بر اساس آیات قرآن، خداوندکنیم:. ما خودمان از قرآن مراقبت می9

. در روایتی1ها نازل کرده است از سوی خود برای هدایت انسانچندین کتاب

البته2 کتاب بر پیامبران نازل شده است.104خوانیم که میاز پیامبر اسالم

های آسمانی از بین رفته و تنها سه کتاب تورات، انجیل وبیشتر این کتاب

هایقرآن بر جای مانده است. دو کتاب انجیل و تورات هم اگرچه از کتاب

ها ایمان داریم، بنا بر اعترافآسمانی هستند و ما مسلمانان نیز به نزول آن

ی اصلی هستندخود یهودیان و مسیحیان، تورات و انجیل کنونی، غیر از نسخه

به و حضرت عیسیها پس از حضرت موسیو آنچه اکنون وجود دارد، مدت

3دست برخی از مدعیان پیروی از آن دو پیامبر بازنویسی شده است.

شک با تورات و انجیل اصلی همین سبب، تورات و انجیل کنونی بیبه

تفاوت دارد و در موارد زیادی تحریف شده است؛ هرچند ممکن است برخی

از مطالب آن، منطبق بر متن اصلی باشد. قرآن کریم اما ـ که آخرین کتاب

هاست ـ به گواهی تاریخ، از زمان پیامبرشده از سوی خدا به انساننازل

136 نساء، ص. 1722، ص10البیان، ج مجمع- 2308، ص3 برای اطالع بیشتر ر.ک به المیزان فی تفسیر القرآن، ج- 3

1

بر اساس شواهد4تاکنون از هر گونه تغییر و تحریفی حفظ شده است.

، زیر نظر آن حضرتمسلم تاریخی، قرآن کریم در زمان حیات پیامبر اسالم

گرد آمد و در میان مسلمانان توزیع شد، و پس از رحلت ایشان، با رعایت

.2داری کامل، از یک نسل به نسل دیگر منتقل شده تا به ما رسیده استامانت

فرماید که قرآن را خود نازل کرده و خودش از آنخداوند در این آیه می

، قرآنی را که دربیتو اهلکند. روایات بسیار رسیده از پیامبرمحافظت می

دست مردم بوده ـ و ما نیز همان را در اختیار داریم ـ تأیید کرده و مسلمانان

های آنهایش را یاد بگیرند و به توصیهاند آن را بخوانند، آموزهمأمور شده

-گوش فرا دهند. بدونشک اگر قرآن تحریف شده بود، امامان از آن دفاع نمی

گفتند که این قرآن باخواندند و با صراحت میکردند و مردم را به سوی آن نمی

که قرآن از ابتدا تاکنون دشمنان فراوانیقرآن اصلی تفاوت دارد. آری، با این

داشته است، به خواست خدا از هر گونه تغییری در امان مانده، و این هدیهی

کم وهاست، بیبزرگ آفریدگار هستی که نقشهی سعادت و خوشبختی انسان

کاست به ما رسیده است. پس ما نیز قدر آن را بیشتر بدانیم و با خواندن، برای اطالع بیشتر ر.ک به المیزان فی تفسیر القرآن و تفسیر نمونه، ذیل آیة مورد بحث و نیز البیان فی تفسیر القرآن،- 1

القرآن من التحریف(نة )صیا195ص عن جمع القرآن(ة )فکر235 برای اطالع بیشتر ر.ک به البیان فی تفسیر القرآن، ص- 2

2

یاد گرفتن مفاهیم و عمل به دستورهایش، این نعمت بزرگ پروردگار را

شکرگزاری کنیم.

3

ترین مادهی حیاتی روی زمین، »آب« بدون شک مهم. باد و باران:22

ترین انگیزه برای اقامت در یک منطقه،همین سبب، نخستین و مهماست. به

اند که هر جا آب باشد، آبادانی نیزوجود آب در آنجاست، و از گذشته نیز گفته

ی آب و کیفیت رسیدن آن با بارش باران و برف به جاندارانهست. اما چرخه

ست. از این روهای جهان هستیروی زمین، یکی از شگفتانگیزترین پدیده

های علم وقرآن کریم بارها به این پدیده اشاره کرده و آن را یکی از نشانه

قدرت خدا برشمرده است. شاید در گذشته، فهم مردم از این حقیقت، در

-حـد مشاهدات حسی بوده است؛ ولی پیشـرفت علم، پرده از حقایق عمیق

تواند در شناخت ما از بزرگی آفریدگار هستیتری از این پدیده برداشته که می

ها، بادهابسیار اثرگذار باشد. نخستین عامل انتقال آب از دریاها به خشکی

شدهی بین باد و باران اینهستند. تا ابتدای قرن بیستم، تنها رابطهی شناخته

آورند؛ ولی اکنون در علم هواشناسی،بود که بادها، ابرها را به حرکت درمی

نقش باروری بادها ثابت شده است.

هایی برهای آب با یکدیگر، حبابطبق کشفیات دانشمندان، با برخورد جریان

ترکند،ها میشود. وقتی این حبابها و دریاها تشکیل میروی سطح اقیانوس4

شوند. این ذراتهزاران ذره با قطری معادل یکصدم میلیمتر به هوا پرتاب می

-اند، ترکیب میشوند، با گرد و غباری که بادها آوردهکه »آیروسول« نامیده می

شوند. بخار آب درروند و با بخار آب مخلوط میهای باالتر جو میشوند، به الیه

شود.های بسیار کوچک آب تبدیل میاطراف این ذرات متراکم شده، به قطره

دهند. بدینترتیب، باد، ذراتهای کوچک در کنار هم ابر را تشکیل میاین قطره

دهد. اگر باد چنین خاصیتیکند و ابرها را شکل میبخار آب را در هوا بارور می

شد.گرفتند و باران ایجاد نمینداشت، ذرات کوچک آب در ارتفاعات شکل نمی

هایها قبل، در زمان و مکانی که مردم از پدیدهنکتهی مهم این است که قرن

طبیعی اطالعات بسیار اندکی داشتند، در قرآن به این نقش حیاتی بادها در

تشکیل باران اشاره شده است.

جایی صدها تن آب پاک و شیرینهای چرخهی آب، جابهیکی دیگر از شگفتی

ای دیگر در زمین است که کیلومترها با جای پیشیناز یک نقطه به نقطه

های دیگرهای باران، از نشانهفاصله دارد. همچنین فرود نرم و آرام دانه

های ابر ازهای علمی، کمترین فاصلهی تشکیل تودهخداست. بر اساس یافته

متری است. چنانچه هر چیز دیگری در اندازه و سنگینی1200زمین، ارتفاع 5

قطرات باران از این ارتفاع سقوط کند، لحظه به لحظه بر سرعت آن

کیلومتر در ساعت به زمین558 که نهایتا با سرعت شود؛ تا جاییافزوده می

شک هر چیز دیگری با این سرعت به زمین برخورد کند،کند! بیبرخورد می

خسارات زیادی بر جای خواهد گذاشت. بنابراین اگر باران به این شیوه ببارد،

هاها و اتومبیلبرد و به ساختمانهمهی محصوالت کرهی زمین را از بین می

توانند از پناهگاهبینی وسایل الزم نمیرساند و مردم هم بدون پیشآسیب می

که برخی ازخود خارج شوند! البته این فاصله، کمترین ارتفاع است؛ در حالی

زا، در ارتفاع ده هزار متری قرار دارند که در این صورت، یکابرهای باران

قطرهی باران میتواند به باالترین حد ویرانگری برسد. به خواست خدا اما

کیلومتر در10 تا 8افتد و سرعت قطرات باران، تنها هرگز چنین اتفاقی نمی

گیرند که برساعت است؛ زیرا در هنگام فرود، شکل خاصی به خود می

شود.افزاید و از شتاب بیشتر آنان کاسته میها با اتمسفر میاصطکاک آن

امروزه، چتر نجات، بر اساس همین شکل خاص طراحی شده و از آن

6

های این پدیده است وها تنها نکات اندکی از شگفتی. البته این1شوداستفاده می

پیشرفت بیشتر علم و دانش، این حقیقت را آشکارتر خواهد کرد.

)با عنوان بادهای بارورmogib. Com )با عنوان باران( و سایت hawzah. Netاینترنتی حوزه: در نگارش این متن از پایگاه - 1کننده( استفاده شده است.

7

نمای خوب، یک راه. با دشمن بزرگمان بیشتر آشنا شویم:42 تا 32

- دادن دقیق راه، انسان را از خطرات مسیر و دشمنان و آسیبعالوه بر نشان

دهد تا مبادا از رویها را برایش توضیح میکند و خصوصیات آنهای راه آگاه می

بیخبری و ناآگاهی در دام دشمن بیفتد یا آسیبی جدی ببیند. انسان برای

همین سبب،رسیدن به هدف نهایی خود باید مسیر پرخطری را طی کند. به

آفریدگار مهربان، به وسیلهی فرستادگان خویش، مسیر پیش روی او را به

زنان آگاه کرده است.دقت برایش نمایانده و انسان را از وجود دشمنان و راه

ترین دشمنان ما در مسیر سعادت،بر اساس آیات قرآن، یکی از بزرگ

عیار( )دشمن آشکار و تمام»عدو مبین« بار او را 7»شیطان« است. قرآن

حد و اندازهی او از ما و نیزنامیده و در آیات متعدد، به علت کینه و تنفر بی

روش حملهی او به ما اشاره کرده است.

کند که شیطان به علت خودبزرگبینی و برترآیات مورد بحث بیان می

دانستن خود از آدم، فرمان خدا در مورد سجده و احترام به آدم را زیر پا

گذاشت و به همین سبب از صف فرشتگان اخراج شد و مقام واالیی را که

ها عبادت به دست آورده بود، در یک لحظه از دست داد و برایپس از سال8

ی لطف و رحمت خدا رانده شد و تا قیامت مشمول لعنت اوهمیشه از دایره

قرار گرفت. در آن هنگام، شیطان از خدا درخواست کرد که جان او را نگیرد

و اجازه دهد که تا روز قیامت زنده بماند. خدا نیز با درخواست ابلیس

های چندهزارسالهی او را در همین دنیا دادهموافقت کرد تا هم پاداش عبادت

ها آزمون دشواری قرار دهد تا آنان در نبرد با دشمنیباشد و هم برای انسان

قوی ورزیده شوند و افراد قوی و نیرومند از افراد ضعیف و ناتوان مشخص

پایان او به کسانی برسد که لیاقت آن را دارند. البته خدا باگردند و پاداش بی

درخواست ابلیس موافقت کامل نکرد و نه تا قیامت، بلکه تا زمان مشخصی

بدو مهلت داد؛ زمانی که در قرآن معین نشده، ولی از برخی روایات فهمیده

به دست آن حضرت کشتهشود که ابلیس پس از ظهور حضرت مهدیمی

خواهد شد. اما شیطان ـ که آتش انتقام از آدم و فرزندان او در وجودش

کشید ـ با گرفتن مهلت از خدا، نیت پلیدش را نمایاند و اعالم کرد کهشعله می

برد و برای رسیدن به اینها به کار میتمام توانش را برای گمراه کردن انسان

دهد.ها زیبا جلوه میهدف، کارهای زشت و باطل و نافرمانی خدا را در نظر آن

هاست. بررسیترین شگرد ابلیس برای بیچاره کردن انسانآری، این بزرگ9

دهد که بیشترها به خوبی نشان میهای موجود در دادگاهها و زندانپرونده

مجرمان در هنگام ارتکاب جرم، از نادرست بودن کارشان آگاهی دارند؛ اما

دهد و آنان را به انجامنیروی مرموزی آن را در چشم ایشان درست جلوه می

ی برخی اشتباهاتکند. شاید ـ خدای ناکرده ـ خود ما نیز تجربهآن تشویق می

و گناهان را داشته باشیم و به خوبی درک کنیم که در هنگام انجام خطا،

کند و آن را در نظرمان زیباچگونه قدرت ناپیدایی ما را به آن کار تشویق می

دهد. پس الزم است که انسان با تمام وجود به خود بیاید و لذتجلوه می

زودگذری را که نتیجهی شومی دارد، به حفظ خود از گناه که شاید کمی

دشوار باشد و البته سرانجامی شیرین دارد، ترجیح ندهد و از شر شیطان به

.1خدا پناه برد

در نگارش این متن از تفسیر نمونه، ذیل آیه مورد بحث و تفسیر المیزان، ذیل آیة مورد بحث در »بحث روایی« استفاده- 1شده است

10

دانیم همهی ما میشوند:. فقط گمراهان از رحمت خدا نومید می56

که یکی از اسباب مهم موفقیت انسان در زندگی، »امید« است. امید، انسان

دارد و پس از شکست یا اشتباه، او را به اصالحرا به تالش و فعالیت وا می

کند. در مقابل، یأس و نومیدی، هر گونهگذشته و ساختن آینده تشویق می

کند. ازگیرد و او را به تسلیم در برابر مشکالت وادار میانگیزه را از انسان می

کنند با متوجه کردناین رو دانشمندان و مربیان هر ملت و مکتبی تالش می

ها و ـ به قول معروف ـ ، به نیمهی پر لیوان، به آنانها و نعمتمردم به خوبی

ویژه هیچ جایی برای یأس وروحیه بدهند و به آینده امیدوار کنند. در اسالم به

که به خدا ایمان آورده و او را سرپرستنومیدی وجود ندارد؛ زیرا انسانی

انتهاست،داند که او دارای قدرت بینهایت و مهربانی بیخود انتخاب کرده و می

ترسد و با تکیه بر نیرویدیگر از دگرگونی حوادث و فراز و نشیب روزگار نمی

کند وپایان پروردگار، با امید و نشاط، راه کمال و سعادت خود را طی میبی

حتی اگر در کاری شکست بخورد یا دچار لغزش یا اشتباهی شود، یا ـ خدای

بندد و باناکرده ـ مرتکب گناهی شود، به لطف و بخشش خدا دل می

کند واش را اصالح میعذرخواهی از درگاه خدا و کمک خواستن از او، گذشته11

اش را آباد. از نظر قرآن و پیشوایان دین نیز نومیدی از لطف و بخششآینده

خدا، ممنوع و از گناهان کبیره )گناهان بسیار بزرگی که کیفر آن آتش دوزخ

که از رحمت خدا نومید شده،است( برشمرده شده است؛ زیرا انسانی

که خودش را در جادهی نابودی انداخته، خدای بزرگ و نیرومند راعالوه بر این

نیز ضعیف و ناتوان فرض کرده و او را از یاری به خود عاجز دانسته، و با این

اعتقاد، به خدای توانا توهین کرده و به او کفر ورزیده است.

1شوند، کافرهمین رو قرآن کریم، کسانی را که از رحمت الهی نومید میاز

برشمرده است. پیشوایان دین نیز پیروان خود را از یأس و نومیدی2و گمراه

اند. در و آن را از گناهان بزرگ برشمردهاز لطف و رحمت خدا بازداشته

نومیدان ]از لطف خدا[ در روز قیامت، آمده است: »روایتی از پیامبر

خوانیم که گناه می در روایتی از امام رضا3«شوند.روسیاه محشور می

4تر است.گناه بزرگنومیدی از رحمت خدا، از گناه کشتن شصت مسلمان بی

کاری نباید از بخشش خدا نومید شود؛ زیرا گناه انساناز نظر اسالم، هیچ گنه

تر نیست. در روایتی از امامهر قدر هم بزرگ باشد، از رحمت خدا بزرگ87 یوسف،- 1 آیة مورد بحث- 2 )برای فهم بهتر مخاطب، حدیث اندکی آزاد ترجمه شده است(338، ص69 بحاراالنوار، ج- 3 گناهان کبیره، اثر شهید دستغیب، فصل دوم: یأس- 4

12

خدا پیامبری از پیامبرانش را به سوی قومشخوانیم: » میصادق

فرستاد و به او وحی کرد که به قومت بگو: رحمت من از خشم و

غضبم سبقت گرفته است؛ بنابراین از رحمت من نومید نشوید ]و

قدر بزرگ نیست کهاز گناهانتان توبه کنید[؛ زیرا هیچ گناهی آن

اند همچنین پیشوایان دین به ما توصیه کرده1«من نتوانم آن را بیامرزم.

گاه از دعا و درخواست از خدا نومید نشویم و دیر مستجاب شدنکه هیچ

برخی دعاها، ما را از دعا کردن نومید نکند؛ زیرا خدای مهربان، دعاهای ما را

کند، و اگر درها را مستجاب می که به صالحمان باشد، آنشنود و هنگامیمی

فرماید. درها را مستجاب نکند، پاداشی بهتر را جایگزین آن میظاهر نیز آن

شود؛ ولی بر اساس آمده که گاهی دعای شخصی پذیرفته میبیتروایات اهل

.2شودمصلحت خدا، حاجتش بیست یا چهل سال بعد به او داده می

274، ص2 الکافی، ج- 1بة. باب تحریم القنوط و ان تأخرت االجا56، ص7 وسائل الشیعه، ج- 2

13

خداوند در این آیه به. مبادا به مال و ثروتشان چشم بدوزی!:88

با عمل بدان، تحولپیامبر خود یک دستور مهم میدهد؛ دستوری که پیامبر

بزرگی در جامعهی انسانی پدید آورد و دلهای مردم را به آیین اسالم جذب

توجهی به مال و ثروت کافران است. خداوند با اینکرد. این فرمان مهم، بی

های طبقاتی و مقدار سرمایهها اعالم کرده که فاصلهفرمان، به همهی انسان

-های حقیقیو مال و ثروت، هیچ ارزشی نزد او ندارد، و دین اسالم، دین ارزش

های پوچ مادی. آری، اسالم هرچند مسلمانان را به کار و تالشست؛ نه ارزش

آموزد که مال و ثروت، امانتی ازکند، به آنان میبرای کسب روزی دعوت می

سوی خداست که بنا بر مصلحت او، در دست کسی بیشتر و در دست کسی

ی خوبی یا بدی افرادوجه نشانهکمتر قرار دارد، و زیاد یا کم بودن آن، بههیچ

نیست؛ و تنها عامل ارزشمندی در نزد خدا، ایمان و تقواست. از همین رو،

گاه، هیچترین شخص جهان اسالم یعنی پیامبر گرامی خدا حضرت محمدمهم

مانند افراد ثروتمند زندگی نکرد و همواره ساده و فقیرانه زیست تا به همه

-ست. بر اساس گزارش نزدیکهای انسانیبیاموزد که مکتب او، مکتب ارزش

بسیار ساده و، زندگی پیامبر یعنی حضرت علیترین شخص به پیامبر14

خورد روی زمین غذا میزاهدانه بوده است. به فرمودهی آن حضـرت، پیامبر

زد ونشست و با دست خودش به کفش و لباسش وصله میو مانند بردگان می

کرد و ازشد و کسی را نیز پشت خود سوار میپاالن سوار میبر چهارپای بی

. 1بردگرایی متنفر بود و بسیاری از اوقات را با گرسنگی به سر میتجمل

به پیروان خود آموخت که ـ هرچند باید برای به دستبدینترتیب، پیامبر

گاه به مال و ثروت افراد دیگر چشمآوردن مال و ثروت تالش کنند ـ هیچ

مایهی عمر خود را باهای آنان را نخورند و دوران گرانندوزند و حسرت داشته

حاصلی نگذرانند؛ بلکه از عمر خود بیشترین استفاده راهای بیچنین اندوه

کههنگامیخوانیم: »برای عبادت و نزدیک شدن به خدا بکنند. در روایتی می

این آیه ]ال تمدن عینیک ...[ نازل شد، آن حضرت روی دو پای

ها صبر نکند ومبارکش نشست و فرمود: هر کس در برابر سختی

شود، و هر کسپاره میاز خدا یاری نجوید، دلش از اندوه دنیا پاره

که چشمش دنبال چیزهایی باشد که در دستان مردم است،

راستی اگر به2«نشیند.ماند و خشمش فرو نمیهمیشه اندوهگین می

160ةالبالغه، خطب نهج- 166، ص2 تفسیر قمی، ج- 2

15

ها وشد، چقدر از اندوههمین یک دستور اسالم در زندگی مسلمانان اجرا می

هاهای روانی و اختالفات خانوادگی و جداییحاصل و حتی بیماریهای بیغصه

یافت! کاهش می

16

های بررسی و دقت در جهان هستی و پدیده. بندگی تا هنگام مرگ:99

دهد که این آسمان پرستاره و اینانگیز و پیچیدهی آن، به ما اطمینان میشگفت

هدف آفریده نشده و خالق دانا و توانای آن، از پدیدزمین نرم و هموار، بی

همه توانایی وها نیز ـ با اینآوردنش هدف مهمی داشته است. ما انسان

ترینشک یکی از مهمپیچیدگی ـ هدف مهمی از زندگی در این دنیا داریم که بی

وظایف ما، شناخت آن هدف مهم است. به همین سبب، خدای مهربان از

طریق وحی به پیامبر گرامی خود، به ما پیغام داده که هدف او از آفرینش ما،

»رسیدن ما به سرچشمهی هستی و منبع علم و قدرت در جهان« است. ما

پایان خدا آمادهایم تا در این دنیا برای رسیدن به لطف و رحمت بیآمده

ی قرآن، به »لقاءالله« برسیم. این آمادگی اما راه وشویم، و به فرموده

که هدف آفرینش ما را برایمانرسم خاص خودش را دارد، و همان خدایی

بازگفته، بیان فرموده که تنها راه رسیدن به آن هدف، »عبادت و بندگی او«

است.

ها،خوانیم که هدف خدا از آفرینش انسان سورهی ذاریات می56در آیهی

رو شدن با لطف و رحمت او آمادهعبادت اوست تا بدینوسیله، برای روبه17

شوند؛ چرا که برای رسیدن به یک هدف مهم باید در برابر بزرگان مسیر آن

هدف، تواضع و فروتنی به خرج داد؛ مانند شاگردی که برای رسیدن به علم و

کند، و فرزندی که برای رسیدن به رشد ودانش، در برابر استاد تواضع می

نماید. به همین ترتیب، برای رسیدن بهکمال، در برابر پدر و مادر فروتنی می

، باید برابر خدا تواضع و فروتنی کنیم و در»لقاءالله«اوج کمال انسانی، یعنی

پیشگاه مقدس او به خاک بیفتیم و با عبادت و بندگی او، عزیز و واالمقام

شویم. پیشوای چهارم ما شیعیان، چه زیبا در این باره فرموده است:

ست که عبادت و بندگی تو، او راشخص عزیز و گرامی، کسی»

ترین وظیفهی یک انسان در از این رو نخستین و مهم1«عزیز کرده باشد.

دهد کهزندگی، عبادت و بندگی خداست و این آیه نیز به پیامبر خود دستور می

تا پایان عمر، عبادت خدا را ادامه دهد. تمام مسلمانان نیز در نمازهایشان و

دهند گواهی دهند، شهادت میکه به نبوت پیامبردر هنگام تشهد، پیش از آن

. آری،)و اشهد ان محمدا عبده و رسوله(که او بندهی خوب خدا بوده است

-برای رسیدن به لطف و رحمت خدای پاک و برخورداری از علم و قدرت بی

35 صحیفه سجادیه، دعای - 118

یابی به صفا و پاکیپایان او باید دل و جانی پاک داشته باشیم، و تنها راه دست

دل، عبادت خدا و تسلیم بودن همچون بردگان در برابر اوست. راه و روش

دانستند؛دهد که آنان عبادت را یک تکلیف نمیپیشوایان ما به خوبی نشان می

بردند. در روایتی از پیامبر گرامیورزیدند و از آن لذت میبلکه به آن عشق می

ست که به عبادت عشق بورزدبرترین مردم، کسیخوانیم: »اسالم می

و آن را در آغوش کشد و با دل و جان دوستش داشته باشد و

هایجسمش آن را لمس کند و ]در میان کارها و سرگرمی

البته باید توجه داشته1«گوناگون دنیا[ خود را بدان مشغول کند.

ترین بخش عبادت، اجرای دستورهای خداست، و عمل بهباشیم که مهم

فرمودهکارهای مستحب، در درجهی دوم قرار دارد. در این باره، امام سجاد

هر کس به آنچه خدا بر او واجب کرده، عمل کند، ازاست: »

2«عابدترین مردم است.

83، ص2 الکافی، ج- 184 همان، ص- 2

19

های دور تاکنون، وجود چهارپایان اهلی از گذشته. نعمت چهارپایان:8 تا 5

ها گره خوردهیعنی شتر، گاو، گوسفند، بز، اسب، قاطر و االغ با زندگی انسان

کهها سود برده است. جالب توجه اینهای متنوعی از آنو بشر به شکل

هادردسر است که گویی آنقدر ساده و بیاستفادهی بشـر از این حیوانات، آن

ست که آفریدگارها ندارند. این واقعیتیای جز خدمترسانی به انسانوظیفه

»واالنعام خلقهاهستی در این آیات به آن اشاره کرده و فرموده است:

؛ یعنی خدا چهارپایان را بهطور ویژه برای استفادهی شما آفریده است.لکم«

ها را بیان کرده است. آنگاه خدا برخی از موارد استفاده از آن

نخستین مورد استفادهی مردم از چهارپایان، بهره گرفتن از پوست و کرک

)لکم فیهاهای گرم برای مقابله با سرمای هواستها و تولید لباسو پشم آن

هاییهای زمستانی و تابستانی، لباسترین لباس. بدونشک، بهترین و گرمدفء (

ها تولید شده باشد. پس از اینهستند که از چرم چهارپایان یا پشم و کرک آن

-منفعت مهم، خدا به منافع دیگری که از چهارپایان گرفته میشود، اشاره می

های زینتی که از پشم آنانکند)و منافع(. منافعی مانند دنبه و چربی، لباس

دانیم که از بیشتر اعضا و جوارح برخی چهارپایانشود و ... . همه میبافته می20

-های کشاورزی استفاده میها برای زمینمانند گاو و گوسفند، و حتی از کود آن

هاست که در ظاهر مانند آبی گوارا،ترین منفعت چهارپایان، شیر آنشود. مهم

شود و همنظیر است که هم خودش خورده میو در باطن، غذایی کامل و بی

شود. سومین خاصیت چهارپایان، گوشتها محصول دیگر از آن گرفته میده

کس پوشیدههاست که اهمیت و ارزش غذایی آن بر هیچلذیذ و مقوی آن

. هرچند امروزه ثابت شده که افراط در خوردن)و منها تأکلون(نیست

رساند. درهای جدی به بدن میگوشت قرمز ضرر دارد، نخوردن آن هم آسیب

خوانیم که نخوردن گوشت تا چهل روز، به بدن ضررروایات پیشوایان دین می

شمرد، زیبایی وای که این آیات برای چهارپایان برمی. چهارمین فایده1رساندمی

)و لکم فیهاها نصیب انسان میشود ست که از چراندن و بازگرداندن آنجمالی

. هرچند چراندن حیوانات اهلی به خودیجمال حین تریحون و حین تسرحـون(

خود زیبا و مایهی نشاط است، تربیت و پروار کردن چهارپایان و تالش و

-همت در بخش دام و کشاورزی، موجب خودکفایی و استقالل اقتصادی می

شدنی نیست.ای مقایسهشود که شرف و افتخار آن با هیچ زیبایی ظاهری

ر خلقه309، ص6 براي اطالع بيشتر ر.ك به الكافي، ج- 1 : باب ان من لم يأكل اللحم اربعين يوما تغي21

)و تحملها اشاره میکند به پنجمین خاصیت چهارپایان یعنی باربری آن7آیهی

. این خاصیت ـ بهویژه در روزگاران قدیم ـ بسیار ملموس واثقالکم الی�...(

توانسته حمل کند، با چهارپایان بهشایان توجه بوده كه بارهایی كه انسان نمی

شده و اجرت این حمل، تنها قدری آبشهرها و كشورهای دوردست حمل می

و علف رایگان بوده است! هماكنون نیز در بسیاری از نقاط جهان، از

شود. ششمین و آخرین خاصیتی كه اینچهارپایان برای باربری استفاده می

هاست. این نعمت بزرگ، عالوه برشمرد، سواری آنآیات برای چهارپایان برمی

برانگیزجایی، یكی از تفریحات نشاطها در گذشته و حال برای جابهكمك انسان

كه در پایان این آیات، خداوند بهآور بوده و هست. جالب توجه اینو هیجان

كند كه در زمان نزول قرآن برای مردم ناآشنا بودهای اشاره میوسایل نقلیه

دانیم كه منظور از؛ ولی هماكنون ما به خوبی می)و یخلق ما التعلمون(است

1ها چه بوده است.این مركب

در نگارش اين متن از تفسير نمونه، ذيل آية مورد بحث استفاده شده است.- 122

این آیات به برخیناپذیر:پایان و شمارشهای خدا؛ بی. نعمت18 تا 14

كند و آنان را به شكرگزاری و فروتنی درها اشاره میهای خدا به انساناز نعمت

-خواند. نخستین نعمت، نعمت دریاهاست كه با آنبخش فرا میبرابر خدای نعمت

ها قرار گرفته و هزاران سال است كه بشر برایهمه بزرگی، در اختیار انسان

گیری و استخراج مروارید و اشیاء زینتی دریاییجایی بار، ماهیمسافرت، جابه

كند. دریا، نعمت بزرگ خدا و شایان تأمل بسیار است. آیااز آن استفاده می

انگیز نیست؟ آیاهمه وزن بر روی آب، شگفتپیكر با آنهای غولحركت كشتی

ها از دریا، سزاوارترین انواع گوشتبه دست آوردن یكی از لذیذترین و سالم

شکرگزاری نیست؟ دومین نعمتی كه در این آیات بدان اشاره شده، نعمت

كنند. شاید درهای زمین جلوگیری میهاست كه از لرزش و حركت الیهكوه

درستی از حقیقت این مطلب آگاه نبودند؛ ولیزمان نزول قرآن، مردم به

و همچون زرهیها از ریشه به هم پیوستههماكنون ثابت شده است كه كوه

اند.كرهی زمین را در بر گرفته

های زمین به سبب فشارهای شدید الیهها، از لرزش همین پیوستگی کوه

ها،كند. از این گذشته، وضع خاص كوهگازهای درونی تا حد زیادی جلوگیری می23

كند و اثرمقاومت پوستهی زمین را در مقابل جاذبهی ماه )جزر و مد( زیاد می

های شدید وها از آثار توفانرساند. از سوی دیگر، كوهآن را به کمترین حد می

ها نبودند،كاهند؛ چراكه اگر كوهی بادها بر پوستهی زمین میحركت پیوسته

درپی،های پیسطح هموار زمین همواره در معرض تندبادها قرار داشت و توفان

گرفت. نعمت سومی كه در این آیات بیانآرامش را از موجودات زمین می

شده، نعمت رودها است. اگر به عکسهایی که با ماهوارهها از زمین برداشته

بینیم كه یكی از زیباترین پدیدههای روی زمین،شده، دقت كنیم، به خوبی می

ها ـ یعنی از بلندترین نقاط زمین ـها هستند. رودها معموال از كوهرودخانه

رسند و بدینترین نقاط زمین ـ میگیرند و به دریاها ـ یعنی پستسرچشمه می

بخشند.ها حیات و نشاط میكنند و به آنهای فراوانی عبور میترتیب، از سرزمین

-نماهای طبیعی زمینی و آسمانینعمت چهارم ذکرشده در این آیات، نعمت راه

ست. شاید همهی ما تصوری از این داشته باشیم؛ اما جهانگردان و كسانی

ویژه مسافران قدیم ـ این نعمت را باكه شغلشان با سفر گره خورده ـ به

-ها و بیابانهای طبیعی در میان كوهكنند. وجود راهتمام وجود حس كرده و می

هایی طبیعی كه مسافرانهای جهان آفرینش است. عالمتها، یكی از شگفتی24

هاهایی مانند شكل كوهکنند نیز در خور توجه است. عالمتبرای خود معلوم می

هاها و كوههای قطعات زمین، رنگ خاكها، فراز و نشیبهای آنها و بریدگیو دره

هاست.ای برای پیدا كردن راهو حتی چگونگی وزش بادها، هر یك نشانه

ها كه دقیقا مانند هم است،فرض كنید كه تمام زمین، مانند برخی از بیابان

هاها به یك رنگ و درهها به یك اندازه، دشتخشك و یكنواخت بود و همهی كوه

آسانی راه خود را پیدا كنند؟توانستند بهها میشبیه هم بودند؛ آیا باز هم انسان

های زمینی، شكل خاص ستارگان آسمانی نیز از گذشته تاغیر از این عالمت

ها تنها بخش كوچكی ازدهد. اینكنون، جهات اصلی را به مسافران نشان می

شک عمرهای او را بشماریم، بیپایان خداست، و اگر بخواهیم نعمتهای بینعمت

)و ان تعدوا نعمة الله الپذیرد های او پایان نمیرسد و نعمتما به پایان می

) 1.تحصوها

در نگارش اين متن از تفسير نمونه، ذيل آيات مورد بحث استفاده شده است.- 125

- جان دادن و مرگ، یكی از پدیده. دادن جان؛ سخت یا آسان:32 و 28

های قطعی جهان آفرینش است كه بدون هیچ شك و تردیدی، همهی ما آن را

»كل نفس ذآئقةتجربه خواهیم كرد. قرآن در این باره فرموده است:

چشند. مردم جهان اما با(: همه كس مرگ را می185عمران ـ )آلالموت«

كنند؛های متفاوتی نگاه میعقاید مختلفی كه دارند، به این حقیقت به صورت

شمرند و بعضی دیگر آن را یكی ازای تلخ و ناگوار برمیبرخی آن را حادثه

هاراستی لحظات جان دادن انساندانند. بهبهترین حوادث زندگی انسان می

شدنی نیست ـچگونه است و این اتفاق مهم ـ كه با حواس پنجگانه حس

شود؟ خدای بزرگ در چند جای قرآن، به این چگونگیچگونه بر آنان سپری می

ها، بااشاره فرموده و بیان كرده كه نحوهی جدا شدن روح از بدن انسان

نحوهی زندگی آنان كامال مرتبط است؛ بدینصورت كه جان افراد باایمان و

نظیر توسط گروهی از فرشتگاننیكوكار، با احترام كامل و تشریفاتی بی

(؛ اما جان افراد كافر و32شود )آیهی گرفته و به سوی بهشت بدرقه می

بدكردار، با تندی و خشونت، توسط گروهی از فرشتگان گرفته و به سوی

( .29 و 28شود )آیهی جهنم برده می26

در روایات1 این حقیقت كه در برخی از آیات قرآن بدان اشاره شده،

خوانیم: می. در حدیثی از پیامبر اسالم2 نیز مفصل آمده استمعصومین

-هنگامی كه خدا از رفتار یكی از بندگانش راضی باشد، می»

فرماید: ای فرشتهی مرگ، نزد فالنی برو و روحش را برای من

-بیاور. دیگر اعمال و رفتارش ]در دنیا[ برای من كافی است. به

طور كه دوست داشتم،راستی كه او را آزمودم و او را همان

كهآید؛ در حالی ی مرگ بر آن شخص فرود مییافتم. پس فرشته

های گل وهمراه او پانصد فرشته هستند كه همراهشان شاخه

تك آنان بهطور ویژه به او بشارتعطر و بوی خوش است و تك

های خوشبوكه همراه خود گلدهند. این فرشتگان در حالی می

ایستند. در ایندارند، به احترام خارج شدن روح او، در دو صف می

كوبد وهنگام، ابلیس با دیدن فرشتگان، دستش را بر سرش می

گویند: سرور ما، چه شدهاش به او میكشد. دار و دستهفریاد می

بینید این بندهی خدا چگونه گرامی داشتهگوید: نمیاست؟ او می

محمد و آيات مورد بحث27 انفال، 50 نساء، 97- 1: ابواب الموت و ما يلحقه الي وقت البعث و النشور116، ص6 براي اطالع بيشتر ر.ك به بحاراالنوار، ج- 2

27

شده است؟ شما كجا بودید كه این شخص را بفریبید و گمراهش

اش تالش كردیم؛ ولی او ازگویند: ما برای گمراهیكنید؟ آنان می

« برخالف این احترام و گرامیداشت، كافران و دشمنان1ما اطاعت نكرد.

كه قرآنگذرانند؛ چنانخدا در هنگام جان كندن، وضعیت بسیار سختی را می

اگر حال و روز كافران رافرماید: » سورهی انفال می50ی كریم در آیه

-گیرند و بر صورتدیدی در آن هنگام كه فرشتگان جانشان را میمی

كوبند، منظرهی بسیارهایشان ضربات سنگینی میها و پشت

خوانیم: می« در روایتی از پیامبر اسالمكردی.وحشتناكی را مشاهده می

آید،كه فرشتهی مرگ برای گرفتن جان كافر فرود میهنگامی »

سیخی از آتش همراه اوست و او با آن سیخ، جان كافر را ]از

گیرد و در نتیجهی ]آن منظرهی وحشتناك،[ جهنم نعرهبدنش[ می

این اولین انعكاس زندگی انسان در سرنوشت اوست و از اینجا2«كشد!می

كنید،طور كه زندگی میهمانفهمیم كه چرا پیامبر ما فرموده است: »می

3«میرید، در قیامت زنده خواهید شد.طور كه میمیرید، و همانمی

161، ص6 بحاراالنوار، ج- 1170 همان، ص- 2170 همان، ص- 3

28

29

در قرآن كریم، باكند:. خدا كسی را كه گمراه كرده، هدایت نمی37

شویم كه از گمراه شدن گروهی از مردم توسط خدا سخنرو میآیاتی روبه

فرماید كه هر قدر هم به میگوید؛ مانند همین آیه كه با صراحت به پیامبرمی

مند باشی، سودی به حالشان ندارد؛ زیرا خداهدایت شدن كافران عالقه

كند. شاید این سؤال در ذهن انسانكسی را كه گمراه كرده باشد، هدایت نمی

كند، و اگر واقعا چنین باشد،طرح شود كه مگر خداوند كسی را گمراه می

تواند در برابر خواست خداكس نمیدیگر نباید او را عذاب کند؛ زیرا هیچ

مقاومت كند، و كسی كه به خواست خدا و بدون اختیار خود گمراه شده،

دیگر تقصیری ندارد، و اگر عذاب شود، مورد ظلم و ستم قرار گرفته است!

، دردهد كه این سؤال از همان اوایل قرون پس از پیامبرتاریخ نشان می

میان مسلمانان مطرح بود و بسیاری از مسلمانان به سبب مراجعه نكردن به

ـ از حق و حقیقت دور ماندند و حتیبیتپیشوایان حقیقی دین ـ یعنی اهل

ظلم كردن را برای خدا جایز شمردند! حقیقت اما این است كه این آیات از

ست. ها چیز دیگریگوید و مفهوم آنمطلب دیگری سخن می

30

فرض كنید كه شخصی آگاهانه و با اختیار خودش، چشم خود را با چاقو

كور كند و تا پایان عمر از نعمت بینایی محروم شود و هیچ پزشكی نتواند او

ـ خود شخـص1توان بررسی کرد: را معالجه کند. این حادثه را از دو جهت می

که با اختیـار خویـش چمشش را نابود کرده و بدون تردید مقصر اصلی

ی آفریدگار جهان به اینـ برندگی چاقو كه بدون شك داده3شود؛ شمرده می

جسم است، و چاقو که به خواست و ارادهی خدا، تیز و برنده شده و توانسته

چشم آن شخص را از بین ببرد. بنابراین، كوری آن فرد از یك سو به خودش

شود و از سوی دیگر به خدا. البته باید توجه داشت كه او بانسبت داده می

اختیار خودش، از قوانین خدا طوری استفاده كرده كه به نابودی چشمانش

توانست با اختیار خود، از قوانین دیگر خدامنجر شده است؛ در حالی كه او می

كه چشم او را سالم نگه می داشت، استفاده كند و برای همیشه بینا باشد؛ مثال

ها نزند و برای معاینه نزدهمیشه از چشمانش مراقبت كند، دست آلوده به آن

پزشك برود و بدینترتیب به خواست خدا بینا بماند. آری، داستان هدایت یا

توسط خدا نیز مانند همین مثال است. حقیقت این استگمراه شدن انسان

كه بر اساس قانون پروردگار هستی، انسان به سبب نپذیرفتن حق و حقیقت31

دهد و دیگركم قدرت تشخیص حق و باطل را از دست میو لجاجت با آن، كم

بیند؛ بلكه بالعكس، پیرو باطل و دشمنحق را درست و باطل را نادرست نمی

شود، و در این حالت،حق شده، با اختیار خود به كوردلی و گمراهی دچار می

كند و هیچدیگر هیچ پندی ـ حتی سخن پیامبر خدا ـ در دل و جانش اثر نمی

ماند. این واقعیت، بارها در قرآن تكرار شدهامیدی برای هدایتش باقی نمی

كههنگامیفرماید: » سورهی صف می5است. برای مثال، خداوند در آیهی

«هایشان را منحرف کرد.آنان از حق منحرف شدند، خدا نیز دل

دارآری، بر اساس قانون خدا، كرهی زمین جاذبه دارد، و این قانون، نگه

زندگی موجودات در آن شده است؛ اما اگر كسی به جای استفادهی صحیح

هایشاز این قانون الهی، خود را به قعر درهی عمیقی پرت كند و استخوان

1تواند قانونگزار جهان هستی را سرزنش کند؟! بشكند، آیا می

سورة بقره( استفاده شده است.7 )ذيل آية 83، ص1 در نگارش اين متن از تفسير نمونه، ج- 132

چرا ما در هنگام بیماری به پزشکدانید، بپرسید:. اگر نمی44 و 43

-شناسان میكنیم؟ چرا برای اطالع از اوضاع ستارگان سراغ ستارهمراجعه می

-های مورخان را مطالعه میرویم؟ چرا برای آگاهی از تاریخ گذشتگان، كتاب

كنیم؟كنیم؟ و چرا برای شناخت انواع جانوران، از جانورشناسان سؤال می

پاسخ این سؤاالت، روشن و شبیه یکدیگر است: »در هر دانـشی باید به

متخصص آن مراجعه كرد.« خداوند در این آیات، به همین قاعدهی منطقی

خواهد كه در مسایلی كه آگاهی درستی ازكند و از همهی مردم میاشاره می

)فسئلوا اهل الذکر انها ندارند، به متخصصان و خبرگان آن فن مراجعه کنندآن

.کنتم التعلمون(

ها نیاز داریم اما یكسان نیستند و برخی از بعضیاهمیت علومی كه ما به آن

تر است؛ زیراترند. مثال دانش پزشكی از علم نجوم برای ما مهمدیگر مهم

دانیم كهسالمت و حیات جسم ما به این دانش وابسته است. البته همه می

رود و این روح و جانجسم ما پس از چند سال زندگی در دنیا از بین می

ماند. بنابراین، علم و دانـشی كه سالمت و حیاتماست كه تا ابد باقی می

ست كه ما به آن نیاز داریم و برایترین علمیروح ما به آن وابسته است، مهم33

ایم برایآگاهی از آن باید به متخصصان آن مراجعه کنیم. از این رو ما موظف

آگاهی از علم دین ـ كه ضامن سعادت ابدی ماست ـ به دانشمندان آن یعنی

مراجعه کنیم و راه و رسم زندگی خود را از و امامان معصومپیامبر

كسانی بیاموزیم كه هیچ خطا و اشتباهی در نظریاتشان وجود ندارد. در

خوانیم كه ایشان خود را »اهل ذكر«روایات فراوانی از پیشوایان دین می

- نیز بر همین گفته تأكید می44اند. آیهی )دانشمندان دینشناس( معرفی كرده

)وشمرددهندهی آیات قرآن برمی را روشنگر و توضیحكند و پیامبر اسالم

ل الیهم( ن للناس ما نز الیك الذكر لتبی كند كهروشنی بیان می. این آیه بهانزلنا

مراجعه كنیم، و به دستوربرای فهم درست و دقیق آیات قرآن باید به پیامبر

برویم. از این رو ما شیعیانخود آن حضرت، پس از او، نزد امامان معصوم

كنیم كه برای فهم معانی واالی آیات قرآن و آگاهی درست از دین وافتخار می

كنیم كه از سوی خدادستورهای خدا، به متخصصان و دانشمندانی مراجعه می

اند و بدون هیچ خطایی از كتاب او آگاهی کامل دارند. در اینمنصوب شده

دوران نیز كه آخرین امام معصوم به خواست خدا غایب است، برای آشنایی

ها برایكنیم؛ كسانی كه به طور تخصصی سالبا دین، به مجتهدان مراجعه می34

اند و آمده، تالش كردهبیتفهم دستورهای خدا که در قرآن و سخنان اهل

-دستورهای خدا را از این دو منبع ارزشمند دریافت كرده، برای ما توضیح می

1دهند.

در نگارش اين متن از تفاسير الميزان و نمونه، ذيل آيات مورد بحث استفاده شده است.- 135

دوران پیش از اسالم ـ. مقابلهی اسالم با جنایتی هولناك:59 و 58

های نابجا، ظلم وكه به »جاهلیت« معروف است ـ دوران خرافات، تعصب

ست. به فرمودهی قرآن، مردم بر لبهی پرتگاه جهنمریزیبیداد، و جنایت و خون

، مردم، بدترین راه و رسممؤمنان علی، و به گفتهی امیر 1قرار داشتند

یكی از رسوم بسیار زشت دوران جاهلیت در میان برخی2زندگی را داشتند.

اند كه نخستیناز اقوام عرب، زنده به گور كردن دختران است. مورخان گفته

ای به نام »بنیتمیم« بود. قومی كه به این جنایت هولناك دست زد، قـبیله

هایشـان با كسری ـداسـتان از ایـن قرار است که آنان در یكی از جنـگ

پادشاه ایران ـ شـكست خوردند، و به دستور كسری، زنان و فرزندان ایشان

به اسارت در آمدند و در قصر پادشاه به خدمت گماشته شدند؛ اما پس از

تمیممدتی، میان این دو گروه، صلح حاكم شد و پادشاه ایران، زنان اسیر بنی

را آزاد گذاشت كه به سرزمین خود بازگردند یا در قصر باقی بمانند. در این

هنگام، گروهی از آن زنان، باقی ماندن در قصر پادشاه ایران را به بازگشت

تمیمترجیح دادند و نزد قوم خود باز نگشتند. به همین سبب، مردان بنی

103عمران، آل- 126البالغه، خطبة نهج- 2

36

خشمگین شدند و تصمیم گرفتند از آن پس نوزادان دختر خود را زنده زنده

در خاك قرار دهند تا دیگر دچار چنین سرشكستگی و ننگی نشوند! پس از

این تصمیم جاهالنه، برخی دیگر از اقوام عرب نیز از آنان پیروی كردند و این

البته شاید علل1كم در میان بسیاری از قبایل عرب مرسوم شد.جنایت كم

ها و نقش نداشتن در تولید و اقتصاددفاع بودن دختران در جنگدیگری مانند بی

. از2نیز اعراب نادان و دنیاپرست آن روزگار را به چنین كاری واداشته باشد

های مشرك، پسران را فرزند خودشود كه عربآیات قرآن همچنین استفاده می

دانستند و اعتقاد داشتند كه دختران، فرزندان خدا هستند، و آنچه برایمی

اسالم اما با قاطعیت تمام3ایشان ارزش داشت، پسران بودند و نه دختران!

-با این عقیدهی زشت و نابخردانه مبارزه و آن را محكوم کرد. در تاریخ می

در مورد زنده به گور كردنخوانیم هنگامی كه برخی از مسلمانان با پیامبر

-گفتند، آن حضرت به شدت پریشان شده، میدخترانشان در گذشته سخن می

انگیز ایستاد و برای دختران نیزتنها در مقابل این عمل نفرتگریست. اسالم نه

277، ص12 الميزان، ج- 1410، ص6 تفسير نور، ج- 2 به روشني به اين مطلب اشاره دارد و شايد برخالف نظر رايج، ريشة اصلي زنده به گور كردن دختران ـ به57 آية - 3

تميم. والله العالم.جاهلي در مورد خدا، فرشتگان دختر و فرزندان خدا بوده و نه داستان بنيگواهي قرآن ـ اعتقادات عرب37

مانند پسـران حق حیات قائل شد، بلكه دختر را موجودی پرخیر و بركت

معرفی كرد و او را صاحب احترامی ویژه شناساند.

ست؛ همدختر چه فرزند خوبیخوانیم: » میدر روایتی از پیامبر اسالم

كار است، هم مونس و همدم استپرمهر و محبت است، هم كمك

« در حدیث دیگری از آنكند.و هم غم و اندوه را از دل و جان پاك می

ای برایرود و تحفهكسی كه به بازار میخوانیم: »حضـرت می

خواهد به نیازمندانست كه میخرد، همچون كسیخانوادهی خود می

خواهد تحفه را كه میكمك كند ]و همان پاداش را دارد[، و هنگامی

تقسیم كند، نخست باید به دختران و بعد به پسران خود بدهد؛

زیرا هر كس دخترش را شاد كند، چنان است كه گویی یكی از

پیامبر1« را از بند بردگی آزاد كرده باشد.فرزندان اسماعیل

گزاشت که مردم تعجب احترام می، خود نیز چنان به دخترش فاطمهاسالم

بوسید، و هنگامکردند. او با تمام مقامی که داشت، دست دخترش را میمی

کرد، دخترش فاطمه بود، وبازگشت از سفر، نخستین کسی را که دیدار می

بخش پاياني متن از تفسير نمونه، ذيل آية مورد بحث اقتباس شده است.- 138

- که از او خداحافظی میخواست به سفر برود، آخرین کسیهنگامی که می

بود. کرد، فاطمه

39

یكی از اهدافنظیر:انگیز دو مادهی غذایی بی. تولید شگفت69 تا 66

ها با پروردگار دانا و توانایشانقرآن كریم، آشنا کردن هر چه بیشتر انسان

کندهای اطرافشان متوجه میها را به پدیدهاست. به همین سبب، قرآن، انسان

-دارد. این آیات، به دو پدیدهی شناختهو به دقت کردن در جهان آفرینش وا می

های وجود وها به مثابه دو نشانه از نشانهشده و مورد استفادهی انسان

ی تولید شیركند. نخستین پدیده، نحوهعظمت خدای جهانآفرین اشاره می

است. شاید كسی در كرهی زمین وجود نداشته باشد كه از این مایع لذیذ و

مغذی استفاده نكرده باشد؛ مایعی که توجه به شیوهی تولید آن، انسان را در

كه غذابرد. بر اساس مطالعات دانشمندان، هنگامیحیرت و شگفتی فرو می

شود، در داخل معده ودر معدهی چهارپایان شیرده هضم و آمادهی جذب می

گیرد و عناصر مفید وها رگ نازک مویین قرار میها، در برابر میلیونهای آنروده

انگیزی درشود و در فرایند بسیار عجیب و شگفتالزم آن به خون جذب می

ها به شیر سفیدرنگ و خوشبو و خوشطعمی تبدیل شده، از بدن حیوانپستان

-ترین غذاهای جهان است؛ غذایی كه به گفتهشود. شیر، یكی از كاملخارج می

ی تمام دانشمندان و پزشكان، برای سالمت انسان بسیار الزم است. در40

تواند جای آب و غذا راتنها چیزی كه میخوانیم: » میحدیثی از پیامبر

« بگیرد، شیر است.

كند، فرایند تولیدانگیزی كه این آیات به آن اشاره میی شگفتدومین پدیده

-شک همهی ما با این مادهی شیرین و لذیذ آشنا هستیم؛ مادهعسل است. بی

شود و بیشتر موردشمار آن برداشته میای از خواص بیای كه هر روز پرده

هاگیرد. اگرچه امروزه پزشکان بیماران خود را برای انوع درمانتوجه قرار می

ای سال قبل، قرآن كریم آن را ماده1400کنند، به صرف عسل سفارش می

ترین مادهی غذاییشفابخش معرفی كرده، و پیشوایان دین، آن را شفابخش

های علم و قدرتاند. در هر حال، شیوهی تولید آن، یكی از نشانهنام برده

های دور و بازگشت دقیق وست. حركت زنبورها به سرزمینپروردگار هستی

ها و تبدیل مواد اولیه به عسلبموقع به كندوهایشان، تولید عسل در شكم آن

-انگیز عسل و ساخت اتاقكسازی حیرتنرم و لذیذ و خوشگوار، نحوهی ذخیره

باره، همه گویایهای دیگر در ایننظیر، و شگفتیضلعی با معماری بیهای شش

-نهایت دانا و تواناست. بهكنندهی جهان هستی، بیاین حقیقت است که اداره

-شده و خون، شیر خالص به وجود میراستی كدام قدرت از میان غذای هضم41

ها را بهها و شیرهی درختان و مواد غذایی میوهآورد، و چه كسی شهد گل

كند؟ آیا چهارپایانها و خواص گوناگون تبدیل میها و طعمها با رنگانواع عسل

شیرده و زنبورها در تولید شیر و عسل، از خود اختیاری دارند؟ آیا تا به حال

ایم كه گروهی از این موجودات پرمنفعت تصمیم گرفته باشند كه شیرشنیده

ها به فرمان پروردگارشان برای تولیدیا عسل درست نكنند؟! هرگز! زیرا آن

اند و با تمام وجود از فرمان خالق خودچنین مواد پرمنفعتی خلق شده

کنند. پس ما نیز بهتر است گوش به فرمان پروردگارمان باشیم واطاعت می

همتا غافلهای او بیندیشم و از وجود آن قدرت بیبیش از پیش در نشانه

1نشویم.

در نگارش اين متن از تفسير نمونه، ذيل آيات مورد بحث استفاده شده است.- 142

بدونشك. دو مثال زیبا برای آشنایی بیشتر با خدای یگانه:76 و 75

ست؛ترین دعوت قرآن، دعوت به خدای یگانه و یكتاپرستینخستین و مهم

های گوناگونی در قرآن طرح شده است. این آیات نیز بادعوتی که به صورت

دو مثال زیبا، مردم را به خدای یكتا توجه داده و توحید و یكتاپرستی را با

شرك و چندخدایی مقایسه کرده است. در مثال یکم، دو شخص متفاوت

اند؛ یكی، بردهی زرخریدی كه مالك هیچ چیز حتی مالك خودشفرض شده

کندنیست و به خودی خود، حق انجام هیچ كاری را ندارد و تنها كارهایی را می

دهد؛ در مقابل، شخصی كه آزاد و صاحب مال و ثروتكه اربابش دستور می

فراوان است و در هر زمان كه بخواهد، آشكارا یا پنهان از مال و ثروتش

كند. خدا با این مثال روشن و زیبا، كسانی را كه دنبال معبودان باطلخرج می

تنها مالك هیچدهد كه خدایان ایشان، نهو دروغین هستند، به این نكته توجه می

چیزی در این جهان نیستند، مالك وجود خودشان هم نیستند و بدون اختیار

روند. آیا چنیناند و روزی از میان میخودشان، روزی به هستی پا گذاشته

نیاز كه تمام جهان هستی بهموجودات ضعیف و ناچیزی، با خدای توانا و بی

-خواست و ارادهی او پدید آمده و هر گونه بخواهد، در آن دخل و تصرف می43

میرد، یكسان هستند؟ پاسخ روشنگاه نمیكند و همیشه زنده است و هیچ

؛ یعنی سپاس»الحمد لله«فرماید: می75است. به همین سبب، در پایان آیهی

داشت است. و ستایش برای خداست و تنها او سزاوار پرستش و بزرگ

- نیز با همین روش، تقابل توحید و شرك را برای مردم ترسیم می76ی آیه

رساند. در این مثال نیز دو نفركند و سستی تفكر مشـركان را به اثبات می

تواندفهمد و نه میست كه نه چیزی میاند: یكی، شخص الل و گنگیفرض شده

چیزی را به دیگران بفهماند و هیچ كار مفیدی از او ساخته نیست. او به هر جا

گردد و هیچ خوبی وشود، دست خالی باز میو برای هر كاری كه فرستاده می

-ست كه از او مراقبت میآورد و در تمام كارها، سربار كسیخیری ارمغان نمی

كند و هیچ اختیاری از خودش ندارد. شخص دیگر، در سالمت كامل جسمی و

روی در كارها و پرهیز ازبرد و همیشه دیگران را به میانهروحی به سر می

كاری وكند و زندگی خودش را نیز بر اساس درستافراط و تفریط توصیه می

-راستی بنا کرده، همهی كارهایش پسندیده و زیباست. آیا این دو نفر مقایسه

جان و معبودانهای بیشدنی هستند؟ پاسخ این سؤال نیز مشخص است. بت

توانندفهمند، نه میباطل مشركان، مانند شخص نخست هستند؛ نه چیزی را می44

است و هیچ كارحقیقتی را بیان كنند، تمام هستی و وجودشان به خدا وابسته

خاصیتی، با خدای یكتا كهدهند. آیا چنین موجودات بیمفیدی در جهان انجام نمی

انگیز را آفریده و وجودش سراسر درستی، پاكی، راستی وجهان شگفت

كند و كسانی راعدالت است و با پیامبرانش مردم را به راه راست دعوت می

كند، برابركه به دعوت او پاسخ مثبت دهند، به سعادت جاودان هدایت می

هستند؟ پس چه زیانی از این باالتر كه برترین مخلوق خدا ـ یعنی انسان ـ در

ارزش به خاك بیفتد و عمری را به عبادت آنانبرابر موجوداتی پست و بی

نیاز كهسپری كند ؟! و چه سعادتی از این واالتر كه انسان در برابر خدای بی

اش را ازنهایت است، سر تعظیم فرود آورد و برنامهی زندگیعلم و قدرتش بی

. 1همتا فراگیردخدای بی

در نگارش اين متن از تفسير الميزان، ذيل آيات مورد بحث استفاده شده است.- 145

یكی از بیشترین موضوعاتی كه در. شش نعمت ارزشمند:81 و 80

-های خدا و متوجه کردن مردم به آنسورهی نحل نمود یافته، یادآوری نعمت

هاست تا از یك سو مردم با آفریدگار نعمتبخش خود بیشتر آشنا شوند و از

سوی دیگر، شكرش را بیشتر به جای آورند. از این رو برخی این سوره را

-اند؛ زیرا در آن به حدود پنجاه نعمت از نعمتها( نامیدهسورهی »نعم«)نعمت

های خدا. در این دو آیه نیز به بعضی از نعمت1های خدا اشاره شده است

ها به ترتیبها نقش مهمی دارند. این نعمتاشاره شده كه در زندگی انسان

هایترین نعمتهای ثابت: بدون شك، خانه، یكی از مهمـ خانه1اند: چنین

های دیگر گوارا نیستند. خداست كه اگر نباشد، نعمت

کند و تن و جانش را ازاش احساس آرامش و امنیت میانسان در خانه

رهاند و در محیطی گرم و صمیمی، با اعضایخستگی تالش روزانه می

ها چیزی بهراستی اگر انسانکند. بهاش تبادل عواطف و احساسات میخانواده

هایـ خانه2بار بود! شان چه فالکتنام خانه و جایی برای زیستن نداشتند، زندگی

درستیشدنی: شاید این نعمت را ما در این روزگار مانند گذشتگان بهحمل

342 و ص150، ص11 تفسير نمونه، ج- 146

درک نکنیم؛ ولی هماكنون نیز در بعضی نقاط زمین، افرادی هستند كه در

-شان پیوسته كوچ میجای ثابتی استقرار ندارند و به سبب نوع خاص زندگی

های چرمی كه از پوستكنند. برای چنین افرادی، ارزش چادرها و خیمه

هایی محكم و مقاومچهارپایان درست شده، كامال آشكار و روشن است؛ خانه

كند وكه آنان را در برابر گرمای آفتاب و سرمای هوا و برف و باران حفظ می

-در هنگام ضرورت به راحت جمع شده، به نقطهی دیگری از زمین منتقل می

-ـ اثاث منزل و كاالهایی كه با پشم، كرك و موی چهارپایان تولید می3شود.

ترین وشود. بدونشك، هم در گذشته و هم در زمان حاضر، یكی از مرغوب

هایی هستند كه از كرك و مو و پشم خالصترین اثاث و كاالها، آنمناسب

ها،ها، پارچهها، گلیمچهارپایان تولید شده باشد؛ محصوالتی همچون انواع فرش

ها و ... . این تولیدات، به سبب داشتن منشأ طبیعی، با جسم انسانخیمه

-هایی را كه از مواد مصنوعی ایجاد میسازگارتر است و حساسیت و ناراحتی

گونه كه انسان در زندگی خود بهها: همانـ نعمت سایه4شود، با خود ندارد.

تابش نور نیاز دارد، به سایه هم نیاز دارد؛ زیرا اگر پیوسته در معرض نور

ترین سایهدانیم که بزرگشود. میاش غیرممكن میقرار داشته باشد، زندگی47

برای ما ساكنان زمین، سایهی كرهی زمین است كه شب نام دارد و نیمی از

ها برایپوشاند. نقش این سایهی بزرگ در زندگی انسانسطح زمین را می

تر در مناطق دیگرهای كوچككس پوشیده نیست؛ به همین ترتیب، سایههیچ

های كوهستانی: ممكن استـ پناهگاه5رسانند. ها سود میزمین هم به انسان

خاطر هرگزهای كوهستانی برای شهرنشینان آسودهاهمیت غارها و پناهگاه

ها و خالصه همهیدفاع، چوپانگردها، مسافران بیروشن نباشد؛ ولی بیابان

اند و در یك آفتاب داغهای ثابت و سیار محرومكسانی كه از نعمت خانه

دانند که وجود یك پناهگاهشوند، میتابستان یا سوز سرمای زمستان گرفتار می

ها و حیوانات زیادی را ازكوهستانی تا چه اندازه اهمیت دارد و گاهی انسان

ها درگونه پناهگاهكه معموال اینبخشد؛ بهخصوص اینمرگ حتمی نجات می

كننده: لباس،های حفظـ لباس6زمستان، گرم، و در تابستان، سرد است.

هاهای متعددی برای انسان دارد؛ اما این آیات به یك فایدهی مهم لباسفایده

هاست. كنندگی آنكند و آن خاصیت حفظاشاره می

ها را در برابر سرما وهایی كه انسانـ لباس1این محافظت، دو نوع دارد:

راستی در میان تمام موجودات زنده، تنها ماكنند. بهگرمای هوا حفظ می48

ترین و نیز سردترین نقاط زمین،ها از چنین نعمتی برخورداریم و در گرمانسان

ها در برابرهایی كه مردم را در جنگـ لباس2کنیم. به کمک آن زندگی می

ها در گذشته زره نام داشته و اکنون نیزكند. این لباسضربات دشمن حفظ می

-ی زیانهای دیگر چون گازها و اشعههای ضد گلوله و ضد آسیبانواع پوشش

1بخش وجود و رواج دارد.

های قرآن كریم، ارایهی یكی از ویژگیترین برنامهی اجتماعی:. كامل90

مفاهیم واال و پرمعنا در قالب جمالت كوتاه و مختصر است. قرآن که قانون

ترین برنامهی زندگی بشر است، به تمام نیازهای انساناساسی اسالم و مهم

توجه داشته است. از این رو ما وظیفه داریم كه در آیات این كتاب ارزشمند

بیندیشیم و راه زندگی خود را از آیات آن پیدا كنیم. این آیه، با دادن شش

ترین عوامل سعادت بشر اشاره كرده است. ازدستور مهم اجتماعی، به مهم

این شش فرمان، سه دستور، جنبهی امری، و سه دستور، جنبهی بازدارندگی

دارند.

در نگارش اين متن از تفسير نمونه، ذيل آيات مورد بحث استفاده شده است.- 149

ـ عدل: شاید بهترین تعریفی1هاست: ها امر شده، اینسه موردی كه به آن

كه از عدل ارایه شده، »قرار دادن هر چیزی در جای مناسبش« است. در

ها و زمین، بهوسیلهی عدلآسمانخوانیم كه » میروایتی از پیامبر

ای هنگامی مفید و پربازده زیرا هر مجموعه1«؛شودبرپاست و اداره می

است كه اجزایش در جای درست خود قرار گرفته باشند و به اندازه و به دور

ترین نیاز جامعهی انسانی، عدلاز افراط و تفریط عمل كنند. از این رو مهم

توانند رنگ خوشبختیو داد است و مردم تنها در سایهی این نعمت بزرگ می

ست، بهـ احسان: هرچند عدالت، اساس جامعهی انسانی2ببینند. را به خود

تواند نیاز مردم را برطرف کند؛ زیرا مردم در بسیاری از اوقات بایدتنهایی نمی

فراتر از وظیفهی خود عمل كمك كنند و بیش از حق دیگران به آنان یاری

توان دست رویرسانند. برای مثال، در هنگام جنگ یا بروز حوادث طبیعی نمی

های عادالنه و سایر قوانین عادی شد؛ بلكه بایددست گذاشت و منتظر مالیات

نوع شتافت و از حق خود به آنان بخشید. در حقیقت،با تمام وجود به یاری هم

عدالت، دادن حقوق مردم به آنان، و احسان، لطف و بخشش به ایشان

103، ص4 عوالي الآللي، ج- 150

ترهای كوچكـ نیكی به نزدیكان: چون هر جامعهی بزرگ، از جامعه3است.

هایرسانی در این جامعهشک اتحاد و كمكیعنی خویشاوندان تشكیل شده، بی

تر، باعث سالمت و سعادت كل جامعه خواهد شد. از این رو خداوندكوچك

ی ویژه به نیکی بهپس از توصیه به احسان و نیكی به همهی مردم، توصیه

ـ1هاست: ها نهی شده، اینخویشاوندان کرده است. سه موردی كه از آن

فحشاء: فحشاء به معنای كار بسیار زشت است، و منظور از آن در این آیه،

شک روحیهی خداترسی راست. گناهان پنهانی، بیاحتماال گناهان زشت پنهانی

ـ2كند. برد و انسان را به كارهای زشت دیگر تشویق میدر انسان از بین می

ست كه از نظر دین و عقل، زشت و ناروا باشد، و در اینمنكر: منكر، كاری

ـ بـغی: بغی به معنای فراتر3ست. آیه، احتماال به معنای گناهان آشكار و علنی

شک بخشرفتن از حق خود و ظلم و ستم و تجاوز به حقوق دیگران است. بی

ای از مشكالت هر جامعهی ناسالمی به این صفت ناپسند و خودخواهانهعمده

هاست وشود. این شش دستور، منشور سعادت اجتماعی انسانمربوط می

ای را به گلستان تبدیل كند. پیامبر گرامی اسالمتواند هر جامعهعمل به آن می

51

ان اللهفرماید: فرموده است: »مجموعهی تقوا در این گفتار خداست كه می

1یأمر بالعدل و االحسان و ... «

در نگارش اين متن از تفسير نمونه، ذيل آية مورد بحث استفاده شده است.- 152

های منحصر به فرد انسان در میان یكی از ویژگی. زندگی پاك:97

درستی معلوم نباشد كهموجودات دیگر، خالقیت و هنرمندی اوست. شاید به

اند؛ ولی بدونشك تاریخها هنرهای گوناگون را ایجاد كردهاز چه زمانی انسان

زنیبافی، قلمگردد. نقاشی، خطاطی، قالیهنر به هزاران سال قبل باز می

ست كه در میان ما رواج دارد. در میانهایی از هنرهای معروفیو ... ، نمونه

تر و ارزشمندتر است؟ شاید بتوان ادعاهمه هنر اما چه هنری از همه مهماین

ها، هنر زندگی كردن است. آری،ترین هنر در میان تمام انسانكرد كه مهم

روند؛آیند و میها در دوران كوتاه و زودگذر عمر، یكی پس از دیگری میانسان

كنند و زیباترین اثر هنری انسانی یعنیولی برخی از آنان استادانه زندگی می

های پیامبران وگذارند. سرگذشتزندگی زیبا و پاكی را از خود به جای می

ای درخشان درست كه همچون ستارهامامان، هر یك اثری جاودان و ماندنی

توان چنین اثر زیبایی را ازكند. اما چگونه میآسمان انسانیت نورافشانی می

دهد.خود به جا نهاد؟ آفریدگار مهربان انسان در این آیه به این سؤال پاسخ می

به فرمودهی قرآن، قبول دعوت خداوند و ایمان آوردن به او و اطاعت از

بخشد كه در پرتو آن، حق و حقیقتدستورهایش، به انسان بینش خاصی می53

كند كه تنها وجود ماندنی در جهان، وجوددهد و یقین میخوبی تشخیص میرا به

همتاست و چیزهای دیگر ـ هر قدر هم زیبا و فریبنده باشند ـ روزی ازخدای بی

بین خواهند رفت.

بندد وبه همین سبب، شخص باایمان و نیكوكار، با تمام وجود به خدا دل می

-تالش و فعالیتش را یكسره برای خشنودی خدا و نزدیك شدن به او به كار می

كند، و آن، به دستگیرد. در این حالت، زندگی انسان تنها یك جهت پیدا می

آوردن خشنودی خداست؛ و تمام امکانات و شرایط زندگی برای رسیدن به

دهند. بدین ترتیب، سالمت و بیماری، ثروتاین هدف، دست به دست هم می

و فقر، قدرت و ناتوانی، شهرت و گمنامی، همه و همه، مسائل فرعی زندگی

ها، به راه خود یعنی جلبشوند كه انسان باایمان، بدون دل بستن به آنمی

دهد. در این حالت، تغییر اوضاع و احوال برای انسانرضایت خدا ادامه می

-كند و انسان در هر حال، احساس لذت، بزرگی، عزت و كمال میتفاوتی نمی

-كند؛ زیرا راه زندگی خود را پیدا كرده و در پناه خدایی قرار گرفته كه هیچ

. قرآن، این زندگی1گونه ضعف و ناتوانی و بیماری و نابودی در او راه ندارد

در نگارش اين متن از تفسير الميزان، ذيل آية مورد بحث استفاده شده است.- 154

نامد؛ یعنی زندگی پاک؛ زندگی همراه با قناعت و روزیرا »حیات طیبه« می

حالل و توفیق اطاعت و عبادت خداوند، و رضایت به آنچه او برای انسان

1ها.ها و خیانتها، ظلممقدر کرده است، و به طور کلی، زندگی دور از آلودگی

ترین آثار تاریخ بشریت است؛ سرگذشتداستان كربال، یكی از هنرمندانه

مردانی بزرگ كه برای خشنودی خدا، از همه چیز خود دست كشیدند و با فدا

شان ـ یعنی جان خود ـ در دریای رضای الهیترین سرمایهكردن باارزش

خوانیم که در مسیر كربال،ور شدند. در فرازی از این ماجرای زیبا میغوطه

عرض كرد: پدر جان، آیا ما بر حق به پدر خود امام حسیناكبرحضرت علی

نیستیم؟ حضرت فرمود: چرا پسرم؛ سوگند به خدایی كه بندگان به سوی او

اكبر گفت: پدرجان، در این صورت، دیگر به مرگایم. علیگردند، ما بر حقبازمی

خوانیم كه چهرهی مبارك امام حسین. همچنین در تاریخ می2دهماهمیتی نمی

و یاران خاص او در روز عاشورا، با نزدیك شدن به زمان شهادت، لحظه به

در واقع پاك و زیبا زیستن، با زندگی3شد.تر میتر و بانشاطلحظه برافروخته

درد و رنج متفاوت است؛ زیرا در حالت یکم، دل و جان انسانآلود و بیرفاه394، ص 11 تفسیر نمونه، ج - 170 اللهوف، ص- 2297، ص44 بحاراالنوار، ج- 3

55

شود، وها در آن ناپدید میها و رنجكرانی متصل است كه تمام سختیبه دریای بی

در حال دوم، روح و جان انسان مانند ظرف كوچكی از آب است كه انسان

خورد. پیوسته غصهی آلوده شدن آن را می

56

دانیم كه بدی كارهای زشت و ناپسند، به همهی ما میها:. كلید زشتی105

تر از كارهای دیگر است. حتی گاهییك اندازه نیست، و برخی از كارها، زشت

شود، و اگر انسان از آن خوددارییك كار بد، منشأ چند كار ناپسند دیگر می

هایترین نمونهماند. یكی از روشنكند، از انجام كارهای بد دیگر نیز در امان می

ست كه در میانترین كارهاییست. دروغ، یكی از زشتگوییچنین گناهانی، دروغ

شود، و هرانگیز محسوب میتمام مردم جهان ـ با هر دین و آیینی ـ بد و نفرت

انسانی كه از سالمت روحی و روانی مناسبی برخوردار باشد، آن را ناپسند

كندشمرد؛ زیرا دروغ، ارزشمندترین گوهر انسانی یعنی حقیقت را پنهان میمی

نشاند. دروغ،و چیزی را كه وجود ندارد، به جای چیزی كه وجود دارد، می

-ظن را رواج میبرد و بدبینی و سوءاعتماد متقابل را در میان مردم از بین می

كاری و خیانت به دیگران را در چشم انساندهد. دروغ، بزرگی گناه و تبه

گو پس از هر كار زشت، امیدوار است كه آنكند؛ زیرا انسان دروغكوچك می

ایكار جلوه دهد. در یك كالم، دروغ مانند غدهرا بپوشاند و خود را درست

دواند و هیچ جای سالمی برای اوست كه در وجود انسان ریشه میسرطانی

گذارد. از همین رو قرآن كریم و پیشوایان دین، دروغ را در ردیفباقی نمی57

-كفر به خدا دانسته و وجود این ویژگی در انسان باایمان را محال برشمرده

اند.

«. پیامبرگویندایمان دروغ میتنها افراد بیخوانیم كه »در همین آیه می

هرگاه انسان مسلمانفرماید: » در بیان زشتی دروغ چنین میاسالم

کنند و از قلبش بویدروغ بگوید، هفتادهزار فرشته او را لعنت می

رسد و مأموران عرش نیز اوشود که تا عرش خدا میبدی خارج می

تمامخوانیم: » می در حدیثی از امام حسن عسکری1«کنند.را لعنت می

« رابطهی2ها در اتاقی قرار داده شده و کلید آن دروغ است.پلیدی

گو باشد؛تواند راستکار هرگز نمیدروغ و گناهان دیگر این است که انسان گناه

گویی موجب رسوایی او میزیرا راست شود و برای پوشاندن آثار گناه معموال

گشاید،کاری انسان میباید به دروغ متوسل شد. آری، دروغ، راه را برای گناه

کند. در تاریخ آمده است که شخصی خدمتگویی، او را محدود میو راست

شود. سپس از رسید و گفت که متأسفانه مرتکب برخی از گناهان میپیامبر

یک تالش کند. پیامبرنمایی خواست که نخست برای ترک کدامآن حضـرت راه

263، ص69 بحاراالنوار، ج- 1 همان- 2

58

گویی نهی فرمود. آن مرد به پیامبرنخست او را از دروغقول داد که دیگر

هایی خارج شد؛ اما دوباره در دلش وسوسهدروغ نگوید و از محضر پیامبر

برای انجام برخی از گناهان ایجاد شد؛ ولی فوری به یاد تعهدش با پیامبر

از او در بارهی کارهایشافتاد و در این فکر فرو رفت که اگر فردا پیامبر

شود، و اگر دروغتواند بگوید؛ اگر راست بگوید، رسوا میسؤال کند، چه می

بگوید، قولش را زیر پا گذاشته است. پس از آن کار صرف نظر کرد، و

1خودداری او از دروغ باعث شد که برای همیشه تمام گناهان را ترک کند.

413، ص11 تفسیر نمونه، ج- 159

خداوند در این آیات ازهای خدا را گرامی بداریم:. نعمت114 تا 112

-گوید که مردمش در آرامش و امنیت زندگی میشهر آباد و خرمی سخن می

رسید و رنگ گرسنگی و فقرهای خدا از هر طرف به سویشان میکردند؛ نعمت

های خدا، به ناسپاسیدیدند. آنان اما به جای سپاسگزاری نعمترا به خود نمی

و قدرناشناسی روی کردند و پس از نمک خوردن، نمکدان شکستند. خدا نیز

ها را از ایشان گرفت و طعم تلخ فقر و ناامنی رابه کیفر ناسپاسی، آن نعمت

خوانیم که این ماجرا مربوط میبیتبه آنان چشاند. در برخی از روایات اهل

به یکی از اقوام بنیاسرائیل است.

گروهی از بنیاسرائیل نقل شده است: »در حدیثی از امام صادق

چنان زندگی مرفهی داشتند که حتی از مواد غذایی خود ـ

ساختند وهایی کوچک میبهخصوص از آرد و خمیر گندم ـ مجسمه

ها بهکردند؛ ولی انجام کار آنگاهی با آن بدن خود را نیز پاک می

جایی رسید که مجبور شدند همان مواد غذایی آلوده را بخورند، و

این ]ماجرا[، همان است که خدا ]در قرآن[ به آن اشاره کرده و

هاست که« این آیه، هشداری به آن .»ضرب الله مثال قریة ...«فرموده: 60

ها کهریزند؛ هشداری به آندان میهمیشه نیمی از غذای اضافی خود را به زباله

چینند که بیستای برای سه ـ چهار میهمان، چند نوع غذای رنگین میدر سفره

ی آنماندهتوانند از آن بخورند و سیر شوند، و حتی حاضر نیستند باقینفر می

ها که مواد غذایی را دررا به افراد گرسنه و تهیدست بدهند؛ هشداری به آن

کنند وتر فروختن ذخیره میها برای مصرف شخصی و در انبارها برای گرانخانه

شوند بهشود، و حاضر نمیگندد و فاسد میدارند که گاهی میقدر نگه میآن

تر یا رایگان در اختیار دیگران بگذارند! آری، همهی این گناهان، درقیمت ارزان

پیشگاه خدا مجازات و جریمه دارد، و کمترین مجازاتش، از دست دادن این

شود که بدانیم مواد غذاییتر میهاست. اهمیت این موضوع وقتی روشننعمت

روی زمین نامحدود نیست و به مقدار این مواد، نیازمندان و گرسنگانی وجود

-ها میدارند که استفادهی نادرست از این مواد، باعث محرومیت گروهی از آن

ای شده است. درشود. از این رو در روایات اسالمی به این نکته توجه ویژه

شد از[ ناراحت میپدرم ]امام باقرخوانیم: » میحدیثی از امام صادق

که بخواهد دستش را که به غذا آغشته بود، با دستمال پاک کند؛این

مکید؛ یا اگر کودکی دربلکه به احترام غذا، دست خود را می61

-کنارش بود و چیزی در ظرف او باقی مانده بود، آن را پاک می

-شود غذای کمی از سفره بیرون میفرمود: گاه میکرد. پدرم می

خنددکه خدمتگزار منزل میگردم؛ تا حدی افتد و من دنبال آن می

گردم[. پیش از شما، جمعیتی زندگی]که چرا دنبال یک ذره غذا می

هاهای فراوانی داده بود؛ اما آنها نعمتکردند که خدا به آنمی

جهت از میان بردند. خدا نیزناشکری کردند و مواد غذایی را بی

لطف و برکت خود را از آنان گرفت و آنان را به قحط مبتال

1«کرد.

در نگارش این متن از تفسیر نمونه، ذیل آیات مورد بحث استفاده شده است.- 162

، آخرین فرستادهی خدا، پیامبر اسالم:. راه و روش دعوت پیامبر125

وظیفهی بسیار سنگینی به عهده داشت. او وظیفه داشت پیام خدا را به تمام

هایی که تا پایان دنیا متولدهایی که در زمان او حضور داشتند و نیز انسانانسان

ریزی دقیق او برایشوند، برساند و آنان را با آفریدگار جهان و برنامهمی

ترین، سختسعادتشان ـ که دین نام دارد ـ آشنا کند. بدونشک وظیفهی پیامبر

ها تا روز قیامت هستند، وکار بود؛ زیرا مخاطبان دعوت او، تمام انسان

برقراری ارتباط با میلیاردها انسان و قانع کردن ایشان، کاری بس سخت و

دهد کهآید. پس خداوند در این آیه به پیامبر خود دستور میدشوار به حساب می

هایی که هر انسانمردم را به سه روش زیبا به راه خدا دعوت کند؛ روش

آورد. نخستین روش پیامبرها سر تسلیم فرود میآزاده و خردمندی در برابر آن

برای دعوت به سوی خدا، استفاده از حکمت و دانش و منطق و استدالل

ترین گام در دعوت به سوی حق، استفاده از منطقبود. آری، نخستین و مهم

شده است. اسالم، دین منطق و علم است وهای حسابصحیح و استدالل

کند. بررسی قرآن و آیاتی که درهمواره مردم را به اندیشه و تفکر دعوت می

کند. از نظرها به عقل و فکر و اندیشه اشاره شده، این ادعا را اثبات میآن63

اسالم، هر مسلمان باید با منطق و دلیل به اصول دین خود پی ببرد، و تقلید

از گذشتگان در این باره پذیرفته نیست. آیات قرآن و سخنان پیشوایان دین،

خردی و تقلید کورکورانه است.سرشار از دلیل و منطق و استدالل، و توبیخ بی

ی نیکوست. در مرحلهیدومین روش دعوت به سوی خدا، پند و موعظه

گرفت؛ در این مرحله، عواطفقبل، فکر و عقل انسان، بیشتر هدف قرار می

شود. البته از نظر قرآن، هر نوع پند و اندرزی مؤثرو احساسات او تحریک می

کند که نیکو باشد و از هر گونه خشونت،نیست؛ بلکه پند و اندرزی تأثیر می

جویی، تحقیر طرف مقابل، تحریک حس لجاجت او و مانند آن دور باشد.برتری

چه بسیار پندهایی که به سبب خوب نبودن، اثر معکوس می گذارند؛ زیرا مثال

گیرد، یا از آن بویدر حضور دیگران و همراه با تحقیر طرف مقابل انجام می

که پیامبر و امامان ما، هموارهشود؛ در حالیجویی پنددهنده شنیده میبرتری

از روی خیرخواهی و با ادب و احترام و حفظ آبرو و شخصیت طرف مقابل،

کردند. او را نصیحت می

ست که در برابر حقسومین گام دعوت به سوی خدا، مناظره با کسانی

ی پیشوایان دین، مناظره با این افراد استاند. در اینجا، وظیفهموضع گرفته64

تا با بحثی عالمانه و منطقی، درست بودن دین برایشان ثابت شود. البته این

روش نیز باید از هر گونه توهین، تحقیر، بداخالقی و غرور پاک باشد و با کمال

دهد که به بهترین دستور میادب و احترام صورت پذیرد. قرآن به پیامبر

-روش با مخالفان خود بحث کند. سیرهی پیشوایان دین نیز به خوبی نشان می

دهد که آن بزرگواران با مخالفان خود، عالمانه، قاطعانه، و در عین حال،

کردند. ما نیز به پیروی از پیامبر خود وظیفه داریم به خوبی بامؤدبانه بحث می

شهریان و همنوعان خود را با این سهدین خدا آشنا شویم و اطرافیان، هم

.1روش زیبا به سوی خدا دعوت کنیم

درنگارش این متن از تفسیر نمونه، ذیل آیات مورد بحث استفاده شده است- 165