HARİTA ÇEŞİTLERİ VE PROJEKSİYON YÖNTEMLERİHARİTA ÇEŞİTLERİ

Haritala çeşitleri 2’ye ayrılmaktadır: Konularına (kullanım amaçlarına) göre haritalar ve ölçeklerine göre haritalar.

1. KONULARINA GÖRE HARİTALAR

A) GENEL HARİTALAR

İnsanların birçoğunun kullandığı haritalardır. Herhangi bir konu hakkında genel bilgiler vermek amacıyla hazırlanır.  Fiziki, siyasi, idari, beşeri ve ekonomi, topoğrafya haritaları, turistik haritalar, şehir haritaları, genel haritaların bazılarıdır.

1- Siyasi ve İdari Haritalar

Ülkelerin sınırlarını, askeri blokları, kıtaları gösteren haritalara siyasi harita; ülke içindeki il, ilçe ve köy gibi idari birimler arasındaki sınırları gösteren haritalara ise idari bölünüş haritası adı verilir. Bu haritalar sadece sınırları gösterir. Ayrıca belli başlı göller ve akarsular da yer alır.

Harita: Türkiye Mülki İdare Bölümleri

2. Fiziki Haritalar

Yeryüzü şekillerini (ova, dağ, plato, sırt, boyun vb), yer şekillerinin yükselti ve eğim gibi fiziki özelliklerini gösteren haritalardır. Bu haritalarda kullanılan renkler yükselti basamaklarını ifade eder. Renk tonu koyulaştıkça yükselti değeri artar.

Harita: Türkiye Fiziki Haritası

BİLGİ:

(+) yapılabilir – (-) yapılamaz

3. Duvar ve Atlas Haritaları

Eğitim ve öğretim amacına yönelik haritalardır. Ölçekleri 1 / 1.100.000'dan daha küçüktür. Dünya'nın tümünü, kıtaları, ülkeleri, bölge ve illeri her türlü fiziki, beşeri ve ekonomik özellikleri ile gösterirler.

4. Topoğrafya Haritaları

İzohips (eş yükselti) eğrisi yöntemi ile yapılır. Araziyi ölçekleri oranında ayrıntıları ile gösterirler. Ölçekleri 1 / 20.000 ile 1 / 500.000 arasında değişir. 1 / 20.000'den büyük ölçekli olanlar kadastro işlerinde ve askeri amaçlarla kullanılır. Bu haritalarda; yol, köprü, mesken, elektrik hattı, mandıra, çeşme, orman, dağ, yerleşme vb. her türlü coğrafi özellik gösterilir. Bu haritalardan uzunluk, alan ve eğim hesaplamada yararlanılır.

Harita: Topoğrafya Haritası

B) ÖZEL HARİTALAR

Harita çeşitleri arasında yer alan bir diğer harita çeşidi ise özel haritalardır. Bu haritalar belirli bir konu için hazırlanmış haritalardır. Bu haritalardan bazıları şunlardır:

1. Araziden Yararlanma Haritaları

Bir bölgede arazinin nasıl kullanıldığını gösteren haritalardır. Bu haritalar yardımıyla ekili-dikili alanların, çayır ve mera alanlarının, orman alanlarının, bölünüşü ile kayalık, bataklık gibi kullanılmayan alanlar hakkında bilgi edinilir. Tarımın türü ve tarım ürünleri de bu haritalarda gösterilir.

2. Ekonomi Haritalar

Dünya’nın bütününün ya da bir bölümünün ekonomik özelliklerini gösteren haritalardır. Bu haritalar yardımıyla endüstri kuruluşlarının türü, sayısı, dağılışı, çalışanların sayısı hakkında bilgi edinilir. Yine tarımsal ürünlerin dağılışı, turizm gibi ekonomik faaliyetlerde bu kapsamda ele alınabilir.

Harita: Türkiye Tarihi Yerler Doğal Güzellikler Milli Parklar ve Turizm Haritası

3. Hidrografya Haritaları

Bir bölgenin su potansiyeli (akarsular, göller, yeraltı suları, kaynaklar) hakkında bilgi veren haritalardır. Bu haritalar yardımıyla akarsuların drenaj tipi, akım miktarı, kanallar, göl sularının özellikleri, yeraltı sularının türü, kaynakların türü sayısı ve verimlilik derecesi hakkında bilgi edinilir.

Harita: Türkiye Akarsular Haritası

4. İzoterm Haritaları

Bir bölgede, eş sıcaklıktaki noktaları birleştiren eğriye izoterm denir.İzotermler yardımıyla çizilen izoterm haritalarından, bir bölgedeki sıcaklık dağılışı hakkında bilgi edinilir.

Sıcaklık dağılışını daha iyi gösterebilmek için, bu haritalar sıcaklık basamaklarına uygun olarak renklendirilir. Sıcak yerler için kırmızının tonları soğuk yerler için mavinin tonları kullanılır.

Harita: Dünya Yıllık İndirgenmiş İzoterm Haritası

5. Jeomorfoloji Haritaları

Bir bölgedeki şekillenme süreci yani iç ve dış güçlerin etkisiyle oluşan yer şekilleri hakkında bilgi veren haritalardır.

Bu haritalarda faylar, yamaçlar, vadi türleri, birikinti konileri, sekiler, ovalar ve daha bir çok yer şekli taranarak gösterilir. Yer şekillerinin kolay ayırt edilmesi amacıyla bu haritalar renklendirilir.

6. Nüfus Haritaları

Dünya’nın bütününde ya da bir bölümündeki nüfusun dağılışı ve özellikleri hakkında bilgi veren haritalardır. Bu haritalarda nüfus dağılışı noktalama ile gösterilir. Nüfus yoğunluğu haritaları ise renklendirilir.

Harita: Türkiye Nüfus Yoğunluğu Haritası

7. Yerleşme Haritaları

Dünya’nın bütününde ya da bir bölümündeki yerleşmelerin dağılışı ve özellikleri hakkında bilgi veren haritalardır. Bu haritalarda yerleşme dağılışı noktalama ile gösterilir. Yerleşme yoğunluğu haritaları ise renklendirilir.

8. Toprak Haritaları

Bir bölgenin toprak özellikleri ve dağılışları hakkında bilgi veren haritalardır. Bu haritalardan, yetiştirilecek ürünlerin belirlenmesi, buna bağlı olarak topraklardan daha iyi verim alınabilmesi gibi bir çok konuda yararlanılır.

2. ÖLÇEKLERİNE GÖRE HARİTALAR

A) Büyük Ölçekli Haritalar

Ölçeği 1/200.000’e (200.000 dahil) kadar olan haritalardır. Yani haritadaki 1cm’lik alan en fazla 200.000 kez küçülmüştür.

Planlar: Ölçeği 1/20.000'e kadar olan haritalardır. Şehir imar plânları, kadastro haritaları bu türdendir.Topoğrafya Haritaları: Ölçeği 1/20.000 ile 1/200.000 arasında olan haritalardır. Ulaşım haritaları ile topoğrafik, jeolojik, morfolojik haritalar bu türdendir.

B) Orta Ölçekli Haritalar

Ölçeği 1/200.000 ile 1/500.000 arasında olan haritalardır.

C) Küçük Ölçekli Haritalar

Ölçeği 1/500.000 den daha küçük olan (yani paydası 500.000’den daha büyük bir sayı değerine sahip olan) haritalardır. Bu haritalar Dünya’nın, kıtaların, ülkelerin tamamını veya bir bölümünü gösterir.

UYARI: Ölçeğin paydasının büyümesi ölçeğin büyük olduğu anlamına gelmez. Çünkü paydanın büyümesi o haritada gösterilen yerin çok fazla küçülmüş olduğunu gösterir. Yani harita küçük ölçekli olur. Örneğin: 1/200.000 ölçekli bir şehir haritası az küçüldüğü için büyük ölçekli iken, 1/4.000.000 ölçekli bir ülke haritası çok fazla küçüldüğü için küçük ölçeklidir.

Şekil: Birbirine Göre Büyük Ölçek ve Küçük Ölçek Karşılaştırması

PROJEKSİYON YÖNTEMLERİ

Haritalar önceleri dikkatli arazi ölçümlerine dayanılarak yapılmaktaydı. Bugün ise modern haritalar hava fotoğrafları, uydulardan çekilen fotoğraflar ve bilgisayar kullanılarak en az hata ile yapılmaktadır. Ancak nasıl yapılırsa yapılsın Dünya’nın şekli nedeniyle, yeryüzünün hatasız olarak bir düzlem üzerine aktarılması, yani haritasının yapılması zordur. Olabilecek hataları ve bozulmaları en aza indirgemek ve küre üzerindeki nesneleri doğru aktarabilmek için Yerküre’nin paralel ve meridyen ağının belirli kurallara göre düz bir kağıda geçirilmesi gerekir. İşte bu amaç için geliştirilen yöntemlere projeksiyon (iz düşüm) yöntemleri denir.

Not: Projeksiyon yöntemlerinin kullanılmasının iki temel sebebi vardır. Bunlar:

Dünyanın şeklinin geoid olmasından dolayı düz bir zemine aktarılırken yaşanan sorunlar yani dünyanın şeklinden kaynaklanan sorunlar,

Yeryüzü şekillerinin çeşitlilik (dağ, ova, palto vb) göstermesinden dolayı düz bir zemine aktarılırken yaşanan sorunlardır.

1. Silindir Projeksiyon

Bir kürenin çevresine silindir şeklinde bir kağıt sarılmasıyla oluşturulur. Ekvator çevresinde bozulma az iken, kutuplara gidildikçe bozulmalar artar. Çoğunlukla kara ve deniz ulaşımında kullanılan haritaların çiziminde bu yöntem kullanılır. Silindirik projeksiyonla çizilen haritalarda kutuplara yakın bölgeler olduğundan daha büyük görünür.

• Silindir projeksiyon ile tüm Dünyanın haritası çizilebilir.

• Atlas, duvar ve eğitim amaçlı haritalar silindir projeksiyonları ile hazırlanmaktadır.

Şekil: Silindir Projeksiyon

2. Konik Projeksiyon

Bir kürenin çevresine koni şeklinde bir kağıdın orta enlemlere değecek şekilde sarılmasıyla oluşturulur. Bu projeksiyon, Orta kuşak ve yakın çevresindeki bölgelerin gösterilmesinde kullanılır. Orta kuşaktan uzaklaşıldıkça hata, bozulma oranı artar.Bu tip projeksiyonlarda alan korunur fakat şekil bozulmaları fazladır.

Ülke haritaları ile teknik ayrıntı isteyen haritalar bu projeksiyonla çizilmektedir.

Şekil: Konik Projeksiyon

3. Düzlem Projeksiyon

Bir düzlemin kutup noktasına teğet olarak geçirilmesiyle oluşturulan bu çizimde kenar uzunlukları korunur. Bu yöntem daha çok dar alanların ve büyük ölçekli haritaların çiziminde kullanılır. Bu projeksiyon yönteminde kutup noktaları merkez alındığı için bozulma en az kutuplarda olur. Kutuplardan uzaklaşıldıkça bozulma, hata oranı artar. Açılar korunurken, şekil ve alanlarda bozulmalar meydana gelir.

İl, ilçe gibi yerleşim birimlerinin ve dar alanların çiziminde bu projeksiyon kullanılır.

Şekil: Düzlem Projeksiyon

ÇIKMIŞ SORU

CEVAP B

ÇIKMIŞ SORU

CEVAP D

Konuyu MEB-EBA üzerinden araştırmak için tıklayınız…

HARİTA VE KROKİ NEDİR? HARİTA ELEMANLARI NELERDİR? KONU ANLATIMI İÇİN TIKLAYINIZ…

HARİTALARDA YERYÜZÜ ŞEKİLLERİNİN GÖSTERİLME YÖNTEMLERİ KONU ANLATIMI İÇİN TIKLAYINIZ…

YERYÜZÜ ŞEKİLLERİNİN İZOHİPSLERLE GÖSTERİLMESİ VE PROFİL ÇIKARMA KONU ANLATIMI İÇİN TIKLAYINIZ…