introduction€¦ · web viewin die sosiale wetenskappe leerarea word die verhouding tussen mense...

Inleiding

INLEIDINGMaps and plans are extremely useful ways of storing and communicating information about places and the

people who live and work in them. There is a ‘language’ of maps, and pupils can be helped to understand

and use it just as they can be helped with any other language development. (Beddis, 1983:5)

In die Sosiale Wetenskappe leerarea word die verhouding tussen mense asook tussen mense en die aarde bestudeer in ‘n konstant veranderende wêreld. Hierdie verhoudings verskil oor ruimte en tyd vanweë verskillende ekonomiese, sosio-politieke en omgewingsinvloede, sowel as die instellings, waardes en aksies van mense. In die werklikheid is plekke of streke dus die eindproduk van die interaksie van al hierdie faktore met mekaar. Soos leerders plekke en verskillende temas in Sosiale Wetenskappe ondersoek, word hulle aangemoedig om die prosesse en (gevolglike) patrone wat hulle waarneem en van leer in die wêreld (verskillende ruimtelike kontekste) rondom hulle te beskryf en te verduidelik. In hierdie proses is lugfoto’s, ortofoto’s en topografiese kaarte as voortstellings van die ruimtelike werklikheid, belangrike gereedskap wat gebruik word om kennis en begrip te konstrueer van die temas, plekke en streke betrokke.

In die bevordering van ruimtelike bewustheid en kaartvaardighede waar leerders onderrig word om die wêreld rondom hulle te begryp, ondersteun en moedig onderwysers leerders aan om progressief die volgende te ontwikkel: ‘n kennis en begrip van die plek waar hulle lewe, van ander mense en plekke,

die betekenis van ligging en van hoe mense en plekke met mekaar verband hou en ineengeskakel is

‘n begrip van die fisiese en menslike prosesse sowel as die wyse van interaksie tussen mense en die omgewing in respons tot hierdie prosesse

‘n begrip van ruimtelike patrone en verhoudings sowel as ‘n begrip van die veranderende wêreld op ‘n gebalanseerde, kritiese en empatiese manier

‘n geïnformeerde besorgdheid oor die wêreld rondom hulle en ‘n bevoegdheid en gewilligheid om deel te neem aan aksies vir ‘n volhoubare omgewing.

Die “boodskap” of ruimtelike inligting wat lugfoto’s, ortofoto’s en topografiese kaarte bevat moet deur leerders gelees en geïnterpreteer word indien hulle die bovermelde vaardighede wil ontwikkel. Vir die “boodskap” om sin te maak moet die leerders die foto of kaart-taal verstaan. Die volgende model (aangepas van Gerber & Wilson, 1989:198) van lugfoto’s, ortofoto’s en topografiese kaarte as kommunikasiestelsels demonstreer die noodsaaklikheid vir ‘n gemeenskaplike begrip van foto/kaart taal, anders sal daar verwarring en misverstand bestaan.

Encodes Information

information decoded

Department van Grondsake 1

PHOTO/MAP LANGUAGE

Photo/Map-maker Photo/Map Photo/Map-user

Die werkboek

Ontleding van lugfoto’s, ortofoto- en topografiese kaarte behels hoe om ‘n foto of kaart te “lees”. Anders as om ‘n boek te lees (bv. van links na regs oor die bladsy) is daar geen konvensionele metode om ‘n foto of kaart te lees nie. Een van die doelstellings van die werkswinkel is juis om onderwysers aan strategieë bloot te stel om leerders te ondersteun in hul strategieë om ruimtelike inligting te lees en te interpreteer. Daar is aansienlike bewyse dat leerders ruimtelike inligting die beste lees en interpreteer deur ‘n gestruktureerde program wat oefening behels in beide die individuele elemente sowel as ‘n samevoeging daarvan. (Weeden, 1997:169).

Die ontwikkeling van hierdie bekwaamhede as deel van Leeruitkoms 1: aardrykskundige/ geskiedkundige ondersoek word gedoen as ‘n integrale deel van die konstruksie van kennis en begrip (Leeruitkoms 2) en die ondersoek van verskillende geografiese temas/ aangeleenthede of interpretasie van aspekte van geskiedenis (Leeruitkoms 3) in die Sosiale Wetenskappe leerarea. Die proses van die konstruksie van kennis en begrip in die Sosiale Wetenskappe, die vermoë om nuutgevonde insigte te gebruik (toe te pas) deur die ontwikkeling en gebruik van ondersoek- en veral kaartvaardighede, kan as volg geïlLUetreer word:

Ryk en oorspronklike leerprogramme sal geleenthede skep dat al drie leeruitkomste in die leerarea aangespreek kan word. Die gebruik van kaart- en ander ondersoekvaardighede wat benodig word om kennis en begrip te ontwikkel omtrent kennisfokusse of aangeleenthede gedek in verskillende grade, is ‘n integrale komponent van onderrig en leer in die leerarea. Dit moet dus nie benader word as ‘n aparte komponent van die leerarea nie, maar as ‘n nodige bekwaamheid wat leerders behoort te ontwikkel en gebruik soos hulle blootgestel word aan bekende en onbekende kennisfokusse en kontekste.

Die volgende tabel ilLUetreer die minimumbekwaamhede wat in verskillende grade vereis word:

Hoofdirektoraat Opmeting en Kartering2

Sosiale Wetenskappe Kennisf

okusse Vraags

tukke

LU 1: Gebruik kaartvaardighede om ondersoek te doenLees simbole, gebruik kaarttegnieke, ontleed & interpreteer, maak besluite

LU 2: Ontwikkel kennis en begrip oor …Konsepte oorgedra deur onderwyser word met inligting versamel in verband gebring. Basis vir nuwe insigte. Verbreed vorige kennis – maak nuwe wêrelde oop

LU 3: Ondersoek vraagstukke of kwessies / pas nuwe insigte toeWatter probleme/vraagstukke is betrokke? Hoe kan dit opgelos of bestuur word? Watter waardes en houdings is betrokke? Hoe beïnvloed dit volhoubaarheid? Kan die nuwe insigte gebruik word tot die voordeel van die self of andere?

Onderwyser ASeesseringsakti

witeit gebaseer op toepaslike ASe

Terugvoer & vorentoevoer

Beplan progressie

Leerder Demonstreer

bekwaamheid Gebruik terugvoer

en leiding om bekwaamheid te

LeerderWerk met bronneGebruik/ontwikkel alle

intellegensies

OnderwyserSleutelvraeFokus op ASeOnderrigstrategie

Introduction

Bevordering van ruimtelike bewustheid en kaartvaardighede in Intermediêre Fase in die Sosiale Wetenskappe Leerarea

Aardrykskunde

Graad Aardrykskundige kennisfokusse en vraagstukke LU 1: Aardrykskundige ondersoek (vaardighede) LU 2: Aardrykskundige kennis en begrip LU 3: Verkenning van vraagstukke

4

Nedersettingskenmerke Hulpbronne en dienste in ‘n nedersettingVoedselproduksie in Suid-AfrikaToegang tot kos en water

Kaartwerk: Kaartsimbole en –sleutel, planaansigte,

ruitnetstelsels en –verwysings, rigting (8 windstreke), reliëf- en staatkundige kenmerke op grootskaalkaarte

Kaart van Suid-Afrika met provinsies ‘n Basiese wêreldkaart (met vastelande en

oseane) Begrippe van vastelande, oseane, lande,

hoostede en grense

identifiseer inligting uit verskillende bronne, bv. kaarte, atlase, lugfoto’s

organiseer inligting vanaf kaarte, atlASee, lugfoto’s onder gegewe hofies

identifiseer simbole op verskillende kaarte

vind plekke se ligging deur ‘n eenvoudige ruitnetverwysingstelsel en rigting te gebruik

identifiseer belangrike staatkundige grense asook menslike en fisiese kenmerke op grootskaalkaarte

gebruik inligting van kaarte, atlASee, foto’s (insluitende eie waarnemings) om vrae oor mense en plekke te beantwoord, bv. “Waarom is dit so?”

Gebruik geografie en omgewingskonsepte om verslag te doen

beskryf die kenmerke van die plaaslike nedersetting, insluitend grondgebruik, en vergelyk dit met voorbeelde uit ander plekke (mense en plekke)

beskryf die belangrikheid van toegang tot hulpbronne en dienste vir mense wat in ‘n nedersetting lewe (mense en hulpbronne)

beskryf hoe daar in die verlede in die basiese menslike behoeftes voorsien is en hoe dit in die hede gebeur (mense en die omgewing)

identifiseer vraagstukke wat met hulpbronne en dienste in ‘n spesifieke konteks gepaardgaan (identifiseer die vraagstuk)

identifiseer faktore wat veroorsaak dat sommige mense in ‘n spesifieke konteks groter toegang tot hulpbronne as ander het (faktore wat die vraagstuk affekteer)

stel maniere voor om toegang tot hulpbronne in ‘n spesifieke konteks te verbeter (maak keuses)

5

Die fisiese struktuur van Suid-Afrika Klimaatstreke van Suid-AfrikaHulpbronne Bevolking: verspreidings- en digtheidspatrone in SA Gesondheid en welsyn

Kaartwerk: Veldsketse Die teken van kaarte Gebruik van indekse Kaartskaal Kruisverwysing van inligting op verskillende

kaarte

kies en gebruik, met leiding, kaarte, atlASee, lugfoto’s met nuttige aardrykskundige inligting

onderskei tussen feite en menings

kategoriseer inligting van kaarte, atlASee, lugfoto’s

teken sketskaarte en/of planne na aanleiding van veldwaarnemings en afmetings

gebruik ‘n indeks om plekke op atlaskaarte te vind

identifiseer en beskryf belangrike fisiese kenmerke van Suid-Afrika, insluitend dié van eie provinsie (mense en plekke)

identifiseer die skakels tussen natuurlike hulpbronne en ekonomiese bedrywighede in Suid-Afrika (mense en hulpbronne)

beskryf maniere waarop die fisiese omgewing menslike bedrywighede beïnvloed en hoe menslike bedrywighede die fisiese omgewing beïnvloed (mense en die omgewing)

identifiseer uitdagings vir samelewings en nedersettings, met ‘n fokus op die verspreiding van siektes (identifiseer ‘n vraagstuk)

verduidelik die faktore wat veroorsaak dat sommige mense meer as ander aan die gevaar van siekte blootgestel is (faktore wat die vraagstuk affekteer)

stel die beste manier uit verskeie moontlikhede voor om die gevaar van siekte te verminder (maak keuses)

6

Bevolkingsverspreiding en – digtheid op ‘n wêreldskaalKlimaat- en plantegroeistreke van die wêreldHandel en ontwikkelingOntwikkelingsvraagstukkeOmgewingsvraagstukke

Kaartwerk: Ligging: gebruik breedte- en lengteligging

(° en ") Basiese kaartprojeksies

identifiseer ruimtelike inligtingsbronne (kaarte, atlASee, foto’s) om die vraag oor ‘n maatskaplike of omgewingsvraagstuk of –probleem te help beantwoord

kies relevante inligting uit kaarte, atlASee en lugfoto’s vir spesifieke doeleindes

gebruik breedte- en lengteligging (° en ") om relevante plekke op kaarte te vind

doen verslag oor ondersoeke

verduidelik waarom meer mense op sommige plekke as op ander lewe (mense en plekke)

identifiseer hoe toegang tot verskillende soorte hulpbronne ontwikkeling op verskillende plekke beïnvloed (mense en hulpbronne)

beskryf sommige maniere waarop die samelewing die omgewing verander het (mense en die omgewing)

identifiseer ongelykhede binne en tussen samelewings (identifiseer die vraagstuk)

ontleed sommige van die faktore wat op verskillende aardrykskundige skale en op verskillende plekke tot maatskaplike en omgewingsongelykheid lei (faktore wat die vraagstuk affekteer)

evalueer optrede wat tot die deel van hulpbronne en die vermindering van


Die werkboek

Ligging van verskillende lande, stede, handels, en lugroetes

deur kaarte en lugfoto’s te gebruik armoede in ‘n spesifieke konteks lei (maak keuses)

Geskiedenis

Graad Geskiedenis kennisfokus en vraagstukke LU 1: Geskiedkundige ondersoek (vaardighede) LU 2: Geskiedkundige kennis en begrip LU 3: Geskiedkundige interpretasie

4

Die geskiedenis van die plaaslike gebied of distrik Leer van leiers op alle gebiede van die lewe Die geskeidenis van reis en vervoer oor tyd heen Breë geskiedkundige oorsig van die herkoms van belangrike wêreldgodsdienste teenwoordig in Suid-Afrika Demokrasie en menseregte in die skool en die gemeenskap

teken inligting uit foto’s en kaarte aan

gebruik inligting uit bronne om vrae oor mense, gebeurtenisse, voorwerpe en plekke in die verlede te beantwoord

gebruik algemene woorde en frases met betrekking tot tydsverloop (bv. oud, voor, na, maande, jare (chronologie en tyd)

gee redes vir en verduidelik die gevolge van mense se optrede in die verlede in ‘n gegewe konteks (oorsaak en gevolg)

identifiseer ooreenkomste en verskille tussen destydse en huidige maniere om dinge in ‘n gegewe konteks te doen [ooreenkoms en verskil]

herken dat daar twee standpunte oor dieselfde gebeurtenis in die verlede kan wees (interpretasie van bronne)

kies belangrike voorwerpe wat ‘n aspek van die bestudeerde plaaslike gebied se verlede voorstel en gee redes vir keuse [voorstelling van die verlede]

5

Vroeë beskawingsVroeë Suid-Afrikaanse samelewings tot 1600Provinsiale geskeidenis

met leiding, kies foto’s en kaarte wat nuttig is om inligting oor die verlede te vind

teken inligting uit foto’s en kaarte op en kategoriseer dit

gaan voort om inligting uit foto’s en kaarte te gebruik om vrae oor mense, gebeurtenisse, voorwerpe en plekke in die verlede te beantwoord

gebruik datums en terme met betrekking tot tydsverloop (bv. dekade, eeu) en rangskik dit in volgorde [chronologie en tyd]

gee redes en verduidelik die gevolge van gebeurtenisse wat mense se lewenswyse in ‘n gegewe konteks verander het [oorsaak en gevolg]

identifiseer ooreenkomste en verskille tussen lewenswyses in verskillende tydperke op verskillende plekke [ooreenkoms en verskil]

herken dat daar meer as een weergawe van ‘n geskiedkundige gebeurtenis kan wees (bv. dat daar twee verskillende beskrywings van dieselfde storie kan wees) [interpretasie van bronne]

identifiseer en kies voorwerpe wat ‘n aspek van die bestudeerde gebied se verlede voorstel as bydrae vir ‘n klasuitstalling of skoolmuseum [voorstelling van die verlede]

6

Organisasie van Afrika-samelewingsVerkenning, benutting en uitbuiting vanaf die veertiende eeu en verder Die geskiedenis van medisyne Demokrasie in Suid-Afrika

identifiseer foto’s en kaarte om die vraag oor die onderwerp te help beantwoord

kies en teken relevante inligting vir spesifieke doeleindes uit foto’s en kaarte op

rangskik inligting van foto’s en kaarte logies en chronologies ten einde vrae oor mense, gebeurtenisse, voorwerpe en plekke in die verlede te beantwoord

plaas gebeurtenisse, mense en veranderinge op ‘n tydlyn wat terme soos “v.C”, “n.C.” en VHJ” insluit [chronologie en tyd]

gee redes vir en verduidelik die gevolge van belangrike gebeurtenisse en veranderinge in meer as een konteks [oorsaak en gevolg]

identifiseer, in meer as een konteks, sommige aspekte van die samelewing wat oor tyd heen verander het en sommige wat dieselfde gebly het [ooreenkoms en verskil]

vergelyk twee weergawes van ‘n geskiedkundige gebeurtenis deur visuele of geskrewe bronne te gebruik [interpretasie van bronne]

onderskei tussen menings en feite en inligting [interpretasie van bronne]

identifiseer en kies voorwerpe wat ‘n aspek van die bestudeerde plaaslike gebied se verlede voorstel as bydrae vir ‘n klasuitstalling, skoolmuseum of gemeenskapsargief [voorstelling van die verlede]


Introduction

Bevordering van ruimtelike bewustheid en kaartvaardighede in Senior Fase in die Sosiale Wetenskappe Leerarea

Aardrykskunde

Graad Aardrykskundige kennisfokusse en aangeleenthede LU 1: Aardrykskundige ondersoek (vaardighede) LU 2: Aardrykskundige kennis en begrip LU 3: Verkenning van vraagstukke

7

Natuurgevare Bevolkingsgroei en -verandering(Sien beleidsdokument vir subhoofde)

Kaartwerk: verkry inligting uit kaarte en foto’s meet afstande op kaarte, in atlASee, op ‘n

aardbol en herlei dit na die werklikheid vergelyk ortofoto’s met die werklikheid,

waar moontlik

identifiseer ‘n verskeidenheid aardrykskundige en omgewingsbronne (kaarte, atlASee, lugfoto’s) relevant vir ‘n ondersoek

organiseer en interpreteer inligting relevant vir die ondersoek uit eenvoudige grafieke, kaarte en statistiese bronne

meet afstande op aardbolle, atlASee en kaarte deur lynskale te gebruik

gebruik plaaslike kaarte en/of ortofotokaarte om ligging te bepaal en die vraagstuk en die konteks te ondersoek (vergelyk met veldwaarnemings)

gebruik inligting om antwoorde, alternatiewe en moontlike oplossings voor te stel

doen verslag oor die ondersoek deur bewyse uit die bronne te gebruik, insluitend kaarte, diagramme en grafika; gebruik, waar moontlik, rekenaars in die aanbieding

beskryf en verduidelik hoe natuurgevare soos vulkane, aarbewings en oorstromings plaasvind, en die uitwerking daarvan op menselewens en op sosio-ekonomiese bedrywighede [mense en plekke]

ondersoek en verduidelik waarom sommige mense meer as ander aan natuurgevare blootgestel is [mense en hulpbronne]

identifiseer hoe risiko’s en natuurgevare hanteer kan word [mense en die omgewing]

identifiseer uitdagings vir samelewings en nedersettings, met ‘n fokus op bevolkingsgroei en bevolkingsverandering [identifiseer die vraagstuk]

identifiseer die faktore wat tot bevolkingsgroei en bevolkingsverandering bydra [faktore wat die vraagstuk affekteer]

identifiseer prosesse wat bevolkingsgroei en –verandering op verskillende plekke affekteer [faktore wat die vraagstuk affekteer]

stel maniere voor om op vraagstukke met betrekking tot bevolkingsgroei en –verandering in ‘n spesifieke konteks te reageer [maak keuses]

8

NedersettingVervoerPatrone van sosiale ongelykhede in Suid-Afrika Natuurlike hulpbronne (bv. soorte mariene lewe, water, lug, woude en grond) in Suid-Afrika en wêreldwyd

Kaartwerk: verkry inligting uit kaarte en foto’s identifiseer kenmerke op kaarte en

ortofotokaarte vergelyk afstande op kaarte en

ortofotokaarte

identifiseer en kies ‘n verskeidenheid aardrykskundige en omgewingsbronne relevant vir ‘n ondersoek (gebruik veldwerk en ander ondersoekmetodes)

interpreteer inligting uit kaarte en atlASee en uit grafiese en statistiese bronne

meet afstande op ortofotokaarte en/of kaarte van plaaslike en ander gebiede en vergelyk afstande op kaarte met werklike afstande

identifiseer fisiese en beboude kenmerke uit lug- en/of ortofotokaarte van plaaslike en ander gebiede

neem inligting in die veld waar en teken dit op

bied ‘n oorspronklike idee aan as deel van ‘n antwoord op vrae wat tydens die ondersoek gestel is

doen op verskeie maniere verslag oor kennis wat tydens die ondersoek verkry

identifiseer en vergelyk verskillende soorte nedersettingspatrone [mense en plekke]

identifiseer faktore wat die vorming van nedersettingspatrone beïnvloed (natuurlike, ekonomiese, sosiale/politieke faktore) [mense en hulpbronne]

identifiseer kritieke faktore wat tot verandering in nedersettingspatrone in Suid-Afrika, Afrika en elders gelei het [mense en die omgewing]

NB: Hierdie Assesseringstandaarde moet aangespreek word in terme van ALLE kennisfokusse en nie slegs dié van “Nedersetting” nie. Hierdie beginsel is ook van toepASeing op LA3 se ASe.

identifiseer uitdagings vir samelewings en nedersettings wat met die gebruik en misbruik van mense en natuurlike hulpbronne gepaardgaan [identifiseer die vraagstuk]

ondersoek die ongelyke verspreiding van en toegang tot hulpbronne in verskillende kontekste [faktore wat die vraagstuk affekteer]

ondersoek moontlike maniere om hulpbronverbruik te verminder [maak keuses]

maak voorstelle om as riglyn te dien vir ‘n volhoubare lewenstyl in ‘n spesifieke konteks [maak keuses]


Die werkboek

is deur ‘n redenasie gegrond op inligtingsbronne te formuleer; gebruik kaarte, diagramme en grafika; gebruik, waar moontlik, rekenaars in die aanbieding

9

Ontwikkelingsvraagstukke - benaderings tot

ontwikkeling - die rol van

wetenskap en tegnologie Volhoubare gebruik van hulpbronne Sosiale en omgewingskonflikte in Suid-Afrika

Kaartwerk: verkry, ontleed en vergelyk inligting uit

kaarte, atlASee, satellietbeelde, lugfoto’s korreleer inligting met waarnemings in die

veld

voer onafhanklike ondersoeke uit na die onderlinge verband tussen mense, plekke en die omgewing (gebruik veldwerk)

stel sinvolle vrae om bronne te evalueer, bv. om partydigheid, stereotipes, weglatings en gapings te identifiseer

ontleed en maak gevolgtrekkings oor inligting uit bronne soos foto’s, kaarte, atlASee, grafieke en statistiek

korreleer inligting uit verskeie bronne met inligting uit kaarte, atlASee, grafieke en statistiek

neem inligting in die veld waar en teken dit op

gebruik die bostaande Assesseringstandaarde om die antwoord, besluit of oplossing met betrekking tot die ondersoek te staaf

doen op verskeie maniere verslag oor kennis wat tydens die ondersoek verkry is deur ‘n redenasie of argument gegrond op inligtingsbronne te formuleer; gebruik kaarte, diagramme en grafika; gebruik, waar moontlik, rekenaars in die aanbieding

verskaf ‘n beredeneerde verduideliking van sommige benaderings tot ontwikkeling [mense en plekke]

identifiseer maniere waarop wetenskap en tegnologie positief en negatief tot ontwikkeling bygedra het [mense en hulpbronne]

verduidelik hoe volhoubare ontwikkeling ‘n positiewe uitwerking op mense, plekke en omgewings kan hê [mense en die omgewing]

identifiseer maatskaplike en omgewingskonflikte in Suid-Afrika en vergelyk dit met ander kontekste [identifiseer die vraagstuk]

identifiseer faktore wat ‘n uitwerking op geselekteerde maatskaplike en omgewingsgeskille het, insluitend regte, geslag, maatskaplike, ekonomiese en politieke eise in ‘n spesifieke konteks [faktore wat die vraagstuk affekteer]

ontleed die oorsake van geskille of konflikte [maak keuses]

neem ingeligte besluite oor verskeie oplossings vir sosiale en omgewingskonflikte [maak keuses]


Introduction

Geskiedenis

Graad Geskiedenis-kennisfokusse en vraagstukke LU 1: Geskiedkundige ondersoek (vaardighede) LU 2: Geskiedkundige kennis en begrip LU 3: Geskiedkundige interpretasie

7

Menslike evoLUeie‘n Breë oorsig van vroeë handelstelselsVerskuiwende grenseDemokratiese stelsels: die Amerikaanse RewoLUeie

identifiseer en kies ‘n verskeidenheid geskiedkundige en argeologiese bronne (bv, kaarte atlASee, lugfoto’s) relevant vir ‘n ondersoek

versamel en organiseer inligting uit verskeie bronne om bewyse oor aspekte van die verlede te verkry

interpreteer en vind inligting uit eenvoudige grafiese en statistiese bronne (bv. grafieke, bevolkingsyfers, sensusgegewens en tabelle)

gebruik die inligting uit die bronne om weldeurdagte antwoorde op vrae te bied

dra kennis en begrip oor deur argumente gegrond op bewyse uit die bronne of in ‘n debat, deur langer historiese skryfwerk, kunswerk, grafika of drama te gebruik; gebruik inligtingstegnologie waar moontlik en gepas

ontwikkel tydlyne en skep diagramme om tydperke en gebeurtenisse uit die verlede te ilLUetreer [chronologiese tyd]

beskryf en trek verbande tussen redes vir en gevolge van belangrike gebeurtenisse en veranderinge [oorsaak en gevolg]

verduidelik waarom sekere aspekte van die samelewing in verskillende kontekste oor tyd heen verander het of dieselfde gebly het [verandering en kontinuïteit]

verstaan hoe en waarom sekere gebeurtenisse in die verlede verskillend geïnterpreteer is [interpretasie van bronne]

verstaan dat verslae wat ‘n hele ruk na ‘n gebeurtenis geskryf is, van hedendaagse verslae mag verskil [interpretasie van bronne]

verstaan dat verskillende waardestelsels en tradisies die manier waarop gebeurtenisse in die verlede geïnterpreteer word, mag beïnvloed [voorstelling van die verlede]

beskryf hoe argeoloë met materiële oorblyfsels van die verlede werk, en maak afleidings uit geselekteerde materiële oorblyfsels van die verlede [voorstelling van die verlede]

verduidelik die maniere waarop mense gebeurtenisse in die verlede onthou [voorstelling van die verlede]

8

Veranderende wêrelde: die Franse RewoLUeie Veranderende wêrelde: industrialisasieWeerstand teen Britse beheerDie ervaring van kolonialisme in die negentiende en twintigste eeu Veranderende idees en tegnologie – die Eerste Wêreldoorlog

gaan voort om ‘n verskeidenheid geskiedkundige en argeologiese bronne (bv. Kaarte, atlASee, lugfoto’s) relevant vir ‘n ondersoek te identifiseer en te kies

evalueer die bronne wat gebruik is (bv. “Wie het die bron geskep”, “Is die betroubaar?”, “Hoe nuttig is die inligting?”

interpreteer grafiese en statistiese bronne

bied ‘n oorspronklike idée as deel van ‘n antwoord op ‘n gestelde vraag aan

dra kennis en begrip oor deur eie interpretasie en argumente gegrond op geskiedkundige bronne aan te bied (insluitende uitgebreide skryfwerk, kunswerk, grafika en drama); gebruik inligtingstegnologie waar moontlik en gepas

begin om verbande tussen geskiedkundige gebeurtenisse en prosesse in verskillende kontekste in dieselfde tydperk te trek [chronologie en tyd]

verstaan dat daar ‘n verskil in die belangrikheid van gebeurtenisse se oorsake en gevolge is [oorsaak en gevolg]

verduidelik veranderinge in ‘n groter historiese en omgewingskonteks [verandering en kontinuïteit]

ondersoek geskiedkundige interpretasie deur relevante vrae oor ‘n geskiedkundige bron se skrywer te stel [interpretasie van bronne]

identifiseer en gee redes vir die verskillende maniere waarop die verlede voorgestel en geïnterpreteer word [interpretasie van bronne]

verduidelik waarom geskiedenis nie objektief of neutraal is nie [ interpretasie van bronne]

verstaan dat identiteitsgevoel die manier waarop gebeurtenisse in die verlede geïnterpreteer word, kan beïnvloed [interpretasie van bronne]

beskryf belangrike kenmerke en gebruike van materiële oorblyfsels van die verlede in ‘n gegewe konteks [voorstelling van die verlede]

verduidelik waarom dit belangrik is om ons natuurlike en kulturele erfenis te bewaar (bv, voorwerpe, geboue, erfenisgebiede) [voorstelling van die verlede]

verduidelik hoe en waarom mense se herinneringe van die verlede mag verskil


Die werkboek

[voorstelling van die verlede]

9

Menseregte gedurende en na die Tweede WêreldoorlogDie einde van die Tweede Wêreldoorlog en die stryd om menseregte Apartheid in Suid-AfrikaDie Kerntydperk en die Koue Oorlog Vraagstukkke van ons tyd ‘n Nuwe visie vir Afrika: Afrika se ekonomiese herstel

ondersoek ‘n onderwerp deur kernvrae te stel en ‘n verskeidenheidrelevante bronne te identifiseer om die onderwerp te ondersoek

stel belangrike en sinvolle vrae om bronne te evalueer (bv. om partydigheid en stereotypes, weglatings en gapings te identifiseer)

ontleed die inligting in die bronne

bied ‘n onafhanklike redenasie as antwoord op ‘n gestelde vraag aan en motiveer gevolgtrekkings (met bewyse)

dra kennis en begrip oor deur eie interpretasie en argumente gegrond op geskiedkundige bronne aan te bied (insluitende uitgebreide skryfwerk, kunswerk, grafika en drama); gebruik inligtingstegnologie waar moontlik en gepas

plaas gebeurtenisse, mense en veranderinge in bestudeerde geskiedkundige tydperke binne ‘n chronologiese raamwerk [chronologie en tyd]

identifiseer katergorieë, oorsake en gevolge (bv. onmiddelike en langtermyn-, regstreekse en onregstreekse oorsake en gevolge [oorsaak en gevolg]

verduidelik en ontleed die redes vir en gevolge van gebeurtenisse in die geskiedenis [oorsaak en gevolg]

verstaan dat verandering en ontwikkeling nie altyd vooruitgang beteken nie [verandering en kontinuïteit]

verstaan die omstrede aard van inhoud, en dat historici geskiedenis opstel wanneer hulle oor gebeurtenisse in die verlede skryf [interpretasie van bronne]

stel ‘n interpretasie gegrond op bronne op en gee redes vir eie interpretasie [interpretasie van bronne]

ontleed vraagstukke wat die manier waarop geskiedenis geskryf is, beïnvloed [invloede op interpretasie]

verduidelik die maniere waarop simbole gebruik word om gebeurtenisse en mense uit die verlede te onthou, en hoe mondelingse geskiedenis tot ons begrip van die simbole kan bydra [voorstelling van die verlede]


Fotografie

FOTOGRAFIE

Afdelinguitkomste

Na voltooiing van hierdie afdeling behoort u: die waarde en aanwending van lugfoto’s te verstaan ‘n lugfoto te kan oriënteer kompasrigting op die landskap te identifiseer deur die gebruik van die

ooreenstemmende lugfoto graadverwante Assesseringstandaarde in terme van verskillende

leeruitkomste en kennisfokusse of vraagstukke te kan formuleer

DIE WAARDE VAN LUGFOTO’S

Wat is ‘n foto?

Soorte foto’s


Werkboek

Die vlieg van lugfotografie

Figuur 1 onderstaande ilLUetreer hoe ‘n gebied gevlieg word.

Figuur 1: Die vlieg van ‘n gebied


1 2 3

1920 19

N

S

EW

NW NO

SOSW

N

S

EW EW

NW NO

SOSW

NW NO

SOSW

Fotografie

DIE ORIËNTERING VAN LUGFOTO’S Om te oriënteer beteken bloot eenvoudig om jou posisie vas te stel.

Hoe oriënteer ons ‘n lugfoto?

Rigting

In ‘n poging om die foto te oriënteer na aanleiding van rigting, moet u bekend wees met die kardinale punte van die magnetiese kompas. Kom ons kyk kortliks daarna. Verwys na die onderstaande Figuur 2.

Figuur 2: Rigting

Die vier hoofrigtings is noord, suid, wes en oos. Daartussen vind ons noordoos, suidoos, noordwes en suidwes.

Voltooi nou die diagram deur NNO, ONO, OSO, SSO, ens. by te voeg.


Werkboek

Verwys na die “Training Map” en voltooi die volgende oefeninge:

U is op Skapenberg by Trig. Stasie 16 (F9). Wat is die rigting van die volgende plekke hiervandaan:

Vervoer

1. Benoem die nasionale roete wat die grens vorm tussen Somerset-Wes en die Strand.2. Wat is die algemene rigting van hierdie roete?3. Hoe verskil die rigting van die spoorlyn vanaf Van der Stel na die Strand met dié van

die pad in vraag 2?4. Watter probleme kan verwag word wanneer ‘n pad soos die in vraag 1 genoem deur

‘n dorp (stedelike nedersetting) gaan?5. Watter moontlike oplossing(s) kan u voorstel om hierdie probleem op te los of te

hanteer? Verskaf ASeeblief redes vanaf die kaart om te staaf waarom u antwoord ‘n lewensvatbare oplossing kan wees.

WERK MET DIE LEERUITKOMSTE (LUE) EN ASSESSERINGSTANDAARDE (ASE):‘n ASSESSERINGSTAAK Kan u nou die LUe en ASe gebruik om ‘n Assesseringstaak te ontwikkel vir leerders in die konteks van enige leerfokus of vraagstuk wat in ‘n spesifieke graad gedek word? Onthou: hoe meer LUe en ASe deur die leerders gedek word, hoe ryker die leerondervinding.

Hoofdirektoraat Opmeting en Kartering

Plek Rigtingdie skool in Sir Lowry’s PASe (H10)

die skool in Lwandle (H7)

die hospitaal in F7

Somerset-Sneeukop (C15)

rioolwerke (E1 & E2)

12

Fotografie


Kaarte

KAARTE

Afdelinguitkomste

Na voltooiing van hierdie afdeling behoort u: te kan onderskei tussen ‘n ortofotokaart en ‘n topografiese kaart kaarte te oriënteer en dit te integreer met lugfoto’s die betekenis van kaartsimbole te verklaar ‘n begrip te demonstreer van die natuurlike en gekonstrueerde landskappe

op ortofoto- en topografiese kaarte graadverwante Assesseringstandaarde in terme van die verskillende

leeruitkomste en kennisfokusse of vraagstukke te kan formuleer.

ORTOFOTO KAARTE

Vanaf die lugfoto beweeg ons nou verder na die ortofotokaart. Dit is ‘n logiese stap aangesien beide fotografiese beelde is.

Wat is ‘n ortofotokaart?

Vertikale lugfoto’s teenoor ortofotokaarte


Werkboek

Onttrekking, identifisering en vergelyking van ruimtelike inligting vanaf ortofotokaarte1. Dui die presiese ligging van die ortofotokaart op die topografiese kaart aan [produk]2. Noem vier belangrike aanduiders vanaf kaarte wat u gebruik het met die orientering.

[proses]3. Was die foto voor of na die middaguur geneem? Staaf ASeeblief u antwoord. 4. ‘n Hele aantal grys/swart gebiede kom op die ortofotokaart voor. Identifiseer hierdie

gebiede en sê of dit ‘n natuurlike of menslike hulpbron is.5. Identifiseer die konvensionele tekens op die topografiese kaart wat ook op die

ortofotokaart voorkom. 6. Indien u die ortofotokaart en topografiese kaart met mekaar vergelyk, watter een toon

die nuutste ruimtelike inligting/data? Watter bewyse is daar om u antwoord te staaf?7. Hoe kan u vanaf die ortofotokaart die heersende windrigting aflei? Verskaf ‘n rede vir

u antwoord. 8. In watter kwadrante op die ortofotokaart vind ons die hoogste en laagste gebiede bo

seevlak? Staaf ASeeblief elk van u antwoorde met ten minste DRIE redes.


Kaarte

TOPOGRAFIESE KAARTE

Wat is ‘n kaart?In die voorafgaande afdeling het ons bespreek wat ‘n foto is. Laat ons nou ons aandag wend tot wat ‘n kaart is.

Wat is ‘n topografiese kaart?

Dit is afgelei van die Griekse woorde::

“topos”:

“graphos”:

topografies:

Van lugfoto tot ortofotokaart tot topografiese kaart

Dit is altyd goed om die ruimtelike inligting van die plaaslike gebied te neem om die gebied gedek deur die ortofotokaart oor te trek op die topografiese kaart.Wat neem u waar wanneer u hierdie aktiwiteit doen?


Werkboek

KAARTLEES

In hierdie afdeling handel ons hoofsaaklik met die ontwikkeling van ‘n begrip van wat die kaart (topografiese kaart) verteenwoordig. Dit is die eerste stap voordat ons enige ontleding en interpretasie kan doen.

KaartsimboleDie lugfoto is die “geboorteplek” van die kaart. Die kaart kan egter nie alle inligting soos gevind op die lugfoto voorstel nie. Dit noodsaak dus ‘n seleksie van inligting. Spesifieke verskynsels op die aardoppervlakte word aangedui, terwyl ander weggelaat word. Daar is spesifieke wyses waarop hierdie verskynsels voorgestel word. Dit word gedoen deur gebruik te maak van kaartsimbole (konvensionele tekens) en kleur. Elke kaartsimbool en elke kleur vertel ‘n storie en ‘n begrip daarvan vergemaklik dus ‘n begrip van die kaart. Met ander woorde, hulle verteenwoordig die taal waardeur die kaart met ons kommunikeer. Sonder ‘n begrip van hierdie taal bly die kaart van beperkte nut vir die verbruiker.

Puntsimbole: verskynsels by ‘n spesifieke (punt)ligging soos windpompe, driehoeksbakens, skole, ens. Lynsimbole: liniêre verskynsels soos paaie, spoorweë, kadastrale grense, ens.Oppervlaktesimbole: verskynsels wat groot oppervlaktes beslaan soos bewerkte landerye, damme, beboude gebiede, ens.

Een manier om kaartsimbole te vergemaklik, is om hulle te verstaan na aanleiding van kleur. Die vyf kleure van ‘n topografiese kaart is:

Bruin:

Blou:

Groen:

Rooi:

Swart:


Kaarte

Ons kan dieselfde beginsels hier toepas en ‘n “papier GIS-aktiwiteit” doen deur transparante en die topografiese kaart te gebruik.


Lynsimbole in B1

…………………………………………………………………………………………………

Puntsimbole in C3

…………………………………………………………………………………………………

Oppervlaktesimbole in F8

…………………………………………………………………………………………………

Die aansluiting van ‘n standhoudende en nie-standhoudende rivier kom voor in watter van die volgende blokke? D11; F13; E15; D10

…………………………………………………………………………………………………

Watter soorte grense word in G13 aangetref?

…………………………………………………………………………………………………

Benoem die gekonstrueerde verskynsel op die spoorlyn in I11.

…………………………………………………………………………………………………

Onderskei tussen die natuurlike en gekonstrueerde verskynsels aangetref in H14.

…………………………………………………………………………………………………

Die LandskapIn ‘n poging om die topografiese kaart beter te verstaan onderskei ons twee tipe landskappe.

Die natuurlike/fisiese landskap


Werkboek

Die gekonstrueerde/kulturele landskap

Voorstelling van hoogteDie topografiese kaart is ‘n drie-dimensionele voorstelling van ‘n landskap op ‘n twee-dimensionele oppervlakte. Die gebruik van hoogte om die derde dimensie aan te dui, is dus baie belangrik. Hoogte verwys na hoogte bo die gemiddelde seevlak. Daar is vier maniere waarop hoogte op die topografiese kaart aangedui word. Dit word aangedui op die topografiese uittreksel in Figuur 3.

Figuur 3: Voorstelling van hoogte (nie skaalgetrou nie)

Kontoere:

Driehoeksbakens:


Kaarte

Peilhoogtes:

Hoogtemerke:


Wat is die hoogtes van die indekskontoere in J12 en L11 onderskeidelik?

………………………………………………………………………………………………………..

Die verskil in hoogte van ‘n streek word bereken deur die laagste punt van die hoogste punt af te trek. Wat is die hoogteverskil op hierdie kaart?

………………………………………………………………………………………………………..

Wat is die verskil in hoogte tussen die driehoeksbaken 16 (F9) en die indekskontoer in D11?

………………………………………………………………………………………………………..

Wat is die verskil in hoogte tussen die hoogtemerk in C1 en die hoogtemerk in J15?

………………………………………………………………………………………………………..

Indien u op Die Eiland in Steenbrasdam is (K8 & L8) sal u Bikini Beach in Gordonsbaai (J7) kan sien? Verduidelik u antwoord.

………………………………………………………………………………………………………..

Helling

Kontoere gee ons ‘n aanduiding van helling. Dit is dus belangrik dat u die verskillende soorte hellings kan onderskei. Die onderstaande tabel is insluitende van, maar nie beperk tot die verskillende soorte helling wat ons kan onderskei. Voltooi ASeeblief die tabel deur die kontoerpatrone en dwarssnitte te skets wat die verskillende hellings aangedui.


Werkboek

Helling Kontoere Dwarssnit

Geleidelik

Steil

Univormig

Terrasagtig

Konkaaf

Konveks

Golwend


Hoe sou u die hellings in die volgende blokke beskryf?:

K8 (van die noordwestelike hoek langs die grens suidwaarts tot by die kadastrale grens)

………………………………………………………………………………………………………..

H8

………………………………………………………………………………………………………..

langs die suidelike grens van E11 tot E13


Kaarte

………………………………………………………………………………………………………..

langs die noordelike grens van D11

………………………………………………………………………………………………………..

Verduidelik waarom die spoorlyn in G11, G12, H11 en H12 nie die nasionale pad in H11 and H12 volg nie.

………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………

Natuurlike hulpbronne

DreineringDreinering verwys na die afloop van water oor ‘n gebied.

Soorte water

Standhoudend:

Nie-standhoudend:

Bepaling van die rigting van riviervloei.

U moet die rigting waarin ‘n rivier vloei kan vASetel. Onthou dat water altyd van ‘n hoërliggende na ‘n laerliggende gebied vloei.

Die volgende is aanduiders insluitende van, maar nie beperk tot die bepaling van die vloeirigting van riviere nie.

hoogteaanduiding langs die rivierloop kontoere (kontoere buig waar hulle riviere kruis) damwalle takriviere wat by die hoofstroom aansluit water vloei na die see


Bepaal die rigting waarin die volgende riviere vloei:

die nie-standhoudende rivier waarin Tweedewaterval (A15) gevind word

………………………………………………………………………………………………………..

die Lourensrivier (C12)


Werkboek

………………………………………………………………………………………………………..

Verduidelik ASeeblief die betekenis van die fisiese/natuurlike verskynsel tussen die oorsprong van bogenoemde riviere.

………………………………………………………………………………………………………..

die Steenbrasrivier (I13)

………………………………………………………………………………………………………..

die Palmietivier (O15)

………………………………………………………………………………………………………..

Landvorme

Kontoere gee ons ‘n duidelike aanduiding van die topografie. Met ander woorde, wanneer ons na die kontoere kyk moet ons ook verskillende landvorme kan identifiseer.

Die onderstaande tabel is inkLUeief maar nie beperk tot die landvorme wat ons kan onderskei nie. Voltooi ASeeblief die tabel deur die kontoerpatrone en dwarssnitte te skets wat die verskillende landvorme voorstel.

Landvorm Kontoere Dwarssnit

Butte

Tafelberg/mesa

Vallei


Kaarte

Uitloper

Nek

Poort


Identifiseer die landvorme in die volgende blokke:

M6 (noordelike helfte van blok) ……………………………………………………...........

G4 …………………………………………………………...

O10 …………………………………………………………...

N11 …………………………………………………………...

WERK MET DIE LEERUITKOMSTE (LUE) EN ASSESSERINGSTANDAARDE (ASE):‘n ASSESSERINGSTAAK

Kan u nou die LUe en ASe gebruik om ‘n Assesseringsopdrag te ontwikkel vir leerders in die konteks van enige leerfokus of vraagstuk wat in ‘n spesifieke graad gedek word? Onthou: hoe meer LUe en ASe deur die leerders gedek word, hoe ryker die leerondervinding.


Werkboek

Notas


Die geografiese koördinaatstelsel

DIE GEOGRAFIESE KOÖRDINAATSTELSEL

Afdelinguitkomste Na voltooiing van hierdie afdeling behoort u: ware peiling te bepaal die konsepte breedte- en lengtegraad te begryp en toe te pas die verwysingstelsel van die Suid-Afrikaanse 1:50 000 en 1:10 000

reeks toe te pas die ligging van enige verskynsel op die topografiese kaart te kan

bepaal (ruitnetverwysing) graadverwante Assesseringstandaarde in terme van die verskillende

leeruitkomste en kennisfokusse of vraagstukke te kan formuleer

As ‘n kaartverbruiker moet u die vraag “Waar?” kan beantwoord. Ons kan twee maniere onderskei om die ligging van enige plek op die aardoppervlakte te beskryf, naamlik na aanleiding van relatiewe of absolute ligging.

RELATIEWE LIGGING

Rigting en Peiling


Die Werkboek

Verwys na die “Training Map” en voltooi die volgende oefening:

U is op Skapenberg at Trig. Stasie 16 (F9). Wat is die rigting van die volgende plekke hiervandaan:

ABSOLUTE LIGGING

In die meeste gevalle is dit vir die kaartverbruiker belangrik om die presiese ligging van ‘n verskynsel op die aardoppervlak vas te stel. In ‘n poging om dit moontlik te maak is ‘n mensgemaakte stelsel geskep, naamlik ‘n koördinaatstelsel. Die gebruik van hierdie koördinaatstelsel het baie meer algemeen geword met die aanwending van die ‘Global Positioning System’ (GPS).

Die alfa-numeriese ruitnet Een van die belangrikste oorwegings van geografiese analise is die konsep van ligging, dit wil sê, die beantwoording van die vraag “Waar?”. Die alfa-numeriese ruitnet dien as eerste stap om hierdie konsep te verstaan. Figuur 4 ilLUetratreer die alfa-numeriese ruitnet.

Bv. Bepaal die posisie D4.

Figuur 4: Die Alfa-numeriese ruitnet


Plek Rigtingdie skool in Sir Lowry’s PASe (H10)

die skool in Lwandle (H7)

die hospitaal in F7

28

1

B

E

A

2 53

Alfa

Numeries

C

4

D

1

B

E

A

2 53

Alfa

Numeries

C

4

D


Koördinate

Die punt waar twee lyne mekaar kruis Plat (gelyk) of kartesiese koördinate Die aarde is ‘n sfeer en geografiese koördinate is ontwikkel Breedtegraad en lengtegraad

Breedtegraad en lengtegraad

Onderstaande Figure 5 en 6 ilLUetreer onderskeidelik die lyne van breedtegraad en lengtegraad

Figuur 5: Lyne van breedtegraad Figuur 6: Lyne van lengtegraad

Kenmerke

Breedtegraad Lengtegraad


Die Werkboek

Verwysingsnumering op die Suid-Afrikaanse 1:50 000 topografiese kaartreeks

1° vierkant ruitnetstelsel Suid–Afrika het ‘n 1° ruitnetstelsel soos hieronder geïlLUetreer.

Figuur 7: Die 1° vierkant ruitnetstelsel

Hoe werk dit?Laat ons nou ‘n graadvierkant van nader beskou. In Figuur 8 hieronder gebruik ons die Somerset-West Opleidingskaart as voorbeeld.

Figuur 8: ’n Graadvierkant



Elke graadvierkant word benoem deur vier getalle wat saamgestel is uit die waardes van die breedte- en lengtegraad van die noordwestelike hoek daarvan. Elke graadvierkant word weer onderverdeel in 16 1:50 000 kaartvelle, elk 15’ X 15’. Dit word onderskeidelik ABCD genommer.

34

18

B

B

Verwysingsnumering op die Suid-Afrikaanse 1:10 000 ortofotokaarte

Figuur 9 hieronder ilLUetreer die verband tussen die 1:50 000 en die 1:10 000 kaarte.

Figuur 9: Verwysingsnumering van 1:10 000 ortofotokaarte

Voltooi al die waardes van breedte- en lengtegraad sowel as die numering van die aangeduide individuele ortofotokaarte.


Die Werkboek

Van grade na minute na sekondes

Wanneer ons die koördinate van enige verskynsel op die topografiese kaart lees, moet ons presies weet hoe grade, minute en sekondes werk. Figuur 10 dui duidelik hierdie onderverdeling op die topografiese kaart aan. Onthou, 1° = 60’ ; en 1’ = 60”.

10” 20” 30” 40” 50”

54’ 00” 55’ 00”

Figuur 10: Van ° na ' na "

Sodra ons hierdie konsep begryp, kan ons dit op die topografiese kaart toepas. Die kaartuittreksel in Figuur 11 dui aan hoe ons dit doen.

Figuur 11: Die aanduiding van verskynsels op die topografiese kaart


30”

20”10” 40” 50”

30”

10”

20”

40”

50”

01’

46’

26° 45’ 12” S;29° 00’ 41” E

30”

20”10” 40” 50”

30”

20”10” 40” 50”

30”

10”

20”

40”

50”

01’

46’

26° 45’ 12” S;29° 00’ 41” E



Voltooi die onderstaande tabel:

Koördinate Simbool of beskrywende term Verskynsel/struktuur

34° 05’ 10” S18° 50’ 27” O

Gekonstrueerde oppervlakteverskynsel

Grondteken (K7) Teken langs die berghang

34° 11’ 14” S18° 51’ 10” O

Gekonstrueerde lynstruktuur

Trig. Station (M8) Gekonstrueerde struktuur wat hoogte voorstel

34° 02’ 22” S18° 52’ 00” O

Gekonstrueerde puntverskynsel

Monument (E9) Kamferbome

34° 07’ 35” S18° 54’ 10” O

Gekonstrueerde oppervlakteverskynsel

Kommunikasietoring (G13 /14) Struktuur op Hans se Kop


Kan u nou die LUe en ASe gebruik om ‘n assesseringsopdrag te ontwikkel vir leerders in die konteks van enige leerfokus of vraagstuk wat in ‘n spesifieke graad gedek word? Onthou: hoe meer LUe en ASe deur die leerders gedek word, ryker die leerondervinding.


Die Werkboek

Notas


Die toepASeing van skaal

DIE TOEPASSING VAN SKAAL

Afdelinguitkomste

Na voltooiing van hierdie afdeling behoort u: te kan verduidelik wat met skaal bedoel word die betekenis van die gebruik van kaarte met verskillende skale verklaar te onderskei tussen die gebruik van ‘n lynskaal en ‘n verhoudingskaal afstandsberekening te doen op kaarte met verskillende skale graadverwante assesseringstandaarde te kan formuleer in terme van die

verskillende leeruitkomste en kennisfokusse of vraagstukke

WAT IS SKAAL?

Die grootte van dieselfde gebiede soos afgebeeld op kaarte met verskillende skale, verskil van mekaar. In die werklikheid bly hierdie oppervlaktes egter dieselfde, ongeag die kaart waarop dit voorgestel word. Waarom is dit die geval? Watter doel dien dit? Van watter betekenis is dit?

Van watter betekenis is die gebruik van kaarte met verskillende skale?


Die Werkboek

Die meet van afstand op ‘n kaart

Dit is baie maklik om te doen indien dit ‘n reguit lyn is. Meet eenvoudig die afstand en skakel dit om van afstand op die kaart na afstand op die grond (in die werklikheid). Die uitdaging kom met die meet van afstand langs ‘n lyn met ‘n kurwe. Een manier om dit te doen is om ‘n tou of ‘n papier te gebruik. Sodra die afstand op die kaart gemeet is, word dit omgeskakel na afstand op die grond deur die lynskaal of verhoudingskaal te gebruik.

Lynskaal‘n Reguit lyn op die kaart word onderverdeel om afstande op die grond voor te stel. Dit is die maklikste manier om afstande by benadering te bereken. Sien Figuur 12.

1 000 0 1 2 3 4 5

er

Figuur 12: ‘n Lynskaal

VerhoudingskaalDit is ‘n wiskundige manier om skaal uit te druk. Hier word die verhouding tussen afstand op die kaart en afstand op die grond slegs in getalle uitgedruk. Hierdie getalle verwys na dieselfde eenheid van meting.

Dit sou goed wees om die volgende te onthou:

1:50 000 (topografiese kaarte) 1:10 000 (ortofotokaarte)1 cm op die kaart verteenwoordig 50 000 cm op die grond 1 cm op die kaart verteenwoordig 10 000 cm op die grond

1 cm op die kaart verteenwoordig 500 m op die grond 1 cm op die kaart verteenwoordig 100 m op die grond

1 cm op die kaart verteenwoordig 0,5 km op die grond 1 cm op die kaart verteenwoordig 0,1 km op die grond


Meter Kilometer

36

Die toepASeing van skaal

Om enige afstand op die 1:50 000 topografiese kaartvel gemeet in cm om te skakel na km


Watter afstande dek die noordelike en suidelike grense van die kaart onderskeidelik?

………………………………………………………………………………………………………..

Wat is die lengte van die Nasionale deurpad soos aangedui op die kaart?

………………………………………………………………………………………………………..

Watter afstand sou u dek wanneer u langs die grens van die Helderberg Natuurreservaat stap? Neem kennis dat u langs die buitelyn van die grens stap. (Gebruik die kadastrale grens binne die reservaat C8, as die noordelike grens).

………………………………………………………………………………………………………..


Die Werkboek

OPPERVLAKTEBEREKENING

Integrasie met ander leerareas.

ReghoekBerekening van die oppervlakte van ‘n reghoekige gebied is baie eenvoudig aangesien u slegs die formule ‘lengte X breedte’ toepas.Gebruik die grondafstand wanneer u die oppervlakte bereken, d.w.s. skakel die kaartafstand om na grondafstand voordat u die oppervlakteberekening doen..

Oppervlakte = l x b

DriehoekDikwels het ‘n gebied reguit grense, maar is tog nie ‘n reghoek nie. U kan dit dan in reghoeke verdeel en die oppervlakte bereken.

Oppervlakte = ½b x h

Onthou dat die hoogte is altyd loodreg op die basis.

Ruitnet van VierkanteDit verwys na die metode waar ‘n ruitnet gebruik word. Die ruitnet word so saamgestel dat u die oppervlakte van elke vierkant vooraf kan bepaal. Die buitelyn van die oneweredige oppervlakte word op die ruitnet getrek of die ruitnet is op ‘n transpirant wat oor die gebied geplaas word.


Kan u nou die LUe en ASe gebruik om ‘n assesseringsopdrag te ontwikkel vir leerders in die konteks van enige leerfokus of vraagstuk wat in ‘n spesifieke graad gedek word? Onthou: hoe meer LUe en ASe deur die leerders gedek word, hoe ryker die leerervaring.


l

b

h

b

38

Ontleding en interpretasie

ONTLEDING EN INTERPRETASIEIn ‘n poging om kaarte doeltreffend aan te wend in effektiewe besluitneming, moet ons die vaardighede ontwikkel om kaarte te lees, te analiseer en te interpreteer. Kaartlees verwys meer na die vermoë om die “kaarttaal” te herken en te verstaan. Met ander woorde, om te lees wat die kaart verteenwoordig. Belangrik in hierdie verband is aspekte wat insluit die konvensionele tekens (kaartsimbole) en die kleure wat aangewend word. Kaartanalise sluit ‘n meetbare kwantiteit in soos lengte, oppervlakte, gereeldheid van voorkoms, ens. Daar word soms ook na dit verwys as kwantitatiewe interpretasie. Kwalitatiewe kaartinterpretasie verwys meer na die oorkoepelende aspekte van ‘n kaart soos steil of geleidelike hellings, die klimaat, die voorkoms van sekere patrone, ‘n beskrywing van die fisiese landskap en die invloed daarvan op die gekonstrueerde landskap, ens.

Laat ons nou kortliks na ‘n paar basiese riglyne van kaartinterpretasie kyk (beide kwantitatief en kwalitatief).

Kantlyninligting Hierna word ook verwys as die kaartomhulsel. Met ander woorde, die inligting in die gedeelte buite die eintlike topografiese kaart wat ons agtergrondkennis verskaf nog voordat ons die kaart in detail ondersoek. Hierdie agtergrondkennis sluit in:

kaarttitel kaartskaal breedtegraad en lengtegraad ware noord en magnetiese noord magnetiese afwyking kontoerinterval

Kleure op die kaartEen interessante en redelik eenvoudige manier om ‘n topografiese kaart te interpreteer is die gebruik van die 5 kleure op die kaart en kombinasies daarvan:Bruin: reliëf/topografieBlou: dreineringGroen: plantegroeiSwart: infrastruktuur/nedersettingRooi: paaie

Hou altyd in gedagte dat ons met twee soorte landskap besig is, naamlik die fisiese (natuurlike) en die gekonstrueerde (kulturele) landskap.


Die Werkboek

BruinKontoere Begryp die verskillende kontoerpatrone wat ‘n aanduiding gee van aspekte soos hellings, landvorme, rigting van riviervloei, ens.

Basiese landvormeDie vorm van kontoere dui verskillende landvorme aan. Wat is die impak van hierdie landvorme op kulturele aktiwiteite?

Die aard van rotsformasiesHarde gesteentes (bv. stollings- en metamorfiese) en weerstandhoudende rots gee oor die algemeen aanleiding tot ruwe landskappe.Sagte gesteentes (bv. sedimentêre) gee oor die algemeen aanleiding tot meer gematigde reliëf.

BlouDreinering Let op die rigting van riviervloei, spesifieke stroompatrone, hoof waterskeidings, soorte riviervalleie, die aantal takriviere, ens.

Groen

Grondbewerking

Waar word grondbewerking aangetref (boorde en wingerde sowel as bewerkte landerye)? Hoe verskil die ligging van hierdie aktiwiteit met betrekking tot die landskap?

Beboste gebiedeEnige gebied in groen geskakeer dui op beboste gebiede indien nie anders aangedui.


Ontleding en interpretasie

SwartSoorte nedersetting:a) verspreid: huise en ander geboue ver van mekaar verspreidb) kern: digte ontwikkeling met geboue eng opmekaarc) lint of strookontwikkeling: kommersiële ontwikkeling (bv. klerewinkels) in ‘n spesifieke

straat.

Vervoer en kommunikasie Kyk na paaie, die digthede en straatpatrone, spoorweë, lughawens, televisietorings, radiotorings, ens. Hoe skakel hierdie paaie met die nedersettingspatrone en ekonomiese aktiwiteite?

Kulturele verskynselsPlekname kan dikwels baie interessante inligting verskaf. Kombineer dit met u kennis van geskiedenis.

RooiVervoerHoofsaaklik paaie.

Kombinasie van die kleurlaeSodra ons begin om die verskillende kleurlae te kombineer kan ons baie meer deurdagte interpretasies vanaf die kaart maak. So byvoorbeeld stel ‘n kombinasie van die bruin en blou lae stel ons in staat om die vloeirigting van riviere af te lei. Die blou en groen lae dui die skakel tussen grondbwerking en die beskikbaarheid van water vir besproeiing aan. Groen en bruin staaf argumente waarom ‘n spesifieke soort grondbewerking by ‘n spesifieke ligging


Die Werkboek

aangetref word. Bruin en swart kan bevestig waarom spesifieke straatpatrone voorkom. Dit is slegs enkele voorbeelde van hoe die kleurlae aangewend kan word in kaartinperpretasie.

AlgemeenKlimaatU kan algemene kaartinligting gebruik om afleidings ten opsigte van die klimaat te maak. Die aantal en grootte van strome, die plantegroei of gebrek daaraan, die voorkoms van boorgate, vore of windpompe, kennis van hoogte, breedtegraad, ens. kan van groot nut wees.

GrondgebruikGebruik u kennis van topografiese kaartsimbole om aktiwiteite soos mynbou, bosbou, boerdery, industrië, stedelike infrastruktuur, ens. vas te stel.

Algemene patroneLet op die kaart as geheel om ‘n algemene beeld van die landskap te vorm. Oorweeg die algemene patrone van die fisiese en gekonstrueerde landskap (bv. land en water, nedersettings, plantegroei, en fisiese verskynsels)

Notas


ASeesserings taak

ASSESSERINGSTAAK

Ontwikkel ‘n assesseringstaak gebaseer op die ortofotokaart (en topografiese kaart).

Die volgende is moontlike vrae wat u kan vra terwyl u leer en/of asseseringstaak beplan waar u foto’s en kaarte gebruik:

1. Wat is die kernvrae wat geograwe en historici vra?

Die gebruik van sleutelvrae is belangrik in die ontwikkeling van kritiese denke. Dit verskaf aan leerders ‘n manier van denke as geograaf of historikus. Die volgende tabel verskaf voorbeelde van belangrike vrae om te stel in Geskiedenis en Aardrykskunde en dui ook daarop hoe hierdie vrae nie slegs ondersoek lei nie, maar ook taal en ander vaardighede ontwikkel.

GEOGRAFIE KOGNITIEWE VAARDIGHEDE & TAAL GESKIEDENIS

Wat is dit? Benoem, identifiseer, definieer Wat is dit?

Waar is dit? Bepaal ligging, verspreiding & patrone Waar was dit?

Hoe is dit (nou)? Waarneming, beskrywing, vergelyking Hoe was dit in…?

Waarom is dit so? Beredenering, verduideliking Waarom was dit so?

Hoe het dit gekom dat dit nou so is?? Waarneming, identifikasie, ontleding Hoe het dit verander?

Hoe is dit besig om te verander en wat kan mootlik

volgende gebeur?

Voorspelling, spekulasie, hipotese-stelling

Waarom het dit verander?

Wat dink/voel ek daaromtrent?

Wat voel ander?Evaluasie, omgee

Wat dink/voel ek omtrent wat gebeur

het?

2. Wat is die kurrikulumkonteks waarin ek werk?

Graad 7 Graad 8 Graad 9

Aardrykskunde:Bevolkingsgroei

Geskiedenis: LU 2 AS 3

Aardrykskunde:Nedersetting

Geskiedenis: Veranderende wêrelde – industrialisasie

Aardrykskunde:Maatskaplike & omgewingskonflikte / Volhoubare gebruik van hulpbronne

Geskiedenis:Apartheid in Suid-Afrika


Die Werkboek

3. Het ek soveel moontlik ASe geïntegreer/aangespreek om volgende te verseker: goeie/kwaliteit konseptuele ontwikkeling in die Sosiale Wetenskappe

dissipline? ‘n ryk leerondervinding wat die leerders help om te wêreld waarin hulle lewe te

verstaan en om hulle kennis en vaardighede aan te wend om ‘n beter wêreld te skep?

4. Is daar moontlikhede om ander bronne te integreer (bv. berigte uit nuusblaaie, sensus data, stories van mense, ou dokumente, ens.) om die kwaliteit van die leerondervinding te verryk?

TAAK:

Gebruik die ortofotokaart, nuusbladartikel, die topografiese kaart sowel as die statistiek/data verskaf om ‘n asseseringsaktiwiteit vir Graad 8 leerders saam te stel gebaseer op die aardrykskunde kennisfokus aangedui onder 2 (sien bostaande). Vind maniere hoe u kan skakel met werk afgehandel in Graad 7 sowel as werk wat nog in Graad 9 gedoen moet word. Oorweeg ook geleenthede om integrasie te bewerkstellig met die aangeduide Geskiedeniskurrikulum.


Samevatting

SAMEVATTING

Kaarte en verwante ruimtelike inligting dien as ‘n middel tot ‘n einde. Dit is werktuie wat gebruik word in leersituasies in ‘n poging om spesifieke take meer doeltreffend te verrig met die oog daarop om kennis te konstrueer aangaande die wêreld waarin ons lewe. Ons moet dus bewus wees van ‘n verskeidenheid van inligting beskikbaar en waar dit te vinde is. Die volgende stap is om die korrekte inligting vir ‘n spesifike taak toe te pas.

Sodra u die relevante en toepaslike ruimtelike inligting tot beskikking het, dien kaartlees as vertrekpunt. Dit verwys eenvoudig na die vaardigheid om die werklike landskap wat voorgestel word te herken. Belangrik in hierdie proses is ‘n begrip van al die kaartsimbole en ander omliggende inligting wat gebruik word en wat dit beteken. Vervolgens begin ons om te analiseer deur te meet en berekeninge te doen. Hoe ver is verskynsels van mekaar of hoe groot is seker oppervlaktes? Hoe steil is die landskap? Met die beskikbaarheid van hierdie inligting kan ons nou met interpretasie begin. Is daar aanduidings dat die natuurlike prosesse/landskap die menslike bedrywighede en gevolglike gekonstrueerde landskap beïnvloed het? Ons vergelyk die inligting, maak afleidings en stel moontlike oplossings voor.

Om met ruimtelike inligting (soos voorgestel op kaarte en foto’s) te werk is een van die belangrike ondersoekvaardighede wat ontwikkel en aangewend word in die Sosiale Wetenskappe as middel om inligting relevant tot die beantwoording van ‘n spesifieke sleutelvraag (vrae) in te samel. Die sukses van laasgenoemde proses is egter afhanklik van die manier waarop die leerder inligting van die bron lees, hoe die inligting georden word, hoe dit ontleed, saamgevat en geïnterpreteer word (in terme van geografiese en historiese konsepte) en hoe die verworwe insigte gekommunikeer word. Hierdie vaardighede alleen is een dimensie om leerders te ondersteun om kennis en begrip te ontwikkel van die wêreld(e) waarin hulle lewe. Om egter leerders te help om ‘n in-diepte begrip te ontwikkel, moet ander belangrike didaktiese elemente geïntegreer word, soos:

werk van die bekende (plaaslike gebied) na die onbekende bepaal die leerder se werklike vlak van kaart/foto-geletterdheid om verdere

ontwikkeling van kaart/foto-vaardighede te ‘scaffold’ skakel en vergelyk die voorstelling van die werklikheid (kaarte en foto’s) met

die eintlike werklikheid hou in gedagte dat hierdie voorstellings ‘n spesifieke oomblik in tyd

vasgevang het en dat dit met verloop van tyd verander – van kardinale belang hier is om leerders te voorsien van of te lei na relevante bronne omtrent die beduidende historiese prosesse (integrasie van Aardrykskunde en Geskiedenis)

skep geleenthede vir leerders om hul eie voorstellings van die werklikheid te konstrueer – sketse, teken kaarte, ens.

ondersoek verskillende leerstrategieë om die veelvoudige intelligensies/leerstyle van leerders te akkommodeer


Die Werkboek

kombineer kaart-/fotolees en interpretasie met die ontleding van ander soorte data en datavoorstellings – bv. identifiseer die ontwikkeling van informele nedersetting op die ortofotokaart en gebruik sensusdata (in tabel of grafiese voorkoms) om bevolkingsgroei in ‘n spesifieke gebied aan te dui en sodoende beter onderlegde afleidings te maak.

Hierdie werkboek verskaf nie al die antwoorde nie. Dit is daarop gemik om as riglyn te dien van hoe ‘n mens die basiese vaardighede kan ontwikkel en aanwend om kaarte en verwante ruimtelike inligting te verstaan. Ongeag van hoe lank die reis, dit begin altyd met die eerste stap. Hopelik sal hierdie werkswinkel as aanmoediging vir u dien op die verrykende reis om ons wêreld deur die kaarte en verwante ruimtelike inligting te beskou asook om die wêreld vir u leerders te ontsluit.


INLEIDING............................................................................................................................................. 1

FOTOGRAFIE........................................................................................................................................ 9Die waarde van lugfoto’s.......................................................................................................................................9

Wat is ‘n foto?.......................................................................................................................................................................9Soorte foto’s.........................................................................................................................................................................9Die vlieg van lugfotografie..................................................................................................................................................10

Die oriëntering van lugfoto’s................................................................................................................................11

Hoe oriënteer ons ‘n lugfoto?.............................................................................................................................................11Rigting................................................................................................................................................................................11

Werk met die leeruitkomste (LUe) en Assesseringstandaarde (ASe): ‘n Assesseringstaak...............................12

KAARTE.............................................................................................................................................. 13Ortofotokaarte.....................................................................................................................................................13

Wat is ‘n ortofotokaart?.......................................................................................................................................................13Vertikale lugfoto’s teenoor ortofotokaarte...........................................................................................................................13

Topografiese kaarte............................................................................................................................................15

Wat is ‘n kaart?...................................................................................................................................................................15Wat is ‘n topografiese kaart?..............................................................................................................................................15Van lugfoto tot ortofotokaart tot topografiese kaart.............................................................................................................15

Kaartlees.............................................................................................................................................................16

Kaartsimbole......................................................................................................................................................................16Die Landskap.....................................................................................................................................................................17Voorstelling van hoogte......................................................................................................................................................18Helling................................................................................................................................................................................19Dreinering...........................................................................................................................................................................21Landvorme.........................................................................................................................................................................22


DIE GEOGRAFIESE KOÖRDINAATSTELSEL...................................................................................25Relatiewe ligging.................................................................................................................................................25

Rigting en Peiling...............................................................................................................................................................25

Absolute ligging...................................................................................................................................................26

Die alfa-numeriese ruitnet..................................................................................................................................................26Koördinate..........................................................................................................................................................................27Breedtegraad en lengtegraad.............................................................................................................................................27Verwysingsnumering op die Suid-Afrikaanse 1:50 000 topografiese kaart reeks...............................................................28Verwysingsnumering op die Suid-Afrikaanse 1:10 000 ortofotokaarte................................................................................29Van grade na minute na sekondes.....................................................................................................................................30


DIE TOEPASSING VAN SKAAL.........................................................................................................33Wat is skaal?.......................................................................................................................................................33

Die meet van afstand op ‘n kaart........................................................................................................................................34Lynskaal.............................................................................................................................................................................34Verhoudingskaal.................................................................................................................................................................34

Oppervlakteberekening.......................................................................................................................................36

Reghoek.............................................................................................................................................................................36Driehoek.............................................................................................................................................................................36Ruitnet van Vierkante.........................................................................................................................................................36

Werk met die leeruitkomste (ASe) en Assesseringstandaarde (ASe): ‘n Assesseringstaak...............................36

ONTLEDING EN INTERPRETASIE.....................................................................................................37

ASEESSERINGSTAAK....................................................................................................................... 41

SAMEVATTING.................................................................................................................................... 43

Die mapaware Werkswinkel

vir die AOO Senior Fase: Sosiale Wetenskappe

Die MapAware Werkswinkel is ‘n produk van die Hoofdirektoraat: Opmeting en Kartering, Department van Grondsake. Die Hoofdirektoraat: Opmeting en Kartering is die Nasionale Karteringsorganisasie van Suid-Afrika.

Die werkswinkel is gerig op onderwysers wat kaarte en verwante ruimtelike inligting in die AOO-band (Senior Fase) aanbied. Die werkboek dien as riglyn om onderwysers gedurende die werkswinkel te help sowel as ‘n verwysingswerk na afloop van die werkswinkel.

Ikone gebruik

Hierdie ikone dui aan waar die skakeling gemaak kan word met werk wat gedoen word in spesifieke grade, nl. grade 7, 8 en 9.

Materiaal gebruikTopografiese kaart: Die “MapAware Training” kaart

(3418BB Somerset-Wes)

Ortofotokaart: 3418BB 13 Nomzamo

KontakbesonderhedeHoofdirektoraat: Opmeting en KarteringDie MapAware ProjekPrivaatsak X10Mowbray7705

Tel: 021 658 4300 Fax: 021 689 1351

http://w3sli.wcape.gov.za

Samestellers:Brian P. Engel Peter A. D. BeetsHoof Geograaf Dosent: Fakulteit Opvoedkunde (Kurrikulumstudie)Hoofdirektoraat: Opmeting en Kartering Universiteit Stellenbosch

Januarie 2007

introduction€¦ · web viewin die sosiale wetenskappe leerarea word die verhouding tussen mense...

Documents