatie herkenneno Zij beseffen dat boodschappen visueel kunnen worden bewaard en daardoor opnieuw

kunnen worden opgeroepeno Zij beseffen dat mensen door middel van het schrijft boodschappen kunnen vastelggeno Zij beseffen dat bepaalde symbolen (pictogrammen, lettertekens…) dienen om

boodschappen over te drageno Zij stellen zich vragen bij en reflecteren over taal en taalgebruik in concrete situaties

Discrimineren van klanken, woorden …

Zoemsessieo Terug naar de voorbeelden uit jullie observatieso Aan welke ontwikkelingsdoelen (Vlaanderen) en tussendoelen beginnende

geletterdheid (Nederland) kan je deze koppelen? Rijmen: taalbewustzijn Eigen naam schrijven: functies =>iedereen die kan lezen kan weten dat die

tekening van dat kindje is Poppenkast: taalbegrip Sjabloon met letters + letters benoemen: alfabetisch principe/technisch lezen

(letters benoemen wel belangrijk!) Werkbaadje: (motoriek) niet zo zeer onder ontwikkelingsdoelen mbt taal, wel bij

motoriek (fijne) => ander domein Eerste letter en ander woord met die letter: alfabetisch principe

28

Kalender/pictogrammen: functies van geschreven taal Voorlezen: boekoriëntatie + verhaalbegrip Kamishibai: poppenkast met grote prenten boekoriëntatie en verhaalbegrip

Ontluikende geletterdheid in verschillende ontwikkelingslijnen Spelontwikkeling (dingen bouwen en weer losmaken, potjes vullen…)

o Rollenspel: imiteren => functie van de schriftelijke communicatie ontdekken Vb winkeltje, mama en papa, brandweerman… Vb boodschappenlijstje voor in de winkel => geletterdheid

o Mondelinge taalontwikkelingo Omgang met boeken

(boekoriëntatie) vb eerst van achter naar voor => helemaal geen probleem, stilaan ontwikkelen naar de juiste manier

o Ontwikkeling van tekenen naar schrijven Eerste stap: geen onderscheid tussen tekenen en schrijven (‘schrijf me dat

verhaal eens op = tekenen) Tweede stap: doelbewust willen schrijven (letterachtige tekens)

Besef dat er tekens zijn om woorden te noteren Derde stap: conventies rond schrijven meer en meer toepassen

Experimenteren met woordjes (eigen naam…), letters schrijven Wel al echte letters, of letters die bijna letters zijn (vb omgekeerde s)

o Ontwikkeling van plaatjes kijken naar lezen Gespeeld leesgedrag (youtube): kindje leest voor aan ander kindje, maar kan nog

niet lezen dus verzint het verhaal Besef hoe het systeem van de schriftelijke communicatie in elkaar zit (nog geen

kennis van letter-klank koppeling) Vb verhaaltje met prentjes ‘lezen’

Kennis letter-klankkoppeling wordt vollediger => verwerven elementaire leeshandeling

o Ontwikkeling van het foneembewustzijn

Les 6 (Hilde Van Keer)……

Krachtige leeromgeving … Modelgedrag KL: schriftelijke communicatie op natuurlijke manier integreren in eigen

handeleno Aanwezigheden notereno Briefje voorlezeno Boodschappenlijstje makeno Noteren wie in welke hoek speelt

Variatie aan schrijfmaterialen voor kls om schriftelijke boodschappen samen te stelleno Stempelso Computero Klasbord

Interactie over schirftelijke communicatieo Bevestigendo Duidend: waarom heb je die brief geschreven? Spreken over de functie van geschreven

taal29

Activiteitenaanbod met variatie aan impulsen op het vlak van schriftelijke communicatie (impliciet en expliciet)

o Open (vb.. ?)– gesloten (vb werkblaadjes)o Vrijblijvend (leeshoek en schrijfhoek altijd open, maar moet niet) – verplicht o Receptief (wil jij op de glijbaan? Begrijpt een kleuter, maar kan zelf niet zeggen ‘ik wil

op de glijbaan’) – productief (verhaal voorlezen = receptief, tekening bij maken = productief)

o Impliciet (vb kalender) – expliciet Schema (concreet)

o Functioneel: nieuwjaarsbrief, boodschappenlijstje…o Met boeken: voorlezen, verhaaltje naspeleno Technische, geïsoleerde: gericht op technisch lezen, gericht op ontwikkeling van

fonemisch en fonologisch bewustzijn Rijmspelletjes Lettergrepen klappen

o Ontluikende geletterdheid als bijkomend aandachtspunt (bijvoorbeeld binnen de timmeractiviteit)

Voorbeelden van activteiten Vanaf p 78 in handboek ‘taal verwerven op school’

o Voorbeelden kunnen linken aan tussendoelen en krachtige leeromgevingo Kunnen bespreken vanuit de kenmerken van een krachtige leeromgevingo Kunnen beargumenteren …

Code-gerelateerde en mondelinge taalvaardigheid Code-geralateerde vaardigheden (Phonics instruction)

o Vertalen van schrift in betekenisvolle taal Identificeren van letters Identificeren van klanken Fonologisch bewustzijn Schrijven

Mondelinge vaardigheden (whole language instruction)o Bevorderen van begrip van woorden en passages

Woordenschat Grammatica (in mindere mate: door veel te praten, niet door regeltjes aan te

halen) Begrip

Interventieonderzoek toont aan (wat moeten we doen: het eerste of het tweede?)o Opsplitsen in interventiegroep en controle groepo Meer geweten over effectieve aanpakken mbt code-gerelateerde vaardigheden (< meer

onderzoek) Interventie uitstippelen + meten is gemakkelijker

o Boverderen van mondelinge taalvaardigheid minder makkelijk te vatten in een ‘scripted’ curriculum

Interventie implementeren => richtlijnen nodig (zoveel activiteiten doen rond rijmen, zoveel rond lettergrepen klappen…) => moeilijk te vatten bij mondelinge taalvaardigheid (je wijkt snel af)

Gemakkelijker bij concrete en technische activiteiteno Positieve interventies door onderzoekers op grotere schaal doortrekken in dagelijkse

klaspraktijk niet steeds eenvoudig te realiseren

30

Onderzoek probeert alsmaar meer te vertrekken van implementatie door de leerkracht zelf omdat men dan sneller kan weten of de interventie effectief kan geïmplementeerd worden

o Rekening houden met kleuterkenmerken (woordenschat, SES…)o Soms discrepantie tussen ‘intended’ en ‘unintended’ variabelen

Code-gerelateerde vaardighedeno Impliciet: frequente mogelijkheden tot authentieke en betekenisvolle interactie mbt

schriftelijke communicatie Onvoldoende mvoor ‘at-risk’ kleuters

‘at-risk’: uit gezin met lage ses, kinderen met een andere thuistaal, kinderen met een andere culturele bagage, kinderen met laagopgeleide ouders

o Expliciete aanpak: werkt wel voor kinderen at risk (ook de anderen) In kleine groepjes Ansluitend bij de voorkennis

Mondelinge taalvaardigheid Interventieonderzoek vnl gericht op bevorderen woordenschat

o Waarom woordenschat: bij communiceren is woordenschat gemakkelijker te meten Recent meer aandacht voor andere elementen ‘Shared-book reading’ interventies meeste aandacht (= voorlezen) Woordenschat

o Mattheus-effect van interventies: de minst at-risk halen van de interventie het meeste voordeel => kloof wordt groter

o Impliciet + expliciet (combinatie) = meer efficiënto Herhaald voorlezen in kleine groepjes = effectief

Veel in kleine groepjes Zelfde verhaal meer dan 1 keer

o Interventies moeilijk te evalueren Geen empirisch vastgelegde woordenschatlijst die kls moeten verwerven

Risico: ‘deze lijst moeten kls einde derde kleuterklas kennen’ => teaching to the test

Hoeveel woorden aanbrengen tijdens woordenschatinterventies? Optimale blootstelling aan doelwoorden?

Grammaticao Predictor van leesvaardigheido Weinig interventieonderzoek

Begrijpend luistereno Perdictor van leesvaardigheido Gerelateerd aan high-level questions van de KL tijdens shared book reading

Code-gerelateerde en mondelinge taalvaardigheido Schema

Zoemsessieo Lees het artikeltje ‘interactief voorlezen, hoe gaat dat?’o Kom op basis hiervan tot (a) een omschrijving van interactief voorlezen en (b)

hypothese(n) over waarom en op welke manier vlakken interactief voorlezen een meerwaarde kan hebben

o In dialoog treden met de kinderen over het verhaal, voor, tijdens en na het lezeno Meerwaarde:

Kinderen kunnen zelf nadenken/voorspellen en achteraf reflecteren Kinderen komen expliciet aan bod

31

Vanuit verhaal vertrekken om andere activiteiten op te starteno Vooraf: bespreken waarover het verhaal zou kunnen gaano Tijdens het lezen: vragen stelleno Achteraf: terugkoppelen naar wat ze dachteno Prenten staan centraal: lokken interactie uit en zijn een visueel hulpmiddel voor

kinderen om het verhaal te volgeno Leerlijn 1e kleuterklas: weinig teksto Leerlijn 3e kleuterklas: op basis van minder prenten de verhaallijn snappeno Herhaaldelijk hetzelfde doen, omdat je zo tot meer diepgang kan komen, je werkt aan

woordenschatuitbreiding, tot meer hoogstaande verwerking van het verhaal komen (verhaal beter begrijpen, meer details…)

o Lager onderwijs: voordien voorspellen, leesstrategieëno Hypothesen: wat kan onderzocht worden

De leerlingen denken na, voorspellen, reflecteren… Vanuit het verhaal vertrekken om andere activiteiten te organiseren Actieve luisterhouding Beter begrip Communicatievaardigheden Motivationeel Leesstrategieën leren kennen (structuur)

Filmpje: o Voor, tijdens en na komt terugo Verbreden: extra boek erbij haleno Goed voorbeeld van interactief lezen (dieper dan in de tekst beschreven)o Verschil letters en cijfers zien (bordje te huur met telefoonnummer)

Ga in het artikel ‘interactive book reading in early education’ na of je hypothesen bevestigd worden aan de hand van de meta-analyse

o Welke onderzoeksresultaten met betrekking tot interactief voorlezen worden naar voren geschoven en welke randvoorwaarden voor effectief interactief voorlezen blijken essentieel te zijn?

o Woordenschat en fonologisch bewustzijn wordt onderzocht: effectiviteit van interactief voorlezen (rest wordt niet onderzocht)

o Resultaten: vrij groot effect op de woordenschatontwikkeling bij oudere kleuters, minder

groot bij jongere kleuters maar nog steeds aanwezig niet veel effect bij fonologisch bewustzijn, maar nog steeds meer dan

oorspronkelijk verwacht waarom niet veel verwacht: accent ligt eerder op communiceren, in

interactie gaan, woordenschatuitbreiding, en niet zo zeer op letters aanbrengen

onderzoekers doen interventie: grotere resultaten dan waarbij de kleuteronderwijzers zelf de interventie doen => heeft te maken met randvoorwaarden

voorbeelden koppelen aan onderzoeksresultaten => EXAMEN (linken leggen)

32

Les 7: technologie in de kleuterklas Kleuters leren Engels met de Ipad (foto’s/krantenkoppen)

Leefwereld kleuters thuis (2011)

Verkennende opdracht De Genste schepen van Onderwijs wil dat er meer ICT en technologie wordt gebruikt in de

kleuterklasseno Geef vanuit de Pedagogische Begeleidingsdienst advies over de voordelen en nadelen

van ICT in het kleuteronderwijso Welke ICT-activiteiten vinden jullie nuttig en interessant voor kleuters?

Voordelen en nadeleno Controverse

Verschil in geletterdheid kinderen Nieuwe eisen kleuterjuf Motorische ontwikkeling? Digitale wereld > fysieke wereld Buitenspelen > ICT Individuele aangelegenheid Duur Verslavend Overgeprikkeld Slecht voor de ogen Weinige relevante toepassingen voor kleuters Snelle evolutie Neurale ontwikkeling?

o Mogelijkheden Maatschappelijke verandering Beschikbaarheid ICT thuis? Motivatie (kleuren, geluid…) Differentiatie Directe feedback Zelfstandig aan het werk Motorische ontwikkeling

ICT-activiteiten Spellen ifv gecijferdheid Activiteiten ifv geletterdheid Stappenplannen op tablet Interactief voorlezen Activiteiten voor anderstalige leerlingen

33

Digitale borden

Specifieke mogelijkheden kleuterklas Creativiteit stimuleren en ondersteuning bij spel

o Spelletjeso Inbrengen in fantasie

Cognitieve ontwikkelingo Taalontwikkeling: overgang woorden en beeldeno Gecijferdheid: oefensoftware, tekenprogramma’s

Diversiteito Inbrengen thuistaalo Adaptieve technologieo Leermoeilijkhedeno Remediëring

Communicatie en samenwerkingo Isolatieo Interactie

Motivatieo Snelheid en kleuto Onmiddellijke feedback

ICT in het kleuteronderwijs ICT in het basisonderwijs => ICT in het kleuteronderwijs 3 types van ICT-gebruik => 2 types van ICT-gebruik

o ICT als ondersteuning voor basisvaardigheden en –houdingeno ICT als leermiddelo ICT als informatietool

Onderzoeksvrageno Welke vormen van ICT-gebruik kunnen we onderscheiden in het Vlaams

kleuteronderwijs?o In welke mate wordt ICT reeds gebruikt door kleuterleid(st)erso Welke condities ondersteunen het ICT-gebruik door kleuterleid(st)ers?

Onderzoeksdesigno Vragenlijst onderzoek kleuterleid(st)ers

232 leraren uit 58 representatieve scholen 99,6% vrouwelijk

o Survey Afhankelijke variabele: ICT-gebruik door leraren Onafhankelijke variabele: Condities die ICT-gebruik ondersteunen

o Factor analyse en hiërarchische regressie analyse Meetschalen ICT in het kleuteronderwijs

o FACTOR 1: ICT-gebruik ter ondersteuning van basisvaardigheden en –houdingen ten aanzien van ICT

In mijn klas leer ik mijn kleuters basisvaardigheden om met ICT te werken. In mijn klas gebruiken kleuters ICT om spelletjes te spelen. Ik leer mijn kleuters op een veilige en verantwoorde manier om te gaan met ICT. Ik leer kleuters een positieve houding aan ten aanzien van ICT. Ik leer kleuters de computers en bijhorende randapparatuur gebruiken.

o FACTOR 2: ICT-gebruik ter ondersteuning van inhouden en individuele leernoden Ik gebruik ICT met de kleuters om bepaalde onderwerpen te illustreren.

34

In mijn klas gebruik ik educatieve websites om bepaalde leerstof aan mijn kleuters aan te brengen.

Mijn kleuters leren ICT kennen doordat ik hen digitale verhalen aanbied. Ik schakel ICT in voor remediërende opdrachten voor de kleuters. Ik gebruik ICT tijdens instructiemomenten. In mijn klas gebruiken kleuters met leermoeilijkheden voor hen aangepaste

software/websites. Overzicht ICT-gebruik

Condities voor basisvaardigheden Condities voor leerinhouden en individuele noden

35

Ipad-onderzoek: onderzoekend leren Wat is onderzoekend leren?

o Meer dan wetenschap en technieko Grondhouding kleuters

Hoe onderzoek verrichten naar onderzoekend leren van kleuters? Onderzoekend leren

o ‘Nooit iets aan een kind proberen leren dat het ook uit zichzelf kan leren’ (LorisMalaguzzi, grondlegger van de Reggio Emilia-benadering)

o 'Wat alle kinderen ondanks hun uiteenlopende talenten gemeen hebben, is dat ze nieuwsgierig en onderzoekend zijn.’ (Martens, 2010)

o 'If we know how to listen to children, children can give back to us the pleasure of amazement, of marvel, of doubt ... the pleasure of the 'why'? (C. Rinaldi)

36

o (tekst reader Arteveldehogeschool) Resultaten

o Ipad heeft potentieel om onderzoekend leren bij kleuters te ondersteunen ‘dosering’ van Ipadgebruik Afhankelijk van randcondities (cfr onderwijsinnovatie) Rol van kleuterleidster

Afrondende opdrachto De Genste schepen van Onderwijs wil dat er meer ICT en technologie wordt gebruikt in

de kleuterklassen. Geef vanuit de Pedagogische Begeleidingsdienst advies over de voordelen en nadelen van ICT in het kleuteronderwijs

Tot sloto Wat leert ons dit onderzoek?o Over ICT-gebruik…o Over professionalisering…

Les 8: Methodologie onderzoek Kleuterklassen

Reader 3 teksten uit reader

o Handboek tekst ‘research strategies’ (methods, geen designs)o Artikel Einarsdottiro Artikel Waller & Bitou

Verkennende opdracht Een student wil een masterproef schrijven omtrent

o Het gebruik van digitale verhalen op beginnende geletterdheid van kleuterso De effecten van een programma voor het ontwikkelen van sociale vaardigheden

Vraagjeso Welk onderzoeksdesign stel je voor? Observatieo Wat is specifiek voor onderzoek naar kleuters?o Welke zijn de moeilijkheden voor deze context?

Kleuters kunnen zich moeilijk uitdrukken Momentopnames => moeilijk te interpreteren

Onderzoeksdesignso Beginnende geletterdheid

Experimentele en controlegroep Pretest posttest Observatie, vooral betrokkenheid (mee zijn in het verhaal zelf)

Schalen van Laevers (welbevinden, betrokkenheid)o Sociale vaardigheden

Waarom in kleuteronderwijs wel sociogram en in lager onderwijs niet? Sociale wenselijkheid speelt grotere rol in lagere school (kleuters zijn

ontvanklijker) Sociale relaties (gehechtheid met peers, stabiele vrienden) => belangrijk

heel vroeg in kaart brengen, grote invloed voor ontwikkeling Specifiek voor kleuteronderwijs

o Individuele verschillen tussen kleuters (verschillende ontwikkelingsniveaus) o Taakspanning en dagverloopo Observatie > toetsing

Moeilijkheden

37

o Toetsing is moeilijkero Effect van ontwikkelingo Interview-vaardighedeno Effect van aanwezigheid van de onderzoekero 1989: kinderrechtenverdrag

Recento Internationaal Verdrag inzake de Rechten van het Kind

Groot ethisch probleem: 2 condities warbij 1 groep sterk verbeterd qua vaardigheden en 1 groep daalt (negatieve gevolgen)

Na afloop van onderzoek moet het programma beschikbaar zijn voor de hele klas => ethische commissie!

Vb Neurologisch onderzoek (neuropedagogiek): vb dyscalculie, waar is dat gesitueerd in de hersenen?

o ‘Rode draad’ doorheen opleidingsonderdeel Kleuteronderwijso Onderzoek

Jonge kinderen zijn competent om hun ideeën uit te drukken en hebben meningen over hun leefwereld

Jonge kinderen betrekken in onderzoek leidt tot waardevolle en interessante informatie

Methodeno Observaties

Zeer populair in onderzoek naar kleuters en kleuterklassen Naturalistic (klas) vs Structured (labo) Open vs Gefocust (belang van observatieleidraad en systematiek) Voordeel: observatie van gedrag in natuurlijke setting Nadeel

Observer influence (kinderen gedragen zich anders wanneer ze geobserveerd worden)

Observer bias (onderzoekers ‘zien’ waarnaar ze op zoek zijn) => tweede observator (interbeoordeelaar, betrouwbaarheid berekenen)

o Interviews Populair in onderzoek bij jonge kinderen

Piaget: Clinical interview Uitdaging: jonge kinderen hebben geen ervaringen met interviews/geen

verwachtingen Uitdaging: kennis is aanwezig, doch meestal impliciet => deze naar voorgrond

brengen Interviews with children as conversation (↔ het stellen van vragen) Clinical interviews vs structured interviews Individuele en groepsinterviews

o Groepsinterview (gestructureerde manier van kringgesprek) Voordeel: kinderen kunnen zelf vragen stellen aan elkaar, helpen elkaar

(interactie) met het construeren van antwoorden, meer spraakzaam als kleuters in groep zijn

o Individuele interviews Voordeel: vooral voor jonge kinderen, op basis van ‘artefacten’ vb met poppen,

foto’s van thuis… => ingang krijgen om het gesprek vorm te geven Vraagt competenties van de onderzoeker

o Tekeningen Voordeel: non-verbale uitdrukking (actief en creatief), inzicht in leefwereld

(expressie/veruitwendigen)

38

Nadeel: imitatie, sommige kleuters tekenen niet graago Foto’s

Foto’s tijdens interview (kinderen krijgen camera => tours/walking interviews) Interview op basis van foto’s

Voordelen: interview perspectief jonge kind; verschillende manier van uitdrukken gevoelens, meningen; kinderen vinden het leuk en zijn zeer competent in het nemen van foto’s

Kleuters fotograferen anders dan volwasseneno Vragenlijsten

Weinig gebruikt Elektronisch via game

o Psycho-pyschologische methoden Electroencephalogram (eeg) Functional magnetic resonance imaging (fmri)

o Etnografisch onderzoek Uitdagingen

o Ethics => complex (maturiteit, competentie) Het vraagt skills/bezorgdheden van de onderzoeker Vertrouwdheid Kinderen mogen geen ‘schade’ ondervinden van de onderzoeksdesign

o Intense relatie onderzoeker/leerling Vertrouwensrelatie is nodig, maar kan voor ruis zorgen op de data

o Kinderen zijn kwetsbaar voor ‘machtsrelates’o Informed consent (rekening houden met IVRK)

Vrijwillig, informatie over onderzoek etc Moeilijkheden

Machtsrelatie (not to participate?) Informed consent als een proces: constant uitleggen waarom je daar bent,

dat je geen meester of juf bent…o Ouders ook informed consent

Derde persoono Confidentialiteito Privacyo Jonge kinderen in controlegroepen ( => alternatieve conditie)

Mozaïek methode Probeert de nadelen van verschillende methoden in evenwicht te houden Multimethoede

o Vanuit leefwereld kindereno Combinatie van

Communicatiemethoden kleuters en onderzoeksmethoden onderzoekers Observatie en participatie Vragen stellen, neutraal opstellen en observeren, actief participeren en samen

spelen => heel uitgebreid door 3 onderdelen Uitgangspunten

o To create a living picture of their liveso Competent being ipv ‘becoming’s

(tekstje) 6 belangrijke principeso Multimethodo Participatory (we zijn zelf onderzoeksobject => ons onderzoek is meer valide wanneer

we meedoen)

39

o Reflexive (geloven in het feit dat kinderen duidelijke meningen hebben, en deze meningen ook ventileren)

o Adaptable (minder relevant, toepasbaar in verschillende contexten: kleuterklas, creche…)

o Focused on children’s lived experienceo Embedded into practice

Concreeto Observeren van kindereno Interviews met kinderen (ouders, kleuterleidsters) over mensen, plaatsen, activiteiteno Maken van foto’s, tekeningen, en plattegrondeno Verzorgen van rondleidingen door kindereno Doen van rollenspelen

Uitdagingeno Algemeen

Intepretaties blijven interpretaties vanuit het perspectief van de volwassenen (nooit neutraal)

Verschillen in ‘macht’ tussen kind en onderzoeker (vertrouwensrelatie, selectie thema’s, etc)

o Leidt het gebruik van particpatieve tools (camera) daadwerkelijk tot betrokken/engagement?

o Heeft de onderzoeksagenda van de onderzoeker geen te grote invloed op de ervaringen van kinderen?

Examen Dinsdag 24 juni Schriftelijk examen met open vragen 3 vragen Karakter van essayvragen Inzichten aan elkaar relateren Op basis van onderzoek/theorie uitspraken bevestigen of nuanceren 50% examen 50% taak Voor beide geslaagd

Voorbeeldexamenvraag Zelfde stramien

o Vertrekpunt = casus, krantenartikel, praktijkbijdrage, onderzoeksresultaten etco Verschillende toepassingsvragen

Gestructureerd antwoorden Aandacht voor argumentatie To the point

Examenvraag: zie eerste les

40