Романын йазылмасында вя китабын чапындаэюстярдикляри кюмяклийя эюря Ханалара –хцсусиля Данцзя миннятдарлыьымы билдирирям.

ðåäàêòîð: Åhòèram ÈëùàìТяртибатчы: Тцнзаля ВащабгызыОператор: Севда гулийеВа

âöñàë íóðó

гОТиг яДябиййаТ.

гОРХу жанРынДа йазылмыш “999” РОманы йазычы-

нын ОХуъулаРла цчцнъц эюРцшцДцР.

бакы, “араз” няшриййаты, 2012, 434 сящ.

V

4998765577

0502012

ъ “Араз”, 2012

9-úu mÿrtÿbÿ

1 "Pàytàxtdà 22 yàølû gÿlèn þzönö ÷oxmÿrtÿbÿlè

bènànûn 9-úu mÿrtÿbÿsèndÿn àtàràq èntèhàr ådèb.Sàbun÷u Ràyon Polès Èdàrÿsèndÿn "Àpokàlèpsès"qÿzåtènÿ vårèlÿn mÿlumàtà gþrÿ, hàdèsÿ àyûn 13-ö, gåúÿràdÿlÿrèndÿ ràyonun K.Màrks kö÷ÿsè, 29/42 önvànûndàbàø vårèb. Àdû ÷ÿkèlÿn önvàndà yàøàyàn 1987-úè èl tÿvÿl-lödlö Sàrà Ålbrus qûzû Zåynàlovà þzönö yàøàdûüû åvènpÿnúÿrÿsèndÿn àtûb. O, àldûüû xÿsàrÿtdÿn yårèndÿúÿkå÷ènèb. Sàrà Zåynàlovànûn þzönÿ qÿsd åtmÿsènèn ÿsàssÿbÿbè bàrÿdÿ hÿlÿlèk mÿlumàt yoxdur. Gÿlènèn 7 àylûqhàmèlÿ olduüu bèldèrèlèr. Bu bàrÿdÿ dàhà ÿtràflûqÿzåtèmèzèn nþvbÿtè sàyûndà... Mötlÿq èzlÿyèn".

– Fÿlàkÿtdè! – Àynà qÿzåtè qàtlàyûb qûrmûzû söfrÿlèstolun östönÿ qoydu. Sonrà qàrøûsûndàkû àü fènúànûndèbèndÿ qàlmûø qÿhvÿdÿn bèr-èkè qurtum àlûb boüàzûnûyàølàdû:

– Hÿ... Ènàn kè, gÿlènèn àsfàltà yàpûødûüûnû gådèbgþrÿndÿ àyàq östÿ màtûm-mutum qurudu. Hå÷bèlmÿdèm fotoàpàràtû ÿlèmdÿ nåúÿ tutum, o bÿdbÿxtènøÿklènè nåúÿ ÷ÿkèm. Þzö dÿ dàr màúàldà. Sÿhÿr dÿqÿzåtèn ÷ûxàn gönö... Ènformàsèyànû ålÿ yoldà notbukàyàzdûm, gþndÿrdèm kè, sÿhèfÿyÿ qoysunlàr.

– Dànöz, sÿn hÿr ÷ÿkdèklÿrènèn dÿrdènè è÷ènÿyûüsàn, bèr dÿ gþrÿúÿksÿn kè, ßzràyûl dÿ sÿnèn àlbo-munu dözÿldèb, nåkroloqunu yàzûb, bèlåtènè dÿ àlûb. Bèr

4

àz soyuqqànlû ol. Bèlèrÿm ååy, ÷ÿtèndèr. Bèz kèøèlÿrqÿdÿr làqåyd olà bèlmèrèk... Mÿn sÿnÿ nèyÿ yàlàndàntÿsÿllè vårèm, onsuz dà xåyrè yoxdur. Mÿnÿ dÿ ålÿtÿsÿllè vårÿn làzûmdûr. Nÿ sÿn dÿyèøÿúÿksÿn, nÿ dÿmÿn.

– Bèlèrsÿn, Àynà, làqåyd olmàq ö÷ön gÿrÿk àrûnûyåyèb, nàmusunu dà dÿyÿr-dÿymÿzènÿ úuhud bàzàrûndàsàtàsàn. 22 yàøûndà bèr gÿlèn, gþr åy sÿn Àllàh, bèzdÿndÿ hÿlÿ àltû-yåddè yàø bàlàúà... Àxû nèyÿ èntèhàr ålÿyèb?Þzö dÿ yåddè àylûq hàmèlÿ... Burdà nÿsÿ qÿrèbÿlèk vàràxû. Þzö dÿ özö östÿ yox àà, àrxàsû östÿ yårÿ ÷ûrpûlûb.Nèyÿ? Ålÿ bèl tàpmàúàdûr. Sÿnÿ ålÿ gÿlmèr? Þlÿnlÿrènÿksÿrèyyÿtè qàdûndûr, þzö dÿ yà hàmèlÿdè, yà dà zàhû...Mÿnèm bötön màtårèàllàrûmà bàxsàn, bunu þzön dÿgþrÿrsÿn. Hÿlÿ bèr polèslÿrÿ bàx, ràhàt ÷ûxûø yolutàpûblàr: "Èntèhàrdûr. Ruhè xÿstÿ olub..." Yàlànsà sÿnènàtànà lÿnÿt...

– Yàvàø, ày qûz, bötön kàfå bèzÿ bàxûr. – Úÿhÿnnÿmÿ bàxsûnlàr. Onlàrûn qulàqlàrû åøètmèr,

bèrúÿ gþzlÿrè bèzè ÷ûlpàq, þzö dÿ yàtàqdà gþrör. Bunàgþrÿ kèøèlÿrdÿn zÿhlÿm gådèr dÿ. Yà yûrtûúû håyvàn, yàøorgþz kèøè, åynè mÿxluqdur.

– Bålÿ olmàz àxû, Dànöz, sÿnèn ÿsÿblÿrèn korlànûr.Bÿlkÿ bèr àz dènúÿlÿsÿn?

– Sÿn nÿ dànûøûrsàn? Èndè dururàm gådÿm Màrkskö÷ÿsènÿ. Bèr nÿfÿr qohum vàr, polèsdèr. Onunlàdànûømûøàm. Zÿng ålÿmÿlèdèr. Gådèb åvÿ bàxmàq

5

Vцсal Nuru

èstÿyèrÿm. – Dànöz yànûndàkû stulà qoyduüu ÷àn-tàsûndàn tålåfonunu ÷ûxàrdûb åkrànûnà bàxdû, sonràqÿzåtèn östönÿ àtdû. Qÿhvÿdÿn bèr-èkè qurtum è÷dè.Såyrÿk pàmàdà ÷ÿkèlmèø qàlûn dodàqlàrûnû bèr-bèrènÿsörtdö. Kosmåtèkàsûz olduüundàn àrûq özöndÿkèyorüunluq àydûn gþrönördö. Qûyûq gþzlÿrè bèr àz dàdÿrènÿ döømöødö vÿ dàhà ÷ox sol gþzönön àüûnà qànsàüûlmûødû. O, nÿfÿs àldûqúà bàlàúà burnunun dåøèklÿrèånlÿnèb-yûüûlûrdû.

– O gön bèzÿ bèr måyèd gÿtèrmèødèlÿr. Ày qûz,gþrsÿn dÿlè olàrdûn. – Àynà bèrdÿn xàtûrlàyûrmûø kèmèdådè.

– Kèøè? – Dànöz àüûzuúu soruødu. – Hÿ. Qûrx yàøûndà. Dåmÿlè, tàxtà ÷èv döz örÿyènÿ

gèrmèødè. O kènolàrdà gþstÿrèrlÿr ååy, vàmpèrèn örÿyènÿ÷èv sànúûb þldörörlÿr, bàx ålÿ. Yàrdûq, tÿyèn ålÿdèk kè,nÿsÿ qÿrèbÿ màyå qÿbul ålÿyèbmèø. Làboràtorèyàdàndådèlÿr kè, nÿsÿ tànûø olmàyàn àlkoqoldu. Bålÿ ÷ûxûr kè,bu þlÿn àdàm doürudàn dà psèxolojè olàràq þzönö vàm-pèr sàyûrmûø, hànsûsà tÿrèqÿt dÿ xÿbÿr tutub onu qÿdèmösullà þldöröb. Àxûr kè, qàrànlûq kö÷ÿlÿrdÿ gèzlèn èølÿrbàø vårèr.

– Bÿs, mÿnè nèyÿ ÷àüûrmàdûn? – Dådèlÿr mÿxfèdèr. Kèmènsÿ qohumu èdè, yà dà

oülu. Bèlmèrÿm. – Nÿ oldu bÿs?– Hå÷ nÿ. Åkspårtdÿn yàxàsûnû qurtàràn måyèd

þlölÿr otålènÿ gþndÿrèldè.

999

6

– Bÿs úènàyÿt èøè?– Bèlmèrÿm. Åøètdèyèmÿ gþrÿ, èstèntàq gèzlè àpàrûlûr.

ßvvÿl dÿ bålÿ qÿrèbÿ måyèdlÿrè yàrmûøàm dÿ, onunlàuyüunlàødûrûrlàr.

– Mÿnÿ bàx, bèr èøèn yoxdursà, gÿl mÿnèmlÿ gådÿk9-úu mÿrtÿbÿyÿ. Bÿlkÿ sÿnèn gþzönÿ nÿsÿ dÿydè. Hÿrhàldà pàtoloq-ànàtomsàn. Åkspårtsÿn.

Àynà àlnûnà tþkölÿn tållÿrènè bàrmàqlàrûylà àrxàyàdàràqlàdû vÿ tÿrÿddödlÿ dådè:

– Bèrdÿn bèzè è÷ÿrè buràxmàzlàr. Orà úènàyÿt yårèdèàxû. Dåyèrsÿn yÿnè qoyàrlàr?

– Nèyÿ qoymurlàr? O gÿlènèn qohum-ÿqràbàsûèstÿmÿz kè, sÿbÿb à÷ûlsûn? Bÿlkÿ dÿ onlàrû àldàdûblàr kè,èntèhàrdûr. Bèlmèrÿm åy, olà bèlsèn èntèhàrdûr, àmmà èn-tèhàrà söröklÿyÿn bèr sÿbÿb mötlÿq vàr àxû. Bàx, osÿbÿb úènàyÿtkàrdûr. Bèz dÿ onun tàpûlmàüûndà kþmÿkådÿnlÿrdÿn bèrè olàrûq. Nÿsÿ, ålÿ bèl o åv mÿnè ÷àüûrûr.Bàøà döøörsÿn?

– Gådÿ bèlÿrèk. Onsuz dà åvÿ gådÿndÿ Àspàruxyånÿ mÿnè úèn àtûnà mèndèrÿúÿk. Yånÿ gönömö qàràgÿtèrÿúÿk.

– Sÿn dÿ bèrdÿfÿlèk boøànûb qurtàrsàydûn, úànûndènúÿlÿrdè.

– Bèr o gönö gþrÿydèm kàø. Èø àúû bàüûrsàqdû ålÿbèl, uzàndûqúà uzànûr. Murdàr olmuø dà qol ÷ÿkmèr dÿàndûrà. Boøànmà sþhbÿtè gÿlÿndÿ kèøèlÿøèr. Qåyrÿtboüur...

7

Vцсal Nuru

– Dånÿn, ondà, ày kèøè xåylàüû, bÿs nèyÿ yådèyèmè-è÷dèyèmè zÿhÿr ålÿyèrsÿn? Àdàm ol, àdàm kèmè yàøàyàqdÿ. Gÿrÿk nÿ qÿdÿr oüràølûq vàr ålÿyÿsÿn, hàrdà murdàrèø vàr burnunu soxàsàn? Sÿn dÿ àbrûnà bökölÿ-bökölÿþldön gåtdèn, ày yàzûq.

– Bèlèrsÿn, Dànöz, qohum-qonøudàn utànmàsàmtöpöröb gådÿrÿm. Nåynèyèm åy? Dàlûmúà hÿrÿ bèr sþzdåyÿúÿk. Mÿn onà qoøulub qà÷mûøàm. Onsuz dà o vàxtàtàmû, qàrdàøûmû bèr dÿfÿ yårÿ vurmuøàm. Èndè bu nå÷ÿèldÿn sonrà nÿ özlÿ qàyûdûm? O vàxt gþzömö nåúÿbàülàmûødûsà, hå÷ nÿyè gþrmördöm. Dåyèrdèm, dönyàdàbèr nÿfÿr vàr, o dà ålÿ Àspàruxdu. Qàrdàøûm yàzûq,àxûrdà úànû boüàzûnà yûüûlûb dåmèødè kè, kèøèlÿrènsÿdàqÿtè bàøqà gþzÿl qàdûnû gþrÿnÿ qÿdÿrdèr: nÿ såvgè,nÿ örÿk? Kèøènèn såvgèsè hÿzzdèr, örÿyè dÿ mÿdÿsè.Qàrdàøûmà àúûüûm tutmuødu. Þz-þzömÿ fèkèrlÿømèødèmkè, bu nÿ àl÷àq qÿlblè àdàmdûr. Sonrà dà þzömö sàxlàyàbèlmÿyèb onà dåmèødèm kè, hàmûnû þzönlÿ bèr þl÷mÿ. Oyàzûq dà özömÿ àúûqlû-àúûqlû bàxmûødû, sonrà dà qàpûnû÷ûrpûb gåtmèødè. Onun bàxûølàrû èndèyÿ qÿdÿr dÿ mÿnèyàndûrûr. Özönÿ dèk bàxà bèlmèrÿm. Èndè nÿ özlÿqàyûdûm? Àspàrux dà bunu bèlèr, onà gþrÿ dÿ yökönyûüûb tÿpÿyÿ. Hèss ålÿyèrÿm kè, ànàm dà bèzèmvÿzèyyÿtèmèzdÿn øöbhÿlÿnèb. Àmmà yånÿ dÿ þzömö oyårÿ qoymuràm. Þzömö tox tuturàm kè, bèrdÿn àtàm,yà dà qàrdàøûm nÿsÿ bàøà döøÿr. Ènànûrsàn, onundÿrdèndÿn, nÿ zÿnglÿømÿyÿ hÿvÿsèm vàr, nÿ dÿ gådèbgþrmÿyÿ. Àspàrux dà ålÿ-bålÿ dåyèl, þzön bèlèrsÿn dÿ,

999

8

tölkölÿrèn øàhûdûr. Bèzÿ gådÿndÿ àtàmgèlèn yànûndàmÿnèmlÿ nåúÿ rÿftàr ådèrsÿ, qûràqdàn bàxàn dåyèr Àynàbÿxtÿvÿrdèr... – Tålåfonun sÿsè Àynànûn sþzönö kÿsdè.Dànöz rÿfèqÿsènÿ hþrmÿtsèzlèk olmàsûn dåyÿ ÿlènè tålå-fonà uzàtmàdû.

– Gþtör, gþtör. Bu onsuz dà bètÿn sþhbÿt dåyèl. –Àynà tålåfonu gþtöröb Dànözÿ uzàtdû.

Tålåfon dànûøûüûndàn bèr dÿqèqÿ sonrà onlàrkàfådÿn ÷ûxûb, yolu qàrøû tÿrÿfÿ kå÷èb, dàyànàúàqdà dur-dulàr. Dànöz Àynànûn qolunà gèrdè.

Èkèsè dÿ bèr boydà èdè. Dànöz àdÿtènúÿ èdmànstèlèndÿ gåyènmèødè: qàrà kåtà, qàrà úèns vÿ kàpèøonlu,uzun zàmoklu toxunmà qàrà jàkåt. Uzunluüu ÷èynèndÿnolàn sà÷ûnû àrxàdàn råzènlÿ yûümûødû. Dÿrèsè àrxàyàdàrtûldûüûndàn gþzö bèr àz dà sözgön gþrönördö.

Àynà øàlvàr gåyènmÿyÿ hÿmèøÿ hÿsrÿt qàlûb. Qûzvàxtû qàrdàøû èúàzÿ vårmèrdè, sonràlàr dà Àspàrux.Àdÿtÿn uzun ÿtÿklè pàltàr, yubkà, yà dà kostyum àlûrdû.ßn zÿhlÿsè gådÿn rÿng àü èdè: èødÿ àü xÿlÿt gåydèyèndÿnbu rÿngÿ qàrøû nèfrÿtè àøûb-dàøûrdû. Èstÿyèrdè kè, måylènèqàrà rÿngÿ sàlsûn. Dànözön gåyèmènÿ gèzlèn-gèzlènhÿsÿd àpàrdûüû vàxtlàr ÷ox olurdu. Hÿttà onun kèmè dÿbèr àz dèrèbàø olmàq èstÿyèrdè. Þzö dÿ bèlèrdè kè, olmàqèstÿdèyè ÿsl àdàm onun è÷èndÿ mÿhbusdur, ÷öröyöbgådèr. O, gþröndöyö àdàm dåyèl. Hÿrdÿn þzönÿ qÿtèolàràq sþz vårèrdè: " Vÿssàlàm, bu göndÿn bàøqà bèràdàm oluràm. Mÿn dÿ ènsànàm! Mÿnèm dÿ yàøàmàüàhàqqûm vàr..."

9

Vцсal Nuru

Ålÿ kè, Àspàrux gÿlèrdè åvÿ, ÷ox vàxt dà èølÿrènèndöz gåtmÿyÿn vàxtlàrûndà, Àynà o sààt dèlènè "Àspèrèn"kèmè udurdu. O, nÿ dåsÿ dènmèrdè kè, tÿkè sþz-sþhbÿtbþyömÿsèn, stÿkàn, nÿlbÿkè bàøûndà sûnmàsûn, àmmà nÿxåyrè, Àspàrux ÷þldÿ olànlàrûn gönàhkàrûnû hÿmèøÿåvèndÿ tàpûrdû.

Àynà èøÿ gådèrdè måyèd gþrördö, åvÿ gÿlèrdèßzràyûl. Qàlmûødû þlömlÿ úàn vårmÿnèn àràsûndà. Buúÿhÿnnÿmdÿn sûyrûlûb ÷ûxmàüûn yolunu tàpmûrdû. Sonvàxtlàr gþrördö kè, ÿsÿblÿrè dþzmör.

...Èlk dÿyèøèklèyè pàltàrlàrûndàn bàølàmàüû qÿràrààlmûødû. Bunu dà onà Åmà mÿslÿhÿt gþrmöødö. O,dåmèødè kè, ÿsÿblÿrè ràhàtlàtmàq ö÷ön bèrènúè gåyèmdÿnvÿ pàrfömdÿn bàølànmàlûdûr. Onà gþrÿ dÿ bu gön Àynàþzönÿ östdÿn qoyulmuø yåkÿ úèblÿrè olàn qàrà pånúÿkvÿ sàdÿ yubkà àlmûødû. Èrè yàxàlûqlû àü kþynÿklÿ bukostyum yàxøû gþrönördö. ßslèndÿ Àynànûn pulu ÷àt-sàydû, ÿynèndÿkè kþynÿyè dÿ ÷ûxàrdàrdû, qàrà, yà dà qûr-mûzû rÿngdÿ bàøqàsûnû àlàrdû vÿ bu kþhnÿ kþynÿyè bèrdÿ hå÷ vàxt ÿynènÿ gåyènmÿzdè. Ömumèyyÿtlÿ, ÿlàúû ol-sàydû, àü rÿngè unudàrdû. Àmmà Dànöz onu ènàndûr-mûødû kè, àü kþynÿklÿ qàrà kostyum hÿmèøÿ ÿlà uyuøurvÿ onà ÷ox yàxøû yàràøûr. ßvvÿl kÿnd qûzlàrû kèmè o dàsà÷ûnû ålÿ yumrulàyûb àrxàdàn sànúàq vururdu, àmmàtÿzÿ pàltàrlàrû gåyènèb dökàndàn ÷ûxàndà Dànöz zorlàonun sà÷ûnû à÷dûrûb körÿyènÿ tþkdörmöødö.

Àynà àübÿnèz èdè. Quruluøúà yumru, èrè gþzlÿrèsàrûyà ÷àlûrdû. Hÿmèøÿ dÿ gþzönön àltûnà yàøûl kàràndàø

999

10

sörtördö vÿ bÿzÿn gþzlÿrè yol ÷ÿkèrdè, bÿbÿklÿrèbÿrÿlèrdè, ondà àdàmà ålÿ gÿlèrdè kè, bu qûz dÿhøÿtlèdÿrÿúÿdÿ ÿsÿbèlÿøèb, bu sààt kèmèsÿ dèdÿúÿk. Gÿrgèn-lèkdÿn gþzlÿrènèn àltû kþlgÿlÿnmèødè, torbàlànmûødû. Östdàmàüû bèr àz qàbàüà olduüundàn gölÿndÿ dèølÿrènèndèbè gþrönördö dåyÿ gölmÿyè xoølàmûrdû. Þzöndÿ zÿh-lÿsè gådÿn ö÷ øåyè tÿyèn ålÿmèødè; dàmàüû, bèr bàrmàqyårÿ ÷àtmàyàn sol àyàüû vÿ hàmûyà tåz ènànûb, gözÿøtÿgådÿn örÿyè.

Àxsàqlûüûnû gèzlÿtmÿk ö÷ön höndör dàbànàyàqqàbû àlûrdû vÿ hÿmèn gön dÿ àpàrûb sàü tàyûnûndàbànûndàn kÿsdèrèrdè. Àüdàn zÿhlÿsè gåtdèyè qÿdÿr dÿdèkdàbàn àyàqqàbûlàrà nèfrÿt ådèrdè. ×ox èstÿyèrdè kè, odà kåtà gåyènsèn vÿ àyàqlàrû, bàldûrlàrû onà duà ålÿsèn.Bèrúÿ bÿdÿnèndÿn nàràzû dåyèldè, nÿ gåyènsÿ ÿynènÿqutu qàpàüû kèmè otururdu. Àmmà bu èstÿyènè dÿÀspàruxà qurbàn vårmèødè.

Àynà ÿynèndÿkè pàltàrdà þzönö ràhàt hèss ålÿsÿ dÿörÿyèndÿ bèr øåyè vuruødururdu: "Gþrÿsÿn, Àspàruxonun tÿzÿ pàltàrlàrûnû gþrÿndÿ nÿ dåyÿúÿk?" Hàrdànsàbèr sÿs qulàüûnà pû÷ûldàyûrdû: "Hå÷. Nÿ dåyÿsèdèr kè?Sàdÿúÿ burnundàn tþkÿúÿk, vÿssàlàm!" Àynà nþvbÿtèdÿfÿ þzönÿ sþz vårdè kè, ålÿ bu pàltàrlà dà hÿyàtûndàkûdÿyèøèklèyèn tÿmÿlènè qoyàúàq. Bu dÿfÿ Àspàruxun onuyårÿ vurmàsûnà èmkàn vårmÿyÿúÿk. Bu dÿfÿ sondu. Budÿfÿ...

Uzun, àü àvtobus onlàrûn qàrøûsûndà dàyàndû vÿortà qàpûlàr onlàrûn özönÿ à÷ûldû. Àynà yàrûúèddè,

11

Vцсal Nuru

yàrûzàràfàt gèlåylÿndè:– Yånÿ àü? – Dànözön àrxàsûnúà àvtobusà mèndè. Tÿxmènÿn on båø dÿqèqÿdÿn sonrà àvtobus

K.Màrks kö÷ÿsè èlÿ ß.Rÿúÿblè kö÷ÿsènèn kÿsèømÿsèndÿdàyàndû, qûzlàr döødölÿr. Kö÷ÿnèn bàøûndà mÿktÿb vàrèdè vÿ bènà dà mÿktÿbèn àrxàsûndà yårlÿøèrdè. Kö÷ÿdÿnbèr àz àràlû döøördö. Gÿrÿk èkè tèn yuxàrû qàlxûb bèrènúèèøûqfordàn sàüà dþnÿydèn, yà dà mÿktÿbèn hÿyÿtèndÿnkå÷èb àrxà qàpûdàn o bèrè kö÷ÿyÿ ÷ûxàydûn, ondà bènànûndöz hÿyÿtènÿ gèrÿrdèn.

Dànöz tànûmàdûüû yårÿ èlk dÿfÿ gåtsÿydè, yånÿ÷àøûb qàlmàzdû, ÷önkè båynè kompàs kèmè èølÿyèrdè vÿèstèqàmÿtènè dÿqèq tutà bèlèrdè. O, øÿkèllÿrè ÷ÿkÿndÿnsonrà dàyànàúàüà tåz ÷àtmàq ö÷ön "Kolumbluq" ådèbbu yolu þzö ö÷ön kÿøf ålÿmèødè. Èndè dÿ onlàr àvtobus-dàn döøÿndÿ kö÷ÿnè bèr àz yuxàrû qàlxûb mÿktÿbènhÿyÿtènÿ gèrdèlÿr.

Àynà Dànözön qolunà gèrmèødè, ÷àlûøûrdû kè, onunlàbèr àddûmlàsûn, gårè qàlûb lÿngèmÿsèn. Hÿm dÿ þzönönè÷èndÿ bèr màràq vàr èdè: gþrÿsÿn, o hàmèlÿ gÿlèn þzönönèyÿ àtûb?

Dànözön dÿ örÿyè àz qàlûrdû yårèndÿn ÷ûxà. Åvÿgèrÿndÿ nÿ gþrÿúÿyènè döøönör, gÿlènèn yàxûnlàrûnàvårÿúÿyè suàllàrû båynèndÿ tutuødururdu.

– Bu gþröøÿúÿyèm polès xàlàmûn körÿkÿnèdèr. –Dànöz dådè.

– Hànsû? Hÿ. Bu gþröømÿk èstÿdèyèn... – Àynàfèkèrdÿn àyûldû

999

12

– Bu ràyonà gþndÿrèblÿr. Bèrènúè èøèdèr. Àxøàmzÿng ådèb dåyèrÿm mÿnè gÿlènèn otàüûnà àpàr, dèrÿndèkè, yox, olmàz. Dådèm, ày yàzûq, mÿn sÿnÿ èlk èøènèà÷màqdà kþmÿk ådÿúÿm, pulunu, øþhrÿtènè àrtûràúàqlàr.O sààt àülûnà bàtdû. Þlör dÿ øþhrÿt ö÷ön.

– Mèllè xàràktårdè dÿ. Nolmàldû? – Àynà èroniyàlûtÿbÿssömlÿ dådè.

Qûzlàr lèftÿ mèndèlÿr. Dànöz 9-úu döymÿnè sûxdû,qàpûlàr bàülàndû. Lèft sovåt mèràsû olduüundànsèlkÿlÿndè vÿ è÷èndÿkèlÿrè yöngölvàrû yûrüàlàyàràq,yuxàrû qàlxdû.

Åvèn qàpûsû àràlû èdè. Dànöz à÷ûb è÷ÿrè gèrmÿkèstÿyÿndÿ dÿhlèzdÿ durmuø polès ÷àvuøu úÿld dèllÿndè:

– Nÿ làzûmdûr, xànûm? Burà olmàz! Yàs åvèàøàüûdàdûr. Ö÷önúö mÿrtÿbÿdÿ...

Dànöz ÷àvuøun sþzönö yàrûm÷ûq kÿsèb, soruødu:– Àlpày è÷ÿrèdÿdè?– Bÿlè. – ×àvuø rÿèsènèn àdûnû åøèdèb sÿsènèn tonunu

bèr àz dÿyèødè. Bàøà döødö kè, xànûmlàr yàsà gÿlmÿyèb.– ×àüûr, zÿhmÿt olmàsà. Qûzlàr dÿhlèzdÿ gþzlÿdèlÿr. Bèr dÿqèqÿ kå÷mÿmèø

Àlpày onlàrû qàrøûlàdû, sàlàmlàødûlàr. – Nÿ xÿbÿr vàr? – Dànöz soruødu.– Tutàrlû hå÷ nÿ. Qàynàtàsû èlÿ dànûøûràm. ßrè dÿ

gÿlèb ÷ûxûb Dubàydàn. – Qàynàtàsû nÿ dåyèr? – Dàyûsûdûr. Hÿlÿ kè, måhrèbàn olduqlàrûnû dåyèr.

13

Vцсal Nuru

– Bÿs åkspårt?– Hÿr øåy tÿmèzdèr. Gþrönör, doürudàn dà èn-

tèhàrdûr. – Buràlàrà dà bàxûb uøàqlàrûnûz? Làp yàxøû. Bu

mÿnèm rÿfèqÿmdèr, Àynà. – Hÿ. Sàlàm xànûm. Gÿlèn è÷ÿrè. Hÿ... Dåyèrlÿr

àsûlqàndàkûlàr sÿhÿr ÿynèndÿ olub, gþrönör sonrà dÿyèøèb,ÿmÿllè-bàølû hàzûrlàøûb, hÿttà màkèyàj dà ålÿyèb, – kråmènàüzû qurumàmûødû. Sonrà dà ÷ûxûb pÿnúÿrÿdÿn þzönöàtûb. Àmmà nèyÿ àrxàsû östÿ yårÿ ÷ûrpûlûb, onubèlmèrÿm. ßsàsÿn özö östÿ döømÿlèydè àxû.

– Uøàüà gþrÿ. – Àynà qûsûq sÿslÿ dèllÿndè. Àlpàybu hàqdà ÿvvÿldÿn fèkèrlÿømèødè, onà gþrÿ dÿ döøön-mÿdÿn dådè:

– Uøàüû döøönsÿydè, hå÷ þzönö àtmàzdû. Nÿ olur-olsun dþzÿrdè. Làp burdà ènúètsÿlÿr dÿ, dåyèlÿnÿ gþrÿhàmû onu ÷ox èstÿyèrdè. Atàsû åvènÿ gådÿrdè. Onlàr dàbu kö÷ÿdÿ olurlàr. Àmmà þzöylÿ bÿràbÿr uøàüûn dàþlmÿyènè gþzÿ àlmûødûsà, dåmÿlè, sÿbÿb ÷ox úèddè olub.

– Otàüû hàràdûr?– O qàpû. Mÿn yÿqèn kè, sÿnÿ làzûm dåyèlÿm. –

Àlpày gölömsönöb úàvàb gþzlÿmÿdÿn qàpûsû à÷ûq olànqonàq otàüûnà qàyûtdû.

Dànöz ÷àntàsûndàn fotoàpàràtûnû ÷ûxàrdûb boy-nundàn àsdû. È÷ÿrè gèrdèlÿr.

Ålÿ bèl muzåyÿ gÿlmèødèlÿr vÿ nàdèr åksponàtlàràbàxûrdûlàr. Otàq bàlàúà olduüundàn èkè gþzlö èrèpÿnúÿrÿnèn håsàbûnà ÷ox èøûqlûydû. Qàpûdàn sol tÿrÿfdÿ

999

14

qoyulmuø tàülû ÷àrpàyûnûn bàø tÿrÿfèndÿn dèvàrà èkèÿdÿd àbàjur vurulmuødu. Àbàjurlàrûn àràsûndà÷ÿr÷èvÿyÿ sàlûnmûø øÿkèl vàr èdè; øÿkèldÿ bàøûnà àü hèúàbbàülàmûø yumru sèfÿtlè gþy÷ÿk qûz uøàüû ÿlèndÿ Qurànkètàbû tutmuødu. Qûzûn yànàqlàrûnà sözölmöø gþz yàølàrûàlmàz kèmè bÿrq vururdu. Øÿklèn àrxà fonu èsÿ bàøûnàzÿvvàrlàr dolàøàn Kÿbÿ èdè.

×àrpàyûyà östöndÿ dÿvÿ kàrvànû olàn yàøûl þrtöksàlûnmûødû. ×àrpàyûnûn àyàq tÿrÿfè pÿnúÿrÿnèn qûràüûnàdöøördö. Pÿnúÿrÿdÿn tönd yàøûl rÿnglè pÿrdÿ àsûlmûødûvÿ pÿnúÿrÿnèn o bèrè qûràüûndà ånsèz gözgölö tårmo,östöndÿ kosmåtèkàlàr, ÿtèrlÿr vÿ qàrøûsûndà pèànotàburåtènÿ bÿnzÿyÿn yumru stul vàr èdè. ×àrpàyûnûnàyàq tÿrÿfèndÿ qàpûlàrû gözgölö øèfonår qoyulmuødu vÿöstönÿ yök yûüûlmûødû.

Rÿfèqÿlÿr otàüûn ortàsûndà durub örÿklÿrènèn àràm-sûz dþyöntölÿrènÿ ÿhÿmèyyÿt vårmÿdÿn hÿr tÿrÿfÿ gþzgÿzdèrèrdèlÿr. Nÿ àxtàrdûqlàrûnû þzlÿrè dÿ dÿqèq bèlmèrdè.Dànöz qàrà rÿnglè uzunburun àpàràtûnûn östöndÿkèdöymÿnè sûxûb buràxdû. Àpàràtûn àrxà tÿrÿfèndÿ bàlàúàåkràn èøûqlàndû, åkrànà bàxàràq otàqdà hÿr øåyèn, hÿrkönúön øÿklènè ÷ÿkdè.

Otàq Àynànû sûxûrdû, onà ålÿ gÿlèrdè kè, bu sààthÿmèn o gÿlènèn pÿnúÿrÿyÿ ÷ûxdûüûnû vÿ þzönö àøàüû àt-dûüûnû gþrÿúÿk. O pÿnúÿrÿyÿ yàxûnlàøûb àøàüû bàxdû. Bèrgþzö ÷þlö àydûn gþrsÿ dÿ, bèr gþzö tor gþrdö. Bèr àzàrxàyà ÷ÿkèldè, gþzönön qàbàüûnà döøÿn hèssÿdÿ ÿl

15

Vцсal Nuru

lÿkÿsè qàlmûødû. Gþrönör gÿlèn pÿnúÿrÿyÿ ÷ûxàndà ÷þltÿrÿfdÿn ÿlènè øöøÿyÿ yàpûødûrûbmûø vÿ þzönö àtàndàbàrmàqlàrû ÿlènèn lÿkÿsènè bèr àz sèyèrèb uzàtmûødû.

Àynànûn gþzlÿrè ålÿ bÿrÿlmèødè kè, kèmsÿ onu bålÿgþrsÿydè, qorxàrdû. Bèr àz dà ÿyèlèb øöøÿdÿkè ÿl èzènÿlàp yàxûndàn bàxdû vÿ bèrdÿn øöøÿnèn o bèrè tÿrÿfèndÿnèrè qàrà gþzlö, donqàr burunlu, yåkÿ àüızlû bèr qàdûnûnonunlà öz-özÿ durduüunu gþrdö. Àynà sÿksÿndè vÿ özöèstè bèr øåyÿ toxunmuø kèmè úÿld gårè àtûldû. Øöøÿdÿkèsèmà bèr gþz qûrpûmûndà ètdè.

Àynà bu щярякяти Dànözön gþzöndÿn qà÷màdû:– Noldu Айна? – Hå÷... – dåyÿ Àynà onà bàxmàdàn àüûzuúu úàvàb

vårèb, dÿhlèzÿ ÷ûxdû vÿ dÿhlèzdÿ dèvàrûn dèbènÿ ÷þkmöøKàmàlû gþrÿndÿ ànlàdû kû, Sàrànûn ÿrèdèr. Kàmàl onugþrÿndÿ gþzönön yàøûnû gèzlÿtmÿk ö÷ön durub qonøuotàüà kå÷dè.

Dànöz otàqdà gþzlÿ gþrönÿúÿk hÿr øåyèn øÿklènè÷ÿkdè, hÿttà øèfonårèn qàpûsûnû à÷ûb, è÷èndÿkè pàltàrlàrûdà àpàràtûn yàddàøûnà kþ÷örtdö. Sonrà bèr-èkè ànlûq hÿryårÿ tÿkràr gþz gÿzdèrdè vÿ otàqdàn ÷ûxdû.

– Otàqdàn gþrönör kè, sÿlèqÿlè olub. – Dànöz èlktÿÿssöràtûnû bþlöødö. Àmmà Àynà úàvàb vårmÿdè, hÿttànÿ åøètdèyènè dÿrk ålÿmÿdè. Båynè vÿ bÿdÿnè son dÿrÿúÿgÿrgènlÿømèødè. Åvdÿn gåtmÿk èstÿyèrdè.

Bèr nå÷ÿ dÿqèqÿdÿn sonrà èkèsè dÿ lèftÿ gèrdè vÿqàpûlàr ÷ûrpûlàràq bàülàndû. Àlàqàrànlûq lèft onlàrû

999

16

yöngölvàrè tètrÿdÿrÿk bu dÿfÿ sörÿtlÿ àøàüû söröødö.Àynàyà ålÿ gÿldè kè o, dèbè olmàyàn bèr u÷urumà yumàr-lànûr. Sonrà þzönö ènàndûrdû kè, doürudàn dà ÿsÿblÿrèèølÿmÿ vàxtû bètÿn bàtàråyàyà dþnöb.

Åvÿ nåúÿ gÿldèyènè hèss ålÿmÿdè, hÿr øåy yuxu kèmèolmuødu. O, åvÿ gèrÿndÿ ÷àntàsûnû dèvànûn östönÿ tul-làdû. Hàmàm otàüûnà kå÷èb özönÿ soyuq su vurdu.Bèrdÿn àülûnà gÿldè kè, kràntûn àltûndàn bàøûnû qàldûrsà,gözgödÿ þzönö yox, nÿsÿ bàøqà яъаиб бир øåy gþrÿъяк.Onà gþrÿ dÿ bàøûnû qàldûrmàdàn hàmàmdàn ÷ûxdû vÿ bèràz àyûlàntÿhÿr oldu. Yàtàq otàüûnà kå÷èb uzàndû. Sonràdurub otàüûn èøûüûnû yàndûrdû vÿ yånÿ gÿlèb ÷àrpàyûyàsÿrèldè. Fèkrènè dàüûtmàq ö÷ön yözdÿn gårè sàymàüàbàølàdû. Àmmà rÿqÿmlÿr onun gþzönön qàbàüûndànøöøÿdÿ gþrdöyö sèmànû sèlÿ bèlmèrdè. Àynà gþzönöyumàndà onu gþrördö vÿ o sààt dà sÿksÿnèb à÷ûrdû. Þz-þzönÿ suàl vårèрdè: "Kèmèydè o qàdûn? Nÿ èstèyèrdèondàn?"

17

Vцсal Nuru

2

***

Àlpày þlÿn gÿlènèn qàynàtàsû èlÿ uzun-uzàdûdànûøsà dà, èøÿ yàràyàúàq bèr øåy þyrÿnÿ bèlmÿdè. Kèøèdànûødûqúà gàh àülàyûr, gàh dà þzönö ÿlÿ àlûb, uzun-uzàdû fèkrÿ gådèrdè. O, gÿlènè hàqqûndà dåmèødè kè, bèràz è÷ènÿ qàpàlû olsà dà, àüûllû vÿ èstèqànlû èdè. Àüúàqànàddà þldörmördö kè, gönàhdû.

Àlpày ålÿ bèl bàtàqlûqdà ÷àbàlàyûrdû. O, dàhà bèrnå÷ÿ yàxûn àdàmû dà dèndèrmèødè vÿ hàmû Sàràdàn dà,Kàmàldàn dà ràzûlûq ålÿmèødè. Kàmàldàn øöbhÿlÿnÿsèbèr øåy yox èdè. Söbut olunmuødu kè, o, dökànà màlgÿtèrmÿk ö÷ön bèr hÿftÿlèyènÿ Dubàydà olub vÿ dönÿntÿúèlè zÿnglÿ Bàkûyà qàyûdûb. Èlkèn dèndèrèlmÿdÿ Kàmàlbèbèsè qûzûnû èstÿyèb åvlÿndèyènè vÿ sÿkkèz àydà bèr dÿfÿdÿ olsun àràlàrûndà möbàhèsÿ döømÿdèyènè dåmèødè.Onu dà sþylÿmèødè kè, oülunà ÷ox øåy àlûb Dubàydàn.Àmmà hÿr øåyè oràdàkû yoldàølàrûnà tàpøûrûb gÿlèb, ÿs-lèndÿ èkè göndÿn sonrà gÿlmÿlè èmèø.

Àlpày bu sàülàm àèlÿnèn ÿsl xoràsûnû hå÷ úör tàpàbèlmèrdè. Bènànûn hÿyÿtèndÿ durub àøàüûdàn yuxàrûyàpÿnúÿrÿyÿ bàxàràq sèqàråtè sèqàråtèn kþzöndÿyàndûrûrdû.

Bènànûn sàkènlÿrè hÿyÿtdÿkè xåyèr-øÿr màüàrûnàgèrèb-÷ûxûrdûlàr. Yàølû bèr kèøè Àlpàyà yàxûnlàødû.

– Bàlà, måyèdèmèzè nÿ vàxt qàytàràúàqlàr, àpàràqbàsdûràq?

999

18

Àlpày gþzlÿmÿdèyè suàlà tåz úàvàb vårÿ bèlmÿdè.Bèr àz döøönmÿyÿ mÿúbur oldu. ßslèndÿ bu qoúàkèøènèn nàràzû bàxûølàrûnà hàqq qàzàndûrûrdû. Måyèdènortàdà olmàmàüû onlàrûn håysèyyÿtènÿ toxunurdu.Àlpày ÷ox gþrmöødö kè, þlö yèyÿlÿrè möstÿntèqènyàxàsûnû-bàøûnû úûrûr, odur kè gÿlènèn ànàsûylà, bàúûsûylàràstlàømàqdàn hÿlÿ kè, ÷ÿkènèrdè. Qorxurdu kè, qàdûnlàrbötön hèrslÿrènè, qÿzÿblÿrènè, yànüûlàrûnû bèr vådrÿbånzèn ålÿyèb onun östönÿ ÿndÿrÿr, dèølÿrènè dÿ ÷àxmàqdàøû kèmè bèr-bèrènÿ sörtöb onà ålÿ bu bènànûn ortàsûndàod vuràrlàr. Hå÷ formàsûnà, dþrd ulduzlu pàqonunà dàmÿhÿl qoymàzlàr. Bèr tÿrÿfdÿn dÿ Àlpày onlàrû hàqlûsàyûrdû. Måyèdè åkspårtèzàdàn kå÷èrèb, bàúàrdûqlàrûqÿdÿr þyrÿnmèødèlÿr. Morqdà bèr gön àrtûq qàlàndàmåyèd sàz gþtöröb, dèlÿ gÿlèb, dàstàn dànûømàyàúàqdûkè. Àmmà bàøqà bèr øåy vàr èdè: Àlpày hÿttà båynèndÿnkå÷èrmÿyÿ utànûrdû, qàlsûn kè, "durub qûrmûzû-qûrmûzû buqoúà kèøèyÿ dåyÿ kè, måyèdè morqdà rÿès sàxlûyûr. Dåyèr,qoy yèyÿlÿrè gþzlÿmÿkdÿn båzèb þlölÿrènè ondàn sàtûnàlsûnlàr. Hÿttà dönÿn rÿès morqdàn ÷ûxàndà Àlpàyàsþzàràsû dåmèødè kè, bu gÿlèn dþrd yöz mànàtdûr; èkè yözþzö, èkè yöz dÿ qàrnûndàkû". Ondà Àlpày qulàqlàrûnàúànqûpqûrmûzû qûzàrmûødû. Dözdö, o þzö dÿ pul qopàrt-màqdà bàkèrÿ dåyèldè, àmmà hÿlÿ rÿès kèmèfàhèøÿlÿømÿmèødè.

Àlpày þzönö toplàyûb ondàn úàvàb gþzlÿyÿnàüsàqqàlà bàxdû vÿ hàndàn-hànà dodàqlàrû ÿzèlèbbözöldö:

19

Vцсal Nuru

– Àüsàqqàl, sèzè bàøà döøörÿm. Àllàh rÿhmÿtålÿsèn. Àüûr ètkèdèr. Mÿnèm vÿzèfÿm þlömön sÿbÿbènèàøkàrlàmàq, úènàyÿtkàr vàrsà tàpûb, qànunà tÿslèm åt-mÿkdèr. Àmmà måyèd... – o, tåz sþzönÿ dözÿlèø åtdè, –mÿrhumÿ hÿlÿ åkspårtèzàdàdûr. Bu èøèn rÿhbÿrè èsÿbèzèm rÿèsdèr. Mÿslÿhÿt gþrÿrdèm kè, dàyûnû dà gþtöröbrÿèsÿ bàø ÷ÿkÿsènèz.

– Hÿ, nÿ olàr, ày bàlà, gådÿrèk. – Àüsàqqàl sþzönödåyèb bènàyà tÿrÿf àddûmlàdû.

Àlpày ÿslèndÿ bèr àyàüûnû qàldûrûb qàrnûnû àüàúûngþvdÿsènÿ gþstÿrÿn ètdÿn dÿ pul àlmàüà hàzûr èdè, bèrúÿþlö yèyÿsènÿ måyèd sàtmàq øÿxsèyyÿtènÿ àr gÿlèrdè.Bàxûølàrû èlÿ àüsàqqàlû blokun àüzûnà qÿdÿr þtöröb,sèqàråtènè yàrûm÷ûq tullàdû vÿ bèr nå÷ÿ àddûm àràlûdàsàxlàdûüû màøûnà tÿrÿf gåtdè.

999

20

3

***

Åvèn dÿmèr qàpûsû dànqûldàyàràq à÷ûldû. Àspàruxqàø-qàbàüûnû sàllàmûø vÿzèyyÿtdÿ è÷ÿrè gèrdè,àyàqqàbûsûnû ortàlûqdà soyundu. Dèvàrdàkû gözgödÿþzönÿ gþz àtdû. Ålÿ bèl èylÿnmèø motàl påndèrè yåmèødè,özöndÿn zÿhrèmàr tþkölördö. Qàlûn qàrà qàølàrûnûndöyönö ålÿ bèl àüûrlûq ådèb onsuz dà qûyûq olàn gþzlÿrènèbèr àz dà kè÷èltmèødè. Hànsû hÿkèm onun özönÿ bàxsàydûbozàrmûø rÿngèndÿn tÿyèn ådÿrdè kè, bàüûrsàqlàrûxÿstÿdèr, bèr dÿ gþzönön àltûnûn torbàlànmàsûndànbþyrÿk sèflèsè dèàqnozunu qoyàrdû. Özönö ÿsgÿr özökèmè sàxlàyûrdû. Sèfÿtè àrûq, bèr àz uzun olsà dà, ÷àlûøûrdûkè, hÿmèøÿ yàràøûqlû gþrönsön. Yåkÿ burnu vÿ qàràlmûøÿtlè dodàqlàrûylà dàxèlÿn þyönördö. Håsàb ådèrdè kè, bukåyfèyyÿtlÿrè olàn kèøèlÿrdÿn qàdûnlàrûn dÿlèúÿsènÿ xoøugÿlèr.

Hÿr sÿhÿr dàràüû èslàdûb båø-on dÿqèqÿ gözgönönqàrøûsûndà sà÷ûnû yànà dàràyûrdû. Qàlstukunu sÿlèqÿyÿsàlûrdû. Чox vàxt pånúÿyènè dÿhlèzdÿ gåyènèrdè. Xoøugÿlèrdè kè, Àynà dÿhlèzdÿ durub pånúÿk ÿlèndÿ onu gþ-zlÿsèn, o dà gÿlèb bÿy bàlàsû kèmè gåyènsèn. Yàràøûqlûolduüunu àrvàdûnà gþstÿrmÿk ö÷ön sànkè podèumà÷ûxmûø mànåkån olurdu. Hÿmèøÿ dÿ åvdÿn tÿlÿsèk÷ûxûrdû

Bu bènàyà tÿzÿ kþ÷ÿndÿ qonøulàrûn ÷oxu ålÿ bèlèrdè

21

Vцсal Nuru

kè, Àspàrux hànsûsà yàxøû vÿzèfÿ yèyÿsèdèr. ßvvÿllÿr màøûnû dà vàr èdè. Bèr kþhnÿ Jèqulè "2107"

sörördö vÿ bèr øèrkÿtèn qàràjûndà èølÿyèrdè. Åvlÿnÿndÿnbåø ày sonrà màøûnû hàràsà bÿrk vurdu. Èkè nÿfÿrsÿrnèøèn dÿ ÿmÿllè-bàølû xÿstÿxànàlûq oldu. Bèr tÿrÿfdÿnhÿkèmlÿr, bèr tÿrÿfdÿn dÿ yol polèslÿrè dÿrèsènè soydu.ßlàúsûz qàlûb màøûnû ålÿ ÿzèk vÿzèyyÿtdÿ dÿyÿr-dÿymÿzènÿ sàtdû.

Àspàrux dàhà yàxøû èø tàpàúàüûnû dåyèb qörurunusûndûrmûrdû. Èndèyÿ qÿdÿr dÿ hÿr sÿhÿr gåúèkèrmèø kèmèhàràsà tÿlÿsèr, hÿr àxøàm dà quduz ètÿ dþnöb qàyûdûrdû.Èødÿn sþz döøÿndÿ dÿ àüûzdolusu dåyèrdè: "Bèr vàrèàntvàr, dözÿlÿúÿk. ßjdàhà vàrèàntdûr..."

Åvlÿndèklÿrè gön àybàày uzàqlàødûqúà Àspàruxdàqÿrèbÿ xàsèyyÿtlÿr pþhrÿlÿmÿyÿ bàølàdû. Ålÿ kè,Àynànûn mààø àlmàüûnà bèr-èkè bàrmàqlà sàyûlû gönqàlûrdû, Àspàrux olurdu pÿrvànÿ, Àynà olurdu øàm.Mààøûnûn ÿn àzû yàrûsûnû ÿlÿ kå÷èrÿndÿn bèr gön sonràÀynà olurdu mèl÷ÿk, Àspàrux dà mèl÷ÿkþldörÿn.

Toydàn àltû ày kå÷mèødè. Àdè àxøàmlàrûn bèrèndÿÀspàrux hàrdànsà kàryår fÿhlÿsènÿ dþnöb åvÿ gÿldè vÿtàbutà uzàdûlmûø þlö kèmè dèvànà sÿrèldè. Àynà onunþlmöø sè÷àn èyè vårÿn úoràblàrûnû soyundurub hàmàmààpàrdû. Úoràblàrû ÷èrklè pàltàrlàrû yûüdûüû vànnàyà àtàndàbèrènèn è÷èndÿn sÿlèqÿ èlÿ duà kèmè qàtlànmûø kàüûzdöødö. Àynà gþtöröb åhtèyàtlà à÷dû vÿ è÷èndÿkènègþrÿndÿ donub qàldû...

Sÿhÿr Àspàrux àyûlàndà þzönö dèvàndà gþrdö.

999

22

Àynànûn onu durquzub yårèndÿ yàtûrtmàdûüû ö÷önÿsÿbèlÿødè, bàüûrûb ÷àüûrdû. Dèvàndàn duràndà àyàq -yàlûn olduüunu gþrdö.

Àynà sèfÿtè nèfrÿtlÿ qrèmlÿnmèø hàldà otàüà gèrdè.Àspàruxun sÿs tonu nåúÿ dÿyèødèsÿ, ålÿ bèl tàrdànkàmànà kå÷dè:

– Örÿk, hànû mÿnèm úoràblàrûm? Àynà bèr möddÿt gþzönö qûrpmàdàn onun sèfÿtènÿ

bàxdû. Sonrà úoràbûn èyè burnunà gÿlèrmèø kèmè bur-nunun östönö qûrûødûrdû:

– Låø èyè gÿlèrdè ondàn. Dönÿn hàrdà olmusàn? – Úoràbûm hànû, dåyèrÿm? Gÿtèr, gåyènèm. –

Àspàrux sÿrtlÿødè. – Yàxøû. Dur, ÿl-özönö yu, tÿmèzènè vårÿrÿm. – Àynà, bèlèrsÿn kè, ÿsÿbèm bàøûmà vursà, sÿnè

pÿnúÿrÿdÿn àøàüû àtàràm.Hÿmèn gön Àspàrux gþstÿrmÿdèyè buynuzunu

÷ûxàrtdû: bèr vàxt dèl tþkÿn, yolundà þlömÿ dÿ gåtmÿyÿhàzûr olduüunu dåyÿn àdàm, bèr zèbèlÿ gþrÿ onupÿnúÿrÿdÿn àtmàüà hàzûr èdè.

– Vànnàyà àtmûøàm. Àspàrux zÿlzÿlÿnè hèss ådÿn àdàm kèmè yårèndÿn

sû÷ràyûb hàmàmà qà÷dû. Sonrà ålÿ bèl hàmàmdàkû vàn-nàdà tèkÿ-tèkÿ doürànmûø qànlû úÿsÿd gþrdö, sÿsè bötöndèvàrlàrdà kèlsÿ zÿngè kèmè úèngèldÿdè:

– Àаz, hànû, àаz...Àynà Àspàruxà yàxûnlàøûb úèbèndÿn bökölö kàüûzû

23

Vцсal Nuru

÷ûxàrtdû:– Úoràbû àxtàrûrsàn, yoxsà bunu?Àspàrux Àynànûn gþzönön qàrøûsûndà ÿrèdè. O,

þzönö göúlÿ toplàyûb Àynànûn ÿlèndÿkè kàüûzû dèlèylÿàüúàqànàd tutàn qurbàüà kèmè hàvàdà qàpdû:

– Dÿlèsÿn? Mÿnè þldörÿllÿr. – Àspàrux, èndè dÿ nÿøÿ ÷ÿkèrsÿn?– Sÿn nÿ dànûøûrsàn, àøkûm? – Àspàrux rolà gèrdè. –

Mÿn hÿlÿ qudurmàmûøàm. Bunu bèr dost vàr, onundökànûnà àtmûødûlàr. Èlèødèrmÿk èstÿyèrdèlÿr yàzûüû.Sÿhÿr dökànû à÷àndàn polèslÿr gÿldè. O dà vètrènènàltûndàn tàpmûødû bu zÿhrèmàrû, vårdè mÿnÿ, ÷ûxûmàràdàn.

– Àspàrux, mÿnèm nàüûlà qulàq àsàn vàxtûm÷oxdàn kå÷èb.

Àspàrux qolunu Àynànûn boynunà sàlmàüà ÷àlûødû,Àynà onu ètÿlÿdè.

Àspàrux qûlûqlàndû:– Nèyÿ yàlàn dåyèrÿm, ày bàødànxàràb? Sÿn kè

mÿnèm örÿyèmsÿn. Hå÷ sÿnÿ yàlàn dåyÿrÿm? – Bÿs nèyÿ dèlèn àüzûndàn ÷ûxûrdû?– Dökànûn màllàrûnû yûümàüà kþmÿk ålÿdèm dÿ.

Ordàn yûüdûq, àpàrdûq bàøqà dökànà boøàltdûq.– Sÿn onun fÿhlÿsèsÿn?– Gþrörsÿn, àrvàd bàøûnlà fèkèrlÿøèrsÿn åy, hÿr øåyè.

O, mÿnè þzönÿ ortàq ålÿyÿúÿk, bèr yårdÿ èølÿyÿúÿyèk.– Àspàrux, ànd è÷ kè, o, sÿnèn dåyèl. Àspàrux gölömsÿyÿrÿk bàøûnû yållÿdè vÿ Àynànûn

999

24

özönÿ ÷ox yöngöl bèr øèllÿ vurdu:– Bu sÿn þl, mÿnèm dåyèl. Nÿ dåmèøÿmsÿ dÿ

hàmûsûnû döpbÿdöz dåmèøÿm. Ènàndûn? Àynà kþnölsöz olàràq bàøûnû yållÿdè. Àspàrux øèllÿ

vurduüu yårdÿn nÿzàkÿtlÿ þpdö. – Bàlûn ÷ûxûb åy, þzàràmûzdû.

Bu hàdèsÿnèn östöndÿn bèr nå÷ÿ gön kå÷mÿyènÿbàxmàyàràq Àynà hèss ådèrdè kè, "Sÿn þl!" øèllÿsèözöndÿ fàøèst dàmüàsû kèmèdèr. È÷èndÿ oyànmûø øöbhÿlÿrqàrà qàrüà olub båynènèn ÿtènè dèdèrdè.

Bèr hÿftÿdÿn sonrà o, Àspàruxun pånúÿyènènúèbèndÿn kèbrèt qutusu tàpdû vÿ zÿlzÿlÿdÿn sonràu÷qunun àltûndà qàlmûø àdàmà dþndö, sonrà dà þlöyèyÿsènÿ dþnöb þzönö àülàdû. Àspàruxà olàn bötöngþzÿl hèsslÿrè gþzöndÿn, burnundàn gÿldè.

Àynà toxdàyûb duràndà hèss ålÿdè kè, dÿfnmÿràsèmèndÿn qàyûdûb. Àspàruxu såvÿn, onun såvgèsènÿènànàn vÿ ondàn þtÿrè àtàsûnûn, qàrdàøûnûn östöndÿntànk kèmè kå÷ÿn ÿvvÿlkè Àynà àrtûq yoxdu.

O göndÿn Àspàrux onun ö÷ön yàd vÿ xÿstÿ bèràdàm oldu. Àlnûnà ÷ûxàn èrènlè sûzànàüà ÷åvrèldè vÿ÷àlûødû kè, onu gèzlÿtsèn, hå÷ kèm gþrmÿsèn-xösusÿn dÿàtàsûylà qàrdàøû.

Àspàrux gåtdèkúÿ dÿyèøèrdè; son vàxtlàr dþzölmÿzqûsqànú, åqoèst vÿ qàràqÿlb olmuødu. ×àlûøûrdû þzönöålÿ gþstÿrsèn kè, guyà hÿlÿ dÿ Àynànû såvèr, àmmà onudà bèlèrdè kè, qàtàr ÷oxdàn gådèb. Onunlà bèr åvdÿ

25

Vцсal Nuru

yàøàyàn qàdûn àrtûq Àynà dåyèldè, onun ruhsuzbÿdÿnèydè. Àspàrux bÿzÿn ÷àlûøûrdû kè, Àynànûn qåybolmuø ruhunu gårè qàytàrsûn, àmmà ÿqèdÿsè ÷àtmûrdû.

...Àspàrux pånúÿyènè àsûlqàndàn àsdû. ßvvÿl otàüûdènøÿdè: åvÿ dÿrèn bèr sökut ÷þkmöødö. Nÿ döøöndösÿ,bàøûnû bulàyûb hàmàm otàüûnà kå÷dè. Qÿsdÿn bèr nå÷ÿdÿfÿ þskördö, hàmàmdà nÿyèsÿ yårÿ sàldû. Sÿs-köyotàüûn sökutunu ÷oxdàn örkötmöødö. Àmmà ÀspàruxÀynànû pèøvàzûnà ÷ûxàrà bèlmÿdè vÿ àrtûq nå÷ÿ èl èdè kè,åvèn kèøèsè kèmè qàrøûlànmàqdàn mÿhrum olmuødu.

Qonàq otàüûnà kå÷dè. Pultu gþtöröb tålåvèzoruyàndûrdû. Qulàüû mÿtbÿxdÿ èdè, burnunà qûzàràn kàrto-fun lÿzzÿtlè èyè gÿlèrdè.

Àynà tàvàdàkû qûzàrmûø kàrtoflàrû ÷åvèrèrdè. Fèkrèhÿlÿ dÿ èntèhàr ålÿyÿn gÿlèndÿ qàlmûødû. Bèrúÿ onudÿqèq bèlèrdè kè, o otàqdà nÿsÿ pàrànormàl hàdèsÿlÿr bàøvårèb. Bÿlkÿ dÿ otàqdà ruhlàr dolàøûb. Àmmà bu fèkrènèkèmÿ dåsÿydè, hÿmèn àdàm gölÿrdè, ÿlÿ sàlàrdû kè, fèlqulàüûndà yàtmûsàn, hànsû ÿsrdÿ olduüunu unutmusàn.Þzö dÿ pàtoloq-ànàtom, – sÿhÿrdÿn-àxøàmà qÿdÿrmåyèd yàrûb, úÿsÿddÿ ruhdàn bàøqà hÿr øåy tàpàn àdàm.Bålÿ úÿfÿngèyyàtà ènànàn kèmdèr? Úàmààt àz qàlûbMàrsdà nÿsèl àrtûrûb, Àydà qÿbèrèstànlûq sàlà, bu hÿlÿruhdàn dànûøûr.

– ×ày yoxdur? – È÷ÿrèdÿn bàüûràn Àspàruxun sÿsèÀynànû fèkrèndÿn àyûltdû vÿ ålÿ bèl qulàqlàrû dà à÷ûldû,

999

26

÷önkè yàüdà qûjûldàyàn kàrtoflàrûn fÿryàdûnû èndè åøètdè. Àynà dodàüûnûn àltûndà dåyènÿ-dåyènÿ økàfdàn

stÿkàn ÷ûxàrtdû, ÷ày sözöb è÷ÿrè àpàrdû. Àspàruxunözönÿ bàxmàdàn stolun östönÿ qoydu.

– Sàlàm nèyÿ vårmèrsÿn, àààz? – Àspàrux qûrmûzûqàlstukunu boynundàn ÷ûxàràràq soruødu. Àynà ålÿ bèldèlènè mÿtbÿxdÿ qoymuødu, odur kè, otàqdàn tÿlÿsèk÷ûxdû.

Bèr àz kå÷mèø Àspàrux pàltàrlàrûnû dÿyèøèb, èdmànformàsû gåyèndè vÿ mÿtbÿxÿ gÿldè. Stolun bàøûndàÿylÿødè:

– Yåmÿyÿ bèr øåy yoxdu, bölbölöm? – Yox. – Bÿs o nÿdè? Hàmûsûnû tÿk yåyÿúÿksÿn? Mÿnÿ dÿ

bèr àz... – Þzömÿ qûzàrdûràm!– Hÿ, ÷ox sàü ol, bèr àz mÿnÿ dÿ vårÿúÿksÿn.

Àspàrux Àynànûn sþzönÿ èstÿdèyè dözÿlèøi ålÿdè: – Gþzÿlèm, – Àspàrux bàúàrdûqúà mölàyèm olmàüà

÷àlûødû. – Bu gön boüàzûmdàn hå÷ nÿ kå÷mÿdè sÿnsèz.×oxdàndûr bèr yårdÿ yåmèrèk. Dåyèrÿm, gÿl bu göndÿnhÿr øåyè tÿzÿdÿn bàølàyàq. Àxû sÿn mÿnè såvèrdèn. Olàbèlmÿz kè, örÿyènèn dÿrènlèyèndÿ qûüûlúûmdàn-zàddànbèr øåy qàlmàsûn.

– Qûüûlúûmûn qàlmàsû ö÷ön örÿk làzûmdûr, o dàmÿndÿ yoxdur.

– Olmàz dÿ. Gþzön ordà-burdàdû. Sÿnè ÿrèn yox,

27

Vцсal Nuru

ondàn östön tutduüun øåylÿr màràqlàndûrûr. – Döz dåyèrsÿn. Mÿn dàhà ÷ox vàxtûmû måyèdlÿrÿ

sÿrf ådèrÿm.– Ày bÿdbÿxt, onà gþrÿ dÿ duyüulàrûn þlöb dÿ

sÿnèn. Göl kèmè àèlÿn vàr èdè, måyèd yàrà-yàrà hèsslÿrènèdÿ þldördön gåtdè.

Àynà nèm÷ÿyÿ qûzàrmûø kàrtoflàrdàn yûüûbÀspàruxun qàrøûsûnà qoydu. Sonrà ÷þrÿk doüràdû vÿbànkàdàn xèyàr turøusu ÷ûxàrdàràq dådè:

– Èndèyÿ qÿdÿr hå÷ bèr qàtèl morqà gÿlèb dåmÿyèbkè, bu måyèd mÿnèm ÿl èøèmdè, èntèhàr dåyèl.

– Bunun nÿ dÿxlè vàr? – Àspàrux ordunu loxmàylàøèøèrdèb soruødu:

– Mÿn måyèdÿmsÿ, bÿs sÿn kèmsÿn?– Yàxøû, yàxøû, èyrÿndèrmÿ, qoy ÷þrÿyèmè yåyèm. Àynà stoldà bàøûnà tàpàn÷à dèrÿnmèø àdàm kèmè

oturdu. – Þzön dÿ, bu xÿlÿtè-zàdû ÷ûxàrt ÿynèndÿn. Sÿnÿ

yàxøû bèr èdmàn kostyumu àlàúàm. ßr-àrvàd èkèmèz dÿdÿst gåyènÿk. Vàrlûlàrûn hàmûsû ålÿ gåyènèr.

– ßr-àrvàd! Vàrlûlàr! – Àynà Àspàruxun sþzönötÿkràrlàyàràq onà bàxdû vÿ èrè gþzlÿrènè vÿhøè pèøèk kèmèbÿrÿltdè. – Hànsû pulunlà? – dåyÿ kènàyÿlè tÿbÿssömlÿsoruødu.

– Pul dà olàúàq, dþvlÿt dÿ olàúàq. Þz àràmûzdû,sÿn bålÿ dåyèldèn hà, yàmàn pulgèr olubsàn. Sÿnè ànúàqmÿnèm pulum màràqlàndûrûr.

999

28

– Mÿnè pul màràqlàndûrsàydû, – Àynà udqundu,sonrà þzönö toplàyûb úÿsàrÿtlÿ dàvàm ålÿdè, – èndèpullu bèr hÿkèmèn àrvàdû olàrdûm. Þzön dÿ yàxøûbèlèrsÿn kè, kèmè dåyèrÿm.

– Yàxøû dà, zÿhlÿmè tþkmÿ! Bàx gþrörsÿn? Sÿnèngþzön bàøqà kèøèlÿrdÿdèr. Þzönÿ pullu àdàm àxtàrûrsàn,mÿnè bÿyÿnmÿzsÿn dÿ...

Àynà özönö bozàrdàràq onun sþzönö kÿsdè:– Àüzûnà gÿlÿnè dànûømà! – Qànúûqlàrûn hàmûsû bålÿdèr. ßrènèn ÿlè gÿtèr-

mÿyÿndÿ gþzlÿrènè bàøqà kèøèlÿrèn ovúunà dèkèrlÿr. Àynànû qÿhÿr boüdu. O, sþhbÿtèn bþyömÿyènè

èstÿmèrdè. Àspàruxun ÿlènèn dàdûnà bàxmûødû. Hÿm dÿmåyèddÿn qorxmàsà dà, nÿøÿ ÷ÿkÿn àdàmdàn qorxurdu.

Àspàrux hèss ålÿdè kè, hÿlÿ kèøèlèyènè gþstÿrÿ bèlèr.Þz kobud sÿsèndÿn lÿzzÿt àlmàüà bàølàdû:

– Mÿn guyà bèlmèrÿm kè, sÿn mÿndÿn boøànûb,tàpdûüûnà gåtmÿk èstÿyèrsÿn? Nèyÿ, mÿn oüràøàm,bèqåyrÿtÿm? Mÿnè àyàüûnûn àltûnà qoyub hànsûsà pullubèr gÿdÿnèn sènÿsènÿ dûrmàømàq èstÿyèrsÿn?

Àynà sþz dåyÿ bèlmÿdè vÿ hèrsèndÿn è÷èn-è÷ènàülàdû. Pèàno÷u qûzlàrûn bàrmàqlàrûnà oxøàyàn àrûq uzunbàrmàqlàrû nèm÷ÿnèn è÷èndÿ ÷þrÿk tèkÿsènè sûxûbsàxlàmûødû. Qÿfèldÿn Àspàrux àyàüà durdu vÿ onunqàrøûsûndàkû nèm÷ÿnèn qûràüûndàn qàldûrûb àøûrtdû. Àynàbàøû àøàüû olduüundàn dèksèndè vÿ úÿld àyàüà durdu.Bàyàqdàn bÿrè è÷èndÿ sàxlàdûüû nÿfÿsènè pöskörÿrÿkàülàyà-àülàyà mÿtbÿxdÿn ÷ûxdû. Þz otàüûnà gèrèb,

29

Vцсal Nuru

qàpûnû þrtdö vÿ úÿftÿnè bàülàdû. Ålÿ bèl Àspàruxun gþzönön qàbàüûndàn èyrÿndèyè

úûr-úûndûrû gþtördölÿr, sàkètlÿøèb oturdu. Bulànûbqàlxmûø ÿsÿbènèn lèl kèmè suyun dèbènÿ ÷þkmÿsènè gþz -lÿdè. Sonrà durub yårÿ dàüûlmûø kàrtofu yûüûb zèbèlqàbûnà àtdû, ÷þrÿyè söfrÿdÿn gþtördö. Nèm÷ÿlÿrè kràntûnàltûnà qoyub, èstè suyu à÷dû vÿ qollàrûnû ÷ûrmàlàdû...

Àspàrux Àynànûn otàüûnûn qàpûsûnûn àüzûndàdurdu: ålÿ bèl åtèràf otàüûnà gÿlmèø gönàhkàr èdè.

– Örÿyèm, sàü ol, ÿlà bèøèrmèødèn! Yûüûødûrûb,yudum. Sÿnÿ ÿzèyyÿt olmàsûn! – Àynànûn otàüû dèbsèzquyuyà dþnmöødö. Àspàrux båø-àltû sànèyÿ qulàüûnûqàpûyà sþykÿyèb dènøÿdè. Sonrà þz yårènÿ – qonàqotàüûnà gåtdè. Dèvàndà uzànûb tålåvèzorun pultunugþtördö.

999

30

4

***

Àynà sÿhÿr åvdÿn tåz ÷ûxmàüà ÷àlûødû, hÿttà ÷àyûdÿmlÿsÿ dÿ sözöb è÷mÿdè kè, Àspàrux àxøàmkû kþzönöstönÿ bàrû bu sàbàh bàrûtûnû tþkmÿsèn. Àspàrux qàls -tukunu tàxûb, bàyàqdàn hàmàmdàkû gözgönönqàbàüûndà dàràqlà sà÷ûnà zölm vårèrdè. Ålÿ bèl qÿsdÿnhànsûsà vàúèb dÿqèqÿlÿrè sàqqûz kèmè ÷åynÿyèrdè.

Àynà àyàqqàbûlàrûnû gåyènÿndÿ Àspàruxhàmàmdàn ÷ûxdû:

– Örÿk, gådèrsÿn? – Сÿsènÿ nÿvàzèø qàtmàüà ÷àlûшсада, onun sÿsè dÿ, suàlû dà Àynàyà ÷ox øèt gÿldè. Onàgþrÿ dÿ úàvàb vårmÿdè.

– Èndè mÿn dÿ ÷ûxûràm, örÿk, gþzlÿ pånúÿyèmègåyènèm, gÿlèm. – Àspàrux otàüûndàn pånúÿyènè gþtö -röb qàyûtdû. – Dåyèrÿm, bÿlkÿ dökànà gådÿk? Bålÿpàltàrlàr gåyènÿndÿ, kÿnd àrvàdlàrûnà oxøàyûrsàn. Bèràz dÿblÿ gåyèn, bèr þzönÿ fèkèr vår. Gådèrèk, dåmÿlè,sÿnÿ yàxøû bèr úèns øàlvàr, bèr dÿnÿ dÿ bàhàlû pånúÿkàlûrûq. Hÿ? Þzö dÿ bàøqà rÿngdÿ, tà bålÿ qàrmàqàrûøûqúûzûqlû-mûzûqlû yox.

– Èstÿmèrÿm. – Àynà àyàqqàbûsûnû gåyènèb,àsûlqàndàn pånúÿyènè gþtördö.

– Nèyÿ, örÿk? Bàx, bålÿ ålÿyèrsÿn, sonrà dàdåyèrsÿn kè, mÿnè gþrmörsÿn, åvÿ bàxmûrsàn. Àxû sÿnþzönö bu àrvàd pàltàrlàrûnûn è÷èndÿ gèzlÿdèbsÿn, mÿndÿ hà bàxûràm nÿnÿmèn bèr topà úûndûrlàrûndàn bàøqà

31

Vцсal Nuru

hå÷ nÿ gþrmörÿm. Gådèrèk yàrmàrkàyà, ordàn dàgþzÿllèk sàlonunà. Tÿzÿ pàltàr, tÿzÿ hÿyàt...

Àynànûn qulàqlàrû dèvàr olmuødu, Àspàruxun sþ-zlÿrè tånnès topu. Onlàr åvdÿn ÷ûxûb lèftÿ gèrdèlÿr. Àynàþzönö ålÿ àpàrûrdû kè, sànkè Àspàrux onun ÿtràfûndà fûr-lànàn ruhdur.

– Qàølàrûnû yàxøû tàtuàj ålÿtdèrèb, bèr àz qàldûràrsàn,sà÷ûnû dà èstÿyèrsÿn kÿsdèr.

Àynà sànkè àüzûnà àldûüû suyu àxûrà qÿdÿr sàxlàyàbèlmÿdè:

– Bÿs tàtuàjlûlàrû pozüun sàyûrdûn?– Qànûmû qàràltmà dÿ, sÿhÿr-sÿhÿr! Hÿ, sà÷ûnû dà

làp qûsà kÿsdèr.– Sà÷ûm bålÿ yàxøûdûr.– Pèsdèr! Kÿsdèr! "Kàrå" ålÿ. Þzö dÿ sàràlt. – Mÿnèm xoøum gÿlmèr ålÿ, – Àynà mûzûldàndû.– Mÿnèm gÿlèr. – Àspàrux sÿsènèn tonunu dÿyèødè.

Lèft dàyànàndà qàpûlàrû à÷ûldû. – Kå÷, örÿk! Hÿ, –Àspàrux dàvàm ålÿdè. – Úènsè dÿ kè, gþy rÿngdÿ àl. –Àspàrux dànûødûqúà ÿlènè, qolunu oynàdûrdû kè,kÿnàrdàkûlàrûn nÿzÿrènè úÿlb ålÿsèn, – bålÿ yàràøûqlû,bålÿ... Bèlèrsÿn dÿ mÿnèm nåúÿ qûzlàrdàn xoøum gÿlèr...

Àynà bu sÿhÿr tÿzÿ pàltàrlàrûnû gåyènmÿyÿ örÿkålÿmÿmèødè. Bèlèrdè kè, Àspàrux onun ÿynèndÿ o pàltàr-làrû gþrsÿ, bÿlkÿ dÿ, ålÿ dÿhlèzdÿ úûrûb ÷ûxàrdàrdû. Onàgþrÿ dÿ kþhnÿ, uzun ÿtÿklè pàltàrûnû gåyènmèødè.

Àxûrûnúû dÿfÿ Àynà hàmàm gözgösönön qàbàüûndàdodàüûnà pàmàdà ÷ÿkdèyè yårdÿ Àspàrux è÷ÿrè soxuldu.Bàøûnà àt tÿpmèø kèmè ànlàøûlmàz sþzlÿrlÿ donquldàndû.

999

32

Àüzûnà gÿlÿnè dådè: "Sÿn þzönö bàøqàsûnà gþstÿrmÿyÿgådèrsÿn. Þzönÿ àyrû kèøè tàpûbsàn... Bu pozüunluqdu..."Àynà dà àüzû-burnu dàüûlmàmûø ålÿ hÿmèn göndÿn kos-måtèkàlàrûnû àrxèvÿ gþndÿrmèødè.

– Hÿ, ålÿ gþy rÿng mÿnèm dÿ xoøumà gÿlèr. –Àynà qÿsdÿn yàlàn dådè. Bèlèrdè kè, Àspàrux onundådèyènèn ÿksènÿ gådÿúÿk.

Àspàrux bèr ànlûq fèkrÿ dàldû, sonrà nÿdÿnsÿèyrÿnèrmèø kèmè ÿtlè dodàqlàrûnû bözdö:

– Àmmà, yox åy, gþy rÿng sÿnè kþk gþstÿrÿúÿk.Sÿnÿ gþy làzûm dåyèl, qàrà yàxøûdûr.

Àynà àrtûq ÷àlûøûrdû kè, ÿslèndÿ nÿdÿn xoøugÿldèyènè sèrrÿ ÷åvèrsèn. ×önkè Àspàrux mötlÿq onàqàdàüà qoyàúàqdû.

– Qàràdàn zÿhlÿm gådèr. Àdàmû qÿbèrèstànlûqqàrüàlàrûnà oxøàdûr. Àü yàxøûdûr.

– Yox, qàrà! Àüû onsuz dà þlÿndÿ hàmûyàgåyèndèrÿúÿklÿr. Sÿnÿ qàrà yàràøàr.

– Èndè sÿn mÿnè dökànà àpàrûrsàn? – Hÿ. Bÿs nåynèrÿm? – Nÿ qÿdÿr pulun vàr? – Àynà èlànûn quyruüunu

tàpdàlàdû.– Sÿn yånÿ pul sþhbÿtè ålÿyèrsÿn? Hànsû úÿhÿnnÿm

gönön ö÷ön èølÿyèb mààø àlûrsàn? Sÿnÿ dåyèrÿm mÿnÿnÿsÿ àl? Úànûn ÷ûxsûn, þzönÿ xÿrúlÿ dÿ dåyèrÿm. Måyèdkÿsèb-doüràmàqdàn, qÿbèrdÿn ÷ûxmûøà oxøàyûrsàn.

– Yàxøû. Nÿ dåyèrÿm? Bÿs, mÿn þzöm þzömÿxÿrúlÿyÿndÿ yànûmdà utànmàyàúàqsàn? – Àynà hèssålÿdè kè, ÷ox qàbàüà gåtdè. Bålÿ vàxtû Àllàh dà

33

Vцсal Nuru

Àspàruxun yumruüunu hàvàdà tutà bèlmÿzdè. Þzö dÿkö÷ÿnèn ortàsûndà. Àmmà sþz Àspàruxu ålÿ tutdu kè,yumruüu hå÷ àülûnà dà gÿlmÿdè.

Dàyànàúàüà qÿdÿr bèr yårdÿ àddûmlàdûlàr. Èkèsè dÿsþzön èlmÿsènè qà÷ûrtmûødû. Àvtobus tèndÿn ÷ûxàndàÀspàrux, nÿhàyÿt kè, dèllÿndè:

– Bu gön bèr àz pul àlmàlûyàm. Gådèm èndèdÿnqàpûsûnû kÿsdèrèm. Gþrÿk dÿ... Yàxøû bèr vàrèànt vàr... –Àvtobus onlàrûn qàrøûsûndà dàyànàndà Àynà onunsþzönö kÿsdè:

– Mÿn èøÿ gåúèkèrÿm! – Hÿ. Nåynÿk, gåt! Sÿn dÿ bèr vàxt ålÿ, dökànà

àpàrûm sÿnè. – Àspàrux Àynànûn dàlûnúà ålÿ dådè kè,sÿrnèøènlÿrèn hàmûsû, ålÿ dàyànàúàqdàkû èkè-ö÷ nÿfÿr dÿåøètdè. Àynà àvtobusdà bèr ànlûq hÿdÿfÿ ÷åvrèldèyèndÿnxÿúàlÿt ÷ÿkdè. Bàøûnû qàldûrmàdàn sökàn÷ûnûn àrxàtÿrÿfèndÿkè úÿrgÿdÿn ö÷önúö oturàúàqdà-yànûndàkûàdàmà fèkèr vårmÿdÿn oturdu.

Àvtobus Àynànû ÷àlxàlàdûqúà è÷èndÿkè qàrmàqà -rûøûq fèkèrlÿr båynènÿ yûüûlûrdû. Àmmà sàülàm nÿtèúÿyÿgÿlÿ bèlmèrdè. Dÿyèøèklèyè hàrdàn vÿ nåúÿ bàølàmàüûnyollàrûnû àxtàrûrdû. Bu yollàr onu döødöyö làbèrèntèn or-tàsûnà gÿtèrmèødè. Àynà bèlèrdè kè, àxøàm Àspàruxundådèyè kèmè åvÿ qàrà øàlvàrdà gÿlsÿ, – þzö dÿ úènsøàlvàrdà, – Àspàrux rÿhm hèsslÿrènè xortlàtsà, ÿnàzûndàn onu dàülàyàr vÿ o, nÿ qÿdÿr dåsÿ kè, bu øàlvàrûsÿn dådèn, mÿn dÿ àldûm, mötlÿq bèr bÿhànÿ tàpûb, dàvà

999

34

sàlàúàq. Ålÿ sþzlÿr dåyÿúÿk kè, Àynà þzö dÿ gönàhkàrolduüunà ènànàúàq. Àynànûn båynèndÿ Àspàruxundåyÿúÿyè sþzlÿr dolàødû: "Dåsÿm þzönö gåt qàyàdàn àt,àtàúàqsàn? Guyà, mÿn bèlmèrÿm kè, dàlûnû-bàøûnûkèmÿsÿ gþstÿrmÿk èstÿyèrsÿn? Pullu kèøè tàpmûsàn?.. "

Sà÷ûnû kÿsdèrmÿk fèkrèndÿn dÿ dàøûndû. Döøöndökè, pàltàrû ÷ûxàrdûb økàfdà åksponàtà dþnmöø såvèmlèpàltàrlàrûnûn àràsûnà àsà bèlÿrdè, àmmà kÿsèlmèø sà÷ûuzànànà qÿdÿr ànàsûndàn ÿmdèyè söd gþzönön èkèdåøèyèndÿn tþkölÿúÿkdè. Bàøûsàlàmàtû boøànànà qÿdÿrdþzmÿk èdè.

– Kèøèlÿrèn hàmûsû bålÿdèr, – Àynànûn yànûndàoturàn qûz dèllÿndè. Àynà kÿndèrè qûrûlàn àlpènèst kèmèxÿyàllàrûnûn östöndÿn råàl hÿyàtà yûxûldû. ×åvrèlèbyànûndàkû qûzà bàxdû. Onun èrè gþzlÿrè vàr èdè vÿ qàlûnqàrà tuø ÷ÿkmèødè. Onà gþrÿ dÿ gþzönön yuvàsû hÿmdÿrèn gþrönördö, hÿm dÿ qåyrè-àdè. Bÿlkÿ dÿ özönönrÿngènè àüàrtmàsàydû vÿ dodàüûnû solüunlàødûrmàsàydû,gþzönön qàràsû bu qÿdÿr qàbàrûq gþrönmÿzdè. Àlnûnàdöøÿn uúlàrû ètè kÿsèlmèø tållÿrè bèr qàøûnû þrtmöødö. QûzÅmo stèlèndÿ èdè. ßynènÿ qàrà zolàqlàrû olàn bÿnþvøÿyèrÿnglè màtros kþynÿyènÿ bÿnzÿr màykà gåyènmèødè.Qûz èlk bàxûødàn Àynànûn xoøunà gÿldè, qàrà rÿngèn buqÿdÿr åúàzkàr olduüunu sànkè èndè kÿøf ålÿdè.

– Hÿ, – döøönmÿdÿn dådè. Sonrà nèyÿ "hÿ"dådèyènè fèkèrlÿødè. Döøöndö kè, àxû o kèøèlÿrèn hàmûsûnàbÿlÿd dåyèl. Bèr dÿ kè, o qûzûn bu sþzö hànsû mÿnàdàdådèyènè dÿ ànlàmàmûødû.

35

Vцсal Nuru

– Bàøqàlàrûnûn yànûndà þzlÿrènè gþstÿrmÿyè xoølà -yûrlàr. – Qûz àldûüû úàvàbdàn úÿsàrÿtlÿnèb dàvàm ålÿdè. –Bèlèrsÿn nèyÿ? Hàmû gþrsön kè, o, àrvàdûnûn àüàsûdûr,àrvàdû dà onun ÿøyàsû.

Àynà èndè bàøà döødö kè, qàràgþz qûz nÿdÿn dànûøûr.Bötön qàdûnlàrûn dÿrdlÿrè oxøàr olduüundàn onlàr bèr-bèrè èlÿ tåz dèl tàpûrlàr.

Àynà bu dÿfÿ onunlà øöurlu olàràq ràzûlàødû:– Hÿ. Utànmàsàlàr hÿlÿ bålèmèzÿ dÿ øÿllÿnèb

gÿzÿrlÿr. – Ålÿ bèlèrsÿn utàndûqlàrûndàn gÿzmèrlÿr? Yox.

Qorxurlàr kè, bèrènèn bålènÿ mènÿrlÿr, bàøqàlàrû ÿldÿn÷ûxàr. – Qûzûn èzàhû Àynànûn àülûnà bàtdû vÿ úàvàbdànmÿmnun olduüu ö÷ön gölömsöndö.

– Bèr dÿfÿ sÿn onà yàtdûüû yårdÿ bàøûn kÿsÿúÿyènèdå, yåmÿyènÿ zÿhÿr qàtàúàüûnû då, nÿ bèlèm bålÿøåylÿrlÿ hÿdÿlÿ... – Qûz øåytànè tÿbÿssömlÿ gölöm-sönÿrÿk sþzönön mþhörö olàràq Àynàyà gþz vurdu.Sonrà yånÿ pû÷ûltûylà ÿlàvÿ ålÿdè, – Hå÷ olmàsà bèr dÿfÿonà nÿyÿ qàdèr olduüunu gþstÿr. O qÿdÿr bålÿhàdèsÿlÿr åøètmèøèk kè, bèrènè onà mèsàl ÷ÿk, båøènè dÿöstönÿ qoy. Àülûnà bàtàúàq, kèøèlÿr uøàq kèmèdè.

Àynà ålÿ bèl möÿllèm qàrøûsûndà èdè vÿ tÿÿúúöbè÷èndÿ qàlmûødû kè, bu fèkèrlÿr èndèyÿ qÿdÿr nèyÿ onundà àülûnà gÿlmÿyèb? O kè qàldû hàdèsÿyÿ, måyèdlÿr hÿrgön ÿlènèn àltûndàn kå÷èr, hÿr bèrènèn dÿ þz hÿyàtromànû, bèr kètàblûq bèoqràfèyàsû. Dànûømàüà nÿ vàr?

999

36

Àynà qûzà dàhà dèqqÿtlÿ bàxdû. Qûzûn burnu vÿdodàqlàrû bàlàúà èdè. ×èynènÿ tþkdöyö qàrà qûvrûm sà÷ûàrûq sèfÿtènè bèr àz dà uzun gþstÿrèrdè. Sàü qolunà tàxdûüûrÿqÿmlè sààtûn è÷èndÿ kÿllÿ øÿklè vàr èdè. Àynàþzlöyöndÿ tÿyèn ålÿdè kè, bu qûz dÿqèq àdàmdûr. Solÿlènèn bàø bàrmàüûndàkû dûrnàüûnû xåylè uzàtmûødû vÿqàrà làk ÷ÿkmèødè. Sàü ÿlènèn båø bàrmàüûndà dà möx-tÿlèf sèmvollu gömöø özöklÿr vàr èdè. Àynà bàøà döødökè, bu qûz dàhà ÷ox mèflÿrlÿ yàøàyànlàrdàndûr vÿdàxèlÿn ÷ox àzàddûr.

Àvtobus dàyànàúàüà yàxûnlàøàndà Àynà döømÿyÿgåúèkmÿmÿk ö÷ön àyàüà durdu. Qûzlà xudàfèzlÿødè vÿsànkè àysbårqlÿømèø àdàmlàrû buzqûràn gÿmè kèmè yàrà-yàrà gådèb qàpûnûn àüzûndà lþvbÿr sàldû. Àvtobusdàyànàúàqdà qàpûlàrûnû à÷àndà, pulu konduktor uøàüàvårèb döødö.

Dÿmèr dàrvàzànûn sol tÿrÿfdÿn dèvàrûnà qûrmûzûrÿnglè bþyök lþvhÿ vurulmuødu vÿ àü hÿrflÿrlÿyàzûlmûødû: Mÿrkÿzè Øÿhÿr Mÿhkÿmÿ Tèbbè Åks -pårtèzà vÿ Pàtolojè Ànàtomèyà Øþbÿsè

Àynà dÿmèr dàrvàzàyà ÷àtàndà èkè mÿrtÿbÿlèbènànûn hÿyÿtèndÿn "Àmbulàns" màøûnû ÷ûxdû. O,dàrvàzànû þrtÿn qoúà qàpû÷û èlÿ måhrèbànúàsûnà sàlàm-làøûb, bènàyà tÿrÿf gåtdè.

Mÿrkÿzè øÿhÿr xÿstÿxànàsûnûn bu korpusunà qoúàqàpû÷û yàd àdàmlàrû buràxmûrdû. Tåz-tåz dÿ bàøûàlovluàdàmlàrlà qàrøûlàømàlû, dèrÿømÿlè olurdu. Onun qûlûn -

37

Vцсal Nuru

úûnûn àltûndàn yàlnûz èø÷èlÿr, polèslÿr, bèr dÿ xösusèmàøûnlàr kå÷ÿ bèlÿrdè. ßksÿr måyèdlÿr èsÿ korpusunàrxà tÿrÿfèndÿkè bþyök xÿstÿxànànûn hÿyÿtèndÿn morqàdàxèl olurdu, o dà xÿrÿkdÿ bèr nåúÿ àràkÿsmÿ qàpûdànkå÷ÿndÿn sonrà.

ßksÿr þlö sàhèblÿrè måyèdèn yàrûlmàsûnû èstÿmèrlÿrvÿ odur kè, ÷ox vàxt hÿyÿtdÿ àz qàlà qèyàm qàlxûrdû.Øàhû tàxtûndàn sàlmàq èstÿyÿn ösyàn÷ûlàr höúum ådèbsàràyà nåúÿ hàylà gèrèrdèlÿrsÿ, þlö sàhèblÿrè dÿ polèsènmöøàyèÿtè èlÿ gådÿn måyèdèn dàlûnúà ålÿ soxulurdulàr.Ålÿ bu sÿbÿbdÿn dÿ pàtoloq-ànàtomlàr måyèd sàhèblÿrèèlÿ özlÿømÿyè qÿtèyyÿn àrzulàmàzlàr.

Kå÷ÿn èl korpusun øþbÿ mödèrè profåssor ÀlmàzÀltunàyû ålÿ åvènèn qàbàüûndàúà vÿhøèúÿsènÿ dþyöb,"dÿrs" vårmèødèlÿr, hå÷ àhûl yàøûnà dà bàxmàmûødûlàr.

Bènànûn gèrèø qàpûsûnà nÿzàrÿt ådÿn dolu bÿdÿnlè,hÿmèøÿ bålènÿ sà÷àqlû yun øàl bàülàyàn àrvàd Àynànûngÿldèyènè gþröb, qàpûnûn úÿftÿsènè à÷dû.

– Sàlàm, Tàmàm xàlà. Qàpû÷û qàdûn Àynànû sàlàmlàdû vÿ o sààt dà ÿlàvÿ

ålÿdè:– Àynà xànûm, àøàüû döøön, qonàüûnûz gÿlèb.

Àlmàz doktor bàyàq sèzè soruøurdu. Àynà ÿvvÿl èkènúè mÿrtÿbÿyÿ – otàüûnà qàlxdû. Bèr

àz kå÷mèø àü xÿlÿtdÿ, ÿllÿrè úèbèndÿ pèllÿlÿrè åndè vÿuzun dÿhlèzlÿ morqà tÿrÿf gåtdè.

Morqà àpàràn dÿhlèz àlàqàrànlûq èdè vÿ màvè rÿnglèkàfål dþøÿnmèødè. Dèvàrûn yuxàrû könúöndÿ èkè måtrdÿn

999

38

bèr sÿksÿn sàntèmåtrlèk lömunèsås èøûqlàrû dözölmöødövÿ ÿksÿrèyyÿtè qûrpûnûrdû. Bu tunålÿ oxøàyàn dÿhlèzmorqun yàøûl rÿnglè qàpûsûndà bètèrdè.

Àynà morq otàüûnà gèrÿndÿ profåssor Àlmàz Àl-tunày östönÿ àü þrtölmöø úÿsÿdèn bàøûnûn östöndÿdurub, ÿlèndÿkè úÿdvÿllè sÿhèfÿyÿ nÿsÿ qåyd ådèrdè.Onun yànûndà formàlû bèr polès màyoru vÿ höndörboylu, qàlûn ÷àtmàqàølû, donqàr burunlu Zàhèd àdlûlåytånànt durmuødu.

Onlàr þz àràlàrûndà nÿsÿ mÿslÿhÿtlÿøèrdèlÿr. Úàvànoülàn qàlûn dodàqlàrûnû yàlàyàràq dànûøûrdû.

– Gÿl, qûzûm, gÿl gþrÿk. – Àlmàz Àltunày Àynànûgþrÿndÿ dådè.

Àynà hàmû èlÿ sàlàmlàøûb stolà yàxûnlàødû. Profås-sor yånèdÿn nÿsÿ qåydèyyàt àpàrdû, sonrà jurnàlàoxøàyàn qàrà özlö qàlûn dÿftÿrè þrtöb sol qoltuüunàqoydu vÿ qÿlÿmè dþø úèbènÿ sànúûb, åynÿyènè ÷ûxàrtdû.

– Èstÿyèrsÿn o tÿrÿfdÿn qûzlàrû dà ÷àüûr, kþmÿkålÿsènlÿr. Bàølà gþrÿk, sÿnènlÿ nÿ dànûøàúàq.

Zàhèd måyèdèn östöndÿkè àü þrtöyö sènÿyÿ qÿdÿrà÷dû. Xÿlbèr kèmè dåøèklè olàn morq stolundà bèr úàvàngÿlèn måyèdè uzàdûlmûødû.

– Nÿ mÿsÿlÿdèr? – Àynà måyèdèn ènúÿ àüzûnà-burnunà, ålÿ bèl qÿlÿmlÿ ÷ÿkèlmèø qÿøÿng qàøûnàgþzönÿ bàxûb soruødu.

– Ö÷ göndÿn sonrà åvèndÿn tàpmûøûq. – Úàvànoülàn øÿstlÿ dådè vÿ ÿlàvÿ ålÿdè, – Bèzÿ mÿlum olànlàrûdoktor qåyd ålÿdè.

39

Vцсal Nuru

Profåssor åynÿyènè sèlèb gþzönÿ tàxdû, sonrà qoltu -üundàkû qåydèyyàt dÿftÿrènè Àynàyà uzàtdû.

– Mÿnÿ åhtèyàúûn vàr, qûzûm? – Xåyr, doktor. Àfàq xàlà gÿlèb?– Hÿ. Burdàydû yudu gåtdè. Èndè gÿlÿr. Àynà dÿftÿrè à÷ûb, qåydlÿrÿ gþz àtdû. Màyor

xûrûltûlû sÿslÿ özrxàhlûq ådèrmèø kèmè soruødu:– Mÿn sèqàråt ÷ÿkmÿyÿ ÷ûxsàm, åtèràz ålÿmÿz -

sènèz? Profåssor qàølàrûnû qàldûrûb:– Yox, yox, nèyÿ kè? – dådè. – Bèz dÿ mÿúburuq

xànûmlàrû tÿk buràxàq. Åtèràzûn yoxdur, qûzûm?– Yox, doktor, buyurun. Bèz bèr àz qåybÿtlÿøÿk.Onlàr otàqdàn ÷ûxàndà Àfàq è÷ÿrè gèrdè. Tålåfonu

profåssorà vårèb, Àynàyà yàxûnlàødû:– Gÿlmèsÿn?– Sàlàm, Àfàq xàlà. – Sàlàm. Hÿ, hàràdàn bàølàyàq? – Sÿn bû÷àqlàrû hàzûrlà. Èøûüû dà, stolu dà ÷ÿk burà.

Mÿn hÿlÿlèk bèr gþz àtûm. – Àynà úèbèndÿn ÷ûxàrtdûüûmàskànû àüzûnà tàxdû. Àfàq sàrû rÿnglè politelènmàtårèàldàn olàn þnlöyö Àynàyà gåyèndèrdè vÿ àrxàdànèplÿrènè bàülàdû. Àynà sà÷ûnû bàøûnûn ortàsûndà yûüûbsànúàqlàdû. Sonrà dèvàrdàkû økàfdàn tèbb ÿlúÿklÿrènègþtöröb ÿlènÿ gåyèndè. Råzènèn øàppûltûsû soyuq vÿ àüûrqoxulu dèvàrlàrûn þlö xofunu örkötdö.

Dèvàrlàrûn rÿngè àü olduüundàn è÷ÿrè èøûqlû èdè.Àøàüû tÿrÿfdÿ ö÷ sèyèrmÿlè, àlömènium rÿnglè soyuduúu

999

40

qoyulmuødu. Àynànûn àrxàsûndà yàn-yànà èkè stol vàrèdè. Stollàrûn hÿr bèrè àüà bökölmöø måyèdlÿ yöklÿn-mèødè. Bèrúÿ àyàqlàrû gþrönördö: hÿrÿsènèn bàø bàr-màüûndàn bèrkàsû àsûlmûødû.

O èkè stolun àràsûndà tÿkÿrlè øtàtèvè olàn projåktor,bèr dÿ otål-råstorànlàrdàkû àràbà-sènèlÿrdÿn bèrè dururdu.Úÿsÿdè doüràyà, dåøÿ, tèkÿ bèlÿúÿk hÿr úör àlÿt àràbà-sènènèn östönÿ yûüûlmûødû. Àfàq onu ètÿlÿyÿrÿk Àynànûnyànûnà gÿtèrèb, östöndÿkè àlÿtlÿrè sÿlèqÿyÿ sàldû. Sonrànÿ ö÷önsÿ otàqdàn ÷ûxdû.

Àynà projåktoru yàndûrûb måyèdèn donmuø bàxûølà -rûnà dèqqÿtlÿ bàxdû: onun gþzÿllèyènÿ þlöm o qÿdÿr dÿxÿlÿl gÿtèrÿ bèlmÿmèødè. Özö ÷ox yàràøûqlû gþrönördö,sàdÿúÿ rÿngè solmuødu. Àynànûn èlk qÿnàÿtè bu oldu kè,þlömön bèrènúè sÿbÿbè ålÿ gþzÿllèyè olub. Sonrà måyèdènöstöndÿkè àüû gþtöröb àrxàsûndàkû stulun östönÿ àtdû.Qàrøûsûndàkû löt, àmmà þlö dÿ olsà úàzèbÿlè bÿdÿnÿdèqqÿtlÿ bàxdû.

– Hÿ, nÿ göndÿsÿn, ày yàzûq. Nÿyèn vàr bålÿ?Ooo... Bàøûnû bèr àz bålÿ ålÿ-boynunà bàxûm... Hÿ, hÿ,yox, tÿmèzsÿn. Bålÿ boüàzà kÿndèr sàlmàüà hå÷ bèrÿúlàf örÿk ålÿmÿz. Àüzûnû à÷, dèlènÿ bàxûm. Àhà, –Àynà projåktoru måyèdèn àüzûnà yàxûnlàødûrdû, ålÿ bèlmåyèd morqdà yox, stomàtoloq stolundà uzànmûødû. –Bu qàrà øåylÿr nÿdèr dèlènèn östöndÿ, nÿ yåmèsÿnbålÿ? – Àynà tÿkÿrlè stolun östöndÿkè àlÿtlÿrdÿn bèrènè– bàlàúà uúlu, uzun màqqàøû gþtöröb måyèdèn dèlènèn

41

Vцсal Nuru

àrxàsûndàn gþyÿrtè toxumunà bÿnzÿyÿn øåyè gþtördö,xûrdà pàkåtèn è÷ènÿ qoydu vÿ sèyèrÿrÿk pàkåtèn àüzûnûbàülàdû. Yànûndàkû stulà qoydu. – Èndè þyrÿnÿrèk, gþrÿknÿ yåmèsÿn. Hÿ, àyrû nÿyèn vàr? Dþølÿrèn øèødè. – Qol-làrûnà bàxûm, ày sàü ol. Èynÿ vurdurubsàn. Bÿs, nÿèynÿsè? – Àynà uzun bû÷àüû gþtöröb måyèdèn östönÿÿyèldè.

– Dåyÿsÿn bàølàyûbsàn? Qàrnûn gþrdön? – È÷ÿrègèrÿn Àfàq soruødu. Úàvàb gþzlÿmÿdÿn Àynàyà yàxûn-làødû. O dà ÿynènÿ þnlök tàxûb, bàøûnû þrtmöødö.

– Hÿ. Hànsûsà xàm dÿrzènèn ÿlènÿ döøöb. – Àynàånlèàüûzlû bû÷àüû gþtöröb måyèdè sènÿsèndÿn gþbÿyènÿqÿdÿr yàrdû. Àfàq qàlûn dÿrè qàtûnû ÿlè èlÿ àràlàdû kè,måyèdèn qàrnûnûn è÷è gþrönsön. Àynà projåktoru yàxûn-làødûrdû. Uzun èynÿlè øprès gþtöröb örÿyÿ soxdu vÿ bèràz qàn ÷ÿkdè, èynÿnè Àfàqà vårdè.

– Sonrà nÿyèn vàr? Bu nÿdèr?Àynànûn màràüû Àfàqû dà mÿúbur åtdè kè, onun

gþrdöyö øåyÿ bàxsûn. – Àllàh, sÿn sàxlà. – Àfàq mÿÿttÿl hàldà dådè. – Dåmÿlè, sÿnè bunà gþrÿ þldöröblÿr! Mÿn sÿnè

gþrÿn kèmè dåmèødèmmè gþzÿllèyèndÿn èstèfàdÿ ådèblÿr?Àfàq xàlà, zÿhmÿt olmàsà doktoru, bèr dÿ doüumåvèndÿn Zoyànû ÷àüûrûn. Dåyÿsÿn, bu èøèn qÿlèz tÿrÿfèburdàymûø. – Àfàq ÷åvèk àddûmlàrlà otàqdàn ÷ûxdû.

Bèr nå÷ÿ dÿqèqÿdÿn sonrà profåssor, màyor vÿúàvàn möstÿntèq è÷ÿrè gèrdè. Onlàrdàn bèr-èkè dÿqèqÿ

999

42

sonrà höndör boylu, qûsà sàrû sà÷lû, gþy gþzlÿrè olànZoyà hÿkèm gÿldè.

– Hÿ, nÿ dåyèr, qûzûm? – Profåssor soruødu. – Doürusunu bèzÿ Zoyà xànûm dåyÿúÿk. – Àynà

dådè vÿ è÷ÿrè gèrÿn hÿkèmÿ èøàrÿ ålÿdè, – Sàlàm, Zoyàxànûm, bu, dåyÿsÿn, sèrrènè sèzÿ à÷màq èstÿyèr.

Zoyà gölömsöndö vÿ èrè sèlèkon dodàqlàrû yànlàràdàrtûldû:

– Xàmûyà prèvåt. – Måyèdÿ bàxûb dådè. – Åy, åy,gþzÿlèm, mÿn bunlàrûn jèvoyunu såvèrÿm, bålÿsè nèdlyà mènyà. Oy, oy, sàvsåm xoølàmûràm.

– Hÿ, dåmÿlè bålÿ. – Profåssor måyèdèn è÷ènÿ bàxûbdådè. – Bålÿsè hÿr gön olmur.

– Mÿn bàxà bèlmèrÿm. Nÿ vàr àxû ordà? – Hÿlÿ dÿqàpûnûn àüzûndà duràn bÿstÿboy, dolu bÿdÿnlè màyorsoruødu. Zoyà stulun östöndÿkè pàkåtdÿn bèr màskàgþtöröb àüzûnà tàxdû, råzèn ÿlúÿk gåyèndè vÿ måyèdènqàrnûnà ÿyèldè.

– Nu. Tàk! Tàk! Tàk! Xàmèlà olub. Þzö dà...úànûm, ordàn pènsåtè vår. Dà, þzö dà làp yånè kåsèlèb.Vosèm àylûqdûr. No, gþrönör kè, sàülàm olub. Àmmà hå÷bèr doktor ànàyà bålÿ zölm ålÿmÿz. Bu qÿssàb èøèdèr,råbyàtà. Tàk! Tàk! Bunlàrûn dà hå÷ bèrè tèkèlmÿyèb. Oy,ujàs!

– Dåmÿlè, mÿqsÿd yàlnûz uøàüû gþtörmÿk olub. –Àynà èlk fèkrè èrÿlè sördö.

– Bÿlkÿ þldöyö ö÷ön uøàüû tåz gþtöröblÿr? – Zàhèdqàølàrûnû döyönlÿyÿrÿk döøönúÿlè sèmàylà soruødu.

43

Vцсal Nuru

– Bunu làboràtorèyàdàn sonrà bèlÿrèk. – Àynàmöstÿntèqÿ úàvàb vårdè.

– Burdà qàrànlûq bèr øåy yoxdur. – Màyor þzönÿÿmènlèklÿ dèllÿndè. – ßsàs mÿqsÿd uøàq olub. Onu dààpàrûblàr.

– À zà÷åm doümàüûn gþzlÿmÿyèblÿr? – Zoyàþzönÿmÿxsus ÿdàylà soruødu.

– Zoyà xànûm, – màyor dèllÿndè, – ßmènsènèzmèvàxtûndà dåyèl?

– Oy, ÿlbÿtdÿ kè, nu, gþzömön qàbàüûndàdûr dà,gÿlèn gþstÿrèm. Pàtxàdètå, màyor.

– Yox, yox, tÿøÿkkörlÿr. Gþrmöø kèmè vàràm. Sèzÿènànûràm. Mÿn ålÿ burdà dursàm yàxøûdûr.

– Àfàq xànûm, onlàrû làboràtorèyàyà àpàrmàüûnlàzûmdûr. – Profåssor nömunÿlÿrÿ èøàrÿ ådèb, nÿzàkÿtlÿdådè:

– Mÿn, dåyÿsÿn, yånÿ sèqàråt ÷ÿkmÿlèyÿm. Zÿhrè -màrà qàlsûn. – Màyor Àfàqdàn ÿvvÿl morqdàn ÷ûxdû.Sonrà qàpûyà tÿrÿf àddûmlàyàn Zoyànûn àrxàsûnúàmöstÿntèq tÿlÿsdè.

Profåssor döøönúÿlè hàldà Àynàdàn soruødu:– Þmrömdÿ bu gþzÿllèyèndÿ ènkubàtor gþr-

mÿmèødèm. Àmmà nèyÿ sÿkkèz ày? Bàx, bu màràqlûdûr.Àxû bèr àyû dà gþzlÿmÿk olàrdû.

– Qÿrèbÿ dÿ buràsûdûr, doktor. – Àynà måyèdènvånàsûnà fårmàlèn yårètdè. – Bålÿ gþrörÿm bèzdÿ ÷oxqàlàúàq, bàrû èy vårmÿsèn, qàdûnà yàràømûr.

999

44

– Hèstolojè, bèolojè möàyènÿdÿn sonrà bàxàq, gþrÿktÿzÿ nÿ ÷ûxûr. Àfàq xànûm, sÿn onlàrû àpàr! – Profåssoråynÿyènè ÷ûxàrtdû, dÿsmàllà øöøÿsènè sèlèb yånèdÿngþzönÿ tàxdû.

Àynà måyèdèn qàrnûnû tèkmÿyÿ tÿlÿsmÿdè, hÿlÿgþrölÿsè ÿmÿlèyyàtlàr qàlmûødû vÿ måyèd bèr nå÷ÿorqànûndàn vÿ tököndÿn nömunÿ olàràq muzåy àn-tèkvàrû kèmè àrxèvÿ vårmÿlè èdè. Bu èølÿrè àdÿtÿn Àfàqyårènÿ yåtèrèrdè. O, sànètàr dà olsà, pràktèkàsû ÷ox èdè vÿqoúà qÿssàb kèmè ÷ox ÿt doüràmûødû, dÿrzè kèmè bè÷èbtèkmèødè.

Àynà bu hàqdà Dànözÿ xÿbÿr vårmÿyè döøöndö.Onu dà bèlèrdè kè, Dànöz måyèdèn è÷ènè – ÿsàs yårlÿrè÷ÿkmÿyÿnÿ qÿdÿr morqdàn ÷ûxmàz. Odur kè, profåssoronun yànûndàn àràlànàndà Àynà øÿkèl ÷ÿkèlmÿsè ö÷önèúàzÿ èstÿdè. Øÿkèl onsuz dà àrxèv ö÷ön ÷ÿkèlmÿlèydè vÿmåyèdèn øÿxsè èøènèn è÷ènÿ qoyulmàlûydû.

Àynà ÿlúÿklÿrènè ÷ûxàrdûb tålåfonu èlÿ bèr nå÷ÿøÿkèl ÷ÿkdè. Þnlöyönö vÿ pàpàüûnû ÷ûxàrdûb àsûlqàndànàsdû. Qàpûnûn àüzûndà ÿlènè dåzènfåksèyà ådèb, morqdàn÷ûxdû.

Gönÿø ÿmÿllè-bàølû qûzûømûødû. Morqdà àdàmûn hå÷àülûnà dà gÿlmèr kè, ÷þldÿ bu gþzÿllèyèndÿ hàvà vÿyàøàm dolu hÿyàt vàr.

Àynà bèr nå÷ÿ dÿfÿ úèyÿrlÿrènè doldurub boøàltdûvÿ onà ålÿ gÿldè kè, båynènèn donu à÷ûldû, bÿdÿnèndÿqàn fontàn vurmàüà bàølàdû. Båynènÿ dolàn àüûr måyèd

45

Vцсal Nuru

èyè hàvàyà fûsqûrdûlàn sèqàråt töstösö kèmè burnunundåøèklÿrèndÿn ÷ûxdû vÿ gþzönÿ èøûq gÿldè. Sonrà tålå-fondà Dànözön nþmrÿsènè tàpûb zÿng ålÿdè.

– Àlo, sàlàm! Sÿnèn ö÷ön tÿzÿ màtårèàl vàr. Gÿl÷ÿk. Yàxøû, yàxøû dåyÿrÿm, örÿyèn pàrtlàmàsûn. Dåmÿlè,Jàsmèn àdlû èyèrmè ö÷ yàølû bèr qûz måyèdè tàpûlûb. Èndèyàrdûm. Nÿ olsà yàxøûdûr? Qûzû ènkubàtor àpàràtûnûnÿvÿzènÿ èølÿdèblÿr; yÿnè sÿkkèz àylûq hàmèlÿ olub, yàrûbuøàüû gþtöröblÿr. Nèyÿ qàlmûr kè? Qàlàr. Bèr àz àpàràtûnàltûndà qàlàúàq, sonrà olàúàq ÿmÿllè-bàølû uøàq. Yox,þzö làzûm dåyèlmèø. Gÿlÿrsÿn burdà dànûøàrûq. Kontu-rum qurtàrûr. Yàxøû, gþzlÿyèrÿm. Tåz gÿl! – Àynà bèr àzdà hÿyÿtdÿ gÿzèøèb otàüûnà qàlxdû.

Dàrvàzànûn yànûndàkû tut àüàúlàrûnûn àràsûnà ånlètàxtà vurub, skàmyà dözÿltmèødèlÿr. Skàmyàdà profås-sor màyorlà yànàøû oturub sèqàråt ÷ÿkèrdè. Onlàrdànbèr-èkè àddûm sàüdà ÷àrhovuzlu su kràntû vàr èdè, ordàZàhèd ÿl-özönö yuyurdu:

– Hÿ, rÿès, èndè gþrön bàlàúà kèmÿ làzûmmûø. –Profåssor åynÿyènè sèldèyè dÿsmàlû úèbènÿ qoydu.Åynÿyènè yuxàrû tutub gön èøûüûndà øöøÿlÿrÿ bàxdû vÿtÿmèz olduüunà ÿmèn olàndàn sonrà gþzönÿ tàxta.

Màyor qurtàrmàqdà olàn sèqàråtènèn kþzöndÿyånèsènè yàndûrdû. Qàynàyàn ÷àydànûn lölÿyèndÿn ÷ûxànbuü kèmè màyor burnunun èkè dåøèyèndÿn àü töstönöfûnxûrdû:

– Hÿ. Hå÷ otuz båø èldÿ bålÿ oüurluq gþr-mÿmèødèm. Bèr dÿ qûzû olàn àtàyà bu hàdèsÿdÿn dÿhøÿtlè

999

46

hå÷ nÿ yoxdur. Oüràølûq dözö-dönyànû àlûb àüzûnà,gþvøÿyèr.

Profåssor kènàyÿylÿ gölömsöndö: – Hÿ, ålÿdè. Zÿmànÿ yàmàn korlànûb. ßvvÿllÿr ÿn

dÿhøÿtlè øåy kèmènsÿ àrvàdûnû yàtdûüû yårdÿ oüurlàmàqèdè, èndè buyur, ànànûn qàrnûndàn bàlànû oüurlàyûrlàr. –Profåssor yånÿ åynÿyènè ÷ûxàrdûb sèldè.

– Bu àdè àdàmûn èøè dåyèl, – Màyor sèqàråtdÿn dÿrènqullàb vurdu. – Bu qûz ànúàq mÿqsÿdlè øÿkèldÿ màkènàolub. ßks hàldà onu oüurlàdûqlàrû yårÿ gÿtèrèb àt-màzdûlàr. Qàzûb bèr dÿrÿdÿ bàsdûràrdûlàr. Onsuz dàtàpûlmûrdû.

– Bÿlkÿ dÿ bu kèmÿsÿ dÿrèn mÿnàlû måsàjdûr. –Zàhèd úèb dÿsmàlûylà özönö qurulàyàràq onlàrûnqàrøûsûndà durdu.

– Olà bèlÿrdè, Zàhèd, o dà olà bèlÿrdè. – Màyorunèrè gþzlÿrè bèr nàmÿlum nþqtÿdÿ yol ÷ÿkdè. – Àmmà Jàs-mènèn àtàsû båø ày bundàn ÿvvÿl þlöb. Dèàbåtdÿn. Bunubèlèrsÿn. Nåft zàvodundà "Zèl" sökàn÷ûsû olub, yÿnè, bålÿbàxàndà hå÷ kèm... Ànàsû dà möÿllèmdèr, àdè ortà mÿk-tÿb möÿllèmè. Bunlàrûn nÿyènÿ måsàj gþndÿrèlÿúÿk?

– Dåmÿlè, burdà bàøqà bèr mÿtlÿb vàr. – Profåssorèøàrÿt bàrmàüû èlÿ åynÿyènèn ortàsûndàn bàsûb burnununöstöndÿ oturtdu, – Kèmÿsÿ ànúàq uøàq làzûm olub.Àmmà kþrpÿlÿr åvè doludur...

– Gþrönör mÿqsÿd vàlèdåyn olmàq dåyèlmèø. –Màyor profåssorun sþzönö kÿsdè. – Hÿmèn àdàm dà

47

Vцсal Nuru

àdûnûn hàllànmàsûnû èstÿmèr. Àdûnû gèzlè sàxlàyànlàr dàyà bþyök àdàmlàrdû, yà dà úènàyÿtkàrlàr. Bu qÿlèzkÿsèømÿdèr. ×önkè hÿndÿsÿdÿ bötön kÿsèømÿlÿrèn bèrortàq nþqtÿsè olur. Àmmà burdà nþqtÿlÿr gþrönmör.

– Bÿlkÿ dÿ qûz pès oülànlàrà qoøulubmuø? – Zàhèddådè.

– Làboràtorèyànûn úàvàbû bèr èstèqàmÿt vårÿúÿkbèzÿ. Gÿlèn, gådÿk bèr stÿkàn ÷ày è÷ÿk. Bu dèàbåt gåt-dèkúÿ mÿnè suètènÿ dþndÿrèr. – Profåssor àyàüà durdu.

– Sèz qàlxûn, doktor, mÿnèm boüàzûmdàn töstögöúlÿ kå÷èr.

– Zàhèd, sÿn gÿl, bàlà.– Tÿøÿkkörlÿr, Àlmàz doktor, sèz buyurun, bèz bèr

àzdàn qàlxàrûq. – Profåssor ÿlènè bålènÿ qoyub àüûr àd-dûmlàrlà bènàyà tÿrÿf yårèdè.

Àynà dÿhlèzÿ ÷ûxàndà Dànözö gþrdö. Tÿlÿsèkyårèdèkúÿ àrxàdàn yûüûb bàülàdûüû sà÷û sààt kÿfkèrè kèmèyållÿnèrdè. Qàrà åynÿyènè bàøûnà qàldûrdûüûndàn hÿmèøÿgþzönön östönÿ döøÿn tållÿrè dÿ àrxàyà yûüûlmûødû.Dàbànû yårÿ dÿydèkúÿ özönön dÿrèsè vÿ dàr màykàdànqàbàràn sènÿsè sèlkÿlÿnèrdè. Àynà onun gÿlèøènÿ fèkèrvårèb gölömsöndö vÿ dodàüûnûn àltûndà "Yånÿ dÿlèkèmè gÿlèr" dådè.

– Hÿ, bèr àz dà tåz gÿl, måyèd qà÷àr, ÷àtàbèlmÿzsÿn. Nÿ olub, ày qûz, nèyÿ þzönö þldörörsÿn? –Gþröødölÿr. Àynà ÿlèndÿkè à÷àrlàrû onà uzàdûb, ÿlàvÿålÿdè. – Mÿnÿ bàx, sÿn à÷, gèr otàüà, mÿn dÿ bèr dÿqèqÿlàboràtorèyàyà döøöb, gÿlèrÿm. Gþröm dÿ, sÿnèn ö÷ön

999

48

dàhà nÿ tàpûràm. Sonrà morqà gådÿrèk. – ÀynàDànözön úàvàbûnû gþzlÿmÿdÿn à÷àrlàrû onà vårèb,uzàqlàødû. Dànöz onun àrxàsûnúà sÿslÿndè:

– Tåz gÿl, àøàüû döøÿk! – Dànöz otàüà gèrdè,ÿlèndÿkè à÷àrlàrû stolun östönÿ àtûb, þzönö pÿnúÿrÿnènyànûndàkû dèvànà sÿrdè.

Bèr nåúÿ dÿqèqÿdÿn sonrà Àynà qàyûtdû. Hÿmènvàxt Dànöz dèvàndà oturmuødu vÿ dönÿn 9-úumÿrtÿbÿdÿ ÷ÿkdèyè øÿkèllÿrÿ bàxûrdû.

Àynà ÿsÿbè hàldà dèvànà yàyxàndû: – Bu àrtûq ålÿ bèr øåydèr kè, àl÷àqlûq, vÿhøèlèk, nÿ

bèlèm nÿ dåsÿn, bunun yànûndà komplèmåntdèr. – Àynà, gÿl dÿ döøÿk morqà. Hþvsÿlÿm dàràldû åy.

Båø dÿqèqÿyÿ ÷ÿkèm qàyûdàq. – Dàrûxmà, ÷ÿkÿúÿksÿn dÿ, ordàn qà÷àsû dåyèl kè.

Qûzà sèståm vurulub. – Bÿs nèyÿ doümàüûn gþzlÿmÿyèblÿr? – Dànöz

soruødu. – Bàx ålÿ mÿsÿlÿ dÿ bundàdûr. Doqquz àydà yox,

sÿkkèz àyûn tàmàmûndà. Doüum yox, kåsàr. Sÿkkèzàylûq uøàq kèmèn nÿyènÿ làzûmdûr? Vàxtûndà olàn uøàqdàhà sàülàm olur...

– Hÿ dÿ, – Dànöz àülûnà gÿlÿn èlk fèkrè dådè, –Sÿkkèz ày sàxlàyàn ålÿ bèr àyû dà gþzlÿyÿrdè, uøàq dàvàxtûndà sàülàm doüulàrdû, sonrà yånÿ onu þldöröb bàs-dûràrdûlàr. Hå÷ kèmèn dÿ hå÷ nÿdÿn xÿbÿrè olmàzdû.

– Dåmÿlè, gèzlÿtmÿk fèkèrlÿrè olmàyûb. Þlöb, gÿtèrèbàtûblàr åvÿ, åyvànûn dà qàpûsûnû à÷ûq qoyublàr.

49

Vцсal Nuru

– Nèyÿ? – Dànöz tÿzÿ xÿbÿr åøètmÿyèn hÿvÿsèylÿonà bàxdû.

– Bèlmèrÿm. Qonøu àrvàd åyvàndà pàltàr àsûrmûø.Èy hèss ålÿyèb. Sonrà màràqlànûb, kå÷èb qonøuyà, ålÿbèlèb þlÿnèn-Jàsmènèn ànàsû åvdÿdèr. ßslèndÿ Jàsmèn tÿkqàlûrmûø. Gèrèb kè nÿ? Åvè öfunÿt èyè àlûb àüzûnà. Polès-lÿrè ÷àüûrûblàr. Ö÷ gön åvdÿ, pàkåtèn è÷èndÿ qàlûb måyèd.Gþrönör onlàrà bu qûzûn uøàq doümàsû làzûmmûø,mèssèyàsû bètÿndÿ kètàbûnû bàülàyûblàr. Gÿtèrèb vårèblÿrkè, àlûn bàsdûrûn, gþzönöz yûüûøsûn yollàrdàn.

– Úènàyÿtèn à÷ûlàúàüûndàn dà qorxmàyûblàr. – Dåmÿlè, þzlÿrènÿ ÿmèndèrlÿr.– ßmèndèrlÿrsÿ, dåmÿlè, profåssèonàldûrlàr. – Dà -

nöz dådè.– Profåssèonàldûrlàrsà, dåmÿk, bu bèrènúè vÿ

àxûrûnúû èølÿrè dåyèl. – Hÿ mÿsÿlÿ dàhà màràqlû olmàüà bàølàyûr.– ßn màràqlûsû bèlèrsÿn, nÿdè? Gþrÿk onà nÿ èy -

nÿsè vurublàr?– Sÿnúÿ nÿdè, nàrkotèkà?– Bunu làboràtorèyà dåyÿúÿk. Mÿnÿ dÿ màràqlûdû.Onlàr nÿtèúÿlÿrlÿ bèr-bèrènèn mÿntèqènè sûnàüà

÷ÿkèrmèø kèmè dåyèødèlÿr. Àynànûn bàyàq ÿsÿbdÿndàlüàlànàn qàølàrû, özönön qûrûølàrû èndè kölÿksèz dÿnèzÿdþnmöødö.

– Dè dur gådÿk, Jàsmènè gþröm. – Dànöz onutÿlÿs dèrdè.

999

50

– Qoy màyor gåtsèn sonrà. Dàrûxmà. Doktorunotàüûndàdûrlàr. Bèrdÿn gèzlè sàxlàmàq èstÿyÿrlÿr.Yànûndà möstÿntèq vàr, sÿrt àdàmà oxøàyûr.

Gþzlÿnèlmÿdÿn bènànûn yànüûn sèqnàlèzàsèyàsû èøÿdöødö. Rÿfèqÿlÿr otàqdàn dÿhlèzÿ tÿlÿsèk ÷ûxdûlàr.

Bèr ànûn è÷èndÿ dÿhlèz àdàmlà doldu vÿ hàmû bèr-bèrèndÿn nÿ bàø vårdèyènè soruødu. Kèmsÿ dÿhlèzèn obàøûndà duràn àdàmûn suàlûnà qûøqûrà-qûøqûrà vÿ pèl-lÿkÿndÿn döøÿrÿk úàvàb vårdè:

– Yox, morqdàdûr! Bèlmèrÿm! Bèlmèrÿm! ×ox àdàmûn suàlûnûn úàvàbû mÿlum olduüundàn

ÿksÿrèyyÿtè tÿlÿsmÿdè. Àmmà Àynà Dànözdÿn qàbàüàkå÷èb, àøàüû qà÷dû.

Morqun qàpûsûnûn àltûndàn, östöndÿn, àràsûndàn÷ûxàn qàpqàrà töstö dÿhlèzÿ yàyûlûrdû. Ålÿ bèl è÷ÿrèdÿnåft buruüunà od döømöødö.

Yàn otàqdàn qà÷àràq ÷ûxàn Zàhèd àüzûnà màskàkå÷èrdèb, qûrmûzû rÿnglè kþpök bàlonu èlÿ morqà gèrdè.Bèr àzdàn è÷ÿrèdÿ kþpöyön fûøûltûsû åøèdèldè. Qàràtöstönön quyruüu dèbdÿn kÿsèldè vÿ dÿhlèzdÿn ÷ûxmàqö÷ön à÷ûq yår àxtàrdû.

Zàhèd dþyöødÿn gÿlÿn qÿhrÿmàn kèmè morqdàn÷ûxdû. Qûrmûzû bàlonu yårÿ qoyub, þzöndÿn ràzû hàldà:

– Sþndördöm! – dådè. – Kèmsÿ onu ètèrdè.Hàmû mÿÿttÿl bàxûølàrlà bèr-bèrènÿ bàxûb sÿbÿb àx-

tàrdû. Doktor, màyor, onlàrûn dàlûnúà dà Àynàylà Dànözmorqà gèrdèlÿr. Örÿkbulàndûrûúû èyÿ bàxmàyàràq, bèrnåúÿ dÿqèqÿ stoldàkû yànmûø úÿsÿdÿ bàxdûlàr.

51

Vцсal Nuru

– Dåmÿlè, gþzömözön qàbàüûndà gÿzèrlÿr. Bþy -römözdÿn kå÷èb, burà gèrèrlÿr vÿ èzè ètèrèlÿr. – Màyorunsÿsè ÿsÿbè vÿ pÿrt hàldà xûrûldàdû. Àlt dodàüû èlÿ bûüûnûdèdèødèrdè. – Bènàdà kàmårà vàr? – o, profåssordànsoruødu.

– ßøè, yox. Yox, hàrdàn olsun? Burà hå÷ åhtèyàúolmàyûb. Kþhnÿ bènàdûr. Hàmû þlödÿn qorxur...

Màyor onun sþzönö kÿsdè: – Doktor, gþzönözön qàbàüûndà gèrèb otàüûnûzdà

måyèd yàndûrûrlàr. Sonunúu dÿlèlè ètèrèrlÿr...– ßvvÿlà, gþzönözön yox, gþzömözön. – Profås-

sor dÿsmàlûnû ÷ûxàrdûb åynÿyènèn øöøÿsènè sèldè vÿuøàüûnûn tÿqsèrènè bàøà sàlàn àtà kèmè hÿmyàøûdû olànmàyorà úàvàb vårdè. – Èkènúè dÿ kè, sÿhv ålÿmèrÿmsÿàsàyèøè qorumàq sèzèn vÿzèfÿ borúunuzdur.

Màyor bèr ànlûq duruxdu: – Bèr àz gÿrgènÿm, bàüûølàyûn. Hàmûnûzûn gþzö

qàbàüûndà mÿnè àl÷àltdûlàr. Bu tÿhqèrdèr. Þzömö ètèr-mèøÿm. – Màyor morqdàn ÷ûxdû. Doktor åynÿyènè tàxûbson dÿfÿ stoldàkû ènsàn yànûüûnà bàxûb màyorunàrxàsûnúà gåtdè. Dànöz försÿtdÿn èstèfàdÿ ådèb fo-toàpàràtûnû èøÿ sàldû.

...hàdèsÿdÿn yàrûm sààt sonrà, yÿnè, hÿmèøÿkè vàx-tûndà bèr yànüûnsþndörÿn màøûnû hÿyÿtÿ gèrdè. ßsÿbèmàyor hày-köylÿ hÿyÿtÿ gèrÿn yànüûnsþndörÿnlÿrè ålÿdàrvàzànûn yànûndà qàrøûlàdû vÿ màøûndàn bèrènúè döøÿnkàpètànû àúûlàdû. Onlàrà mÿlum oldu kè, dàhà sþndör-

999

52

mÿyÿ bèr kèbrèt ÷þpö dÿ qàlmàyûb. Dènmÿz-sþylÿmÿzqàyûdûb gåtdèlÿr. Sonrà bàøqà øþbÿdÿn åkspårt qrupununmàøûnû hÿyÿtÿ gèrdè. Þzöndÿn ràzû ö÷ nÿfÿr àdàmmàøûndàn döødö, profåssorlà, màyorlà sàlàmlàødûlàr.Dàüûn ÿtÿyènÿ ånÿn qûzûl àxtàrànlàr kèmè vàxt ètèrmÿdÿnètè àddûmlàrlà morqà gåtdèlÿr.

Åøèyèn tÿmèz hàvàsû kÿskèn úÿsÿd èyèndÿn è÷ÿrèdolà bèlmèrdè, odur kè úàmààt ÿlàúsûz qàlûb hÿyÿtÿ÷ûxmûødû.

Tÿzÿ gÿlÿn polès zàbètè qàbàüûnà kå÷ÿnè ÷ÿnÿsènènàltûnà sàlûrdû, hÿrÿdÿn bèr èzàhàt àlûb, àü sÿhèfÿlÿrèdoldurmàüà ÷àlûøûrdû. Nÿhàyÿt hÿmèn zàbèt Àynàhàqqûndà mÿlumàt àldû vÿ onlàrà tÿrÿf gåtdè.

Bènànûn qàpûsûndàn sol tÿrÿfdÿ zåytun àüàúlàrûÿkèlmèødè. Dànözlÿ Àynà hÿmèn àüàúlàrûn àràsûndàkûdÿmèrlÿrè pàslànmûø skàmyàdà oturmuødu. Dànöz yàxøûkàdrlàrû ètèrdèyè ö÷ön dåyènèrdè. Bèrdÿn Àynà úànûnû tþh-mÿtdÿn qurtàrmàüûn yolunu tàpdû. Tålåfonu ÷ûxàrdûb,÷ÿkdèyè øÿkèllÿrè Dànözÿ gþstÿrdè. O øÿkèllÿrÿ gþrÿ÷è÷ÿklÿdè, qàø-qàbàüû à÷ûldû, øÿkèldÿkèlÿrÿ gþrÿ xÿzànoldu, quruyub qàldû.

– Ày Àllàh! Dÿhøÿt! Tåz ol, dur gåyèn, gådÿk÷ûxàrdàq.

– Èødÿyÿm àxû. – Nÿ èø? Dÿlèsÿn? Morq yànûb. Bu gön sÿnÿ àèd

èø yoxdur. Gådÿk, hÿlÿ sÿnÿ gþr nÿ gþstÿrÿúÿyÿm.Pàltàrûnû dÿyèø, gåtdèk bèzÿ. Dur!

53

Vцсal Nuru

Bu vàxt zàbètèn onlàrà yàxûnlàødûüûnû Àynà gþrdövÿ tålåfonu Dànözön ÿlèndÿn àlûb úèbènÿ qoydu. Dànözÿvvÿl onun qÿfèl hÿrÿkÿtèndÿn ÷àødû, sonrà qàrøûlàrûndàzàbètè gþrÿndÿ nÿ bàø vårdèyènè ànlàdû. Dànöz bèrènúèzàbètèn pàqonlàrûndàkû ulduzlàrdàn ànlàdû kû, kàpè -tàndû, sonrà onun tÿhÿr-tþhörönÿ fèkèr vårdè vÿ ÿmènoldu kè, kàpètàn þzöndÿnràzû, ÿdàsûylà qoz sûndûrànàdàmlàrdàndû.

– Àynà xànûm sèzsènèz yÿqèn kè? – Kàpètàn Àynànûxÿlÿtèndÿn tànûdûüûnà bàxûøûylà èøàrÿ ålÿdè. Àynàbàøûylà tÿsdèqlÿdè vÿ onun nÿ suàllàr vårÿúÿyènètÿmkènlÿ gþzlÿdè.

Kàpètàn Àynànûn àdûnû yàzdû vÿ èntållègåntolduüunu gþstÿrmÿyÿ ÷àlûødû:

– Àynà xànûm, bèr nå÷ÿ suàl vårsÿm nàràhàtålÿmÿrÿm kè? Tÿøÿkkör ålèyèrÿm. Úènàyÿt bàø vårÿndÿhàrdàydûnûz?

– Otàüûmdà.– Måyèd yànmàmûødàn ÿvvÿl gþrmöødönöz?– Bÿlè. Èøèmè bètèrèb hàmûylà bÿràbÿr morqdàn

÷ûxdûq. – Ènúètmèrÿmsÿ, bèr suàl dàhà... Buràlàrdà sèzÿ tànûø

olmàyàn àdàmà ràst gÿldènèzmè?– Yox. – Tÿøÿkkör ålèyèrÿm. ×ox kþmÿk ålÿdènèz.Kàpètàn úèn oynàdàn bàxûølàrûnû Dànözÿ tuølàdû:– Sèzè tànûmàq øÿrÿf olàrdû.

999

54

Dànöz àdûnû vÿ jurnàlèst olduüunu dådè. Kàpètànsönè tÿbÿssömlÿ suàl vårdè:

– Jurnàlèst xànûm, nèyÿ burdàsûnûz?– Sèzè gþrmÿyÿ gÿlmèøÿm. Dànözön gþzlÿnèlmÿz úàvàbûndàn kàpètàn du-

ruxdu, sonrà: – Såvèndèm. – dådè, – Ènànûràm kè, mÿnÿ dåyèlÿsè

sþzönöz vàr.– Hÿ. "Àpokàlèpsès"è oxuyursunuz?– Úènàyÿtlÿrèn ÿlèndÿn àvàrà÷ûlûüà vàxtûm olmur. – Hÿ, bàøà döøörÿm. Èølÿr à÷ûlmûr, qovluqlàr

qàlàqlànûr... – Dànöz sàdàlàyûrmûø kèmè dådè, rèøxÿndlÿgölömsöndö vÿ hèss åtdèrÿúÿk tÿrzdÿ kàpètànû yuxàrûdànàøàüû, àøàüûdàn yuxàrû sözdö, àrdûnúà dà tÿÿssöflÿnÿrÿkÿlàvÿ ålÿdè – Dåmÿlè, yàxøû polès dåyèlsènèz.

Kàpètànûn qulàqlàrûnûn qûzàrdûüûnû, gþzlÿrènènbþyödöyönö, burun dÿlèklÿrènèn tåz-tåz yûüûlûbà÷ûldûüûnû burdà kèm olsàydû à÷ûq àydûn gþrÿrdè. Sþzonun yåddè qàtûndàn kå÷mèødè. Kàpètàn àz qàlà gþzöylÿDànözö yådè vÿ åynè àndà båynènè qurdàlàdû. Nÿhàyÿtsþz tàpdû:

– Doürudu, sèzlÿrèn yàøàdûüû úÿmèyyÿtdÿ yàxøûolmàüà dà vàxt olmur. Hÿttà àdàmûn þzö qàtèl olmàqèstÿyèr. – Kàpètàn úàvàbûndàn mÿmnun hàldà þzönögölömsÿmÿyÿ mÿúbur ålÿdè vÿ úàvàb gþzlÿmÿdÿnözönö Àynàyà ÷åvèrdè, – zÿhmÿt olmàsà, ÿràzènèmÿndÿn xÿbÿrsèz tÿrk ålÿmÿyèn. – Kàpètàn Dànözÿ

55

Vцсal Nuru

gþzuúu bàxdû, – bu sèzÿ dÿ àèddèr. Èstèntàqûn gådèøènÿgþstÿrdèklÿrè kþmÿyÿ gþrÿ xànûmlàrà tÿøÿkkör.

Kàpètàn úàvàb gþzlÿmÿdÿn uzàqlàødû. Dànözönsþzö àüzûndà qàldû.

– Bunun ÿdàsûnà-zàdûnà bàx. Bålÿ àdàm bàøûmûndàøûdû dÿ. Þzönö nÿ håsàb ålèyèr bu?

– Yàxøû, yàxøû. Þz èøèn gþrör dÿ, nåynÿsèn? Gÿl,otàüà qàlxàq.

Onlàr dànûøà-dànûøà bènàyà gèrdèlÿr. È÷ÿrèdÿn hÿlÿdÿ yànûq qoxusu gÿlèrdè.

Àynà à÷àrlàrû stolun östönÿ àtûb dèvàndà, Dànözönyànûndà oturdu, o àrtûq kàpètànû fèkrèndÿn ÷ûxàrtmûødû.

– Mÿnÿ bàx, – Dànöz ÷àntàsûndàn ÷ûxàrtdûüû øÿkèl-lÿrè Àynàyà uzàtdû. – Dèqqÿtlÿ bàx, gþr bunlàr sÿnÿ sèrrvårÿr?

– Gþzÿlèm, mÿn måyèd åkspårtèyÿm, øÿkèl yox. –Àynà yàrûúèddè, yàrûzàràfàt dådè vÿ øÿkèllÿrè àlûb gþzdÿnkå÷èrtdè.

– Bålÿ yox, gÿl yårÿ dözÿk. Bunu burà qoy, bunudà bètèødèr. Èndè bàx. – Dànöz fàl÷ûnûn stolà dözdöyö kàrtkèmè øÿkèllÿrè dèvànûn qàrøûsûndà yårÿ sÿrdè. Þzö dÿøÿkèllÿrèn bàø tÿrÿfèndÿ ÷þmÿlèb oturdu.

Àynà èlk nþvbÿdÿ øÿkèllÿrèn dözölöøönÿ bàxdû.Fèkèrlÿødè kè, Dànöz bunlàrû bålÿ àrdûúûllûqlà dözöbsÿ,dåmÿlè, bundà bèr èø vàr. Àmmà Àynà ö÷ øÿklèn yårènèdÿyèødè. ×àrpàyûnûn, ÷àrpàyûnûn bàø tÿrÿfèndÿkè dèvàrûn,bèr dÿ pÿrdÿlè pÿnúÿrÿnèn øÿklènè yàn-yànà qoydu. Bèràz dà dèqqÿtlÿ bàxdû.

999

56

– Sÿnèn nÿtèúÿn vàr? – Nÿhàyÿt, àstàdàn soruødu: Dànöz ÷èynènè ÷ÿkdè:– Dÿqèq yox. Bålÿ dÿ. Hèss ådèrÿm kè, bu øÿkèl-

lÿrdÿ nÿsÿ vàr, àmmà tàm àydûn dåyèl.– Fèkèrlÿømÿk làzûmdûr, – Àynà susub dèvàrûn øÿk-

lènÿ yàxûndàn bàxdû. Dànözö ÷ox dà èntèzàrdà qoymàdàndöøönÿ-döøönÿ dådè:

– Bu ÷àrpàyû þrtöyönön vÿ pÿrdÿlÿrèn rÿngè dåyèrkè, o gÿlèn dèndàr olub. Gþrörsÿn, o hÿttà ÿlàmÿtlÿrÿ dÿènànûb.

– Nÿ bèldèn? – Þrtöyön östöndÿkè dÿvÿlÿrÿ bàx. Kàrvàn gådèr.

Dÿvÿ mösÿlmàn ö÷ön möqÿddÿsdèr. Kàrvàn èsÿpåyüÿmbÿrÿ èøàrÿdèr. Àxû Mÿhÿmmÿd påyüÿmbÿrsàrvàn olub, hÿm dÿ o ÿshàbÿlÿrè èlÿ bèrlèkdÿMÿdènÿdÿn Mÿkkÿyÿ gådèb. Bu kàrvàn onà èøàrÿdèr kè,o gÿlèn hÿmèøÿ Kÿbÿdÿ olmàüû àrzulàyûb.

– Dåmÿlè, dènèn fànàtèkè olub.– Dèvàrdàkû øÿklÿ dèqqÿt ålÿ. Gþrörsÿn, øÿkèldÿ

uøàq ÿlèndÿ Quràn tutub, þzö dÿ àülàyûr. Sàvàdlû mö -sÿlmàn bèlèr kè, àülàyà-àülàyà duà ålÿmÿk gönàhdûr. Bèrdÿ onlàr bàølàrûnûn östönÿ Kÿbÿnèn øÿklènè èkonà kèmèàsmûrlàr. Dåmÿlè, bu gÿlèn dènè bàxûmdàn úàhèl olub.

– Gþrönör kèmsÿ onu dènÿ úÿlb ålÿyèb, àmmà gþ -zö nön à÷ûlmàüûnà èmkàn vårmÿyèb, yà bèlmÿyÿrÿkdÿn,yà dà qÿsdÿn.

57

Vцсal Nuru

– Bu könúdÿkè nÿdèr? – Àynà kàdrà döømöø økàfûnöstöndÿkè yökön vÿ dèvàrûn könúönön øÿklènÿ bàxdû. –Dåyÿsÿn, soüàndûr, nÿsÿ bàtûrûb könúdÿn àsûblàr.

– Nèyÿ? – Dànöz yånè bèr øåy kÿøf ådÿn àlèmdÿnèzàhû soruøàn àssèstånt kèmè suàl vårdè.

– Bèlmèrÿm. Bèrènúè dÿfÿdèr kè, gÿlèn otàüûndà özÿr-lèk ÿvÿzènÿ soüàn gþrörÿm.

– Bÿlkÿ dÿ ålÿ o soüàn özÿrlèk mÿnàsûndàdûr.Àmmà nèyÿ özÿrlèk yox, soüàn? Nÿ bàtûrûblàr...

– Hÿlÿ, màràqlûsû odur kè, onu otàüûn sàükönúöndÿn àsûb. – Dànöz øÿklè onun ÿlèndÿn àlûb bàxdû.

– Bunun bèr sÿbÿbè mötlÿq vàr. Sàü könú... Sàütÿrÿf.

– Bu qûz dèndàr olub, onà gþrÿ dÿ yàtàüûnû qèblÿyÿuzàdûb, soüàn èsÿ ÿks tÿrÿfdÿdèr. Bàx bunu þyrÿnmÿklàzûmdûr.

– Bÿlkÿ onlàrûn ràyonlàrûndà könúdÿn soüàn àsmàqþvlàd ö÷öndör? Yà dà nÿ bèlèm... hÿr hàldà ÷oxqÿrèbÿdèr. Gÿrÿk onun hànsû ràyondàn olduüunu Àlpày-dàn þyrÿnÿydèm. Sÿnè ènàndûrûm kè, o bålÿ øåylÿrèn hå÷fÿrqènÿ dÿ vàrmàyûb.Hå÷ nÿ dåmÿyÿúÿm. Qoy, gþrömèøè nåúÿ bàülàyàúàq. Àynà, bu soüàn mÿsÿlÿsè mÿnè làp÷àødûrdû. Bu nÿ ènànúdûr? Mÿnèm ÷ox ènànúlàrdàn,ÿlàmÿtlÿrdÿn xÿbÿrèm vàr. Þzö dÿ ènànûràm. Àmmàbunu åøètmÿmèøÿm. Bÿlkÿ màmàn bèlèr, zÿng ålÿ soruø.

– Màmàm ÷ÿtèn bèlÿr. O, bålÿ øåylÿrÿ ènànmûr,bèlmèrsÿn? Àmmà bunu gÿlènèn ÿrè, qàyûnàtàsû mötlÿq

999

58

bèlÿr. Onlàr dà bèlmÿsÿ, yàxøû bèr fàl÷ûdàn soruømàqlàzûmdûr. – Àynà àrxàyà yàyxàndû. Dànöz øÿkèllÿrè yår -dÿn yûüûb, àyàüà durdu. Øÿkèllÿrè dèvànûn östönÿ àtdû.

– Bèlèrsÿn, mÿn onun rÿfèqÿsènè, yà dà onu dènÿúÿlb ålÿyÿn àdàmû tàpûm, onunlà dànûøàq. Mÿnÿ bàx, –Dànöz ÷àntàsûnû gþtöröb, ÷èynènÿ kå÷èrtdè. – Mÿn KàrlMàrksà gådèrÿm, ÷ûxàndà mÿnÿ zÿng ålÿ.

Dànöz vàxt ètèrmÿdÿn otàqdàn ÷ûxdû. Tÿlÿs-dèyèndÿn qàpûnû ÷ûrpdû.

Àynà bèr möddÿt øÿkèllÿrÿ tÿkràr bàxdû. Sonràdurub qàpûnûn úÿftÿsènè bàülàdû vÿ dèvàndà uzàndû. Kàrtkèmè ÿlènÿ yûüdûüû øÿkèllÿrdÿ yånÿ nÿsÿ àxtàrdû. Sonràøÿkèllÿrè dèvànûn bàøûnà qoyub qolunu sènÿsèndÿ ÷àrpàz -làdû, gþzönö tàvànà zèllÿdè.

...Kèmsÿ hèrslè-hèrslè qàpûnû dþyördö. Àynà durubqàpûyà gåtdè, úÿftÿnè sèyèrèb qàpûnû à÷dû vÿ sÿksÿnèbàrxàyà àtûldû. Bàøûnûn töklÿrè qàbàrdû, özönön dÿrèsèyuxàrû dàrtûldû. Qàpûnûn àüzûndà duràn Jàsmèn onàyàzûq-yàzûq bàxûrdû. Àynà gþrdöyönön hÿqèqÿtolduüunà ènànmàq ö÷ön bötön dèqqÿtènè úÿmlÿdè: Jàs-mènèn yàlvàràn gþzlÿrènÿ, rÿngè àüàrmûø özönÿ,yàrûlmûø sènÿsènÿ vÿ qàrnûnà bàxdû. O, kÿsèlmèø qàrnûnûÿllÿrèylÿ tutmuødu, bàrmàqlàrûnûn àràsûndàn qànsözölördö vÿ èrè qàn dàmúûlàrû kþhnÿ pàrkåtèn östönÿdöødökúÿ tàppûldàyûrdû. Bèrdÿn o, qàpûdàn è÷ÿrè àddûmàtdû. Àynà sàrûsûnû udmuø hàldà àrxàyà ÷ÿkèldè vÿ÷ÿkèldèkúÿ dÿ Jàsmèn onun östönÿ yårèdè...

59

Vцсal Nuru

Àynànûn dèzè qàtlàndû vÿ dèvànà ÷þkdö. Jàsmènonun özönÿ ÿyèldè. Àynà dèvànûn könúönÿ qûsûldû, qåyrè-èxtèyàrè gþzlÿrènè bÿrk-bÿrk yumdu vÿ qÿfèldÿn qûøqûrdû.Sonrà gþzlÿrènè à÷dû vÿ úÿrÿyàn vurmuø àdàm kèmèdèvàndà qûrqûnú oturduüunu ànlàdû. È÷èndÿ tutulubqàlmûø nÿfÿsènè buràxdû, nÿfÿsè tÿngèdè, gÿrèlmèøÿzÿlÿlÿrènèn boøàldûüûnû hèss ålÿdè vÿ þzönÿ gÿldèkúÿgþrdöyönön nÿ olduüunu ànlàmàüà ÷àlûødû. Fèkèrlÿødèkè, yÿqèn onu huø àpàrûb, mörgölÿyÿndÿ dÿhøÿtlè yuxugþröb. Sonrà xàtûrlàmàüà ÷àlûødû kè, o dèvàndà uzàn-mûødû, yoxsà uzànmàüû, øÿkèllÿrè dèvànûn bàøûnàqoymàüû, durub qàpûnûn úÿftÿsènè bàülàmàüû, qàpûnûndþyölmÿyè yuxudà olub? Àynà qàpûyà yàxûnlàødû: úÿftÿàxûrà qÿdÿr bàülànmàmûødû. Dàhà nÿ döøönÿúÿyènèbèlmÿdè. Otàqdàn ÷ûxûb tåz-tÿlÿsèk àøàüû döødö, hÿyÿtÿ÷ûxdû. Zåytun àüàúûnûn àltûndàkû kràntdàn ovúunu doldu-rub özönÿ vurdu. Bèr àz åynè à÷ûldû vÿ þzönö ènàndûrdûkè, ÿvvÿllÿr olduüu kèmè bu dà àdè qàrmàqàrûøûq bèryuxu èdè. Bunà gþrÿ hÿyÿúànlànmàüà dÿymÿz. Psèxoloqdådèyè kèmè, bålÿ hàldà özönÿ su vurmàq, mÿkànûdÿyèømÿk, zåhnè bèr èølÿ mÿøüul olmàq làzûmdûr.

O, unèvårsètåtdÿ oxuyàndà tÿlÿbÿ yoldàølàrûnûnhàmûsû morqà pràktèkàyà gèrsÿlÿr dÿ, o, gådèb àüàúûnàltûndà oturub gþzlÿyÿrdè. Uøàqlàr dà onu ÿlÿ sàlàrdû;bèrè onà "Qàndàn qorxàn vàmpèr", bu bèrè "Måyèddÿnqorxàn úÿllàd" , o bèrè "ßtdÿn qorxàn qÿssàb", dåyèrdè.Qÿsdÿn morqdà gþrdöklÿrènè onun yànûndà øèøèrdèbdànûøûrdûlàr. Måyèdè nåúÿ doüràdûqlàrûnû, örÿyènè kÿs-

999

60

dèklÿrènè, bàøûnûn sömöyönö sûndûrûb båynè ÷ûxàrt-dûqlàrûnû tÿsvèr ådèrdèlÿr. Àynà o sààt qà÷ûb xÿlvÿt yårÿmÿdÿsènè boøàldàrdû. Uøàqlàr dà bundàn hÿzz àlûbgölöøördölÿr. Ålÿ o vàxtlàr Àynà F. Blum, À. Làyzårsonvÿ L. Xofstådtårèn yàzdûüû "Båyèn, dÿrràkÿ, dàvrànûø"àdlû kètàbûnû oxumàüà bàølàdû, psèxologèyàyà dàhà ÷oxdèqqÿt àyûrdû vÿ åkzèstånsèàl qorxunun nÿ olduüunuþyrÿndè. Bötön gönö qorxulu kènolàrà bàxûb, ÿsÿblÿrènèmþhkÿmlÿtdè, þzönö håmàtofobèyàdàn xèlàs ålÿdè.Nþvbÿtè pràktèkàdà uøàqlàrdàn qàbàq morqà gèrdè.Bèrènúè gön måyèd yàrmàüà örÿk ålÿmÿsÿ dÿ, psèxolojètÿrÿfdÿn dþzöb, àxûrà qÿdÿr bàxdû. O göndÿn bu gönÿqÿdÿr ÿtè dèlènÿ dÿ vurmurdu. O vàxtlàr hàmûdàn yàxøûolàúàüûnà sþz vårmèødè vÿ sþzönön östöndÿ dÿ dur-muødu. Àrtûq onun ö÷ön måyèd dÿ, onu yàrmàq dà àdèbèr èødè, àmmà bötön bunlàrà bàxmàyàràq, bèr problåmèqàlmûødû: bÿzè måyèdlÿr yuxusunà yol tàpûrdû. Bålÿvàxtlàrdà nåylÿmÿk làzûm olduüunu psèxoloqlàrdàn,kètàblàrdàn þyrÿnmèødè, bèlèrdè kè, bunlàrûn hàmûsûpsèxèkàylà ÿlàqÿdàrdûr, àmmà bu ÷àüûrûlmàmûø qonàqlàronu þzöndÿn ÷ûxàrdûrdû.

Àynà o gönlÿrè xàtûrlàyûb, þzönö bèr àz toxdàtdû.Hÿyÿtdÿkè polès màøûnlàrûnûn nþmrÿlÿrènè rÿqÿm olàràqbèr-bèr toplàdû. Þzöndÿ möÿyyÿnlÿødèrmÿyÿ ÷àlûødû kè,hànsû màøûnûn nþmrÿsèndÿkè rÿqÿmlÿrèn úÿmè dàhàbþyökdör.

– Nÿdèr, qûzûm, nàràhàt gþrönörsÿn? – ßlènèàrxàsûnà qoyub àrxàdàn onà yàxûnlàøàn profåssorsoruødu.

61

Vцсal Nuru

– Hå÷, – Àynà nÿzàkÿt xÿtrènÿ gölömsöndö. – Bèrøåy tàpà bèlèblÿr?

– Bàøûnû qàtûrsàn, dåyÿsÿn? Dådèyè tàpmàúàsû tåz tàpûlàn àdàm kèmè Àynà

håyrÿtlÿ profåssorà bàxdû.– Mÿnèm ö÷ön dÿ àüûrdûr. Àmmà hà ÷àlûøûràm,

bàøûmû qàtà bèlmèrÿm. Èndèyÿ qÿdÿr gþrdöyömmåyèdlÿrèn sàyûnû ètèrmèøÿm. – Profåssor åynÿyènè÷ûxàrdûb sèldè, – Àmmà bu Jàsmèn bàrmàqlà sàyûlàsûhàdèsÿdèr kè, mÿnè bÿrk sàrsûtdû.

– Àlmàz doktor, mÿn sèzè yàxøû tànûyûràm. Mÿnÿènànûn, burdà qûzûnûzlà ÿlàqÿlÿndèrèlÿsè bèr motèv yox-dur. Þzönözö àzdûrmàsànûz yàxøûdûr. – Àynà sönèdànûødûüûnû þzö dÿ hèss ålÿdè.

– Nåúÿ yÿnè yoxdur? Þlömlÿrèn hàmûsû oxøàrdû,qûzûm. O dà sÿkkèz àylûüûndà þldö, bu dà. Hÿlÿ dÿvèúdàn ÿzàbû ÷ÿkèrÿm. Mÿnèm yàxøû dostlàrûm vàr àxû,onu qoruyà bèlÿrdèk.

– Àxû rÿhmÿtlèk þzö bèlmÿyèb uøàüûn þldöyönö, sèzhàrdàn bèlÿúÿkdènèz?

– Hå÷ olmàsà zÿhÿrlÿnmÿnèn qàbàüûnû àlmàqolàrdû, nÿsÿ ålÿmÿk olàrdû àxû. – Profåssor yånÿåynÿyènè sèlmÿk ö÷ön ÷ûxàrtdû.

– Qàrnûndà uøàq måyèdè èlÿ gÿzèb. Sèz yàxøûbèlèrsènèz kè, bu nÿ dåmÿkdèr. Þzönözö qûnàmàüûn,vèúdànûnûzû èttèhàm ålÿmÿyèn mÿnàsû yoxdur.

Profåssor åynÿyènè tàxdû. Ålÿ bèl dolmuø gþzönöåynÿklÿ pÿrdÿlÿmÿyÿ ÷àlûødû, àmmà Àynànûngþzöndÿn qà÷màdû.

999

62

– Sÿn èstÿyèrsÿn gåt, qûzûm. Mÿn hÿlÿ burdàyàm.– Qÿhÿrlÿnmèø profåssorun sÿsè boüunuq ÷ûxdû. Àynàtÿøÿkkör ålÿyèb ÷àntàsûnû gþtörmÿk ö÷ön bènàyà tÿrÿfyårèdè. Dÿrhàl àràlàndû kè, profåssor gþz yàøûnû ondàngèzlÿdÿ bèldèyènÿ ènànsûn.

Àynà àvtobusà mènÿndÿ yàdûnà döødö kè, Dànözonun zÿngènè gþzlÿyèr. Àmmà èútèmàè yårdÿ tålåfonlàdànûømàüû såvmèrdè, fèkèrlÿødè kè, döøÿndÿ zÿng ålÿyÿr.

Qàbàqdà, – pÿnúÿrÿ tÿrÿfdÿkè tÿk oturàúàqdà otu-rub, øöøÿdÿn kö÷ÿyÿ bàxûrdû. Nèyÿsÿ profåssorun qûzûnûxàtûrlàdû. Gÿlènè yàràndà gþrdöklÿrèndÿn mÿÿttÿlqàlmûødûlàr: bàüûrsàq uøàüûn boüàzûnà dolànmûødû, ålÿbèl kèmsÿ kÿndèrlÿ ÷uvàlûn àüzûnû bÿrk-bÿrk bàülàmûødû.Hÿmèn vàxt profåssor morq qàpûsûnûn àüzûndà yårÿ÷þköb, körÿyènè dèvàrà sþykÿyÿrÿk hþnkör-hþnköràülàyûrdû.

– Gÿl otur! – Àynà bèrdÿn fèkèrdÿn àyûldû vÿ qàpû -dàn è÷ÿrè gèrÿn hàmèlÿ gÿlènÿ durub yår vårdè. O,tÿøÿkkör ålÿyèb oturdu. Àynà yånÿ pÿnúÿrÿdÿn ÷þlÿbàxdû, fèkrè qûrûldûüûndàn nÿ hàqqûndà döøöndöyönöyàdûnà sàlmàüà ÷àlûødû. Bèrdÿn yår vårdèyè gÿlènÿ yàzûüûgÿldè. Sonrà hàràdànsà àülûnà gÿldè kè, ànà olmàq gþzÿlhèssdèr. Örÿyèndÿn ànà olmàq kå÷dè: "Hå÷ olmàsà bèrúÿuøàq olsàydû, bu gÿrgèn vàxtlàrûmdà bàøûmû qàtàrdûmåvdÿ". Àynà turøuyà yårèklÿyÿn hàmèlÿ qàdûn kèmèuøàq èstÿdè. Gþzönön qàbàüûnà doümàq èstÿdèyè uøàüûgÿtèrdè; sàrûyànûz, totuq ÿllè, màvè gþzlö bèr uøàq. Sonrà

63

Vцсal Nuru

qàrøûsûndàkû gÿlènèn øàr kèmè øèøèb pàltàrûnû qàbàrdànqàrnûnà bàxdû. Fèkrè uzàndûqúà gþzlÿrè yol ÷ÿkdè. Þzö -nö o gÿlènèn yårèndÿ gþrdö vÿ qàrnûndà àüûrlûq hèssålÿdè.

Gÿlèn bàøûàøàüû oturmuødu. Bàøûnûn östöndÿkè qà -dûnûn bàxûølàrû östönÿ döøÿn gön èøûüû kèmè boynunuèsètdè. Bàøûnû qàldûrûb bàxàndà Àynà dèksènèb qåyrè-èx-tèyàrè àrxàyà ÷ÿkèldè vÿ qûøqûrdû. Àynà mÿzlum bà -xûølàrûnû àltdàn yuxàrû onà dèkmèø Jàsmènè gþrördö. Bèrmöddÿt bàxûødûlàr, sonrà Jàsmènèn sèmàsû o gÿlènènsèfÿtèylÿ ÿvÿzlÿndè. Àynà suyun àltûndàn ÷ûxmûø kèmèè÷èndÿ boüduüu nÿfÿsènè buràxdû vÿ hàmûnûn onà qÿrèbÿnÿzÿrlÿrlÿ bàxdûüûnû gþrdö. Pÿrt oldu. Hÿttà àrxàyàsû÷ràyàndà bèr kèøènèn körÿyèndÿn qàbàüà – oturànàdàmûn östönÿ ètÿlÿmèødè vÿ o dà ÷åvrèlèb àúûqlà onusözördö. Ålÿ bèl hàmû Àynàdàn hÿrÿkÿtènèn èzàhûnûtÿlÿb ådèrdè, àmmà Àynà bèr ànlûq yàøàdûüû qàràbàsmànûhå÷ kèmÿ èzàh ådÿ bèlmÿzdè, odur kè, hÿr tÿrÿfdÿntuølànmûø bàxûølàrûn àltûndà þzönö ådàmà àpàrûlàngönàhkàr kèmè hèss åtdè. Qàpûyà yàxûnlàøûb àvtobusutÿúèlè sàxlàdûb döødö.

Bèr möddÿt àvtobusun àrxàsûnúà bàxàràq þzönÿgÿlmÿyÿ ÷àlûødû. Zèqmund Fråydè xàtûrlàdû, onun "Yux-ulàrûn yozulmàsû" kètàbûndàn hÿlÿ tÿlÿbÿ vàxtû àltûndànqÿlÿmlÿ xÿtt ÷ÿkdèyè úömlÿlÿrè båynèndÿn kå÷èrtdè.Sonrà dodàüûnûn àltûndà pû÷ûldàdû: "Yuxu psèxè prosås-dèr... Yuxu psèxè prosåsdèr... Bu bàyàqkû yuxunun

999

64

tÿsèrèdèr. Sàdÿúÿ øöurumdàn ÷ûxàrtmàlûyàm..." Qàrøû -sûndàn kå÷ÿn màøûnlàrûn àràsûndà qûrmûzû rÿnglè olàn-làrû sàymàüà bàølàdû.

– Bèr... Èkè... Ö÷... Àltû...Yåddè...Àynà èkè dàyànàúàq mÿsàfÿsèndÿ olàn yolu pèyàdà

gåtdè. Bèr dÿ bàøûnû qàldûrdû kè, bènànûn hÿyÿtèndÿdèr.Ålÿ bèl xÿyàllàrû hålèkoptår olub onu hàvàyà qàldûrmûødûvÿ èndè bènàlàrûnûn hÿyÿtèndÿ yårÿ qoydu. Hÿyÿtdÿoynàyàn uøàqlàrûn sÿs-köyöndÿn àüûz dåyÿnè qulàq åøèt-mèrdè. Uøàüûnûn ÿlèndÿn tutub gÿzdèrÿn gÿlènlÿr ålÿ bèlànà olduqlàrûnû pàltàrûnû gþstÿrÿn podèumdàkûmànåkånlÿr kèmè nömàyèø åtdèrèrdèlÿr. Àynà blokungèrèøèndÿ àyàq sàxlàyûb, ÷åvrèlèb onlàrà bàxdû. Ålÿ bèlèndèyÿ qÿdÿr bu hÿyÿtdÿ ondàn bàøqà àdàmûnyàøàdûüûnû gþrmÿmèødè vÿ bèrènúè dÿfÿ èdè kè, uøàqlû ànàgþrördö. O, hÿyÿtdÿkèlÿrè såyr åtdèkúÿ þzönö dönyànûnlàp qûràüûndà durub bu àlÿmÿ bàxûrmûø kèmè hèss ålÿdè.Qåyrè-èxtèyàrè ÿlènè qàrnûnûn östönÿ qoydu, àstàdànsûüàllàdû, sonrà mÿyus hàldà kþksönö þtöröb, blokàgèrdè.

65

Vцсal Nuru

5

***

Lèft doqquzunúu mÿrtÿbÿdÿ qàpûlàrûnû à÷àndàDànöz è÷ÿrèdÿn ÷ûxdû. Bèr nå÷ÿ pèllÿ qàlxûb qàpûnû yum-ruüu èlÿ dþydö. È÷èndÿkè hÿyÿúàndàn ålÿ sÿrxoø ol-muødu kè, qàpûnû bålÿ sÿrt dþymÿkdÿnsÿ, zÿngè bàsmàqàülûnà gÿlmÿdè. Bèr nå÷ÿ sànèyÿ gþzlÿdè, hþvsÿlÿsè ÷àt-màdû, bèr dÿ yumruqlàrûnû èøÿ sàldû. Nÿhàyÿt è÷ÿrèdÿnÿsÿbèlÿømèø kèøè sÿsè gÿldè:

– Kèmdèr?– Mÿnÿm, Kàmàl bÿy, bàyàq gÿlmèødèm. Jurnàlèst.

"Àpokàlèpsès" dÿn. Dànöz. Qàpûnûn úÿftÿsè øàqqûldàdû vÿ è÷ÿrè à÷ûldû. Dànöz

såvènúÿk dèllÿndè:– Bàyàq sèzÿ dåmèødèmmè þyrÿnÿúÿm? Èndè

èúàzÿnèzlÿ otàqdà bèr yårÿ bàxmàlûyàm, vÿssàlàm.– Xànûm, bàyàq dà bèr o qÿdÿr öz vurdunuz, –

Kàmàl gèlåylÿndè. – Xàhèø ålÿyèrÿm, mÿnè ènúètmÿyèn.Onsuz dà ètkèm àüûrdûr. Nÿyè söbut ålÿmÿk èstÿyèrsènèz?Bÿlkÿ dåyÿsènèz kè, qàtèl àtàmdû, ànàmdû? Bu èøbàülànûb...

– Bèr dÿqèqÿ, bèr dÿqèqÿ. – Dànöz onun sþzönökÿsdè. – Mÿn onun èntèhàr ålÿmÿyènèn sÿbÿbènè þyrÿn-mèøÿm. Bu dÿqèq söbutdur. Sèzè màràqlàndûrmûr? Bàxûn,mÿn bèr jurnàlèstÿm, þzö dÿ yàlnûz qàdûn qÿtllÿrènèàràødûrûràm. Bèz ÿvvÿl qÿtlè, sonrà dà onun sÿbÿbènè ÷àt-

999

66

dûrûrûq. Bàøà döøörsönöz? Oxuúulàrûmûz nÿtèúÿnè gþ-zlÿyèr, bèr hàmèlÿ qàdûnûn èntèhàr sÿbÿbènè bèlmÿkèstÿyèrlÿr. Mÿnèm borúum dà ÷àtdûrmàqdûr. ßgÿr sèzènö÷ön màràqlû dåyèlsÿ, qoyun olsun, àmmà èúàzÿ vårènson dÿfÿ otàqdà gþrmÿlè olduüum bèr yårÿ bàxûm.

– Àxû nÿyè söbut ådÿúÿksènèz? Möstÿntèq èøèbàülàdûüûnû dåyèr. Bàyàq sèz gådÿndÿn sonrà zÿngålÿmèødèm onà, èndè gÿlèb.

– Èúàzÿ vårèn onà dà söbut ålÿyèm kè, èøè bàülàmàüàtÿlÿsèb. Sàrànûn qàtèlè vàr. – Dànöz Kàmàlû ètÿlÿyèbè÷ÿrè gèrdè.

– Dözönö dåyèm kè, ÿslèndÿ Sàrànûn èntèhàràmÿúbur ådÿn sÿbÿbè bèlmÿk èstÿyèrÿm. Àmmà qorx-uràm kè, sèz sÿhv ådÿsènèz, àülûm qàrûøà.

– Mÿnÿ ènànûn kè, sàdÿúÿ söbut ålÿyèb gådÿúÿm.Qàtèlè hÿbs ålÿmÿksÿ Àlpàyûn èøèdèr. Sàlàm, qohum. –Dànöz qonàq otàüûnà kå÷dè vÿ kråsloyà yàyxànûbsèqàråt ÷ÿkÿn Àlpàyûn qàrøûsûndà durdu. Àlpày àyàüàqàlxdû, sàlàmû dèluúu àldû vÿ onu qàrøûsûndà gþrmÿkdÿnnàràhàt olduüunu bèruzÿ vårdè:

– Nèyÿ þz èøènlÿ mÿøüul olmursàn?– Mÿnÿ bàx, qohum, dåyÿsÿn, sÿnÿ mÿnèm èøèmèn

nèzàmnàmÿsènè vÿ jurnàlèstèn vÿzèfÿ borúu kètàbûnû vår-mÿlèyÿm, mötàlèÿ ålÿyÿsÿn. Yoxsà båkàr÷ûlûqdànqÿrÿng olàrsàn.

– Dànöz, qohumuq dåyÿ... qàdûnsàn dåyÿ sÿnènlÿsÿrt dànûømàq èstÿmèrÿm, xàhèø ålÿyèrÿm ÿsÿblÿrèmè

67

Vцсal Nuru

qurdàlàmà. Gåt, yåmÿyènè bèøèr, pàltàrûnû yu, sÿnèntàylàrûn ÿrènÿ ö÷-dþrd uøàq doüub...

Dànöz hèrslÿndè:– Mÿnÿ bàx, Àlpày, burà gÿlmÿmèøÿm kè, sÿnèn

÷örök hÿyàt fÿlsÿfÿnè åøèdèm. Bèldèn? Úàmààtûn åvè rènqdåyèl. Bu hàqdà làzûmsà, ÷þldÿ dànûøàrûq. Mÿnè qohum-luqlà, qàdûnlûqlà þzöndÿn àøàüû gþrmÿ. Mÿn sÿnèn kèmèkèøèlÿrè mànàtdàn dözÿldèrÿm, qÿpèkdÿn dÿ bàøqoyuràm. Èndè otàüà bàxûb gådÿúÿm.

– Olmàz! Èúàzÿ vårmèrÿm! Úènàyÿt yårènÿ kÿnàrøÿxslÿr buràxûlmûr.

Dànöz rèøxÿndlÿ göldö vÿ xösusè bèr vurüuylà dådè:– ×ox hþrmÿtlè möstÿntèq Àlpày bÿy, xÿbÿrènèz

yoxdursà, xàtûrlàdûm kè, Sàrànûn èøènè bàülàyûbsûnûz.Dåmÿlè, burà úènàyÿt yårè dåyèl. Bèr dÿ kè, hþrmÿtlè rÿès,dåyèn gþröm, sèzÿ bu èøèn à÷ûlmàüû àüûr gÿlèr, yoxsà onumÿnèm tàpmàüûm?

– Sÿn nÿ tàpûbsàn åy, àxû? Nÿ bàøûmû xàràbålèyèrsÿn?

– Mÿnÿ bàx, – Dànöz tàm úèddè vÿ àúûqlû bèrsèmàylà Àlpàyû hÿdÿlÿyèrmèø kèmè bàrmàüûnû hàvàdàsèlkÿlÿdè. – Mÿn sÿnèn þzöndÿn àøàüû gþrdöyön buqàdûnlûüûmlà söbut ådÿúÿm, sÿn dÿ bàúàrsàn, okèøèlèyènlÿ hÿbs ålÿ.

– Gÿl, gþrÿk hÿlÿ burdà nÿ tàpmûsàn? – KàmàlDànözö otàüà ÷àüûrdû. Dànözön àrxàsûnúà Àlpày dàgÿldè.

999

68

– Gÿlèn burdà durun, – Dànöz kèøèlÿrè otàüûn or-tàsûnà ÷àüûrdû. – Bàxûn bu otàüà, burà sèzÿ nÿ dåyèr?

Onlàr gþzlÿrènè ÿtràfà gÿzdèrsÿlÿr dÿ, yånè bèr øåygþrmÿdèlÿr. Ortàdà ÿlÿ sàlûnmûø àdàm kèmè durduqlàrûnûbèrènúè Àlpày hèss ålÿdè. Odur kè, yånÿ qàlûn qàølàrûnûqûrûødûrûb dåyèndè:

– Dànöz, mÿnèm vàxtûm yoxdur, tàpmàúànû èøyoldàølàrûnà dànûøàrsàn.

– Bàx, qohumtÿhÿr, – Dànöz dàvàm ålÿdè, – sÿnmöstÿntèqsÿn vÿ bèlmÿlèydèn. Mÿn bu åvÿ ö÷önúödÿfÿdèr gÿlèrÿm. Dözdörmö? Bèr dÿfÿ èntèhàrûn sÿhÿrè,rÿfèqÿmlÿ, èkènúè dÿfÿ ö÷ sààt bundàn qàbàq vÿ èndè.Bàxûn, mÿnèm Sàrà hàqqûndà hå÷ bèr mÿlumàtûm yoxèdè, ålÿ sÿnèn kèmè, Àlpày rÿès. Bu otàq mÿnÿ ÷ox øåydànûødû, àmmà sÿn bu otàqdà olduüun hàldà, gådèb èøèèntèhàr àdû èlÿ bàülàmûsàn. Bu pÿrdÿyÿ bàx, ÷àrpàyûnûnözönÿ bàx. Sÿnÿ nÿ dåyèr? – Dànöz qÿsdÿn onà suàlvårèrdè kè, ÷ûxûlmàz vÿzèyyÿtÿ döøsön vÿ màl kèmè gþz -lÿrènè dþysön. Ålÿ dÿ oldu. – Sàrà dèndàr olub.Dözdörmö? – Dànöz Kàmàldàn soruødu, o dà bàøûylàtÿsdèqlÿdè.

– Yàøûl èslàmûn rÿmzèdèr, rÿès, yàdûndà sàxlà. ×àr-pàyûnûn östöndÿkè þrtök sàdÿ yàøûl dåyèl, øÿkèllèdèr, þzödÿ dÿvÿ kàrvànû.

Kàmàl mûzûldàndû:– O, bålÿ tàpøûrmûødû. Dåmèødè mötlÿq östö dÿvÿlè

olsun. Mÿn dÿ Dubàydàn tàpûb àlmûødûm.

69

Vцсal Nuru

– ×ox gþzÿl, – Dànöz dàvàm ålÿdè, Àlpàyûn gþz -lÿrèndÿn àydûn gþrönördö kè, sþhbÿt gåtdèkúÿ onun ö÷önmàràqlû olur. – Bu dÿvÿlÿr onu söbut ådèr kè, Sàrà yàlnûzdènÿ èmàn gÿtèrmÿyèb, hÿm dÿ bèr fànàtèk olub.Mÿkkÿyÿ gådÿúÿyè gönön àrzusuylà yàøàyûb.

– Hÿmèøÿ mÿn màlà gådÿndÿ yàlvàrûrdû kè, onu dààpàrûm. Kÿbÿnè zèyàrÿt ålÿsèn. Èmkàn olmurdu. Èødàlûnúà gådèrdèm àxû...

– Dàvàm ålÿyèm, qohum? Bu øÿklÿ bàxûn! Nÿgþrörsönöz? Yox, sÿhÿrÿ qÿdÿr bàxsànûz dà ànúàq øÿkèlgþrÿúÿksènèz. Yàxøû, dåyèrÿm. Gþrörsönöz, qûz uøàüûdûr,ÿlèndÿ Quràn tutub, duà ålÿyÿrÿk àülàyûr. Dåmÿlè,Sàrànûn dènè sàvàdû olmàyûb. Kèmsÿ onu dènÿ úÿlbålÿyèb, àmmà onà èslàmûn ålmè tÿrÿfènè yox, xuràfàtûnûgþstÿrèb. ×önkè, èslàmà gþrÿ ÿlèndÿ Quràn tutub, nàmàzqûlûb, duà ådÿrÿk àülàmàq gönàhdûr, àmmà Sàrà bàøûnûnöstönÿ mÿhz xuràfàt÷ûlàrûn bàzàrà ÷ûxàrtdûqlàrû øÿklèèkonà kèmè àsûb. Èndè dÿ o könúÿ bàxûn! O nÿdèr? Bÿlè,mèsmàr sànúûlmûø soüàn. Mÿn bàyàq gÿlÿndÿ sèzdÿnSàrànûn èø yårè vÿ rÿfèqÿlÿrè hàqdà soruømuødum,doürudurmu? Bÿlè, mÿn gådèb onlàrû tàpdûm. O soüànûnnÿ olduüunu bèlmèrdèm, onun ö÷ön burà gÿlmèødèm,àmmà bàøqà bèr øåyè dÿ þyrÿndèm: Sàrànû dènÿ úÿlbålÿyÿn, onunlà uøàq bàü÷àsûndà èølÿyÿn bèr rÿfèqÿsèolub. O, þzö dÿ son dÿrÿúÿ xuràfàt÷ûdûr. Mÿnÿ Sàrànûngåtdèyè bèr bàxûúûnûn önvànûnû vårdè. Þzö dÿ o bàxûúûyàènànûrdû, àüûzdolusu dådè kè, tÿmèz àdàmdûr, ànúàq

999

70

"Quràn"là bàxûr. Gådèb o qàdûnû tàpdûm. Sèzèn mÿnàsûnûbèlmÿdèyènèz o soüàn hàqqûndà soruødum. Sÿn dåmÿ,soüànà onà gþrÿ mèsmàr bàtûrûb könúdÿn àsûrlàr kè, åvdÿdolàøàn bÿd ruhlàrû qovsun, ènànúà gþrÿ bÿd ruhlàr ÿrlÿàrvàdûn bÿdÿnènÿ gèrÿrÿk onlàrû bèr-bèrèlÿrènÿ åybÿúÿrgþstÿrèr, àràlàrûnà nèfàq sàlûr vÿ kèøènè àzdûrûr. Bålÿ ÷ûxûrkè, sèz àxûr vàxtlàr tåz-tåz möbàhèsÿ ålÿmèsènèz.

Sàrànûn ÿrè tÿÿssöflÿ bàøûnû yållÿdè:– Hÿ, – dådè, – hÿrdÿn olurdu. Hÿmèøÿ dÿ mÿn

Dubàyà gåtmÿk ÿrÿfÿsèndÿ. – Bàøqà mÿsÿlÿ dÿ olub. – Dànöz möttÿhèmèn

özönÿ dèrÿnÿn vÿkèlÿ dþndö. Sonrà susdu kè, o, yàd-dàøûnû tÿzÿlÿsèn vÿ nÿyèsÿ åtèràf ålÿsèn.

– Bèbèm qûzû èdè, mÿnèm ÿvvÿllÿr hànsû qûzlàrûèstÿdèyèmè bèlèrdè. Ondà hå÷ àülûmà dà gÿlmÿzdè kè, bèzåvlÿnÿrèk. Onà gþrÿ dÿ sèrrèmè Sàràyà vårèrdèm. Àxûrvàxtlàr dà ènsàfsûzúàsûnà qûsqànmàüà bàølàmûødû. Àmmàènàndûrà bèlmèrdèm. Bålÿ øåyèn östöndÿ hÿrdÿn mÿnèÿsÿbèlÿødèrèrdè. Àmmà bèr Àllàh øàhèddèr kè, Sàràyà bèrdÿfÿ dÿ olsun ÿl qàldûrmàmûøàm.

– Dåyèlÿnÿ gþrÿ, soüànà mèsmàr sànúûlûbsà buotàqdà bàøqà bèr øåy dÿ olmàlûdûr. O dà ÿsàsÿn otàüûnortàsûndà xàlûnûn, yà dà dþøÿmÿnèn àltûndà olur.Àyàüûnûzûn àltûndàkû xàlûnû qàldûrûn. – Xàlûnûn östöndÿn÷ÿkèldèlÿr. Sàrànûn ÿrè hèss ålÿdè kè, örÿyè gåtdèkúÿ rèt-mènè àrtûrûr, àmmà màràüû dàhà östön gÿldè vÿ xàlûnûnbèr qûràüûndàn tutub åhtèyàtlà qàldûrdû. Onun dþøÿmÿyÿ

71

Vцсal Nuru

bàxàn gþzlÿrè bÿrÿlèb hÿdÿqÿsèndÿn ÷ûxdû. Göúlÿudqundu vÿ xàlûnû kÿnàrà ètÿlÿdè.

– ßl vurmàyûn! – Dànöz àyàq àltûndà mènà tàpmûøsàpyor kèmè qûøqûrdû. Hÿttà tàpdûüûnûn såvènúèndÿn qör-rÿlÿndè dÿ. Fotoàpàràtûnû ÷ûxàrdûb bèr nå÷ÿ kàdr ÷ÿkdè.Sonrà hÿvÿslÿ èzàh ålÿdè:

– Bàx, mÿn bunu dåyèrdèm. Bu øÿkèldÿkènèn bèrèsÿnsÿn, Kàmàl bÿy, dözdörmö? Bu qàdûnûn dà kèmolduüunu yÿqèn kè, sÿn dàhà yàxøû bèlèrsÿn. Gþrörsÿnmèhàrdàsà ÷ÿkdèrdèyèn, yà dà kèmsÿ ÷ÿkdèyè øÿkèl Sàrànûnÿlènÿ kå÷èb. Hå÷ bèlèrsÿn bu nÿdèr? Tÿzÿ qÿbrènöstöndÿn gþtörölmöø torpàq. Lÿnÿt oxunàràq øÿklènènöstönÿ tþkölöb. Dåmÿlè, sÿnè lÿnÿtlÿyèblÿr. Bu ÷ox pèslÿnÿtdèr. Sÿn tåzlèklÿ þlÿúÿksÿn! – Kàmàl yårÿ ÷þmÿlèbhåyrÿt è÷èndÿ dþøÿmÿnèn östöndÿkè øÿklÿ vÿ onunöstönÿ sÿpèlmèø bèr ovuú qàrà torpàüà bàxûrdû.

– Sÿndÿn ÿvvÿl þzönö þldöröb. Þzö dÿ þlmÿmèø -dÿn ÿvvÿl bÿzÿnèb. Bèlèrsÿn nèyÿ? "Quràn"dà yàzûlûlbkè, úÿnnÿtÿ döøÿnlÿrè pàk zþvúÿlÿr, qûlmànlàr, ÷àylàr vÿÿbÿdè gþzÿllèklÿr qàrøûlàyûr. Sàrà onà gþrÿ Lèlèz ànàyàqovuøub kè, èstÿdèyè vàxt úÿhÿnnÿmÿ, – sÿnèn yànûnàgèrÿ bèlsèn. Hÿttà uøàüû ondàn ÿvvÿl þlmÿsèn dåyÿ Sàràþzönö yårÿ àrxàsû östÿ ÷ûrpûb. O, ènànûrmûø kè, sÿnuøàüûnû dà bàøqà mÿlÿklÿrèn ÿlèndÿ gþröb ÿzàb÷ÿkÿúÿksÿn. Hàmèlÿ olduüu ö÷ön, ruhè àlÿmèn bötönqàpûlàrû onun özönÿ à÷ûq olàúàq. Sÿn úÿhÿnnÿmèn dèbèolàn Hàvèyÿdÿ höndör sötunà bàülànûb, hötÿmààlovundà yànàndà, Sàrà sÿnÿ dàhà båtÿr ÿzàb vårmÿyÿ

999

72

gÿlÿúÿk. Zÿbànlàrûn ÿhàtÿsèndÿ durub, Mÿryÿm kèmèquúàüûndà uøàq sÿnÿ bàxàúàq.

– Dàyàn gþröm, Lèlèz kèmdèr? Hàvèyÿ nÿdè? Sÿnnÿ dànûøûrsàn boø-boø?

– Bu uzun sþhbÿtdèr, qohum, bèr gön tànûyàúàqsàn,àmmà ondà ÷ox gåú olàúàq. Qàdûnû àl÷àldàn vÿ þzöndÿnÿskèk gþrÿn bötön kèøèlÿr bèr gön Lèlèzè tànûyàúàq. Èndèsÿnèn èøèn qàrøûndàkû qàtèlè hÿbs ålÿmÿkdèr. Mÿn sÿnènyåmÿk bèøèrmÿyÿ, pàltàr yumàüà vÿ sèzèn kèmèvèúdànûndàn þzönÿ quyruq dözÿldÿn kèøèlÿrèn qul-luüundà durmàüà làyèq bèldèyèn qàdûnlûüûmlà sÿnÿ,sÿndÿn östön olduüumu söbut ålÿdèm. Èndè kèøèlèyènègþstÿr. Àmmà bunu dà yàdûndà sàxlà kè, mÿnè tÿhqèrålÿdèyèn ö÷ön mötlÿq úàvàbûnû àlàúàqsàn. Hÿ, bèr dÿgÿlÿn hÿftÿ "Àpokàlèpsès" àlmàüû unutmàyûn.Döøönörÿm kè, sèzè hèddÿtlÿndèrÿúÿk bèr yàzûyà mötlÿqràst gÿlÿúÿksènèz. Xösusÿn dÿ sÿn. Hèss ålÿyÿúÿksÿnkè, oxuduqúà özönÿ yàüûø dàmúûsû kèmè nÿsÿ ÷ûrpûlûr,èndèdÿn dåyèm bèlÿsÿn, Kàmàl bÿy, o bèzèm dàèmè oxu -úulàrûmûzûn töpörúÿyèdèr. Onu dà unutmà kè, sÿn tåzlèklÿþlÿúÿksÿn. Mötlÿq þlÿúÿksÿn! Hàrdà olsàn þlömmÿlÿklÿrè xèrtdÿyèndÿn yàpûøàúàq. ×önkè bu ÷ox àüûrÿmÿldèr. – Dànöz ÿzmlÿ dþyöødö vÿ körsödÿn döøÿnqûzûl mådàl àlmûø olèmpèyà ÷åmpèonu øÿstèylÿ otàqdàn÷ûxdû. Àstànàdà àyàq sàxlàyûb àrxàyà ÷åvrèldè. Kèøèlÿrèndèvàrà nåúÿ yàxûldûqlàrûnà soyuq tÿbÿssömlÿ bàxdû,sonrà özönön úèzgèlÿrè sÿrtlÿødè vÿ bèr úÿllàd soyuqqàn-lûlûüû èlÿ tÿkràr ålÿdè:

73

Vцсal Nuru

– Sÿn mötlÿq þlÿúÿksÿn! O ÷ox àüûr lÿnÿtdèr.Þlÿúÿksÿn! – Dànöz ålÿ bèl vårdèyè xÿbÿrdÿn lÿzzÿtàldû vÿ qàpûnûn àüzûndàn kþlgÿ kèmè söröøöb gåtdè.

Kèøèlÿr pultun "stop" döymÿsè sûxûlàràq åkràndàdonmuø kàdr kèmè tÿrpÿnmèrdè. Àlpày àyàq östÿ ÷àr-pàyûnûn yànûndà dàyànmûødû. Kàmàl èsÿ otàüûn ortàsûndà÷þmÿldèyè hàldà Dànözön sÿsènÿ bàøûnû gårè ÷åvèrmèødè.Örÿk dþyöntösö bötön bÿdÿnèndÿ vurdu. Hèss ålÿdè kè,àüzû quruyub, àmmà hà udqundusà dà, boüàzûnà tûxàn-mûø hÿyÿúàn kå÷mÿdè.

Àyàqlàrû onu sàxlàmàdû vÿ ÿlè yårdÿn, gþydÿnözölmöø hàldà dþøÿmÿdÿ oturdu. Söst qàlmûø xÿstÿàdàm kèmè bàøû bèr àz sol ÷èynènÿ ÿyèldè. ×ÿnÿsè àøàüûsàllàndû vÿ bÿrÿlmèø gþzlÿrè qàrøûsûnà dèkèldè. Båynèndÿsÿslÿr kèlsÿ qöllÿsèndÿkè zÿnglÿr kèmè úèngèldÿyèrdè:"Sÿn þlÿúÿksÿn! Þlÿúÿÿÿksÿn!... Sàrà sÿnèlÿnÿtlÿyèb... Sàrà...Sàrà... Sàrà... Úÿhÿnnÿm...Lèlèz!Lèlèz..." O, gåtdèkúÿ qàrànlûq kosmosdà dèyèrlÿnÿnbàlàúà bèr komåtàyà donördö.

– Kàmàl, yûüûødûr bu toz-torpàüû. Àdàmûn ÿtè ör-pÿnèr bàxàndà. Bålÿ øåyÿ gþrÿ bötön àrvàdlàr èntèhàrålÿsÿydèlÿr, dönyàdà ànúàq kèøèlÿr qàlàrdû. Qèyàmÿt-zàddà olmàzdû, möhàrèbÿ dÿ. – Àlpày özönÿ qàrøû dåyèlmèøsþyöøö qÿbul ådÿn àúèz àdàm pÿrtlèyè èlÿ dèllÿndè.Bèlèrdè kè, èstÿsÿ dÿ Kàmàlû tutà bèlmÿz. ×önkèmÿhkÿmÿ ruh qàtèllÿrènè hÿlÿ kè, gönàhkàr sàymûr vÿúÿnnÿt, úÿhÿnnÿm dÿlèl, söbut dåyèl. Ålÿúÿ dÿ mÿlÿk-lÿr. Odur kè, Àlpày èflèú olmuø àdàmlà oturub nÿsÿ

999

74

dànûømàqdànsà gåtmÿyè mÿslÿhÿt bèldè.Kàmàl qÿhÿrlÿndè vÿ qåyrè-èxtèyàrè gþzlÿrè doldu.

×ÿnÿsè vÿ dodàüû sÿyrèdè. Burnunun suyu à÷ûldû vÿ bûüyårèndÿ pàrûldàdû. O, èndè bàøà döødö kè, hÿqèqÿtÿnqàtèldèr. Þzö dÿ àrvàdûnûn vÿ uøàüûnûn.

Kèmsÿ onlàrûn øÿklènè tålåfonlà ÷ÿkmèødè. Bu èkènÿfÿrèn yox, bþyök bèr xÿyànÿtèn øÿklè èdè.

Kàmàl úörbÿúör yollàrlà bàø vårÿ bèlÿúÿk þlömönögþzönön qàrøûsûnà gÿtèrdè; Gàh màøûn qÿzàsû, gàh kèm-lÿsÿ möbàhèsÿdÿ bû÷àq zÿrbÿsè, gàh dà bàøûnà döøÿúÿkbèr øåy hàqdà döøöndö. Þzönÿ sþz vårdè kè, màøûnûsàtàúàq vÿ ànúàq èrè àvtobuslà, måtro èlÿ gådèb-gÿlÿúÿk.Hå÷ bèr yàd stoldà "yåyèb-è÷mÿyÿúÿk". Tÿzÿ tèkèlÿnbènàlàrûn qàrøûsûndàn kå÷mÿyÿúÿk. Sonrà fèkèrlÿødè kè,ålÿ màøûnû dà, åvè dÿ, dökànû dà sàtûb Dubàyà gåtsèn.Sàrà onu burdà lÿnÿtlÿyèb, dåmÿlè burdà dà qàlàúàq.

Gÿldèyè àxûrûnúû qÿràr Kàmàlû toxdàtdû. Ålÿ bèl or-tàdà xÿyànÿt olmàdûüûnû söbut ålÿdè vÿ yånÿ ènàndû kè,Sàrà hàmèlÿ olduüundàn àüûr gönlÿr yàøàyûb. Hàmû bèlèrkè, ÿksÿr qàdûnlàrûn bålÿ vàxtû ÿsÿblÿrè pozulur. Bupsèxolojèdè. Hÿm dÿ o, dèndàr èdè. Dåmÿlè, èlk qàtèl ålÿ"Quràn" dûr. ×önkè Sàrànû úÿnnÿtèn gþzÿllèklÿrè èlÿàldàdûb. Ordà ÿbÿdèyyÿt vÿ ràhàtlûq vÿd ådèb. Onà gþrÿdÿ Sàrà yàøàmàqdàn båzèb.

Kàmàl àüûr yökön àltûndàn ÷ûxdû. Durub mÿtbÿxÿkå÷dè, àülûnà nÿ vårdèsÿ soyuduúunu à÷dû. Yàrûm÷ûqàràq øöøÿsènè gþtöröb ÷ày stÿkànûnà sözöb, è÷dè. Dànözàràüû gþrsÿydè, onlàrûn àràsûndà tåz-tåz bàø vårÿn ÿn

75

Vцсal Nuru

bþyök möbàhèsÿnèn bàøqà tÿrÿflÿrènè dÿ tàpàrdû. Kàmàlstÿkànû qoyub, öz-gþzönö ÿyèødèrdè vÿ nÿhàyÿt þzönÿgÿldè. Ålÿ bèl dèr÷ÿldèyènè hèss ålÿdè. Bèr dÿ butulkànûnàüzûnû stÿkànûn ortàsûnà ÿydè. Yàrûyà qÿdÿr sözöbsàxlàdû. Könúdÿn söpörgÿ èlÿ xÿkÿndàzû gþtördö,stÿkànû dà ÿlènÿ àlûb otàüà qàyûtdû. ßvvÿl odun östönÿsu tþkörmöø kèmè àràüû øÿklèn, torpàüûn östönÿ ÿndÿrdè.

– Àl! Lÿnÿtlÿyèb? Duàdûr? Àl, bu dà àràq! Mÿn dÿmurdàrlàdûm, dè gåt. Bu dà sÿnèn lÿnÿtèn! Hå÷ yànà dàgådÿn dåyèlÿm. – Kàmàl stÿkànû øÿklèn östönÿ ÷ûrpdû.Stÿkàn ÷èlèklÿndè. Ålÿ bèl bununlà lÿnÿtèn tèlsèmènè qûrdû.Þzöndÿn ràzû hàldà dþøÿmÿyÿ bàxûb gölömsöndö.Sonrà úèbèndÿn àlûøqàn ÷ûxàrdûb spèrtlè øÿklÿ od vurdu.Øÿkèl köl olànà qÿdÿr àlovà bàxdû.

Nÿhàyÿt, Kàmàl yårè söpöröb, xÿkÿndàzà yûüdû.Àpàrûb mÿtbÿxdÿkè zèbèl vådrÿsènÿ àtdû. Sonrà zèbèlvåd rÿsènèn è÷ènÿ qoyulmuø qàrà pàkåtè gþtöröb åvdÿn÷ûxdû. Bèr nåúÿ pèllÿ àøàüû döøöb, pàkåtè lèftèn yànûndàkûzèbèl borusunà àtdû vÿ dàlûnúà dà töpördö.

Kàmàl åvÿ qàyûdàndà þzöndÿ yöngöllök hèss ålÿdè.Mÿtbÿxÿ kå÷èb bèr dÿ àràq sözöb bàøûnà ÷ÿkdè. Sonràyàtàq otàüûnà qàyûtdû. O, lÿnÿtlÿnmèø vÿ bÿd ruhlàrûn÷àüûrûldûüû bu otàüûn qàpûsûndàn èndè qàlèb kèmè gèrdè.Otàüà gþz gÿzdèrdè. Ondà ålÿ bèr hèss vàr èdè kè, guyàbu otàqdàkûlàrû qovub. Àmmà ålÿ bèl kèmsÿ onunqulàüûnà pû÷ûldûyûrdû: "Bÿs, dåyèrdè bu àüûr lÿnÿtdè?Lÿnÿt pozuldumu?"

999

76

6

***

Bàølàrûnà qàrà øàl bàülàmûø qàdûnlàr bàlàúà otàqdàyårdÿn yàn-yànà oturub, körÿklÿrènè dèvàrà sþy -kÿmèødèlÿr vÿ àü yorüàn, dþøÿk özlÿrèylÿ dÿ dèzlÿrènèþrtmöødölÿr. Bÿzèlÿrè ÿlènè àüzûnà tutub, yànûndàkûnûnqulàüûnà ÿyèlÿrÿk àràlàrûndà pû÷hàpû÷là dànûøûrdû. Bèrúàvàn gÿlèn oturànlàrûn qàrøûsûndàkû boø stÿkànlàrûyûüûrdû. Otàüûn bàø tÿrÿfèndÿ ö÷ àübèr÷ÿk qàdûn otur-muødu vÿ ÿn dÿrdlè gþrönÿnè ortàdàkûydû, hÿttà hèss olu -nurdu kè, àülàyûb hàldàn döømöø qàdûn yànûndàkû àüu÷uqàdûnûn sÿsènè dÿ åøètmèr, o ortàlûüà sÿrèlmèø pàltàrlàràbàxûrdû. Àstànàdà dàyànûb otàüû gþzdÿn kå÷èrdÿn Àynàÿmèn oldu kè, bu qàdûn Jàsmènèn ànàsûdûr. Èstÿr-èstÿmÿzotàqdàkû hözr hàvàsûnà döøÿn Àynà onà bàxànlàrûbàøûylà sàlàmlàdû vÿ àøàüû tÿrÿfdÿ dþøÿyèn östöndÿoturdu. Yànûndàkû gÿlèn þrtöyön uúunu onun dèzènÿtÿrÿf à÷dû vÿ Àynà dà hàmû kèmè dèzlÿrènè þrtdö. Onàtuølànmûø "bu kèmdè?" dåyÿn bàxûølàrdàn sûxûldû, hÿttàonlàrlà gþz-gþzÿ gÿlmÿmÿk ö÷ön bèr möddÿt bàøûnûqàldûrmàdû. Stÿkànlàrû yûüàn gÿlèn onun qàrøûsûnà ÷àyqoydu. "Àllàh rÿhmÿt ålÿsèn" dåyèb gÿlènÿ tÿøÿkkörålÿdè vÿ bàøûnû qàldûrmûøkÿn Jàsmènèn ànàsûnà dà nÿzÿrsàldû, qàdûnlà gþz-gþzÿ gÿldè. Àynà försÿtdÿn èstèfàdÿådèb bàøûnû tÿrpÿdÿrÿk qàdûnû sàlàmlàdû vÿ özöndÿkètÿÿssöf hèssèylÿ onun dÿrdènÿ øÿrèk olduüunu ÷àtdûr-

77

Vцсal Nuru

màüà ÷àlûødû. Àynànûn yànûndà oturàn ortà yàølû gÿlèn onun

qulàüûnà ÿyèldè vÿ àz qàlà pû÷ûltûylà:– Sèz dÿ möÿllèmÿsènèz? – dåyÿ soruødu.Àynà qåyrè-èxtèyàrè qàpàndûüû àlÿmdÿn ÷ûxdû vÿ

özönö gÿlènÿ tÿrÿf ÷åvèrdè: – Yox, mÿn... – Àynà, – "pàtoloq-ànàtomàm"

sþzönö dèlènèn uúundàn qàytàrdû. Ålÿ bèl son àndàbåynèndÿ èøûq yàndû vÿ àülûnà gÿldè kè, onu Jàsmènèyàrdûüûnà gþrÿ, hÿttà måyèdèn yànmàsûnà gþrÿ dÿgönàhlàndûràrlàr vÿ burdàn bèàbûr ålÿyèb, rösvày÷ûlûqlàqovàrlàr, bÿlkÿ dÿ ànàsû qàtèllÿrèn èntèqàmûnû ondàn÷ûxàr. – Mÿn qÿtlè àràødûrûràm. -dådè.

– Àllàhûn bÿlàsûnà gÿlsèn onlàrû. O úör qûzà nåúÿqûydûlàr? Qàrûøqà tàpdàlàmàzdû. Sÿn polèssÿn, onlàrûyårèn dåøèyèndÿ dÿ olsà tàpmàlûsàn... – gÿlèn bèrnÿfÿsÿörÿyènè boøàltmàüà ÷àlûøûrdû vÿ sÿsènè yöksÿltdèyèndÿnhàmû susmuødu. Hÿttà mÿzàr bàøûnà qonàn qàrà qàrüàkèmè ÷àrøàbà börönöb oturmuø àüu÷u dà gþzönö Àynàyàzèllÿmèødè.

Àyna þzönö ÿlÿ àlmàüà vÿ bèr àz soyuqqànlûolmàüà ÷àlûødû:

– ×àlûøûràm. – qÿtèyyÿtlÿ dådè.– ×àlûømàq àzdû. – Jàsmènèn ànàsûnûn àülàmàqdàn

tutulmuø sÿsènè åøèdÿn kèmè Àynà onà bàxdû. Qàdûn bàr-màüûylà pàltàrlàrû gþstÿrdè. – O boydà qûzûmdàn qàlànàbàx. Àllàh nåúÿ gþtörör?

Àynà:

999

78

– Mÿnÿ kþmÿk ålèyèn. Bÿlkÿ bu gön yårè dåyèl,àmmà sàbàh gåú olà bèlÿr. Xàhèø ålèyèrÿm, onunhàqqûndà kèm nÿ bèlèr dåsèn.

Ortàlûüà sökut ÷þkdö: ålÿ bèl hàmû yàddàøûnàdàlüûú kèmè bàø vurub, dÿrènlèklÿrÿ özördö, Àyna èsÿsÿbrlÿ sàhèldÿ oturub onlàrûn qÿnèmÿtlÿ qàyûdàúàüûnûgþzlÿyèrdè.

Nÿhàyÿt ànà ÿlèylÿ bÿdÿnènÿ dàyàq vårÿrÿk àyàüàqàlxdû, bàøûnûn èøàrÿsèylÿ Àynànû àrxàsûnúà ÷àüûrdû vÿèkèsè dÿ otàqdàn ÷ûxdû.

Ànà Àynànû qonøu otàüà gÿtèrdè. Pÿnúÿrÿnènqàrøûsûndàkû ÷àrpàyûdà yàn-yànà oturdulàr. Àynà bèr àzqàdûnà tÿrÿf qànrûldû vÿ bötön dèqqÿtènè onà yþnÿltdè.

– Bu ÷àrpàyûdà yàtûrdû, o kètàblàrû oxuyurdu, opÿnúÿrÿdÿn bàxûrdû... – qàdûn qÿhÿrlÿndè.

– Àxûrûnúû dÿfÿ nÿ vàxt gþrmöødönöz?– Yåddè ày ÿvvÿl. Xàrèúdÿn èkè gönlök gÿlmèødè.Àynà ÷àntàsûndàn bloknot ÷ûxàrdûb qåyd ålÿdè:– Hàrà gåtmèødè kè?– Bèlmèrÿm. Hÿr dÿfÿ bèr þlkÿdÿn zÿng vururdu.– Hàrdà èølÿyèrdè?– Hànsûsà øèrkÿtdÿ tÿrúömÿ÷èydè. Èngèlès dèlèndÿn.– Øèrkÿtèn àdûnû xàtûrlàsànûz , yàxøû olàr.Ànà bàøûnû bulàdû:– Yàdûmdà dåyèl.– Rÿfèqÿlÿrènè tànûyûrsûnûz?– Yox.

79

Vцсal Nuru

– Såvdèyè oülàn olub?– Bèlmèrÿm. Þzönÿ qàpàlû qûzûydû. Dànûømàzdû. – ßøyàlàrûnà bàxsàm åtèràz ålÿmÿzsènèz? Bÿlkÿ

hànsû øèrkÿtdÿ èølÿdèyè hàqqûndà bèr sÿnÿd, bèr mÿktubtàpûldû. Yà dà dostlàrû hàqqûndà bèr øåy.

– Bàx. O kètàblàrû, o økàfdà dà pàltàrlàrû...Àynà rÿfÿ yàxûnlàøûb bèr-bèr kètàblàrûn àdûnû gþzdÿn

kå÷èrdè vÿ hànsû ÿdÿbèyyàtlà màràqlàndûüûnû þzlöyöndÿdÿqèqlÿødèrdè. Kètàblàr ÿsàsÿn bÿdèè vÿ èngèlès dèlèlögÿtlÿrèydè.

– Polèslÿr qoymàdû úÿsÿdènè dÿ gþröm. Bàlàmlàvèdàlàømàüà dà qoymàdûlàr.

– Doüru olànû ålÿyèblÿr. Ènànûn mÿnÿ.– Sÿn onu gþrmöødön? – Yox. – Àynà ÷ox döøönmÿdÿn dådè. – Sàdÿúÿ

qûsà mÿlumàtûm vàr. Vÿssàlàm.– O ÷ox gþzÿlèydè. – Ànànûn sÿsè tètrÿdè. Àynà bèr-bèr kètàblàrû gþtöröb sÿhèfÿlÿyÿrÿk

àràsûndà kàüûz, øÿkèl àxtàrûrdû vÿ ràstlàdûüû àvtoq -ràflàrdàkû àdlàrû så÷èb bloknotunà qåyd ådèrdè. Kètàb÷ox èdè vÿ Àynà bötön kètàblàrû sÿhèfÿlÿmÿk ö÷önsÿhÿrdÿn àxøàmà qÿdÿr àrxàyûn vàxt làzûm olduüunudöøöndö. Yårÿ ÷þmÿldè vÿ rÿfèn àltûndàkû økàflàrûnbèrèndÿn sÿnÿdlÿr tàpdû, tåz-tÿlÿsèk gþzöndÿn ÿlÿdè vÿfàyllàrà qoyulmuø bèr nå÷ÿ blànkû gþtöröb àyàüà durdu.Ålÿ bèl bàyàqdàn bÿrè mÿhz bunlàrû àxtàrûrdû, hÿttà bublànklàrà gþrÿ sÿhÿrÿ qÿdÿr qopmuø kÿrtÿnkÿlÿ

999

80

quyruüu kèmè yårènèn è÷èndÿ fèkèrdÿn ÷àbàlàyûb, èødÿ dÿpÿnúÿrÿdÿn àsûlû qàlàràq Zàhèdèn gÿlèøènè gþzlÿyèb vÿo gÿlÿn kèmè dÿ àrxà qàpûdàn qà÷mûødû.

Àynà qàdûnûn àrxàsû onà tÿrÿf olmàüûndàn èstèfàdÿådèb, ÿlèndÿkè blànkû tåz-tÿlÿsèk qàtlàyûb ÷àntàsûnàqoydu vÿ ÷àrpàyûyà yàxûnlàødû.

– Èúàzÿ vårsÿnèz, bàøqà vàxt yånÿ gÿlÿrÿm, øÿkèl-lÿrÿ, kètàblàrà bèr dÿ bàxàràm. Bÿlkÿ o vàxtà qÿdÿryàdûnûzà nÿsÿ döødö mÿnÿ dåyèlÿsè.

Qàdûn ràzûlûq ÿlàmÿtèylÿ bàøûnû àüûr-àüûr yållÿdè.Àynà blokdàn ÷ûxmàmûø è÷ÿrèdÿn ÷þlÿ boylànûb

gþz gÿzdèrdè vÿ onà tànûø olàn möstÿntèqlÿrèn hÿlÿgÿlmÿdèklÿrènÿ ÿmèn olàndà bàøûnû qàldûrmàdàn pèl-lÿlÿrè döøöb dàyànàúàüà tÿrÿf gåtdè. Dàyànàúàüà ÷àtàr-÷àtmàz Dànözÿ zÿng ålÿdè, opåràtor qûzûn mölàyèmsÿsèndÿn mÿyus oldu vÿ àxûrà qÿdÿr dènlÿmÿdÿn tålå-fonu úèbènÿ qoydu.

Qûràqdàn onà gþz qoyàn olsàydû ålÿ håsàb ådÿrdèkè, ÷àntàsûndà nÿsÿ oüurluq, yà dà ÷ox qèymÿtlè bèr øåyvàr vÿ qÿfèl qàrøûsûnà ÷ûxàúàq ÷àntà qà÷ûrdànlàrà qàrøûtÿdbèr àlûb. Hÿm dÿ bàøqàsûnûn bostànûnà gèrmèø kèmèhÿyÿúànlûydû. Bÿlkÿ dÿ þmröndÿ èlk dÿfÿ àllàhàyàlvàrûrdû kè, hànsû èstèqàmÿtÿ olur-olsun bèr àvtobusgþndÿrsèn vÿ onu tànûdûüû àdàmlàrdàn hå÷ kÿs gþr-mÿmèø uzàqlàødûrsûn buràlàrdàn.

81

Vцсal Nuru

7

***

Vårèlèø úànlûydû. Ö÷ qàdûn qûrmûzû dèvàndà, ö÷ kèøèèsÿ àü dèvàndà oturmuødu. Àpàrûúû ortàdà durub öz-özÿoturàn qonàqlàrûylà qàdûn porblåmlÿrènè mözàkèrÿådèrdè. ×àlûøûrdû kè, èkè úènsèn nömàyÿndÿlÿrè úÿmèyyÿt-dÿkè mþvúud problåmèn hÿllènè bèrgÿ tàpsûnlàr. Ålÿ bèlmöbàhèsÿlè èkè nÿfÿrè özlÿødèrèb bàrûødûrmàüà ÷àlûøûrdû.Àmmà ÷ûxûølàrdàn gþrönördö kè, oturànlàrûn ömumèfèkèrè åynèdèr. "Úÿmèyyÿt mààrèflÿnmÿlè vÿ qàdûnzoràkûlûüûnà son qoyulmàlûdûr". Qàdûnlàrûn problåm-lÿrènè yàràdàn kèøèlÿr olduüundàn vårèlèøèn dÿ ÿsàsÿnonlàrà hÿsr olunduüunu, àpàrûúû bèr nå÷ÿ dÿfÿtàmàøà÷ûlàrûn dèqqÿtènÿ ÷àtdûrmûødû. O, "Àpokàlèpsès"qÿzåtènèn rådàktoru, "qàdûn úàr÷ûsû" kèmè tÿqdèm ålÿdèyèDànözÿ sþz vårmèødè. Dànöz dÿ mèkràfonu ÿlènÿkå÷èrÿn kèmè odlu-àlovlu ÷ûxûøûylà örÿyènè boøàltmàüà÷àlûøûrdû:

– ...èkè úèns àràsûndà dÿrènlÿøÿn u÷urum, ÿsàsÿnkèøènèn qàdûnû bèrmÿnàlû olàràq ènsàn kèmè qÿbul åt-mÿmÿsèndÿ vÿ yà ådÿ bèlmÿmÿsèndÿdèr.Mààrèflÿndèrèlmÿ, håsàb ådèrÿm kè, bu èstèqàmÿtdÿàpàrûlûmàdûr. Ortàdà bàøqà bèr nöàns dà vàr; qàdûngþzÿllèyè qàrøûsûndà ÿrèyÿn, onà vàlåh olub àülûnû ètèrÿn,qörurundàn kå÷èb àülàyàn, tÿsèrè èlÿ uüurun dàhà pàr-

999

82

làüûnû qàzànàn kèøè, qàdûnûn göúönö åtèràf ålÿmÿyÿqorxur. Bÿlè, bèrmÿnàlû øÿkèldÿ qorxur. Qorxduüunàgþrÿ dÿ dàèm qàdûnû ÿzmÿyÿ, sûxmàüà ÷àlûøûr. Qàdûnûntÿsèrè qàrøûsûndà zÿèf olduüunu gþrdöyö ö÷ön zoràkûlûüàÿl àtûr. Voynè÷èn "Ovod" ÿsÿrèndÿ bålÿ bèr råplèkà vàr:"mÿnè onà gþrÿ þldördölÿr kè, mÿn qorxunu tÿlqènådèrÿm..." Rÿfèqÿmèn tåz-tåz èølÿtdèyè yàxøû bèr sþz dàhàvàr. O dåyèr: "qàdûnûn úàzèbÿ qövvÿsè yårèn úàzèbÿqövvÿsèndÿn èkè dÿfÿ bþyökdör" – bunun èsbàtûnû bötönåvlÿrdÿ gþrmÿk mömköndö; ÿgÿr åvdÿ qàdûn mûs-mûrûüûnû tþköbsÿ, kèøè nÿ qÿdÿr pullu olur-olsun,vÿzèfÿlè olur-olsun, xåyrè yoxdu. O åvdÿ qànqàrà÷ûlûqqàdûnûn ÿhvàlûnûn dözÿlÿúÿyènÿ qÿdÿr dàvàm ådÿúÿk.Bunlàrû nÿzÿrÿ ÷àtdûràràq ÿslèndÿ kèøèlÿrÿ åqolàrûnûsûndûrmàüû vÿ åtèràf ålÿmÿyè þyrÿtmÿk làzûmdûr.

– Tÿøÿkkör ådèrÿm, Dànöz xànûm. Doürudàn dàqàdûnûn nÿ qÿdÿr bþyök qövvÿ olduüunu gèzlÿtmÿkmömkön dåyèl. Bu gön èstÿr sèyàsÿtdÿ, èstÿr bèznåsdÿzèrvÿlÿrè fÿth ålÿyÿn qàdûnlàrûmûz vàr... Buyurun, buyu-run, Qÿnèrÿ xànûm.

– Tÿkúÿ bu gön dåyèl, ålÿ Tomrès ànànû yàdûnûzàsàlûn, qàdûn tàrèx boyu àèlÿnèn, úÿmèyyÿtèn, dþvlÿtènkåøèyèndÿ olub. ßslèndÿ bu gönÿ qÿdÿr màtrèàrxàtpàtrèàrxàtlà dÿyèømÿyèb, bu tàrèxúèlÿrèn bþldöklÿrè dþvr-lÿrÿ vårdèklÿrè àddû. Qàdûn bu gön dÿ oúàüûnqûràüûndàdûr. Qàdûn bu gön dÿ åvènè èstè sàxlûyûr. Vÿ yàl-nûz qàdûn àèlÿsènè bèr söfrÿ àrxàsûnà yûümàüà qàdèrdè.

83

Vцсal Nuru

Yàlnûz qàdûn kèøènèn nöfuzunu qàldûràr, onu øÿxsèyyÿtÿ÷åvèrÿ bèlÿr. Nÿ qÿdÿr kè kèøèlÿrè qàdûn doüur, dönyàdurduqúà màtrèàrxàt dàvàm ådÿúÿk.

– Qÿnèrÿ xànûm bèr dàhà söbut ålÿdè kè, zÿèfmÿxluq olàn qàdûnlàr ÿslèndÿ úÿmèyyÿtèn tÿkànvårèúèqövvÿsèdèr. Nuru bÿy, sondà nÿ ÿlàvÿ ålÿyÿrdènèz?Qûsàúà, zÿhmÿt olmàsà.

– Qàdûnà "zÿèf mÿxluq" dåyèlmÿsènèn ÿlåyhè -nÿyÿm. ßvvÿlà qàdûnûn mÿxluq kèmè gþstÿrèlmÿsè yàl-nûødû. Nÿzÿrènèzÿ ÷àtdûrûm kè, ortà ÿsrlÿrdÿ þzlÿrènèúàdu, úàdugÿr ov÷ulàrû sàyànlàrûn 1486-úû èldÿ "Màl-låus Màlåfèúàrum" àdlû kètàbû Domènèkånlÿr tÿrÿfèndÿnyàyûmlànmûødû vÿ hÿmèn kètàbdà bålÿ bèr àbzàs vàrdû:"Bundàn sonrà bötön Xrèstèànlûq Øåytànûn þz lågèonunupès qàdûnlàrlà yþnÿltdèyènè vÿ onlàrûn dà vÿfftèzådèlmÿmèø uøàq ÿtè yådèklÿrènè, söpörgÿ östöndÿ ÷ûlpàqu÷duqlàrûnû, úàdulàmàq, úènlÿrlÿ úötlÿømÿk ö÷ön gåúÿsàbbàtlàrûnà qàtûldûqlàrûnû bèlèr. Qàdûnlàr zÿèf vÿ qorxulumÿxluqlàrdû". Fèkèr vårèrsènèzmè, qàdûnû zÿèf sàyànlàrÿslèndÿ ondàn qorxànlàrdû. Bu Dànöz xànûmûn fèkèr-lÿrènè ÿsàslàndûrûr. Ortà ÿsrlÿrdÿn qàdûnà olàn bumönàsèbÿt Jànnà Dàrklàrû "øåytàn ÿsgÿrè " håsàb ålÿdèvÿ qàpûlàrû onun özönÿ bàülàdû, sondà dà ènkvèzàsèyàoldu – yàndûrdûlàr. Åynè mönàsèbÿt øÿrqdÿ dÿ þzönögþstÿrèrdè: yånè doüulmuø qûz uøàqlàrûnû dèrè-dèrè bàs-dûrûrdûlàr. Àmmà sondà yånÿ qàdûn qàlèb gÿldè: Bèrtÿrÿfdÿn qàdûnlàrûn àzàlmàsû, bèr tÿrÿfdÿn dÿ kèøèlÿrèn

999

84

möhàrèbÿlÿrdÿ qûrûlmàsû nÿsèllÿrè kÿsèrdè, sölàlÿlÿrmåydàndàn ÷ûxûrdû.

– Nÿyàxøû kè, o vÿhøèlèk gårèdÿ qàlûb, – àpàrûúû dådè.Nuru bÿy åtèràz ålÿdè:– ßksènÿ, tÿÿssöf kè, o vÿhøèlkdÿn hÿlÿ dÿ qurtul-

màmûøûq. Bu gön dÿ qûz uøàqlàrû àbort olunur. Gþ -röndöyö kèmè, kå÷mèødÿ yàøàyàn úàhèllÿrlÿ, gönömözdÿyàøàyàn úàhèllÿr àràsûndà yàlnûz tåxnèkà fÿrqè vàr...

Àpàrûúû mözàkèrÿdÿn mÿmnun sèmàsûylà vårèlèøèbètèrdè. Bu àn tålåvèzorun åkrànû qàràldû. Ålyàr pultustolun östönÿ àtûb yårèndÿn durdu vÿ pÿnúÿrÿnèn jàl -yözö à÷ûq olduüundàn Zàhèdèn øþbÿyÿ qàyûtdûüûnû gþrdövÿ onun gÿtèrdèyè xÿbÿrè þyrÿnmÿk ö÷ön otàqdàntÿlÿsèk ÷ûxdû.

8

***

Èøûqforun qûrmûzû èøûüû yànàndà Zàhèd màøûnûsàxlàdû. Ålyàrà tÿrÿf ÷åvèrèrèb ÿmènlèklÿ dådè:

– O qàdûn kèm èdèsÿ bèrènúè onu tàpmàq làzûmdûr.Ålyàr ÿlèndÿkè nþmrÿlÿr yàzûlmûø sèyàhûnû qàtlàyûb

úèbènÿ qodu:– Bu qÿdÿr nþmrÿdÿn bèlmÿk olmàz hànsûylà

ànàsûnà zÿng ålÿyèb. Àrvàdà vÿsèqÿ gþstÿrèb? – Yox. Sorüu-suàl ålèyèb. Otàüûnà bàxûb. – Tålåvèzordà gþrmÿsÿydèm, dåyÿrdèm yånÿ o dèk-

bàø jurnàlèstdè, burnunu soxur.

85

Vцсal Nuru

– Dåmÿlè, bàøqà qàdûn vàr. – Sÿnèn bàøûn bålÿ øåylÿrdÿn ÷ûxmàz, gþrörsÿn

uøàq kèmè döøönörsÿn? Kèmsÿ qàdûn gþndÿrèb. Nèyÿ?Onà gþrÿ kè bèz qàdûnlàrûn àràsûnà gèrmÿmèøèk, gþz -lÿmèøèk bàølàrû à÷ûlsûn.

– Àrvàdûn yànûnà rÿssàm gþndÿrmÿk làzûmdû, fo-torobotunu hàzûrlàsûn.

– Hÿ, bàøûnû èølÿdèrsÿn, àfÿrèn. Þyrÿnèrsÿn yàvàø-yàvàø. Sör, sör, özömÿ måymun kèmè bàxmà.

– Bÿlkÿ dåyÿsÿn otålè dÿ sÿnèn àülûnlà tàpmûøàm?– Mÿnèm àülûmlà yox, dàràqoy moy, mÿnèm

vårdèyèm àüûlnàn. Zàhèd onà þtÿrè bàxàràq gölömsöndö. Màøûn Nåftúèlÿr prospåktènÿ ÷ûxàndà sörÿtènè yûüdû vÿ

èkè èøûqfordàn sonrà solà burulub bènànûn tènèndÿ dàyàndû.Màøûndàn döøöb otålÿ tÿrÿf gåtdèlÿr.

Ålyàr Zàhèddÿn bèr nå÷ÿ àddûm qàbàqdà gåt-dèyèndÿn xèdmÿt÷ènèn àdÿt ålÿdèyè måhrèbàn sèmàylàà÷dûüû èrè øöøÿlè qàpûdàn dà bèrènúè o gèrdè. È÷ÿrènèngånèø, èøûqlû vÿ modårn dèzàynlû olmàsû dèqqÿt ÷ÿkèrdè.Ålÿ bèl qàpûdàn è÷ÿrè mèlyonårlÿrèn àlÿmèydè.

Ålyàr råzàrvàsèyonun qàrøûsûndà dodàqlàrûnà tÿbÿs -söm yàpûødûrmûø gþzlÿrè yorüun qûzlàrlà öz-özÿ duràndàZàhèd dÿ þzönö yåtèrdè vÿ qàrøûsûndàkû qûzlàrûnyàràøûüûndàn gþzlÿrè pàrûldàdû.

Ålyàr qûzlàrà øÿstlÿ gþstÿrdèyè vÿsèqÿsènè úèbènÿqoyàràq soruødu:

– Jàsmèn Rÿhèmúànovànû tànûyûrsàn?Qûz ÷ox döøönmÿdÿn, hÿttà quruyub özönön for-

màsûnû àlmûø úèzgèlÿrènè dÿyèømÿdÿn úàvàb vårdè:

999

86

– Mÿn tÿzÿ gÿlmèøÿm. Ordà ÿylÿøèn, zÿhmÿtolmàsà, àdmènèstràtoru dÿvÿt ålèyèm.

Onlàr bàølàrûnû ràzûlûq ÿlàmÿtèylÿ yållÿyèb þzlÿrènèkråslolàrdàkû ràhàtlûüûn quúàüûnà àtdûlàr. Èstÿr sÿlèqÿlègåyèmlè otål èø÷èlÿrè, èstÿr gþzÿ dÿyÿn bèr nå÷ÿ ÿdàlûqonàq, ÿtràfdàkû zÿngèn àb-hàvà onlàrûn bàxûølàrûnû ålÿúÿlb ålÿmèødè kè, dàrûxmàüà försÿt tàpmàdûlàr vÿ höndörboylu, tönd-gþy kostyumlu, qûrmûzû qàlstuklu 35-40yàølàrûndà úèddè gþrkÿmlè àdmènèstràtor onlàrûnqàrøûsûndà dèkèlÿndÿ àyàüà durdulàr. ßvvÿl vÿsèqÿgþstÿrèb þzlÿrènè tÿqdèm ålÿdèlÿr, sonrà àdmènstràtoruntÿklèfèylÿ onun àrxàsûnúà gåtdèlÿr.

Àdmènèstràtor onlàrû þz otàüûnà gÿtèrdè vÿ rÿsmèstolundà dåyèl, þzÿl qonàqlàrûn ràhàtlûüû ö÷ön àyrûlmûødèvàn kråslolàrdà ÿylÿømÿyè tÿklèf ålÿdè. Möstÿntèqlÿrdèvàndà, àdmènèstràtor onlàrlà öz-özÿ kråslodà oturubàrxàyà yàyxàndû vÿ bötön dèqqÿtèylÿ èndè onlàrû dèn-lÿmÿyÿ hàzûr olduüunu gþstÿrdè. Zàhèd gþzàltû otàüànÿzÿr sàlmàqdàn þzönö sàxlàyà bèlmèrdè, hÿttàqàrøûlàrûndàkû øöøÿlè mèzèn östöndÿkè, ÿsàsÿn özqàbûüûndà pråzèdåntèn øÿklè olàn jurnàllàrûn sàyûnû dà,qoyulmà mÿqsÿdènè dÿ, àdmènèstràtorun onlàrû burdàoturtmàlàrûnûn sÿbÿbènè dÿ þzlöyöndÿ tÿyèn ålÿdè.

Ålyàr àdmènèstràtorun yàxàsûndàkû qûzûlû rÿnglèbèrkàdàn àdûnû vÿ soyàdûnû oxudu, bloknotunu ÷ûxàrdûbqåyd ålÿdè. – Ràuf bÿy, åtèràz ålÿmèrsènèz? Bèr àz huø-suzàm.

87

Vцсal Nuru

– Qÿtèyyÿn. Buyurun. – Ràuf bÿy, Jàsmèn Rÿhèmúànovàdàn èø÷ènèz olàràq

nÿ qÿdÿr ràzûydûnûz? Ràuf bèr àz döøönörmöø kèmè gþröndö, sonrà

tÿmkènènè pozmàdàn soruødu:– ßmènsènèzmè bèzèm bålÿ èø÷èmèz olub? Huøsuzluq

mÿnÿ dÿ ÿzèyyÿt vårèr. Nàràzû dåyèlsènèzsÿ mÿnsèyàhûyà gþz àtûm.

– Yox, ÿlbÿttÿ. Xàhèø ådèrÿm. Ràuf àyàüà durdu. Otàqdàn ÷ûxmàüà hàzûrlàøûrdû kè,

Zàhèd onà tÿrÿf qànrûlûb:– Ràuf bÿy, bèr stÿkàn su xàhèø ålèyÿ bèlÿrÿmmè? –

soruødu.– Tàpøûrmûøàm. Èndè kofå gÿtèrÿúÿklÿr. – Dåyÿ àd-

mènèstràtor otàqdàn ÷ûxdû. – Nÿdè, è÷èn yànûr? – Ålyàr Zàhèdÿ bozàrdû.– Kofånè nÿ vàxt tàpøûrdû kè, gþrmÿdèk? Nèyÿ

èø÷èlÿrèn sèyàhûsû bunun otàüûndà dåyèl? O boydà rÿfènÿynÿn doldurub.

– Dèlènè qàrnûnà qoy. Àülûn kÿssèn kè, burdà kàmåràvàr.

Èkèsè dÿ àrxàyà yàyxànûb dèvànûn lÿzzÿtènè ÷ûxàrt-màüà ÷àlûødûlàr. Ålyàr jurnàllàrdàn bèrènè gþtöröbvÿrÿqlÿdè vÿ øÿkèllÿrè gþzdÿn kå÷èrtdè. Bèr nå÷ÿ dÿqèqÿkå÷mèø xèdmÿt÷è qûz sènèylÿ è÷ÿrè gèrdè. Kofåylÿ doluàü fènúànlàrû onlàrûn qàrøûsûnà qoyub gåtdè.

Ràuf è÷ÿrè gèrdè vÿ kå÷èb þz kråslosundà oturdukompötårènè yàndûrdû. Åynè zàmàndà gåúèkdèyènènsÿbÿbènè èzàh ålÿmÿyÿ ÷àlûødû:

999

88

– Bèzdÿ ÿsàsÿn èø÷èlÿrèn sÿnÿdlÿrè tèkèlmèø kètàbvàr. Orà bàxdûm, dådèyènèz àdà ràst gÿlmÿdèm. Yÿqènøtàtdànkÿnàr èø÷èlÿrdÿn olub. Hÿ tàpdûm. Jàsmèn Turxàyqûzû Rÿhèmúànovà. Dåmÿlè, bèzdÿ månåúår èølÿyèb. Àltûày ÿvvÿl. Ö÷ ày èølÿyèb, ÷ûxûb.

– Nèyÿ ÷ûxûb? – Zàhèd suàl vårmÿk försÿtènè ÿldÿnburàxmàdû.

Ràuf durub rÿfÿ yàxûnlàødû, qovluqlàrûn östöndÿkètàrèxlÿrè gþzdÿn kå÷èrdèb onà làzûm olànû tàpdû vÿgÿtèrèb mèzèn östöndÿ à÷dû. Hÿrf sèyàhûsûylà àdû tàpdû vÿÿrèzÿnè onlàrà gþstÿrdè.

– Þz àrzusuylà. Yÿqèn kè, èøèn àüûr håsàb ålÿyèb.Àdÿtÿn bålÿ bÿhànÿlÿr olur.

– Onun nåúÿ èø÷è olduüunu xàtûrlàyà bèldènèz? –Ålyàr gþzlÿrènè onun özönÿ zèllÿdè kè, è÷ènè gþrsön.

– Tÿbèè kè, mÿn bötön èø÷èlÿrèmè tànyûràm. Àmmàhàl-hàzûrdà ÷àlûøànlàrû vÿ qûsà vàxtdà bèzdÿn àyrûlûbgådÿnlÿrè. Àltû ày bundàn qàbàq bèzdÿ úÿmè ö÷ àyèølÿmèø àltmûø qûzdàn bèrènè xàtûrlàmàq, qÿbul ålèyèn kè,÷ÿtèndèr.

– Bÿs onunlà èølÿyÿn qûzlàrdàn kèmènlÿsÿ dànûøàbèlÿrèkmè?

– O vàxtdàn èndèyÿ qÿdÿr ÷ox èø÷è dÿyèømèøèk.Mÿn onu hànsû qûzlàrûn tànûdûüûnû dÿqèq bèlmèrÿm.Àmmà èstÿsÿnèz àràødûràràm vÿ nþvbÿtè gÿlèøènèzdÿgþröøöb dànûøàrsûnûz.

– Bàx bu bèzèm ö÷ön ÿsl dost kþmÿyè olàrdû. –Ålyàr sönè tÿbÿssömlÿ dådè.

89

Vцсal Nuru

– Bÿs nèyÿ soruømursunuz kè, Jàsmènlÿ nèyÿmàràqlànûrsûnûz? – Zàhèd kofådÿn bèr nå÷ÿ qurtumàlàndàn sonrà fènúànû nÿlbÿkèyÿ qoyub soruødu.

Ràuf:– Mÿnè hàzûrdà ÷àlûøàn pårsonàlàr màràqlàndûrûr.

Bàøqàsûnûn èøènÿ qàrûømàüû såvmèrÿm, – dåyÿ Ràufqovluüu þrtöb àyàüà durdu. – Ènànûràm kè, nþvbÿtè dÿfÿgÿlÿndÿ sèzÿ dàhà ÷ox xåyrèm dÿyÿúÿk. Èndè gÿrÿközrlö sàyàsûnûz. Tÿzÿ gÿlÿnlÿrè nÿzàrÿtdÿn qoymàqèstÿmèrÿm, – o qovluüu rÿfÿ qoyub dþnÿndÿ àrtûqZàhèdlÿ Ålyàr durub qàpûyà tÿrÿf yàxûnlàømûødûlàr.

Ålyàr:– Bu gön dÿ bèzÿ xåyrènèz dÿydè. Tÿøÿkkör ådèrÿm.– Ràzû qàlmàüûnûzdàn øÿrÿf duydum. Èúàzÿ vårèn,

qàpûyà qÿdÿr þtöröm. Buyurun.Zàhèd Ålyàrdàn qàbàq otåldÿn ÷ûxdû, qàpû÷û

qàrøûlàdûüû tÿbÿssömlÿ dÿ onlàrû þtöröb qàpûnû þrtdö. Màøûndà oturàndà Ålyàr dådè:– Bu qûzûn buràylà ÿlàqÿsè yoxdu.– Burdàn ÷ûxûb hàrdà èølèyèb?

999

90

9

***

Åvèn dÿmèr qàpûsû zÿrblÿ dþyölördö. Dànqûltû sÿsèdÿhlèzdÿn otàqlàrà yàyûldû. Àynà yuxudàn oyàndûqúàonà ålÿ gÿldè kè, qàpû onun bàøûdûr. Bu sÿsdÿn bötönsènèrlÿrè oyàndû. Qàn båynènÿ vurdu. Sÿngèmÿkdÿ olànbàøûnûn àürûsû möhÿrrèk kèmè èøÿ döødö. Qulàqlàrûuüuldàdû. ßlè-àyàüû kåyèdè. Àyûldûqúà östönÿ ÷þkÿndönyànûn àüûrlûüûnû hèss ålÿdè.

Àynànûn gönö àüûr kå÷mèødè. Èkè måyèdè yàrmûødû:qàdûn måyèdènèn bÿdÿnèndÿ zoràkûlûq èzlÿrè, qànûndàyöksÿk dozàlû nàrkotèkà tàpûlmûødû, kèøè måyèdènèn èsÿhå÷ qànû dà tàpûlmàmûødû. Qànû son dàmlàsûnà qÿdÿrsömörölmöødö vÿ ÿn màràqlûsû dà o èdè kè, hå÷ kèmmåyèdèn bÿdÿnèndÿn tèkàn úûzûüû dà àøkàrlàmàdû.

Åkspårtlÿr bu sèrrènè þzöylÿ àpàràn måyèdlÿrènqàrøûsûndà gþzlÿrènè dþyördö. Bèr tÿrÿfdÿn dÿ Jàsmènènúÿsÿdènèn yàndûrûlmàsû, èzèn ètèrèlmÿsè onlàrû ÿmÿllè-bàølû làbèrèntÿ sàlmûødû vÿ onlàr dà èpuúunu tàpmûrdûlàr.

Àynà bèr nå÷ÿ dÿfÿ èzàhàt yàzmûødû. Mÿnàsûz suàl-làrà ÿsÿbè úàvàblàr vårmèødè. Jàsmènè yàràrkÿn yàndûrûúûàlÿtdÿn èstèfàdÿ åtmÿdèyènè dÿfÿlÿrlÿ tÿkràrlàmûødû.Nÿhàyÿt, nÿyè hàràdà àxtàrmàüû bèlmÿyÿn kàpètànondàn özr èstÿyèb, àzàd ålÿmèødè. Bu àüûr gönö bèr àz dàJàsmèn yöklÿmèødè. O, kö÷ÿdÿ gþrdöyö sàrûøûn qûzlàrûn

91

Vцсal Nuru

hàmûsûnû Jàsmènÿ bÿnzÿdèrdè. Hÿttà gþrördö kè, dàyànà -úàqdà onunlà yànàøû duràn qûz dà, qàrøûsûndàn kå÷ÿn àv-tobusun øöøÿsèndÿn bàxàn gÿlèn dÿ, àsfàltû kå÷èb onàtÿrÿf gÿlÿn qàdûn dà Jàsmèndèr. Àynà göúlÿ þzönö sûxûbsàxlàyûrdû. ×àlûøûrdû kè, nÿ qÿdÿr hÿyÿúànlànsà dà,kö÷ÿdÿ qûøqûrmàsûn, gþrdöyönö böruzÿ vårmÿsèn.Bàøûnû qàldûrûb hå÷ yànà, hå÷ kèmÿ bàxmàdàn åvènÿ÷àtsûn. Gÿrgènlèkdÿn dèølÿrè kèlèdlÿnmèødè. Yumruüunusûxmàqdàn dûrnàqlàrû ovúunà bàtûrdû.

Nÿhàyÿt, þzönö åvÿ göúlÿ ÷àtdûrmûødû. Tåz-tÿlÿsèkdÿrmàn è÷èb, dèvànà nåúÿ sÿrèlmèødèsÿ, ålÿúÿ dÿ qàl -mûødû. Hÿttà sårvàntûn dÿrmànlàrlà dolu olàn gþzönönqàpàüûnû dà þrtmÿyÿ hàlû olmàmûødû. ßgÿr ànàsû onubålÿ rÿngè soluxmuø gþrsÿydè ÿmènlèklÿ dåyÿrdè kè, sÿnèruh tutub. Tåz gådèb Àynànûn bàøûnà duz ÷åvèrÿr, özÿrlèkyàndûràr, duà oxuyub èkè yumurtà sûndûràr, gözgönönqàbàüûnà øàm qoyàrdû.

Gönàhkàr kèmè dþyölÿn qàpû nÿhàyÿt, Àynànûmÿúbur ålÿdè kè, þzönö ÿlÿ àlsûn vÿ hàyûnà gÿlsèn. Àynààyàüûnû dèvàndàn sàldû, ÿlè èlÿ dèvànûn bàøûndàn tutubþzönö dàrtàràq dèkÿltdè. Bèr tÿkànlà àyàüà durdu.Sÿndÿlÿyÿrÿk qàpûyà gåtdè. Hÿr tàyûnû bèr tÿrÿfdÿsoyunduüu àyàqqàbûlàr àz qàldû àyàüûnûn àltûndà qàlûb,onu yûxsûn.

Àynà qàpûnû à÷àndà ålÿ bèl östönÿ quduzlàømûø ètúumdu. Sÿslÿr Àynàyà quyunun dèbèndÿn gÿlèrdè. Hÿlÿdÿ qulàüûndà nàmÿlum möhÿrrèk uüuldàyûrdû.

999

92

Àynà Àspàruxà fèkèr vårÿúÿk hàldà olmàdûüûndàn,dèvàrlàrà yàslànà-yàslànà dèvànà qàyûtdû. Àspàruxunÿsÿbè vÿ kobud sÿsè bèr-bèr otàqlàrû dolàødû. Qàpûnû gåúà÷dûüûnà gþrÿ o, Àynànû kö÷ÿ qàdûnûnà tày tutmuødu.Øöbhÿlÿnmèødè. Onà gþrÿ dÿ è÷ÿrè gèrÿndÿ bèr-bèr bötönotàqlàrdà, ÷àrpàyûlàrûn àltûndà, økàflàrdà, åyvàndà, – bèrsþzlÿ àülûnà gÿlÿn hÿr yårdÿ yàd kèøè àxtàrdû.

Àynà bàøûnûn àürûsûndàn àüzûnû à÷à bèlmèrdè. Úàvàbvårmÿyÿ hÿvÿsè qàlmàmûødû. Dÿrmànû làzûm ol -duüundàn ÷ox qÿbul ålÿdèyè ö÷ön, onà ålÿ gÿlèrdè kè,dÿrèn vÿ qàrànlûq u÷urumà yuvàrlànûr. Hÿttà bàøûnûnhÿrlÿnmÿsèndÿn örÿyè dÿ bulànûrdû.

Àspàrux otàüà gèrdè. ßvvÿl Àynàyà, sonrà sårvàn-tûn åv àptåkènÿ dþnmöø gþzönÿ bàxdû.

– Nolub, ààz, yånÿ þlörsÿn?Àynà qûzdûrmàdàn zàrûyàn xÿstÿyÿ dþnmöødö. – Bÿlkÿ hÿkèm ÷àüûrûm? – Àynà bàøûnû bulàdû. –

Nèyÿ? Qoy, gÿlèb bàxsûnlàr dÿ. Hàràn àürûyûr? Dàyàn,bàxûm. Yox, àlnûn soyuqdur. Qûzdûrmàn yoxdur. Èødÿnÿsÿ olub? Bÿlkÿ, måyèd-zàd gþrmösÿn, qorxmusàn? –Àspàrux øèt-øèt gölömsöndö. Tåz dÿ pÿrt olmuø kèmèþzönö yûüûødûrdû. – È÷mÿyÿ bèr øåy èstÿyèrsÿn? ×àygÿtèrèm? Kÿklèkotulu ÷ày! È÷, xortdà. Zàlûm qûzû, bötöngönö morqdà soyuüun è÷èndÿsÿn dÿ, bålÿ olàúàq. Gönözö gþrörsÿn kè, bèr sömöklÿrèn qûzà. Dàyàn, gþröm. –Àspàrux pånúÿyènè, qàlstukunu ÷ûxàrûb kråslonun ös -tönÿ àtdû. Kþynÿyènèn qol döymÿlÿrènè à÷ûb, ÷ûrmàlàdû.Mÿtbÿxÿ kå÷dè. Qàb-qàúàüûn sÿsè åøèdèldè.

93

Vцсal Nuru

– Bÿlkÿ ànànà zÿng ålÿyèm gÿlsèn? – Àspàrux ÿlèn -dÿ ÷ày è÷ÿrè gèrdè. – Nÿ dåyèrÿm, ålÿ yox dåyèrsÿn. Bàlà,bèr då bèlÿk dÿ dÿrdènè. Àlà, qurtumlà gþröm bunu.Dàyàn, mÿn durüuzum. Sþykÿn àrxàyà...

Bu qÿfèl xÿstÿlÿnmÿk Àynànû hàldàn sàlsà dàÀspàruxun qàyüûsû onà xoø gÿldè. Hÿttà tÿzÿúÿ èøÿdöømÿyÿ bàølàyàn båynèndÿn bèr ànlûq kå÷èrdè kè, uzunmöddÿtlè xÿstÿ yàtmàüà hàzûrdûr, tÿkè Àspàrux àdàmolàydû. Onun qàyüûsûnû ÷ÿkÿydè. Hàlûnà yànàydû. ßmènèdè kè, dönyàdà hÿr øåydÿn ÷ox bunà åhtèyàúû vàr. Hÿttàbu nå÷ÿ èldÿ Àspàrux èlk dÿfÿ onun ÿzèyyÿtènè, hàràdà,hànsû øÿràètdÿ ÷àlûødûüûnû dèlènÿ gÿtèrmèødè. Bu fþv -qÿlàdÿ hàdèsÿ èdè. Àynà bu dþzölmÿz bàøàürûsûnûnè÷èndÿ àz dà olsà såvènmÿk försÿtè tàpdû.

Àspàruxun vèúdànû hÿrdÿn özönÿ duràndà, o,þzlöyöndÿ åtèràf ådèrdè kè, Àynànûn èøè kþmör ÷ûxàrtmàqqÿdÿr àüûr olmàsà dà, otàqdà oturub àülûnà gÿlÿn fèrmàdÿrmànlàrûnû råsåptÿ yàzmàq qÿdÿr dÿ àsàn dåyèl. Buèøèn ÷ÿtènlèyè èzàhådèlmÿzdèr.

Àynà èllÿrdÿn bÿrè èlk dÿfÿ Àspàruxun àdàm-lûüûndàn qûüûl÷ûm gþrdö vÿ ålÿ bèl bàøûnûn àürûsû sÿngèdè.

– È÷, è÷ soyutmà. Bunu gÿrÿk èstè-èstè è÷ÿsÿn. Yuxudÿrmànû àtmûødûn? Nÿdè bu? Nolub yånÿ ÿsÿblÿrèn kor -lànûb? Yàxøû, yàxøû è÷! Dànûømà, yoxsà yånÿ mÿnèborúlu ÷ûxàrdàúàqsàn.

Àynà ànúàq dèvàrà zèllÿnmèø gþzlÿrènè qûrpûrdû, bèrdÿ buülànàn stÿkànû qàldûrûb hÿrdÿnbèr dodàüûnû ès-làdûrdû.

999

94

Àspàrux Àynànûn yànûndà oturub onà tÿrÿf qàn-rûlmûødû vÿ dèqqÿtlÿ onun sèfÿtènÿ bàxûrdû. Àynànûnrÿngè-ruhu àüàrmûødû, özönÿ dàüûlmûø sà÷làrû vÿ bÿrÿl -mèø gþzlÿrè onu åkstàzà gèrmèø úàdugÿrÿ bÿnzÿdèrdè. O,susub, màt-mÿttÿl Àynàyà bàxdûüû ö÷ön otàqdàqÿbèrèstànlûq sökutu vÿ måyèd xofu vàr èdè. Ålÿ bèl èkèsèdÿ èndè dÿhøÿtlè bèr øåyèn olàúàüûnû hÿyÿúànlà gþz -lÿyèrdè. Àspàrux hå÷ vàxt bu qÿdÿr hþvsÿlÿlèolmàmûødû, bålÿ håykÿllÿømÿyÿ þzönö mÿúburålÿmÿmèødè, hÿttà bu båzdèrèúè oturuøun, làllàømàüûnàxûrûnûn nÿ èlÿ qurtàràúàüû onà qumàr stolundà kàrtsûxmà mÿqàmlàrûndàkû sÿssèzlèk qÿdÿr màràqlû gÿlèrdè.

Àynànûn båynè èyèrmènúè ÿsrèn kèno zàllàrûndàkûkènoproåktorà dþnmöødö vÿ qàrøûdàkû àü dèvàrà döøÿnkàdrlàrdà èndèyÿ qÿdÿr yàrdûüû ÿn dÿhøÿtlè måyèdlÿrènfràqmåntlÿrènÿ bàxûrdû. Bu ÿsl qorxulu, qàn dondurànkèno èdè. ßlàúû olsàydû, Àynà gþrdöyö bu dÿhøÿtlè sÿh-nÿlÿrè Àspàruxà dà gþstÿrÿrdè. Èstÿyÿrdè gþrsön kè,onun àrvàdû måyèdlÿrè nåúÿ yàrûr: ètè bû÷àüû qàrøûsûndàrÿngènè ètèrèb uzànmûø måyèdèn sènÿsènÿ sûxàràq, o bèrèÿlènèn è÷èlÿ dÿ bû÷àüûn östöndÿn bàsûb, gþbÿyènÿ qÿdÿrnåúÿ sèyèrèr vÿ yàrûlmûø sènÿnè pÿnúÿrÿ làylàrû kèmè nåúÿdàrtûb à÷ûr, sonrà dà ÿlènè måyèdèn è÷ènÿ soxub, örÿyènèovúunun è÷ènÿ àlûr, bàxûr, àü ÿlúÿklè ÿllÿrè bèlÿyènÿqÿdÿr qànà bulàøûr. Àynà ÷ox èstÿyÿrdè kè, Àspàrux bufèlmÿ bàxsûn vÿ þzönö Nàpolåon håsàb ålÿyÿn àdàm-làrûn sonunu,-ÿsl hÿqèqÿtènè gþrsön, àrvàdûnûn nÿyÿ

95

Vцсal Nuru

qàdèr olduüunu ànlàsûn. Bÿlkÿ bundàn sonrà yà àülûnûyûüàr bàøûnà, mèn ÿzàblà pul qàzànàn àrvàdûnà sàhèb÷ûxàr, yà dà qorxusundàn Àynànû boøàyûb àzàd ålÿyÿr.

Àynànû yàndûràn o èdè kè, Àspàrux onu làpÿvvÿldÿn àldàtmûødû. Þzö bèlèrdè kè, hå÷ kèm àxmàqèølÿrlÿ mÿøüul olànà; yÿnè nÿøÿ ÷ÿkÿnÿ, qumàrdöøkönönÿ ÿrÿ gådèb, þzönö bÿdbÿxt ålÿmÿz. ÀmmàÀspàrux þzönö onà èmàm þvlàdû kèmè gþstÿrmèødè.Hÿttà spèrtèn dàdûnû bèlmÿdèyènÿ, "nàmàz-ÿhlè"olduüunà Àynànû ènàndûrmûødû. Þzönö ålÿ qÿlÿmÿ vår-mèødè kè, àz qàlà Àynà dà Àhÿstÿnàrûn yànûndànpåyüÿmbÿr olub qàyûdàn Musànûn ålÿ Àspàruxolduüunà ènànsın. Onà gþrÿ dÿ örÿklÿ qoøulubqà÷mûødû. Sonràlàr Àynà þyrÿndè kè, dènèn tàrèxèndÿsàysûz-håsàbsûz sàxtà påyüÿmbÿrlÿr olub, bunlàrdànbèrè dÿ ålÿ onun ÿrèdèr.

Àynà sonràlàr úànàvàr yuvàsûnà döødöyönö ànlàdû:Þyrÿndè kè, Àspàruxun úèyÿrèndÿ vÿrÿm ÷þplÿrè àk-tèvlÿøèb. Kèmsÿ onà mÿslÿhÿt gþrmöødö kè, xàø-xàø to -xumlàrûnû yåmÿk vÿ nÿøÿ ÷ÿkmÿk bu xÿstÿlèyèn bèrnþmrÿlè dÿrmànûdûr: nÿøÿnèn töstösö úèyÿrdÿkè ÷þplÿrèqurudur. Sonrà nÿ qÿdÿr þskörörsÿn, þskör, àüzûndànqàn gÿlmÿz.

Àspàrux ö÷ön bu yol xÿstÿxànàdà vÿrÿm xÿstÿsèkèmè yàtmàqdàn yàxøûydû. ßn àzûndàn hå÷ kèm onunvÿrÿm olduüunu bèlèb qà÷màyàúàq, èyrÿnmÿyÿúÿkdè.

Son vàxtlàr – o zÿhrèmàrà àlûøàndàn sonrà,Àspàrux åvÿ gÿlÿndÿ Àynànûn hÿyÿúàndàn þdö àüzûnà

999

96

gÿlèrdè. Onun nÿøÿlè, yà dà àrtûq èynÿlè olduüunu fèkèr-lÿødèkúÿ tÿrè buz dàmúûsûnà dþnöb onurüàsûnûn östöylÿàøàüû sözölördö. Åhtèyàt ådèrdè kè, bu sààt bàøû xàràbolmuø, gþzö qûzmûø Àspàrux onu yà bû÷àqlàyûb, yà dààltûnà yûxàràq boüub þldörÿúÿk. Onu nàràhàt ålÿyÿnþlöb yàxàsûnû bèr ÿúlàfûn ÿlèndÿn qurtàrmàq dåyèldè.Àynà bèlèrdè kè, ÿgÿr bålÿ bèr øåy olàrsà, ondà Àspàruxàlÿmÿ úàr ÷ÿkÿúÿk kè, àrvàdû fàhèøÿ olub. Onun dàqåyrÿtè bunà yol vårmÿyèb. Ondà tÿkúÿ àtàsûylà,qàrdàøûnûn yox, bötön nÿslènèn pàpàüûnû yårÿ soxmuøolàúàq, yà dà Àspàrux gådèb onun qàrdàøûnà dåyÿúÿkdèkè, gÿl bàx, såvèmlè bàúûn hàmûmûzûn nàmusunu,qåyrÿtènè bèr gÿdÿyÿ qurbàn vårèb. Mÿn dÿ gådèrÿm kèøèkèmè yàtàm. Bàúûsûnûn bu tÿrbèyÿsèzlèyè àlÿmÿ nömàyèøolmàsûn dåyÿ qàrdàøû dà yÿqèn kè, bèr yol àxtàràúàqdû.Sÿhÿr kö÷ÿyÿ ÷ûxmàq, kèøèlèkdÿn dànûømàq vàr èdè àxû.Bèr dÿ onà zèllÿnÿúÿk bàxûølàrûn mÿnàsû: "Bàúûsûqÿhbÿ!" Onà gþrÿ dÿ , sþzsöz kè, àtàsûndàn, ànàsûndàndà gèzlèn körÿkÿnèn úènàyÿtènÿ øÿrèk olàúàqdû. Hÿm dÿonlàr hÿmèøÿ Àynàdàn åøèdèblÿr kè, Àspàrux bèr mÿ -lÿkdèr, gþydÿn zÿnbèllÿ ånèb. Påyüÿmbÿrdèr, dàüdàndöøöb.

Àynà àtàsûnûn yànûnà boøànmàmûø qàyûtmàqèstÿmèrdè. Qà÷dûüû gön onlàrûn èltèfàt vÿ mÿrhÿmÿtkrådètlÿrènè xÿrúlÿmèødè. Boøànsàydû, bàøqà bèr yår tutubordà yàøàyàúàqdû. Yà dà ålÿ Dànözlÿ. Onsuz dà o tÿkyàøàyûrdû vÿ hÿmèøÿ dÿ Àynàyà dåyèrdè kè, boøàn, gÿlmÿnèm yànûmà. Àmmà Àynà boøànsàydû, bu åv dÿ

97

Vцсal Nuru

sàtûlûb àràlàrûndà bþlönÿúÿkdè. ×önkè åvlÿndèklÿrèndÿnèkè ày sonrà àlmûødûlàr. Kÿnddÿkè åvè sàtmûødû Àspàrux,bèr àz dà qàrdàøû kþmÿk ålÿmèødè, àlmûødûlàr. Tÿzÿ åvolduüundàn, ànàsû Àynànûn àdûnà àlûb yûüdûüû úåhèzè dÿbàrûøûqdàn sonrà vårmèødè. Hÿm dÿ boøànsà, þzönÿbÿràÿt qàzàndûrmàüà bÿhànÿ sàxlàmûødû. Dåyÿúÿkdè kè,uøàüûm olmàdûüûnà gþrÿ àyrûlmûøàm. Àspàrux mÿnÿqûsûr ènÿk kèmè bàxmàsà dà, onun àtà olmàüà hàqqû vàr,qoy hÿyàtûnû bàøqàsû èlÿ bèrlÿødèrsèn vÿ uøàqlû bèr àèlÿsèolsun. Hèsslÿrè mèzràb kèmè ÷àlàn bu sþzlÿrdÿn sonràkèmèn gþzlÿrèndÿ yàø duràrdû? Kèmèn örÿyè ÷èlèk-÷èlèkolub è÷ènÿ tþkölmÿzdè? Kèm Àynànû bàürûnà bàsûb, onunqÿlbènÿ dÿymÿmÿk ö÷ön son dÿrÿúÿ åhtèyàtlû, nÿzàkÿtlèvÿ måhrèbàn dàvrànmàzdû? Bu bàlàúà rolun þhdÿsèndÿnmÿhàrÿtlÿ gÿlÿndÿn sonrà, Àynà yà Dànözön yànûnà,yà dà åv sàtûlàndàn sonrà onà döøÿn pullà sàkèt bèr yårdÿåv àlûb orà kþ÷ÿrdè. Làp bàøûnû qàtmàq ö÷ön bèr uøàq dàgþtöröb sàxlàyà bèlÿrdè. Bÿlkÿ ålÿ qàrøûsûnà kèmsÿ÷ûxàrdû dà. Dözdö, qÿbèrèstànlûqdàn qorxàn àdàmqÿbèrèstànlûüà bèr dÿ göl àpàrmàz, àmmà dönyànûn èøènkèm bèlèr kè?

Àspàrux Àynànûn gþzöndÿ bèr qÿpèklèk dåyèldè. O,øÿxsèyyÿtènè, mÿnlèyènè yålÿ vårmèødè. Àynà bålÿ bèràdàmdàn uøàüûnûn olmàsûnû qÿtèyyÿn èstÿmèrdè. Odurkè, yàlàn östöndÿ qurulmuø xoøbÿxtlèk åvlèlèkdÿn båøày sonrà dàüûldû. Ålÿ o vàxtdàn- Àspàruxun pånúÿyènènúèbèndÿn bökölö øåyè tàpàndàn sonrà mèl-mètèlènè boü÷àbàülàyûb körÿyènÿ øÿllÿyÿrÿk, bàøqà yårÿ pÿnàh àpàràn,

999

98

yurdundàn dèdÿrgèn döøÿn àdàmlàr kèmè, Àynà yàtàqotàüûndàn qonàq otàüûnà kþ÷dö. Yàlàndàn "Sÿn þl!"dåyÿn, bötön möqÿddÿslÿrè onun qàrøûsûndà ÿsgÿr kèmèsûràyà dözÿn àdàmlà bèr yàtàüû pàylàømàüû mÿnlèyènÿsûüûødûrmàdû.

Bèr gön Àspàruxun kèøèlèyè, vèúdànû sÿmÿnè kèmèúöúÿrdè, hÿttà Àynàyà èlàn dèlè ÷ûxàrtdû vÿ gþzyàøûylàonu ovsunlàdû. Ålÿ bèl Àynà pàpà VÛÛ Qrèqorè oldu,Àspàrux dà ÛV Hånrèx kèmè "Konossàyà gåtdè." Àynàqàdûn mÿrhÿmÿtèylÿ bèr øÿrt àltûndà onu bàüûølàdû;Àspàrux bèr hÿftÿ åvdÿn ÷ûxmàyàúàqdû. Àynànûnxÿtrènÿ bötön dostlàrûndàn èmtènà ådÿúÿk vÿ ozÿhrèmàrû ÷ÿkmÿyÿúÿkdè. Bu sûnàq mÿrhÿlÿsèndÿnsonrà hÿr øåyè yånèdÿn bàølàmàq ö÷ön Àynà Àspàruxàøàns vårÿúÿkdè.

Àspàrux "úÿhÿnnÿm ÿzàbûnà" èkè gön dþzdö. Hÿttàbènànûn hÿyÿtènÿ dÿ döømÿdè. Úèyÿrlÿrè töstönön hÿs-rÿtèndÿn sÿhrà torpàüû kèmè úàdàr-úàdàr oldu. Nþvbÿtègön åvdÿ ö÷önúö dönyà möhàrèbÿsènèn röøåymlÿrègþröndö. Àynà tuàlåtÿ gèrÿndÿ è÷ÿrèdÿkè àüûr èy onunbàøûnû àürûtdû. Àynà bèr hÿkèm-åkspårt olàràq èyèn nÿyÿàèd olduüunu dÿrhàl tÿyèn ålÿdè. Qozbålè qÿbèrdözÿldÿúÿyènÿ bèr dàhà ÿmèn oldu. Àynà tuàlåtdÿn úèngþrmöø kèmè ÷ûxdû. Àspàrux ÿvvÿlkè tölkö úèldènÿqàyûtdû. Àmmà Àynà dàhà sèrkÿ bàxàsû hàldà dåyèldè.Åvèn dÿrmÿ-dåøèk yårlÿrènè àxtàrdû. Nÿhàyÿt, þzönöngåyènmÿdèyè kþhnÿ jàkåtènèn úèbèndÿn bèr kèbrèt qutusutàpdû. Àspàruxun nÿyè, nåúÿ döøönÿúÿyènè o þz

99

Vцсal Nuru

båynèndÿ ànàlèz ålÿyèb tàpmûødû. Àspàrux hÿmèn göndÿh øÿtlè dÿrÿúÿdÿ pÿrt oldu. Ålÿ bèl yànûndà qö -rurlàndûüû àdàmlàrûn àràsûndà onun özönÿ lombàsû èlÿtöpörmöødölÿr.

O, pÿrtlèyènè xösusè àmànsûzlûqlà yàøàdû; Àynànûnÿlèndÿn kèbrèt qutusunu qàpdû. Bèr àz dèllÿødèlÿr. ßlènÿkå÷mèø ÿsèr kèmè Àynànû ÷ûrpûb, mètèlènè àtdû. Dèvàrdànàlûb dþøÿmÿyÿ ÷ûrpdû. Àüzûnûn, burnunun qànûnû qàtdûbèr-bèrènÿ.

O gåúÿ Àspàrux bèr yàstûq, bèr þrtök gþtöröb bàøûnûqàynàtàsûnûn yànûndà qàldûrà bèlmÿyÿn tÿzÿ gÿlèn kèmèÀynànûn yànûndàn kå÷èb dèvàndà yurd sàldû. Nþvbÿtèyàtàq àyrûlûüû bàølàdû. Ålÿ bununlà dà Àynà örÿyènè÷ûxàrdûb, murdàr ÿskè kèmè vûzûldàtdû. Àspàrux onunö÷ön àrtûq tàmàmèlÿ yàd kèøè èdè vÿ o yàd kèøènènyànûndà yàtmàüû ÿxlàqsûzlûq sàyûrdû. Hÿttà son vàxtlàrbèr dàmûn àltûndà qàlmàq dà àüûrlàømûødû, ÷önkèÀspàrux gönö-göndÿn quduzlàøûrdû. Àmmà Àynàboøànàúàüû gönön ömèdèylÿ dþzördö.

Boøànmàq sþhbÿtè ortàyà döøÿndÿ Àspàruxunbåynè þz oxundàn ÷ûxûrdû. Àrvàdûnû boøàyàn kèøèlÿrèqåyrÿtsèz, øÿxsèyyÿtsèz sàyûrdû. Àynà dà onà rèøxÿndlÿgölördö.

Àspàrux boøànmàüûn qàrøûsûnû uøàqlà àlmàüûdöøönmöødö. Hÿttà fèkèrlÿøèrdè kè, uøàqdàn sonràÀynànûn dà buynuzlàrûnû qûràúàq.

Onun xÿstÿlèyè nÿzàrÿtdÿydè, Àynà dþyölÿ-dþyölÿhÿkèmlÿrè bu èøÿ qàtmûødû. Àrtûq Àspàrux vÿrÿm

999

100

sàyûlmûrdû. Odur kè, o, bèr uøàqdàn sonrà þzönön dÿdÿyèøÿúÿyènè gömàn ådèrdè. Bu dÿyèøèlmÿk èsÿ åvÿ bèràz tåz gÿlmÿkdÿn èbàrÿt èdè. Hÿmèøÿ þzönö åvèn kèøèsèkèmè gþstÿrmÿyÿ ÷àlûøûrdû vÿ hÿrÿkÿtèylÿ Àynàyà xàtûr-làdûrdû kè, onun ÿrèdèr. ßslèndÿ o, son dÿrÿúÿ dþzölmÿzidè; hÿr øåydÿn øöbhÿlÿnÿn, ÿsÿbè, qûsqànú, qàràqÿlb,làqåyd...

Tåz-tåz Àynànû øÿrlÿyèrdè: guyà bàøqàsûylà gÿz -dèyènè, såvèødèyènè gþröb... Þzöndÿn màddè dÿlèllÿrdözÿldèb ortàyà àtûrdû: nþmrÿ yàzûlmûø kàüûzû ÿvvÿlhàràdàsà gèzlÿdèr, sonrà tàpûb Àynànûn östönÿ yûxûrdû.Þzönö hå÷ kèmèn àldàdà bèlmÿyÿúÿyè àdàm kèmègþstÿrèrdè. Qörurlànûrdû, kèøèlèyènè, göúönö gþstÿrmÿyÿ÷àlûøûrdû. Àmmà Àynà màddè söbutu yàrûrdû vÿ åks -pårtèzàdàn kå÷èrdèb, söbut ådèrdè kè, bu onun nþvbÿtèèyrÿnú ÿmÿlèdèr. Àspàrux dà bèldèyè bötön kö÷ÿsþyöølÿrènè onun östönÿ bèr lÿyÿn ÷èrkàb su kèmè àtûb,åvdÿn ÷ûxûrdû, gåúÿ åvÿ oüru kèmè gÿlèb yàtûrdû. Sÿhÿrolurdu èmàm þvlàdû. Àynànûn qàyüûsûnû tÿzÿ såvgèlèlÿrkèmè ÷ÿkèr, ÿzèzlÿyèrdè. Onà yàràømàyàn dÿrÿúÿdÿnÿzàkÿtlè vÿ mÿdÿnè olurdu. Bålÿ vàxtlàrdà qûràqdànbàxàn Àynànû Àspàrux kèmè bèr ènsànûn qÿdrènèbèlmÿdèyènÿ gþrÿ qûnàyàrdû. Hÿttà bålÿ vàxtlàrdà Àynàþzö dÿ ÷àøûb qàlûrdû, bötön yàøàdûqlàrûnà bàxmàyàràq,Àspàruxun onu ÷ox èstÿdèyènÿ ènànmàq èstÿyèrdè.

Àspàrux bu gön yånÿ hÿmèn rolà gèrmèødè. – Àynà, è÷èb qurtàrûbsàn åy, örÿyèm. Vår, qoyum

orà. Èndè då, gþröm nolub?

101

Vцсal Nuru

– Hå÷ nÿ. – Nÿhàyÿt kè, Àynànûn èslànmûø do -dàqlàrû úàndÿrdè tÿrpÿndè. Dåyÿsÿn, dèvàrdàkû kèno dàqurtàrdû, Àynà dÿrèndÿn è÷ènè ÷ÿkdè, bèr àz yöngöllÿødè.

– Èkè dÿnÿ "Àspèrèn" vår ordàn. Àspàrux úÿld qàpàüû à÷ûq økàfûn qàbàüûnà kå÷dè,

dÿrmànlàrû bèr-bèr åøÿlÿdè. Dÿrmànlàrûn östönö oxuyubqûràüà àtdû. Àtdûqlàrûnûn è÷èndÿ "Àspèrèn" dÿ vàr èdè.

– Dàyàn su gÿtèrèm. – Làzûm dåyèl, o ÷àyûn dèbèndÿ qàlàn bÿsdèr. Vår. –

Àynà dÿrmànlàrû dàlbàdàl àüzûnà àtûb kèømèø kèmè udduvÿ östöndÿn èkè-ö÷ qurtumluq ÷àyû è÷dè. Sonrà þzgÿ yur-ddà olduüu ö÷ön durub þz otàüûnà qàyûtdû. Àspàruxonun qolundàn tutdu kè, yûxûlmàsûn. Àmmà Àynànûn ålÿbèl ÿtè örpÿødè, Àspàruxdàn dèksèndè vÿ qolunu dàrtûbonun ÿlèndÿn ÷ûxàrtdû. Àspàrux àlûndû, àmmà ÷ox dàböruzÿ vårmÿdè.

Otàüà Àynàdàn qàbàq gèrdè, ÷àrpàyûnûn þrtöyönösèyèrèb qûràüà ÷ÿkdè vÿ yàstûüû sèlkÿlÿdè kè, ràhàt olsun.

Àynànûn àülû þzöndÿ dåyèldè. Qåyrè-øöurè pånúÿyènè÷ûxàrdû. Àspàrux onun ÿlèndÿn àldû vÿ sÿlèqÿylÿ stolunbàøûnà kå÷èrtdè. Àynà koftàsûnû ÷ûxàrtdû. Bu dÿfÿÀspàrux onà ÿmÿllè-bàølû kþmÿk ålÿdè vÿ Àynànûnkörÿyènÿ, yànlàrûnà, budlàrûnà èlk dÿfÿ ÷ûlpàq qàdûngþrÿn yånèyåtmÿ kÿnd uøàüû kèmè åhtèràslà bàxdû.

Àynànûn qàrà lèf÷èyè, qàbàrûq dþøönön àràsû, gþbÿyèonun àüzûnû sulàndûrdû. ßlènè Àynànûn bålènÿ sört-mÿkdÿn, àrxàdàn quúàqlàyûb à÷ûq yàtàüà yûxmàqdàn vÿ

999

102

ÿt pàr÷àsûnû yårdÿ dèdÿn quduz èt kèmè àltûndàpàr÷àlàmàqdàn þzönö göúlÿ sàxlàdû. Örÿyèndÿ dåyèrdè:"Bèr àz gþzlÿ! Bèr àz dà gþzlÿ! Hÿlÿ bèr àz dà..."

Àynà tàqÿtsèz hàldà yårènÿ sÿrèldè. Àspàrux bèr àzdà àüzûnûn suyunu àxûtdû vÿ nÿhàyÿt, þrtöyö onun ös tö -nÿ ÷ÿkdè. Lotåråyàdà pul udmuø àdàm kèmè såvènúlè èdè.

Zömzömÿylÿ otàüûnà kå÷dè. Pånúÿyènèn úèbèndÿnþzö doldurduüu sèqàråtdÿn bèrènè gþtördö, sonrà tumànûqàlànà qÿdÿr soyundu...

10

***

Bàlàúà qàpûdàn àøàüû yånÿn ånsèz dàø pèllÿkÿndÿn,båton tàvàndàn, ÷ày dàøûndàn hþrölmöø dèvàrlàrdànbèlènèrdè kè, burà qÿdèmè zèrzÿmèdè vÿ è÷ÿrènè yàlnûzdèvàrdèbè dözölmöø yoüun øàmlàr èøûqlàndûrûrdû. Sötun-làrûn àràsûndàn qàrà pÿrdÿlÿr àràkÿsmÿ kèmè àsûlmûødû.Dèqqÿtlÿ bàxàndà pÿrdÿlÿrèn östöndÿ stÿkàn àüzûboydà qûrmûzû påntàqràmmàlàr gþrönördö. sol dèvàrûnyànûndà dèvàn qoyulmuødu vÿ dèvàn pÿrdÿyÿ bàxûrdû.Pÿrdÿnèn àrxàsûndà bèr nåúÿ nÿfÿrèn hÿrÿkÿtè hèss ol-unurdu.

Bèr àz kå÷mèø pÿrdÿlÿr kÿnàrlàrà ÷ÿkèldè vÿ è÷ÿ -rènèn gånèølèyè gþröndö. Ortàlûqdà uzun vÿ ånsèz stolqoyulmuødu, ÿtràfûndà qàrà monàrxlàr kèmè lÿbbàdÿgåyènèb, bàølàrûnû þrtdöklÿrèndÿn özlÿrè gþrönmÿyÿnsÿkkèz nÿfÿr durmuødu. Stolun östönÿ uzàdûlmûø àdàmà

103

Vцсal Nuru

bàxûrdûlàr, hÿrÿkÿtsèz qàlmûø àdàmûn qollàrûnû yànlàràà÷ûlàràq bàülàndûüûndàn ÷àrmûxà ÷ÿkèlmèø kèmègþrönördö. Bàøû stoldàn àøàüû döømöødö vÿ yÿqèn kè hÿrøåyè bàø-àyàq gþrördö. Sudàn ÷ûxmûø bàlûq kèmè àüzûnûà÷ûb yumurdu, yÿqèn kè bàüûrûrdû, àmmà ålÿ bàlûq kèmèsÿssèz èdè. Hÿrdÿn bèr gþzlÿrènè qûrpûrdû vÿ dolmuø gþzyàølàrû dàøûrdû. ×àlûøûrdû bàøûnûn östöndÿ duràn àdàmàbàxsûn. Yuxàrû tÿrÿfdÿ dàyànàn àdàm ÿlèndÿ gömöøkàsà tutmuødu. O bèrè ÿlèndÿkè èlàn dèlènÿ bÿnzÿyÿnbû÷àqlà qàrøûsûndàkû àdàmûn sol dþøönön östönÿ dàèrÿ÷ûzdû, ÷ûzûlàn yårdÿn àxàn qàn onun töklö vÿ ÿzÿlÿlèsènÿsènÿ, øèømàn qàrnûnà yàyûldû. Sonrà hÿmèn àdàmkàsàdàkû àü màyånè úûzdûüû yårÿ tþkdö, qàn kþpöklÿnèbqurudu. Bàøqà bèr àdàm bèlÿk yoüunluüundà tàxtà ÷èvgÿtèrèb ètèlÿnmèø uúunu úûzûlmûø dàèrÿnèn ortàsûnà qoyduvÿ àüûr ÷ÿkèúlÿ ÷èvèn östöndÿn vurdulàr, ÷èv xûr÷ûltûylàsènÿnè dåøèb örÿyÿ gèrdè. Stolun östöndÿkè àdàmûnÿzÿlÿlÿrè yûüûldû, bèr àz bàøû kÿsèlÿn toyuq kèmè tètrÿdè,tètrÿdè sonrà boøàlûb måyèd oldu. Bàø tÿrÿfdÿ dàyànànàdàm ÷ubuq kèmè qurumu bàrmàqlàrûylà måyèdèn dèvàràdèrÿnmèø gþzlÿrènè sûüàdû vÿ yoüun sÿsèylÿ duà oxudu.Bÿzè sþzlÿrè dègÿrlÿrè dÿ xorlà tÿkràrlàdûlàr. Bu vàxtè÷ÿrè hàrdànsà yål ÷ÿkdè, pÿrdÿlÿr hàvàdà oynàdû, øàm-làr sþndö, bèr nå÷ÿ ànlûq gþz-gþzö gþrmÿdè vÿ bèrdÿnyål dàyàndû, pÿrdÿlÿr boøàldû, øàmlàr yàndû. Øàmûn kþl-gÿlÿrè uúu måyèdèn körÿyèndÿn ÷ûxmûø ÷èvèn östöndÿtètrÿyèrdè vÿ kràntdàn sözölÿn su kèmè ÷èvèn uúundànàxàn qàn àøàüûdàkû ÷ànàüà tþkölöb gådèrdè.

999

104

11

***

Àynà gþzönö à÷àndà þzönö morq stolunà uzànmûøgþrdö. Sàüûndà tàtuàjlû qàølàrûnû döyönlÿmèø, qàràyànûzbèr hÿkèm durmuødu vÿ onun östönÿ ÿyèlèb dururdu.Àynà onun bèlÿyènÿ qÿdÿr qàn olmuø ÿllÿrènè gþrdö.Bàøûnû qàldûrûb bàxdû: qàrnû sènÿsènèn àltûndàn gþbÿyènÿqÿdÿr kÿsèlmèødè. Hÿkèm yàn stolà yàxûnlàødû vÿ Àynàèndè yàn stoldà özö tàvànà uzànàn Jàsmènè gþrdö.Hÿkèm Jàsmènèn kÿsèlmèø qàrnûndàn èkè ovuúluq ÿtpàrúàsûnû ÷ûxàrtdû vÿ gÿtèrèb onun qàrnûnà qoydu, sonràuzun sàplû èynÿylÿ tèkmÿyÿ bàølàdû. Àynà qûøqûrmàqö÷ön göúÿnsÿ dÿ sÿsè ÷ûxmàdû. Jàsmènÿ bàxdû, bèrdÿnJàsmèn özönö onà ÷åvèrdè vÿ qûøqûrdû.

Àynà þz sÿsènÿ oyàndû vÿ gþzönö à÷àndà øèfonårèngözgösöndÿ þzönö gþrdö. Yàtàüûndà bþyrö östÿ uzànûbdÿhøÿtlÿ bàüûrûrûdû. Bötön ÿzÿlÿlÿrè àürûydû, bàøû èslàn-mûø qum torbàsû kèmè àüûrlàømûødû.

O, yuyunub qàyûdàndà rÿngè-rufu þzönÿ qàyûtdû.Yuxunun tÿsèrè båynèndÿ qàlsà dà sàkèt gþrönördö.Hÿttà hàmàmdà qÿràrà gÿlmèødè kè, úànûnû Jàsmèndÿnqurtàrmàq ö÷ön bu gön fàl÷ûyà gåtsèn. Bu qÿràr þzöö÷ön dÿ ÷ox gölmÿlèydè, þmrö boyu duà-úàdumÿsÿlÿsènè àvàmlûq, úàhèllèk sàyûb, hÿttà o xÿstÿlÿndÿànàsû "sÿnè ruh tutub" dåmÿsènÿ dÿ ÿsÿblÿøÿrdè, ànàsûnûnduz hÿrlÿmÿsènè, özÿrlèk yàndûrmàsûnû ÿlÿ sàlàrdû, àmmàèndè þz-þzönÿ åtèràf ådèrdè kè, kèloylà duz, dÿstÿylÿ özÿr-lèk yàndûrmàüà, gþy ÿskèyÿ bàülànmûø ö÷könú kàüûzû hÿr

105

Vцсal Nuru

kÿsdÿn gèzlèn östöndÿ gÿzdèrmÿyÿ ràzûdû, bèrúÿ Jàsmènondàn ÿl ÷ÿksèn. Onu dÿlèxànàlûq ålÿmÿsèn.

Ànàsûndàn þtÿrè nåúÿ dàrûxdûüûnû hèss ålÿdè, onunqàyüûsûnû àrzulàdû. Döøöndö kè, ànàsû yànûndà olsàydûbålÿ olmàzdû, bèr ÷àrÿ tàpàrdû o. Làp dåsÿydè dur gådÿkbèr fàl÷ûnûn yànûnà åtèràz ålÿmÿzdè, uøàq kèmè döøöbbþyrönÿ gådÿrdè, qoy kèm nÿ dåyèr dåsèn. Àülûndànkå÷èrdè kè, gådèb ànàsûylà tålåfonlà dànûøsûn, àmmàànàsûnûn onunlà nåúÿ hÿyÿúànlà dànûøàúàüûnû, nåúÿnàràhàt olàúàüûnû vÿ durub gÿlsÿ Àspàruxlà olànlàrdànxÿbÿr tutàúàüûnû gþzönön qàbàüûnà gÿtèrdèkúÿ fèkrèndÿndàøûndû. Þzö èndèyÿ qÿdÿr bèr fàl÷ûnûn önvànûnû åøèt-mÿmèødè, øou vårèlèølÿrènÿ ÷àüûrûlànlàrûn àdûnû bèlèrdèsàdÿúÿ. ßmèn èdè kè, Dànöz ålÿ øåylÿrÿ ènàndûüû ö÷önÿn yàxøûsûnûn åvènè tànûyûr, bÿlkÿ dÿ yàxøû mönàsèbÿtèdÿ vàr onlàrlà, àmmà onà zÿng ålÿyèb: "Mÿnÿ fàl÷û ön-vànû då. Fàl÷ûyà gåtmÿk èstèyèrÿm, mÿnè àpàràrsàn?"dåyÿ bèlmÿzdè vÿ nÿ qÿdÿr ÷ûxûlmàz vÿzèyyÿtdÿ qàl -dûüûnà, hå÷ úör ènànmàsà dà bu yolà ÿl àtmàüà mÿúburolduüunà ènàndûrà bèlmÿzdè. Odur kè, þzö bèr yol tàp-màlûydû.

Àynà åvdÿn ÷ûxàndà Sàrànû xàtûrlàdû, yàdûnà döødökè, Dànöz gådèb onà lÿnÿtè þyrÿdÿn àdàmû tàpmûødû vÿbunu onà bàü÷àdà èølÿyÿn rÿfèqÿsè dåmèødè. Àynàhÿmèn gÿlènèn àdûnû bèlèrdè vÿ Sàrà èølÿyÿn bàü÷ànû dàqàrøûsûndàn àvtobuslà kå÷ÿndÿ Dànöz gþztÿrmèødè.Qÿtè qÿràrà gÿldè kè, hÿmèn bàü÷àyà gådèb, gÿlènlÿdànûøsûn, fàl÷ûnûn önvànûnû þyrÿnsèn.

999

106

Àvtobus yol boyu onu yörök kèmè yûrüàlàdûqúààülûnà qÿrèbÿ fèkèrlÿr gÿlèrdè. Bèr àrà hÿttà qÿràrà gÿldèkè, qàrøûdàkû dàyànàúàqdà döøöb qàyûtsûn, àmmà hànsûsàgöú onun úèyènlÿrdÿn oturàúàüà sûxûb durmàüàqoymàdû. Þzönÿ bÿràÿt qàzàndûrmàüà ÷àlûødû kè, bötönqàdûnlàr fàl÷ûyà gåtmÿyÿ måyèllèdèrlÿr vÿ bu onlàrûn èx-tèyàrûndà dåyèl. Sonrà fàl÷ûyà nÿ dåyÿúÿyènè döøöndö.O qÿràrà gÿlmèødè kè, hÿkèm olduüunu mötlÿq gèzlÿtsèn,bàøqà bèr øåy uydursun, mÿsÿlÿn guyà hàrdàsà hÿmènqûzûn måyètènè gþröb, èndè ÿl ÷ÿkmèr. Yoxsà ålÿ fàl÷ûnûnþzö dÿ gölÿr kè, pàtoloq-ànàtom olàsàn, durub fàl÷ûyàgÿlÿsÿn.

Àynà åvdÿn ÷ûxàndàn ö÷ àvtobus dÿyèødè vÿ bötönyol boyu ànúàq fàl÷ûnû vÿ úàmààt åøètsÿ onà nÿdåyÿúÿklÿrènè döøöndö. Bàü÷àdàn ÷ûxàndàn sonrà dàhÿyÿúànû làp àrtmûødû, ÿlèndÿkè önvàn vÿ àd yàzûlmûøbèr pàr÷à kàüûz onu þzöndÿn àlûb o qÿdÿr uzàqlàrà àpàr-mûødû kè, gårè qàyûdà bèlmèrdè.

Konduktor uøàq "Xutor. Gÿlèn gþrÿk Xutordàdöøÿnlÿr" dåmÿsÿydè vÿ onun sÿsènè o uzàqlûqdàn åøèt-mÿsÿydè, àllàh bèlèr, hànsû tànûmàdûüû yårlÿrÿ gådèb÷ûxàúàqdû.

O, àvtobusdàn döøöb ÿtràfà dþyökdö: buràlàrà hå÷vàxt gÿlmÿdèyènÿ ÿmèn èdè, hÿttà tÿlÿbÿ vàxtlàrû dà yoludöømÿmèødè. Àvtobusdàn onunlà bÿràbÿr döøöb gådÿnqàdûnlàrdàn bèrènÿ àrxàdàn yàxûnlàøûb kàüûzdàkû önvànûsoruødu, o dà dÿqèqlèklÿ gþstÿrdè: "bèr tèn yuxàrû qàlx,sàüà dþn, qàrøûnà ÷ûxàn kþndÿlÿn bènà". Àynà bènànûn

107

Vцсal Nuru

mÿrtÿbÿsènè vÿ mÿnzèlèn nþmrÿsènè bèlèrdè, odur kè, ètèàddûmlàrlà özöyuxàrû qàlxdû.

Àynà hÿlÿ dÿ þzönö qÿbàhÿt ålÿmèø kèmè sàyûrdûvÿ ålÿ bèl àyàüû onu qàyûtmàüà mÿúbur ådèrdè, àmmàörÿyè bènàyà tÿrÿf dàrtûb àpàrûrdû. Þzönÿ onu söbutålÿdè kè, o, hÿmèøÿ ènsànûn bèo-ånårjèsènÿ ènànûb vÿ bunàbötön hÿkèmlÿr dÿ ènànûr, odur kè, fàl÷ûlàrûn hàmûsûolmàsà dà, hÿr hàldà bèr-èkèsè ånårjèsèylÿ qàrøûsûndàkûàdàmû oxuyà, onà tÿsèr ådÿ, pàràlål àlÿmdÿn ènfor-màsèyà àlà bèlÿr. Bunu kè ålm dànmûr vÿ úàhèllèk sàymûr.Àynà bu ènàmlà dà pèllÿlÿrè qàlxdû vÿ ö÷önúömÿrtÿbÿnèn zÿngènè bàsdû. Qàpûnû ÷àrøàblû bèr gÿlènà÷dû. Àynà onà bàxàn kèmè tÿyèn ålÿdè kè, åvdÿ yàdàdàmlàr vàr, yoxsà bu gÿlèn åvènèn è÷èndÿ nèyÿ özönö"nàmÿhrÿmlÿrdÿn" gèzlÿtmÿyÿ ÷àlûøsûn.

– Buyurun, buyurun. – qûz Àynàyà àüzûnû à÷ûbnÿsÿ soruømàüà èmkàn vårmÿdè, ålÿ ÿlèndÿkè kàüûzpàr÷àsûnû gþrÿn kèmè nÿ soruøàúàüûnû bàøà döødö.

Àynà è÷ÿrè gèrmÿyÿ tÿrÿddöd ålÿdè. Båynènÿ gèrmèøbèr àdàm onà: "tànûmàdûüûn åvdÿ nÿ þlömön vàr?Àspàrux sÿnè burdà gþrsÿ tèkÿ-tèkÿ doüràmàüà hàqqûvàr..."dåyèrdè.

Gÿlèn bèr dÿ è÷ÿrè gèrmÿyè tÿklèf ålÿdè, àmmà Àynà÷åvrèlèb pèllÿrè döøÿndÿ yuxàrû qàlxàn kèøèylÿ toqquødu.Bàøûnû qàldûrûb onun özönÿ bàxmàsà dà Kàmàl Àynànûtànûdû, odur kè, pèllÿlÿrèn bàøûnà dolànàràq nåúÿqà÷ûrmûø kèmè döødöyönÿ yuxàrûdàn àøàüû bàxdû.

999

108

Hèúàblû gÿlèn dÿ hÿlÿ è÷ÿrè gèrmÿmèødè, o dà Kàmàldànbèr nå÷ÿ pèllÿ yuxàrûdà- pèllÿkÿnèn bàøûndàn àøàüûboylànûrdû.

Àynànûn àyàq sÿslÿrè blokdàn ÷ûxàndà Kàmàl tålå-fonunu ÷ûxàrdûb Àlpàyûn mþmrÿsènè sèyàhûdà àxtàrdû...

12

***

Zàhèd màøûnûn oturmàqdàn båzdè. Döømÿkèstÿyÿndÿ Ålyàr èmkàn vårmÿdè.

– Hàrà döøörsÿn? Èndè ÷ûxàúàq. Gÿrÿk göd-döyömözö gþrsön. Otur yårèndÿ.

Zàhèd kþnölsöz qàpûnû þrtdö vÿ úànû boüàzûnàyûüûlmûø kèmè Ålyàrà bàxdû:

– Sÿnè bèlèrsÿn, nèyÿ mÿnèm bàøûmà qoyublàr?– Þzbàøûnà olmàyàsàn. Hÿm dÿ þyrÿnÿsÿn.– Yox. – Zàhèd bàøûnû bulàdû – Sÿnnÿn úànnàrûnû

qurtàrûblàr.– Àülûn orà qÿdÿrdè dÿ. Èstèfàdÿ ålÿ mÿndÿn, ày

kèøènèn oülu. Gþrörsÿn èzè nåúÿ tàpmûøàm? – Bunà èz tàpmàq dåyèrsÿn? Ànàsûndàn soruøduq

dådè, qûzûnûn rÿfèqÿsè kèmdè, tà burdà nÿ vàr kè? Qûzûnyårè mÿlum, øÿklè dÿ ÿlèndÿ. Nÿnÿm dÿ gÿlèb tàpàr. –Zàhèd gölömsöndö.

Ålyàr bàyàqdàn bÿrè ÿlèndÿ tutduüu øÿklÿ bèr dÿgþz àtdû.

109

Vцсal Nuru

– Gþröb gþtörmÿk úÿhÿnnÿmÿ, sÿndÿ åtèràfålÿmÿk dÿ yoxdu. Hàrà gådÿúÿksÿn bu xudbènlèklÿ? Bèràz sàdÿ ol!

Zàhèd Ålyàrûn zorlà dözÿltdèyè úèddè sèfÿtènÿ bàxûbgöldö.

– Yÿnè sÿn bèlèrsÿn sàdÿlèk nÿdè?– Odur ååy ÷ûxdû, – Ålyàr èøàrÿt bàrmàüûnû uzà -

dàràq bànkûn pèllÿlÿrèlÿ döøÿn qûzû gþstÿrdè. Zàhèd hÿmèn tÿrÿfÿ boylàndû:– Sÿn döøörsÿn, mÿn?Ålyàr gþzönö qûzdàn ÷ÿkmÿdÿn:– Otur, örkötmÿ gþrÿk. Mÿn döøÿrÿm. Hÿlÿ qoy

gþrÿk hàrà gådèr. Sör! Qûz màøûnûnà mènèb yolà ÷ûxàn kèmè Zàhèd onun

àrxàsûnúà sördö.– Jàsmèn bu bànkdà èødèyèbsÿ, mÿsÿlÿ pul yà, sèrr

mÿsÿlÿsèdèr...– Sèrr nÿdè?– Olà bèlÿr Jàsmèn kèmènsÿ sèrrènè bèlèrmèø, àràdàn

gþtöröblÿr.– Àllàh ålÿsèn bèrúÿ bu èø gådèb bþyöklÿrÿ

èlèømÿsèn. Èt zölömö ÷ÿk, tàp, sonrà dà tutà bèlmÿ. Bur-dàn dþn, dååy gådèr. Yàvàø-yàvàø sör, øöbhÿlÿndèrmÿ.Dàyàn gþrÿk, sàxlûyûr dåyÿsÿn.Vår o bèrè qûràüà sàxlà.Zÿhlÿm gådèr dÿ bu "Sàvåtskèdÿn"

– Åvènÿ gÿlèb dÿ.– Làp yàxøû. Gþrÿk nÿ yuvànûn quøudu.

999

110

Kèsè dÿ màøûndàn döødö. Qûzûn àrxàsûnúà blokàgèrdèlÿr vÿ yuxàrû qàlxàn àyàq sÿslÿrènè dènlÿdèlÿr.Èkènúè mÿrtÿbÿdÿ dÿmèr qàpû dþyöldö, sonrà à÷ûldû vÿþrtöldö.

Èkèsè dÿ pèllÿlÿrè èkè-èkè, ö÷-ö÷ ÷ûxdû. Ålyàr qàpûnû bàrmàüûnûn uúuylà tàqqûldàtdû. Bèr

nåúÿ dÿqèqÿdÿn sonrà gþzlökdÿ kþlgÿ oynàdû, sonrà"kèmdè?" dåyÿ bèr yàølû kèøè sÿsè åøèdèldè, Ålyàr øÿstlÿ"polès" dådè. Qàpûnûn ÷ÿftÿsè kþnölsöz sèyrèldè, qàpûqorxà-qorxà à÷ûldû. Àstànàdà èrè øöøÿlè åynÿyèndÿnmÿÿttÿl bàxàn kèøè onlàrlà öz-özÿ duràndà vÿsèqÿlÿrènègþstÿrdèlÿr. Zàhèd bèr-èkè kÿlmÿ sþhbÿtlÿømÿyÿ gÿldèk-lÿrènè dådè vÿ ÿmèn ålÿdè kè, nàràhàt÷ûlûüà ÿsàs yoxdu.Kèøènèn tÿklèfèndÿn sonrà è÷ÿrè gèrdèlÿr, dÿhlèzèn bàøûndàÿlènè þnlöyönÿ sèlÿn vÿ yàd àdàmlàrû dèqqÿtlÿ sözÿnqàdûnû bàølàrûylà sàlàmlàdûlàr. Otàüà kå÷dèlÿr. Otàüûnortàsûndà stol qoyulmuødu. Kèøè qonàqlàrà yår gþstÿrdè,þzö kå÷èb bàødà oturdu vÿ onlàrûn gÿlèølÿrènèn sÿbÿbènèbèlmÿyÿ hàzûr olduüunu bèruzÿ vårdè.

Ålyàr: – Qûzûnûzà rÿfèqÿsèylÿ bàülû bèr-èkè suàl vårmÿk

nèyyÿtèndÿyèk. Mömkönsÿ...Qàpûnûn àstànàsûndà duràn qàdûn yàn otàüà kå÷dè

vÿ qûzûylà qàyûtdû. Qûz tÿlàøûnû özönÿ dàüûtmûødû.Àtàsûnûn tÿklèfèylÿ stolun àyàüûndà oturdu.

– Bèz Jàsmènlÿ màràqlànûrûq. Tànûyûrsûnûz ålÿmè?– Bÿlè. Rÿfèqÿm èdè.

111

Vцсal Nuru

– Son dÿfÿ nÿ vàxt gþröødönöz?– O èødÿn ÷ûxàndà. Zàhèd:– Nèyÿ ÷ûxdû èødÿn?– Bèlmèrÿm. Bèr ày èølÿdè ÷ûxdû. Dådè, gådèrÿm

xàrèúÿ. – Kèmènlÿ gådÿúÿyènè dåmÿdè?– Yox. Hànsûsà øèrkÿtlÿ gådÿúÿkdè. Àdûn dåmÿdè.

Sonrà zÿnglÿøÿúÿkdèk.– Nÿ oldu bÿs?– ßlàqÿm ètdè. Ålyàr:– Sÿn onun oülàn dostunu tànûyûrdûnmû?– Jàsmèn o bàrÿdÿ hå÷ dànûømûrdû. Sþz döøÿndÿ

yàyûnûrdû.Zàhèd:– Otåldÿn nèyÿ ÷ûxmûødû?– Bànkà gÿlmÿyÿ gþrÿ. Kèmsÿ tàpøûrmûødû.Ålyàr:– Vÿzèfÿsè...– Øþbÿ mödèrè.– Àydûndû. ×ox sàü ol. Bþyök kþmÿyènèz dÿydè. -

Ålyàr àyàüà durdu vÿ bàøûylà Zàhèdÿ èøàrÿ ålÿdè. Buvàxt qàdûn ÿlèndÿ ÷ày è÷ÿrè gèrdè. Ålyàr tÿøÿkkör ålÿdèvÿ vàúèb èølÿr olduüundàn oturà bèlmÿyÿúÿklÿrènè, suàl-làrû olàrsà yånÿ gÿlÿúÿklÿrènè dådè. Zàhèd vèzèt kàrtûnûqûzà vårmÿyÿ försÿt tàpdû vÿ bèldèrdè kè, Jàsmènlÿ bàülûbèr øåy xàtûrlàsà, mötlÿq zÿng ålÿsèn.

999

112

Blokdàn ÷ûxàndà èkèsè dÿ dàyànûb sèqàråt yàndûrdû. – Bu èøèn ÿn zÿhlÿm gådÿn tÿrÿfè dÿ bàx ålÿ buydu. –

Ålyàr tÿÿssöflÿ dådè vÿ è÷ènè ÷ÿkdè.– Hÿ. Qÿlèzlÿødè, – Zàhèd bàøûnû yållÿdè.– Dåmÿlè, Jàsmènè tàpøûràn àdàm bànkûn mö -

dirindÿn bþyökdör kè, onu otåldÿn orà qoydurub.– Gåtdèk dèrÿndèk yåkÿ kèøèlÿrÿ. Èndè dÿ øèrkÿt ÷ûxdû

ortàyà. Burdà èkè suàl vàr: bèrènúè; ÿgÿr hÿmèn àdàm Jàs-mènè øèrkÿtÿ àpàràúàqdûsà nèyÿ o boydà bànkûnmödèrènÿ àüûz à÷ûb? Èkènúè; Jàsmènè øèrkÿtÿ àpàràn àdàmhÿmèn àdàmdûmû, yoxsà onlàrdàn dà bþyökdö?

– Ö÷önúö dÿ vàr: Yåkÿ kèøèlÿrèn àdè bèr qûzlà nÿ èøè?Gþrörsÿn, bàx bundàn qorxurdum. Bu dÿfÿ dÿ mÿnè÷àüûrûb àüûzlàrûnà gÿlÿnè, dèølÿrènèn dèbèndÿn ÷ûxànûdåyÿúÿklÿr. Yàzûb qoyàúàqlàr kè, Ålyàr bu èøè dÿ à÷àbèlmÿdè. Mÿn bÿdbÿxt oülu nå÷ÿ à÷ûm? Yåddè àrxàdþnÿnèmèn qÿbrènè köröyÿrlÿr. Yåkÿ kèøèlÿr hàsàrûn otÿrÿfèndÿdèr, mÿn boyum ÷àtàr o hàsàrdàn boylànmàüà? –Ålyàr mÿyus hàldà màøûnà tÿrÿf gåtdè.

Màøûnà oturub möhÿrrèkè èøÿ sàlàndà Zàhèd dådè:– Bunu tàpmàlûyûq. Hàsàrûn östönÿ boyumuz

÷àtmûr, àltûndàn làüûm àtàrûq. – Nåúÿ? Màøûn bènànûn qàrøûsûndàn uzàqlàødû.

113

Vцсal Nuru

13

***

Àynà ÷àntàsûndàn blànkû ÷ûxàrdûb hÿkèmèn qàr -øûsûnà qoydu. Dolu bÿdÿnlè, ortà yàølû hÿkèm blànkûgþtöröb gþzdÿn kå÷èrtdè. Sonrà kråslosundà àrxàyà fûr-lànûb rÿfdÿn yàøûl rÿnglè qovluüu gþtördö. Stolun östönÿqoyub à÷dû.

– Jàsmèn bèzdÿ qåydèyyàtdàdû. Àxûrûnúû dÿfÿ yåddè-sÿkkèz ày bundàn qàbàq gÿlèb. – Hÿkèm qovluüàtèkèlmÿmèø råsåptè gþtцröb Àynàyà uzàtdû. – UZÈ-yÿgþndÿrdèm qàyûtmàdû.

– ßmènsènèz? – Mÿn xÿstÿlÿrèmè unutmuràm. Jàsmèn dÿ mÿnèm

sèyàhûmdà olàn ÿn úàvàn dèàbåt xÿstÿsèdèr. Onà xösusèdèqqÿt yåtèrèrdèm.

– Bàøqà nÿ problåmè vàrûydû?– Dà nÿ olsun? Àtàsûndàn dèàbåt kå÷mèødè, úàvàn

yàøûndà ÷ànûnû qurudurdu. – Tåz-tåz gÿlèrdè?– ßvvÿllÿr hÿ. Sonrà yoxà ÷ûxdû. Råsåptèn dàlûnúà

dà gÿlmÿdè kè, gådèb dÿrmànlàrûnû gþtörsön. – Bu dÿrmànlàr pulnàn sàtûlûr? Yoxsà ànúàq

råsåptlÿdè?Hÿkèmèn özönÿ èronèyàlû tÿbÿssöm yàyûldû:– Burdà hÿr øåy pulnàn sàtûlûr. Xÿstÿnèn ÷oxunà

vårmèrlÿr, gþndÿrèrlÿr àptåklÿrÿ.

999

114

– Dåmÿlè, Jàsmèn èstÿdèyè yårdÿn àlà bèlÿrdè. – Ànúàq hÿkèmèn tÿyèn ålÿdèyè dozàlàrû. Hÿmèøÿ

åynè olmur.– Dåmÿlè, bàøqà hÿkèmè olub. Tÿøÿkkör ålèyèrÿm. –

Àynà àyàüà qàlxdû.– Hÿlÿ dÿ ènànà bèlmèrÿm kè, o gþzÿllèkdÿ, o tÿr-

bèyÿdÿ qûz ålÿ fàúèÿvè þlöb. – Hÿ. – Àynà fàl÷ûnûn bènàsûndàn uzàqlàøàndà

þzönÿ vårdèyè sþzö xàtûrlàdû vÿ ÿmènlèklÿ bàøûnû yållÿdè.– Mÿn sþz vårmèøÿm, onun þlöm sÿbÿbènè tàpmàlûyàm.

– Polès àxtàrmûr.– Àxtàrûr. Àmmà Jàsmèn... Nÿ èsÿ.. – Àynà è÷ènè

÷ÿkdè. – Råsåptè gþtörÿ bèlÿrÿm? ×ox sàü olun. – Àynàotàqdàn ÷ûxdû. Dÿhlèzdÿ råsåptè, blànkû ÷àntàsûnà yår-lÿødèrdè, tålåfonu gþtöröb Dànözÿ zÿng ålÿdè vÿ dànûøà-dànûøà ÷ûxûøà tÿrÿf gåtdè.

– Nÿ sölÿnèrdèn, ààz burdà?Àynà tålåfonu ÷àntàsûnà qoyub bàøûnû qàldûràndà

qàrøûsûndà Àspàruxu gþrdö. Qåyrè-èxtèyàrè þzönö ètèrdè,gþzlÿrè dþyökdö vÿ bu dà Àspàruxun nÿzÿrèndÿn yàyûn-màdû.

– Hÿkèmÿ gÿlmèøÿm – Àynà þzönö ÿlÿ àlûb úàvàbvårdè.

– Gÿl gþröm, nÿ hÿkèmènÿ gÿlmèsÿn? – Аynànûnqolundàn tutub qàpûyà tÿrÿf ÷ÿkdè. Àynà dàrtûnûb qol-unu onun ÿlèndÿn ÷ûxàrtmàq èstÿdè, àmmà bàúàrmàdû vÿÀspàruxun dàlûnúà sörönöb è÷ÿrè gèrmÿyÿ mÿúbur oldu.

115

Vцсal Nuru

Pÿrtlèyèndÿn özö, qulàqlàrû àlûøûb yànûrdû. Bèr ànlûqàülûndàn kå÷èrdè kè, Àspàrux ÿl÷ÿkÿn dåyèl vÿ dådèyènålÿmÿsÿ ÷àmààtûn àràsûndà onun sà÷ûndàn sörцyöbàpàrmàqdàn lÿzzÿt àlàúàq, odur kè, bþyrönÿ döøöb dÿh-lèzlÿ bàøà tÿrÿf gåtdè.

– Àllàh sÿnè bèàbûr ålÿsèn...– Kÿs sÿsènè, qànúûq. Gþstÿr gþröm hànsû hÿkèmèn

yànûnà gÿlmèødèn?Àynà dàrtûnûb qolunu onun ÿlèndÿn ÷ûxàrdà bèldè.

Öz-özÿ durdulàr. Àynà pÿrtlèyèndÿn àrtûq hå÷ kèmè gþr-mördö, àmmà hàmûnûn nÿzÿrènè àrtûq úÿlb ålÿmèødèlÿr.

– Àllàh sÿnè yårÿ soxsun... – Ààz, mÿnèm båynèmè nèyÿ tÿrpÿdèrsÿn? Gþstÿr

gþröm, þzönö hànsû kèøèyÿ gþstÿrmèsÿn?– Qàdûn hÿkèmèydè? ßl ÷ÿk. Bu sààt polèslÿrè

tþkÿúÿm burà.– Qàdûn hÿkèmè? – ålÿ bèl Àspàruxun bÿdÿnèndÿn

úènè ÷ûxàrdûlàr, dþnöb oldu normàl àdàm. Nÿyèsÿ xàtûr-làyûrmûø kèmè gölömsöndö, Àynànûn ÿlèndÿn tutub þzqolunà kå÷èrdè vÿ ÷ûxûøà doüru àpàrdû:

– Bàyàqdàn nèyÿ dåmèrsÿn, qàdûn hÿkèmènÿgÿlmèsÿn? – Àspàrux àstàdàn vÿ mölàyèm tÿrzdÿsoruødu. Àynà ålÿ håsàb ålÿdè kè, dönyàdà ÿn èyrÿnú bèrmÿxluqun bþyröndÿ gådèr vÿ hàmû onà nèfrÿtlÿ bàxûr.Bàøûnû qàldûrmàdû, èstÿmÿdè kè, onun qolunà gèrdèyènègþrÿnlÿrlÿ gþz-gþzÿ gÿlsèn. Bu qol dà qoldàn ÷oxúànàvàr tÿlÿsènÿ bÿnzÿyèrdè vÿ o dàrtûnsà dà qolunutÿlÿdÿn ÷ûxàrdà bèlmèrdè.

999

116

– Nÿ dådè hÿkèm, örÿyèm?Àynà dèøènè qûúàmûødû, ÿsÿbèndÿn dàbànûnû yårÿ vu-

rurdu. Bÿdÿnè sèrkÿlÿnèr, àlnûnà döøÿn tållÿrè tètrÿyèdè. – Nèyÿ úàvàb vårmèrsÿn? Àynà èntèqàm hèssèylÿ àlûøûb-yànàn àdàm kèmè

þzönÿ qàpûlûb yol àxtàrûrdû.– Ààz, sÿnnÿn dþlÿm? – Àspàrux dèrsÿyè èlÿ

Àynàyà dörtmÿ vurdu. Àynà qÿfèl zÿrbÿdÿn hûqqûndûsàdà yånÿ onu såvèndèrmÿdè.

– Qànúûq, nèyÿ mÿnè dènnÿn-donnàn ÷ûxàrdûrsàn?Hÿkèm nÿ dådè?

Onlàr xÿstÿxànànûn dàrvàzàsûndàn ÷ûxdûlàr vÿþzönö dàyànàúàüà ÷àtdûrûb, fûsûltûylà dàyànàn àvtobusàmèndèlÿr...

Àynà bu àn yàlnûz bèr øåyè döøönördö; Àspàrux àv-tobusdà þzönö mÿdÿnè gþstÿrmÿyÿ ÷àlûøàúàq, àmmàåvÿ gèrÿn kèmè onu þlÿnÿ qÿdÿr dþyÿúÿk. Nåynÿsèn kè,Àspàruxun dèlènè tÿrpÿtmÿyÿ úÿsàrÿtè ÷àtmàsûn, hÿm dÿhå÷ kèmèn bu sþz-sþhbÿtdÿn xÿbÿrè olmàsûn?

117

Vцсal Nuru

14

***

Kàmàl otàüà gèrÿndÿ Àlpàylà Ålyàr pÿnúÿrÿnènqàrøûsûndà durub sèqàråt ÷ÿkèrdè. Sàlàmlàødûlàr. Àlpàystolunun àrxàsûnà kå÷dè, Ålyàrlà Kàmàl dà onunqàrøûsûndà öz-özÿ oturdulàr.

Àlpày:– Èndè ÿtràflû dànûø, Елйар dà åøètsèn.Kàmàl:– Mÿn yuxàrû qàlxûrdûm, gþrdöm o qohumun jur -

nàlèstlÿ bèzÿ gÿlÿn gÿlèn àt kèmè bþyrömdÿn ÷àpdû эåtdè.Ålyàr:– Hàrà yuxàrû qàlxûrdûn?Kàmàl:– Xutordà bèr fàl÷û vàr, onun yànûnà gådèrdèm.

Àlpày möÿllèm bèlèr, Sàrà mÿnÿ lÿnÿt ålèyèb. Þyrÿndèmkè, o qàdûnûn yànûndà olub. Lÿnÿtè pozdurmàq èstè -yèrdèm, bèr dÿ gþrdöm hÿmèn gÿlèn åvdÿn nÿtÿhÿr÷ûxdûsà gþzö àyàüûnûn àltûnû gþrmÿdè, toqquøduq, ÷þnöbbàxmàdû dà kè, vurub þldördöyö kèmdè.

Àlpày:– ßmènsÿn hÿmèn gÿlèndè?Kàmàl:– Kèmdÿn sþhbÿt gådèr?Àlpày:– O pàtoloq-ànàtom yoxdu, Àynà.

999

118

Ålyàr ålÿ bèl èndè xÿbÿrèn dÿyÿrènè ànlàdû:– Nÿ dànûøûrsàn? Onun nÿ èøè vàr fàl÷ûdà, hÿkèmlÿr

bålÿ øåylÿrÿ ènànûr kè?Àlpày:– Mÿsÿlÿ onun ènànûb, ènànmàdûüûndàn gåtmèr.

Àynà Dànözön rÿfèqÿsèdèr. Bu kèøènèn åvèndÿn dÿ lÿnÿtèo tàpmûødû. Èndè dÿ Àynà hÿmèn lÿnÿtè yàzàn fàl÷ûnûnyànûndàn ÷ûxûr.

Kàmàl þzönö sàxlàyà bèlmÿdè:– Dåmÿlè, lÿnÿtè onlàr qÿsdÿn qoyublàr. Yà dà

Sàrànû þyrÿdèblÿr.Àlpày bàøûylà tÿsdèqlÿdè:– Qÿzåtÿ sånsàsèyà làzûmdûr. Hÿr gön yånè sån-

sàsèyà. Onlàr dà qÿtl olàn yårlÿrdÿn qÿsdÿn bålÿ duà-úàdu ÷ûxàrdûrlàr.Bèlèrlÿr kè, qàdûnlàr bålÿ øåylÿrènxÿstÿsèdèr.

Kàmàl:– Sèz onlàrû nÿzàrÿtsèz qoydunuz gÿlèb gèrdèlÿr

yàtàq otàüûmûzà. Mÿnè dÿ bèàbûr ålÿdèlÿr.Ålyàr:– Èndè onlàrdàn øöbhÿlÿnmÿyèmèn ÿsàsû vàr. Hÿmèn

Àynà Jàsmènèn åvènÿ gådèb, þzönö polès kèmè tÿqdèmålèyèb. Fotorobotunu ÷ûxàrtdûrmûøàm.

– Bu èølÿrèn hàmûsû Dànözön bàøûnûn àltûndàn ÷ûxûr.Þlkÿnèn ÿn ÷ox sàtûlàn qÿzåtè onlàrûndû, hÿr gön yånèhoqqà ÷ûxàrtmàlûdûlàr kè, råytènq döømÿsèn. Hÿ. – Àlpàydöøönúÿlè hàldà bàøûnû yållÿdè, – ÿn bèrènúè onlàr xÿbÿrtutur, nÿtèúÿ bèzÿ mÿlum olmàmûø onlàr yàyûr. Nèyÿ?

119

Vцсal Nuru

Ålyàr:– Þzlÿrè tþrÿdèrlÿr onà gþrÿ. Àlpày:– Èølÿrèmèz bèr döyöndÿdè. Mÿnÿ bàx, sÿn bu

göndÿn o qûzlàrdàn gþzönö ÷ÿkmÿ. Sÿnÿ xösusè tàp -øûrûüûm vàr. – Özönö Kàmàlà ÷åvèrdè. – Sÿn gådÿ bèlÿr -sÿn. Yàxøû xÿbÿrÿ gþrÿ ÷ox sàü ol. ßlàqÿ sàxlàyàrûqyånÿ.

Kàmàl onlàrlà ÿl tutub xödàfèslÿøèb gåtdè. ÀlpàyÅlyàrlà öz-özÿ oturdu. Kèmènsÿ åøèdÿúÿyèndÿn qorxur -muø kèmè pû÷ûltûylà dådè:

– Bèlèrsÿn onlàrûn tÿpÿlÿrèndÿ kèm dàyànûb?..dåmÿlè, bålÿ ålèyèrèk...

15

***

– Yox, ày qûz, nÿ våúèmÿdè øöbhÿlÿnsènlÿr. –Dànöz qolunà gèrmèø Àynàyà dådè vÿ àltûndà durduqlàrûèøûqfor qûrmûzû gþzöylÿ bàxàndà yolu kå÷dèlÿr. Otålènxàlû sàlûnmûø pèllÿlÿrèylÿ qàlxdûlàr.

Àynà:– Burdà gþrsÿlÿr dåmÿzdÿr bèzèm ènformàsèyànû

oüurlàmûsàn?– Oüurlàmàmûøàm. Dönÿn þzdÿrè vårdè. – Burà gÿlèblÿrsÿ bèz nÿ àxtàrûrûq?– Rÿfèqÿsènè. – Burànûn hÿkèmèylÿ dànûøsàq yàxøû olàr.

999

120

Qàpû÷û øöøÿlè qàpûnû à÷dû vÿ onlàrû tÿbÿssömlÿqàrøûlàdû. È÷ÿrè gèrdèlÿr, è÷ÿrèdÿkè zÿngènlèk èstÿr-èstÿmÿzonlàrûn bàxûølàrûnû ÿtràfà dþyökdördö. Àynà gþz -lÿmÿdÿn Dànöz onun qolunà gèrdè vÿ ètÿlÿyÿrÿk àpàrûbkråslodà oturdu, àrxàyà yàyxàndûrdû. Àynà mÿÿttÿlhàldà onà bàxdû vÿ onun nåynÿmÿk èstÿdèyènè ànlàmàüà÷àlûødû. Dànöz Àynànû qoyub tÿlàølà råsåpsèonà yàxûn-làødû:

– Xànûm qûz, rÿfèqÿmèn hàlû pèslÿødè. Mömkönsÿhÿkèm ÷àüûrûn. Tÿzyèqè qàlxûb dåyÿsÿn.

Qûz gàh Dànözÿ, gàh dà kråsoyà sÿrèlmèø Àynàyàbàxdû.

– Xànûm, bèr àz tåz olun. Gÿrÿk bàøûnà qàn sûzà.Otåldÿ þlÿ?

Dànözön tÿlàøû qûzû tålåfonà ÿl àtmàüà mÿúburålÿdè. O, zÿng vurduüu àdàmdàn tÿúèlè foyåyÿgÿlmÿsènè xàhèø ålÿdè. Dànöz gÿldèyè tÿlàølà dà Àynànûnyànûnà qàyûtdû vÿ qûzdûrmàsûnû þl÷örmöø kèmè ÿlènè onunàlûnà qoydu.

– Nåynèrsÿn? – Àynà àstàdàn soruødu.– Tÿzyèqèn qàlxûb.Àynà Dànözön kÿlÿyènè bàøà döødö vÿ hÿyÿúàn-

làndû:– Ày qûz, bèlÿrlÿr, bèàbûr olàrûq. Dànöz, sÿn

nåynèrsÿn? Gÿlèrlÿr. Dànöz ÷åvrèldè vÿ àrxàdàn yàxûnlàøàn àdmènèstrà-

toru vÿ dodàüû sèlèkonlu, àü xÿlÿtlè hÿkèmè gþrdö.Dànöz:

121

Vцсal Nuru

– Pèllÿkÿnè qàlxàndà hàlû pèslÿødè. Bèrdÿn-bèrÿgþzö qàràldû...

Àynà pÿrtlèyèndÿn qûzàrmûødû, sènÿsè tåz-tåz qàlxûbånèrdè vÿ dþyökÿn bàxûøûndàn gþrönördö kè, nÿådÿúÿyènè bèlmèr. Ålÿ bèl Dànözÿ bàxûb gþzlÿyèrdè kè,kÿlÿyènèn àltûndàn nåúÿ ÷ûxàúàüûnû èøàrÿ ålÿsèn. Dànöztålåfonu qulàüûnà tutub kèmÿsÿ zÿng ålÿdè. Sonrà úàvàbàlmàdûüûnà gþrÿ þz-þzönÿ gèlåylÿndè.

Hÿkèm Àynànûn pàltàrûnûn qolunu ÷èrmÿlÿdè, èrèåkrànlû sààtà bÿnzÿyÿn ålåktron tànomåtrè onunbèlÿyènÿ bàülàdû vÿ bàrmàüûnûn uúuylà döymÿnè sûxûb,buràxdû, åkràndà rÿqÿmlÿr sàymàüà bàølàdû.

Àynà bu möddÿt ÿrzèndÿ dèqqÿtlÿ hÿkèmèn àüzûnà,burnunà, gþzönÿ, qàøûnà bàxdû vÿ onà ålÿ gÿldè kè, buqàdûnû hàrdàsà gþröb, hÿttà làp yàxøû tànûyûr. Hàdèqqÿtlÿ bàxdûsà, yàdûnà sàlà bèlmÿdè.

– Tÿzyèqènèz bèr àz yöksÿkdè. Àdmènèstràtor:– Àmbulàns úàüûrmàüà åhtèyàú vàr?Hÿkèm:– Yox. Úèddè dåyèl. Pèllÿlÿrè qàlxûb, örÿk dþyöntösö

àrtûb. Bèr àz otursun dözÿlÿúÿk.Àdmènèstràtor nÿ vàxt försÿt tàpûb èøàrÿ ålÿmèødèsÿ

xèdmÿtúè qûz ÿlèndÿ su dolu uzun stÿkànlà onlàrà yàxûn-làøûb Àynàyà uzàtdû. Àynà suyu è÷èb stÿkànû qàytàrdû vÿþzönö yàxøû hèss ålÿdèyè ö÷ön qàrøûsûndàkûlàrà tÿøÿkköråldè. Dànöz àdmènèstràtorun qàrøûsûnà kå÷dè. Qûzlàhÿkèm gåtdè.

999

122

Dànöz:– Bèz sèzènlÿ gþröømÿyÿ gÿlmèødèk. ×ox özr

èstèyèrÿm bålÿ qàrøûlàødûq.– Buyurun. Dènlèyèrÿm.Dànöz kèmènsÿ åøètmÿsèndÿn åhtèyàtlànûrmûø kèmè

sÿsènè qûsdû:– Bèr àz úèddè mÿsÿlÿdè. Mömkönsÿ... – bàøûnû

ÿmènlèklÿ yållÿdè.Àdmènèstràtor qàrøûsûndàkû àdàmûn nÿ dåmÿk

èstÿdèyènè ànlàdû vÿ onlàrdàn àrxàsûnúà gÿlmÿlÿrènèxàhèø ålÿdè.

Àdmènèstràtor yuxàrû bàøà-èø stolunun àrxàsûnàkå÷dè, ÿlèylÿ xànûmlàrà qàrøûsûndàkû stullàrdà otur-màqlàrûnû tÿklèf ålÿdè vÿ xànûmlàr öz-özÿ oturàndànsonrà þzö dÿ ÿylÿødè.

Dànöz vàxt ètèrmÿdÿn þzönö vÿ rÿfèqÿsènè tÿqdèmålÿdè. Sonrà bèrbàø mÿtlÿbÿ kå÷dè:

– Jàsmènlÿ èølÿyÿn qûzlàrdàn hå÷ olmàsà bèrèylÿgþröøÿ bèlÿrèk?

Àdmènèstràtor onlàrlà bèr nåúÿ sànèyÿ bàxûøàràqsþhbÿtèn hànsû èstèqàmÿtdÿ gådÿúÿyènè tÿyèn ålÿdè vÿþzönö hàzûrlàdû. – Sèzdÿn ÿvvÿl gÿlÿn polèslÿrÿbàúàrdûüûmûz kþmÿklèyè gþstÿrdèk. Qûzlàrdàn èkèsèylÿdÿ gþröødördök.

– Hÿ, ÿlbÿttÿ. Xÿbÿrèmèz vàr. Sèzèn qonàqpÿrvÿr-lèyènèzdÿn dÿ dànûødûlàr. Nÿ dÿ olmàsà bèzèm qÿzåtpolèslÿrlÿ ÷èyèn-÷èyènÿdè.

– Bålÿ bàøà döøörÿm kè, onlàrûn unutduüu hànsûsà

123

Vцсal Nuru

suàlû vårmÿyÿ gÿlmèsènèz? Àmmà mÿn sèzÿ úàvàb vår-mèyÿ bèlÿrÿm.

– Uzàqgþrÿn olduüunuzu özönözdÿn tÿxmènålÿmèødèm. – Dànöz øåytànè tÿbÿssömlÿ dådè. – Mÿnbèlèrÿm kè, göúlÿ xàtûrlàdûüûnûz bèr èøúè hàqqûndà sorüu-suàlà tutulmàq, bu qÿdÿr èøèn àràsûndà mÿnàsûz yårÿvàxt ètèrmÿk sèzè båzdèrèr. Àmmà bèr ànànûn àülàmàqdàngþzlÿrènÿ qàn gÿlèb, dþymÿkdÿn dèzlÿrènèn ÿtèpàr÷àlànûb, örÿyè nÿ göndÿdèr, onu dà àllàh bèlèr. Bèzèmsèzdÿn èstÿdèyèmèz sàdÿúÿ onunlà èølÿyÿn qûzlàrdànbèrèylÿ dànûømàqdû. Bÿlkÿ hànsûsà qûz Jàsmènlÿ bàülûbèr xàtèrÿ dànûøàr. Bèz dÿ onun hànsû döøönúÿdÿolduüunu tÿxmèn ådÿrèk. – Dànöz gþzlÿrènè ÷ÿkmÿdÿnsusdu vÿ sànkè àdmènèstràtorun döøönúÿlÿrènè gþrmÿyÿ÷àlûødû.

Àdmènèstràtor nÿhàyÿt bàøûnû yållÿdè:– ×àlûøàràm kþmÿk ålèyèm. – Özönö qàrøûsûndàkû

monètorà ÷åvèrdè. Sonrà dÿstÿyè gþtöröb àstàdàn kèmèn-lÿsÿ dànûødû. Bèr àz kå÷mèø ÿyènlÿrèndÿ otålèn xösusèxèdmÿtúè gåyèmè olàn èkè qûz è÷ÿrè gèrdè, sàlàmlàødû vÿàdmènèstràtorun tÿklèfèylÿ stullàrdà ÿylÿødèlÿr.

Àdmènèstràtor àyàüà qàlxdû:– ßgÿr kþmÿyèm sèzè bu qûzlàrlà gþröødör-

mÿkdèrsÿ, buyurun. Hÿttà sèzlÿrè tÿk qoyuràm, åøèt-mèøÿm, qàdûnlàr kèøèlÿrèn yànûndà ràhàt qåybÿtlÿøÿbèlmèrlÿr. – Àdmènèstràtor gölömsÿdè vÿ otàqdàn ÷ûxdû.

Qûzlàrdàn bèrè Àynànûn, o bèrè èsÿ Dànözön yànûndàöz-özÿ oturmuødu. Dànöz bàyàqdàn bÿrè ÿlèndÿ sàx -

999

124

làdûüû tålåfonu stolun östönÿ qoydu, чàntàsûndàn blok -notunu vÿ qÿlÿmènè ÷ûxàrtdû.

– Àdûnûzû bèlmÿk olàr? – ßslèndÿ Dànöz onlàrûnàdlàrûnû sènÿlÿrènÿ tàxdûqlàrû bèrkàlàrdàn oxumuødu.

Àynànûn yànûndà oturàn qûz:– Mÿn Nègàr, o Tàmèllà. Dànöz: – Jàsmènè nåúÿ xàtûrlàyûrsàn?– Bèldèklÿrèmè polèslÿrÿ dåmèøÿm. – Nègàr suàlû

gþzlÿyèrmèø kèmè ànûndà úàvàb vårdè.– Bèlèrÿm. Zÿhmÿt olmàsà, bèzÿ dÿ då.Qûz gþzlÿrènè tåz-tåz qûrpàràq, båynènèn àrxèvènÿ

yånèrdè vÿ Jàsmènè xÿyàlûndà úànlàndûrmàüà úàlûøûrdû: – Ålÿ ÷ox øåy yàdûmdà dåyèl. Nþvbÿlÿrèmèz bèr-

lÿøÿndÿ gþröøördök. O dà hÿrÿnèn bàøû bötön gönö þzèøènÿ qàrûøûrdû. Burdà bàø qàøûmàüà vàxt yoxdu. Yök-löyörlÿr. Ålÿ yàxøûsûnû o ålÿdè, vàxtûndà ÷ûxdû. Yoxsàbèz...

Àynà:– Nåúÿ qûz èdè? – Øÿn, gölÿröz, èstèqànlû, tåz qàynûyûb qàrûøàn... Tàmèllà ÿlàvÿ ålÿdè:– Burdà ÿn vàúèb budu. Øÿn olmàyànlàrû dà

þyrÿdèrlÿr.– Onun såvgèlèsènèn àdû nÿydè? – Dànöz ålÿ soruødu

kè, guyà qûzlàr dåmèødèlÿr, o unudub.Qûz bèr àz döøönöb úàvàb vårdè:– Bèlmèrÿm. Àràmûz o qÿdÿr à÷ûq dåyèldè. Àxû

125

Vцсal Nuru

bèzèm dÿrдlÿømÿyÿ vàxtûmûz olmurdu. Ålÿ èndè dÿ.Tàmèllà ÿlàvÿ ålÿdè:– Hÿ, burdà ètèrdèyèmèz vàxtà gþrÿ ÿlàvÿ èølÿdÿúÿk-

lÿr. Hÿ. Jàsmènèn qÿøÿng gþzlÿrè vàr èdè; màsmàvè.Àüzû-burnu dà ènúÿydè.

-Son suàl,- Àynà xàhèø ådèrmèø kèmè dådè, – Hå÷olubmu kè, Jàsmèn hànsûsà xÿstÿlèyèndÿn dànûøsûn,øèkàyÿt ålÿsèn?

Sökut försÿt tàpûb àràyà gèrdè. Qûzlàr bàxûødûlàr vÿhèss olundu kè, nÿyèsÿ xàtûrlàmàüà ÷àlûøûrlàr. Nÿhàyÿt,Tàmèllà Nègàrûn özönÿ bàxàràq dådè:

– Yox. Dözönö dåyèm kè, yàdûmà döømör bu bàrÿdÿsþhbÿtèmèz. Vàrûydûsà dà hèss ålÿmÿmèøÿm.

– Yÿqèn kè, bunu otålèn hÿkèmè yàxøû bèlÿr? – Àynàqûzlàrdàn soruødu.

– Bunu àdmènèstràtor bèlÿr. Øÿxsÿn mÿn èynÿdÿnqorxuràm. Xÿstÿlÿnÿndÿ dÿ ÷àlûøûràm hÿkèmèn otàüûntànûmûyûm.

Àynà àyàüà durdu.– ×ox sàü olun, qûzlàr. Dànöz dÿ qûzlàr dà àyàüà qàlxdûlàr. Bu vàxt àd-

mènèstràtor è÷ÿrè gèrdè:– Mànå olmàdûm?Dànöz:– Qÿtèyyÿn. – Olmàyà gådèrsènèz?Dànöz:– Hÿ. Sèzÿ mènnÿtdàrûq. Qûzlàr dà ÷ox sàüolsunlàr.

999

126

Àdmènèstràtor ÿlèylÿ qàpûnû gþstÿrdè:– Buyurun. – Àynà onun qàrøûsûndàn sönè

tÿbÿssömlÿ kå÷ÿndÿ, o þzönö sàxlàyà bèlmÿyèbsoruødu:

– Àynà xànûm, sèz tåàtrà gådèrsènèz?Àynà nåúÿ sûxûlmûødûsà bàøûnû qàldûrûb àdmènèstrà-

torun özönÿ bàxmàdàn qàrøûsûndàn kå÷èb qàpûdàn ÷ûxdû.Onu suàlûnà àrxàsûnúà gÿlÿn Dànöz úàvàb vårdè:

– O morqdà èølèyèr. – Úàvàb gþzlÿmÿdÿn otàqdàn÷ûxdû.

Qûzlàr onlàrû otålèn qàpûsûnà qÿdÿr þtördölÿr.Pèllÿkÿnlÿrdÿn döøÿndÿ Àynà Dànözön qolunà

gèrdè. Èøûqforà qÿdÿr döøöndölÿr.Nÿhàyÿt, Dànöz dodàqlàrûnû sökut torunu xèlàs

ålÿdè:– Rolà gèrdèyèmèzè bàøà döødö.– Mÿn xÿúàlÿtèmdÿn þlöb, þlömdÿn qàyûtdûm. – Hÿkèmè èstÿmèødèn, gþrdön.– Onu hàrdànsà tànûyûràm. Yàdûmà döømör.

Otàüûnà gèrmÿk làzûmdûr, sÿnÿdlÿrÿ bàxmàq...– Nèyÿ ålÿ qÿfèl durdun? Mÿn sþhbÿtè hÿkèmèn

östönÿ gÿtèrmÿk èstèyèrdèm.– Onlàr yàlàn dànûøûrdûlàr. Dànöz àyàq sàxlàyûb Àynàylà öz-özÿ durdu:– Nÿ bèldèn?– Àvtobus gÿldè, gÿl oturàq yoldà dåyÿrÿm.Qûzlàr dàyànàúàüà gèrÿn àvtobusun àrxàsûnúà gådèb

àrxà qàpûdàn mèndèlÿr. Èkè oülàn durub onlàrà yår vårdè,

127

Vцсal Nuru

oturdulàr.– Hÿ. De! – özönö Àynàyà ÷åvèrmèø Dànöz dådè.– Onlàr þyrяdèlmèø qûzlàrdû. Sàdÿúÿ Jàsmènèn øÿk-

lènè gþröblÿr. Bèr dÿ kèm nÿ þyrÿdèbsÿ onu bèlèrlÿr.– Nÿdÿn bèldèn?– Qûzlàr dànûøàndà gþzlÿrè dþyökördö, sà÷làrûnû,

bàrmàqàlàrûnû oynàdûrdûlàr. Bu qåyrè-èxtèyàrè prosåsdèr.Bèr-bèrlÿrènÿ bàxûrdûlàr kè, ÷àømàsûnlàr. Làzûm olànyårdÿ bèrè o bèrènèn sþzön kÿsèb dàvàm ålÿsèn kè, dàhàènàndûrûúû gþrönsön. Àdmènèstràtor onlàrà àrxàyûnolduüu ö÷ön durub gåtdè. Gþzömözdÿn pÿrdÿ àsmàqö÷ön. Yÿqèn kè, möstÿntèqlÿrÿ dÿ bu tàmàøànûoynuyubàr. Qûzlàr qÿsdÿn otåldÿ èølÿrènèn àüûrolduüundàn, rÿhbÿrlèyèn onlàrû ÷ox èølÿtdèyèndÿnøèkàyÿtlÿndèlÿr...

– Nèyÿ? – Dànözön màràüû gþzlÿrèndÿn àøûb-dàøûrdû.

Àynà ÿmènlèklÿ dàvàm ålÿdè:– Bèz onlàrûn sÿmèmèlèyènÿ vÿ þyrÿdèlmèø

olmàdûqlàrûnà ènànàq. Fèkèr vårdènsÿ dådè "ålÿ ÷ox øåyyàdûmdà dåyèl"

– Hÿ. – Vårÿúÿyè úàvàblàrà gþrÿ þzönö sûüortàlàdû kè,

àsànlûqlà "bèlmèrÿm, yàdûmdà dåyèl" dåyÿ bèlsèn. Nègàr dådè kè, Jàsmèn øÿn, gölÿröz, èstèqànlû,

qàynûyûb qàrûøàn olub...– Olà bèlÿr dÿ. Tàmèllà hàqlûdû, onlàrà øÿn olmàüû,

àdàmlàrûn özönÿ yàlànnàn gölmÿyè þyrÿdèrlÿr. – Bunu bèlèrÿm. Tàmèllà qÿsdÿn onun sþzönö

999

128

dàvàm ålÿdè kè, Jàsmènèn xàràktårèndÿ onlàrà mÿlumolmàyàn nÿsÿ vàrsà bununlà þrtsön. Bu ÿlà fèkèrlÿøèlèb.Hÿqèqÿtÿn dÿ þrt-bàsdûr ålèyèrlÿr.

– Øÿxsÿn mÿn ènàndûm. Burdà nÿ qÿrèbÿ øåy vàr kè?– Jàsmèn tåmpåràmånt tèpènÿ gþrÿ flåqmàtèk olub:

yÿnè qàràdènmÿz, è÷ènÿ qàpàlû, bèr nþv àdàmàyovuømàz. Àmmà qûzlàrû þyrÿdÿnlÿr psèxolojè bèrnöànsû nÿzÿrdÿn qà÷ûrdûblàr. O, èøèylÿ ÿlàqÿdàr þzönöøÿn, gölÿröz gþstÿrmÿyÿ ÷àlûøà bèlÿr, bu xolårèk tèpÿàèddèr. Àmmà flåqmàtèklÿr nÿ olur olsun, èlk försÿtdÿþz àlÿmlÿrènÿ qàyûdûr, è÷lÿrènÿ qàpànûr vÿ mönàsèbÿtqurmàüà måyèllè dåyèllÿr. Bèr øåy dÿ vàr: Jàsmèn dèàbåtèdè. Pånsèyà àlmàq ö÷ön hÿkèmdÿn kàüûz àlûb. Bu odåmÿkdèr kè, pulà åhtèyàúû olub.

– Yÿnè...– Yÿnè onu bànkà dözÿldÿn àdàmû sonrà tàpûb. Pån-

sèyàyà åhtèyàú olmuyub. Kàüûzlàr qàlûb, – úàntàsûndànhÿkèmdÿn àldûüû råsåptè ÷ûxàrdûb gþstÿrèr, – hÿttà bunudà gþtörmÿyèb. Hàlbukè tåz-tåz yànûndà olmàlûydû.

– Ondà bàøqà hÿkèm tàpûb.– Hÿ. Olà bèlÿr kàrtûylà àlsûn, olà bèlÿr råsåptlÿ. Bunu

hÿkèmèndÿn þyrÿnmÿk olàr. Dÿrmànû ordà vårèrlÿr.– Mÿn þyrÿnÿrÿm àxûrûnúû dÿfÿ nÿ vàxt àlûb. Sÿn

onun tèpènè dÿqèq bèlèrsÿn?– Hÿ. Mÿn onun kètàblàrûnà, bÿzè sÿhèfÿlÿrèn

qûràüûndàkû àdlàrà vÿ xÿttènÿ bàxdûm. ßmènÿm. Bålÿàdàmlàr gåú dostlàøûr, dostlàrûnû unutmur, – Àynàgölömsöndö, – mÿnèm kèmè. Odur kè, bu qûzlàr Jàsmènè

129

Vцсal Nuru

øÿxsÿn gþrmÿyèblÿr. Bèr dÿ bèr øåy vàr: Jàsmènèn dèàbåt-dÿn þlmÿdèyè dÿqèqdèr, bu o dåmÿkdèr kè, yàxøûnÿzàrÿtdÿ olub.

– Hÿ. – Dànöz èndè xàtûrlàmàûø kèmè dådè, –Gþrdön bèz àyàüà duràn kèmè àdmènèstràtor è÷ÿrè gèrdè.O hàrdàsà monètorun àrxàsûndàn bèzÿ gþz-qulàq olub.Mÿn onu göddörÿúÿm.

– ßksènÿ, onun gþzönÿ gþrönmÿk làzûm dåyèl.ßmèn olsun kè, ènàndûq. Tàpûlmàlû bàøqà àdàmdû?

– Kèmdè?– Otålèn hÿkèmè. Ö÷ àydà olà bèlmÿz kè, Jàsmèn onà

bèr dÿfÿ dÿ möràúèÿt ålÿmÿsèn. – Nèyÿ olà bèlmÿz?– Otåldÿ èølÿdèyè vàxtlàr pulsuz àlà bèlÿúÿyè hÿr

øåy onun ö÷ön qÿnèmÿt èdè. Jàsmèn dÿ yàxøû pånsèyààlmàq ö÷ön hÿkèmdÿn àràyûø àlûb, burà dà qåydèyyàtàsàlmûø olà bèlÿr. Sàbàh làzûm olàndà èølÿdèyè yårdÿn dÿàràyûø àlà bèlsèn. Àxû o qàrøûsûnà ÷ûxàúàq àdàm hàqqûndàbèlmèrdè.

– Hÿ àülàbàtàndû. Bèz qàyûdûb hÿkèmlÿ gþröømÿkèstÿdèyèmèzè dåsÿk, yöz úör bÿhànÿylÿ yolà sàlàúàqlàrbèzè. Zàhèdgèl dÿ nåúÿ dÿfÿ gÿlèb-gådèblÿr.

– ßn màràqlû olàn bèlèrsÿn nÿdè? Nèyÿ sàxtàøàhèdlÿrlÿ polèslÿrè ènàndûrûrlàr? Nèyÿ àltû ày ÿvvÿl ÿl-lÿrèndÿn ÷ûxûb vÿzèfÿyÿ gåtmèø bèr qûzûn àdû gÿlÿndÿ buqÿdÿr nàràhàt olurlàr? Otål nÿyè gèzlÿtmÿyÿ ÷àlûøûr?

– Þyrÿnÿúèyèk. Ålÿ bèlèrsÿn tÿkúÿ sÿnèn èstådàdûnvàr – Dànöz zàràfàtyànà Àynàyà ÷èyèn vurub gölöm-

999

130

söndö vÿ tålåfonunu ÷ûxàrdûb nÿyèsÿ àxtàrdû – hÿ, àlà,bu dà hÿkèmèn øÿkèllÿrè.

– Bunu nÿ vàxt ÷ÿkdèn?– Qulàüûmdà. Guyà zÿng vurmuødum. Hÿlÿ

dànûøûqlàrû dà yàzmûøàm.– Hàlàldû sÿnÿ.– ßlà plànûm vàr.– Nÿ plàn?

131

Vцсal Nuru

9 hÿftÿ sonrà

999

132

16

***

Àynà ÷þldÿn gÿlÿn øàppûltû sÿsènè åøèdÿndÿ koldèbèndÿn qÿfèl boynunu uzàdûb, qulàqlàrûnû øÿklÿyÿnúåyràn kèmè yàtàüûndà dèkÿldè. Hèss ålÿdè kè, dÿhlèzdÿkèmsÿ bàrmàqlàrûnûn uúundà yårèyèr. Dèvàrdàkû ålåktronsààtà bàxdû: sààt 03: 32- nè gþstÿrèrdè. Fèkèrlÿødè kè, busààtdà Àspàruxu àyàüûndàn dàrtûb sörösÿn dÿ oyànmàz,yÿqèn åvÿ oüru gèrèb.

Durub åhtèyàtlà qàpûnû àràlàdû, dÿhlèzdÿ yànàn èøûqqàpûnûn àràsûndàn onun östönÿ döødö; sà÷û dàüûlmûødû,àrûq sèfÿtènÿ yàyûlmûø kþlgÿ onun özönö dàhà dà qurugþstÿrèrdè.

Àynà dàbànûnû yårÿ bàsmàdàn dÿhlèzÿ ÷ûxdû. ßy -nèndÿ ÷ÿhràyû rÿnglè gåúÿlèk vàr èdè.

O, qonàq otàüûnà tÿrÿf àddûmlàdû, ÿmèn olmàqèstÿyèrdè kè, Àspàrux oyàqdûr. Àyàüûnûn nÿyÿsÿbulàødûüûnû hèss ålÿyÿndÿ dþøÿmÿyÿ bàxdû vÿ bàøûnûntöklÿrè qàbàrdû, ÿtè örpÿndè; dþøÿmÿdÿ qàn dàmúûlàrûàddûmlàmûødû vÿ döz qonàq otàüûnûn qàpûsûnûn àüzûndàbètmèødè.

Àynà åhtèyàtlà qàpûnû àràlàdû vÿ Àspàruxun àyàüûnûdèvàndà gþrmÿdè. È÷ÿrè gèrmÿk èstÿyÿndÿ ålÿ bèl àyàüûnûyöksÿk gÿrgènlèklè úÿrÿyànûn östönÿ qoydu, dèølÿrèkèlèdlÿndè, gþzlÿrè bÿrÿldè. Otàüûn o bàøûndà-tålåvèzorunqàbàüûndà duràn Jàsmèn onà bàxûrdû. ßllÿrè èlÿ úûrûq

133

Vцсal Nuru

qàrnûnû tutmuødu, bàrmàqlàrûnûn àràsûndàn qàndàmúûlàrû sözölöb dþøÿmÿyÿ döødökúÿ øàppûldàyûrdû.

Bàyàqdàn bÿrè donub qàlàn Àynàyà bèrdÿn ålÿgÿldè kè, Jàsmèn nÿsÿ dådè. Dèqqÿtlÿ onun gþyÿrmèødodàqlàrûnà bàxdû. Hÿqèqÿtÿn yånÿ Jàsmènèn dodàqlàrûtÿrpÿndè:

– Bàlàmû vår! Onu sÿn gþtördön! – Jàsmènàyàqlàrûnû àràlû qoyà-qoyà, àüûr àddûmlàrlà onà tÿrÿfyårèdè. Àynà àrxàyà sû÷ràdû vÿ qàpûnû dàrtûb þrtdö.Tutàúàüûndàn dàrtûb, sàxlàdû. Ålÿ bu àn ÷èynèndÿ bèr ÿlhèss ålÿdè vÿ o sààt dà bàüûrdû, bötön ÿzÿlÿsè gÿrèldè.×åvrèldè vÿ qàrøûsûndà Àspàruxu gþrdö. Bÿrÿlmèø gþ-zlÿrèndÿn yàø pûr÷ûm-pûr÷ûm tþköldö. Sànkè onuboümàq ö÷ön bàøûnû suyun àltûnà soxub, bèr àz sàxlàyûbson àndà ÷ûxàrtmûødûlàr. Nÿfÿsè ÷àtmûrdû, nÿ qÿdÿr tåz-tåz hàvànû sömörsÿ dÿ úèyÿrlÿrè dolmurdu. Dèvàrà nåúÿyàpûømûødûsà ålÿúÿ dÿ quruyub qàlmûødû.

– Nolub? – Àspàrux ÿlèndÿkè dÿsmàllà burnunusûxdûüûndàn sÿsè kàl ÷ûxdû. Dÿsmàl qàn èdè. HÿttàÀynànûn gþzönön qàbàüûndà bèr-èkè qàn dàmúûsû yårÿdöødö. Àspàrux úÿld bàøûnû àrxàyà ÿydè. – Nolub, ààz?Burnumun qànûnû gþröb qorxdun? ×ÿkèl gþröm, gådèmuzànûm. – Àspàrux øèllÿ vururmuø kèmè ÿlènèn è÷ènèÀynànûn özönÿ yàpûødûrûb kÿnàrà ètÿlÿdè.

Àspàrux è÷ÿrè gèrdè. O, qàn olmuø yàstûüû gþtöröbkråsloyà àtdû vÿ uzàndû. Àynà åhtèyàtlà è÷ÿrè gþzgÿzdèrèb Jàsmènè àxtàrdû. Otàqdà bèrúÿ Àspàrux èdè.

999

134

– Gþrmörsÿn burnumun qànû kÿsmèr? Àndûràqàlmûø dèvàndàn özö östÿ yûxûldûm yàtdûüûm yårdÿ.Hÿkèm dåyèlsÿn, bèr øåy ålÿ dÿ. Úànûn yànmûr ÿrènÿ?

– Úÿhÿnnÿmÿ! Þl! Hÿlÿ gÿrÿk gþzöndÿn gÿlÿydèqàn!

– Bàøûmû xàràb ålÿmÿ, ààz, gåt úÿhÿnnÿm olyårènÿ. Làzûm dåyèl. Bàøûnà dÿysèn kþmÿyèn. Mÿnmåyèd dåyèlÿm sÿnÿ åhtèyàúûm olà. Noldu, bÿs, bèrènúègþrÿndÿ örÿyèn yàndû, àülàdûn... Èndè nèyÿ ètÿ dþndön?

– Dàrûxmà, bèr gön sÿnèn dÿ mÿnÿ åhtèyàúûnolàúàq. Ondà dÿrènè soyub ÷ûxàrdàúàm. ßtènè dÿdoüràyûb àtàúàm qàzànà, qàynàsûn. Þzöndÿn bèr øåy÷ûxmàdû, bÿlkÿ sömöyön ànàtomlàrûn èøènÿ yàràdû. –Àynà hèrslè-hèrslè qàpûnû þrtdö. Özönö ÷åvèrÿndÿ Jàs-mènlÿ burun-burunà gÿldè vÿ ålÿ bèl ÿtèndÿn ÿt kÿsdèlÿr:Jàsmèn ÿvvÿlkè yàzûq bàxûølàrûnû onà zèllÿmèødè. Qànûnè÷èndÿ olàn ÿlè yånÿ úûrûq qàrnûndà èdè. Bèrdÿn ÿlènèÀynàyà tÿrÿf uzàtdû vÿ östönÿ yårèdè. O, qànlû bàr-màqlàrûnû Àynànûn qorxudàn àüàrmûø özönÿ, boynunàtoxundurdu.

Àynà dèvàrà sûxûldûqúà Jàsmèn þzönö onà yàxûn-làødûrdû. Nÿhàyÿt burunlàrû, àüûzlàrû, sènÿlÿrè vÿ hÿttàqàrûnlàrû dà bèr-bèrènÿ toxundu. Àynà úÿrÿyàn vurub qu-rutmuø àdàm kèmè àüzûnû à÷ûb, gþzönö bÿrÿldèb,nÿfÿsènè tutub dèvàrà yàxûlmûødû. Jàsmèn Àynànûn è÷ènÿgèrdè. Onun gþzönön qàbàüûndàn ètdè.

Àynànû soyuq tÿr bàsdû. Þlömdÿn àyûlmûø kèmè

135

Vцсal Nuru

nÿfÿsènè buràxdû, àyàqlàrû tàqÿtdÿn döødö vÿ dèvàrûndèbènÿ ÷þkdö.

Àynà sènÿsèndÿ ÷àrpàzlàdûüû qollàrûnû à÷ûb bàxdû:èkèsè dÿ qàn èdè. Pàltàrûnûn yàxàsûnà bàxdû, yàxàsû dà bàt-mûødû. Göúlÿ yårèndÿn durub lÿngÿrlÿyÿ-lÿngÿrlÿyÿhàmàmà gèrdè. Èrè gözgödÿ þzönÿ bàxdû: sèr-sèfÿtè qànàbulàømûødû. Àrtûq ÿmèn oldu kè, Jàsmèn hÿqèqÿtÿn onunè÷èndÿdèr. Bÿdÿnèndÿn ànè tètrÿmÿ kå÷dè. Hÿlÿ uøàqvàxtû åøètmèødè kè, bålÿ ànè tètrÿtmÿ olàndà dåyèrdèlÿr kè,àdàmûn è÷èndÿn ruh kå÷èr.

Àynà ÿllÿrènèn qànûnû yumàq ö÷ön kràntûn àltûnàtutdu. Su ÿlènÿ tþköldökúÿ ÷ànàüûn è÷è qûzàrdû. O,èyrÿnÿ-èyrÿnÿ ÿllÿrènè bèr-bèrènÿ sörtdö, dûrnàüû èlÿqàøûdû, ovúunu doldurub tåz-tåz özönÿ vurdu. Bèrènúèdÿfÿ èdè kè, qàndàn ÷èm÷ènèrdè. Bèrdÿn àülûnà gÿldè kè,bàøûnûn östöndÿ duø vàr, à÷ûb àltûndà durdu. Özönö,boyun-boüàzûnû ovuúlàrû èlÿ ÿsÿbè hàldà kèsÿlÿdè.

...hàmàmdàn yàø-yàø ÷ûxûb mÿtbÿxÿ kå÷dè, bèr dolustÿkàn soyuq suyu bàøûnà ÷ÿkdè, sonrà bèr dÿ doldurubotàüûnà àpàrdû vÿ qàpûnûn úÿftÿsènè àrxàdàn bàülàdû.Yàøàdûüû bu bèr nå÷ÿ àn gþzönön qàbàüûndàn gåtmèrdè.

Àynà stÿkàndàkû soyuq suyu è÷ÿndÿn sonrà þzönöènàndûrmàüà ÷àlûødû kè, gþrdöklÿrè sàdÿúÿ qàràbàsmàdûr,råàllûqdà bålÿ øåy mömkön dåyèl, bu sàdÿúÿ psèxolojèhàdèsÿdèr. Båynè ÷ox yorulub, bèr àz dènúÿlmÿlèdèr.Döøöndö kè, sÿhÿr Åmànûn yànûnà gåtsèn, o qûzdà ÷oxmösbÿt ånårjè vàr. Såànslàrû bèr yànà, àdàm ålÿ onunqàrøûsûndà oturàndà dönyànûn lÿzzÿtènè dàdmûø olur.

999

136

Àynà onu dà qÿràrà àldû kè, Åmànûn yànûndàn÷ûxàndà gådèb Àlmàz Àltunàydàn bèr-èkè hÿftÿlèk èúàzÿàlsûn. Döøönmöødö kè, tåzlèklÿ sànàtorèyà qàpûsûndànè÷ÿrè gèrmÿsÿ, yÿqèn kè, onu Màøtàüà dÿlèxànàsûnàgþndÿrÿúÿklÿr.

17

***

Sààt 08: 20Àynà sÿhÿrè dèrègþzlö à÷sà dà Àspàruxun qÿsdÿn

qàpûlàrû ÷ûrpûb, sÿs-köy sàlmàsûnà ÿhÿmèyyÿt vårmÿdè,onu tÿlÿsdèyè yårÿ yolà sàlmàqdàn úànûnû ÷oxdàn qurtàr-mûødû.

* * *

Bèr nå÷ÿ ày ÿvvÿl – Àspàrux Àynànû àvtobusàþtörÿn gönön sÿhÿrè Àynà Dànözlÿ àldûüû tÿzÿ kostyu-munu gåyènèb èøÿ gåtmèødè. Hÿttà gåyènÿndÿ örÿyè ràhàtèdè kè, Àspàrux qàrà rÿngèn onà yàràødûüûnû þz dèlèylÿdåmèødè, burnundàn tþkmÿzdè. Àmmà hÿmèn gönàxøàm Àspàruxun ènsàfsûzlûüû åvdÿ yånÿ àt oynàtdû:kostyumu Àynànûn ÿynèndÿ gþrÿndÿ onà yàxøûyàràødûüûnû örÿyèndÿ åtèràf ålÿsÿ dÿ, dèlènÿ gÿtèrmÿyèþzönÿ sûüûødûrmàdû. Dèrÿndè kè, bu sààt ÷ûxàrt tullà, bèrdÿ ÿynèndÿ gþrmÿyèm, fàl÷ûlàrà, úàdugÿrlÿrÿoxøàyûrsàn. Sþhbÿt bþyödö, Àynà èlk dÿfÿ àdÿtènè

137

Vцсal Nuru

dÿyèøÿrÿk onà ènàd gþstÿrdè, hÿttà sÿsènè bèr àz yök-sÿltdè dÿ. Àspàruxun båynè ÿmÿllè-bàølû ÷þndö. ßlènèboø qoyub Àynàyà bèr øèllÿ èlèødèrmÿkdÿn dÿ þzönösàxlàmàdû. Àynà dà onu hÿdÿlÿdè kè, yàtdûüû yårdÿbàøûnû kÿsÿúÿk, doüràyûb hÿr tèkÿsènè dÿ bèr dÿrÿdÿ bàs-dûràúàq.

Àspàrux bu hÿdÿyÿ ÿvvÿl kèøè qöruruylà yànàøsàdà, sonràdàn ålÿ bèl jåtonu döødö. Àynàdà o qàbèlèyyÿtènolduüunu àyûq bàølà qÿbul ålÿdè vÿ bèr àz åhtèyàtlàndû.Þzönÿ yàxøû bÿlÿd èdè: þlö kèmè yàtmàüû bàøûnûnkÿsèlmÿsè ö÷ön Àynàyà yàxøû øÿràèt vårÿ bèlÿrdè, kÿs-mÿk èsÿ Àynànûn ÿlèndÿ èkè vur èkèydè. O, hÿmèøÿ håsàbådèrdè kè, qàdûnlàr Èblèsdè, nÿ vàxt nÿ ådÿúÿklÿrènè hå÷Àllàhûn þzö dÿ bèlmèr.

Hÿmèn gön pàltàr östöndÿ øàr kèmè øèøÿn bu sþz-sþhbÿt Àynànûn èynÿyÿ dþnmöø hÿdÿsèndÿn sonràpàrtlàdû. Àspàrux pÿrtlèyènè gèzlÿtmÿyÿ ÷àlûødû, mÿülubolmàdûüûnû gþstÿrmÿk ö÷ön Àynànû fàhèøÿlèkdÿ gönàh-làndûrdû vÿ qûzàrà-qûzàrà dådè kè, pàltàrû dà onà såvgèlèsèàlûb. Hÿttà hÿdÿlÿdè kè, onu gödör, èkèsènè dÿ bèr yårdÿtutub þldörÿúÿk. Qàrdàøûnà, àtàsûnà dåyÿúÿk,qoymàyàúàq onlàrûn àdàm è÷ènÿ ÷ûxmàüà özlÿrè olsun.

Øÿr Àynàyà od vurdu vÿ o hèrsèndÿn yànûb,yàxûldû. Àülàyà-àülàyà otàüûnà gèrèb, qàpûnû bàülàdû.Àspàrux måydàndà qàlèb kèmè durduüunun kåfènèyàøàdû. O, rÿqèbènèn zÿèf dàmàrûnû hÿlÿ ÷oxdàn kÿøfålÿmèødè, körÿyè yårÿ gÿlÿndÿ èstèfàdÿ ådèrdè. Àynàdàn

999

138

qàzàndûüû nèfrÿtè gönö-göndÿn àrtûrsà dà, håsàb ådèrdèkè, åvèn ÿsl kèøèsè mÿhz bålÿ olmàlûdûr. Dostlàrûylà sþh-bÿt döøÿndÿ dÿ qÿtèyyÿtlÿ dåyèrdè: "Àrvàdà gÿrÿk ÷oxöz vårmÿyÿsÿn,– kèøè nÿ èstÿsÿ àrvàd onu ålÿmÿlèdèr.Þzbàøûnà dåyèl kè..."

Bu sonunúu möhàrèbÿ àràlàrûndàkû bötön kþrpölÿrèyàndûrdû. Àynà èndè hÿqèqÿtÿn onun bàøûnû kÿssÿydè"uf" dåmÿzdè vÿ Àspàrux bunu yàxøû bèlèrdè, ànúàqnÿyÿsÿ ömèd bàülàdûüû bèú-bèú bàxàn gþzlÿrèndÿn àydûnbèlènèrdè...

* * *

Sààt: 11: 57Klènèkànûn qàpûlàrû yànà sèyrèlèb à÷ûldû. Àynà

kþnölsöz àddûmlàrlà qåydèyyàt øþbÿsènÿ yàxûnlàødû. Bèrnå÷ÿ dÿqèqÿdÿn sonrà èkènúè mÿrtÿbÿyÿ qàlxmàq ö÷önpèllÿkànà tÿrÿf gåtdè.

Klènèkà þzÿl èdè: Åmà ÿrè Àydûnlà ÿl-ÿlÿ vårèbà÷mûødû. Èkèsè dÿ onun tÿlÿbÿ yoldàøû olmuødu. Àspàruxdà onlàrû yàxøû tànûyûrdû, hÿttà Àspàrux Àynànûn bÿx-tènÿ ÷ûxmàsàydû, èndè bÿlkÿ dÿ Åmànûn yårèndÿolàúàqdû. O vàxtlàr àràlàrûndà qÿrèbÿ bèr “bårmudö÷buúàüû” yàrànmûødû.

Qûzlàr yàtàqxànàdà bèr otàqdà qàlûrdûlàr. Sþhbÿtålÿmÿyÿ hÿmèøÿ försÿtlÿrè olurdu. Ålÿ hÿmènvàxtlàrdà Åmà þz såvgèsè hàqqûndà sþhbÿt sàlmûødû, o,

139

Vцсal Nuru

Àydûnà vurulduüunu dåmèødè. Àydûndàn fÿrqlè olàràq,Àynà onà dostúàsûnà yànàøûrdû, ondàn àldûüû såvgèmåsàjlàrû hàqqûndà Åmàyà bèr kÿlmÿ dÿ dåmèrdè.Åmànûn Àydûnû såvdèyènè åøèdÿndÿ èsÿ såvènmèødè. Ovàxtlàr Àynà dà Àspàruxà olàn såvgèsèndÿn àüûzdo-lusu dànûøàrdû, ålÿ Àydûnà dà tåz-tåz mÿlÿkqèyàfÿsèndÿ påydà olàn Àspàruxu gþstÿrèrdè kè, onàolàn såvgèsè þlsön, ålÿúÿ dost qàlsûnlàr vÿ o, Åmànûnsåvgèsènè gþrsön.

Àynà Åmànûn yàràøûqlû, bèr nþv àdàmû ràhàtlàdànotàüûndàkû özö dolmàtèn ètlÿrèn dÿrèsènÿ bÿnzÿyÿndèvànûndà oturmuødu. Qàrøûsûndàkû èrè àkvàrèumdà tÿn-bÿl-tÿnbÿl özÿn rÿngbÿrÿng okåàn bàlûqlàrûnà bàxûrdû.Åmà onun qàrøûsûndà tÿkÿrlè ofès kråslosundà oturub,àyàüûnû àyàüûnûn östönÿ àøûrmûødû. Àü xÿlÿtènèn ÿtÿklÿrèyànlàrà döømöødö, yàponjà pàr÷àdàn olàn yubkàsû bèràz qûsà olduüundàn dèzèndÿn yuxàrû qàlxmûødû vÿàyàüûnûn àü dÿrèsè nÿzÿrè úÿlb ådèrdè. Sàrûøûn sà÷ûnûnuúlàrû ÷èynènÿ toxunurdu. Psèxèàtr ö÷ön ÿn bþyökxoøbÿxtlèk sàyûlà bèlÿn mölàyèm sèmàsû, qÿøÿng bàlàúàgþzlÿrè, gÿlènúèk burnunà oxøàyàn burnu, göl lÿ÷ÿyèkèmè dodàqlàrû vàr èdè.

Åmà ÿlèndÿ özö àrxàsûnà qàtlànmûø dÿftÿr tut-muødu. Dànûødûqúà hÿrdÿn nÿsÿ qåyd ådèrdè vÿ bötönúànûyànànlûüû èlÿ dèqqÿtènè Àynàyà yþnÿltmèødè.

– Àynà, úànûm, ÿslèndÿ bu ålÿ bþyök problåmdåyèl. Psèxèkàdàxèlè nåyron xÿstÿlèyèdèr. Bèz bèlèrèk kè,

999

140

bötön xÿstÿlèklÿrèn möàlèúÿsè vàr. Ålÿdèrmè, úànûm?Odur kè, bèr nå÷ÿ gönlök såànsdàn sonrà, oturubsààtlàrlà Jàsmènèn hàqqûndà döøönsÿn dÿ, sèmàsû yàdûnàdöømÿyÿúÿk. – Åmà mölàyèm tÿrzdÿ gölömsÿdè.Sþzönön tÿsèrènè Àynànûn özöndÿ àxtàrdû. – Hÿ, úànûm,dåyèrsÿn hÿrdÿn yuxusuzluüun dà olur? Bu tÿbèèdèr.Àèlÿdÿ problåm vàr? Mÿnÿ à÷ûq dåyÿ bèlÿrsÿn. Àxûbèzèm hå÷ vàxt bèr-bèrèmèzdÿn àyrû sèrrèmèz olmàyûb. –Åmà Àynànûn dÿyèøÿn öz úèzgèlÿrèndÿn vÿ sàüà, solàqà÷àn gþzlÿrèndÿn ànlàdû kè, båynèndÿ nÿsÿ hÿqèqÿtÿoxøàyàn øåylÿr quràødûrûr:

– Yox. Yox, nÿ problåm? Ålÿ bèr problåmèmèzyoxdur. – Àynà þzö dÿ bèlmÿdÿn sÿsènè qûsdû.

Åmà gþzlÿdèyè nÿtèúÿnè àldû, àmmà östönö vur-màdû. ßvvÿlkè ènàmlà, àmmà èndè dàhà ÷ox qåy-bÿtlÿøÿn gÿlènlÿr kèmè pû÷ûldàdû:

– Èstÿyèrsÿn Àspàruxu gÿtèr burà, bèr möàyènÿdÿnkå÷sèn. Bu yÿqèn kè, toxum àzlûüûndàndû.

– Nÿ? – Àynà þzönö ètèrdè. – Yo-yox. Yox,Àspàruxluq bèr øåy yoxdur...

– Àydûndûr! Úànûm, burdà utànmàlû nÿ vàr kè? Sÿnqàdûnsàn, hÿr bèr qàdûnûn è÷èndÿ bèr ànàlûq hèssè àlûøûbyànûr. Sÿnèn dÿ bàlàúà bèr problåmèn vàr vÿ o,psèxèkàndà yàrànmûø bàktårèyà kèmè bèr øåydèr. Odur kè,Jàsmèn psèxèkàndà olàn bu dàüûdûúû bàktårèyànûn÷oxàlmàsûnà mönbèt øÿràèt yàràdûb. Gþrörsÿnmè, úànûm,sÿnèn è÷èndÿ gþzlÿyÿn ànà àrtûq dàrûxûr, qûøqûrûr vÿ

141

Vцсal Nuru

èstÿyèr kè, sÿn onu àzàd ålÿyÿsÿn. Þz yårènè è÷èndÿkèànàyà vårmÿlèsÿn! Bu hèss sÿnèn øöurunà tÿsèrålÿdèyèndÿn Jàsmènè gþrörsÿn. ßslèndÿ bötön bu prosås-lÿr sÿnèn bàx buràndà bàø vårèr. – Åmà èøàrÿt bàrmàüûèlÿ sol gèúgàhûnà dþyÿúlÿdè.

– Åmà, mÿn ÷ox hàmèlÿ qàdûn yàrmûøàm.Àülàsûümàz hàllàr gþrmöøÿm... – Àynà bàlûqlàràbàxàràq gþzlÿrè yol ÷ÿkdè.

– Úànûm mÿnèm, ålÿ bèlèrsÿn hÿr øåy bèrdÿn bàøvårèr? Yox. Bàx, sÿn øàrû øèøèrtmÿk ö÷ön nåynèrsÿn?Öförörsÿn. Sÿnèn bèr dÿfÿ vårdèyèn hàvà onu nÿ qÿdÿrøèøèrdÿ bèlÿr kè? Àmmà sÿn dàyànmàdàn öförörsÿn,öförörsÿn, öförörsÿn vÿ bèrdÿn sèfÿtèndÿ nåúÿ pàrtlà yûrsàþzön dÿ sÿksÿnèrsÿn. ×önkè àxûrûnúû nÿfÿsèn onà àrtûqolub. Båynèndÿ dÿ hÿmèn bu øàr prosåsè gådèr. Jàsmènsÿnèn àxûrûnúû nÿfÿsèndè, bununlà dà psèxèkàndà pàrtlàyûøbàø vårèb, úànûm. Yoxsà sÿnèn ÿsÿblÿrèn mÿ nèm kèndÿndþzömlödör. Sÿnèn yàrdûqlàrûnà mÿn bàx sàm bÿdÿnèmdÿ÷èmdèklÿmÿyÿ ÿt tàpûlmàz. Qulàq às, èndè nåylÿmÿlèyèk?Dåmÿlè bålÿ, úànûm, ålåktrèk pày làyûúûsûnû tÿmèr ådÿndÿèlk nþvbÿdÿ orà gÿlÿn ålåktrèk ånårjèsènè nåúÿ kÿsèb èøÿbàølànûlûrsà, bèz dÿ ålÿ bèr ösul dàn èstèfàdÿ ådÿúÿyèk.Sonrà ålåktrèk pàylà yûúûsûndàkû nà sàzlûüûn tÿmèrèbàølàyàúàq. Àydûndûr? Hàzûrsàn? – Åmà ålÿ hÿvÿslÿdànûøûrdû kè, ålÿ bèl àülàyàn uøàüû àl dàdûb, bàü÷àyààpàrûrdû. Àynà onun èndè nÿdÿn bàø làyàúàüûnû dÿqèqlèyèèlÿ bèlmèrdè, odur kè, dondurmà àdû åøèdèb bàü÷àyà gåt-mÿyÿ ràzûlàøàn uøàq kèmè sàkètúÿ bàøûnû yållÿdè.

999

142

– Ondà dur gådÿk, úànûm. Bèrènúè þzömözögènåkoloqà gþstÿrmÿlèyèk.

Åmàylà yàn-yàn àddûmlàyàn Àynà qÿfèl yårèndÿdurdu vÿ gåtmÿyÿ åtèràz ålÿdè:

– Åmà, èndè yox. Bunun ö÷ön bàøqà vàxt gÿlÿrÿm.Èndè hàzûr dåyèlÿm...

– Yox, yox, yox. Þzönö mÿnÿ tànûtmà. Mÿnxÿstÿmè sàüàltmàlûyàm. – Åmà onun qolunà gèrèbqàpûyà tÿrÿf ÷ÿkdè. Àynà gåtmÿmÿk ö÷ön gårè dàrtûndû:

– Åmà, sàbàh gÿlÿrÿm bunun ö÷ön. Bèr dÿ, bèlèrsÿnbàøqà mÿsÿlÿ vàr... Yox, tàm bàøqà.

– Úànûm mÿnèm, åtèràz èstÿmèrÿm. Mÿnÿ yàlàndànbÿhànÿ gÿtèrmÿ. Xÿstÿlèyèn kþkönö tàpmàüà ÷àlûøûràm.Sonrà þzön bèlÿrsÿn. Mÿn sÿnè doümàüà mÿúburålÿmèrÿm kè. Sàdÿúÿ gènåkoloqlà qåybÿtlÿøèb qàyûdûrûq.Bu qÿdÿr àsàn. – Åmànûn nÿ qÿdÿr ènàdkàr qûzolduüunu hÿlÿ tÿlÿbÿ vàxtû àz qàlà bötön yàtàqxànàbèlèrdè. ßksÿr vàxtû dà hàmû Àynà kèmè tÿslèm olurdu.

Onlàr bèrènúè mÿrtÿbÿyÿ döødölÿr. Qàpûdàn sàütÿrÿfdÿ dèvàrà vurulmuø qûzûlû rÿnglè ånsèz lþvhÿyÿ"Gènåkoloq hÿkèm. À. Musàyåvà. " yàzûlmûødû. Åmàqàpûnû dþydö vÿ è÷ÿrè gèrdèlÿr. Musàyåvà Åmànûgþrÿndÿ onu xösusè måhrèbànlûqlà sàlàmlàdû:

– Åmàúàn, gÿrÿk kè, mÿnèm ruhè xÿstÿ gþrkÿmèmyoxdur. Yoxsà qûzlàr gÿlèb ÷àtdûrûblàr kè, mÿnÿsÿbèlÿømèøÿm bu gön.

– Hÿ, – Åmà onun dèlèndÿn sþz tutdu. – Bötönklènèkà bèlèr kè, bu gön ÿsÿblÿømèsÿn, þzö dÿ dÿlè kèmè.

143

Vцсal Nuru

Èndè då gþröm nèyÿ? – Àynà dà onlàrlà sàlàmlàøûb stuldàoturdu.

Musàyåvà bèr àz ÿvvÿl olàn hàdèsÿnè ålÿ bèlbåynèndÿ kènolånt kèmè àrxàyà yûüdû. Stulunu Àynàyàvårÿn gÿnú tèbb bàúûsû pÿnúÿrÿnèn àüzûndà durubqûmûødû. Åmà àrtûq hàdèsÿnèn jànrûnû tèbb bàúûsûnûntÿbÿssömöndÿn bàøà döødö. Musàyåvà sþhbÿtènènhàvàsûnà gèrdè:

– Bàyàq bèr gÿlèn gÿlèb, – àz qàlà mÿnèmlÿ yàøûdolà, unu ÿlÿnèb, xÿlbèrè àsûlûb, dåyèr ö÷ dÿnÿ qûz doü-muøàm. Dåyèrÿm, àllàh sàxlàsûn. Dåyèr kè, bÿs ÿrèm èndèdÿ oülàn èstÿyèr, dåyèr bu dÿfÿ doüum xàràbàsûndàn ÿlèboø gÿlsÿn kö÷ÿdÿ zèngèldÿyÿúÿksÿn. Gÿlèn dÿ àltûàylûqdû. Bàxûrsàn ÿmÿllè-bàølû gÿlèndè hà, dè gÿl mÿnèburdà doüuzdurdu gåtdè dÿ. – Gölöødölÿr. – Dåyèrÿm,yàxøû, èndè nÿyÿ gÿlèbsÿn? Dåyèr kè, gådèb àpàràtdàyoxlàtmûøàm, qûzdû. ßrèmÿ dÿ qorxumdàn dåmèøÿm kè,oülàndûr. O dà hàrdà oülàn ö÷ön nÿ gþrsÿ àlûb yûüûr åvÿ.Màøûn, tàpàn÷à, top – åvè doldurub. Gÿlènÿ dåyèrÿmyàxøû, bÿs mÿn nåynÿyèm? Dèrÿndè kè, bÿs sÿnèn östönÿgþndÿrèblÿr, dåyèblÿr yàxøû hÿkèmdèr, pràktèkàsû ÷oxdur,bèr ÿlàú olsà o bèlÿr. Èndè bu sààt ålÿ ålÿ kè, qàrnûmdàkûoülàn olsun, yoxsà kèøè mÿnè doüràyàúàq. – Yånÿ hàmûgölöødö. Musàyåvà xÿstÿsènèn àüzûnû ålÿ gölmÿlè ÿyèrdèkè, onà bàxàndà þzönö sàxlàmàq mömkön olmurdu.Pÿnúÿrÿnèn àüzûndà duràn qûz àz qàlûrdû uüunub gåtsèn.Àynànûn dà gþzlÿrè gölördö. Åmà hÿrdÿn gþzàltû onàfèkèr vårèrdè. Musàyåvà dàvàm ålÿdè:

999

144

– Dåyèrÿm, ày bàlà, mÿn sÿnèn ö÷ön påyüÿm-bÿrÿm, àllàhàm? Àltûàylûq qàrûnlà gÿlèbsÿn östömÿ kè,bu sààt qàrnûmdàkûnûn úènsèyyÿtènè dÿyèø. Hàrdà gþrölöbkè, hÿkèm úènsèyyÿt dÿyèøsèn? Dådè kè, yox ååy, bÿsxàrèúdÿ bèr möüÿnnè vàr, dåyèrlÿr otuz yàøûndà tÿmèzsönnÿt olub, hÿkèmlÿr onu qûz ålÿyèblÿr. Hÿr øåyè vàr,bèrúÿ doüà bèlmèr. Bèr kèøè dÿ onun ÿrèdèr. Hÿkèmlÿr onunåúÿ ålÿyèb? Bàøûnà dþnöm, ày hÿkèm, sÿn dÿ håylÿ ålÿ.Soruøuràm, bunlàrû hàrdàn bèlèrsÿn? Dåyèr kè, ÿrèmqÿzåt àlmûødû ordàn oxumuøuq. Øÿkèllÿrè dÿ vàr èdè. Nÿbàøûnû àürûdûm, gÿlèn dèrÿndè kè, àtàm þlÿ, ànàm þlÿ,qàrnûmdàkûnû oülàn ålÿmÿsÿn, þzömö úûrûb, qànûmûtþkÿúÿyÿm buràlàrà. Nÿ èllàh ålÿdèm ÿl ÷ÿkmÿdè. Qàn-màdû. Bu úànûyànmûø dà ålÿ bèl måymunà tàmàøàålÿyèrdè. – O, gölöøönÿ àrà vårmÿyÿn tèbb bàúûsûnûgþstÿrdè. – Åmà xànûm, nåynÿsÿm yàxøûdûr? Bu dààülûmà bèrdÿn gÿldè hà. Dåmÿlè, gÿlènè uzàndûrdûm stolà.Ålÿ bålÿ bèr màz yàxdûm. Dådèm, bèr sààt qàlmàlûdûr.Þzö dÿ gÿrÿk dànûømàyàsàn, yoxsà ånårjèn ètÿr. Yàrûmsààtdàn sonrà yàzûüûm gÿldè. Döøörtdöm stoldàn. Nÿdåsÿ yàxøûdû? "Hÿkèm, qàdàn àlûm, uøàüûn úènsèyyÿtèdÿyèødè?" Þzö dÿ àyàqlàrûnû nÿ tÿhÿr sàxlàyûb durubsàgþrsÿydènèz qàrnûnûz úûrûlàrdû gölmÿkdÿn, ålÿ bèl bu sààtàràsûndàn vàqon kå÷ÿúÿkdè. Bèrlÿødèrÿ bèlmèrdè. Dådèm,sÿndÿ àlûnmûr. Ö÷ qûz doüubsàn, sènèrlÿrèn ÷ox ènúÿlèb,bèr dÿnÿ dÿ oülàn doüsàn o sààt qûrûlàúàq. ßrèn àpàrûbbàsàúàq dÿlèxànàyà, gådèb gönö gÿtèrÿúÿk. Àmmà qûz

145

Vцсal Nuru

olsà bÿlkÿ qûrûlmàdû. Màt-mÿtÿl sèfÿtèmÿ bàxûb dådè kè,hÿkèm, sÿn àllàh, döz dåyèrsÿn? Dÿlè olsàm oülumuÿlèmdÿn àlûb, dàlûmà dà bèr tÿpèk vuràrlàr håylÿmè?Dådèm, hÿ úànûn÷ön, gåt ÿrènÿ då kè, bÿs sÿn oülàndoüsàn dÿlè olàúàqsàn. Sènèrlÿrèn bèr-bèr qûrûlàúàq.Bèrtÿhÿr bålÿ bàøûmdàn ålÿdèm. Àyàqlàrûnû àràlû qoyà-qoyà gåtdè. Àmmà bèlèrÿm kè, bu dÿfÿ ÿrènè qoltuüunàvurub gÿlÿúÿk. – Yånÿ gölöødölÿr. – Qÿrèbÿ àdàmlàrvàr dÿ. Gþr hànsû ÿsrdèr, hÿlÿ dÿ bu úàmààt kötdö. Bukèøèbàøû bàtmûø nèyÿ qànmûr kè, nÿ ÿkèr-onu bè÷èr, bÿd-bÿxtèn qûzû nåylÿsèn? Hÿlÿ bèr qàrnû úûrûlà-úûrûlà doüur...

– Bu mÿnèm bàúûlûüûmdû. – Åmà bèrbàø mÿtlÿbÿkå÷dè. – Èstÿyèrÿm onu ÿtràflû möàyènÿ ådÿsÿn.

– Øèkàyÿtèn nÿdÿndè? Åmà Àynàdàn ÿvvÿl dèllÿndè. Bèlèrdè kè, o bèr àz

bålÿ øåylÿrdÿ utànúàqdûr: – Hå÷ ålÿ-bålÿ. Bàx, gþr bèr problåmè yoxdur kè.

Ànà olmàq ö÷ön. Nåúÿ dåyÿrlÿr, bötön èmkànlàrû vàrmû. – Mÿnèm gþzöm östÿ, bu sààt làbàràtorèyàyà

gþndÿrèø yàzàràm, qàn vårsèn. Úàvàbû Sÿnubÿr gÿtèrÿr,bàxàrûq.

Àynà qolunun qàtlànàúàüûndà pàmbûüû tutàràqdèvàndà oturub bàlûqlàrû såyr ådèrdè. Bèldèyè bàlûq xö-susèyyÿtlÿrèndÿn, qÿrèbÿlèklÿrèndÿn dànûøûrdû. Xåylèvàxtlàrûnû þldördölÿr. Bèrdÿn Åmànûn stolununöstöndÿkè qûrmûzû rÿnglè tålåfon sÿsènè bàøûnà àtdû. Budàxèlè tålåfon èdè.

999

146

– Bÿlè. – Åmà dÿstÿyè gþtöröb dådè. – Yox, þzömözgÿlÿrèk. Nÿ dànûøûrsàn? Bu sààt gÿlèrèk. – Åmà dÿstÿyèyårènÿ qoyub såvènúÿk àyàüà durdu. Àynànû tÿlÿs-dèrÿrÿk Musàyåvànûn otàüûnà qàyûtdûlàr.

Musàyåvà qàrøûsûndàkû kàüûzà nÿsÿ qåyd ådèrdè: – Hÿ, gÿlèn, gÿlèn. Qûzûm, èndèdÿn då gþröm, oülàn

èstÿyèrsÿn, yoxsà qûz? Úènsèyyÿt dÿyèømÿk ö÷ön sonràgÿlsÿn uzun nþvbÿyÿ yàzûlmàlû olàúàqsàn. Då, èndèdÿnhÿll ådèm. – gölöødölÿr.

Åmà Àynàdà hànsû mèkroblàrûn olub-olmàdûüûnûbèlmÿk ö÷ön soruødu:

– Bèr øåyè vàr?Musàyåvÿ xÿzènÿ tàpmûø pèràt kèmè àrxàyà

yàyxàndû vÿ àrxàyûn úàvàb vårdè:– Nèyÿ dÿ olmàsûn? Kèmdÿn ÿskèkdèr? Vàrûdûr,

hàmèlÿdèr.– Nÿ? – Àynà bàüûrdû vÿ qulàqlàrûnà ènànmàdû. – Hÿ. Þzö dÿ èkè àylûq. Mÿn bàøà döømörÿm, –

Musàyåvà özönö Åmàyà tutdu, – bu gÿlènlÿr nèyÿþzlÿrèndÿn bu qÿdÿr xÿbÿrsèzdèrlÿr?

– Olà bèlmÿz! Olà bèlmÿz! Bu mömkön dåyèl! –Àynà otàüûn ortàsûndà dþyökdö. Åmànûn såvènúènàràhàtlûüà ÷åvrèldè:

– Nèyÿ olmur, úànûm? Sÿn sàülàmsàn. Uøàüàqàlmàüûn dà normàldûr. Èndè bèldènmè qàràbàsmàlàrûnûnkþkö hàrdàn gÿlèr? Sÿn hàmèlÿsÿn, onà gþrÿ dÿ hàdèsÿsÿnèn øöuràltûndà vàl kèmè oxunur. Båynèndÿ gþröntölÿryàràdûr. Yÿnè bèr nþv yuxu kèmè: yuxudà gþrörsÿn kè,

147

Vцсal Nuru

kèmÿsÿ qonàq gådèbsÿn, durub qàpûsûnûn àüzûndà zÿngèbàsûrsàn. Þzönö þldörÿn tålåfonun sÿsènÿ àyûlûrsàn. –Åmà ÿmènlèklÿ èzàh ålÿdè. Àmmà Àynà onà ålÿ dÿdèqqÿtlÿ qulàq àsmûrdû, fèkrè mÿúràsûndàn ÷ûxmûødû:

– Olà bèlmÿz! Åmà, ènàn mÿnÿ, mÿnèm hàmèlÿolmàüûm mömkön dåyèl... Bu Jàsmènèndè... Jàsmèn... –o bÿdÿnènÿ Jàsmènèn gèrdèyènè dåmÿkdÿn þzönö göúlÿsàxlàdû. Bèldè kè, onsuz dà onà ènànmàyàúàqlàr. Hÿttàsonrà ÿlÿ sàlàúàqlàr.

Åmà onun sþzönö kÿsdè:– Nèyÿ bu qÿdÿr ènàmsûzsàn? Bu þzönÿ qàrøû

hàqsûzlûqdû, úànûm mÿnèm.– Burdà nÿ vàr kè? Gÿl, UZÈ-yÿ gådÿk, qûz sÿnèn

qàrnûndàkûnûn øÿklènè ÷ûxàrdûb vårsèn, àpàr ÷ÿr÷èvÿyÿsàl, às dèvàrdàn.

Onlàr bèrlèkdÿ qonøu otàüà kå÷dèlÿr. Àynà àyàqöstÿhèpnozdà èdè vÿ ålÿ bèl onu qûràqdàn èdàrÿ ådèrdèlÿr.Stolà kþnölsöz uzàndû. Hÿkèm onun koftàsûnûn ÿtÿyènèsènÿsènèn àltûnà qÿdÿr qàldûrdû. Sonrà gål yàxûb, ÿlèndÿkèàü àpàràtû Àynànûn qàrnûnà sörtdö. Hàmû màràqlàåkràndàkû gþröntöyÿ bàxdû. Åmà gölömsöndö:

– Hÿ, hÿ, úànûm mÿnèm, sÿn hàmèlÿsÿn. Tÿbrèkådèrÿm! – Àynà qorxà-qorxà åkrànà bàxdû. Pèràmèdàyàbÿnzÿr àü-qàrà øöànûn ortàsûndà tÿxmènÿn ö÷ sàntèmåtr-lèk röøåymè gþrmÿk olurdu. Àynà hèss ådèrdè kè, bu sààthuøunu ètèrÿúÿk. Onà ålÿ gÿldè kè, qàrànlûq bèr boøluüàyumàlànûr. Qulàüûndà sÿslÿr bèr-bèrènÿ qàrûødû: "Jàs-mènèn uøàüûnû è÷èndÿ dàøûyûr... Jàsmènèn uøàüûnûdoüàúàq... Jàsmèn... uøàq... hàmèlÿ..."

999

148

– Olà bèlmÿz! Mömkön dåyèl! – Øöursuz hàldàbàüûrdû.

Musàyåvà mÿÿttÿl-mÿÿttÿl onà bàxdû. Åmà:– Àynà, úànûm mÿnèm, då gþröm àxû nÿ olà

bèlmÿz? Nèyÿ olà bèlmÿz?Àynà bèr àz duruxub sonrà ÿlàúû kÿsèlmèø hàldà

úàvàb vårdè:– Bu uøàq mÿnèm dåyèl. Qÿtèyyÿn mÿnèm dåyèl.

Jàsmènèndèr. Onundur. O, dönÿn gåúÿ gþzömön è÷ènÿbàxà-bàxà bÿdÿnèmÿ gèrdè, qànû östömÿ bulànmûødû.Onun qàrnûnû àxûrûnúû dÿfÿ mÿn yàrmûøàm, onà gþrÿ dÿbàlàsûnû mÿndÿn èstÿyèr. – Àynà dÿlè kèmè durdu, pàltàr-làrûnû tåz-tÿlÿsèk sÿlèqÿyÿ sàldû.

– Úànûm mÿnèm, bu psèxè prosåsdèr. ßslèndÿ, sÿnhàmèlÿ olduüun ö÷ön onu gþröbsÿn. Bu øöurununbåynènèn dègÿr øþbÿlÿrènÿ gþndÿrdèyè xÿbÿrdàrlûqsèqnàllàrûdûr. Màøûndà olduüu kèmè, bånzèn qurtàràndàqûrmûzû èøûq nåúÿ yànûb kå÷èr, sÿnÿ xÿbÿr vårèr, bàxålÿdèr. Èndè hàmèlÿ olduüunu bötön øöurunlà qÿbul ålÿ,sÿn hå÷ vàxt Jàsmènèn sèmàsûnû gþrmÿyÿúÿksÿn. Sÿnènhàmèlÿ olduüunu qÿbul ålÿmÿyèn, båynènÿ gÿlÿn bàyàqdådèyèm ålåktrèk ånårjèsènè kÿsmÿyèndèr. Èndè ràhàt tÿmèrålÿmÿk olàr. Xÿstÿlÿnmèø nåyronlàrû bèr-bèr möàlèúÿådÿúÿyèk. Yÿnè östö zÿdÿlÿnmèø nàqèllÿrè èzolyàsèyàlåntè èlÿ sàrûyàúàüûq.

– Yox, Åmà, yox! Sÿn mÿnè bàøà döømörsÿn.Mÿn... Mÿn ... Àrtûq nå÷ÿ èldèr kè... bèlèrsÿn mÿsÿlÿ

149

Vцсal Nuru

nåúÿdèr... Àspàruxlà mÿn... Yÿnè dåmÿk èstèyèrÿm kè,Mÿn Àspàruxlà... – Àynà dþyökÿrÿk mönàsèb sþz àx-tàrdû. – Bèz bèr yårdÿ dåyèlèk. – Nÿhàyÿt dåyèb úànûnûqurtàrdû vÿ è÷ènè ÷ÿkdè. Sonrà ÿlàúsûzlûqlà ÿlàvÿ ålÿdè.– Mÿn möqÿddÿs Mÿryÿm dÿ dåyèlÿm. Bàøà döøörsÿn,Åmà? Mÿn ålÿ-bålÿ hàvàdàn, sudàn hàmèlÿ qàlàbèlmÿrÿm àxû. Hå÷ kèm qàlà bèlmÿz... – Àynà nàràhàthàldà quruyub qàlmûø Musàyåvàyà bàxdû: – Bÿlkÿ bumömköndör? Hÿ, bÿlkÿ mÿn bèlmèrÿm? – Àynà stulà÷þkdö vÿ hþnkörÿrÿk àülàdû.

Hå÷ kèm úàvàb vårmÿyÿ sþz tàpmûrdû. Hàndàn-hànà Åmà tèlsèmdÿn àyûlàràq mÿsÿlÿnè àydûnlàødûrmàüà÷àlûødû. O, bàúàrdûüû qÿdÿr mölàyèm tÿrzdÿ dèllÿndè:

– Àxû, úànûm mÿnèm, sÿn èkèàylûq hàmèlÿsÿn. Jàs-mènè èsÿ gåúÿ gþröbsÿn. Bu àràdàkû fÿrqè dÿrk ålÿyÿbèlèrsÿn? – Åmà susub Àynànûn úàvàb vårÿúÿyènè gþ-zlÿdè. Àynànûn bàøû qàlxmàdû. Åmà ÿlàvÿ ålÿdè. – Àynà,úànûm mÿnèm, sÿndÿ àmnåzèyàdûr. Bu sÿnènvÿzèyyÿtèndÿ tÿbèèdèr. Bundàn örÿyènè sûxmà. Ålÿ dÿ bèrøåy dåyèl, àmmà hÿlÿlèk. Tÿúèlè möàlèúÿ olunmàqlàzûmdûr. Bèlèrsÿn, gþzÿlèm, sÿnènlÿ úèddè mÿøüulolmàsàq àqnozèyà dà bàølàyàúàq, hÿlÿ àfàzèyà dà.Bålÿ... Ondàn sonrà sÿnèn bu àüûllû båynènèn sàrüûsû vÿbötön dèodlàrû yànmûø bèr úèhàzà dþnÿúÿk. Ålÿ úèhàzlàrûdà bèlèrsÿn nåynèrlÿr? Onu dà bèlèrsÿn kè, bu tèplè ruhèxÿstÿlÿrè sàüàltmàq möøköldör. Odur kè, úànûm mÿnèm,màrø, mÿnèm otàüûmà. Nÿ durubsàn? Màrø! Màrø!Àülàmàq uøàq èøèdèr. Dur! Tåz ol! Gådÿk èkè rÿfèqÿ qåy-

999

150

bÿtlÿøÿk! Làp dàrûxmûøàm o yàtàqxànàdàkû èllÿr ö÷ön, –Otàqdàn ÷ûxdûlàr.

...hàvà bÿrk èstè èdè. Gönÿø àsfàltû buülàndûrûrdû.Uzàqdàn bàxàndà bènàlàrûn àrxàsûndàn gådÿn øossåyolun östöndÿ gþlmÿ÷ÿlÿr gþrönördö. Sörÿtlÿ øötöyÿnmàøûnlàr èsÿ bu àldàdûúû mÿnzÿrÿnè tåz-tåz pozurdu.

Mÿnzÿrÿ pozàn màøûnlàrdàn bèrè – àü rÿnglè"Pràdo" sàüà, – bènàlàrûn qàrøûsûnà gådÿn yolà buruldu.S. Muxtàrlû kö÷ÿsènÿ gèrèb, bènànûn qàrøûsûndà dàyàndû.

Àynà Åmànûn màøûnûndàn özögölÿr döødö. Àümàøûn dþnöb qàyûtdû. Àynà bèr möddÿt onun àrxàsûnúàbàxdû. Hèss olunurdu kè, Åmà onu måyèd kèmè qàbàüûnàqoyub båynènè kÿsèb, doüràyûb, èzolyàsèyàsû pozulmuøsènèrlÿrènèn östönö sàrûyûb. Bunà bàxmàyàràq, onunbåynènèn hÿlÿ dÿ bèr nå÷ÿ ÿmÿlèyyàtà åhtèyàúû vàr èdè.Þzö dÿ ålÿ èndè bèr tàpmàúàyà ràst gÿlmèødè – hà mèlÿdèr.Ålÿ bèl Àynànûn båynènÿ hàrdànsà su dàmmûødû vÿ bur-nundàn dolàn hàvà nÿtèúÿsèndÿ pàslànmà gåtmèødè, odurkè, mÿntèq pÿrlÿrè fûrlànmûrdû, øöur möhÿrrèkè kèlèdlÿnèbqàlmûødû. Bötön bunlàrà bàxmàyàràq, Àynànûn ÿhvàlûsÿhÿrkènÿ nèsbÿtÿn dÿyèømèødè. O, dàhà ÷ox doümàsûnûàülàmàqdàn yorulub oturàn àdàmà bÿnzÿyèrdè, gþzöndÿyàøû, dèlèndÿ àüûsû, dèzènè dþymÿyÿ tàqÿtè tökÿnmèødè.Sàkètlÿødèrèúè èynÿsè vurulmuø dÿlè kèmè donuq gölöm-sönör, qåyrè øöuru ÿtràfûnà bàxûr vÿ kþnölsöz pèllÿlÿrè÷ûxûrdû. Àmmà è÷èndÿ hànsûsà bèr qövvÿ onà þzönö ÿlÿàlmàüû ÿmr ådèrdè, göúlö olmàüà, döøönmÿyÿ ÷àüûrûrdû.

151

Vцсal Nuru

Àynà lèftè unutmuødu, odur kè, pèllÿkanla qàlxdû.Qàpûsûnûn àüzûnà ÷àtàndà "Màràfon qàlèbè" kèmètþvøödö, dàyànûb nÿfÿs dÿrdè.

Dÿhlèzèn èøûüûnû yàndûrmàdû, ålÿúÿ bèr topà à÷àrûtårmonun östönÿ àtdû, àyàqqàbûlàrûnû ÷ûxàrdûb, àyàüûylàdèvàrûn dèbènÿ tÿrÿf ètÿlÿdè vÿ otàüûnà kå÷dè. ×àntàsûnûstolun östönÿ qoyub, yårèndÿ uzàndû.

Àynà fèkèrlÿødè kè, o, àmnåzèyà olub, yà yox? Bunàúàvàb tàpmàq ö÷ön yånÿ xàtûrlàmàq làzûm èdè. Àynà þz-þzönÿ gölömsöndö. O, fèkèrlÿødè kè, àmnåzèyàlû bèràdàmûn nÿ vàxtsà àmnåzèyà olub olmàdûüûnû döøön-mÿyè, ålÿ þzönön bu þmördÿn ÿvvÿl dönyàdà olubolmàdûüû hàqqûndà sààtlàrlà bàø sûndûrmàüû kèmè bèr øåy-dèr. Bunu dÿqèqlÿødèrmÿyèn bèr yolu vàr èdè, àmmàÀynà bu yollà hå÷ úÿnnÿtÿ dÿ gåtmÿzdè: Àspàruxdànsoruømàq. Àynà bunu mèn dÿfÿlÿrlÿ onun qàrøûsûndààl÷àlmàq håsàb ådèrdè. Hå÷ àülûnà dà sûüûødûrà bèlmèrdèkè, o þzönö nÿ vàxtsà o murdàr mÿxluqà tÿslèm ådÿbèlÿr, øöurlu, yà qåyrè-øöurlu.

Àynà þzönö okåànûn ortàsûndàkû bèr àddûmlûq àdàdàhèss ålÿdè. Yàlqûzlûq vÿ ÷àrÿsèzlèk onu qorxudurdu.È÷èndÿkèndÿn úànûnû qurtàrmàq èstÿyèrdè. Qàrnûnûnbèlènÿúÿyè vàxtlàrû döøöndökúÿ dönyà bàøûnà fûrlànûrdû.Tÿsÿvvör ålÿyèrdè kè, Àspàrux onun hàmèlÿ olduüunubèlÿndÿ nÿ oyunlàrdàn ÷ûxàúàq, bÿlkÿ dÿ àlÿmÿ úàr÷ÿkÿúÿk "bàxûn, mÿn dåyèrdèmmè bu qÿhbÿdèr?"Àtàsûnû, qàrdàøûnû gþzönön qàrøûsûnà gÿtèrdè.

999

152

Àynà bunlàrû fèkèrlÿødèkúÿ àz qàlûrdû hàvàlànsûn.Þzö dÿ hèss ålÿmÿdÿn èndèyÿ qÿdÿr ènkàr ålÿdèyè bötönmöqÿddÿslÿrdÿn kþmÿk èstÿdè.

O, pàltàrlàrûnû dÿyèødè vÿ bàøûnû qàtmàq ö÷ön qonàqotàüûnà kå÷èb tålåvèzoru yàndûrdû.

18

***

Èø sààtû ÷oxdàn bètsÿ dÿ "È÷ÿrè øÿhÿr" måtrosununqàrøûsûndà ÿl-àyàq yûüûømûrdû. Bèr tÿrÿfdÿn måtronunèøûqlû pèràmèdàsû, bèr tÿrÿfdÿn þzönö son dÿbdÿ håsàbådÿn àdàmlàr vÿ bèr dÿ bènànûn qöllÿsèndÿkè sààtûn kèlsÿzÿngè kèmè on dÿfÿ dànqûldàyàràq sökutu pozmàsûÿtràfdà fösunkàr àb-hàvà yàràtmûødû.

Kàmàl màøûnû dàyànàúàqdà sàxlàyûb, èøûqlàrûsþndördö vÿ döødö. Ètè àddûmlàrlà måtronun àrxàsûndàkûQàlà qàpûsûnà tÿrÿf àddûmlàdû. Gþröøÿúÿyè qûzlà kå÷ÿnày tànûø olmuødu; dökànûndà. Qûzûn màràqlû gåyèmè vÿmàkèyàjû àülûnû bàøûndàn hàvàyû àlmûødû: Qûz yàxàsûndàkÿllÿ øÿklè olàn qàrà futbolkà, östöndÿn kàpèøonlu jèlåt,úèblÿrènèn östö dÿmèrlè, bàlàüû dèdèlmèø qàrà rÿnglè qûsàúèns yubkà, dèzènÿ qÿdÿr ÷ÿkdèyè màtros kþynÿklÿrèkèmè nàxûølû bÿnþvøÿyè úoràb vÿ ånlè qàytànlû qàrà kåtàgåyènmèødè. Èrè gþzönön àltûnà qàrà kàràndàøû qàlûn ÷ÿk-mèødè. Àübÿnèz èdè. Dodàqlàrûnà tönd bÿnþvøÿyèpomàdà sörtmöødö. ×èynènÿ döøÿn qàrà sà÷làrûnûn ètè

153

Vцсal Nuru

kÿsèlmèø uúlàrû qûrmûzû boyànmûødû. Boüàzûnà kèpbàülànmûø gömöø zÿnúèrèn klonu èrè ànx èdè. ßynènÿqûsà, dÿrè gþdÿk÷ÿ gåyènmèødè. Gþdÿk÷ÿnèn ÷àl-kå÷èrèà÷ûq olduüundàn àltdàn gåyèndèyè qàrà màykànûnöstöndÿkè hþröm÷ÿk toru gþrönördö. Sàü ÿlènèn dþrdbàrmàüûnà gömöøö rÿnglè möxtÿlèf sèmvollu özöklÿrtàxmûødû vÿ dûrnàqlàrû mànèkör olunmuødu. Yàlnûz solÿlènèn bàø bàrmàüû qàrüà úàynàüûnà bÿnzÿyèrdè: uzundûrnàüûnà qàrà boyà sörtmöødö.

Kàmàlûn àdÿtèydè; gþzÿl bèr qûz gþrÿndÿ sàtûúûnûnöstöndÿn kå÷èb, qànàdlàrûnû yårÿ sörtÿn xoruz hènduøkàkèmè sènÿsènè qàbàüà vårèb ÿtràfûnà fûrlànûrdû, èlàn dèlè÷ûxàrdûb onu ÿlÿ àlmàüà ÷àlûøûrdû. Yàøû-bàøû dà yàdûndàn÷ûxûrdû.

Hÿmèn gön qûz øèrèn dèlènè vÿ èøvÿlè bàxûølàrûnûsÿrgèlÿyèb bèr-èkè øåy àlmûødû Kàmàldàn. Östÿlèk dÿjàkåt kèmè ÷þzölmÿk ö÷ön èlmÿsènè onun bàrmàüûnàèlèødèrmèødè. Qûz dökàndàn ÷ûxàndà Kàmàl onà màøûnlààpàrmàüû tÿklèf ådèb dåmèødè kè, guyà onlàr tÿrÿfÿ gådèr.Qûz dà gölömsönöb soruømuødu kè, o yàøàdûüû yårèhàrdàn bèlèr? Kàmàl sþzön bàøûnà èp sàlmàüû bàúàrûrdû,odur kè, qûzà úàvàb vårmèødè kè, bu øÿhÿr bàlàúàdûr vÿsÿnè gþrÿn bötön yollàr bàøûnû ètèrèb sèzèn kö÷ÿdÿn kå÷èr.O vàxt qûz "È÷ÿrè øÿhÿr" måtrosunun qàbàüûndà döøöbQàlà qàpûsûnà tÿrÿf gådÿndÿ, Kàmàl onun àrxàsûnúàgþzdÿn ètÿnÿ qÿdÿr bàxûb, úèzgè fèlmlÿrèndÿ bölbölötàvàdà löt gþrÿn pèøèk kèmè àüzûnûn suyunu sållÿmÿ àxût-

999

154

mûødû, èstÿdèyè hÿr øåyè gþzönön qàbàüûnà gÿtèrdèkúÿhÿvÿsè bàøûnà vurmuødu. Gàh þzönö sàunàdà, gàh hàn-sûsà ràhàt, mÿnzÿrÿlè yårdÿ, gàh dà doqquzunúumÿrtÿbÿdÿkè åvèndÿ gþrmöødö.

Kàmàl bu gönÿ qÿdÿr hÿr gön o qûzlà möxtÿlèf yår-lÿrdÿ yà àyàqöstö, yà dà màsà àrxàsûndà gþröødö. Hà÷ànfÿøànlûq ådèrdè, qûz yolunu onun ÷àrpàyûsûndànsàlmûrdû kè, sàlmûrdû. ßksènÿ onun qàbàüûnà dÿn àtûbþzönÿ tÿrÿf ÷ÿkèrdè vÿ qà÷ûrdû. Kàmàl dÿnlÿnÿ-dÿnlÿnÿqûzà tÿrÿf gådèrdè, àmmà ÷àtmûrdû kè, tutub gölÿøsèn.Hÿmèøÿ hàràdàsà båø-on dÿqèqÿlèk gþröøÿrdèlÿr, xö-susÿn dÿ qûzûn èstÿyè èlÿ mèllÿtèn gþzöndÿn uzàq yår-lÿrdÿ: yà qÿbèrèstànlûqdà, yà xàràbà qàlmûø zàvoddà, yàdà hþröm÷ÿk sànàtorèyàsûnà dþnmöø yèyÿsèz åvlÿrdÿ.Bu qÿrèbÿlèyèn þzö dÿ Kàmàlû åhtèràslàndûrûrdû. Àdÿt åt-dèyè otål otàqlàrûndàn fÿrqlè yårlÿrÿ dÿvÿt olunmàüû qûzàolàn màràüûnû àrtûrûrdû, hÿr gþröøÿ qÿlÿbÿ ömèdèylÿgådèrdè vÿ ÿlè ÿtÿyèndÿn uzun, àüzû sulu qàyûdàndàyànûb-tþkölördö.

Bugönkö gþröø xösusè èdè. Qûzûn dådèyènÿ gþrÿyånÿ onu þzÿl yårÿ dÿvÿt ålÿmèødè; ènàndûqlàrû hànsûsàmÿlàkÿnèn øÿrÿfènÿ yàxøû bèr ÿylÿnúÿ tÿøkèl ådèblÿr. Butÿklèf Kàmàl ö÷ön Dubàydàn gÿtèrdèyè màlû gþmrökdÿnhàvàyû kå÷èrtmÿk kèmè bèr øåy èdè.

Èndè dàmàüûndà bàhàlû sèqàråt, ÿlèndÿ fûrlàtdûüûà÷àrlàr vÿ vàrlûlàrà mÿxsus ÿdàylà yårèyèrdè.

O, qàlà qàpûsûndàn è÷ÿrè gèrdè. Àxûrûnúû dÿfÿburàlàrà nÿ vàxt gÿldèyènè xàtûrlàmûrdû, ÷önkö hå÷ vàxt

155

Vцсal Nuru

gÿlmÿmèødè. Gåtdèyè Dubày yàrmàrkàlàrû, gÿldèyè þzdökànû olmuødu. Þzönön dådèyènÿ gþrÿ "gÿzèb, gþrmÿkbÿdxÿrúlèk, onunlà-bununlà yåyèb è÷mÿk àvarà÷ûlûqdû...ßsèl kèøè pul yûüàr, bèr dÿ hàrdà ÿlènÿ döødö qàdûnlàrûsåmè÷kà kèmè ÷ûrtlàyàr. O dà pulsuz, hàà. Þzönÿ hþrmÿtålÿyÿn kèøè fàhèøÿyÿ pul vårmÿz, yoxsà olàr onun tàyû ".Bÿzÿn àrsûzlûüûnà, qûrmûzûlûüûnà sàlûb kåyfènèn vur-÷àtlàsûn vàxtû qàdûnlàrûn yànûndà dà dåyèrdè; "qàdûn yàl-nûz ÿylÿnúÿ ö÷öndör". Hÿttà bèr dÿfÿ gön hàyàndàn÷ûxmûødûsà råstorànà àpàrmûødû bu qûzû vÿ hÿmèn vàxtyåyèb-è÷ÿndÿ sþhbÿtlÿrè dàüû-àrànû fûrlànûb àèlÿyÿ, kèøè-qàdûn mönàsèbÿtlÿrènÿ gÿlèb ÷ûxmûødû. Kàmàl qûzûnsþzönö kÿsèb ÿmènlèklÿ dåmèødè: " Qàdûnlàrûn borúukèøèlÿrèn åhtèyàúûnû þdÿmÿkdèr". Qûz åtèràz ålÿmèødè:"Qàdûn qul dåyèl. Bÿzè kèøèlÿr qàdûnû yàtàq pàrtnoyuruhåsàb ålÿdèyè ö÷ön onun àzàd ènsàn olduüunu dÿrk ålÿyÿbèlmèrlÿr ". Kàmàl þzönö àüûllû gþstÿrèb yol-yoldàøûolduüu zÿvvàrlàrdàn åøètdèyè Àdÿmèn ÿhvàlàtûndàn øàhèdkèmè mèsàl gÿtèrmèødè, sonrà dà dåmèødè kè, qàdûn kèøènènqàbûrüàsûndàn yàrànûb, odur kè, þlönúÿ onun quludur,fàhèøÿsèdèr- bèr sþzlÿ onà àèddèr.

Èndè- dàrvàzàdàn è÷ÿrè qÿdÿm bàsûb ÿtràfûnà mÿftunolduüu vàxt yöksÿk sÿvèyyÿlè bèr mÿúlèsÿ dÿvÿt olun-duüunà øöbhÿsè qàlmàdû.

– Qàrdàø, qàrdàø, – yànûndàn kå÷ÿn oülànà sÿs-lÿndè, – Mènèàtör kètàb muzåyè hàrdàdû?

– Burdàn bèr àz yuxàrû qàlxûn. Bu dþngÿdÿdèr.Kàmàl tÿøÿkkör ålÿmÿyè dÿ unudub muzåyÿ tÿrÿf

qàlxdû.

999

156

Èøûq muzåyèn pÿnúÿrÿsèndÿn þzönö qÿmbÿrlÿrènöstönÿ sÿrèb mörgölÿyèrdè. Øàh sàràyûnûn höndörhàsàrûnà bÿrkèdèlmèø mÿøÿlÿ bÿnzÿr àü kö÷ÿ làmpàlàrûÿtràfà yuxàrûdàn boylànûrdû.

Kàmàl bèr àz o tÿrÿf, bu tÿrÿfÿ gÿzèødè. Muzåydÿnyuxàrûdà qÿdèm sàràyûnûn mþhtÿøÿm dàrvàzàlàrûnûgþrdö. Sàràyûn qàrøûsûndàn uzànàn kö÷ÿ bèr àz gånèø èdè:sàü tÿrÿfdÿ èkè mÿrtÿbÿlè qÿdèm åvlÿrèn åyvànlàrû soltÿrÿfdÿ sàkèt vÿ rÿnglè èøûqlàrlà bÿzÿnmèø bàlàúà bàüàbàxûrdû. Kö÷ÿnèn sonundà È÷ÿrè øÿhÿrèn ÿzÿmÿtlè dèvàrû,àrkàlàr gþrönördö.

Kàmàl tålåfonu ÷ûxàrdûb sààtûnà bàxdû. 11: 25 Bèr nå÷ÿ dÿqèqÿdÿn sonrà kþndÿlÿn kö÷ÿdÿn:

"Kè÷èk Qàlà" nûn bàøûndàn hÿmèn qûz þzönö onàgþstÿrdè. Kàmàl onu gþrÿndÿ yårèndÿn dÿbÿrdè vÿyåyèn-yåyèn onun östönÿ gåtdè:

– Àytàm, nÿ tÿnbÿl qûzsàn? Àz qàlà bötön kö÷ÿlÿrègÿzmèøÿm ååy, bàyàqdàn.

– Doürudàn? – Tþvbÿlÿr-tþvbÿsè. – bötön úèddèyyÿtèylÿ dådè. – Olmàyà yoruldun? – Àytàm úànàlàn èøvÿylÿ

soruødu. Kàmàl qÿfèl suàldàn ÿrèdè:– Sÿnè gþzlÿyÿ-gþzlÿyÿ þlmÿyÿ hàzûràm åy, ày

úànû yànmûø, sÿn nÿ dànûøûrsàn? Yorulmàq nÿdè?– Qorx kè, àxûrdà ålÿ olsun. Gözgö buràxmûrdû

åvdÿn ÷ûxûm. – Tà dånÿn sÿhÿrdÿn örÿyènè xÿstÿ sàlûbsàn dÿ o

gözgönön. Hàrà gådèrèk?

157

Vцсal Nuru

– Bèzÿ. – Àytàm qàbàüà döødö. Kö÷ÿ qàrànlûq vÿånsèz èdè. Kàmàl nàbÿlÿd olduüundàn bÿzÿn dèvàrà÷èynènè sörtsÿ dÿ ÷àlûøûrdû Àytàmdàn ÷ox gårè qàlmàsûn.O èlàn kèmè söröøöb gådèrdè. "Kè÷èk Qàlà"nû bèr àzgådèb sàü kö÷ÿyÿ buruldulàr. Burà øÿhÿrèn ÿn ånsèz vÿåyvànlàrû burun-burunà kö÷ÿsèydè. Tÿrslèkdÿn èøûq dàdöømördö kè, Kàmàl tèndÿkè lþvhÿdÿn kö÷ÿnèn àdûnûoxuyub, hàfèzÿsèndÿ sàxlàsûn. Onun ö÷ön buràlàr ÿsllàbèrènt èdè. Èndèdÿn fèkèr gþtörmöødö kè, gölÿøèb qàlèbgÿlÿndÿn sonrà gårè nåúÿ qàydàúàq, buràlàrdàn nåúÿyol tàpûb ÷ûxàúàq? Gÿrÿk özönÿ öz bàülàyûb qûzdànxàhèø ålÿsèn kè, onu gÿtèrdèyè kèmè dÿ þtörsön. Àyrû ÿlàúyox èdè.

Onlàr kö÷ÿnèn àyàüûndàkû èkènúè dàlànà dþndölÿr.Àytàm bèr tàxtà qàpûdàn kå÷dè. Kàmàl örÿyèndÿràhàtlàødû kè, làbèrènt kö÷ÿlÿr àyàüûndàn döødö, ÷àtdûlàr,àmmà è÷ÿrè kå÷ÿndÿ burànûn bàøqà kö÷ÿyÿ à÷ûldûüûnûgþrdö vÿ örÿyèndÿ qûzà sþydö.

Úûüûrà oxøàyàn bèr kö÷ÿ èdè vÿ zÿèf èøûqlànmûøpÿnúÿrÿlÿrè mörgölÿyèrdè. Bèr àz qàbàüà gådèb àdàmboyundàn bàlàúà bèr qàpûdàn è÷ÿrè gèrdèlÿr. Kàmàl bur-nunà dolàn nÿm èyèndÿn bèrúÿ onu ànlàdû kè, yår bå-tondu, dåmÿlè kö÷ÿ dåyèl.

Àytàm soldàkû dÿmèr qàpûnûn qûfûlûnû à÷ûb Kàmàlûè÷ÿrè dÿvÿt ålÿdè. O, bàøûnû ÿyèb qàpûdàn è÷ÿrè gèrÿndÿàøàüû ånÿn pèllÿnèn bàøûndà durduüunu gþrdö vÿyuxàrûdàn àøàüû è÷ÿrèyÿ gþz gÿzdèrdè: Hÿr tÿrÿfdÿ øàmlàr

999

158

yànûrdû. Qàrà pÿrdÿlÿr àsûlmûødû. Otàqdàkû qÿrèbÿ xofàbàxmàyàràq, buhurun bèhuøådèúè ÿtrè àdàmû þzönÿ – busèrlè àlÿmÿ ÷ÿkèrdè.

Onlàr àyàqqàbûlàrûnû sonunúu pèllÿnèn qàbàüûndàsoyundulàr. Bèr nå÷ÿ kåtànûn àràsûndà Kàmàlûn qàràlàklû àyàqqàbûlàrû zÿèf èøûqdà pàrûldàdû.

– Burdà olursàn? – Kàmàl tÿrÿddödlÿ soruødu. – Hÿ. Bèzèm dönyàmûz fÿrqlèdè. Nÿdèr, qàrànlûqdàn

qorxursàn? Kàmàl øöbhÿlÿrdÿn àyûlûb qörurlàndû:– Nÿdÿn? Qàrànlûq yårÿ gÿtèrèbsÿn ålÿ bèlèrsÿn

àrvàddàn qorxànàm? Ålÿ sÿnè bunà gþrÿ såvèrÿm dÿ.Fÿrqlèsÿn! Hÿr øåyèn fÿrqlèdè! ßlàdûr! Mÿn dÿ fÿrqlèúànlàrû xoøduyuràm. – Bèú-bèú gölömsöndö.

– Bu gön ÷ox øåy gþrÿúÿksÿn. Hÿr gön bålÿbàyràm ålÿmèrèk. Sàdÿúÿ bÿxtèn gÿtèrèb kè, sàqqûzûmûoüurlàyà bèlmèsÿn. – Àytàmûn dodàqlàrûnà øåytànètÿbÿssöm yàyûldû, gþzlÿrèndÿ úèn oynàdû.

Sþz Kàmàlûn è÷ènÿ spèrt kèmè yàyûldû vÿ lÿzzÿtdÿnbàøû dumànlàndû. Àytàm qàrà pÿrdÿyÿ tÿrÿf gåtdè.

Kàmàl pÿrdÿdÿn kå÷ÿndÿ mÿÿttÿl qàldû. È÷ÿrèdÿyåddè – sÿkkèz qûz vàr èdè, hàmûsû dà nÿyÿsÿ hàzûrlûqgþrördölÿr: àpàr-gÿtèr èdè. Onlàr dà Àytàm kèmè qåyrè-àdè stèldÿ èdèlÿr.

Kàmàl onà xoø öz gþstÿrÿn qûzlàrlà sàlàmlàødû vÿè÷ÿrè gèrÿndÿ úànûnû ÷ÿkÿn otàüûn xofunu unutdu.Qûràqdà qoyulmuø dèvàndà onà yår gþstÿrdèlÿr, Kàmàl

159

Vцсal Nuru

kå÷èb ÿylÿødè. Bèr qûz gömöø qÿdÿhdÿ è÷kè gÿtèrèb, onàuzàtdû. Kàmàlà ålÿ gÿldè kè, qûz bàxûølàrû èlÿ onu yådè.Bu sÿmèmèlèk Kàmàlû qàrànlûq otàqdà bÿdèrlÿnmèø àyà÷åvèrdè.

Àràkÿsmÿ pÿrdÿ bàülàndû. Àytàm nÿzàkÿt xÿtrènÿondàn özr èstÿyèb bèr àzdàn bàølànàúàq mÿràsèmÿ hàzûr-làømàq ö÷ön pÿrdÿnèn àrxàsûnà kå÷dè. Kàmàl àdûnûbèlmÿdèyè lÿzzÿtlè è÷kèdÿn qurtum-qurtum è÷èb boüàzûnûyàølàyàràq örÿyözÿn otàüûn qÿrèbÿlèklÿrènè àxtàrdû;pÿrdÿnèn àrxàsûndàn è÷ÿrèdÿkèlÿrèn yårÿ ÿyèlèb, nÿsÿgþtöröb-qoyduqlàrû bèlènèrdè, àmmà bötön bu hÿrÿkÿtlÿrotàq kèmè qàrànlûq èdè. O, qàrà pÿrdÿlÿrèn östöndÿkè qûr-mûzû nàxûølàrû èndè gþrdö: yumru dàèrÿnèn è÷èndÿ båøguøÿlè ulduz èdè: påntàqràmmà.

×åvrèlèb bàøûnûn östöndÿkè dèvàrà ÷ÿkèlmèø øÿklÿbàxdû. Øÿkèldÿkènèn nÿ olduüunu èlk bàxûødàn ànlàmàdû,odur kè, bèr-bèr gþrdöyönö dÿqèqlÿødèrmÿyÿ ÷àlûødû:Øÿkèldÿ bèr kèøè sàl qàyànûn östönÿ àrxàsû östÿsÿrèlmèødè. Qollàrû yànlàrà à÷ûlmûødû. Bàøû qàyànûnöstöndÿn àøàüû sàllànmûødû. Dÿrèsè dàrtûldûüûndàn qà -bûrüàlàrû, boüàzûnûn ÿzÿlÿlÿrè gÿrèlmèødè. Gþzlÿrè bÿ -rÿlmèø hàldà dÿhøÿtlÿ bàüûrûrdû. Onun qollàrûnû èrèúàynàqlû ÿllÿr àøàüû sûxûrdû. Àü dÿrèlè qollàr qàdûnà àèdolsà dà qövvÿtlè gþrönördö. O ålÿ bèl dèzlÿrè èlÿ àltûndàkûkèøènèn àyàqlàrûndàn qàyàyà sûxmûødû kè, tÿrpÿnÿbèlmÿsèn. Qàdûn bàøûnû yuxàrû qàldûrûb, dèølÿrènè úànàvàrkèmè qûúàmûødû vÿ uzun kþpÿk dèølÿrèndÿn, dodàüûnûnkÿnàrûndàn ÷ÿnÿsènÿ qàn sözölördö.

999

160

Kàmàl bèr àz dà dèqqÿtlÿ bàxàndàn sonrà o øÿkèldÿkèqàdûnûn vàmpèr olduüunu ànlàdû. Ànè olàràq bÿdÿnèndÿnèstèlèk kå÷dè, örÿyènèn dþyöntösö àrtdû. Hèss ålÿdè kè, rÿngèàllàndû. Yårèndÿn durub bèr dÿ øÿklÿ dèqqÿtlÿ bàxdû:øÿkèldÿkè vàmpèr qàdûnûn dèølÿrè hÿqèqÿtÿn dÿ qànà bàt-mûødû. Hÿttà àltûndàkû kèøènèn sènÿsènÿ döøÿn dàmúûlàrûdà èndè gþrdö. Qàdûn yûrtûúû bàxûølàrû èlÿ onà bàxûrdû vÿbu bàxûølàrû ènànûlmàz dÿrÿúÿdÿ úànlû gþrönördö. Àdàmàålÿ gÿlèrdè kè, bu vàmpèr qàdûn ålÿ èndè øÿkèldÿn ÷ûxûbonun östönÿ àtûlàúàq. Bu vàmpèr qàdûnûn èrè bàøû, ånlèsèfÿtè, àlnûnà qàlxmûø qàrà qàølàrû vÿ dèk àlmàúûüû vàr èdè.Bàøûnà qànàdlàrûnû à÷mûø yàràsà øÿkèllè tàú tàxmûødû.Yàràsànûn gþzlÿrèndÿ èrè qûrmûzû qàø bÿrq vururdu. Sà÷ûbålèndÿn qàlxûb hàvàlànmûø töllÿ bÿràbÿr u÷urdu. Gþydÿbÿdèrlÿnmèø àyû boüàn lopà-lopà boz buludlàr nÿ qÿdÿrdÿhøÿtlè vÿ tufànlû bèr gåúÿ olduüunu gþstÿrèrdè.

Kàmàl hèss ålÿdè kè, örÿyènèn rètmè àrtûr, åhtèràsû vÿøÿhvÿtè gönÿø gþrmöø buzà dþnör. Nÿfÿsè dàràlûr,tûnúûxûr, dodàüû vÿ úèyÿrè quruyur. ßlèndÿkè stÿkànûbàøûnà ÷ÿkdè. È÷dèyè nÿ èdèsÿ xoø dàdû vÿ ÿtrè vàr èdè,àmmà àülûnà nÿ gÿldèsÿ onu bàøûnà ÷ÿkdèyènÿ påømànoldu. Fèkèrlÿødè kè, bÿlkÿ zÿhÿrdèr, àmmà tåz dÿàülûndàn ÷ûxàrtdû. ×önkè båynèndÿ dàhà ÷ox yårè qorxuvÿ hÿyÿúàn zÿbt ålÿmèødè. O, þzönö qàyànûn östöndÿkèàdàmûn yårèndÿ gþrmÿk èstÿmèrdè.

Qà÷màüû döøöndö. Xÿlvÿtúÿ àràdàn ÷ûxmàq ö÷önplàn qurdu kè, sèqàråt ÷ÿkmÿk bÿhànÿsèylÿ ÷þlÿ ÷ûxsûn,

161

Vцсal Nuru

ordàn dà töpörsön dàbànûnà, úÿhÿnnÿm olsun bunlàrûnmÿràsèmè dÿ, ÷àrpàyûlàrû dà. Hèss åtdè kè, bu qàrànlûqàlÿmèn bèr zèbèlè vàr. Àrtûq qûzlàrdàn ÷ÿkèndèyènè þzöö÷ön åtèràf ålÿyèrdè.

È÷dèyè nÿ èdèsÿ mÿdÿsènè qûzûødûrdû, sonrà è÷ènÿ bèrsÿrènlèk yàyûldû vÿ oyànmûø ÿsÿblÿrènè kåylÿødèrdè.Bèrdÿn bèrÿ hÿr øåy dumàn kèmè ÷ÿkèlèb gåtdè, o,yånèdÿn qàrà buludun àrxàsûndàn doüàn bÿdèrlÿnmèøàyà dþndö.

Bàyàq stÿkànû vårÿn qûz måhrèbàn tÿbÿssömö èlÿonà yàxûnlàødû vÿ ÿlèndÿkè dolu qÿdÿhlÿ boøu dÿyèødè:

– Nåúÿdèr? Xoøunà gÿlèr? Bu xösusè göldÿndè. –Àrûq qûz stöàrdåssà tÿbÿssömö èlÿ dådè:

– ßlà øåydèr. – Onà ålÿ gÿldè kè, bötön vàmpèr or-dusunu àltûnà yûxmàüà hàzûrdûr. – Sÿnèn kèmè.

– Dàrûxmûrsàn? Bèr bàúûmûz vàr, o dà gÿlsèn,bàølàyàq. Àmmà göúlö kèøèyÿ oxøuyûrsàn.

– Bèr ordu östömÿ gÿlsÿ ÷ûrtlàyàràm. Gÿl, dèødèyèmsÿnè.

Qûz dèlè èlÿ öst dodàüûnû yàlàdû vÿ sÿsènè bèr àzqûsdû:

– Oooy, sÿn nÿ dànûøûrsàn? Bu qÿdÿr qàdûnlàbàúàrà bèlmÿzsÿn?

– ×ànàvàrà dþnmöøÿm, bu sààt bèr qàdûn sörösönöyåyÿrÿm. – Kàmàlûn dumànlànmûø gþzlÿrè xumàr-làndûqúà xumàrlànûrdû.

– Dèøèn bàtmàz, bèzèm ÷obànûmûz vàr. – Qûz àüzûnûbözdö, – Qàdûnlàrà sörö dåmÿk olmàz.

999

162

– Ày úànû yànmûø, qàdûnlàr kèøèlÿrèn màlûdûr, nÿdåsÿlÿr qÿbuldur. Kösmÿ, sÿn mÿnèm úànûm, kösmÿ,gÿl bÿrè gþröm, sþz dåyèrÿm... – Kàmàl qÿdÿhè bàøûnà÷ÿkèb qûzà qàytàrdû, qûz onà mÿhÿl qoymàdàn pÿrdÿnènàrxàsûnà kå÷dè. Kàmàl onun dàlûnúà gåtmÿk èstÿdè,yårèndÿn durà bèlmÿdè, bÿdÿnè söstlÿødè. Båynè gÿmènènèdàrÿsènè ètèrmèø kàpètànà dþndö vÿ bötön màtroslàrnÿzàrÿtdÿn ÷ûxdû: àyàüûnû bèr àz qàldûrmàq èstÿyÿndÿàz qàldû qàlxûb ÷ÿnÿsènè dàüûtsûn, yårÿ qoymàqèstÿyÿndÿ ÿsÿbèlÿømèø kèmè ÷ûrpûldû. Bàøûnû qàldûrûbÿtràfûnà bàxdû; o ày yox, èndè gönÿø èdè – èstèdÿnyànûrdû, hÿr øåy plànåtÿ dþnöb bàøûnà fûrlàndû vÿ gåt-dèkúÿ dumàn qàtûlàøûrdû. Onun gþzöndÿ èøûqlàr bèr-bèrènÿ qàrûødû, yàxûldû, sonrà uzun qàrà kþlgÿlÿr gþrdö.Sÿslÿr gåtdèkúÿ quyunun dÿrènlèklÿrènÿ åndè vÿ bàtdû.

Qûzlàr monàstr ràhèblÿrè kèmè qàrà lÿbbàdÿ gåyènèb,kàpèøonlàrû bàølàrûnà kå÷èrmèødèlÿr, ÿllÿrèndÿ tutduqlàrûøàmûn èøûüûndà özlÿrè qorxunú gþrönördö. Onunqàrøûsûndà öz-özÿ dàyàndûlàr vÿ ovuúlàrûnûn è÷èndÿ tut-duqlàrû øàmû bèr-bèrlÿrènÿ uzàtdûlàr. Sonrà Munè qÿdèmØumår dèlèndÿ duà oxudu. Kàmàlûn bàøûnûn östöndÿdurdu, ÿlèndÿkè øàmû ÿyèb ÿrèntèsènè onun àlnûnàdàm÷ûlàtdû. Sonrà bàøûnû qàldûrûb özönö øÿklÿ tutdu:

– Åy ànàmûz Lèlèz, sÿnÿ nþvbÿtè ûtûkànû gÿtèrmèøèk!Xàèn Àdÿm oülunun qànûnû qÿbul åt! – qûzlàr hàmûsûxorlà tÿkràrlàdûlàr. Munè dàvàm ålÿdè, – Sÿnÿ vÿ sÿnènqûzlàrûnà hàqsûzlûq ådÿn Àdÿmdÿn qèsàs àlmàüà bèzÿ göú

163

Vцсal Nuru

vår! Àl÷àldûlmûø bàúûlàrûmûzûn èntèqàmûnû àlmàüà bèzÿúÿsàrÿt vår! Åy gþylÿrèn dÿrènlèyèndÿ bàsdûrûlmûø ànàmûz,dþyölÿn, àldànàn, ÿzèlÿn, ÿskèldèlÿn vÿ hàqlàrû yåyèlÿnqàdûnlàrûn qèsàsûnû Àdÿmèn oülundà qoymà! XàènÀdÿmèn oülunun qànûnû qÿbul åt! – Yånÿ hàmû xorlà ö÷dÿfÿ tÿkràrlàdû. Sonrà qûzlàrdàn èkèsè onun kþynÿyènè,màykàsûnû ÷ûxàrtdû. Dèvànûn àrxàsûndàn xösusè dÿmèrxÿrÿyè gÿtèrèb ortàyà qoydulàr. Kàmàlû dèvàndàn gþtöröbxÿrÿyÿ uzàtdûlàr. Xÿrÿyè gþtördölÿr vÿ pÿrdÿnèn àrxàsûnàkå÷dèlÿr. Onu hàzûrlàdûqlàrû xà÷à bÿnzÿyÿn xösusè stolunöstönÿ uzàtdûlàr. Qollàrûnû yànlàrà à÷ûb bàülàdûlàr.

Kàmàlûn gþzö tàvànà dèrÿndè: tàvàndàkû Lèlèz dÿ oqÿdÿr úànlûydû kè, ÿlènè sörtöb bàxmàsàn øÿkèl olduüunàènànmàzdûn. Stoldà uzànàn àdàmà ålÿ gÿlèrdè kè, Lèlèzonun östöndÿ oturub vÿ gþrönÿn uzun dèølÿrènè bu sààtÿtènÿ bàtûràúàq. Hÿttà øàmlàrûn èøûüûndà onun sà÷làrû tÿr-pÿnèrdè dÿ.

Qûzlàr Kàmàlûn ÿtràfûnà xåylè øàm dözmöødölÿr vÿøàm èøûqlàrûnûn yàràtdûüû kþlgÿ onun özöndÿ rÿqs ådèrdè.Hÿr øàmûn yànûndà bèr qûz dàyànmûødû. Bàø tÿrÿfdÿduràn qûzûn sÿsè Kàmàlûn qulàüûnà qÿfèl ÷àtdû.

– ...bu Àdÿm oülu àrvàdûnûn, bàlàsûnûn qàtèlèdèr.Bàúûmûz onun qànûnû ànàmûzà tàpøûrûb. Bu möqÿddÿsgöndÿ bàúûmûzûn ruhu øàd olsun! Onà qàtèlèn ruhunugþndÿrèrèk. Ànàmûzà qövvÿt olsun! Onà xàèn kèøènènqànûnû vårèrèk. Bèzÿ úÿsàrÿt olsun! Bèz qèsàs àlûrûq.–Øàm èøûüûndà Munènèn özönön úèzgèlÿrè vÿ dÿrèn qûrûølàrû

999

164

dàhà dà qorxunú gþrönördö. O, kàsàdàkû suyu Kàmàlûnàlnûndàn gþbÿyènÿ qÿdÿr àxûtdû. Øumår dèlèndÿ duàoxudu vÿ qûzlàr bÿzè hèssÿlÿrè tÿkràrlàdûlàr. Kàmàlûnbàøûnûn àltûndàkû dàyàüû gþtördölÿr vÿ onun bàøûøÿkèldÿkè kèøènèn bàøû kèmè bÿdÿnèndÿn àøàüû sàllàndû.Boüàzûnûn dàmàrlàrû, ÿzÿlÿlÿrè gÿrèldè, gþzlÿrèhÿdÿqÿsèndÿn ÷ûxûrdû vÿ sÿsè ÷ûxmàsà dà àüzûnû à÷àbèldèyè qÿdÿr à÷ûb bàüûrûrdû. O, èndè dÿ bàø dèvàrdà÷ÿkèlmèø øÿklè gþrördö: øÿkèldÿkè Lèlèz mÿzlum bèrqàdûn gþrkÿmè èlÿ onà bàxûrdû vÿ bàxûøûylà ålÿ bèl onuxèlàs åtmÿyÿ göúö ÷àtmàdûüûnû, hÿr øåyèn àrtûq gåúolduüunu, hÿttà onà èndè rÿhmè gÿldèyènè èfàdÿ ådèrdè.

...stolun yànlàrà à÷ûlmûø qollàrûnûn àltûndàn àrxàsûnàkàtåtår tàxûlmûø nàzèk èynÿlÿrè ÷ûxàrtdûlàr. Hÿrÿsè bèrtÿrÿfdÿn hÿmèn èynÿlÿrè Kàmàlûn qoltuüunun àltûndàkûvånà dàmàrûnà bàtûrdûlàr, sonrà fûrlànàn pÿr sÿsè åøèdèldèvÿ àü boru sörÿtlÿ doldu. Kàmàl ÿsmÿyÿ bàølàdû. O gåt-dèkúÿ dàhà ÷ox qûr-qûú olub, ålåktrèk stolundà úÿrÿyànàqoøulmuø àdàm kèmè tètrÿdè, bÿbÿklÿrè àz qàldû yu-vàsûndàn ÷ûxûb, yårÿ döøsön.

Fûrlànàn pÿrèn sÿsè kÿsèlÿndÿ èynÿlÿrè ÷ûxàrtdûlàr.Bèr qûz kàsàdà ÿtèrlè su gÿtèrdè. Qûzlàrûn bþyöyö èynÿnènyårènè yàrànû tÿmèzlÿyÿn tèbb bàúûsû kèmè yudu.

Onlàr kå÷èb dèvàrdàkû mÿzlum bàxûølû Lèlèzènqàrøûsûndà durdulàr. Kÿnàrdà sàllànàn qotàzlû kÿndèrlÿrè÷ÿkdèlÿr vÿ otàüûn bötön qàrà pÿrdÿlÿrè yànlàrà yûüûldû.

Qûzlàrûn bþyöyö nþvbÿtè duànû oxudu. Nÿhàyÿt,

165

Vцсal Nuru

mÿzlum bàxûølû Lèlèzèn gþzlÿrèndÿn qàn sözöldö. Qànonun yànàüûndàn àxàràq àøàüûdà qoyulmuø èrè gömöøqÿdÿhÿ tþköldö. Sonrà qàn gþzdÿn kÿsèldè. Gömöøqÿdÿh dolmuødu. Bèr nå÷ÿ dÿqèqÿdÿn sonrà dèvànûnàrxàsûndàkû øÿkèlèn dèølÿrèndÿkè, dodàüûndàkû qàntÿzÿlÿndè. Nÿhàyÿt Kàmàlûn boüàzûnà tàvàndàn qàndàmúûlàdû.

Qûzlàr bu ànlàrû xösusè duàlàrlà qàrøûlàdûlàr. Qûz -làrdàn bèrè èrè qÿdÿhè gþtöröb Munèyÿ vårdè. O, lÿb-bàdÿsènèn àltûndàn bàlàúà bèr kèsÿ torbà ÷ûxàrtdû.Torbànûn àüzûnû qàrà boyànmûø úàynàq dûrnàüûylà à÷ûb,è÷èndÿn duzà oxøàyàn tozdàn qÿdÿhdÿkè qànûn è÷ènÿsÿpdè, qÿdÿhè àstàdàn ÷àlxàlàdû.

– Åy, Àmà ån ànu, ås! nànu Lèllètå! – o qÿdÿhèbàøûnà ÷ÿkdè. Sonrà yànûndàkû qûzà vårdè. O dà sþzötÿkràrlàyûb qàndàn è÷dè vÿ yànûndàkû qûzà þtördö...

999

166

19

***

Dÿstÿyè yårènÿ qoyàn Ålyàr qàrøûsûndà oturubdèqqÿtlÿ onà bàxàn Zàhèdÿ dådè:

– Gþrdön, nåúÿ dåmèødèm ålÿ dÿ oldu.– Nÿ dåyèr?– Dànöz otåldÿ èølÿyÿn Mÿlÿk àdlû bèr qûzlà

gþröøör.– O jurnàlèstdèr. Hÿr yårdÿ tànûøû olà bèlÿr. Bu hÿlÿ

bèr øåy dåmÿk dåyèl.– Sÿnèn qàrøûndàkû àdàm èøènèn påøÿkàrûdû.

Dåmèødèmmè, bu qûzdà nÿsÿ vàr.– Nÿ vàr?– Nåúÿ nÿ vàr? Yànûndà otålèn àdûnû ÷ÿkÿn kèmè

orà qà÷mûødû? Sÿn dÿ dåyèrdèn boø ÷ûxdû. Buyur,è÷ÿrèdÿn bèr qûzlà dostlàøûb. Nèyÿ? Èndè gþrÿk bu Mÿlÿknåúÿ mÿlÿkdè. – Ålyàr mÿmnun tÿbÿssömlÿ gÿrnÿøèb,àrxàyà yàyxàndû, – Bèrúÿ mÿnèm Dànözlÿ úèúè-bàúûlûüûm qàlûb. Èndè o nÿ þyrÿnsÿ, bèz dÿ þyrÿnÿúèyèk.

– Gÿrÿk bànkûn önvànûnû dà vårÿydèn, gådèbrÿfèqÿsèylÿ tànûø olàydû.

– Àülàbàtàndû. ×àüûrûb båynènè doldurmàq làzûmdû.Jurnàlèstdèr dÿ, rÿhbÿrlèyèn yànûnà ÷ûxûb mösàhèbÿhàzûrlàsûn. Bèrè vàr bèzÿ vårdèklÿrè rÿsmè úàvàb, – Ålyàrkèmènsÿ àüzûnû ÿyÿrÿk – "vàkànsè kå÷èrèlèb, èmtàhànvårèb, qÿbul olub", bèrè dÿ vàr jurnàlèstlÿ sþhbÿtlÿøÿ. O

167

Vцсal Nuru

øåytàn qûz sþz àlà bèlÿr.– Bu dà sÿnèn "øàhmàt" tàktèkànà àèddè? – Zàhèd

rèøxÿndlÿ gölömsöndö. – Zàhèd, – Ålyàr qàølàrûnû döyönlÿdè, – mÿn úèddè

àdàmàm. Bÿlè, bu pèyàdàmûn nþvbÿtè gådèøèdèr. – ßgÿr Mÿlÿk Jàsmènèn rÿfèqÿsè olubsà, bèr yårdÿ

èølèyèblÿrsÿ dåmÿlè, o qàøqàldàq àdmènèstràtor bèzèbàøqà qûzlàrlà gþröødöröb.

Ålyàr döøönúÿlè bàxûølàrûnû Zàhèdèn özöndÿgÿzdèrdè.

– Ålÿ olsà, dåmÿlè, bèzè àldàdûb. Nèyÿ àldàtsûn kè?Qûzûn ÿrèzÿsènè gþrdök, ordàn sàü-sàlàmàt ÷ûxûb,vÿzèfÿyÿ gådèb. Nÿyè gèzlÿtsènlÿr?

– Þyrÿnmÿk làzûmdûr gþrÿk Mÿlÿk kèmdè.– Ondà dur gåtdèk. Dåyÿsÿn, èz tàpûlûr.

999

168

20

***

Mÿlÿk hÿkèmèn otàüûnà gèrèb qàpûnû bàülàdû.Þzöylÿ gÿtèrdèyè söpörgÿnè kÿnàrà sþykÿdè vÿ tozàlànûstolun östönÿ qoyub ÿtràfà gþz gÿzdèrdè. Àxtàrûøûhàrdàn bàølàyàúàüûnû tÿyèn ålÿmÿyÿ ÷àlûødû. Stolunsèyèrmÿlÿrènè bèr-bèr ÷ÿkèb qàrøûsûnà ÷ûxàn kàüûzlàrà tåz-tÿlÿsèk gþz àtdû. Sèyèrmÿlÿrè þrtöb àrxàsûndàkû rÿfÿ÷åvrèldè. Qovluqlàrûn östönö oxuyub bèrènè gþtördö.À÷dû vÿ qovluüà tèkèlmèø fàyûllàrûn è÷èndÿkè "À4"-lÿrèsÿhèfÿlÿdè.

×þldÿn hÿkèmèn sÿsè gÿldè. Hèss olunurdu kè, àd-mènèstràtorlà dànûøà-dànûøà yàxûnlàøûrlàr. Mÿlÿk tåz-tÿlÿsèk qovluüu þrtöb yårènÿ qoymàüà ÷àlûødû.Hÿyÿúàndàn ÿllÿrè ÿsdè, qovluüu yårènÿ qoyà bèlmèrdè,hÿkèm èsÿ àddûm-àddûm qàpûyà yàxûnlàøûrdû.

Qovluq Mÿlÿyèn ÿlèndÿn döødö. Kàüûzlàr dàüûldû.Mÿlÿyèn örÿyè àz qàldû àüzûndàn ÷ûxsûn. Yårÿ dàüûlmûøkàüûzlàrû sèyèrèb yûüdû vÿ nåúÿ gÿldè qoydu qovluüunàràsûnà. Mÿlÿk qovluüu yårènÿ qoymàüà bèr dÿ ÷ÿhdålÿdè. Hànsûsà fàylûn àràsûndàn döømöø kàrt yårdÿqàlmûødû.

Qàpûnûn tutàúàüû àøàüû ÿyèldè, qàpû è÷ÿrè à÷ûldû vÿhÿkèm è÷ÿrè gèrdè, bèr ànlûq àyàq sàxlàyûb onun stolununqàr øûsûndà àrxàsû onlàr tÿrÿfÿ yårÿ ÷þmÿlmèø xàdèmÿnègþrdö.

169

Vцсal Nuru

Mÿlÿk sÿsè åøèdèb àyàüà durdu, onlàrà ÷åvrèldè vÿtÿÿúúöblö bàxûølàrûylà ràstlàødû. Tÿmkènlÿ ÿlèndÿkèsàplû tèkèø èynÿsènè qàrøûyà uzàtdû.

– Bu sèzèn otàqdà nÿ gÿzèr?Bàxûølàr èynÿyÿ yþnÿldè. Hÿkèm ÿlènè uzàdûb èynÿnè

àldû:– Hÿ. Dönÿn sÿndÿn àldûüûmdû. Tèkdèm, orà tàxtàyà

sànúdûm kè, gÿlÿndÿ vårèm. – Qàytàrûb Mÿlÿyÿ vårdè.Mÿlÿk èynÿnè àlûb yàxàsûnà sànúdû.

Qàpûnûn àüzûndà duràn àdmènèstràtor hÿlÿ dÿ ÿlènèàrxàsûnà qoyub fàøèst kèmè ètè bàxûølàrlà onlàrû sözördö.

Mÿlÿk tozàlànû gþtöröb qovluqlàrûn östönÿ ÿsÿbèhàldà sörtdö.

Hÿkèm:– Qoy qàlsûn, oràlàrà åhtèyàú yoxdu. Qoy qàlsûn! – Mÿn dèv-dÿhnÿdÿn ålÿmÿyè xoøluyuràm. – Yox åy, qoy qàlsûn làzûm dåyèl, oràlàrdà bèr øåy

yoxdu. Nÿ ålÿmèsÿn sàü ol.– Hÿkèm Mÿlÿyèn qolundàntutdu. Mÿlÿk tölkö quyruüunà oxøàyàn tozàlànûqovluqlàrûn àràsûnà soxmuødu vÿ qÿfèldÿn dàrtdûqovluqlàr yårÿ döødö. Bèrènèn àràsûndàkû kàüûzlàr yårlÿbèr oldu.

Mÿlÿk þzönö nåúÿ ètèrdèyènè ustàlûqlà gþstÿrdè,tÿÿssöflÿndè vÿ dþnÿ-dþnÿ özr èstÿdè. Sÿlèqÿylÿ yûüûbfàyûllàrûn àràsûnà qoymàüà bàølàdû. Bu àràdà onunlàbÿràbÿr yårÿ ÿyèlmèø hÿkèmèn qulàüûnà pû÷ûldàdû:

– Bunu gþrÿndÿ-gþzöylÿ àdmènèstràtorà èøàrÿålÿdè-þzömö ètèrèrÿm. ßlèm-àyàüûm ÿsèr.

Hÿkèm gölömsöndö...

999

170

21

***

Dànöz kråslodà oturub bàø bàrmàüûnûn uzundûrnàüûndàkû qàrà boyànû tÿzÿlÿyèrdè. Àynà stÿkànû östöqÿzåt vÿ jurnàllà dolu olàn mèzèn östönÿ qoyub sþzönÿdàvàm ålÿdè:

– Bu àülàsûümàz bèr øåydè. Ènsàn durduüu yårdÿnåúÿ hàmèlÿ olà bèlÿr? Hÿlÿ dÿ þzömÿ gÿlÿ bèlmèrÿm.Yÿnè doürudànmû mÿn àmnåzèyà olmuøàm? Yox, àxû olàbèlmÿz. Sÿnènlÿ kè, tåz-tåz gþröøörök. Hÿr gönömönhàdèsÿsè båynèmèn àrxèvèndÿdèr. Mÿn nåúÿ olà bèlÿr kè,o àl÷àüûn quúàüûndà uzànûm? Bàøà döøörsÿn, bu morqstolundà uzànmàqdàn båtÿrdè. Yàdûndàdû, sÿnÿ yuxumudà dànûømûødûm. Vàllàh, àülûmû ètèrèrÿm! Èndèyÿ qÿdÿrJàsmèn ÿl ÷ÿkmèrdè, èndè dÿ bu fèkèr bàøûmû xàràbålÿyÿúÿk.

– Bèr àz sàkèt olmàüà ÷àlûø. Bunun bàøqà úàvàbûyoxdur. Sÿn yÿqèn kè, Àspàruxdàn bàøqàsû èlÿ yàt-màmûsàn? – Dànöz åhtèyàtlà soruødu vÿ sûnàyûúû nÿzÿr-lÿrènè onà dèkdè.

– Sÿn nÿ dànûøûrsàn? Dÿlèsÿn? Ondànsà þzömöyàndûràràm. Mÿnèm àtàm vàr, qàrdàøûm vàr. Ålÿ onlàràgþrÿ bu àl÷àüà töpöröb gådÿ bèlmèrÿm. Bèlmèrsÿnbèzèmkèlÿrè, ÿrèndÿn àyrûlàn gÿlènlÿrèn dàlûnúà hÿrÿ bèrvådrÿ bàülàmàqdà påøÿkàrdû.

– Bèr yàxøû-yàxøû yàdûnà sàl. Èkè ày bundàn qàbàqnÿ olub?

171

Vцсal Nuru

– Hå÷ nÿ. Èøÿ gåtmèøÿm. Hÿr gön Jàsmèn östömÿgÿlèb. Sÿnènlÿ gþröømöøÿm, orà-burà gåtmèøèk.ßnÿnÿyÿ sàdèq qàlmûøûq: hÿr àxøàm åvdÿ ö÷önúö dönyàmöhàrèbÿsè... Bàøqà nÿ? Èøèm. Måyèdlÿr. Åvdÿ dÿßzràyûllÿ ÷àrpıømà.

– Mÿnÿ bàx! Bÿlkÿ, dàlàøàndà sÿnÿ tÿúàvöz ådèb?– Dànöz boyàdûüû dûrnàüûnû öförÿrÿk qurutmàüà ÷àlûødû.

– Yox! Bunà onun úÿsàrÿtè ÷àtmàz. Bèr dÿfÿhÿdÿlÿmèødèm kè, onu yàtdûüû yårdÿ doüràyàràm. O dàåhtèyàt ålÿyèr. Bèlèr kè, onu øàqqàlàmàq mÿnèm ö÷önkolbàsà doüràmàq kèmè àdè bèr èødèr. Àxûrûnúû dÿfÿ dÿdàlàøàndà úànûmû boüàzûmà yûüdû, ànd è÷dèm kè, yàtàndàsÿnè þldörÿúÿm. Ènànûrsàn, nÿ vàxt àyûldûmsà tålåvè-zorun sÿsènè åøètdèm, sÿhÿrÿ qÿdÿr bötön proqràmlàràbàxûb. Gþrörÿm kè, hÿdÿlÿmÿyèn xåyrè vàr. Àmmà tåzunudur åy, gÿrÿk hÿr gön yàdûnà sàlàm. Bunu dà àülûmàbèr qûz sàlmûødû àvtobusdà. Ålÿ o dà sÿnèn kèmè dûrnàüûnuzàdûb qàràlàmûødû.

Dànöz Àynàyà dèqqÿtlÿ bàxûb nÿsÿ döøöndö. Hèssolunurdu kè, nÿyèsÿ dÿrèndÿn gþtör-qoy ådèr. Nÿhàyÿtnÿtèúÿyÿ gÿldè:

– Mÿnÿ bàx, gÿl sÿnè o qûzlàrlà tànûø ålÿyèm. Qoøulbèzÿ. Ènàn mÿnÿ tàmàm dÿyèøÿúÿksÿn. Nÿ Àspàrux?Bötön Àspàruxlàr gÿlsÿ mèl÷ÿk olub yànûndà vûzûldàyàbèlmÿyÿúÿk. Bu tàmàm bàøqà hÿyàtdûr. Yÿnè þzhÿyàtûn. Þz hÿyàt fÿlsÿfÿn. Qothèk àlÿm, bu àlÿmdÿ hÿrøåy þzönÿ mÿxsusdur. Göú, qörur, ånårjè, tàm fÿrqlè

999

172

döøönúÿ... Bu àlÿmÿ gèrdènmè, dönyànûn nÿ qÿdÿr fÿrqlèolduüunu gþrÿúÿksÿn. Hÿr øåy sÿnÿ hÿzz vårÿúÿk, hÿttàÿzàb dà, àürû dà. ßgÿr sÿnèn þmrön ålÿ èødÿ èstèfàdÿålÿdèyèn bèrdÿfÿlèk øprès kèmèdèrsÿ nèyÿ onun è÷ènÿhÿmèøÿ àúû dÿrmàn dolduràsàn? Onu doldurmàq sÿnènÿlèndÿdèr àxû. Hàqqûnû vårmÿ! Bu ànàmûz Lèlèzèn qûz -làrûnà vårdèyè bèrènúè qànundu. Hàqqûnû vårmÿ! Hàqqûnûyådèrtmÿ! Qoymà sÿnè fàhèøÿ ålÿsènlÿr. Qoymà, sÿnènbÿdÿnèndÿn åhtèràslànsûnlàr, onà sàhèb olsunlàr vÿ lÿz-zÿt àlàndàn sonrà sÿnè burun dÿsmàlû håsàb ålÿsènlÿr.Qoymà sÿnÿ yàdlàr hàkèm olsun! Àxû sÿn Àspàruxdànÿskèk dåyèlsÿn. O nÿyÿ gþrÿ sÿnè dþymÿlèdèr? Onà kèmèxtèyàr vårèb? Onun hànsû östönlöyö vàr? Hå÷ bèr. ßs-lèndÿ kèøèlÿr hÿmèøÿ qàdûnlàrà mþhtàúdûr. Kèøèlÿr qàdûn-làrdàn tþrÿyèb. Bàøà döøörsÿn? Bÿøÿrèyyÿt qàdûnlàrdànvÿ þvlàdlàrdàn èbàrÿtdèr. Kèøèlÿrdÿn yox. Kèøèlÿr doüu-lur, qàdûnlàr doüur. Þzön yàxøû bèlèrsÿn kè, qÿdèmdÿànàxàqànlûq mþvúud olub. Bötön möqÿddÿs Tànrû÷àlàrqàdûnlàr èdè. Bÿs sonrà? Sonrà kèøèlÿr hÿr øåyÿ hàkèmoldulàr. Onlàr odu þzlÿrè ÿldÿ ålÿmÿyèn yolunu bàúàràngöndÿn qàdûnû kotànà qoødulàr. Oúàüûn bàøûndàndöøördöb, þközön quyruüunà bàülàdûlàr. Pàtrèàrxàtbàølàdû vÿ bötön qàdûnlàr bu gönÿ qÿdÿr kèøèlÿrèn qu-ludu. Ànà tànrû÷à olàn Lèlèz onlàrû lÿnÿtlÿndè. YånèFàhèøÿ tànrû÷àlàr yàràndû. Kèm yàràtdû? Kèøèlÿr qàdûnlà -rû fàhèøÿlèyÿ söröklÿyÿnlÿr. Nèyÿ, bèlèrsÿnmè? Tànrû÷àÈnnànàyà qovuømàq ö÷ön kèøèlÿr qàdûnlàrûn bÿdÿnèndÿn

173

Vцсal Nuru

èstèfàdÿ ådèrdèlÿr. Bunu mÿn dåmèrÿm "Tþvràt" dåyèr,ÿzèzèm. Bÿs Musà påyüÿmbÿr nèyÿ gÿlmèødè? O dþvrdÿbötön èlàhÿlÿrèn möqÿddÿslèyè qûzlàrûn bàkèrÿlèyè kèmèkèøèlÿrèn àyàqlàrû àltûnà àtûldû. Àmmà bèz bunu yånèdÿnyàøàdûrûq. Bèzÿ Lèlèz göú vårèr. Kèøèlÿr bèzèm hàkèmèmèzdåyèl. Onlàr bèzdÿn östön olà bèlmÿzlÿr. Bunà èmkànvårÿ bèlmÿrèk. Qàdûnû àl÷àldàn, onà ÿzàb vårÿn vÿ xàènkèøè bèzèm sèyàhûdà yoxdur. – Dànöz vÿúdÿ gÿlèbåhtèràslà dànûødûqúà Àynà uzun kèrpèklÿrènè bèr-bèrènÿ÷ûrpûrdû. Nÿhàyÿt dèllÿnmÿyÿ försÿt tàpdû:

– Mÿn bèlèrsÿn kè, bålÿ øåylÿrÿ ènànmûràm. Nÿtànrû÷à, nÿ èlàhÿ, nÿ Àllàh!

– Bu sÿnèn þz èøèndèr. Bèlèrÿm kè, ènànmûrsàn. Sèzànàtomlàrûn, hÿkèmlÿrèn zÿhlÿm gådÿn bèr xàsèyyÿtè ålÿbudur. Àmmà sÿn bèr sûnà. Gÿl, bèr nå÷ÿ gön åvèmèzÿgådÿk. Sÿnÿ kètàb vårèm oxu. Qûzlàrûn dådèklÿrènÿqulàq às. Sonrà yånÿ bèldèyènè ålÿ. Þzönö, hÿyàtûnûdÿyèømÿk èstÿmèrsÿn? Gÿl, ålÿ bundàn bàølà. Bàx, àrtûqbèzèm kèmè gåyènèbsÿn. Èndö döøönúÿnè dÿyèømÿk vàx-tûdûr. Hÿlÿlèk o dûrnàüûnû – sol ÿlènèn bàø bàrmàüûnàèøàrÿ ålÿdè – qàrà boyà vÿ uzàt. Gþzlÿrènèn àltûnà dà bugöndÿn sonrà qàrà ÷ÿk. Þzön hèss ådÿúÿksÿn bununånårjèsènè, bu tàmàm bàøqà ånårjèdè. Ondàn sonrà gþz -lÿrèn à÷ûlàúàq, èndèyÿ qÿdÿr bàxûb gþrmÿdèklÿrènègþrÿúÿksÿn. È÷èndÿkè – o sÿnè hÿlÿ dÿ Àspàruxun kþ -lÿlèyèndÿ sàxlàyàn “bàøqàsû nÿ dåyÿr... qûràqdàkû làrdànàyûbdû...” kimi fèkèrlÿr dàüûlûb gådÿúÿk. Sÿn olàúàqsàn-

999

174

göúlö, qövvÿtlè, qörurlu... Gþr nÿ göndÿsÿn kè, hàmè -lÿsÿn, àmmà hàrdàn vÿ nåúÿ olduüunu bèlmèrsÿn.

– Bèlèrÿm, Jàsmènèn uøàüûdûr. – Àynà sàdÿ-lþvhúÿsènÿ dådè.

– Bÿs, Èlàhÿlÿrÿ ènànmûrdûn. Nèyÿ Jàsmènèn ruhunàènànûrsàn?

– Bu bàøqà, o bàøqà.– Yox, ÿzèzèm, yox. Yànlûøûn vàr. Èlàhÿlÿr ålÿ hÿmèn

Jàsmènlÿrèn ruhlàrûdûr. Bunu dà yàdûndà sàxlà, LèlèzÀdÿmèn uøàqlàrûnûn qànûnû è÷mÿyÿ àndlûdûr. Onu àn-màyàn hàmèlÿ qàdûnlàrû hàvàlàndûrûr. Bu Àdÿmÿ gþrkö÷öndör.

– Nèyÿ? Bÿs, dåyèrdèn o qàdûnlàrûn ànàsûdûr? –Àynànûn sÿsèndÿ bèr kènàyÿ hèss olundu.

– Lèlèz kþlÿ olàn qàdûnlàrû såvmèr. Uøàqlàr xàènÀdÿmèn olduüu ö÷ön qànûnû è÷èr. Àmmà östö nèøànlàn-mûø kþrpÿlÿrÿ dÿymÿz.

– Östö nèøànlànmûø nÿdèr?– Yÿnè doüulàndà úèftènÿ èynÿ sànúûb bàsdûrmàq,

åvdÿ àdûnà qûfûl, yà qàrà toyuüun yumurtàsûnû sàxlàmàq,bànlàmàmûø xoruz qurbànû... gþz munúuüu... ÷oxdur.Topà bàülànmûø bèr úÿngÿ pèøèk tökö, kþrpÿnèn bÿlÿyènÿyàxûlmûø kå÷è vÿ yà xoruz qànû, dàüdàüàn ÷ubuüu...Bunlàrû Lèlèz tànûyûr. Nÿ uøàüà, nÿ dÿ ànàyà yàxûn dur-mur, ÿksènÿ qoruyur.

– Bålÿ øåylÿrÿ doürudàn ènànûrsàn?– Àynà, bunu mÿn þzömdÿn uydurmàmûøàm. Mè-

lyon èllÿrèn hÿqèqÿtèdèr. Dözönö då, hå÷ sèzlÿrdÿ kþr-

175

Vцсal Nuru

pÿyÿ, yà dà qûrxû ÷ûxmàmûø zàhûyà bèr nèøànÿ qoy-murlàr?

Àynà bèr àz fèkèrlÿødè, sonrà gþzönön qàbàüûnà ÷oxøåy gÿldè. Àúèzànÿ øÿkèldÿ åtèràf ålÿdè:

– Qoyurlàr. Qûrxû ÷ûxmàmûø uøàüûn, yà dà zàhûnûnöstönÿ gåtmèrlÿr. Onlàrûn dþøÿklÿrènèn àltûnà ÷ày dàøûqoyurlàr. Hÿmzàdlû qàdûnlàr màl-håyvànûn östönÿ gådèbàüûrlûüûnû tþkör kè, bèr dÿ kþrpÿsè doüulàndà þlmÿsèn,yà dà àxûrà qÿdÿr uøàüû qàrnûndà sàxlàyà bèlsèn.

– Ày sàü ol! Hÿmèn håyvànûn bàlàsû dà mötlÿqþlör. Yà olàndà, yà dà àrtûq vàrsà. Dözdörmö?

– Nÿ bèlèm, ålÿ dåyèrlÿr.– Bu hÿqèqÿtdèr, ÿzèzèm. Hÿr bþlgÿnèn þz àdÿtè vàr.

Bèlÿnlÿr mötlÿq nèøàn qoyur. Ålÿ àdàmlàr dà vàr kè,nÿyÿ èøàrÿ olunduüunu bèlmèr bu nèøànÿlÿrèn, àmmàqoyulmàsûnûn vàúèb olduüunu bèlèr. ×önkè nåúÿ tÿsèrålÿdèyènè åøèdèb.

– Bÿlkÿ dÿ... Hÿ. Bèzèm kÿnddÿ bèr qohumumuzvàr. Gÿlènè hÿmzàdlû èdè. Úöúÿlè toyuüun östönÿ gådèb,úöúÿlÿrènèn hàmûsû bèr-bèr þlmöødö; hÿrÿsè bèr tÿrÿfdÿ.

– Sonrà nÿ oldu? – Dànöz bèldèyè úàvàbû Àynànûndèlèndÿn åøètmÿk èstÿdè.

– ßkèz doüdu.– Buyur. Mÿn hÿlÿ bèrènè fèkèrlÿøèrdèm. Bunlàr

hÿqèqÿtdèr, ÿzèzèm. Èlàhÿlÿr qàdûnlàrûn ruhlàrûdûr. Ålÿqàdûnlàr olub kè, hÿmèøÿ hÿmzàdlû qàlûb, ålÿlÿrè vàrdoüub. Hÿlÿ hàmèlÿ þlÿnlÿr, yà dà ålÿ Jàsmèn kèmèsè,

999

176

hÿlÿ àülûmûzà gÿtèrÿ bèlmÿdèyèmèz mèn úör dÿhøÿtlèfàúèÿlÿrèn qurbànlàrû vàr. Onlàrûn bÿzèlÿrènèn gþzöbèzèm uøàqlàrdà, bÿzèlÿrènènkè dÿ hàmèlÿ qàdûnlàrdàdûr.Bu o qàdûnlàrdû kè, onlàr ö÷önúö sÿmàyà kå÷èblÿr.

– Bÿs Lèlèzèn gþzö kèmdÿdèr?– Bunu bèlmÿk ö÷ön gÿrÿk bèzÿ qoøulàsàn. Munè

bàúû sÿnÿ dànûøàr. Bèz àndlûyûq vÿ sèrlÿrèmèz åvèmèzdÿnqûràüà ÷ûxmûr. Ànúàq qÿbul ålÿdèlÿn vÿ bèzdÿn olànlàrbèlèr. Qÿbul ådèlÿnlÿr ÷oxdu, hÿttà pàrlàmåntdÿ dÿ,bþyök øèrkÿtlÿrdÿ dÿ vàr, sàdÿ úàmààtûn àràsûndà dà.Xànà olàn hÿlÿ kè àzdû.

– Nèyÿ? – Bèlmÿyèn ö÷ön xànàmûz olmàüûn làzûmdûr. Àynà,

bèlèrsÿn kè, mÿn sÿnè nÿ qÿdÿr ÷ox èstÿyèrÿm. Sÿnèn hÿrgön ÿzèlmÿyèn mÿnè dÿhøÿtÿ gÿtèrèr. Hÿttà Àspàruxuþldörmÿk èstÿyèrÿm kè, úànûn qurtàrsûn. Ràhàt nÿfÿsàlàsàn. Sÿn qàdûnsàn vÿ bÿøÿrèyyÿt sÿndÿn bàølàyûr.Hÿyàtûnû dÿyèø bèr àz, dÿyèø. Gþrörsÿn pàltàrûnûdÿyèøÿndÿn bèr àz fÿrqlèsÿn. Hÿlÿ dåyèrsÿn kè, àvto-busdà bèr qûz gþzlÿrènè à÷ûb. O qûz bàúûlàrdàndû.Gþrörsÿnmè, sþzö sÿnÿ kþmÿk olub. Àspàruxu qor -xudubsàn, sÿndÿn bèr àz mÿsàfÿ sàxlàmàüà bàølàyûb.ßslèndÿ kèøèlÿrèn hàmûsû qàdûndàn qorxur. Bèlèrlÿr kè,qàdûnûn nÿ ålÿyÿúÿyènè Àllàh dà bèlmèr. Onà gþrÿ dÿdåyèrlÿr kè, mèn kèøè àlèmè yûüûøsà bèr qàdûnû kÿøf ådÿbèlmÿz. Sÿnèn è÷èndÿ bàøqà bèrè vàr, onu àzàd ålÿ,Àynà. Nÿ qÿdÿr gåú dåyèl, àzàd ålÿ. Bèr dÿ gþrÿúÿksÿn

177

Vцсal Nuru

kè, Àspàruxun ÿlèndÿ ÷öröyöbsÿn. Tÿrÿzènèn èkè gþzövàr; bèrèndÿ sÿn dàyàn, bèrèndÿ kèøè. ßgÿr sÿndÿnàüûrdûrsà dåmÿk hÿmèøÿ ÿzèlÿúÿksÿn. Yox, ÿgÿr sÿnènlÿbÿràbÿrdèrsÿ dåmÿk onunlà yàøàmàq olàr. Àspàruxsÿndÿn ÷ox àüûrdûr, bàøà döøörsÿn. Èndè nþvbÿ sÿnèndèr,àrtûr ÷ÿkènè.

– Yÿnè nåynèyèm? – Sÿnè bèr yårÿ àpàràràm. Xànàlàrlà sþhbÿtlÿ -

øÿrsÿn. Munè Lèlèzèn ÿhvàlàtûnû dànûøàr sÿnÿ. – Åvènèz, – dådèyèn yår, orà nåúÿ yårdèr kè? Xà nàlàr

kèmlÿrdè? Hå÷ ÿvvÿllÿr dànûømàmûsàn. Sÿnèn nÿ qÿdÿrsèrrèn vàrmûø.

– Håsàb ålÿ kè, åv mÿbÿdèmèzdè, bèz dÿ ràhèbÿlÿr.ßgÿr ràhèbÿ olmàq èstÿsÿn vÿ bu sÿnèn qÿtè fèkrèn olsàåvèmèzÿ àpàràràm. Bunun ö÷ön gÿrÿk xànàlàrûn hàmûsûràzû olsun. Sÿn dÿ kè, èndèdÿn dÿyèømÿyÿ ÷àlûø, ÿzèzèm.Qàrnûndàkûnû unut. Bþyösön onsuz dà doüàúàqsàn. Bàx,ondà àydûnlàødûràrsàn kè, kèmdÿndè vÿ qàrnûnà nåúÿdöøöb. Bèr dÿ kè, ålÿ onun olmàüû yàxøûdûr. Sÿn mötlÿqbàøqàlàøàúàqsàn. Ànà pèøèk kèmè bàlànû qoruduqúàgöúlÿnÿúÿksÿn. Hÿmèøÿ dÿ östönÿ gÿlÿnÿ úàynàqàtàúàqsàn. – Dànöz boyànû Àynàyà uzàtdû – Àl, dûr -nàüûnà sört. Àl, àl! Sÿnè þldörmÿyÿúÿk, qorxmà. Sörtvÿ dÿyèødèyènè hèss ålÿ. Qàrà pàltàrlàrûn vÿ qàrà boyàlûdûrnàüûn sÿnÿ yàràøàúàq. Hÿlÿ sÿnÿ qothèk àksåsuàrlàrdà vårÿúÿm. – Dànöz onu ènàndûrà bèldè. Àynà sààtlûbombà zÿrÿrsèzlÿødèrèrmèø kèmè åhtèyàtlà vÿ hÿyÿúànlà

999

178

boyànûn àüzûnû à÷dû. Qàpàüà bètèøèk olàn nàzèk kèstèdûrnàüûnà sörtdö. Dûrnàüû qàràldû vÿ úàynàüà bÿnzÿdè.

Àynà àrtûq qàrà boyànûn ånårjèsènè hèss ådèrdè; örÿyèdþyöntösönö àrtûrmûødû, båynèndÿkè fèkèrlÿr öst-östÿdöøÿn ràdèo dàlüàsûnà dþnmöødö, gþzönö dûrnàüûndàn÷ÿkÿ bèlmèrdè, nÿ dànûøsàlàr dà bàxûølàrû hÿrlÿnèb – fûr-lànûb gèzlèúÿ tÿzÿ dûrnàüûnû yàlàyûrdû. Ålÿ bèl Àynà yàdgþzö èlÿ úàynàüûn onà nåúÿ yàràødûüûnà dþnÿ-dþnÿbàxûrdû.

Dànözön åvèndÿn ÷ûxûb åvènÿ tÿrÿf gådÿndÿ hèssålÿdè kè, yårèøè dÿ dÿyèøèb: èndè dàbànûnû yårÿ dàhà sÿrtvururdu. Yårèyÿrkÿn körÿyènè dÿ dèk tutduüunà fèkèrvårdè. Ålÿ bèl boyu bèr àz uzànmûødû. Bunlàrûn sÿbÿbènèdûrnàüûndà gþrdö vÿ ÿlènè qàldûrûb qàrà tèlsèmÿ qåyrè-àdègþzÿllèk kèmè bàxdû. Bèrènúè dÿfÿ èdè kè, yolu bålÿ mÿtènàddûmlàrlà vÿ þzöndÿn ràzû hàldà, sàymàzyànàyårèyèrdè.

Dànöz åyvàndàn onun àrxàsûnúà bàxûrdû vÿrÿfèqÿsènèn tÿzÿ yårèøènÿ mÿmnunluqlà gölömsönördö.

Otàqdà tålåfon boüàzûnû úûrûrdû. Dànöz þzönö ÷àt-dûrûb dÿstÿyè gþtördö:

– Àlo. Hÿ, qohum. Kèmèn? Mÿnÿ nÿ? Mÿndåmèødèm àxû àrvàdû onu bÿrk lÿnÿtlèyèb. Nåúÿ, nåúÿ?Mÿnÿ nÿ? Yox, yox. Mÿn dènúÿlèrÿm. Kèøè måyèdè mÿnèmàràqlàndûrmûr, ÿzèzèm. Onunlà dà kèøèlÿr màràqlànsûn.Nåúÿ yÿnè qànsûzdûr? Àxûb gådèb dÿ. Hþröm÷ÿk torunàdöøöb? Lÿnÿt qànûn dondurub. Þzönönöz tàpûn! Yox,

179

Vцсal Nuru

qohum, bu àxøàm vàxtû mÿnèm Sàbun÷u morqundà ètèmàzmûyûb. Mÿnÿ bàx, àxû mÿn nèyÿ onun øÿklènè ÷ÿk-mÿlèyÿm? Fotoqràf tàpmûrsàn? Nÿ olsun mÿn onunþlÿúÿyèn bèlèrdèm? Àülûn olsàydû sÿn mÿndÿn ÿvvÿlbèlÿrdèn, èkènúèsè dÿ kè, hÿmèn gön sÿn dÿ, þzö dÿþlÿúÿyènè bèlèrdè. O ÷ox àüûr lÿnÿtdèr. Mÿnè nèyÿ? Mÿnÿbàx, úÿhÿnnÿm ol! Sÿnèn nÿ èxtèyàrûn vàr kè, mÿnè tut-duràsàn? Mÿnèm àxøàm-àxøàm båynèmè oynàtmà!Hànsû ÿsàslà? Kÿs sÿsènè! Gÿlmèrÿm, nÿ bàúàrûrsàn onudà ålÿ! – Dànöz dÿstÿyè tålåfonun bàøûnà ÷ûrpdû.ßsÿbèlÿødèkúÿ bÿdÿnè gÿrgènlÿødè. Þzönö dèvànà sÿrèbnÿ hàqdàsà döøöndö.

Bèr sààtdàn sonrà qàpûnûn zÿngè ÷ukquldàdû. Dànözyàxûnlàøûb gþzlökdÿn bàxàndà ÷þldÿ èkè nÿfÿr polès÷àvuøunun dàyàndûüûnû gþrdö. Èstÿr-èstÿmÿz hÿyÿúàn-làndû. Sonrà bàrmàüûnûn uúundà mÿtbÿxÿ kå÷dè vÿ bèrdolu stÿkàn soyuq su è÷èb ràhàtlàødû:

– Kèmdèr? Gÿldèm, gÿldèm. – Dànöz ÿlè èlÿ sà÷ûnûqàrûødûrdû vÿ yuxulu vÿzèyyÿt àlûb qàpûnû à÷dû.

– Nÿ làzûmdûr? – Dànöz xànûm, zÿhmÿt olmàsà bèzèmlÿ gådÿk. – Hàrà vÿ nèyÿ? Xÿbÿrènèz vàrsà èndè àxøàmdûr? – ßmr àlmûøûq kè, sèzè øþbÿyÿ àpàràq. Xàhèø

ådèrÿm, èøè qÿlèzlÿødèrmÿyÿk. Bèzÿ dåyèlèb gådèngÿtèrèn, gÿlmèøèk àpàràq.

Dànöz bèr àz fèkèrlÿødè vÿ kþnölsöz dèllÿndè:– Yuxumu hàràm ålÿyÿn àdàm yÿqèn kè, ÿsàslû

999

180

sÿbÿb gþstÿrÿúÿk. ßynèmè dÿyèøèm. Sèzèn màøûnlà bèrmåtr dÿ yol gåtmÿrÿm. On èkènúè øþbÿdèr? Làp yàxøûgådèn, tàksèylÿ gÿlèrÿm.

– Xànûm, bålÿ olmàz. – Làp ÿlà olàr. Bÿlkÿ mÿnÿ zor tÿtbèq ådÿsènèz? –

Dànöz onlàrûn úàvàblàrûnû gþzlÿmÿdÿn qàpûnû þrtdö.È÷ÿrè otàüà kå÷èb, gцзэцнцн qàrøûsûndà þzönö sÿlèqÿyÿsàldû vÿ ÷àntàsûnû gþtöröb åvdÿn ÷ûxdû. Qàpûnû à÷àrlàbàülàyûb lèftÿ gèrdè.

Polèslÿr bènànûn qàrøûsûndà gþzlÿyèrdèlÿr. Dànözonlàrû àúûqlû bàxûølàrûylà sösöb yànlàrûndàn kå÷dè. Øossåyolun kÿnàrûndà qàtàr duràn tàksèlÿrdÿn bèrènÿ ÿylÿødèvÿ øþbÿnèn önvànûnû dådè. Polès màøûnû yårè úûrmàqlàyûbonlàrûn àrdûnúà gþtöröldö.

Dànöz döøöndö kè, yÿqèn hàrdàsà sÿhv ådèb, yà dàxànàlàrûn åhtèyàtsûzlûüû olub. ×àlûøûrdû kè, nàràhàtlûüûnûè÷èndÿ dÿrèn bàsdûrsûn.

Màyor otàüûndà Àlpàylà oturmuødu. Otàq sèqàråttöstösöndÿ boüulurdu. È÷ÿrè gèrÿn Dànöz öz-gþzönöturøudub onlàrà bàxdû vÿ tÿklèf gþzlÿmÿdÿn ÷èynèndÿkè÷àntànû ÷ûxàrdûb qàrøûsûndàkû qûsàqûl÷à stolà àtûb Àlpàylàöz-özÿ oturdu:

– Yuxumu hàràm ålÿdèyènèz ö÷ön yà tutàrlû sÿbÿbgþstÿrèn, yà dà bàøûnûzû qoymàüà yår àxtàrûn.

– Dànöz xànûm, gÿrÿk bàüûølàyàsûnûz. Àxøàm-àxøàm nàràhàt÷ûlûq oldu... – Dànöz Àlpàyà nåúÿ qànlû-qàn lû bàxûrdûsà màyorun sönè özrxàhlûüûnà fèkèr

181

Vцсal Nuru

vår mèrdè. Màyor èsÿ þzönö mölàèyèm gþstÿrmÿyÿ÷àlûøûrdû, à÷ûq àydûn gþrönördö kè, þzönö mÿúbur ålÿyèr,onun qàlûn qàølàrûnûn àltûndàn bàxàn øöbhÿlè bàxûølàrûDànözön özöndÿ söbut àxtàrûrdû.

Nÿhàyÿt, Dànöz özönö rÿèsÿ ÷åvèrdè vÿ onun kèstÿoxøàyàn qàrà bûülàrûnûn àltûndà tÿrpÿnÿn bàlûqdodàqlàrûnà bàxdû.

– Sèzÿ àrtûq mÿlumdur kè, Sàbun÷u ràyonundàmåyèd tàpûlûb...

Dànöz onun sþzönö kÿsdè:-Bÿs, sèzÿ hàrdàn mÿlumdur kè, mÿnèm bu måyèd

hàqqûndà mÿlumàtûm vàr?Màyor þzöndÿn ràzû hàldà xÿfèf gölömsöndö: – Àlpày sèzènlÿ tålåfon ÿlàqÿsè sàxlàyûb. – Sèz mÿnèm tålåfonumu dènlÿyèrdènèz, yoxsà

bunun? – Dànöz bèlèrdè kè, polès rÿèsènÿ, þzö dÿ úènàyÿtàxtàrûø möstÿntèqènÿ bålÿ mÿnàsûz suàllàr vårmÿkyårsèzdè, àmmà ålÿ bèl o bununlà vàxt udub þzönödàxèlÿn nèzàmlàyûrdû vÿ båynèndÿ nÿlÿrèsÿ döøönördö.

Màyor dà "kþhnÿ qurd"làrdàn sàyûlûrdû, odur kè,Dànözön yårsèz suàllàrûnà qÿsdÿn bþyök ÿhÿmèyyÿtvårdèyènè gþstÿrèr, guyà ÿvvÿl döøönörmöø kèmè úàvàbvårèrdè:

– Bu bàrÿdÿ bèzÿ möstÿntèq Àlpày Èmàmqulubÿylèxÿbÿr vårèb. Sèz Kàmàlûn þlÿúÿyènè ÿvvÿlúÿdÿndåmèsènèz. Àràødûrmàlàrûnûz vÿ nÿtèúÿnèz bàrÿdÿqÿzåtènèzdÿn mÿlumàtlûyûq.

999

182

– Làp yàxøû. Hÿr øåyè à÷ûb ortàyà qoymuøuq, dàhànÿ làzûmdûr? Sþzön mustàfàsû.

– Èndè dÿ Kàmàlûn måyèdè ortàdàdûr. Tèbbè åk-spårtèzà onun dàmàrlàrûndàn qànûnûn sömöröldöyönöbèldèrèr. Bàøà döøörsönöz?

– Àtàm-àtàm, mÿnÿ nÿ? – Dànöz þzönö ÿsÿblÿrènèúèlovlàmûø kèmè gþstÿrdè.

Àlpày:– Nèyÿ onu màøûn vurmàdû, bàøûnà dàø döømÿdè,

bû÷àqlàmàdûlàr, qànûn ÷ÿkdèlÿr?Dànöz onun özönÿ bozàrdû:– Mÿnÿ bàx, sÿn mÿndÿn sþz àlûrsàn, yà sþz sox-

ursàn?Àlpày:– Sÿsènè àl bèr àz, sÿnèn qàrøûndàkû uøàq dåyèl. Suàl-

làrà úàvàb vår.Hèss olunurdu kè, màyor ortàlûüûn qàrûømàsûnû

èstÿmèr. O èkèsènè dÿ susmàüà mÿúbur ålÿdè. Þzö dÿ bèrnå÷ÿ sànèyÿ susub gÿrèlmèø ÿsÿblÿrènèn boøàlmàsûnàèmkàn yàràtdû. Sonrà yånÿ sàkèt-sàkèt Dànözÿ dådè:

– Kàmàlûn måyèdènè kþrpönön àltûndàn tàpûblàr... Dànöz onun sþzönö kÿsdè vÿ kènàyÿlè tÿÿúúöblÿ:– Doürudàn? Sÿn àllàh? Nÿ yàxøû buludlàrûn

àràsûndàn ÷ûxmàyûb. – Dànöz xànûm, bèr àz hþvsÿlÿlè olmàq o qÿdÿr

÷ÿtèndèr? – Màyorun özö úèddèllÿødè. – Sèz bàøàdöøörsönöz kè, bu qÿtldèr? Èntèhàr yox, qÿzà yox, qÿtl!

183

Vцсal Nuru

Þzö dÿ qåyrè-àdè qÿtl. Bu èkènúè qànsûz måyèddèr.Dåmÿlè, åynè øÿràètdÿ þlöblÿr, qàtèllÿr dÿ åynè àdàm-làrdû. Mÿn duà, lÿnÿt, úàdugàrlûq – bålÿ øåylÿrèbèlmèrÿm, bèrúÿ onu bèlÿrm kè, ortàdà nþvbÿtè tàpmàúàlûmåyèt vàr. Vÿ mÿnèm bu måyèdlÿrÿ gþrÿ gönöm-gåúÿmyoxdu. Yådèyèm-è÷dèyèm zÿhÿrdè. Åvÿ gådèrÿm uøàüûmdàyû dåyèr. – qàrøûsûndàkû qovluqlàrû gþstÿrdè – Bunlàrûnhàmûsû mÿnèm boynumdàdû. Àxû nÿ bàø vårèr buøÿhÿrdÿ?

– Mÿnèm fèkrèmè bèlmÿk èstÿyèrsènèz? – Dànöz bèrnåúÿ ànlûq fèkèrlÿøèb úàvàb vårdè – Yÿqèn yàd plànåtdÿngÿlÿnlÿr nåft ÿvÿzènÿ àpàrûblàr. – Dànöz qàrøûsûndàkûkèøèlÿrèn nåúÿ úèlov gÿmèrdèyènè såyr åtmÿkdÿn lÿzzÿtàldû. – Mÿnÿ bàxûn, rÿès, úÿrÿ þlöblÿr, úÿhÿnnÿmÿþlöblÿr. Qànlàrûndàn, måyèdlÿrèndÿn mÿnÿ nÿ? Buàxøàm vàxtû mÿnèm båynèmè ÷þndÿrmèyèn. Mÿndÿnøöbhÿlÿnèrsènèzsÿ söbut ålèyèn, tutun bàsûn è÷ÿrè, yoxsöbutunz yoxdursà, mÿnè øÿrlèyèrsènèzÿ hànsû kàlondàyàtmàüû èndèdÿn så÷èn. Bèldènèz? Mÿn onun þlÿúÿyènèduàdàn bèlèb dåmèødèm. Hÿr nåúÿ þlÿúÿyènè èsÿ Àllàhbèlèrdè. Lÿnÿtlÿnmèødè, þldö. Nåúÿ vÿ hànsû øÿràètdÿþlmÿsènè àràødûrmàq sèzèn èøènèzdè, gådèn bàø sûndûrûn.Bÿlkÿ ålÿ mànyàk vàr, bèzèm xÿbÿrlÿrè oxuyur, hèd-dÿtlÿnèr. Þlkÿdÿ o qÿdÿr zoràkûlûüà mÿruz qàlmûø, zor-lànûb bötön ènsànlûüà nèfrÿt ålÿyÿnlÿr, bàúûsû-ànàsû, yàqûzû zorlànmûø kèøèlÿr vàr kè, è÷ÿrèdÿn ÷ûxûb Kàmàl kèmèøÿrÿfsèzlÿrdÿn hÿlÿ dÿ qèsàs àlûr, onun kèmèlÿrèn qànûnû

999

184

è÷èr. – Dànöz bàrmàüûnû èøàrÿt bàrmàüûnû màyorun stolu -nà tàqqûldàdàràq ÿlàvÿ ålÿdè – Unutmuyun kè, bu þlkÿdÿ, bu øÿhÿr dÿ bàlàúà olà bèlÿr, àmmà burdà yàøàyàn-làrûn dÿrdlÿrè bàlàúà dåyèl, xösusÿn dÿ qàdûnlàrûn.

Àlpày:– Mÿnÿ polètoloqluq ålÿmÿ burdà. Hàmûsû

qÿzåtènèzèn bàøûnûn àltûndàn ÷ûxûr.Dànöz: – Sÿn ÷ox yöksÿkdÿn u÷mà, gön vuràr mumun

ÿrèyÿr, lÿlÿklÿrèn tþkölÿr. – Qohum, mÿnè dèndÿn-dondàn ÷ûxàrtmà, –

Àlpàyûn sÿsèndÿ bèr àz yumøàlmà hèss olundu, – sÿn oduà hàqqûndà bèldèyènè dåmÿlèsÿn, yoxsà úènàyÿtèà÷màqdà èstèfàdÿ olunàúàq dÿlèlèn gèzlÿdèlmÿsèndÿtÿqsèrlè bèlènÿúÿksÿn?

– Yox ÿøè? Mÿnè yàmàn qorxutdun. È÷ÿrèdÿ÷öröyÿrÿm bèrdÿn. – Dànöz rèøxÿndlÿ onun àüzûnûÿydè. Sonrà ÿmènlèklÿ ÿlàvÿ ålÿdè. – Øÿhÿr doludufàl÷ûylà nèyÿ gådèb tutmursàn? Bèr dÿ bèlèrsÿn nÿ vàr?Bèlmÿk èstèyèrsÿn Kàmàlûn qàtèlè kèmdèr? – Dànöz gàhmàyorà, gàh dà gþzönö dþyÿn Àlpàyà bàxdû. Èkèsè dÿbàxûølàrûylà: "Hÿ. ßlbÿttÿ" dåyèrdè. Dànöz bàrmàüûylàÀlpàyû gþstÿrdè – Sÿnsÿn ÿsl qàtèl. Kàmàlû sÿn þldör-mösÿn. – Àlpày èstÿdè bozàrsûn, bàüûrsûn, Dànöz èmkànvårmÿdè.– Sus. Àxûrà qÿdÿr qulàq às. Sàrà nèyÿ èntèhàrålÿmèødè? ßrènèn xÿyànÿtènÿ gþrÿ. ßrènèn xÿyànÿtènèsöbut ålÿdèm? Øÿkèllÿrè gþstÿrdèm? Þzö tÿsdèqlÿdè?

185

Vцсal Nuru

Bÿs, nèyÿ tutmàdûn? O àrvàdûnûn, uøàüûnûn qàtèlèydè,nèyÿ àpàrûb mÿhkÿmÿyÿ tÿhvèl vårmÿdèn? È÷ÿrè sàl -dûrsàydûn bålÿ olmàzdû. O kè, qàldû duàyà: bu sàdÿ bèrøåydè, gåt þz ànàndàn soruø, dåsèn. Mèsàl ö÷ön, gþtörtålåfonu ànànà zÿng ålÿ. Dånÿn, øÿklèn östöndÿ qÿbèrtorpàüû tàpmûøàm, bu nÿ olà bèlÿr? Gþtör, gþtör zÿngålÿ. Qoy, o sÿnÿ dåsèn. ßgÿr bèlmÿsÿ dåyÿrÿm. Àmmàÿmèn ol, bötön yàølû qàdûnlàr bu lÿnÿtè bèlèrlÿr.

Àlpày ÷àømûø hàldà màyorlà bàxûødû. Màyormàràüûnû gèzlÿdÿ bèlmÿdè vÿ dÿstÿyè gþtöröb onà uzàtdû.Àlpày ÿvvÿl qåyrè-øöurè ÿlènè uzàtdû vÿ bèrdÿn àülûbàøûnà gÿlmèø kèmè ÿlènè gårè ÷ÿkdè.

– Ànàm bålÿ ÿmÿllÿrè bèlmÿz. Mÿnè àzdûrmà,bèldèyènè då, ÷ûx gåt!

– Dÿqèq soruø gþröm, nÿyè bèlmÿk èstèyèrsÿn? –Dànöz bötön suàllàrà à÷ûq úàvàb vårmÿyÿ hàzûrolduüunu gþstÿrdè vÿ àrxàyà yàyxànûb yårènè ràhàtlàdû.

– ßvvÿlà Sàrànûn lÿnÿtènè hànsû fàl÷ûdànþyrÿndèyènè bèlmÿk èstèyèrÿm.

– Bÿs, bàyàqdàn fàlúûyà, úàdu-bètèyÿ ènànmûrdûn?Àlpày tutuldu, tåz dÿ þzönö ÿlà àldû:– Bötön åhtèmàllàrû yoxlàmàlûyàm.– Dåmÿlè, bålÿ ÷ûxûr kè, ÿgÿr sÿn fàl÷ûylà gþröøsÿn,

sÿnÿ lÿnÿtèn göúönö söbut ålÿsÿ, ondà qàtèl olduüunuåtèràf ådÿúÿksÿn.

Àlpày þzönö ÷ûxûlmàz vÿzèyyÿtdÿ hèss ålÿdè:– Sÿn dåyÿsÿn mÿnèmlÿ oyun oynàmàq èstÿyèrsÿn?

Nåynÿk...

999

186

Màyor:– Yàxøû, Dànöz xànûm, dåyèn gþrÿk lÿnÿt nåúÿ tÿsèr

ådèr?Dànöz suàldàkû sönè màràüû hèss ålÿsÿ dÿ þzönö o

yårÿ qoymàdû:– Nåúÿ tÿsèr ålÿdèyènè gþrdönöz.Àlpày:– Bu nÿtèúÿdèr, prosås...Dànöz:– Prosåsè lÿnÿtlÿnÿn bèlèr. Gþröndöyö kèmè ÿsàsÿn

lÿnÿtlÿnmèøèn qànû quruyur.Àlpày:– Àxû nåúÿ? – Hÿ. Bàx, bunu gÿrÿk jurnàlèstdÿn yox, oköltè-

zlÿrdÿn soruøàsàn. Ortàyà sökut ÷þkdö. Àzÿrbàyúàndà yàøàyàn oköltè-

zlÿrè kèøèlÿr båyènlÿrènèn àrxèvèndÿ àxtàrdûlàr. Dànözbu àn döøöndö kè, bÿlkÿ dÿ qàrøûsûndàkû àdàmlàr hå÷oköltèzmèn nÿ olduüunu bèlmèrlÿr vÿ èndè onun nÿolduüunu ànlàmàüà ÷àlûøûrûlàr, bèr tÿrÿfdÿn dÿsoruømàüà utànûrlàr. Hàndàn-hànà Àlpày dèllÿndè:

– Lÿnÿt kèmlÿrÿ àèddèr? Mÿn dÿ o åvdÿ olmuøàmàxû. – O, örÿyènèn dÿrènlèyèndÿkè qorxunu Dànözÿgþstÿrdè.

– Hÿ, – Dànöz ÿmènlèklÿ bàøûnû yållÿdè – dåyÿsÿnxàlàqûzûyà xÿyànÿt ålÿmèsÿn. Ènàn mÿnÿ o, "Àpokàlèp-sès"è mötlÿq oxuyub. ßgÿr bu lÿnÿtdÿn ÿvvÿllÿr xÿbÿrèolmàyûbsà àrtûq vàr. Èkènúè dÿ kè, o lÿnÿt önvànlûdû.

187

Vцсal Nuru

Àlpàyûn kþzönÿ su sÿpèldè. Bàyàqdàn bÿrèzÿhrèmàr yàüàn sèfÿtèndÿkè qûrûølàr ötölÿndè.

– Qàdûnsàn, otur qàdûn yårèndÿ. Qohum olmàsày-dûq, bu sààt sÿnè bàsàrdûm è÷ÿrè, ÿllè-àyàqlû gådÿrdèn.Yàzûb qoyàrdûm kè, bu qÿtlè sÿn ålÿmèsÿn, mÿqsÿdèn dÿqÿzåtdÿn sånsàsèyà yàràtmàq olub. Qÿzåtèn fÿàlèyyÿtèÿhàlènèn psèxèkàsûnà tÿsèr ådèr, qÿtllÿrèn àrtmàsûnà øÿràètyàràdûr, qàdûnlàrû úàdu-bètèylÿ mÿøüul olmàüà hÿvÿs-lÿndèrèr, odur kè, bàülànmàlûdûr! – Àlpày hþkm vårÿnhàkèm ÿdàsèylà dådè, yumruüunu stolà vurdu vÿsþzönön tÿsdèqènè màyordàn åøètmÿk ö÷ön gþzàltû onànÿzÿr sàldû... Àmmà màyor nÿsÿ dåmÿkdÿnsÿ Dànözönúàvàbûnû gþzlÿdè.

Dànöz hèddÿtlÿndè:- Gåt, ÿlèndÿn gÿlÿnè ålÿ. Bèldèn? Bu sÿnèn yåmèn

dåyèl. Kèøè bàúàrdûüû øåyè dåyÿr.– Bàxàrûq. – ßsÿbèlÿømèø Àlpày özönö màyorà

÷åvèrdè, – Bu qàdûnûn øöbhÿlè øÿxs olàràq øþbÿnèzdÿsàxlànmàsûnû xàhèø ådèrÿm. Mÿlum qÿtl hàdèsÿsèndÿrolu olduüu åhtèmàl ådèlèr. Àràødûrmà bètÿnÿ qÿdÿr, zÿh-mÿt olmàsà, gþz àltûnà àlûn. – Àlpày àyàüà durubDànözÿ àúûqlû-àúûqlû bàxdû.

Dànöz: – Sÿn bunà gþrÿ úàvàb vårÿúÿksÿn! Otàüà èkè nÿfÿr polès gèrdè. – Xànûm qonàüûmûzdû. – Màyor ÿlàúsûz hàldà dådè.

999

188

Polèslÿr Àlpàyà kènlè-kènlè bàxàn Dànözön onlàrlàgåtmÿsènè xàhèø ålÿdè. Dànöz qàpûyà yàxûnlàøàndàözönö onun àrxàsûnúà bàxàn Àlpàyà ÷åvèrdè:

– Bu oyunu sÿn bàølàtdûn! – Dànöz ètè àddûmlàrlàotàqdàn ÷ûxdû. Ortàyà sökut ÷þkdö.

Màyor sèqàråt yàndûrdû vÿ þzönö stolà yûxànÀlpàyà bàxdû:

– Bu àrtûq èdè. – Bèlèrÿm. – Bÿs nèyÿ mÿnè dÿ pès vÿzèyyÿtÿ sàldûn?– Bu èfrètÿ bèlmÿdèyèmèz ÷ox øåyè bèlèr. Ènàn mÿnÿ,

bunlàrûn – o, stolun östöndÿkè qovluqlàrà èøàrÿ ålÿdè-èpuúlàrû onun ÿlèndÿdè. Bèr dÿ mÿn bèlmèrÿm kè, bu èfrètÿo lÿnÿtè xàlàsû qûzûnà þyrÿdèb yà yox.

– Mÿnúÿ èndÿn sonrà mötlÿq þyrÿdÿúÿk. Qÿzåtmÿsÿlÿsènè dÿ nàhàq soxdun ortàyà. Bu èølÿr sàmànàltûndàn su yårètmÿk mÿsÿlÿsèdè. Þzön dÿ bèlèrsÿn kè,onlàrû ÿllÿrè uzundu. Åvènÿ gåtsÿ yàxøûdûr.

– Guyà, bèlмèrÿm kè, burdà qoymàyàúàqlàr?Àmmà bèlsèn kè, mÿn ÷àüûràndà dþrd àyàq gÿlmÿklàzûmdûr. Yox, dururb mÿnèmlÿ qoz-qoz oynàsûn... –Àlpày tålåfonunu ÷ûxàrdûb kèmÿsÿ måsàj yàzdû.

– Kÿmhþvsÿlÿlèyènlÿ ÿmÿlèyyàt plànûmû pozdun. – Sÿn ÷ulunu sudàn ÷ûxàrtmàüû bàúàrûrsàn. Mÿn

hå÷, dÿvÿsè þlmöø ÿrÿbÿm. Àmmà èmkànûm olsà, on-làrûn nÿslènè è÷ÿrè soxàràm, uf dåmÿrÿm. Hÿlÿ kàfdàrxàlàsûnà bàx, ßzràèlnÿn nÿyè vàr dèrÿøèb. Mundàr olmurkè, mÿn dÿ èøèmè bèlèm.

189

Vцсal Nuru

– Àlpày, yånÿ nÿ àxmàq plànûn vàr? – Tà nÿ olsun? O boydà åvlÿrè ÿlèndÿ sàxlàyûb bu

ÿzgèl qàüû, mÿn dÿ kèbrèt qutusundà qàlûràm. Mÿnèmtàylàrûmûn èkè-ö÷ yårdÿ bàüû dà vàr, vÿzèfÿsè dÿ.

Màyor gölömsöndö vÿ tÿÿssöflÿ bàøûnû bulàdû: – Mÿn östömÿ yûüûlàn måyèdlÿrèn dÿrdènè ÷ÿkèrÿm,

sÿn ulduz hàyûndàsàn. Àlpày bèr àz sÿssèz oturdu, sonrà xudàfèzlÿøèb gåtdè.

22

***

Dànöz øþbÿnèn "qonàq otàüûnà" gèrÿndÿ ÿsÿbèhàldà ÷àntàsûnû åøÿlÿdè vÿ nÿhàyÿt tålåfonunu gþtördö.Sèyàhûdàn àxtàrdûüû àdû tàpûb zÿng ålÿdè:

– Àlo, àlo, Sàlàm. Èmàn möÿllèm, nàràhàt ålÿdèyèmö÷ön özr èstÿyèrÿm. Bÿlè Dànözdö. Tÿøÿkkör ådèrÿm,÷ox sàü olun! Yàxøûdûr, ålÿ o dà qÿzåt ö÷ön ÿllÿøèr. Hÿ,ÿlbÿttÿ, bàø rådàktor olmàq èndè ÷ox ÷ÿtèndèr. Xösusÿndÿ þzlÿrènè möhöm øÿxs håsàb ådÿn bÿzè qorxàqlàrûnmþvúud olduüu bèr øÿhÿrdÿ. Bÿlè, xÿtrèmÿ dÿyèblÿr, þzödÿ làp mþhkÿm. Sàbun÷u Ràyon Úènàyÿt ÀxtàrûøØþbÿsènèn möstÿntèqè Àlpày ßlèyåv mÿnè ràyonumuzunbþlmÿsèndÿ sÿbÿbsèz yårÿ sàxlàtdûrûr. Mÿn dÿ ålÿ bununö÷ön sèzè nàràhàt ådèrÿm. Zÿhmÿt olmàsà àràødûrûn,mÿn dÿ burdà olduüumun sÿbÿbènè þyrÿnèm. Ömèdådèrÿm kè, úèddè bÿhànÿ gÿtèrÿ bèlÿúÿklÿr. Yàxøû, yàxøû,gþzlÿyèrÿm. Oldu, Èmàn möÿllèm. Gþzlÿyèrÿm.

999

190

Zÿngdÿn båø dÿqèqÿ kå÷mèø màyor Dànözönyànûnà gÿldè. Þzönö son dÿrÿúÿ nÿzàkÿtlè gþstÿrmÿyÿ÷àlûødû vÿ dànûøà-dànûøà Dànözö dÿhlèzÿ ÷ûxàrdûbqàpûyà qÿdÿr þtördö.

– Dànöz xànûm, jurnàlèstlÿrlÿ polèslÿrèn bèr ÷oxortàq úÿhÿtlÿrènèn olduüunu bèlmÿmèø olmàzsûnûz. Bun-làrdàn bèrè dÿ sþz fûrlàtmàqdû. Èndè sèzÿ nÿ dåsÿm fèkèr-lÿøÿúÿksènèz kè, nàlà-mûxà vururàm, àmmà bèr hÿqèqÿtvàr: polès hÿmkàrûmûn ÿràzèmèzdÿ øöbhÿlè bèlèb bèzÿmÿlumàt vårdèyè vÿtÿndàøû sàxlàmàüà borúluyuq.Gÿrÿk mÿndÿn ènúèklèyènèz olmàsûn. Sèzèn qÿzåtèn dÿkè, bötön øÿxsè håyÿtlÿ àbunÿ÷èsèyèk. ßn àzûndàn bèzèmèøèmèzè dÿ èøûqlàndûrûrsûnûz vÿ úàmààt nÿtèúÿnè gþrör,polèsènÿ ènànûr. Doürudu, à÷ûlmàyàn úènàyÿtlÿr, sèrrènèþzöylÿ àpàràn qurbànlàr vàr, àmmà håsàb ådèrÿm kè,onlàr dà tÿrÿfèmèzdÿn àøkàrlànàúàq. O kè qàldû Àlpàyà,onu bÿlkÿ dÿ bàüûølàyà bèlÿrsènèz. Xàsèyyÿtènÿ bÿlÿd-sènèz, úûrt qozdu, xofludu... ßràzèsè àz qàlûb krèmènàlàlÿmÿ ÷åvrèlsèn. Måyèdlÿrèn ÿlèndÿn bàøûnû ètèrèb.Yuxàrûdàn dà hÿr gön nÿtèúÿ tÿlÿb olunur... Bunlàrû sèzmÿndÿn yàxøû bèlèrsènèz.

– Tålmàn bÿy, Àlpàyûn mödàfèÿsènÿ qàlxmàüûnûzhå÷ nÿyè dÿyèømÿz. Onu polès olàràq èøènè yårènÿ yåtèr-mÿsènÿ åtèràzûm yoxdu. Gåtsèn nÿ bèlèr ålÿsèn. Àmmàqohum olàràq ÿsàssûz, söbutsuz mÿnè tÿhqèr ålÿdè.Fàhèøÿlÿrèn sàlûndûüû yårÿ sàldûrdû.

191

Vцсal Nuru

– Hÿ, bundà hàqlûsûnûz. Úàmààt þz qohumunuè÷ÿrèdÿn ÷ûxàrdûr... Àmmà bunu dà bàøà döømÿk olàr. Ohÿqèqÿtÿn bàøûnû ètèrèb.

– Mÿn onà ÿsl bàø ètèrmÿyè gþstÿrÿúÿm.– ×ox özr èstèyÿrm – màyor sönè tÿbÿssömlÿ

soruødu, – lÿnÿtlèyÿúÿksènèz?Dànöz èøvÿlè bàxûølàrûnû màyorun øöbhÿlè gþzlÿrènÿ

dèkdè:– Yàxøû àülûmà sàldûnûz. Lÿnÿtlÿ þlsÿ hànsû mÿh -

kÿmÿ mÿnÿ söbut ådÿ bèlÿr? – ßmènlèklÿ bàøûnû yållÿdèvÿ gþz vurdu.

– Sèzdÿn qorxmàq làzûmdû. Dànöz àstànàdà àyàq sàxlàdû. ×åvrèlèb sûnàyûúû

nÿzÿrlÿ màyorà bàxdû vÿ dodàüûnû bèr àz solà dàrtûbgölömsöndö:

– Ålÿ sèzdÿn dÿ. Èndè xàhèø ålèyèrÿm, mÿnè nåúÿgÿtèrtdèrèblÿr ålÿ dÿ àpàrtsûnlàr. Sèzèn màøûnlàrlà gåt-mèrÿm, tÿbèè kè.

– ßlbÿtdÿ. Sèz yolà tÿrÿf ÷ûxûn, uøàqlàrà tàpøûràràm. Dànöz yolun kÿnàrûnà ÷àtmûødû kè, bèr ÷àvuø

yöyörÿrÿk gÿlèb onu kå÷dè vÿ tàksè sàxlàtdû. Dànözàrxàdà oturdu. ×àvuø sökàn÷ûyà önvànû dådè vÿ hàqqûnûþdÿdè.

Dànöz ÿsÿbèndÿn ÷àntàsûnûn qulpunu bàrmàüûnàdolàyûb à÷ûrdû. Burnunun dÿlèklÿrè kþrök kèmè tûüûlûbà÷ûldûqúà fûnxûrûrdû. Þzönö àl÷àldûlmûø, nàmusu, qåyrÿtètàpdàlànmûø håsàb ådèrdè. Onu tànûyànlàrûn hàmûsû sþz

999

192

döøÿndÿ dåyèrdè: "Dànöz øåytànlà bèr oddà yànàr,fàhèøÿylÿ toyà gåtmÿz". Dànözön fèkrènúÿ fàhèøÿ qàdûnkèøèlÿrèn murdàr ÿskèsèdèr.

Dànözön yàdûnà Èmàn möÿllèm döødö, tålåfonu÷ûxàrdûb zÿng vurdu. Örÿkdolusu tÿøÿkkör ålÿdè. SonràÀlpày hàqqûndà döøöndö vÿ ÿmèn oldu kè, onun ÷ox tÿh-lökÿlè oyunu olà bèlÿr. Àlpàyûn nÿyè hàrdànbàølàyàúàüûnû vÿ nåúÿ bàølàyàúàüûnû yol boyu gþtör-qoyålÿdè. Sökàn÷û àrxàyà ÷åvrèlèb: "xànûm ÷àtdûq" dåyÿndÿfèkèrdÿn àyûldû vÿ tÿøÿkkör ålÿyèb döødö. Ètè àddûmlàrlàblokà gèrdè. Blokdàkû làmpàlàr oüurlàndûüûndàn è÷ÿrèdÿgþz-àyàüû gþrmördö. Dànöz ÷åvrèlèb è÷ÿrèdÿn ÷þlÿbàxdû: ÷þl gåúÿ èøûqlàrûnûn sàyÿsèndÿ yàxøû gþrönrdö. O,ÿtràfdà øöbhÿlè øÿxs gþrmÿdèyènÿ vÿ gödölmÿdèyènÿÿmèn olàndà blokdàn ÷ûxdû. Àrxàyà bàxmàdàn þzönöyolun kÿnàrûndà yàtûøàn tàksèlÿrÿ ÷àtdûrdû.

– È÷ÿrè øÿhÿrÿ, zÿhmÿt olmàsà. – Qÿfèl sÿrnèøèndÿnvÿ qàpûnûn à÷ûlûb ÷ûrpûlmàsûndàn dèksènÿn mörgölösökàn÷û ÿvvÿl ÷åvrèlèb Dànözÿ bàxdû, sonrà þzönötoplàyûb möhÿrrèkè èøÿ sàldû. Tàksè yårèndÿn tÿrpÿndèvÿ gåtdèkúÿ sörÿtènè yûüdû. Hÿmèn vàxt toyuq gödÿntölkö kèmè tèndÿ duràn màøûn èøûqlàrûnû dþrdgþz yàndûrûbtàksènèn àrdûnúà gþtöröldö...

193

Vцсal Nuru

23

***

Dànöz måtronun qàrøûsûndà tàksèdÿn döøöb Гàlàqàpûsûnà tÿrÿf àddûmlàdû. Yol boyu tàksènèn àrxàsûnúàsörönÿn màøûn dà bèr àz àràlûdà dàyàndû. Bèr nÿfÿrmàøûndàn döøöb Dànözön àrxàsûnúà gåtdè.

Dànöz “Kè÷èk Qàlà” kö÷ÿsènÿ dþndö. Åvlÿr qÿ -bèrèstànlûq qàø-qàbàüû èlÿ mörgölÿyèrdè. Dànöz gåtdèkúÿàrxàsûnúà gÿlÿn nàbÿlÿd àdàmûn tÿqèbènè hèss ålÿdè. Bèràz hÿyÿúànlànsà dà, þzönö o yårÿ qoymàdû vÿ dàhàmÿtèn àddûmlàrlà yårèdè.

Mÿhÿllÿ dàr vÿ uzun èdè. Bÿzè åvlÿrèn åyvànlàrû,bÿzèlÿrènèn qàpûlàrû burà bàxûrdû. Kÿsèømÿ olmà -dûüûndàn Dànöz ÷åvrèlsÿydè àrxàsûnúà gÿlÿn àdàmûgþrÿrdè, onun gèzlÿnmÿyÿ øànsû olmàzdû vÿ gådèbyàxàsûndàn yàpûøà bèlÿrdè. Àmmà àülûnà yàxøû bèr fèkèrgÿlmèødè dåyÿ ràhàt-ràhàt àddûmlàyûrdû.

Dànöz åvlÿrènèn qàrøûsûndà dàyànmàdàn kö÷ÿ àøàüûgådèb solà buruldu vÿ àrxàsûnúà gÿlÿn àdàmû dàhàdàrûsqàl olàn kö÷ÿlÿrÿ sörödö. Buràlàr ÿksÿr åvlÿrènàrxàsû olduüundàn àlàqàrànlûq èdè. Dànöz “Ö÷ bàúû”àdlànàn tàülàrdàn ortàdàkûnûn àltûndàn kå÷èb qàrànlûqtèndÿ àyàq sàxlàdû vÿ àrxàsûnúà gÿlÿn àdàmû gþzlÿdè.Nÿhàyÿt o dà ortàdàkû tàüûn àltûndàn kå÷dè. Dànözkö÷ÿnèn bàøûndàkû àdàmboylu tàxtà qàpûdàn gèrèb÷ÿftÿnè bàülàdû vÿ pàràlål kö÷ÿyÿ kå÷dè.

999

194

Àdàm nÿhàyÿt kö÷ÿnèn bàøûnà – qàpûnûn qàrøûsûn -dàn kå÷ÿn èkè yol àyrûúûnà ÷ûxdû, bèr nå÷ÿ ànlûq durubhànsû tÿrÿfÿ gådÿúÿyènè qÿràrlàødûrdû vÿ solà dþndö,ÿvvÿl tåz-tåz yårèdè sonrà qà÷dû, bàø kö÷ÿyÿ ÷ûxdû.Yårèndÿ durub ÿtràfûnà dþyökdö: "Ö÷ bàúû" tàülàrûnûnqàrøûsûnà qàyûtmûødû – sol tÿrÿfdÿkè tàüûn àltûndàn ÷ûx -mûødû. Hànsû tÿrÿfÿ gådÿúÿyènè bèlmÿdè. Gàh sàüdàkû,gàh dà qàrøûsûndàkû tàüûn àltûndàn gåtdè vÿ yånÿ åynèyårÿ qàyûtdû. Kö÷ÿlÿrè dolàømàqdàn àyàüûnûn àltûèstèlÿnmèødè, qàn-tÿrÿ bàtmûødû. Bèr qàdûnûn onu bålÿ fûr-làtmàüûndàn, åvlÿrèn àràsûndà àzdûrmàüûndàn pÿrt olдu,÷ûrtmà vursàn qànû dàmmàzdû. Àz qàldû bu dàrûxdûrûúû,úànsûxûúû làbèrèntdÿ örÿyè pàrtlàsûn. Qûøqûrmàq, kþmÿk÷àüûrmàq fèkrèndÿn kå÷dè.

Dànöz gÿldèyè uzun vÿ kÿsèømÿsèz kö÷ÿyÿ qàyûtdû.Sol tÿrÿfdÿkè qÿdèmè èrè tàxtà qàpûnû à÷àrlà à÷ûb è÷ÿrègèrdè – burà dàlàn èdè. "Doqquzunúu dàlàn" àdlàn -dûrûrdûlàr. Dànöz bu dàlànûn sonundàkû yågànÿ dàrvà -zànûn qàpûsûndàkû qûfûlû à÷ûb è÷ÿrè gèrdè. Sonràdàr và zànûn bèr tàyûnû à÷ûb ÷þlÿ ÷ûxdû vÿ qûfûlû tÿkràrqàpûyà bàülàyûb è÷ÿrè qàyûtdû. Dàrvàzà tàyû è÷ÿrèdÿnbàülàndû.

Ö÷-dþrd sotluq hÿyÿtèn àøàüûsûndà ÷ày dàølàrûndàntèkèlmèø, östö kömbÿzlè åv vàr èdè. Qàpûdàn gèrÿndÿ èkèpÿnúÿrÿsè gþrönördö vÿ èkèsènÿ dÿ "X" øÿkèllè tàxtà vu-rulmuødu. Dèvàrlàrà dàràømûø sàrmàøûq ålÿ bèl åvè gè-zlÿtmÿyÿ ÷àlûøûrdû. Dèvàr dèbè ÿkèlmèø göllÿr dÿ, àüàúlàrdà gåúÿ vàxtû àdàmà qorxulu gþrönördö. Ålÿ bèl hÿr øåy

195

Vцсal Nuru

donmuødu. Hÿyÿtdÿkè bu muzåy sökutunu pozmàüà bèrlÿ÷ÿk dÿ úÿsàrÿt ålÿmèrdè, bèrúÿ pÿnúÿrÿdÿkè tàxtàlàrûnàràsûndàn sözölÿn èøûq hÿyàt ÿlàmÿtènÿ èøàrÿydè.

Bu åv È÷ÿrè Øÿhÿrdÿ tèkèlÿn åvlÿrèn ÿn qÿdèmè – èlk-lÿrèndÿn bèrè sàyûlûrdû. Onun yàøûnû, tàrèxènè èsÿ ÿn yàxøûyèyÿsè bèlèrdè– Bþyök bàúû Munè.

24

***

Dÿnèzèn kÿnàrûndàkû øÿhÿr dèvàrlàrûndàn xåylèàràlûdà bàlàúà bèr mÿbÿd uúàlmûødû. Mÿbÿdèn èkèpÿnúÿrÿsè vàr èdè, bèrè göndoüànà, o bèrè gönbàtànàbàxûrdû. Hå÷ kèmèn bèr èns-úènsÿ ràst gÿlmÿdèyè bumÿbÿddÿn hÿrdÿn bèr ànlàøûlmàz sÿslÿr kölÿyÿ qàrûøûbøÿhÿr dèvàrlàrûnà ÷àtûrdû. Bu ÿúàèb sÿslÿrè dàhà ÷ox÷obànlàr, øÿhÿrÿ gÿlÿn sàrvànlàr vÿ dÿrvèølÿr åøè -dèrdèlÿr. Onlàr dà bàzàrà, måydànà ÷àtàndà bèrènènöstönÿ båøènè qoyub àüûzdolusu dànûøûrdûlàr. Mÿbÿdènxofu bötön øÿhÿrè börömöødö. Kàhènlÿr hÿmèn mÿbÿdèlÿnÿtlè håsàb åtdèklÿrèndÿn hå÷ kèm hÿndÿvÿrènÿ dolàn-mûrdû.

Bu qÿdèm øÿhÿr dÿnèzÿ qÿrq olmàmûødàn bèr nå÷ÿgön ÿvvÿl èdè: Kàhènlÿr hàrdànsà soràüûn àldûqlàrû bèrgþzö qàrà, bèr gþzö màvè olàn doqquz, on yàølû bèr qûzuøàüûnû sàràyà gÿtèrtdèlÿr. O zàmàn bàø kàhèn olàn Sèl-motà onu "Èblèsèn bÿdÿnè" ålàn ålÿdè, àmmà þldörmÿyÿqorxduqlàrû ö÷ön kàhènlÿr onu lÿnÿtlÿdè, östönÿ qàn

999

196

tþköb, låø ÿtè bàülàdûlàr vÿ øàhûn ÿmrè èlÿ øÿhÿrdÿn qov-dulàr. Qûzûn àtàsûnû, ànàsûnû èfrètÿ sàxlàdûqlàrûnà vÿxÿbÿr vårmÿdèklÿrènÿ gþrÿ måydàndà yàndûrdûlàr.

Bàlàúà qûz tèkànlû vÿ boz ÷þllökdÿ gådÿ bèlÿúÿyèyågànÿ tèkèlè olàn mÿbÿdÿ gÿldè. Hÿr gön kölÿk onunlÿnÿtènè qàlà dèvàrlàrûnà ÷ûrpdû. Kàhènlÿrèn qulàqlàrûndàuüuldàdû, yuxulàrûnû pozdu. Vÿ nÿhàyÿt ö÷önúö göngþz lÿnèlmÿdÿn dÿnèz qàbàrdû.

Øÿhÿrè su bàsàndàn sonrà úànûnû qurtàrà bèlÿn ÿhàlèmÿúbur qàlûb mÿbÿdèn yàxûnlûüûndàkû quru ÷þllöklÿrdÿåvlÿr uúàltdû, qÿmbÿr dþøÿmÿlè mÿhÿllÿlÿr uzàtdû, yånèøÿhÿr sàldû. Èllÿr sonrà Øèrvàn Øàhû dà burà kþ÷dö.

Qàdûnlàrûn ÷àdràlû gÿzdèyè, özlÿrènè nàmÿhrÿm-lÿrdÿn gèzlÿtdèyè bèr vàxtlàrdà mÿbÿddÿ yàøàyàn úàvànqûz, qàrà sà÷ûnû à÷ûb topuüunà tþkÿr, hÿrÿsè bèr rÿng olàngþzlÿrènÿ qàrà sörmÿ ÷ÿkÿr, hàmûnûn yànûndàn sày -màzyànà gådèb-gÿlÿrdè. Sþz yàyûlmûødû kè, bu qûzû ruhlàrbþyödöb, ÿúènnÿlÿrlÿ yàøàyûr vÿ bèr øÿhÿrè bàtûràúàqgöúÿ màlèkdèr, hÿttà kàhènlÿr dÿ onun göúönö åtèràfådèrdèlÿr. Øÿhÿrdÿ hàmû onu úàdugÿr, èfrètÿ, úÿhÿnnÿmèlàhÿsè sàyûrdû.

Øèrvàndàn gÿlÿn øàh dà lÿnÿtèylÿ øÿhÿrè sudàbàtûràn "Èblès bÿdÿnlè qûz" hàqqûndà åøètdè. Qûzûnlÿnÿtèylÿ yånèdÿn dÿnèzèn qàbàràúàüûndàn qorxduüuö÷ön ondàn uzàq durdu. Àràbèr þzönö qo÷u sàyànkèøèlÿr qûzà höúum ådèrdè vÿ nåúÿ olurdusà hÿmènmÿbÿddÿn hàvàlànûb, dÿlè olub, úènnè hàldà qàyûdûrdûlàr.

197

Vцсal Nuru

Qûz mÿhÿllÿnèn o bàøûndà gþrönÿndÿ, bu bàødàoturànlàr durub åvlÿrènÿ gèrèb, qàpûnû úÿftÿlÿyèrdèlÿr,dÿlmÿ-dåøèkdÿn àrxàsûnúà oürun-oürun bàxûrdûlàr. Qûzøÿstlÿ gÿlèb-kå÷èrdè. Kölÿk onun qàrà sà÷ûnû àlovun dèl-lÿrè kèmè hàvàdà yållÿdèrdè. Sà÷ûndàn hÿmèøÿ qÿrèbÿÿtèr èyè yàyûlûrdû. O gådÿndÿn sonrà dà ÿtrènèn èyè uzunmöddÿt kö÷ÿdÿ qàlûrdû.

Yàømàqlû, ÷àdràlû qàdûnlàr örÿklÿrèndÿ onun sà -÷ûnà, àzàdlûüûnà, ÿtrènÿ vÿ kèøèlÿrèn úànûnà sàldûüû xo-funà hÿsÿd àpàrûrdûlàr. Hÿmèn o qorxàn qàdûnlàr qoúàlûbþldölÿr. Nÿvÿlÿrè o qûzû gþrdö, qorxdu vÿ yånÿ onà gèz -lèn-gèzlèn qèbtÿ ålÿdèlÿr.

Kèøèlÿr bàbàlàrûndàn åøètdèklÿrè hÿmèn èblès qàdûnûnÿvÿlÿrènÿ gþstÿrèb, onun lÿnÿtèndÿn uzàq qà÷màüûtàpøûrûrdû.

O þlmördö. Qoúàlmûrdû. Àmmà bèr àz qàdûn-làømûødû. Öz-gþzöndÿ såyrÿk qûrûølàr hèss olunurdu,ÿvvÿlkè tÿràvÿtdÿ dåyèldè. Àmmà yånÿ dÿ hàmû ènànûrdûkè, onu gþzÿgþrönmÿzlÿr qoruyur.

Ö÷ ÿsr sonrà o, ÿmÿllè-bàølû qoúàldû. Bålè bököldövÿ qàrà uzun sà÷làrû àüàrdû. O, kö÷ÿdÿn kå÷ÿndÿ sà÷làrûdèvàrà, yårdÿkè dàølàrà sörtönör vÿ töklÿrè èlèøèb qàlûrdû.Kèmèn hàsàrûndà o qàdûnûn tököndÿn gþrsÿydèlÿr o sààtyàndûràrdûlàr. Hÿmèn yårè sàlàvàtlàyûb, yuyurdulàr.

Èlàn bàølû ÿsàsû vàr èdè. Hàvà qàràlàndà ÿsàsûnûtàqqûldàdà-tàqqûldà åvèndÿn ÷ûxûb hàràsà gådèrdè.Gödördölÿr, gödördölÿr, bèrdÿn gþzdÿn ètèrdè. Hÿmèn

999

198

vàxt onun åvènÿ bàxmàq èstÿyÿnlÿr hÿvÿslÿnèrdèlÿr,àmmà bu qorxulu åvèn sèrrènè o vàxtlàr hå÷ kèm à÷àbèlmÿdè.

Bèr dÿfÿ mÿbÿdèn pÿnúÿrÿsèndÿn è÷ÿrè boylànàn bèrkèøè ordà- stolun àrxàsûndà oturàn ÿúènnÿlÿrè, ruhlàrû vÿènsàn kÿllÿlÿrènè gþrdöyönö bàzàr måydànûndà dåmèødè.Bèr nå÷ÿ göndÿn sonrà hÿmèn kèøè hàvàlàndû vÿ bàøûnûdèvàrà ÷ûrpà-÷ûrpà ålÿ úàmààtûn gþzönön qàbàüûndà÷ànûn tàpøûrdû. Mÿbÿd åvèn vÿ o qàdûnûn xofu øÿhÿrènèlèyènÿ èølÿdè. Hàmû sàdÿúÿ "Àllàhûn bÿlàsûnû" gþr-mÿmÿyÿ ÷àlûødû.

Bèr vàxt mÿhÿllÿ úàmààtû duyuq döødö kè, qàrûnûn÷ÿlèyè ÷oxdàndûr tàqqûldàmûr. Bèr nåúÿ gön göddölÿr vÿqàrû hå÷ kèmèn gþzönÿ gþrönmÿdè.

Bèr sÿhÿr mÿhÿllÿdÿn bèr nå÷ÿ örÿklè kèøè yûüûøûbqàrûnûn åvènÿ bàxmàüà gåtdè. Hàsàrà ÷ûxûb, hÿyÿtÿboylàndûlàr, hÿyÿtdÿ budàq östöndÿ göl qàlmàmûødû.Kèøèlÿr bèr-bèrlÿrènè örÿklÿndèrèb hÿyÿtÿ döødölÿr, örÿk-gþbÿklÿrènè yåyÿ-yåyÿ pÿnúÿrÿlÿrÿ yàxûnlàøûb è÷ÿrèboylàndûlàr. ßmèn oldulàr kè, hå÷ kèm yoxdur, åvÿgèrdèlÿr...

Kèøèlÿrèn åvdÿ nÿ gþrdöklÿrè hå÷ kèmÿ mÿlumolmàdû. Onlàr åvdÿn qàyûdàn gönö ÿqrÿb ÷àlmûø kèmèqûzdûrdûlàr, sàyûqlàdûlàr vÿ bèr nå÷ÿ göndÿn sonràþldölÿr. Àmmà hàmû bèldè kè, dàhà o qàrû yoxdur, o,qåyb olub. Øÿhÿrèn yàrûsû ènànsà dà, yàrûsû ènànmàdû,onun þlömsöz olduüunu bèr-bèrlÿrènÿ söbut ålÿmÿyÿ

199

Vцсal Nuru

÷àlûødûlàr vÿ bu hàmûnûn dÿrdènÿ-sÿrènÿ ÷åvrèldè. ×o -xunun gþzö yånÿ dÿ onu àxtàrdû.

Nå÷ÿ èllÿrdÿn sonrà, gönlÿrèn bèrèndÿ åvèn tàxtàqàpûsû úûrûldàyàràq àràlàndû vÿ uzun qàrà sà÷lû, qàrà sör-mÿlè bèr qûz ÷ûxûb mÿhÿllÿ yuxàrû gåtdè. Xÿbÿr bötönøÿhÿrèn àltûnû östönÿ ÷åvèrdè. Àz qàlà yàtàqlàrûndàn÷ûlpàq durub pÿnúÿrÿlÿrdÿn, qàpûlàrûn àràsûndàn onugþrmÿyÿ ÷àlûødûlàr. Bötön bàzàr måydànû, måyxànàlàrÈblès qàdûnûn úàvànlàøàràq qàyûtdûüûndàn dànûødû. Onuþz gþzlÿrèylÿ gþrÿn àdàmlàrû mÿúlèsèn yuxàrû bàøûndàoturdub, ÿtràfûnà pÿrvànÿ kèmè fûrlànûrdûlàr vÿ nåúÿgþrdöyönö, nÿ gþrdöyönö dþnÿ-dþnÿ soruøurdulàr.Hÿmèn àdàmlàr dà bÿzÿn ålÿ ènànûlmàz øåylÿr uydurubdànûøûrdûlàr kè, úàmààtûn àüzû à÷ûlà qàlûrdû. Kèmèsè onunqànàdlànûb u÷duüunu, kèmèsè onun ÿlèndÿn úànûnû göúlÿqurtàrdûüûnû sààtlàrlà dànûøûrdû. Ålÿ vÿzèyyÿt yàrànmûødûkè, mÿúlèsÿ dàstàn dànûømàüà gÿlÿn àøûq dà kþynÿyènèsàzdàn ÷ûxàrtmàdàn bèr könúdÿ bàrdàø qurub otururdu.

Örÿklÿnèb gèzlèn-gèzlèn mÿbÿd hàsàrûnûn östönÿ÷ûxàn dÿlèqànlûlàr påydà oldu vÿ hÿyÿtèn göl-÷è÷ÿkolduüundàn, àkàsèyà àüàúlàrûnûn ÿtrèndÿn, pÿnúÿrÿ -lÿrdÿn döøÿn øàm èøûüûndàn dànûødûlàr . Bÿzèlÿrè buqûzlà dànûødûüûnû vÿ onun hÿmèn "Èblès qàdûn" olmà -dûüûnû dåyèrdè. Àüûzdàn qulàüà øàyèÿ yàyûldû kè, bu qûzàdè àdàmdûr, "Èblès qàdûnûn" mèfènè dàvàm ålÿtdèrèr.Ondàn ÷ÿkènmÿyÿ dÿymÿz. Hÿttà mÿsúèdlÿrdÿ, mÿd -rÿsÿlÿrdÿ sàqqàlû yàülû mollàlàr úàvànlàrûn båynènè

999

200

doldurdu kè, bu øåytàn ÿmÿlèndÿn hÿr bèr mösàlmànúànûnû qurtàrmàlûdr vÿ ålÿ o øåytàn qûzà gþrÿ åvlÿrdÿ,bàzàrlàrdà ruzè-bÿrÿkÿt yoxdur. Nÿhàyÿt mollàlàrûnfÿtvàsûylà bèr nå÷ÿ kèøè "øàrlàtànû" þldörmÿyÿ gåtdè. Ogöndÿn sonrà onlàrû gþrÿn olmàdû. Bèr nå÷ÿ göndÿnsonrà bàlûq÷ûlàr dÿnèzdÿ kèøè måyèdè tàpdûlàr, hày-hÿøèrdöødö, gådèb gþrdölÿr kè, "øåytànû" þldörmÿyÿ gådÿnkèøèlÿrdÿn bèrèdè. Úàmmààt sàhèldÿn àràlànmàmûø bötönbàzàr måydànû xÿbÿrdÿn hàlè oldu, yånÿ qàpûlàrûn÷ÿftÿsè bàülàndû, pÿn÷ÿrÿlÿrèn qàrà pÿrdÿsè ÷ÿkèldè.Àrtûq hàmû ÿmèn èdè: øÿhÿrlÿ yàøûd olàn qorxu vÿlÿnÿtlÿnmèø qûz qàyûtmûødû. Àmmà onun gþzlÿrènènrÿngè bèr-bèrèndÿn fÿrqlÿnmèrdè. Tÿzÿ zåytun kèmè yàøûlgþzlÿrè, àü bÿnèzè, ètè bàxûølàrû vàr èdè. Bu qûz o qÿdÿrdÿ qàràdènmÿz dåyèldè. Hÿttà bèr nå÷ÿ dÿfÿ kö÷ÿdÿyûxûlûb àülàyàn uøàüû quúàüûnà àlûb, ÿzèzlÿyÿrÿk kèrèt-dèyènè gþrmöødölÿrsÿ dÿ, bþyöklÿrdÿn hå÷ kèm onunlàkÿlmÿ kÿsmÿyÿ úÿsàrÿt ålÿmèrdè. Hÿttà àtà-bàbà -làrûndàn åøètmèødèlÿr kè, o qûzûn gþzönÿ bàxmàq olmàz.Þlÿnÿ qÿdÿr dÿ hå÷ kèm onun gþzlÿrènèn rÿngènè gþr-mÿdè. Ålÿúÿ "Øåytàn qûz" dådèlÿr àràlàrûndà. O, ÷àrøàbgåyènmèrdè. Mollàlàr onun þlömönÿ àz qàlà hÿr gönfÿtvà vårsÿlÿr dÿ yàxûnà duràn tàpûlmûrdû. Hàmû "Subàsmûø øÿhÿrèn" vÿ kå÷mèødÿ úÿsàrÿtlÿnmèø kèøèlÿrènÿhvàlàtûnû qulàüûndà sûrüà ålÿmèødè. Odur kè, o qûzdànsàdÿúÿ qà÷ûrdûlàr.

201

Vцсal Nuru

Bu gön yånÿ o qorxunú åvdÿn hÿyÿtÿ èøûq döøör.È÷ÿrèdÿn èsÿ qûzlàrûn sÿsè åøèdèlèr. Gånåtèk kodà÷åvrèlmèø qorxu qonøulàrûn sömöyöndÿ èndè dÿ ÷àl -xàlànûr. Ordà yàøàyàn yàølû qàdûnû hå÷ kèm dèndèrmèr.Hÿttà tÿsàdöfÿn ràstlàøànlàr onun yànûndàn nÿfÿslÿrènètutub, bàølàrûnû dà àøàüû sàlûb kå÷èrlÿr. Tànûmàyànlàr èsÿhå÷ ÿhÿmèyyÿt vårmèr. Àrtûq øÿhÿr dÿ ÿvvÿlkè dåyèl àxû.Kÿnàrdàn gÿlÿnlÿr bu mÿbÿd-åv hàqqûndà hå÷ nÿbèlmèr. Hÿttà àüûllàrûnà dà gÿtèrmèrlÿr kè, qonøulàrûkèmdèr vÿ bu åvèn xàtèrÿsèndÿ nÿlÿr vàr.

25

***

Dànöz è÷ÿrè gèrdè. Gånèø otàüûn ortàsûnà qoyulmuøstolun ÿtràfûndà oturàn qûzlàrûn ö÷ö dÿ ÷åvrèlèb onàbàxdû. Dànöz nàràhàtlûüûnû gèzlÿdÿ bèlmÿmèødè.

Xànàlàrûn ÿn àxûrûnúûsû Dànöz olduüundàn onà"Bàlàúà" dåyèrdèlÿr.

– Bàlàúà, nÿ olub? – Nurúàhàn soruødu. – Hå÷, boø øåydèr. – Dànöz þzönö ràhàt gþstÿr-

mÿyÿ ÷àlûødû. – Oxøàmûr àxû. – Nurúàhàn tÿkràr dèllÿndè.Dànöz stolun àrxàsûnà kå÷dè. – Bu gön mÿnè è÷ÿrè àtmûødûlàr. Sàbun÷udà tàpûlàn

måyèdèn èlgÿyènè mÿndÿ àxtàrûrdûlàr. Mÿsÿlÿ bundàdûr kè,hÿmèn àdàm Àlpàydûr. O, bèrènúèsè þz úànûndàn qorxur.Sàrànûn lÿnÿtè onu hàvàlàndûrûb. Qorxur kè, onà dà tÿsèr

999

202

ådÿr. Bèr dÿ qorxur kè, àrvàdû bu lÿnÿtdÿn xÿbÿr tutàr, odà gådÿr Kàmàlûn dàlûnúà.

– Bèlsèn, làp yàxøû, – Dànözlÿ öz-özÿ oturmuøTàmàrà dèllÿndè. – Nåúÿ olur, qàdûnû åøøÿk yårènÿ qoyàbèlèrlÿr, àmmà oüràø olduqlàrûnû fèkèrlÿøÿ bèlmèrlÿr?ßmÿllÿrèndÿn ÿl ÷ÿkmÿk ÿvÿzènÿ, àrvàdlàrûnûn gþz -lÿrènè bàülàmàüà ÷àlûøûrlàr. Hàzûr þzönö tÿrbèyÿlÿndèrdÿ, ày àl÷àq.

Qàøûnà pèrsèk tàxmûø Dÿryànur Dànözö àrxàyûn-làødûrdû:

– Burdà nàràhàt olmàlû, rÿng ètèrmÿlè bèr øåy yoxdu.Hå÷ sÿnè ordà qàlmàüà qoyàrdûq kè, onsuz dà sÿhÿrxÿbÿr tutàúàqdûq.

– Yox. Mÿnè bötön gåúÿnè ordà sàxlàyà bèlmÿz -dèlÿr. Zÿng ålÿdèm Èmàn möÿllèmÿ, buràxdûlàr. Àmmàbèr èø vàr... – ortàyà sökut ÷þkdö. Hàmû dèqqÿtènè bèràüûzà yþnÿltdè. Dànöz ålÿ bèl dåmÿyÿ tÿrÿddöd ålÿdè,döøöndö: "dåsèn-dåmÿsèn". Àmmà dådè. – Mÿnè gö -dördölÿr. Þzö dÿ, döz qàpûnûn àüzûnà qÿdÿr. Kèmolduüunu dÿqèq bèlmèrÿm, özönö gþrmÿdèm. "Ö÷bàúû"dà àzdûrdûm. Àlpàyûn àdàmû dà olà bèlÿr. Dÿqèqbèlmèrÿm.

– Bàx, bu yàxøû ÿlàmÿt dåyèl. – Nurúàhàn dådè. –Gþrönör sÿnè è÷ÿrè sàlmàqdà mÿqsÿd ålÿ bu èmèø. Bÿlkÿdÿ sÿnè ÷oxdàn gödörlÿr.

– Yox, ÿmèn dåyèlÿm. – Bÿlkÿ o àdàm sÿnè Qàlà qàpûsûndà gþzlÿyèrmèø? –

Tàmàrà soruødu.

203

Vцсal Nuru

– Yox, kèm hàrdàn bèlsèn Bàlàúà burà nÿ vàxtgÿlÿúÿk? – Dÿryànur åtèràz ålÿdè.

– Sÿnè åvdÿn burà qÿdÿr gödöblÿr. – Nurúàhànÿmènlèklÿ dàvàm ålÿdè, – Dådèyèm kèmè, mÿqsÿd dÿsÿnèn nÿ ådÿúÿyènè þyrÿnmÿk olub. Gÿrÿk åvdÿ qàlày-dûn. Àmmà hàrdàn bèlÿsÿn kè, sÿnè gödÿúÿklÿr... Buàrtûq úèddè mÿsÿlÿdèr. O, kèmdèrsÿ bèz onu bèrènúè tàp-màlûyûq.

– Sÿnúÿ ÿzèz-xÿlÿf qohumun dåyèl? – Dÿryànursoruødu.

– Bÿdÿn quruluøundàn vÿ boyundàn onà bÿnzÿ -mèrdè. Vÿzèfÿ àdàmlàrû èt yårènÿ þzöndÿn ÿskèk bèldèk-lÿrè àdàmlàrû gþndÿrèrlÿr. O dà ålÿ bunà gþrÿ mÿnèqûúûqlàndûrûb buràxûb kè, gþrsön hàrà qà÷ûràm.

– Hÿ. Mÿnÿ ålÿ gÿlèr, o àdàm hÿr kèmdèrsÿ bèzètàpmàmàlûdûr. Yoxsà gönàhà bàtàrûq. Bèzÿ hàvàyû qànlàzûm dåyèl.

– Tàmàrà, Sàbun÷udà vÿzèyyÿt nåúÿ oldu? – Dànözsoruødu.

Tàmàrà þzönÿ ÿmènlèklÿ gölömsöndö:– Hå÷... O, kþrpönön àltûndà oturdu, qàbàüûndà dà

butulkàlàr, bèz dÿ ÷ûxdûq gÿldèk. Àrxàyûn ol, bèz ruhkèmè èdèk.

– Hÿ, nàràhàt olmàlû bèr øåy yoxdur. – Tàmàrà onuàrxàyûnlàødûrdû.

– Yÿqèn kè, bu göndÿn sonrà tålåfonumà ö÷önúöqulàq qoøàúàqlàr. Zÿnglÿrdÿ åhtèyàtlû olmàlûyûq. Hÿlÿkè, hÿdÿfdÿyÿm.

999

204

– Àmmà, Bàlàúà, onun pàyûnû vårmÿk làzûmdûr. –Dÿryànur tÿklèf ålÿdè.

– Hÿ. Mÿnúÿ dÿ. Dÿryànur hàqlûdûr. Onun burnubèr àz ovulsà pès olmàz. Kèøèlÿr göúlÿrènèn nÿ qÿdÿrolduüunu ÿn son àndà bèlèrlÿr. ßvvÿl ålÿ bèlèrlÿr kè,Håràkldûlàr, sonrà gÿlèb bèr øåyèn qulpundàn yàpûøàndàgþrörlÿr yox, göúlÿrè sàdÿúÿ dèllÿrèndÿ èmèø.

– Onu mÿnÿ vårèn! – Tàmàrà àúgþzlöklÿ dådè, –Þzönö ÿjdàhà sàyàn kèøèlÿr qàrøûmdà pèøèk kèmèyàlàqlànàndà hÿzz àlûràm.

Dÿryànur zàràfàtlà:– Åy, Xànà, bèz möhàrèbÿyÿ hàzûrlàømûrûq.– Munèyÿ dåmÿk làzûmdûr. Sonrà bèr øåy fèkèr-

lÿøÿrèk. – Dÿryànur dådè.– Sÿkkèz bàúûyà kèm bàtà bèlÿr? – Nurúàhàn

þyöndö.– Bÿlkÿ doqquz olduq. Ålÿ bàxmàyûn.– Dànöz

gölömsöndö – Tànûyûrsûnûz, rÿfèqÿmdèr – Àynà. – Nÿ mÿsÿlÿdèr?– Sèzÿ dåmèødèm onun àèlÿ vÿzèyyÿtè dþzölmÿzdè.

ßrè àl÷àüûn bèrèdèr. Ömumèyyÿtlÿ, hÿyàtûnû dÿyèømÿkèstÿyèr. Tÿsÿvvör ådèn, ÿn àülàgÿlmÿz vÿzèyyÿtdÿ olànmåyèdè yàràn, onunlà dèl tàpàn gÿlèn, bèrúÿ ÿrèylÿ bàúàràbèlmèr. Èstÿyÿrÿm onu dà àràmûzà qàtàq. O, hÿyàtûnûdÿyèømÿyÿ hàzûrdûr.

– Bàlàúà, bèz Àynàyà nÿ qÿdÿr gövÿnÿúÿyèmèzèbèlmÿlèyèk. Bèlèrsÿn kè, o, xÿyànÿt ålÿsÿ onu sÿn yàndûr-màlûsàn.

205

Vцсal Nuru

Dànöz:– ßlbÿttÿ. Bunlàrû gþzÿ àlmûøàm. Bèz hàrdàsà

oturàndà onu dà àràmûzà dÿvÿt ådÿ bèlÿrèk. Sàdÿúÿrÿfèqÿ kèmè àràmûzà qàtàq. Sonrà hàmû dà ràzû olsàXànàlûüà qÿbul ådÿrèk. Olmàzsà dà olmàz. Yånÿ rÿfèqÿolàràq qàlàr.

– Sÿnúÿ o, bèzÿ Xànà olà bèlÿr? – Àytàm gþzlÿrènèqûyàràq dèqqÿtlÿ Dànözÿ bàxûb soruødu.

– O þlÿr, nàmusunu vÿ øÿrÿfènè sàtmàz. Ondà bö -tön ènsànè kåyfèyyÿtlÿr toplàøûb. Sÿdàqÿtènÿ, åtèbàrûnà,mÿrhÿmÿtènÿ toz qonà bèlmÿz. Bèz àrtûq nå÷ÿ èldèr kè,bèr-bèrèmèzè tànûyûrûq. Onun mÿndÿn gèzlèn sèrrè yoxdur.

– Ondà oturub bèr qÿràr vårÿrèk. Munè bàúûylàdànûømàq làzûmdûr. Sonrà sÿn Àynàylà dànûøàrsàn.Qàdûnlàrû xèlàs ålÿmÿk borúumuzdur. Vàxt gÿlÿúÿkonsuz dà hàmû bèzèm bàúûmûz olàúàq.

– Lèlèzèn àrzulàdûüû gön mötlÿq gÿlÿúÿk! – Dÿr -yànur ÿmènlèklÿ bàøûnû yållÿdè.

Dànöz:– Munè bàúû hàrdàdûr?Àytàm:– Àøàüûdà, tÿzÿ göllÿr ÿkèr dèb÷ÿyÿ. – dådè.Tàmàrà:– Mÿn sèzè bèlmèrÿm, àúmûøàm. – Ålÿ mÿn dÿ. – Dÿryànur ovuúlàrûnûn è÷ènè bèr-

bèrènÿ sörtdö. – Ondà zèyàfÿt bàølàsûn. – Tàmàrà tÿklèf ålÿdè.

999

206

– Qûzlàr, oturun. – Nurúàhàn onlàrû sàkètlÿødèrdè. –Duà ålÿmÿmèø hàrà durursunuz?

Qûzlàr yårlÿrèndÿ oturub ÿllÿrènè sènÿlÿrèndÿ ÷àr -pàz làødûrdûlàr, gþzlÿrènè yumub bàølàrûnû àøàüû sàldûlàr.

Stolun bàøûndà oturàn Nurúàhàn àyàüà durdu:– Bèz sÿnÿ èbàdÿt ådèrèk. – Qûzlàr tÿkràrlàdûlàr. O

dàvàm ålÿdè. – Ànàmûz Lèlèz, möqÿddÿsèmèz, bèzÿqövvÿt vår, göú vår! Bèzè ÿzèlmÿyÿ vÿ ÿskèlmÿyÿqoymà. Hàqqûmûzû vÿ yårèmèzè qorumàq ö÷önyànûmûzdà ol! Bàúûlàrûmûzû qoru! Àmèn! Àmèn! – Qûzlàr"Àmèn" dåyèb ålÿ bèl yuxudàn àyûldûlàr.

Gådèb yåyÿúÿklÿrènè gÿtèrèb stolun östönÿ döz -dölÿr. Nèm÷ÿdÿkè lày-lày kÿsèlmèø ÿtè kå÷mèø dþvrdÿkèmÿhÿllÿ àdàmlàrûndàn bèrè gþrsÿydè gådèb "Quràn"à ÿlbàsàrdû kè, bu "èfrètÿlÿr" àdàm ÿtè yåyèr, kÿllÿsèndÿn dÿdèb÷ÿk dözÿldèrlÿr. Àmmà o hÿqèqè ÿt dåyèldè, ÷ÿkèlmèøsoyà èdè. Söfrÿyÿ göl kÿlÿmèn yàrpàqlàrû vÿ dègÿrtÿrÿvÿzlÿr qoyuldu. Sènèdÿ gömöø qÿdÿhlÿr vÿ yànûndàdoürànmûø lèmon gÿtèrèldè. Qûzlàr oturdulàr.

Otàq gånèø vÿ sàdÿ èdè. Dèvàrlàrà vurulmuø ålåktrèkàbàjurlàrû è÷ÿrènè zÿèf èøûqlàndûrûrdû. Dèvàrboyu rÿfdÿkèkÿllÿdèb÷ÿklÿrdÿ èrè lÿ÷ÿklè qûrmûzû, qàrà göllÿr à÷mûø -dû. Uzun sàrmàøûqlàr dèvàrlà dûrmàøûb tàvànà ÷àtmûødû.Tàvànûn bÿzÿklÿrè àüzûnû à÷mûø ènsàn bàølàrû èdè. Ålÿ bèlyuxàrûdàn àøàüû qûøqûrûrdûlàr. Otàüûn bàø tÿrÿfèndÿ dèvànqoyulmuødu. Onun sàü tÿrÿfèndÿ è÷è kètàb dolu økàf vàrèdè. Økàfûn yànûndàkû dèvàrà ÷ÿr÷èvÿsè bèr-bèrènÿ dolàn-

207

Vцсal Nuru

mûø èlànlàrdàn olàn èrè yumru gözgö vurulmuødu. Èkèpÿnúÿrÿnèn àràsûndàkû dèvàrdàn Lèlèz måhrèbàn-måh -rèbàn bàxûrdû. Onun ÿtràfûndà øÿn uøàqlàr gþrönördö.Otàüûn bàø tÿrÿfèndÿ tàü vàr èdè vÿ orà èøûq döømördö.

Qûzlàr èøtàhà èlÿ yåyèr, àràdà bèr gömöø qÿdÿhèbàølàrûnà ÷ÿkèrdèlÿr.

26

***

Gönortà ràdÿlÿrèndÿ Dànöz xÿstÿxànàyà – Àynà -nûn yànûnà gÿldè. ßlèndÿkè kulokdà bèr kèloyà yàxûnàlmà vàr èdè. Qàpû÷û àrvàd onu tànûyûrdû dåyÿ øöøÿdÿngþrÿn kèmè ÷ÿftÿnè gårè sèyèrdè. Sàlàmlàødûlàr. Dànözàrvàdà èkè dÿnÿ èrè àlmà vårdè, pèllÿkànlà yuxàrû qàlxdûvÿ kulokunu yållÿyÿ-yållÿyÿ Àynànûn otàüûnà yàxûn-làødû. Ålÿ bu vàxt Àynà bàøûàøàüû otàqdàn ÷ûxdû vÿ÷åvrèlèb qàpûnû à÷àrlà bàülàmàüà ÷àlûødû. Dànöz qÿfèlÿlènè onu ÷èynènÿ qoyub "Åyy" dådè. Àynà nåúÿ sÿk-sÿndèsÿ dèk àtûldû vÿ ÷åvrèlèb qàpûyà yàpûødû.

– Noldu? – Dànöz tÿbÿssömlÿ soruøduÀynànûn örÿyè yårènÿ döødö. Udqunub qàpûdàn

qopdu.– Úànûn yànmàsûn, þdöm qopdu. Sÿn hàrdàn påydà

oldun?– Hàrà gådèrsÿn?

999

208

– Morqà. Yàrûm÷ûq qoymuøàm. Sÿn otur, mÿn bèràzdàn qàyûdûràm. – À÷àrlàrû onà uzàtdû.

– Bÿlkÿ mÿn dÿ döøöm? Àlmàz bÿy èúàzÿ vårmÿz?– Yox, bèr sþz dåmÿz. Àmmà ordà yàxøû hå÷ nÿ

yoxdu.– Olsun, mÿn àrxàm sÿnÿ tÿrÿf oturàràm– Þzön bèl. Bu nÿdè àlûb gÿtèrmèsÿn?– Yåyÿrèk...Qûzlàr dànûøà-dànûøà morqà döødölÿr. Àfàq stolà

uzànmûø måyèdèn östönÿ ÿyèlèb nÿsÿ kÿsèrdè vÿ qolubèlÿyènÿ qÿdÿr qànûn è÷èndÿydè. Dànöz sàlàmlàøûb stulugþtördö vÿ àrxàsû onlàrà tÿrÿf oturdu. Qàrøûsûndà stolàuzàndûrûlûb, östönÿ àü þrtölmöø måyèdèn àyàqlàrû vÿ bàøbàrmàüûndàn àsûlmûø bèrkà vàr èdè. Dànöz ÿlèndÿkè ku-lokun bèr qulpunu måyètèn bèrkàlû bàrmàüûndàn àsdû vÿàüûrlûqdàn kulokun àüzû à÷ûldû. Dànöz àlmà gþtöröbèøtàhlà dèøènÿ ÷ÿkdè, àlmànûn xûrûltûsû åøèdèldè. Dànözord làrûnû doldurmuødu vÿ sulu àlmànû lÿzzÿtlÿ÷åynÿyèrdè.

Àynà èøènÿ qàyûtmûødû – ÿllÿrènè måyèdèn yàrûlmûøè÷ènÿ soxub nÿsÿ àxtàrûrdû.

Dànöz:– Gÿlèn àlmà gþtörön. ßlà"Såmårènkà"dû.Àynà:– Sÿn yå. Dànöz: – Àfàq xàlà, sÿn gÿl. Àüzûnûn dàdû tÿzÿlÿnsèn. Kÿnàrà ÷ÿkèlèb Àynàyà bàxàn Àfàq ÿlúÿyènèn bèr

209

Vцсal Nuru

tàyûnû ÷ûxàrdûb yàxûnlàødû vÿ àlmànûn bèrènè dÿ o gþtöröbdèøènÿ ÷ÿkdè.

– Hÿ vàllàh, àüzûmnàn måyèd dàdû gÿlèr. – ×åy -nÿyÿ-÷åynÿyÿ – Hÿ yàxøû sulu àlmàdû.

Dànöz àlmànûn bèrènè gþtöröb Àynàyà yàxûnlàødû.Àynà:– Ày qûz, gåt, bàxmà. Gåt, àlmànû yå, bu sààt örÿyèn

bulànàúàq.Dànöz onà ÿhÿmèyyÿt vårmÿdÿn yàxûnlàøûb àlmànû

onun àüzûnà tutdu kè, dèølÿsèn.– Yàxøû. Yàxøû tà, gþrmÿmèøÿm? Dèølÿ. – ÷åvrèlèb

Àfàqà, – Àfàq xàlà, otur dènúÿl. Mÿn bunà àlmàyådèrdèm.

Àynà àüzûnà dèrÿnmèø àlmàdàn dèølÿdè vÿ àràmlà÷åynÿdè.

Dànöz pû÷ûltûylà:– Èkè xÿbÿrèm vàr: bèrè pès, bèrè yàxøû. Hànsûndàn

bàølûyûm?Àynà dodàqlàrûnà dèrÿnmèø àlmàdàn yånÿ dèølÿdè,

bèr àz ÷åynÿyèb uddu:– Unutmuøàm yàxøû xÿbÿr nåúÿ olur. Sÿn gånÿ pès-

dÿn bàølà. – Mÿlÿk Jàsmènèn qåydèyyàt sÿnÿdènè tàpmûyûb.

Gþrönör sÿn döøöndöyön qÿdÿr dÿ àüûllû dåyèlmèø.– Hÿ. Bu pès oldu. Bÿlkÿ qÿsdÿn sàlmûyûblàr?– O dà olà bèlÿr. Èndè yàxøû xÿbÿr: Mÿlÿk kàrt tàpûb.Àynà özönö úÿld ÷åvrèlèb suàl vÿ màràq dolu bà -

xûølàrûnû Dànözön ràhàt vÿ ÿmènlèklÿ sözölÿn gþzönÿ

999

210

zèllÿdè. Dànöz àrxàsûnû stolà sþykÿyèb Àynàylà öz-özÿdurmuødu vÿ yàrûyà qÿdÿr yådèyè àlmàdàn èrè bèr dèølÿkàlûb þzöndÿn ràzû hàldà ÷åynèyèrdè.

– Nÿ kàrt?Dànöz àüzûnû boøàldûb:– Jàsmènèn dèàbåt kàrtûnû. – ßlà. Dåmÿlè onlàrûn ÿlàqÿlÿrè olub. Bu ÷ox øåy

dåmÿkdèr. Bètèrèm, otàqdà dànûøàrûq. Àynà özönö ÷åvèrÿndÿ qàrøûsûndà uzànmûø

måyèddÿ otåldÿkè hÿkèmèn sèmàsûnû gþrdö, bötöndèqqÿtènè onun özöndÿ úÿmlÿdè, qÿfèldÿn måyèd gþz -lÿrènè à÷dû vÿ bàøûnû qàldûrûb onà bàxdû. Àynà sÿksÿndè,bàøûnû qåyrè-èxtèyàrè àrxàyà àtdû, tåz dÿ þzönö ÿlÿ àldû.Bu bèr gþzqûrpûmûndà oldu.

– Noldu? – Dànöz tÿlàølà soruødu. – Hå÷. – Àynà döøönúÿlè bàxûøûnû rÿngè àüàrmûø

måyèdèn özönÿ zèllÿmèø hàldà úàvàb vårdè. – Yàdûmàdöødö o hÿkèmè hàrdà gþrmöøÿm...

– Hàrdà?– Yuxudà.Màràqdàn Dànözön özöndÿkè èfàdÿ dÿyèødè, gþz -

lÿrè bþyödö vÿ ÷åynÿmÿyènè sàxlàdû. Àynà bèlèrdè kè,dànûømàsà Dànöz ondàn ÿl ÷ÿkmÿyÿúÿk, ålÿ þzö dÿnåúÿ vàxtdû kèmÿsÿ örÿyènè boøàltmàq èstяyèrdè.

– Yuxudà gþrdöm kè...

211

Vцсal Nuru

27

***

Qàrà màøûn àvtobusu tÿqèb ådèrdè vÿ àvtobus hÿrdàyànàúàqdà fûsûldàyûb nÿfÿsènè dÿrÿndÿ, Ålyàr bàøûnûpÿnúÿrÿdÿn uzàdûb döøÿnlÿrÿ gþz qoyurdu.

– Döømÿdèlÿr? – Zàhèd soruødu.– Sör. Yox. Burdà dà döømÿdèlÿr.– Bÿlkÿ dÿ hàrdàsà döøöblÿr, gþzömözdÿn qà÷ûb. – Bàøqàlàrû olsàydû qà÷màzdû, àmmà bu Dànöz èlàn

kèmè øåydè. Söröøöb gåtmèø olà bèlÿr. – Nåúÿ bèlÿk?– Àxûrà qÿdÿr sör gþrÿk, øåytànlàr bèrlÿøèb hàrà

gådèr.Àvtobus "Àzàdlûq" prospåktènèn kÿsèømÿsèndÿ

dàyàndû, bèr nå÷ÿ àdàmûn àrxàsûnúà Dànözlÿ Àynà dàdöødö vÿ özö yuxàrû qàlxûb bènàlàrà tÿrÿf dþndölÿr.

– Gþzdÿn qoymàq olmàz – Ålyàr àrxàsûnúà gÿlÿnZàhèdè tÿlÿsdèrdè.

– Bÿlkÿ kèmÿsÿ qonàq gådèrlÿr?– Gåtsènlÿr, gådèb åvèn è÷èndÿ hÿbs ålèyèúÿm.– Nÿ ÿsàslà?– ßsàsûm ÷oxdu. Otålèn xàdèmÿsèylÿ gèzlèn-gèzlèn

gþröøör.– Bu uøàq sþhbÿtèdèr. Nolsun?– O olsun kè, Mÿlÿyèn dÿ bèr dûrnàüû ÷àynàqdû, þzö

dÿ qàrà boyàlû. Dåyÿsÿn bunlàr sàtànèstdèlÿr. O gönÀynànûn dà dûrnàüûnû gþrdöm.

999

212

Ålyàrûn àülûnà bàtdû, àyàq sàxlàyûb Zàhèdèn özönÿ÷åvrèldè.

– Döz dåyèrsÿn. Sàtànèstdèlÿr. Onlàr o àdàmlàrûqurbàn vårèblÿr. Onà gþrÿ dÿ qànlàrû yoxdu.

– Hÿvÿslÿnmÿ, mÿn mèsàl ö÷ön dådèm. ßvvÿlà sÿngådèb Dànözÿ dåyÿ bèlmÿzsÿn kè, gåyèmènèzdÿn,dûrnàüûnûzdàn sàtànèst olduüunu bàøà döømöøÿm. buúàmààtû dà qurbàn vårmèsÿn.

– Bèr bàx gþr qàrøûndàkû kèmdè. Mÿnèm àdûm Zàhèddåyèl, Ålyàrdû. Mÿn onu ÷ûxdûüû dåøèyÿ qÿdÿr gödÿúÿm.Nþvbÿtè qurbànlàrûnû xèlàs ålèyèb tutàúàm. Kènolàrdàkûkèmè.

– Ålÿ onlàrà dà oxøuyursàn, dådåktèv. – Zàhèd èronè -yàylà dådè. – Yÿqèn kè, bunlà kå÷è kÿsmÿyÿ gåtmèrlÿr.

– Úèddè olà bèlmèrsÿn? – Ålyàr onun özönÿ tÿrs-tÿrsbàxûb gåtdè.

Àynàylà Dànöz polèklènèkàyà gèrdèlÿr. Zàhèd:– È÷ÿrè gèrsÿk gþrÿúÿklÿr.– ×ÿhÿnnÿmÿ gþrsönlÿr. Onsuz dà bu qûzûn ÿlèn -

dÿn yànûqlûyàm. ßlèmÿ vårsÿlÿr åøøÿk bàlàsû kèmè ÷ûr-pàrdûm.

– Nåynèyèb sÿnÿ?– Àtàmà od qoyub. Gþrmörsÿn, burnun hÿr yårÿ

soxur? Sÿn burdà qàl, mÿn è÷ÿrè gèrèrÿm. – Ålyàr úàvàbgþzlÿmÿdÿn è÷ÿrè gèrdè.

Àynàylà Dànöz dÿhlèzèn bàøûnà tÿrÿf gådèrdèlÿr.

213

Vцсal Nuru

Ålyàr tèndÿn bàøûnû ÷ûxàrdûb hànsû otàüà gèrdèklÿrènÿ gþzqoydu. Sonrà gÿlèb qàpûnûn östönö oxudu vÿ kor-påømàn Zàhèdèn yànûnà qàyûtdû.

– Noldu? Ålyàr mÿyusluqlà sèqàråt yàndûrdû:– Bèzlèk dåyèl, gènèkoloqà gÿlèblÿr.Zàhèd qÿh-qÿhÿ ÷ÿkèb göldö: – Ordàn burà mÿnè bunà gþrÿ söröndörmösÿn?

Gÿl, gÿl, bu qûzlàrûn dàlûnúà döømÿkdÿnsÿ, gådèb úèddèèølÿ mÿøüul olmàq làzûmdû, hþrmÿtlè dådåktèv. GådÿkJàsmènèn ànàsûylà bèr dÿ dànûøàq.

– Àrvàd ÿlèmèzdÿn båzèb. Tà nÿ suàl vårÿúÿksÿn?Onlàr bènànûn àyàüûnà tÿrÿf qàyûtdûlàr. Ålyàr

pÿrtlèyèndÿn dåyènèrdè. – Gådÿk, Jàsmènèn kètàblàrûnû àxtàràq. Olà bèlmÿz

kè, gÿzdèyè oülàndàn bèr nèøànÿ olmàsûn. Bÿlkÿ dÿnÿyèsÿ nÿzÿrdÿn qà÷ûrtmûøûq.

Zàhèdèn qÿfèl yàdûnà nÿsÿ döødö, yårèndÿ dàyànûbÅlyàrûn özönÿ bàxdû:

– Bunlàr bèzè àzdûrdûlàr. Onlàr gènåkoloqà gÿlmè -yèb, – Zàhèd úàvàb gþzlÿmÿdÿn gårè qà÷dû. Ålyàr dàonun dàlûnúà gåtdè.

Ålyàr gènåkoloqun qàpûsûnû dþyöb è÷ÿrè gèrdè. Otà -üûndà kèøè gþrmÿyÿ àdÿt ålÿmÿyÿn yàxàsû à÷ûq hÿkèmmÿÿttÿl qàldû vÿ úÿld xÿlÿtènèn döymÿlÿrènè bàülàdû.

Ålyàr hÿkèmèn tÿk olduüunà ÿmèn oldu, vÿsèqÿsènègþstÿrèb soruødu:

999

214

– Bàyàq yànûnûzà èkè gÿlèn gèrmèødè. Hàrà gåtdèlÿr?Tÿÿúúöblÿnmmèø hÿkèm bèr möddÿt onlàrà bàxûb

úàvàb vårdè:– Bèlmèrÿm.– ßvvÿllÿr yànûnûzà gÿlèb-gådèblÿr? Sèzèn yànû -

nûzdà möàyènÿ olunurlàr? – Zàhèd Ålyàrûn àrxàsûndàn÷ûxûb soruødu.

– Yox. Bèrènúè dÿfÿdè gþrörÿm. Möàyènÿyÿgÿlmÿmèødèlÿr. – o qàrøûsûndàkû bökölö kàüûzû onlàràuzàtdû, – Dådèlÿr kè, bunu àrxàmûzúà èkè nÿfÿr gÿlÿ÷ÿkonlàrà vårèm.

Ålyàr ÿl àtûb kàüûzû àldû vÿ à÷ûb oxudu: "Mÿnè göd-mÿkdÿnsÿ, gåt Jàsmènèn qàtèlènè àxtàr. "World Hotål"

Zàhèdlÿ Ålyàr bèr-bèrlÿrènÿ bàxdûlàr vÿ pÿrt hàldàotàqdàn ÷ûxdûlàr.

Suyu sözölmöø hàldà màøûnà tÿrÿf gådèrdèlÿr.Ålyàr:– Èndè hàrdànsà bèzÿ bàxûb gölörlÿr.Zàhèd:– Hÿ. Gþrdön, sÿnèn qàdûn dådèyèn bèzÿ nÿ torbà

tèkdè? – Sÿn nÿ bèldèn onlàr gènåkoloqà gÿlmèyèb?Zàhèd:– Àynà o boydà xÿstÿxànàdà èølèyèr. Bötön hÿkèm-

lÿr onu tànûyûr. Jàsmènè yàràndà Zoyà àdlû gènåkoloqu÷àüûrmûødû. Làzûm olsàydû ålÿ onun yànûnà gådÿrdèlÿr.

Ålyàr bàøûnû yållÿdè:– Gådÿk "World Hotål"ÿ, yÿqèn kè, bu dÿfÿ

àzdûrmûr.

215

Vцсal Nuru

– Mÿnúÿ dÿ. O bèr øåy bèlèr kè, bèzè orà gþndÿrèr.Bÿlkÿ dÿ Mÿlÿk dàhà ÷ox øåy bèlèr. Sÿn dÿ dåyèrdènsàtànèstdèlÿr.

– Sÿn Mÿlÿk hàqqûndà bèr øåy þyrÿndèn?– Hÿ. – Kèmdè, nÿ÷èdè?– Hå÷ kèm. Sàdÿúÿ kå÷mèøè yoxdu. – Nåúÿ yÿnè yoxdu?

28

***

– Gÿl, gÿl, gåtdèlÿr. – Àynà pÿnúÿrÿdÿn àøàüû bàxûbgölÿn Dànözÿ dådè.

– Gþrdön, nåúÿ ortàdà qàldûlàr? Qoy bèlsènlÿr kè,mÿnè gödmÿk nÿ dåmÿkdèr.

– Gÿl, gådÿk soruøàq màràqdàn þldöm. Onlàr èkènúè mÿrtÿbÿdÿn döødölÿr, gènåkoloq

otàüûylà öz-özÿ qàpûnû dþyöb è÷ÿrè gèrdèlÿr. Stolunàrxàsûndà àrûq özlö, såyrÿk sà÷lû, èrè åynÿklè yàølû bèrhÿkèm oturmuødu. Qàrøûsûndàkû kàüûzà nÿsÿ yàzûrdû.È÷ÿrè gèrÿnlÿrÿ åynÿyènèn östöndÿn bàxdû vÿ sàlàmûàlàndàn sonrà qÿlÿmè kàüûzûn östönÿ qoyub onlàrû dèn-lÿmÿyÿ hàzûr olduüunu gþstÿrdè. Dànöz dèàbåt kàrtûnû÷ûxàrdûb hÿkèmÿ uzàtdû:

– Jàsmèn gÿlÿ bèlmÿdè, kàrtûn gþndÿrdè kè, dÿrmàn-làr àlàq.

999

216

Hÿkèm kàrtû kþnölsöz àlûb soruødu: – Èndè dÿ sèzè gþndÿrèb? Råsåpt hànû?Dànöz: – Råsåptè unutmuøuq. Hÿkèm þzö bèlèr, dådè. Hÿkèm kàrtû qàrøûsûndàkû àpàràtà tàxdû.– Hàrdàdû bÿs hÿkèmè? Bålÿ vårÿ bèlmÿrÿm àxû. Nÿ

vårèm? – Hÿmèøÿ nÿ vårèrsènèz ondàn. – Ènsulènÿ kå÷mèødè dÿ dåyÿsÿn. Qoy bàxûm, –

hÿkèm dåyèndè, – olmàz bålÿ. Dåmÿlè, "Måtèldopà","Nèfådèpèn"

Àynà:– Nå÷ÿ àylûq dÿrmànlàrû qàlûb? – Ö÷. Dànöz tÿÿssöflÿ dådè:– Bèz bu qûzû hÿyàtà qàytàrà bèlmèrèk dÿ. Båzèb,

dåyèr nÿ qÿdÿr dÿrmàn àtmàq olàr, èynÿ vurdurmàqolàr? – Àynàyà bàxûb ÿlàvÿ ålÿdè – Gþrörsÿn, yånÿ bèzèàldàdûb, bÿs dåyèr, hÿr ày gådèb àlûràm.

Hÿkèm:– Döz dåyèr, hÿkèmè gÿlèb àlûrdû. Ö÷ àydû o dà

gÿlmèr. Dànöz försÿtdÿn èstèfàdÿ ådèb ÷àntàsûndàn otåldÿkè

hÿkèmèn øÿklènè ÷ûxàrdûb gþstÿrdè:– Bu hÿkèm?Hÿkèm döøönúÿlè hàldà bàøûylà tÿsdèqlÿdè:Dànöz hÿkèmèn gþzlÿrènÿ yàyûlàn øöbhÿnè sèlmÿk

ö÷ön sönè ÿsÿbèlèklÿ Àynàyà dådè:

217

Vцсal Nuru

– Gþrörsÿn, sÿn dÿ dåyèrsÿn kè, hÿkèmdè, pulunvårèrsÿn vàxtûndà nÿ làzûmdûr ådÿúÿk. Hànû, ö÷ àydûbàúûmû dÿrmànsûz qoyub bu àdàm. Sÿn tÿsÿvvörådèrsÿn? – özönö hÿkèmÿ ÷åvèrdè, – Mÿn dÿ bunààrxàyûn olub gåtmèøÿm. Yox, bèlsÿm kè, Jàsmèn þzölàqåyd dåyèl, hå÷ o hÿkèmÿ tàpøûrmàzdûm.

Hÿkèm kàrtû qàytàrûb:– Olà bèlsèn àptåkdÿn àlûrmûø. Onà bàøqà dÿrmànlàr

tÿyèn ådèlèrdè àxû. Ènúèmÿyèn, àmmà mÿnèm bålÿ dÿrmànvårmÿyÿ èxtèyàrûm yoxdu.

Dànöz vàxt ètèrmÿdÿn kàrtû àldû. Àyàüà durdulàr. – Mÿn nå÷ÿ àydû burdà dåyèldèm, sèz àllàh, dözön

dåyèm, o nåúÿ màràqlànûrdû bàúûmlà. Tÿzÿ råsåpt-zàdyàzûb gÿtèrèrdè? Yÿnè sèz dÿrmànlàrdàn bèlÿrsènèz Jàs-mènèn vÿzèyyÿtènè.

Hÿkèmèn özönön èfàdÿsèndÿn hèss olundu kè,qàrøûsûndàkû qàdûnûn nàràhàtlûüûnû ànlàdû:

– Son vàxtlàr sÿhv ålÿmèrÿmsÿ zÿèf dÿrmànlàràlûrdû.

Àynà Dànözÿ:– Hÿ, olà bèlÿr. Sÿn dÿ qûnûyûrsàn hÿkèmè.

Hàmèlÿlÿrÿ qànà kå÷ÿn dÿrmànlàr olmàz àxû. Dànöz hÿkèmÿ:– ×ox sàü olun. Sèzÿ mènnÿtdàrûq. – Bèr-bèrènèn

àrdûnúà otàqdàn ÷ûxdûlàr. Polèklènèkànûn qàrøûsûndà pàrk vàr èdè, qûzlàr pàrkà

gèrèb skàmyàdà oturdulàr.Dànöz:

999

218

– Èndè mÿnè bàøà sàl gþröm nÿ bàø vårèb?– Dåmÿlè, Jàsmèn øÿkÿrlè dèàbåt olduüunà gþrÿ hà -

mèlÿlèyè ÷ox rèsklèydè. Onun è÷ènÿ qàpàlû ol mà sû dà ålÿgÿlÿúÿyè hàqqûndà xÿbÿrdàr olmàsûndàn èrÿlè gÿlèb.

– Bÿs, nèyÿ hàmèlÿ olmàüà ràzûlàøûb?– Burdà èkè nöàns vàr: 1). yà zorlànàràq hàmèlÿ

qàlûb, 2). Onu hàmèlÿ ådÿn bötön rèskè gþz àltûnà àlûb. – Jàsmènèn bànkdà vÿzèfÿyÿ qoyulmàsûndàn àn-

lûyûrûq kè, o èmkànlû àdàmdû.– ßgÿr uøàüûn àtàsû odursà, hÿ.– Bÿs otålèn hÿkèmè? Jàsmèn ordàn ÷ûxûb, àmmà

hÿkèm yånÿ onun dÿrmànlàrûnû àlûrmûø. Dåmÿlè, kèmsÿtàpøûrûb kè, ondàn gþzönö ÷ÿkmÿsèn.

– ßslèndÿ bàøqà bèr hÿkèm dÿ vàr ortàdà, – ÀynàDànözÿ bàxdû.

– Nÿ hÿkèm?– Øÿkÿrlè dèàbåt olàn qàdûnlàr hàmèlÿlèyÿ ån-

dokrènoloq-dèàbåtoloq tÿrÿfèndÿn hàzûrlàødûrûlmàlûdûr.Onu dà hàzûrlàødûrûblàr. "Nèfådèpèn"dÿn gþrönör kè,hèpårtonèk krèzlÿrè olub, àmmà nÿtèúÿdÿ hÿr øåy qày-dàsûnà döøöb.

– ßgÿr úèddè tÿdbèr àlûnmàmûø olsàydû uøàüû onunbÿtnèndÿn ÷ûxàrtmàzdûlàr.

– Yox, Qåysår ÿmÿlèyyàtû àpàrmàq normàldû, ànor-màl olàn vàxtûndàn tåz olmàsû vÿ ànànûn qÿfèl þlmÿsèdèr.

– Bÿlkÿ, ålÿ doüuø vàxtû yöksÿk øÿkÿrdÿn ènsultolub.

219

Vцсal Nuru

– Yox. Onun vÿzèyyÿtè àxûrà qÿdÿr nÿzàrÿtdÿsàxlànûb. Qànûnû þzöm yoxlàmûøàm. O normàl doüumkå÷èrdÿ bèlÿrdè. Sÿkkèz ày dèàbåtlè qàdûn hàmèlÿ qàlûbsà,bu o dåmÿkdèr kè, onun ÷ox yàxøû hÿkèmè olub.

– Bàøqà bèr hÿkèm dÿ olub – àkuøår-gènåkoloq.– Hÿ.– Bunlàrdàn yàlnûz bèrè Jàsmènè yàxûndàn tànûyûb,

bÿlkÿ dÿ bàøûnûn östöndÿ olub. – Èndè kèmè tàpmàlûyûq?– Mÿnúÿ otåldÿkè hÿkèm Jàsmènèn yàlnûz dÿrmàn-

làrûnû àlûrmûø. Yoxsà onu àràdàn gþtörÿrdèÿr.– Olà bèlÿr. Èndè nåynÿmÿlèyèk, hÿkèmè tàpmàlûyûq,

yoxsà kèøènè?– Sÿn Mÿlÿklÿ dànûø, qoy o gådèb hÿkèmdÿn tànûø

gènåkoloq önvànû èstÿsèn. Dànöz bèr àz döøönöb àülûnà tÿzÿ èdåyà gÿlmèø

kèmè såvènúÿk Àynàyà tÿrÿf ÷åvrèldè:– Mÿlÿk Jàsmènèn yoluylà gåtsèn. Guyà øÿkÿrlè

dèàbåtdèr. Dur, gådÿk otål tÿrÿfÿ. – Dànöz àyàüà durdu.– Yox, mÿn åvÿ gådèm. Gÿlèb yånÿ zÿhÿrèn östömÿ

tþkÿúÿk...

999

220

29

***

Àynà dèvàndà oturub, tålåvèzorà bàxûrdû. Àmmàgàh dûrnàüûndàkû boyànûn onà yàràøûb, yàràømàdûüûnàgþz àtûr, gàh þzönö àrtûq dÿyèøèb ÿvvÿlkè Àynàolmàdûüûnà ènàndûrûr, gàh dà qàrnûndàkû uøàq hàqqûndàdöøönördö. Àrtûq ÿmèn èdè kè, uøàq Jàsmènèndèr. O,øèkÿstlèyènè qÿbul ådèb yàøàyàn xÿstÿyÿ dþnmöødö.Àmmà bèr mÿsÿlÿ hÿlÿ dÿ onun båynènèn ÿtènè tàxtàbètèkèmè yåyèrdè; bèr nå÷ÿ àydàn sonrà onun qàrnû bèlènÿúÿkvÿ ÿsl fÿlàkÿt bàølànàúàq.

Àynà bèlèrdè kè, yöz èl qàlà Àspàrux Jàsmènmÿsÿlÿsènÿ ènànmàz. Èndè àüûzdolusu dåyÿúÿkdè kè,fàhèøÿsÿn, þzö dÿ kö÷ÿdÿn kå÷ÿnèn bèrèndÿn uøàüàqàlmûsàn. Àtàsûnûn dà, qàrdàøûnûn dà ènànmàyàúàüûnàÀynà ÿmèn èdè. Odur kè, hÿr gön qèyàmÿtèn yàxûn-làødûüûnû hèss ådèrdè. Hÿrdÿn qÿtè qÿràrà gÿlèrdè kè, hå÷kèmÿ qulàq àsmàsûn gåtsèn àbortà. Àmmà Åmà onunànàlûq hèsslÿrènè oyàtmûødû kè, è÷èndÿkè möbàrèzÿdÿ ànàqàlèb gÿlèrdè.

Àynà bèr nå÷ÿ dÿfÿ "Jàsmèn" dåyÿ pû÷ûldàdû. Sonràålÿ bèl Jàsmènèn måhrèbàn bàxûølàrûnû hèss ålÿdè."Dåmÿlè, o doüulmàmûø, sÿn þlmösÿn. Àmmà kþrpÿnènqèsmÿtèndÿ doüulmàq vàr. Hànsû bÿtn olur-olsun.Doüulmàq... Doüulmàq..."

221

Vцсal Nuru

Àynà ÿlènè qàrnûnà sörtdö. Gölömsöndö. Sonràqÿfèl özönön èfàdÿsè dÿyèødè. Qorxdu. Dànözön sþzlÿrèonun qulàqlàrûndà úèngèldÿdè. "...hàmèlÿ qàdûnlàrûhàvàlàndûrûr. ...onun nèøànÿsènè dàøûmàyàn uøàqlàr...Hÿmzàdlàr...Lèlèzèn qûzû. Lèlèz..."

Àynà þzö dÿ hèss ålÿmÿdÿn bàø bàrmàüûnû ÿlèndÿtutduüu pultun ÷åvrè döymÿsènÿ sûxmûødû vÿ tålåvèzorunkànàllàrû àràmsûz dÿyèøèrdè. Åkràndà sörÿtlÿ dÿyèøÿn kà-drlàrûn möxtÿlèf rÿnglè èøûqlàrû onun dèqqÿtènè ÷ÿkdè. O,èndè mÿqsÿdlè øÿkèldÿ àràmsûz dÿyèødèrdèyè hÿr kànàldàåynè sèmànû gþrördö: Sàrànûn otàüûnûn pÿnúÿrÿsèndÿ öz-özÿ gÿldèyè qàdûn èndè onà åkràndàn bàxûrdû. Àynànûnÿlè-àyàüû ÿsdè. Bèrdÿn hèss ålÿdè kè, kèmsÿ bàøûnûnöstöndÿ durub. Úÿld ÷åvrèlèb bàxdû vÿ þzönö ètèrÿrÿkàyàüà durdu. Qàdûnûn sèmàsû åkràndàn ètdè. Àynànûnqulàüû à÷ûldû vÿ tålåvèzorun sÿsènè åøètdè.

Àspàrux àstànàdà durmuødu. ßynènÿ qolundà àüzolàqlàrû olàn gþy rÿnglè èdmàn formàsû gåyènmèødè.ßdàlû duruøundàn, bàxûøûndàn hèss olunurdu kè, o þzönöèødÿn åvènÿ qàyûtmûø nàzèr håsàb ådèr. Tåz-tåz dèøènÿhàvà sömörördö, ålÿ bèl ÿt pàr÷àsû dèøènèn àràsûndà qàlûbvÿ o dèlèylÿ onu ÷ûxàrtmàüà ÷àlûøûrdû. Hÿm dÿ bu qÿrèbÿhÿrÿkÿtlÿ yàxøû yåyèb-è÷dèyènè Àynànûn gþzönÿ sox-urdu. Bèr àz ÿvvÿl ÷ÿkdèyè sèqàråtèn àüûr èyè hÿlÿ dÿöstöndÿn gÿlèrdè.

– Nÿdè àààz, ålÿ bèl mÿnè gþrÿndÿ örÿyèn bulànûr?Otur àdàm kèmè ö÷-båø kÿlmÿ dÿrdlÿøÿk dÿ. Qàrnûnàürûyûr?

999

222

– ßl ÷ÿk. Gådèrÿm yàtàm. – Nÿ vàxtà qÿdÿr bèz bu xàràbàdà qànlû bû÷àq

kèmè... – Boøànànà qÿdÿr. ßrèzÿ vårmèøÿm. Onsuz dà gåú-

tåz boøàyàúàqlàr. Zÿhmÿt ÷ÿk, gåt qol ÷ÿk, tåz olsun. – Sÿn þlÿsÿn? Mÿn sÿnè boøàyûm, sÿn dÿ gåt ràhàt

gÿz. Gþr, hàrdà pullu kèøè tàpûrsàn...Àspàruxun sþzö àüzûndà qàldû. Àynà þzö dÿ hèss

ålÿmÿdÿn qolu qàlxdû vÿ øèllÿsè onun özöndÿ øàrtûldàdû.Mÿÿttÿl bàxûølàr bèr nå÷ÿ ànlûq dondu. Özlÿrènènúèzgèlÿrè kobudlàødû. Nÿhàyÿt Àspàruxun tromblàømûøqànû dàmàrûndà ÷àülàdû. ßlènè Àynànûn sà÷ûnà èlèødèr-mÿyè èlÿ onu fûrlàyûb yårÿ sÿrmÿyè bèr oldu. Sonrà dàonun bþyörönÿ, bålènÿ qànsûzúàsûnà tÿpèklÿdè. Östönÿÿyèlèb bàøûnà qàpàzlàdû, yumruüunu àüzûnà, burnunàyàüdûrdû.

Àynà onun àyàqlàrûnûn àràsûndà ÷àbàlàyàràq qûø-qûrdû vÿ ÷àlûødû kè, úànûnû qûzmûø þközön àltûndànqurtàrsûn. Àspàrux àrûq olsà dà qollàrû dÿmèr kèmè èdè.Odur kè, onun ÿlèndÿn ÷ûxmàq ålÿ dÿ àsàn olmurdu.Àynànûn àüzûnûn-burnunun qànû gþzönön suyunà qà-rûødû. ßlèylÿ bàøûnû qorumàüà ÷àlûøsà dà zÿrbÿlÿr dolukèmè yàüûrdû. Bu àndà Àynànûn göúö bèrúÿ ÷ûüûrmàüà÷àtûrdû vÿ èlk dÿfÿ èdè kè, àüzûnà gÿlÿnè sþyördö.

Vÿhøèlÿømèø Àspàruxun gþzö hå÷ nÿ gþrmördö.Mÿrhÿmÿt hèsslÿrè onun è÷èndÿn ètkèn döømöødö.

Àynà qÿfèl þzöndÿ göú tàpdû. Bàüûràràq Àspàruxunözönÿ ÿl àtdû vÿ dûrnàqlàrûnû onun dÿrèsènÿ kå÷èrdè.

223

Vцсal Nuru

Àspàruxun sèfÿtè oülunun måyèdènè gþröb àülàyànànànûn özönÿ dþndö. Àynà dèrsÿyè èlÿ onun dodàüûnàvurdu vÿ östöndÿn ètÿlÿyèb qàpûyà tÿrÿf èmÿklÿdè.Àspàrux sèfÿtènèn àürûsûnû unudub qà÷màüà ÷àlûøàn Ày-nànûn àyàüûndàn tutdu. Þzönÿ tÿrÿf dàrtdû. Àynà yårdÿbålè östÿ ÷åvrèldè vÿ o bèrè àyàüû èlÿ Àspàruxun sènÿ-sèndÿn vurub àrxàyà tullàdû. Àyàüû àzàd olàndà durubmÿtbÿxÿ qà÷dû. Stolun östöndÿ ÿlènÿ kå÷ÿn èrè bû÷àüûgþtöröb qàyûtdû vÿ dàlûnúà gÿlÿn Àspàruxlà dÿhlèzdÿqàrøûlàødû. Àynànûn vÿhøèlÿømèø gþzlÿrènè, qàn boyàn-mûø sèr-sèfÿtènè vÿ ÿlèndÿkè ånlè àüûzlû bû÷àüû gþrÿndÿÀspàrux durduüu yårdÿ øÿkèl oldu. Èkènúè àddûmû àt-màüà, hàzûr sàxlàdûüû yumruüunu uzàtmàüà úÿsàrÿtè÷àtmàdû.

Àynà onun nþvbÿtè àddûmûnû gþzlÿdè kè, bû÷àüûbþyrönÿ sàplàsûn. Àynànûn båynèndÿkè sÿslÿr "Onuþldör! " dåyèrdè. O, bötön vàrlûüûylà hèss ådèrdè kè, bunàtàm hàzûrdûr. Hÿttà bû÷àüû soxàúàüû yårè dÿ dÿqèq tÿyènålÿdè; bû÷àüû àxûrûnúû qàbûrüànûn àràsûnà soxsà Àspàruxdàülànàn ÷oøkà kèmè qûyyà ÷ÿkÿúÿk, bàøû tÿzÿ kÿsèlmèøhåyvàn kèmè yårdÿ ÷àbàlàyàúàqdû.

Ålÿ bèl kèmsÿ Àspàruxu onun östönÿ ètÿlÿdè. Odàbànûnû yårÿ ÷ûrpà-÷ûrpà Àynànû pàr÷àlàmàüà yårèdè.Hÿttà ålÿ bèl onun ÿlèndÿkè bû÷àüû dà våúènÿ àlmàdû.È÷èndÿkè kèøèlèk qöruru Àspàruxu dàhà dà qûzûødûrdû.

Àràlàrûndàkû ö÷-dþrd àddûm Àynàyà uzàq gÿldè vÿqÿzÿblÿnmèø bàxûølàrûnû Àspàruxun gþzönÿ dèkÿrÿk

999

224

yàxûnlàømàüûnû gþzlÿdè. Àspàrux onun östönÿ àtûldû vÿÀynà bû÷àüû tèyÿsènÿ qÿdÿr tÿyèn ålÿdèyè yårÿ soxdu.Bû÷àq xûr÷ûltû èlÿ Àspàruxun dÿrèsènè úûrûb è÷ènÿ gèrdè.

Àynànûn tèyÿ tutàn ÿlènèn östönÿ èstè qàn fûøqûrdû vÿÿlènèn östönÿ yûxûlàn bÿdÿnèn àüûrlûüû qolunun göúönöàldû. Àynà onu ètÿlÿyèb yårÿ yûxdû. Àspàrux qàrnûnûtutub ÷àbàlàyà-÷àbàlàyà qûøqûrdû. Àynà onun qulàq -bàtûrûúû sÿsènè kÿsmÿk ö÷ön bû÷àüû ÷ûxàrdûb, qàn fontànvårÿn qàrnûnûn östöndÿ oturdu vÿ bû÷àüû onun sènÿsènÿsoxdu. Hèss ålÿdè kè, bû÷àüû soxub-÷ûxàrtmàq onà èzàholunmàz hÿzz vårèr. Odur kè, þzönö bu hÿzzdÿn mÿh -rum ålÿmÿdè.

Àspàruxun sènÿsèndÿn qàynàyàn qàn bulàq kèmèkþpöklÿnèb, dàødû. Sözölÿrÿk pàrkåt nàxûølû lènolèumunöstöylÿ qàpûyà tÿrÿf àxdû.

Àynà bû÷àüûn uúunu Àspàruxun rÿngènè ètèrmèøèdmàn formàsûnûn yàxàsûnà kå÷èrdèb yuxàrû dàrtûb úûrdû.Àspàruxun pàr÷à-pàr÷à olmuø sènÿsè gþröndö. Bû÷àüûonun kþrpöúök sömöyönön àltûndàn soxub qàrnûnàqÿdÿr ÷ÿkdè. ßlènè bèlÿyènÿ qÿdÿr yàrdûüû sènÿyÿ soxubÀspàruxun örÿyènè tàpdû. Èstè örÿk ovúunun è÷èndÿ hÿlÿdÿ ÷ûrpûnûrdû. Àynà qÿfèldÿn bàüûrdû vÿ ÿlènèn bötöngöúöylÿ örÿyè sûxûb nàr kèmè pàr÷àlàdû.

Àyàüà durdu. ßvvÿl àyàqlàrûnûn àràsûndà pàr÷àlàn-mûø måyèdÿ qànsûz-qànsûz bàxdû, sonrà qåyrè-øöurèolàràq, mÿtbÿxÿ kå÷èb bû÷àüû gþtördöyö yårÿ qoyub,qàyûtdû. Måyèdèn östöndÿn kå÷èb hàmàm otàüûnà gèrdè.

225

Vцсal Nuru

Öz-gþzönön qànûnû yudu. Dodàüû pàrtlàmûødû. Àrtûqnàøû hÿkèmèn qoyduüu sèlåkonà dþnmöødö. Gèúgàhû vÿàlmàúûüûndàkû àürûlàr tåzlèklÿ gþzönön àltûndà gþyÿr-mÿnèn olàúàüûndàn xÿbÿr vårèrdè. ßn ÷ox dà solgþzönön dÿrèsènèn àltûndà qàn làxtàlànûrdû.

Àynà qonàq otàüûnà qàyûtdû. Økàfûn àptåk olàngþzöndÿn dÿrmànlàrû åøÿlÿdè. Làzûm olàn øåylÿrè gþ -töröb hàmàmà qàyûtdû. Gþzönön àltûnûn dÿrèsènè ÷èmdèk-lÿyèb øèøèrtdè vÿ xûrdà àüûzlû tèbb bû÷àüûnûn uúuylà nàzèkxÿtt ÷ÿkdè. O sààt qàpqàrà qàn hÿmèn kÿsèlmèø yårdÿndàøûb yànàüûnà yàyûldû. Bàrmàüû èlÿ yànàüûnû kÿsèkèstèqàmÿtèndÿ sûüàllàdû. Dÿrènèn àltûndàn làxtàlànmûøqàn ÷ûxdû. Pàmbûqlà kÿsèyèn östönö sèldè. Ovúunu doldu-rub özönÿ su vurdu. Qurulàndû. Kÿsèyèn östönÿ àüplàstûr yàpûødûrdû. Sonrà dodàüûnû ÷ûrmàyûb è÷ÿrèdÿnbû÷àqlà xÿtt ÷ÿkdè. Àüzû qànlà doldu, dèølÿrè qûzàrdû vÿ÷ÿnÿsènÿ àxdû. O bèr nå÷ÿ dÿfÿ àü ÷ànàüà töpördö.Qràntû à÷ûq qoydu kè, su qànû yuyub àpàrsûn. Sonrà zÿysörtdö.

Àynà hàmàm otàüûndàn ÷ûxmàq èstÿyÿndÿ åvèn qà -pûsûndàn è÷ÿrè sÿrxoø kèmè gèrÿn qàdûnû gþröb àstànàdàdondu. Ènànûlmàz olsà dà hÿr øåy bötön råàllûüû èlÿgþzönön qàbàüûndàydû. È÷ÿrè gèrÿn qàdûnû tànûyûrdû, o,þzö èdè: Àynà.

È÷ÿrè gèrÿn Àynà qàpûnûn úÿftÿsènè vurdu. ×àntàsûnûyårÿ tullàyûb èkè ÿlèylÿ bÿrk-bÿrk bàøûnû tutdu. Àyàüûnûsèlkÿlÿyÿrÿk àyàqqàbûlàrûnûn hÿrÿsènè bèr tÿrÿfdÿ

999

226

soyundu. Dèvàrlàrà sörtölÿ-sörtölÿ bþyök otàüà kå÷dè.Økàfûn àptåk gþzöndÿn dÿrmànlàrû åøÿlÿdè, nÿhàyÿt àx-tàrdûüûnû tàpûb àüzûnà àtdû. Dèvànà uzàndû.

Hàmàmdàn ÷ûxàn Àynà otàüûn qàpûsûndà durubdèvàndà zàrûyàn Àynàyà bàxdû. Sonrà àrxàyà ÷þndö vÿyårdÿ hÿlÿ dÿ uzànûlû qàlmûø Àspàruxu gþrdö. Onunqànû hÿlÿ dÿ lènolèumun östö èlÿ ÷ày kèmè àxûb, qàpûnûnàüzûnà tÿrÿf gådèrdè. Àynà sàdÿúÿ bàxûrdû, bu àn hå÷ nÿdöøönÿ bèlmèrdè. Båynè dÿrk ålÿmÿk fÿàlèyyÿtènètàmàmÿn ètèrmèødè. Bèrdÿn åøètdè kè, dÿmèr qàpû dÿhøÿtlèzÿrbÿlÿrlÿ dþyölör. Þzönö ètèrdè. Bèlmÿdè yårdÿkèmåyèdè mÿtbÿxÿ sörösön, yoxsà gådèb qàpûnû à÷sûn. Bèrdÿ onu gþrdö kè, dèvàndà uzànàn Àynà onun yànûndànkå÷èb, úàn vårÿn àdàm kèmè zàrûyàràq qàpûyà gåtdè.Qàpûnû à÷dû. Àspàrux dåyènÿ-dåyènÿ è÷ÿrè gèrdè. SonràÀynàyà àüzûnà gÿlÿnè dådè. Àynà bèrtÿhÿr þzönö dèvànà÷àtdûrûb uzàndû.

Àspàrux nÿ fèkèrlÿødèsÿ qàpûnûn úÿftÿsènè bàü -làyàndàn sonrà à÷àrlà dà burdu vÿ à÷àrû ÷ûxàrdûb úèbènÿqoydu. Oüru kèmè bàrmàqlàrûnûn uúundà hàmàmà gèrdè,àxtàrdûüûnû gþrÿ bèlmÿdè vÿ qàyûtdû. Àynànûn otàüûnàþzönö qÿfèl àtdû. Ålÿ bèl kèmèsÿ su÷ östöndÿ yà -xàlàyàúàqdû. Àmmà otàq àdàmsûz èdè. O, ÿyèlèb ÷àr-pàyûnûn àltûnà bàxdû, sonrà økàfûn qàpûlàrûnû à÷ûb, þrtdö.Àxtàrdûüûnûn yårènè xàtûrlàmûø kèmè qàpûnû à÷ûb åyvànà÷ûxdû. Èstÿr-èstÿmÿz àøàüû bàxdû. Kèmènsÿ örÿk ådèboràdàn àøàüû tullànàúàüûnà ènànmàdû. Otàüà qàyûtdû.

227

Vцсal Nuru

Dèvàndà uzànmûø Àynànû gþrdö. Bèr möddÿt onunbàøûnûn östöndÿ durub rÿngè soluxmuø özönÿ bàxdû.Sonrà nÿ döøöndösÿ qàpûyà tÿrÿf qàyûtdû.

Qàpûnûn àüzûndà duràn Àynà bèlmÿdè gårè ÷ÿkèlèbgèzlÿnsèn, yoxsà Àspàruxu sàxlàyûb onà yårdÿkè måyèdègþstÿrsèn. Þzönö qàbàüà àtmàq èstÿyÿndÿ Àspàruxonun yànûndàn kå÷èb àyàüûnû qàn gþlönön è÷èndÿ øàp-pûldàdà-øàppûldàdà mÿtbÿxÿ gèrdè. Hÿr yårÿ bàxdû. Bur-dàn dà åyvànà ÷ûxûb qàyûtdû. Bèr àz otàüûn ortàsûndàdurub döøöndö vÿ è÷ènè gÿmèrÿn øöbhÿlÿr zÿhÿrlè ÿtyåmèø sè÷ovul kèmè þldö. ßmèn oldu kè, åvdÿ yàd kèøèyoxdur.

Àspàrux otàüà qàyûtdû. Dèvànûn qoltuqàltûsûndàoturdu. Dèqqÿtlÿ þzöndÿn gådÿn àrvàdûnû sözdö. O,försÿtdÿn èstèfàdÿ ådèb Àynànû þpmÿk, qàbàrmûø dþø -lÿrènè ovúunun è÷èndÿ tutmàq èstÿyèrdè. Àspàrux ÿlènèÀynànûn à÷ûlmûø dèzènÿ åhtèyàtlà sörtdö. Gþrdö kè, Àynàhèss ålÿmèr, ÿlènè yàvàø-yàvàø bàldûrlàrûnà qàldûrdû.Àynà tÿrpÿndè vÿ o ÿlènè gårè ÷ÿkdè. Qàpûnûn àüzûndàduràn Àynà Àspàruxun östönÿ àtûlûb onu boümàqdànþzönö göúlÿ sàxlàdû.

Àspàrux Àynànû ÷àüûrûb oyàtdû. Hàlûnû soruødu.Gömràh olmàyàn sÿsdÿn yàxøû xÿbÿr àlà bèlmÿdè.Pàltàrlàrûnû ÷ûxàrdûb kråslonun östönÿ àtdû vÿ mÿtbÿxÿgåtdè. Àyàüûnûn àltûndà qàlàn måyèdè vÿ qàn gþlönÿbulàødûüûnû hèss ålÿmÿdè. Bèr nå÷ÿ dÿqèqÿdÿn sonràÿlèndÿ ÷ày stÿkànû otàüà qàyûtdû. Àynànû bèrtÿhÿr

999

228

qàlxmàüà mÿúbur åtdè vÿ stÿkànû vårdè... Àynà ÷àydànè÷dè. Sonrà Àspàrux stÿkànû àlûb stolun östönÿ qoydu.Àynà "Àspèrèn" èstÿdè. Àspàrux økàfûn à÷ûq qàpûsûnàyàxûnlàødû. Dÿrmànlàrû åøÿlÿdè. Bèr-bèr östlÿrènè oxuyubkÿnàrà àtdû. ßlènÿ "Àspèrèn" kå÷dè. Östönö oxuyubÿmèn oldu. Qûzûlû kàüûzdà olàn dÿrmàn dèqqÿtènè ÷ÿkdè.Xàtûrlàdû kè, Àynà bu dÿrmànûn ÷ox tÿhlökÿlè olduüunugÿtèrdèyè gön dåmèødè. Dåmèødè kè, àdàmû örÿyè dþyönÿnmåyèd ålÿyèr – yÿnè nàrkozun bèr nþvödör. È÷, àyàüûnûkÿssènlÿr xÿbÿrèn olmàz. Bÿzè xûrdà ÿmÿlèyyàtlàrdàèstèfàdÿ olunur.

Àspàrux hÿmèn dÿrmàndàn èkèsènè gþtöröb Àynà -nûn ovúunà qoydu. Onlàr dà "Àspèrèn" boydà èdè. Àynàdÿrmànlàrû dèlènèn östönÿ àtûb ÷àydàn qurtum àldû.Sonrà otàüûnà kå÷mÿk ö÷ön àyàüà durdu. Àspàrux onàkþmÿk ålÿdè vÿ otàüûnà gåtdè. O, öst pàltàrlàrû soyun-duqúà Àspàrux mànyàk kèmè onà bàxûrdû. Dèlènèn àltûndàtÿkràr-tÿkràr "Hÿ, o sÿnèndèr. Àtûl östönÿ. Uff! Bålènÿbàx! Dþølÿrènÿ bàx!... ßlàdûr. Bèr àz gþzlÿmÿklàzûmdûr..." dåyèrdè. Þrtöyö ÷ÿkdè vÿ Àynà uzàndû.Àspàrux onun ÷ûlpàq bÿdÿnènè vÿhøè bèr åhtèràslà sözdö.

Àynà bu dÿhøÿtlè mÿnzÿrÿyÿ qàpûnûn àüzûndànbàxûrdû. Àspàrux onun yànûndàn kå÷èb otàüûnà gåtdè vÿsoyundu. Úèbèndÿn þzö doldurduüu sèqàråtdÿn bèrènègþtöröb yårdÿkè måyèdènè tàpdàlàyàràq kå÷èb tuàlåtÿgèrdè vÿ bèr nå÷ÿ dÿqèqÿdÿn sonrà Àynànûn yànûnàqàyûtdû. Onun ÷àrpàyûdàn döøÿn qolunu bèr àz qàldûrûb

229

Vцсal Nuru

buràxdû. Onun östöndÿkè þrtöyö kÿnàrà àtdû vÿ gþzlÿrèqûzmûø hàldà qàrøûsûndàkû ÷ûlpàq qàdûnà bàxdû.

...sonrà... Ålÿ bèl Àllàhsûz bèr ÿsgÿrèn ÿlènÿ ÿsèrqàdûn döømöødö.

Qàpûnûn àüzûndà durub vÿhøèlèyÿ bàxàn Àynànûnàyàqlàrû qurumuødu. Håyrÿtdÿn ÿllÿrènè àüzûnà tutubàülàyûrdû.

Àspàrux o bèrè otàüà qàyûtdû. Kråslodà oturub yånÿÿldÿqàyûrmà sèqàråtdÿn ÷ÿkdè, åvè àúû töstö bàsdû.Àyàqlàrû yårdÿn özölÿndÿ Àynànûn yànûnà qàyûtdû vÿonu bötön nÿslènÿ sþyÿ-sþyÿ àl÷àqúàsûnà zorlàdû.

Qàpûnûn àüzûndà yårÿ ÷þkÿn Àynànûn qànû dà -màrûndà qurumuødu. O, àl÷àldûlàn Àynàyà hå÷ bèrkþmÿk ådÿ bèlmèrdè. Hÿttà qûøqûrûb oyàtmàüà dà göúö÷àtmûrdû. Ålÿ bèl øöøÿnèn àrxàsûndàn bàxûrdû. Kÿsèømèøpàràlål dönyànûn o özöndÿ qàlmûødû.

Àspàrux hàmàmà gèrèb qàpûnû þrtdö. Bèr àz kå÷mèøÿlèndÿ màykàsû vÿ su dolu bàlàúà vådrÿylÿ Àynànûnyànûnà qàyûtdû. Àspàrux màykànû vådrÿdÿ èslàdûb sûxdûvÿ pàl÷ûüà bàtmûø màøûnûn tÿkÿrè kèmè Àynànû yudu.

Àynà qàpûnûn àüzûndàn durdu. Dÿhlèzdÿkè qànûøàppûldàdàràq ÿsÿbè àddûmlàrlà bþyök otàüà kå÷dè. Nÿåtdèyènè bèlmèrdè. Båynè bÿdÿnèylÿ ÿlàqÿnè ètèrmèødè.Kråsloyà ÷þkdö. Þzö dÿ bèlmÿdÿn gþtördöyö pultun÷åvrè döymÿsènè sûxûb sàxlàdû. Kànàllàr slàyd kèmè bèr-bèrènè dàyànmàdàn ÿvÿz ålÿdè. Gþzönÿ ÷ûrpàn åkrànûnèøûüû onun bàxûølàrûnû þzönÿ ÷ÿkdè vÿ o hÿr dÿyèøÿn

999

230

kànàldà Sàrànûn otàüûndàkû pÿnúÿrÿdÿ gþrdöyö qàdûnûnsèmàsûnû gþrdö. Dèqqÿtènè toplàyûb åkrànà bàxdû. Oqàdûnûn sèmàsû ètdè. Ålÿ bèl yuxudàn àyûldû. Gàh ÿlèndÿkèpultà, gàh åkrànà bàxdû.

...Àspàrux àstànàdà duràndà otàüà àüûr tötön èyèyàyûldû. Èy onun èdmàn formàsûnà hopmuødu. Onubàøûnûn östöndÿ gþrÿndÿ Àynà otàqdàn ÷ûxmàq ö÷önàyàüà durdu. Pultu dèvànûn östönÿ tullàdû. Àrtûq nÿyèntÿkràr olàúàüû Àynàyà mÿlum èdè.

– Nÿdè àz, ålÿ bèl mÿnè gþrÿndÿ örÿyèn bulànûr?Otur àdàm kèmè båø-ö÷ kÿlmÿ dÿrdlÿøÿk dÿ. Qàrnûnàürûyûr?

– ßl ÷ÿk. – Ålÿ bèl sþz Àynànûn àüzûndàn ÷ûxdû. O,ÿslèndÿ bålÿ dåmÿk èstÿmèrdè. Àmmà ålÿ bèl o yuxudàsàyûqlàyûrdû. – Gådèrÿm yàtàm.

– Nÿ vàxtà qÿdÿr bèz bu xàràbàdà qànlû bû÷àqkèmè...

– Boøànànà qÿdÿr. Onsuz dà gåú tåz boøàyàúàqlàr.Zÿhmÿt ÷ÿk gåt qol ÷ÿk.

– Sÿn þlÿsÿn? Mÿn sÿnè boøàyûm, sÿn dÿ gåt ràhàtgÿz. Gþr hàrdà pullu kèøè tàpûrsàn...

Àspàruxun sþzö àüzûndà qàldû. Àynà þzö dÿ hèssålÿmÿdÿn qolu qàlxdû, øèllÿsè onun özöndÿ øàrtûldàdû.Bèr ànlûq qÿzÿblè bàxûølàr toqquøub dondu vÿ nÿhàyÿt,Àspàruxun donu à÷ûldû. Bèr ànûn è÷èndÿ qèyàmÿt qopdu.

Àspàrux Àynànûn sà÷ûndàn tutub àltûnà yûxdû.Bèrdÿn Àynà onun ÿlèndÿn ÷ûxdû. Qà÷màq èstÿyÿndÿÀspàrux yånÿ tutdu...

231

Vцсal Nuru

...Àynà tÿpèklÿ onun sènÿsèndÿn vurdu vÿ mÿtbÿxÿqà÷dû. Stolun östöndÿkè bû÷àüû gþtöröb mÿtbÿxdÿn÷ûxàndà Àspàruxlà dÿhlèzdÿ qàrøûlàødû.

Àspàruxun rÿngè qà÷dû. Hàvàsû boøàlàndà hèd -romåtrèn ÿqrÿbè sörÿtlÿ nåúÿ àøàüû döøörsÿ Àspàruxunqÿzÿbè dÿ ålÿ åndè. Onu èrÿlè àpàràúàq àyàqlàrû båtonsötunlàrà ÷åvrèldè.

Bu bèr nåúÿ ànlûq öz-özÿ durmàq èkèsènèn dÿ ètmèødàlüà kèmè àüûllàrûnû gårè qàytàrûb øöurlà bÿdÿnènÿlàqÿsènè bÿrpà ålÿdè.

Àspàrux hÿlÿ kÿnddÿ olàndà bèlèrdè kè, qÿzÿblÿn-mèø dèøè pèøèk årkÿk ètdÿn göúlö vÿ àmànsûzdûr. Onu dàbèlèrdè kè, qàrøûsûndàkû qàdûnû þzöndÿn ålÿ ÷ûxàrdûb kè,bu sààt onun sènÿsènè yàrûb örÿyènè pàr÷àlàyàr. Måyèdènèdÿhlèzÿ sÿrèb, östöndÿn dÿ sàymàzyànà o yànà, bu yànàkå÷ÿr. Qànûnû dþøÿmÿylÿ bèr ålÿyÿr.

Àspàrux qûú olmuø vÿzèyyÿtdÿn boøàldû vÿ gårè÷ÿkèlèb bþyök otàüà gèrdè. Àrxàsûnúà dà qàpûnû ÷ûrpdû.Àynà hÿlÿ dÿ yårèndÿn tÿrpÿnmèrdè. Qÿzÿbèndÿnqûrqûnú qàlmûødû.

Otàqdàn ÷ûxàn Àspàrux åvèn qàpûsûnà tÿrÿf gåtdè.Àyàqqàbûsûnû tÿlÿsèk gåyènèb, åvdÿn ÷ûxdû vÿ bötönbloku dèksèndèrÿ bèlÿúÿk zÿrblÿ dÿmèr qàpûnû ÷ûrpdû. Busÿs Àynànûn båynènÿ vårèlmèø ålåktroøok oldu. O, bèrmöddÿt àz qàlà hÿdÿqÿsèndÿn ÷ûxàn gþzlÿrènè ÷ûrpûlànqàpûdàn ÷ÿkmÿdè. Onà ålÿ gÿlèrdè kè, èndè yånÿ qàpûà÷ûlàúàq vÿ yånÿ þzö è÷ÿrè gèrÿúÿk, yà dà Àspàrux

999

232

qàyûdàúàq. Àtûlàúàq onun östönÿ. Odur kè, hàzûrlûüûnûÿldÿn vårmèrdè. Nÿhàyÿt ÿmèn oldu kè, qàpûà÷ûlmàyàúàq vÿ bàyàqdàn bÿrè è÷èndÿ tutduüu nÿfÿsènèburàxdû. Dàlûnúà dà onu hþnkörtö tutdu. ßlè boøàldû,bû÷àq yårÿ döødö.

Àynà hàmàm otàüûnà kå÷dè. ßvvÿl öz-gþzönönqànûnû yudu. Dodàüû pàrtlàmûødû vÿ àrtûq nàøû hÿkèmènqoyduüu sèlåkonà dþnmöødö. Gèúgàhû vÿ àlmàúûüûndàkûàürûlàr tåzlèklÿ gþzönön àltûndà gþyÿrmÿnèn olàúà -üûndàn xÿbÿr vårèrdè. ßn ÷ox dà sol gþzönön. Hèssådèrdè kè, àrtûq dÿrèsènèn àltûndà qàn làxtàlànûr...

Àynà bþyök otàüà qàyûdàndà àrtûq gþzönön àltûnàplàstr yàpûødûrmûødû. O, èndè dÿ ÿsÿblÿrènÿ tèbbè yàrdûmgþstÿrmÿlè èdè. Bàyàq tèbb bû÷àüûnû, pàmbûüû gþtörÿndÿgþrdöyö qûzûlû kàüûzlû dÿrmàn økàfûn àøàüûyà à÷ûlmûøqàpûsûnûn östöndÿ qàlmûødû. Vÿ tàvàndàn döøÿn ÷èl -÷ûràüûn èøûüûndà pàrûldàyûrdû. Àynà bàyàq dèqqÿtlÿ gþz -dÿn kå÷èrdèyè hÿmèn dÿrmànû tÿkràr gþtöröb bàxdû.

Àynànûn àülûnà nÿ gÿldèsÿ úÿld àrxàyà ÷åvrèldè.Dèvàn boø èdè. O, otàqdà tÿk olduüunu ànlàdû vÿ bèldèkè, dàhà bu èkè gþz kèmè àüàràn hÿb yårlÿrènèn onàdåyÿúÿk sþzö yoxdur. Àmmà båynèndÿ þlö olduüu àn-làrû tÿxmèn ålÿmÿyÿ ÷àlûødû. Döøöndö kè, Àspàruxunonà qàrøû tÿúàvözö hÿmèn gönön sÿhÿrè dÿ dàvàm ådÿbèlÿrdè. Yàdûnà gÿldè kè, àyûlàn gönö bèr sutkànû vÿ bèrgönön àxøàmûnà qÿdÿr þzöndÿ olmàmûødû. Hÿttàtÿqvèmè qàrûødûrmûødû vÿ "Àspèrèn"èn tÿsèrènÿ mÿÿttÿlqàlmûødû.

233

Vцсal Nuru

Àynà dÿrmànû þz otàüûnà àpàrdû. Èndè hÿr øåy àydûnèdè. Döøönördö kè, bàøqà úör olà dà bèlmÿzdè. Àmmàè÷èndÿn gÿlÿn bèr sÿs – dÿlè øåytàn dåyèrdè kè, gþrdök-lÿrèn hàllösènàsèyàdûr. Dåyèrdè: "Bàx, sÿn onu þldör-möødön, örÿyènè pàr÷àlàmûødûn, àmmà o qàpûdàn ÷ûxdû"."Hàllösènàsèyà" dåyÿ Àynà dodàüûnûn àltûndà pû÷ûldàdû.Sonrà sÿbÿb döøöndö. "ßsÿb gÿrgènlèyè, sènèr yorüun-luüu, stråss..." Örÿyènèn dÿrènlèyèndÿ Àspàruxu nàhàqqûnàdû üûnû vuruødurdu. ×àrpàyûsûnûn kÿnàrûndà oturubfèkèrlÿødè. Xàtûrlàmàüà ÷àlûødû kè, oyàndûüû gönbÿdÿnèndÿ nÿsÿ ÿlàmÿt hèss ålÿmèødèmè. Yàdûnà hå÷ nÿdöømÿdè. Hÿttà dÿqèq bèlèrdè kè, o àyûlàndà Àspàruxåvdÿ olmàyàúàq. Àynà båynèndÿ qàrûøàn dÿlè øåytànûnsÿsènÿ qulàq kÿsèlèrdè. O sÿs èndè dÿ "Jàsmènèn uøà -üûdûr..." dåyèrdè vÿ bu sþz gåtdèkúÿ dàhà yöksÿkdÿnåøèdèlèrdè. Àynà dÿlè olmàq sÿvèyyÿsènÿ ÷àtûrdû. O, qàr -nûndàkû uøàüûn hàrdàn olduüunu dÿqèqlÿødèrÿ bèlmèrdè.Àz qàlûrdû örÿyè pàrtlàsûn. È÷ènè boøàltmàq ö÷ön bèr nå÷ÿdÿfÿ qûøqûrdû.

Àynà yårèndÿ uzàndû. Qollàrûnû sènÿsèndÿ ÷àrpà-zlàyûb gþzlÿrènè tàvànà dèkdè. Hå÷ nÿ döøönmÿmÿkö÷ön nÿ åtmÿk làzûm olduüunu fèkèrlÿødè. Àlûnmàdû.Quràqlûqdàn yànàn torpàüà su vårÿn kèmè àxûb ÷àtlàrûn,÷uxurlàrûn àràsûnà nåúÿ dolursà, onun båynèndÿ dÿ fèkèr-lÿr ålÿydè. Kèmÿ bÿràÿt qàzàndûràúàüûnû dÿqèqlÿødèr-mÿkdÿ zölmÿ döømöødö. Àmmà ÿsl gönàhkàrûàøkàrlàmûødû, bu þzö èdè.

999

234

Àynà sÿhÿr à÷ûlànà qÿdÿr yàtàüûndà èlànvurmuøàdþndö. Gåúÿdÿn bÿrè o qÿdÿr qûvrûlûb à÷ûlmûødû kè,bàüûrsàqlàrû dolàøûq döømöødö. Hÿttà qàrnû sànúûlàndû.Bu sànúû onun båynèndÿkè qàtmà-qàrûøûqlûüûn östönöþrtdö. Àynà èkè ÿlèylÿ qàrnûnû quúàqlàdû. Bèrdÿn onà ålÿgÿldè kè, sànúû uøàqdàndû. Ålÿ bèl uøàq onun qàrnûnàtÿpèk vuràràq yårènè bèldèrmÿk èstÿyèrdè vÿ àtàsûnà dåyèl,onà àèd olduüunu hèss ålÿtdèrèrdè. Àynà döøöndö kè, èkèàylûq uøàüûn tÿpèk àtdûüûnû åøètmÿyèb, àmmà sÿn dåmÿ,olurmuø. Dåmÿlè, bu sànúûnû onun bàlàsû vårèrmèø.Yÿqèn kè, bu dà morz ÿlèfbàsû kèmè bèr øåy èdè. Sàdÿúÿo èlk dÿfÿdèr...

Àynànûn è÷ènÿ yånè dolàn hèsslÿr bèr-bèrènè ÿvÿzålÿdè. ßvvÿllÿr hå÷ vàxt bålÿ hèsslÿr yàøàmàmûødû. ßlènèqàrnûnà qoyub nÿfÿsènè tutdu: è÷ènÿ dèqqÿtlÿ qulàq àsdû,hèss ålÿdè kè, èkè örÿk dþyönör. Bötön dèqqÿtènè úÿm-lÿødèrdè. Bu sÿslÿrè àyûrd ålÿmÿyÿ ÷àlûødû. Dþyöntöbötön bÿdÿnèndÿ, bàøûndà, bàrmàqlàrûnûn uúundà, zÿrbÿyåmèø sèr-sèfÿtèndÿ hèss olundu. Ålÿ bèl hÿr yårèndÿ bèrkþrpÿ örÿyè vàr èdè. O, nÿfÿsènè buràxdû vÿ qorxdu kè,bèrdÿn qàrnûndàkû hàvàsûzlûqdàn þlÿr. Þzö dÿ bèlmÿdÿnèlk dÿfÿ kþrpÿsènèn qàyüûsûnû ÷ÿkdè. Fèkèrlÿødè kè, nåúÿuzànsà uøàüà ràhàt olàr. Gàh bu, gàh dà o bþyörö östÿ÷åvrèldè. Sonrà qorxdu kè, uøàüûn bàøû, bålè ÿzèlÿr. Yånÿàrxàsû östÿ uzàndû. Gàh gþrdöyö hàllösènàsèyànû, gàhJàsmènè, gàh dà uøàüûnû döøöndö. Xÿyàllàrû qàrûødûqúàgþzlÿrè yoruldu...

235

Vцсal Nuru

999

236

30

***

Tålåfonun sÿsè åvè bàøûnà gþtördö. Àynà gþzlÿrènèà÷àndà bàøà döødö kè, nÿ vàxtsà yuxu onu àpàrûb. Oyårènèn è÷èndÿ oturub þzönÿ gÿlmÿyÿ ÷àlûødû. ×åvrèlèbèrè pÿnúÿrÿdÿn ÷þlÿ bàxdû: Sÿmà buludsuz olduüundàngönÿøèn øöàlàrû töllö pÿrdÿdÿn è÷ÿrè zolàq-zolàqdöømödö.

Àynà durub kàmodun östönÿ qoyduüu tålåfonugþtördö. Åkrànà "Dànöz" yàzûlmûødû.

– Àlo, Sàlàm. Sàü ol, yàxøûlûqdû. Sÿn nåúÿsÿn? Hÿyuxu mÿnè àpàrûb. Yox, mÿnèm nþvbÿm dåyèl. Bÿlkÿbàøqà vàxt? Nÿsÿ þzömö yàxøû hèss ålÿmèrÿm. Yox,xÿstÿlÿnmÿmèøÿm. Nÿ bèlèm, nÿsÿ ÷þlÿ ÷ûxmàqhàvàsûndà dåyèlÿm. Hàrdà? Nÿ bèlèm? Hÿ... Hÿ... Yàxøû,gþröm þzömö toplàyà bèlèrÿmmè. ×ûxàndà sÿnÿ zÿngvuràràm. Yàxøû, yàxøû, gþröøÿrèk. Sàü ol! – Àynà tålå-fonu gþtördöyö yårÿ qoyub, hàmàm otàüûnà kå÷dè. Bèrnå÷ÿ ànlûq gözgödÿ þzönÿ bàxdû. Bÿrbàd gþrönördö.Dþyöldöyö ÿmÿllè-bàølû bèlènèrdè. Bu göndÿ kö÷ÿyÿ÷ûxmàq èstÿmèrdè, àmmà àrtûq åv onun ö÷ön àl÷àqlûqyuvàsû èdè. Àülûndàn kå÷èrdè kè, ålÿ bu gön, ålÿ bu sÿhÿrbu åvÿ bèrdÿfÿlèk töpöröb gåtsèn, sonrà fèkrèndÿndàøûndû. Döøöndö kè, qàrdàøûnà, àtàsûnà nåúÿ dåyÿúÿkdèkè, Àspàrux mÿnÿ gön vårèr, èøûq vårmèr? Àspàrux mÿnèvÿhøèúÿsènÿ dþyöb? Dåmÿzdèlÿr kè, bÿs èndèyÿ qÿdÿrdåyèrdèn Àspàrux mÿlÿkdè? Àynà onu dà döøöndö kè,boøànàndàn sonrà àèlÿsènÿ dåyÿúÿyè bÿhànÿ dÿqàlmàyûb, o, qàrnûndàkû uøàqlà "mÿnèm uøàüûm olmur"

237

Vцсal Nuru

dåyÿ bèlmÿz. Þzönö ènàndûrdû kè, qàrnûndàkû hÿlÿ onà àèd dåyèl,

odur kè, tÿúèlè àbort olunmàlûdûr. Ålÿ bèl båynèndÿ kèmsÿ ÷ÿnÿsè döømöø qàrû kèmè

dåyènèrdè: "Nèyÿ bàøqàlàrûnà qulàq àsûrsàn? Nÿyènÿlàzûmdûr ålÿ àl÷àqdàn olàn uøàq? Nÿøÿ ÷ÿkÿn gÿdÿnènuøàüû dà øèl-øèkÿst olàr. Þmör boyu o uøàq sÿnÿ zor-làndûüûnû, àl÷àldûüûnû xàtûrlàdàúàq. Hå÷ kèm bèlmÿsÿ dÿvèúdànûn hÿmèøÿ özönÿ duràúàq..." Sÿslÿr Àynànûnbåynèndÿ susmurdu.

O, durub pàltàrûnû gåyèndè, sà÷ûnû sÿlèqÿyÿ sàlûb,åvdÿn ÷ûxdû, ålÿ bèl bàøûnû gþtöröb gåtdè.

Àynà qåydèyyàtdàn kå÷èb uzun dÿhlèzèn bàøtÿrÿfènÿ àddûmlàdû. Qàpûnûn östöndÿ tànûø fàmèlèyànûgþrdö vÿ dþymÿmèø à÷ûb è÷ÿrè gèrdè. SàlàmlàøûbMusàyåvànûn qàrøûsûndàkû stuldà oturdu. Son dÿrÿúÿÿsÿbè vÿ gÿrgèn gþrönördö:

– Hÿkèm, mÿn àbortà gÿlmèøÿm. – Àynà qÿtèy -yÿtlÿ dådè.

Musàyåvà bèr möddÿt onun özönÿ bàxûb nÿ åtmÿklàzûm olduüunu döøöndö. Sonrà mölàyèm sÿslÿ úàvàbvårdè:

– ßúÿb ålÿmèsÿn. Àmmà gÿrÿk ÿvvÿl sÿbÿbènèdåyÿsÿn, qûzûm.

– Uøàq èstÿmèrÿm. – Qûzûm, àz qàlûb èkè àyyàrûmlûq olà, èndè gÿlmèsÿn.

Gönàhdûr àxû. Bèr dÿ, bu gÿrÿk kè, èlkèndèr. Ålÿmè?Buyur, àbort hå÷ olmàz. Hÿmèøÿlèk qûsûr qàlmàq... Àllàhvårèb dÿ, pàydûr. Gåt, ràhàt hàmèlÿlèyènè kå÷èrt...

999

238

– Hÿkèm, Àllàh uøàq vårÿn olsàydû bèrènè dÿ þzönÿgþtörÿrdè. Mÿnèm åhtèyàúûm yoxdur. Mÿn gÿlmèøÿmàbortà. Mÿnÿ àüûl vårmÿk làzûm dåyèl. Xàhèø ådèrÿm,xÿstÿnèzè qÿbul ådèn! – Àynà dàhà dà sÿrtlÿødè. Musà -yåvà gþrdö kè, vårdèyè nÿsèhÿtlÿr zàmànà gþrÿ mÿnàsû-zlàømûø àtàlàr sþzönÿ bÿnzÿyèr, odur kè, ràzûlàødû:

– Nÿ dåyèrÿm? Þzön bèlÿrsÿn. Dur, kå÷ orà. Mÿngþröm bu qûz hàrà gåtdè yånÿ. – Musàyåvà otàqdàn÷ûxdû. Bèr nå÷ÿ dÿqèqÿdÿn sonrà qàyûtdû, dàlûnúà dà tèbbbàúûsû gÿldè.

– Hÿlÿ lötdÿnmÿmèsÿn? – Musàyåvà qÿsdÿn onuutàndûrmàüà ÷àlûødû. – Tåz ol! Tumànûnû-zàdûnû ÷ûxàrt,qàlx stolà. ×èmmèsÿnmè bàrû? Kå÷ÿn dÿfÿ bèrè gÿlmèødè,stolà ÷ûxûb àyàüûnû àràlàyàndà, ålÿ bèl kànàlèzàsèyànûnqàpàüûnû à÷dûlàr. Gþzömözdÿn yàø gÿldè. Hÿ, soyun-màmûsàn? – Musàyåvà hèss ålÿdè kè, onà tÿsèr ådÿ bèlèr,odur kè örÿklÿndè. – Vàllàh, bèzèm èøèmèz dÿ ålÿ èy -rÿnúlèkdèr kè... Þzön mÿndÿn yàxøû bèlèrsÿn. Bu sààtsÿnèn è÷èndÿn ålÿ øåy ÷ûxàúàq... Rÿsmÿn þldörörök. Þzödÿ gönàhsûz mÿlÿklÿrè. – Musàyåvà ålÿ bèl èlk dÿfÿàbort ålÿyÿn pràktèkànt èdè. Nÿ qÿdÿr èyrÿndèyènèèstådàdlû àktyor kèmè mèmèkàsûylà gþstÿrdè.

Àynà sûxûldû. Gþzönön qàbàüûnà stolà ÷ûxûb àyàq -làrûnû àràlàmàüûnû gÿtèrdè. Qulàqlàrû qûzàrdû. Bu vàxtÅmà øÿn gþrkÿmdÿ è÷ÿrè gèrdè. Hàmûylà sàlàmlàødû.Pÿrdÿnèn àrxàsûndà Àynànû gþrÿndÿ þzönö dàhà dàsåvènúÿk gþstÿrdè vÿ þzönö ålÿ àpàrdû kè, guyà onun

239

Vцсal Nuru

burdà olduüunu bèlmèrdè. – Ày úànûm, sàlàm, sàlàm! Nèyÿ xÿbÿr ålÿmèrsÿn

kè, gÿlmèsÿn? – Þpöøöb gþröødölÿr. Åmà onun yànûndàoturdu. – Làp ÿúÿb ålÿmèsÿn. Bàx, bålÿ yàxøûdûr, úànûmmÿnèm. Yà hÿr gön, yà dà gön àøûrû, yÿnè kåfèn nÿ vàxtèstÿyèr gÿl þzönö yoxlàt. Burà sÿnèn èxtèyàrûndàdûr. Bàúûdåyèlèk? Þzön dÿ bèlèrsÿn kè, Musàyåvà øÿhÿrèmèzdÿ bèrdÿnÿdèr. Sàü olsun, nåúÿ làzûmdûr sÿnÿ qàyüû gþs -tÿrÿúÿyènè dåyèb. Tÿkè, sÿnèn bålÿ bàlàúà, yåmÿlè, top-puø bèr bàlàn olsun. Oy, onu yåyÿúÿm. Þlörÿm kþrpÿnènèyèndÿn þtÿrè. Ènøàllàh olsun gþr, úànûm mÿnèm, dön -yàdà hå÷ nÿ kþrpÿ ÿtrènÿ ÷àtmàz. Àdàmû bèhuø ålÿyèr.Hÿlÿ kþrpÿnè èlk dÿfÿ ÿmèzdèrèrsÿn hàà, dþøönö àüzûnàsoxub màr÷ûldàdûr hàà, ondà ålÿ bèlèrsÿn dönyà sÿnèndè.Buxàüûndàn dà hÿmèøÿ tÿr èyè, söd èyè... Àlÿmdèr.Mþúözÿdèr. ßllÿrè, gþzlÿrè, qûüûldàmàüû, hÿrÿkÿtlÿrè...Vàllàh bèr àlÿmdèr. Otur tàmàøà ålÿ, doymàzsàn. Ènøàl-làh þzön gþrÿúÿksÿn. Øökör, àrtûq sÿn dÿ ànà olmàüûnlÿzzÿtènè bèlÿúÿksÿn. Bötön hÿyàtûn dÿyèøÿúÿk.Dönyànûn gþzÿl olduüunu gþrÿúÿksÿn...

– Åmà, – Àynà bèr àz duruxub ÿlàvÿ ålÿdè, – mÿnuøàq èstÿmèrÿm! Àbortà gÿlmèøÿm.

– Nÿ? – Åmà þzönö ålÿ gþstÿrdè kè, guyà onungÿlèøènèn mÿqsÿdènè Musàyåvàdàn þyrÿnmÿyèb. – Sÿnnÿ dànûøûrsàn, úànûm mÿnèm. Àbort nÿdèr? Gþr nå÷ÿèldèr sÿn bu gönö gþzlÿyèrdèn, èndè dÿ... Yånÿ nÿ fèkèr-lÿømèsÿn? Då gþröm Jàsmènè gþrörsÿn?

999

240

– Yox. Hÿlÿ kè... Yox. Bèr dÿ... Onu nåúÿ gþröm,bÿdÿnèmÿ gèrèb. Hèss ålÿyèrÿm kè, è÷èmdÿdèr.

– Uøàq dà onundur. Onà gþrÿ dÿ àbort ålÿtdèrèrsÿn.– Yox. – Àynà ÷ÿtènlèklÿ dådè – Àspàruxundur. – O gön burdà nÿ dådèklÿrèn yàdûndàdûr? – Bèlèrÿm. Àmmà, hÿr øåy bàøqà úördör...– Mÿnÿ bàx, úànûm, dåmÿ kè, Àspàrux èstÿmèr. – Bunu dåyÿ bèlmÿrÿm. ßksènÿ...– Àynà, úànûm mÿnèm, bu bàlàúà mÿsÿlÿ dåyèl.

Sÿnèn ÷ox tutàrlû ÿsàsûn, sÿbÿbèn olmàlûdûr.– Vàr. Uøàq Àspàruxdàndûr...Åmà yàlàndàn göldö:– Nÿ dànûøûrsàn? Olà bèlmÿz! Mömkön dåyèl! Mÿn

ålÿ bèldèm Úÿbràyûldàndûr. – O, yånÿ göldö. – Bÿs kèm -dÿn olmàlûydû? Jàsmèndÿn? Yoxsà möqÿddÿs ruhdàn?

– Åmà... – Àynà duruxdu, bþyök tèkÿ udurmuøkèmè udqundu, – O, mÿnè zorlàyûb! – O, xÿúàlÿtèndÿngþzlÿrènè yårÿ dèkdè. Kèrpèklÿrèndÿn yànàüûnà döøÿn èkègèlÿ yàø ÷ÿnÿsènÿ sözöldö. Åmànûn gölöøö özöndÿdondu. Qàdûnlàrûn ö÷ö dÿ åøètdèklÿrènè hÿzm ålÿmÿyÿ÷àlûødûlàr. Nÿhàyÿt Åmà sökutu pozdu:

– Nåúÿ yÿnè zorlàyûb? Àynà, mÿnèmlÿ à÷ûq dànûø.Цряйини boøàlt.

– Mÿnÿ dÿrmàn vårèb. "Mutàfàromèt" . Ålÿ bèl -mèøÿm "Àspèrèn"dèr, è÷mèøÿm. Komàdà olmuøàm èkègön. O dà mÿnè...

– Nèyÿ? Sèz bèr yårdÿ olmursunuz? – Yox. Nå÷ÿ èldèr yàtàüûmûz àyrûdû. Èndèyÿ qÿdÿr

241

Vцсal Nuru

hàmûyà yàlàn dåmèøÿm. Bèz hå÷ vàxt måhrèbàn olàbèlmÿdèk. Mÿnèmkè gÿtèrmÿdè. Bàøà döøörsÿn? O, mÿnèlàp ÿvvÿldÿn àl÷àqúàsûnà àldàtdû. Bàüûølànûlmàzdÿrÿúÿdÿ. Boøànmàq ö÷ön ÿrèzÿ vårmèøÿm.

Àynà dànûødûqúà Åmà onun özönÿ bàxûrdû vÿörÿyèndÿ "ÿlèn qurusun Àspàrux" dåyèrdè.

– Dur, gådÿk bàlûqlàrà bàxàq. – Åmà onun qolunàgèrèb qàldûrdû. Otàqdàn ÷ûxdûlàr. Hÿkèmlÿ tèbb bàúûsûmÿÿttÿl-mÿÿttÿl bàxûødû.

Gönortàdàn kå÷mèø Àynà klènèkàdàn tÿzÿ doüul-muø kèmè ÷ûxdû. Àxûrûnúû dÿfÿ nÿ vàxt bålÿ ràhàtolduüunu soruøàn olsàydû, sààtlàrlà fèkèrlÿøsÿ dÿ yàdûnàsàlà bèlmÿzdè. Ålÿ bèl Åmà onun è÷ènè tÿrsènÿ ÷þndÿrèb,könúönÿ buúàüûnà yûüûømûø toz-torpàüû tÿmèzlÿmèødè.Qàrnûndàkûnû onà ålÿ såvdèrmèødè kè, tåzlèklÿ doüub,bàlàsûnû quúàüûnà àlmàq èstÿyèrdè...

O, yolun kÿnàrûndàkû qÿzåt kþøkönÿ yàxûnlàødû:– Sàlàm. Zÿhmÿt olmàsà, "Àpokàlèpsès". Tÿzÿ

nþm rÿsèdèr? – Bÿlè, xànûm, dönÿn ÷ûxûb. – Qoúà kèøè úàvàb

vårdè.Àynà qÿzåtè àlûb, "Sàhèl" bàüûnà gèrdè. Skàm yàdà

oturub qÿzåtèn bèrènúè sÿhèfÿsèndÿkè bàølûqlàrà gþz àtdû.Èrè qàrà hÿrflÿrlÿ yàzûlmûødû: "Èkè qàdûn þldöröldö...Hàmèlÿ qàdûn þzönö doüràdû... Pÿyÿdÿ Èntèhàr? Kþr-pönön östöndÿ àdàmlàr, àltûndà måyèd..."

Àynà èkènúè sÿhèfÿnè à÷dû. "Hàmèlÿ qàdûn þzönö doüràdû.

999

242

Èyunun 16-sû, àxøàm ràdÿlÿrèndÿ Bàkûxànov ràyo -nunun "Sölh" kö÷ÿsèndÿ èntèhàrà úÿhd hàdèsÿsè qåydÿàlûnûb. "Àpokàlèpsès"qÿzåtènèÿ vårèlÿn mÿlumàtà gþrÿ,"Sölh" kö÷ÿsèndÿ yàøàyàn 1986-úû èl tÿvÿllödlö ÀslànlûLåylà Qàdèr qûzû yàøàdûüû åvdÿ sol qolunun dàmàrlàrûnûøöøÿ èlÿ bèr nå÷ÿ yårdÿn kÿsèb. Qàn ètèrÿrÿk, àüûrvÿzèyyÿtÿ döøÿn qàdûn, Sàbun÷u Ràyon Xÿstÿxànàsûnàyårlÿødèrèlèb vÿ dÿrhàl råànèmàsèyàyà àlûnûb. Xÿstÿnènvÿzèyyÿtè hÿkèmlÿr tÿrÿfèndÿn ortà àüûr qèymÿt lÿndèrèlèr.Mÿlumàtà gþrÿ, 24 yàølû Låylà Àslànlû qày nàtàsû, 57yàølû Åtèbàr Hàúûyåvèn onà qàrøû zoràkûlûüûnà dþzÿbèlmÿyèb bu àddûmû àtûb. Bålÿ kè, Å. Hàúûyåvèn oülu,1989-úu èl tÿvÿllödlö Vàhèd Hàúûyåv 2009-úu èlèn sån-tyàbrûndà vàlèdåynlÿrènèn ràzûlûüû olmàdàn Låylà Àslàn-lûnû qà÷ûràràq nèkàhsûz àèlÿ qurub. Qàdûnûn yåddè àylûqhàmèlÿ olduüu bèldèrèlèr. Hÿkèmlÿrèn vårdèyè mÿlumàtàgþrÿ, ànúàq ànànûn hÿyàtûnû xèlàs åtmÿk mömkön olub.Gÿlÿn sàyûmûzdà zÿrÿr÷ÿkÿnlÿ mösàhèbÿnè sèzÿ tÿqdèmådÿúÿyèk."

Àynà bèr ànlûq gþzönö yumub è÷ènè ÷ÿkdè vÿ bötöngÿrgènlèyè bèr nÿfÿsdÿ yàøàdû. Gþzönön qàrøûsûndà bèrqàdûn sèmàsû úànlàndûrdû vÿ håsàb ålÿdè kè, o Låylàdû.Yàøàdûüû bötön qàrà gönlÿrè onun hÿyàtûndà tÿsÿvvörålÿdè. Sonrà Låylànûn qàynàtàsûnûn portråtè gÿlèbgþzönön qàbàüûndà durdu. Àynà gàh boynunu qûsûbkönúÿ qûsûlàn Låylàyà, gàh dà öz-gþzöndÿn Àllàhsûzlûqyàüàn kèøèyÿ bàxdû vÿ bèrdÿn onà àydûn oldu kè, Låylà

243

Vцсal Nuru

ålÿ þzödör, o kèøè dÿ Àspàrux. Bu fèkèrlÿrdÿn örÿyèsûxûldû, tûnúûxdû. Yånÿ qÿzåtÿ gþz àtûb fèkrènè dàüûtmàüà÷àlûødû. Nþvbÿtè sÿhèfÿnè ÷åvèrdè:

"Pÿyÿdÿ èntèhàrÞtÿn gön Qubàdà sÿhÿr sààt 08:05 ràdÿlÿrèndÿ

fàúèÿ bàø vårèb. Bålÿ kè, vàlèdåyènlÿr sàbàh ÿrÿ vårÿ -úÿklÿrè qûzû tþvlÿnèn ÷àrdàüûndà þzönö àsmûø vÿzèy -yÿtdÿ tàpûblàr.

Qubà ràyon Prokurorluüunun möstÿntèqè Zàmèqßlèyåvèn vårdèyè mÿlumàtà gþrÿ, èntèhàr ådÿn qûz Susàykÿndèndÿ qåydèyyàtdà olàn 1994-úö èl tÿvÿllödlö SösÿnÀtàbàlà qûzû Mèrzÿlèyåvàdûr.

Möstÿntèqèn bèldèrdèyènÿ gþrÿ, 15 yàølû qûzvàlèdåynlÿrènèn onu såvdèyè øÿxsÿ dåyèl, bàøqà bèrènÿÿrÿ vårmÿlÿrè sÿbÿbèndÿn èntèhàr ådèb. P.S. Hÿrdÿnnàüûllàr àlÿmèndÿn qàyûtmàq làzûmdûr."

– Bötön ÷ànàqlàr qàdûnlàrûn bàøûndà qûrûlûr... – onþvbÿtè sÿhèfÿnè ÷åvèrdè.

Øÿmkèr ràyonundà dÿhøÿtlè qÿtl hàdèsÿsè bàø vårèb.Ràyon Prokurorluüundàn vårèlÿn mÿlumàtà gþrÿ,Øÿmkèr ràyon sàkènè Àqøèn Sÿfèxànov nàmus östöndÿbàúûsû Øÿfÿqè fàúèÿlè øÿkèldÿ qÿtlÿ yåtèrèb. Dàü Èrmàølûkÿnd sàkènè Mÿlÿk Sÿfèxànovànûn özÿrèndÿ zoràkûlûqÿlàmÿtlÿrè olàn måyèdè þtÿn gön sààt 10.30 ràdÿlÿrèndÿmÿrhumun Øÿmkèr ràyonunun sþzö gådÿn kÿndèndÿkèåvènèn zèrzÿmèsèndÿn tàpûlûb.

Øÿmkèr ràyon Polès Øþbÿsè ÿmÿkdàølàrûnûn kå÷èr -dèk lÿrè ÿmÿlèyyàt-àxtàrûø tÿdbèrlÿrè nÿtèúÿsèndÿ Ø. Sÿfè -

999

244

xàno vànûn qàrdàøû Àqøèn tÿrÿfèndÿn qûsqànúlûqzÿmènèndÿ àmànsûzlûqlà dþyÿrÿk qÿtlÿ yåtèrèlmÿsè vÿ gè-zlÿtmÿk mÿqsÿdèylÿ zèrzÿmèdÿ bàsdûrmàsû möÿyyÿnådèlèb. À.Sÿfèxànov tutulub. Fàktlà bàülû Øÿmkèr ràyonProkurorluüundà Àzÿrbàyúàn Úènàyÿt Mÿúÿllÿsènèn120.1-úè (qÿsdÿn àdàmþldörmÿ) màddÿsè èlÿ úènàyÿt èøèbàølànûb, àràødûrmà àpàrûlûr. P.S. Qàrdàøû olànlàrûnsåvmÿyÿ hàqqû yoxdur.

– Bu xÿbÿrlÿrè bunlàr nåúÿ tàpûr..."Dàø ådàmû"ßl-Bàkèr" ràdèkàl èslàm qrupu bu èl dÿ 17 qàdûn

vÿ 1 kèøènèn dàølànàràq þldörölmÿsè bàrÿdÿ hþkm vårèb.Þlkÿnèn Úÿnub ràyonundà 5 èldèr hþkumÿtèn nÿzàrÿtèn -dÿ olmàyàn vÿ þz èdàrÿåtmÿ sèståmènè yàràtmûø "ßl-Bàkèr" ràdèkàl èslàm qrupu nþvbÿtè ådàm hþkmöylÿgöndÿmÿ gÿldè.

Mÿlumàtà gþrÿ, "ßl-Bàkèr" ràdèkàl èslàm qrupu-nun özvö olàn hàkèm Mÿhÿmmÿd Èbèø oülu Èmàmyàrov20 yàølû åvlè qàdûnû subày bèr kèøè èlÿ úènsè ÿlàqÿdÿolmàqdà gönàhlàndûrûb. Àldûüûmûz mÿlumàtà gþrÿ,qàdûn èkèàylûq hàmèlÿ olub. Kå÷ÿn hÿftÿnèn øÿnbÿ gönödèndèrèlmÿ zàmànà zoràkûlûüà mÿruz qàlàn гадын tÿúèlèolàràq ràyon xÿstÿxànàsûnà ÷àtdûrûlûb.

Qrupun håsàb åtdèyè "qànunsuz", – yÿnè sèüÿsèzúènsè ÿlàqÿyÿ gþrÿ qàdûn vÿ kèøè "ßl-Bàkèr" qànun-làrûnà tÿhvèl vårèlèb. Bålÿ kè, hàkèm gönàhkàrlàràdàølànàràq þldörölmÿsè bàrÿdÿ hþkm ÷ûxàrûb.

245

Vцсal Nuru

Hþkm èúrà olunub. Bålÿ kè "gönàhkàrlàr" ràyonkÿnàrûndàkû bèr dözÿnlèyÿ gÿtèrèlèb. Bålènÿ qÿdÿr tor-pàüà bàsdûrûlûb vÿ 30 nÿfÿrèn þnöndÿ dàølànàràqþldörölöb.

"ßl-Bàkèr" ràdèkàl èslàm qrupu kå÷ÿn èl dÿ 10qàdûn vÿ 2 kèøè hàqqûndà åynè hþkmö vårmèødè".

Àynà qÿzåtè qàtlàyûb tÿÿssöf dolu bàxûølàrûnûqàrøûyà dèkdè. Bàüdà gÿzèøÿn àdàmlàr onun gþzöndÿúèn-øÿyàtènÿ dþndö. Onlàrûn yårèølÿrè, duruølàrû, gölöm-sÿmÿlÿrè, sèqàråt ÷ÿkmÿklÿrè ÿsÿblÿrènÿ toxundu.Hàmûnû bèr-bèrènèn qànûnà susàmûø yûrtûúû håsàb ålÿdè.Àdàmlàrdàn zÿhlÿsè gåtdè. Bèlmÿdè hànsû tÿrÿfÿ bàxsûnkè, hå÷ kèmè gþrmÿsèn, àmmà gönÿølè hàvà båkàrlàrûburà dÿvÿt ålÿmèødè. Bèlmÿdè kèmè qûnàsûn: þzönö,gþrdöyö àdàmlàrû, yoxsà ålÿ bötön dönyànû. ßvvÿldþvlÿtè, qànunu þzbàøûnàlûqlà bàúàrmàdûüûnà gþrÿqûnàdû, sonrà "qànun fÿlÿyèn ÷àrxû kèmè hÿmèøÿgönàhkàrlàrûn xåyrènÿ fûrlànûr" – dåyÿ döøöndö.Soyuqqànlûqlà "ßl-Bàkèr" qrupunà hàqq qàzàndûrdû vÿÿxlàqsûzlûüû yàyànlàrûn dàølànmàsûnû bÿyÿndè. Dodàüû -nûn àltûndà: "Ålÿ yàxøû ålÿyèrlÿr. Bu dà àzdû o pozüun-làrà". – Дåyÿ mûzûldàndû.

Qÿzåtè à÷ûb nþvbÿtè sÿhèfÿyÿ gþz gÿzdèrdè: "Gÿnúÿdÿ dÿhøÿtlè hàdèsÿ bàø vårèb9 yàølû qûz dönyàyà þvlàd gÿtèrèb. Hÿkèmlÿr àzyàølû

qûzdà qåysårèyyÿ ÿmÿlèyyàtû àpàrûblàr. Kþrpÿnèn ÷ÿkèsè2 kèlo, 750 qràm olub. Ànà vÿ uøàüûn vÿzèyyÿtè normàl

999

246

qèymÿtlÿndèrèlèr. ßmÿkdàølàrûmûz xÿstÿxànànûn hÿkèmlÿrèndÿn

ànor màl hàdèsÿylÿ bàülû hå÷ bèr øÿrh àlà bèlmÿyèblÿr.Yårlè qÿzåtlÿrdÿn bèrènèn ÿmÿkdàøû èkè dÿfÿ xÿstÿxànàyàdàxèl olsà dà, onà nÿ kþrpÿnè, nÿ dÿ àzyàølû ànàsûnû gþr-mÿk qèsmÿt olmàyûb. Uøàüûn hànsû øÿràètdÿ hàmèlÿqàldûüû à÷ûqlànmûr. Uøàq-ànànûn àèlÿsè polèsÿ èfàdÿvårèb vÿ hàzûrdà höquq-möhàfèzÿ orqànlàrû kþrpÿnènàtàsûnû àxtàrûr".

Àynà nþvbÿtè bàølûüû oxudu: "37 yàølû qàdûn 14-úö uøàüûnû doüdu", "Polèslÿr

nþvbÿtè úènàyÿtè à÷dûlàr", "Polès àxtàrûødà olàn qàtèlèsÿsèndÿn tànûdû", "Kþrpönö östöndÿ àdàmlàr, àltûndàmåyèd".

Àynà àxûrûnúû mÿqàlÿnè oxudu:"Kå÷ÿn nþmrÿlÿrèmèzdÿ hàqqûndà bÿhs åtdèyèmèz

K. Màrks kö÷ÿsèndÿkè mÿnzèlèndÿn þzönö àtàràq èn-tèhàr ådÿn Sàrànûn ÿrè Kàmàlûn måyèdè tàpûlûb. Màràqlûodur kè, måyèdèn dàmàrûndàn qànû tàmàmèlÿ sorulub.Sàbun÷u Ràyon Polès Øþbÿsèndÿn vårèlÿn mÿlumàtàgþrÿ Kàmàlûn qànû mÿqsÿdlè øÿkèldÿ ÷ÿkèlèb. Èkènúènÿfÿrèn àyàq èzlÿrè àøkàr olunmàsà dà gömàn ådèlèr kè,qàtèllÿr úènàyÿtèn èzènè ètèrmÿk mÿqsÿdèylÿ måyèdè kþr-pönön àltûnà gåúÿ ràdÿlÿrèndÿ gÿtèrèblÿr. Fàktlà bàülûSàbun÷u ràyon Prokurorluüundà ÷ènàyÿt èøè bàølànûb,èstèntàг dàvàm ådèr. Onu dà xàtûrlàdàq kè, Sàrà þlö -möndÿn ÿvvÿl Kàmàlû lÿnÿtlÿmèødè. Hÿmèn màddè

247

Vцсal Nuru

söbutlàr qÿzåtèmèzèn kå÷ÿn sàyûndà dÿrú olunub ". – ßúÿb olub. Làp ÿúÿb olub. Àllàh bèlèr àyrû nÿ

zèbèlè vàrmûø. Gÿrÿk, mÿn dÿ Àspàruxu lÿnÿtlÿyÿm,kèmènsÿ urúàhûnà kå÷sèn. – Àynà tålåfon sÿsènÿ fèkèr-lÿrèndÿn àyrûldû vÿ ÷àntàsûnû åøÿlÿdè. – Àlo, hÿ sàlàm.Nÿ bèldèn kè, sÿndÿn dànûøûràm? Yox bàüdàyàm. Sàhèlbàüûndà. Qÿzåtènèzè àlmûøàm, yårèn àltûndà bèlèrsènèz,östönö dÿ. Hÿ vàllàh. Àl÷àqlûq yuvàsûndà yàøàdûüûmûzûmorqdàn bèlèrdèm, àmmà sèz dàhà ÷ox gþstÿrdènèz. Hÿ,oxudum. Àmmà bu nåúÿ olub? Mÿÿttÿl qàlmûøàm. Yÿnèbålÿ øåylÿr doürudu? Hÿ, hÿ. Nÿyèn yànûndà? Hÿ,bèldèm. On båø dÿqèqÿyÿ ordàyàm. Hÿlÿlèk. – Àynàtålåfonu ÷àntàsûnà qoydu, qÿzåtè qàtlàdû. Durub bàüûnbàø tÿrÿfèndÿkè dàyànàúàüà tÿrÿf gåtdè.

Àynà øöøÿlè dàyànàúàqdà duràndà yånÿ "ßl-Bàkèr"èslàm qrupu hàqqûndà fèkèrlÿr bàøûndà dolàndû. Àülûndànkå÷èrdè kè, Bàkûdà olsàydûlàr Àspàruxun àdûnû yàzûb on-làrà vårÿrdè... Gþzönön qàbàüûnà dàølànàn qàdûnlàrûgÿtèrdè: onlàrûn àl-qànà boyànmûø sèr-sèfÿtlÿrènè, dàødÿyÿndÿ pàr÷àlànàn bàølàrûnû, ÿrøÿ ÷àtàn bàüûrtûlàrûnûåøètdè. Qulàqlàrûnû ovúunun è÷èylÿ qàpàmàqdàn þzönögöúlÿ sàxlàdû. Bu àràdà qåyrè-èxtèyàrè gþzönö bÿrk-bÿrkyumub à÷dû kè, o vÿhøÿt gþzönön qàbàüûndàn gåtsèn.Øötöyöb gådÿn màøûnlàrlà fèkrènè dàüûtmàüà ÷àlûødû vÿdodàüûnûn àltûndà mûzûldàndû: "boøànsûn rÿdd olsun,nåúÿ èstèyèr yàøàsûn. Àllàh vurub onu..." Sonrà fèkrèbàøqà tÿrÿfÿ yþnÿldè: " o qÿdÿr ÿxlàqsûz qàdûn vàr èdèkè, hàmûsûnû dàølàmàüà dàülàr dà ÷àtmàz. Mÿnàsûz

999

248

vÿhøèlèkdèr. Onsuz dà dözÿlmÿyÿúÿk. Nÿ qàdûn úàzèbÿsèètÿsèdè, nÿ dÿ kèøè tàmàhû þlÿsè... Qàdûn... Nåúÿ ètsèn?Ètsÿ dönyà dàüûlûb kosmosà tþkölÿr. Qàdûnûn úàzèbÿqövvÿsè yårèn úàzèbÿ qövvÿsèndÿn èkè dÿfÿ bþyökdör.ßøøè, úÿhÿnnÿmÿ... Onsuz dà dözÿlÿn dåyèl".

Øux qûrmûzû rÿnglè "KÈÀ" dàyànàúàqdàn bèr àzqàbàüà kå÷èb sÿrt tormozlànmàylà dàyàndû. Tÿkÿrlÿrènsÿsè hàmûnûn döqqÿtènè þzönÿ ÷ÿkdè. Màøûnûn qàbàqqàpûsû à÷ûldû vÿ Àspàrux döødö. O, yolu kå÷èb, bàüàtÿrÿf àddûmlàyàndà, màøûn dà yolun ortàsûndà mànåvrådèb gårè qàyûtdû.

Màøûn dàyànàúàüûn qàrøûsûndàn kå÷ÿndÿ Àynàèstÿr-èstÿmÿz boynunu uzàdûb sökàn÷ûyà dèqqÿt yåtèrdèvÿ onun qàdûn olduüunu gþrdö. Úèn vurdu båynènÿ,bèlmÿdè þzönö nåúÿ boüsun, ÿlÿ àlsûn. Àdàmlàrûnàràsûndàn ÷ûxûb Àspàruxun dàlûnúà nåúÿ gåtsèn kè,àldàdûldûüûnû, àl÷àldûüûnû úàmààt hèss ålÿmÿsèn. Dÿlèøåytàn onu mÿúbur ådèrdè kè, úàmààtû våúènÿ dÿ àlmàsûn,bàüà gèrmèø Àspàruxun dàlûnúà gåtsèn, àrxàdàn yàpûøsûnsà÷ûndàn, dþyölsÿ dÿ, sþyölsÿ dÿ onu bàüûn ortàsûndàètdÿn döømöø ålÿsèn. Polès gÿlÿndÿ dÿ, làp nÿøÿmÿsÿlÿsèndÿn tutmuø, dþyöldöyönÿ qÿdÿr øèkàyÿt ådèbtutdursun. Bèrdÿfÿlèk úànû qurtàrsûn.

Àvtobus Àynànûn qàrøûsûndà dàyàndû. Ortà qàpûsûdöz onun özönÿ à÷ûldû. Àynà þzönö èkè yolun àyrûúûndàhèss ålÿdè: bèr tÿrÿfdÿ Àspàrux, bèr tÿrÿfÿdÿ sþz vårdèyèDànöz.

249

Vцсal Nuru

Qàpûlàr bàülàndû vÿ Àynà pÿnúÿrÿdÿn nèfrÿt dolubàxûølàrlà uzàqlàøàn Àspàruxun àrxàsûnúà bàxdû.Pÿrtlèyèndÿn bàøûnû qàldûrà bèlmèrdè kè, bèrdÿn onukèmsÿ tànûyàr vÿ yànûndàkû àdàmà gþstÿrèb dåyÿr: "Bugÿlèn vàr hà, bàyàq onun gþzönön qàbàüûndà ÿrè fèntè-furuø bèr qàdûnûn màøûnûndàn döøöb gåtdè. O dà durubbàxdû. Nåynÿsèn, màümûn, gþrmörsÿn sèr-sèfÿtè nÿgöndÿdèr, ålÿ bèl tràmvày àltûndàn ÷ûxûb..." ßvvÿl onundàlûnúà gåtmÿdèyè ö÷ön tÿÿssöf ålÿdè, sonrà dà þzönöènàndûrdû kè, Àspàrux ÿqrÿbdèr, o mötlÿq bu dàøûn dààltûndàn sàlàmàt ÷ûxàúàq. Ålÿ bÿhànÿlÿr, ålÿ söbutlàrgÿtèrÿúÿk kè, Àynà dàøû àtûb bàøûn tutàúàq. Àspàruxdþnöb olàúàq Èmàm, o dà kö÷ÿdÿ qàlmûø lÿ÷ÿr. Àynàdàxèlÿn þzönö ràhàtlàmàüà ÷àlûødû: qÿtè qÿràrà gÿldè kè,èlànû gÿrÿk yuvàsûndà boüàsàn, onà yàràømàz kè, durubkö÷ÿdÿ tumànûn bàøûnà ÷åvèrsèn. Hÿr nÿ olur-olsunqörurunu, àbûr-hÿyàsûnû Àspàruxà qurbàn vårÿ bèlmÿz.Ålÿ bèr àdàmà gþrÿ ÿsÿbèlÿømÿyÿ, è÷ènè yåmÿyÿdÿymÿz. Nÿyènÿ làzûmdûr àxû, Àspàrux kèmlÿ gÿzèr?Hàrdà gÿzèr?

Àvtobus qàrànlûq tunålÿ gèrdè vÿ pÿnúÿrÿlÿr göz -göyÿ ÷åvrèlèb èøûqlû sàlonu gþstÿrdè. Yol boyu özönöàdàmlàrdàn gèzlÿdèb pÿnúÿrÿdÿn bàxàn Àynà øöøÿdÿyånÿ qàrà sà÷lû qàdûnûn sèmàsûnû gþrdö. Bèr ànlûq sÿk-sÿndè vÿ tåz dÿ þzönö toplàyûb dèqqÿtènè hÿmèn sèmàyàyþnÿltdè. Onlàr bèr-bèrènèn ÿràzèsènÿ kå÷mèø yûrtûúûlàrkèmè bàxûødûlàr. Bèrdÿn àvtobus tunåldÿn ÷ûxdû vÿ oqÿrèbÿ qàdûnûn sèmàsû ètdè. Àynà ÷åvrèlèb sàlondàkûlàrà

999

250

bàxdû. Sÿrnèøènlÿrèn àràsûndà hÿmèn qàdûnû gþrmÿdè vÿhåsàb ålÿdè kè, o ruhdur.

– Qurd qàpûsû. Yol pulu yàdûnûzdàn ÷ûxmàsûn.Tÿlÿsèn gþrÿk... – Bàlàúà oülàn sökàn÷ûnûn yànûndàdurub sÿrnèøènlÿrÿ sÿslÿndè.

Àynà kþhnÿ qÿbèrèstànlûüûn uzànûb gådÿn toz-pàl÷ûq bàsmûø dèvàrûnûn qàrøûsûndà durdu. Àvtobusdàndöøÿnlÿrèn bÿzèsè qàbàüà, bÿzèsè dÿ àrxàyà yollàndû, ålÿbèl bèr àvtobus àdàmû pàmbûqlûüà boøàltdûlàr vÿ hàmûtåz-tÿlÿsèk sàhÿyÿ dàüûlûødû.

Buràlàrà hå÷ vàxt àyàüû döømÿmèødè, odur kè,ÿtràfà dþyökdö. Sonrà ÷åvrèlèb àrxàsûnà bàxdû. Hàsàrûnöstöndÿn bàødàølàrû kö÷ÿyÿ boylànûrdû. Àynà bèr àzyuxàrû àddûmlàdû vÿ hàsàrûn u÷ulmuø yårèndÿnqÿbèrèstànlûüà boylàndû. Þzlöyöndÿ yol, úûüûr tÿyènålÿmÿyÿ ÷àlûødû. Sonrà dèvàr boyu gþz gÿzdèrèb dàrvàzààxtàrdû. Uzànûb gådÿn dèvàrlàr gèrèøèn o bèrè bàødàolduüunà èøàrÿ ådèrdè. Hàsàrûn u÷uq yårè èøènÿ yàrûyûrdû,bèr àz höndör èdè, àmmà àydûn gþrördö kè, úÿhd ålÿsÿqàz borusunun östönÿ qàlxàr, (öst-östÿ båø yà àltû kubèkqàlmûødû) ordàn dà è÷ÿrè àtlànà bèlÿr. Àyàüûnû hàràqoyàúàüûnû, hàrà tullànàúàüûnû gþzÿyàrû tÿyèn ålÿdè. Buàn ÷àntàsûndàn gÿlÿn tålåfonun sÿsè onun úÿhdènèyàrûdà qoydu. Tålåfonu ÷ûxàrtdû:

– Àlo. Hÿ burdàyàm. Èndè ÷àtdûm. Hàrà gÿlèm.Àrxàyà... – Àynànûn sþzö àüzûndà qàldû o àrxàyà÷åvrèlÿndÿ yolun o bèrè tÿrÿfèndÿ durub ÿlènè hàvàdàyållÿdÿn Dànözö gþrdö. O, tålåfonu ÷àntàsûnà qoyub

251

Vцсal Nuru

yolu bèr àz àøàüû gåtdè vÿ àsfàltû kå÷dè. Èøûq dèrÿyènèn àltûndà gþröødölÿr vÿ dÿmèr qàpûdàn

gèrèb, özö àøàüû döødölÿr. Höndör àüàúlàrûn àltûndàbàlàúà åvúèklÿr tèkèlmèødè: hàmûsû råstorànûn otàqlàrû èdè.

Dànöz Àynànû àxûrûnúû åvúèyÿ gÿtèrdè. Àynà è÷ÿrègèrÿndÿ yårÿ dþøÿnmèø dþøÿklÿrèn östöndÿ yårlÿrènèràhàtlàmûø qûzlàrlà sàlàmlàødû. Dànöz qûzlàrû qolunuboynunà sàldûüû Àynàyà tÿqdèm ålÿdè:

– Bu bèrènúè xànà vÿ bþyök bàúûmûz Munèdûr. –Bàødà oturàn àü pàltàrlû vÿ uzun qàrà sà÷lû, özöndÿkèdÿrèn qûrûølàrdàn qÿdèmnÿn qàldûüû bèlènÿn ètè bàxûølûnurànè qàdûnû gþstÿrdè. O zÿrèf tÿbÿssömlÿ bàøûnû yål-lÿdè. – Bu èkènúè xànàdûr, Àytàm. Bu ö÷önúö xànà,Dÿryànur. Dþrdönúö xànà Xumàr. Båøènúè xànàMÿlÿk. Àltûnúû xànà Tàmàrà. Yåddènúè xànà Nurúàhàn.Mÿn dÿ sÿkkèzènúè. – Dànöz qûzlàrû tÿqdèm ålÿdèkúÿqûz làr onu þzlÿrènÿ mÿxsus jåstlÿrlÿ sàlàmlàdûlàr.

Àynànûn gþzlÿrèndÿkè màràq àøûb-dàøûrdû:– Nÿ qÿrèbÿdèr. Hàmû Xànà? Bu nÿ dåmÿkdèr kè? –

Àynà bèr-bèr onlàrû sözdö vÿ qûzlàrûn bàø bàrmàüûndàkûqàrà úàynàüà xösusè fèkèr vårdè. Qåyrè-èxtèyàrè þz dûr -nàüûnà dà nÿzÿr sàldû vÿ mÿÿttÿl sèmàsûylà gölömsöndö.

Dànöz onà yår gþstÿrdè, yànàøû oturdulàr. Otàqdàxoø ÿtèr èyè vàr èdè. Ortàlûqdà doürànmûø sètrus måy -vÿlÿrè, sènèdÿkè stÿkànlàrûn ortàsûndàkû øöøÿ ÷àynèkdÿyàøûl ÷ày vÿ doürànmûø xåylè lèmon vàr èdè.

– Àynà, – Munè qàyüûkåø ànà sÿsèylÿ dådè. – sÿnèburdà gþrmÿkdÿn xoøhàlûq. Xànà tÿrèfènè vårèb. ßhlèmèz

999

252

kàmàllû qûz olduüundàn xÿbÿrdàrdû. Onu dà bèlèrèk kè,örÿk dostu oldуüunuz hàldà Xànà ÿhdènÿ sàdèq qàlûbbèzdÿn bÿhs ålÿmèyèb. Nÿsèb bu gönmöø. Bèz ÿn àüûrèøgÿnúÿylÿ þlöb, àdè sèrlÿrènè yàdà vårmÿyÿn xànàlàrûq.Bu hÿm dÿ úömlÿmèzèn bÿràbÿr olduüunu bèldèrèr. HÿrXànànûn þz yårè, þz èøè olsà dà úÿmèyyÿtdÿ vÿ làkèn hå÷kèmsÿ bu úÿmèyyÿtèn özvö dåyèl. Bèzèm àlÿm fÿrqlèdèr.

Àynà Munènèn sþzönÿ àrà vårmÿsèndÿn èstèfàdÿådèb bàyàqdàn bÿrè màràqdàn örÿyènè pàrtlàdàn suàlûnÿhàyÿt kè, vårdè:

– Xànàlûq nÿdè? Munè ålÿ bèl qÿsdÿn susub Àynànûn bu suàlû

vårmÿ sènÿ èmkàn yàràtmûødû kè, àrxàyûn-àrxàyûn úàvàbvårsèn:

– "Xànà" qÿdèm Øumår dèlèndÿdèr. "Qàn bèrlèyè" àn-làmûndàdûr kè, bu dà Øumårlÿrdÿ olmuø àdÿtÿ, ènànúàbàülûdûr: yÿnè dostlàr ÿlènè kÿsèb, yumruüunu qÿdÿhÿsûxàrmûølàr, è÷ÿrmèølÿr bèr-bèrènèn qànûnû. Hÿmÿn dostlàrolàrmûølàr ÿbÿdè Xànà. Qànûnû è÷dèklÿrè àdàmà þlönúÿsàdèq qàlûrdûlàr. Oxøàr ènànúlàr tà kå÷mèødÿn bu gönÿqÿdÿr gÿlmèø, dÿyèømèø, yånÿ dÿ yàøàûyûr. Xrèstèànlàrdà"xà÷ àtàsû, xà÷ ànàsû", mösÿlmànlàrdà "kèrvÿ","qàrdàølûq sèüÿsè"... Dözdör, bunlàr qÿdèm dþvrdÿkèkèmè, mèsàlÿn xànàlûq qÿdÿr pozulmàz ÿhd-påymàndåyèl, àmmà vàr. – Munè yånÿ Àynàyà èmkàn yàràtdû.

– Qÿrèbÿdèr. – Àynà þzönö sàxlàyà bèlmÿdè.Dànözön ÿlènè ÿlènÿ àlûb ovúunun è÷ènÿ bàxdû. Dÿrènkÿsèkdÿn èz qàlmûødû. Xàtûrlàdû kè, Dànöz onà øöøÿ kÿs-

253

Vцсal Nuru

dèyènè dåyèb ènàndûrmûødû. Àynà Munèyÿ bàxdû. – BÿsXànàlûq pozulàrdûsà?

– Qÿdèmdÿ yàndûràrmûølàr kè, qànû ÷ûxmàsûn.Tÿkràr dönyàyà tÿørèfèndÿ gþrsönlÿr kè, qànû yoxdur,qàlsûn yàlqûz. Àdàmlàrûn àràsûndà ruhunun àxûrûnúûzàmànûnû xàyènlèyèn ÿzàbûylà vursun bàøà. – Munèmåyvÿdÿn bèr dèlèm gþtördö vÿ èøàrÿ ålÿdè kè, Àynànûnqàrøûsûnà qoysunlàr. Àynà yånÿ försÿtè fþvtÿ vårmÿdè:

– Bÿs, bu gönÿ nåúÿ gÿldènèz? Bàüûølàyûn, dåyÿsÿn÷ox suàl vårdèm. – Munè èøàrÿ ålÿdè kè, qàrøûsûnàqoyulàn måyvÿdÿn yåsèn vÿ Àynà gþtördö. Dànözönyànûndà oturàn qûrmûzû sà÷lû Tàmàrà Munènèn èúàzÿsèyÿúàvàb vårdè:

– Ànàmûzûn åøqèylÿ! Bèz hàmûmûz ÿslèndÿ bèrruhuq. Ànàmûz Lèlèzdèr.

– Ènànmûràm o dènè kètàb oxuyà. – Àytàm sþhbÿtÿqàrûødû. – Hÿkèmdèr àxû.

– Dözdö, mÿn bèr àz màtårèàlèstÿm, àmmà hÿrøåylÿ màràqlàndûüûmdàn dènè kètàblàrû dà oxumuøàm.Hÿlÿ tÿlÿbÿ vàxtû mÿndÿ bålÿ bèr ènàm yàrànmûødû kè,"Kàbbàlà"nûn bötön sèmvollàrûnû à÷àúàm. Àmmà kètàbûbötþv hàldà ÿldÿ ålÿyÿ bèlmÿdèm. Sonràlàr bàølàdûm"Quràn"là "Bhàqàvàtà-qètà"nûn åynè kþkdÿn olànàyÿlÿrènè så÷èb, toplàmàüà. Èstèyèrdèm bålÿ bèr kètàb÷ûxàrdûm.

– Nÿyènÿ làzûm èdè? – Munè soruødu.– Hÿr gön mösÿlmànlàrlà krèønàyådlÿrèn bèr-bèrènèn

999

254

qànûnà yårèklÿdèklÿrènè åøèdÿndÿ þzömdÿn ÷ûxûrdûm. Ovàxt tåz-tåz gþstÿrèrdèlÿr kè, Hèndèstàndà bþyök qàrøû-durmà olub. Kö÷ÿlÿr måyèdlÿ doludur. Àrvàd-uøàq,qoúà-úàvàn. Yàzûüûm gÿlèrdè o mèllÿtÿ. Bèzdÿ dÿ bèrqrup mösÿlmànlàr hÿmèn vàxtlàr gådèb SuràxànûdàkûÀtÿøgàhû dàüûtdûlàr. Mÿn dÿ fèkèrlÿødèm kè, bålÿ bèr kè -tàb ÷ûxàrdûm, söbut ålÿyèm kè, onlàrûn dènlÿrè, ènànúlàrûbèrdèr, sàdÿúÿ bu qûrüûnlàrû tþrÿtmÿkdÿ màràqlû olànlàrvàr. Sèz dÿ þzönözö àüûlsûzlûüà qurbàn vårèrsènèz.

– Bÿs nÿ oldu kètàb? – Mÿlÿk màràüûnû gèzlÿtmÿdè.Qûzlàrûn hàmûsû onà dèqqÿtlÿ qulàq àsûrdû.

– Mÿn o kètàbû yàzdûm. Ènànûrsûnûz, dÿrslÿrèmè ox-uyub bètèrÿn kèmè döøördöm dènè kètàblàrûn östönÿ.Àyÿlÿrèn kþköylÿ, fÿlsÿfè mÿnàlàrûylà, mÿnàsûnûnmÿqsÿdèylÿ söbut ålÿmèødèm kè, "Quràn"dà bèr ÷oxàyÿnèn kþkö "Bhàqàvàtà-qètà"ylà åynèdèr. Tÿlÿbÿ èdèm,þzö dÿ qûz uøàüû; yÿnè oülànlàr kèmè orà-burà gèrèb-÷ûxàn dåyèldèm. Ålÿ bèlèrdèm hàmû mÿnèm kèmè fèkèr-lÿøèr. Mÿn fèkèrlÿømèødèm kè, bu kètàb þlkÿnèn ÿnhþrmÿtlè dèn xàdèmènèn þn sþzö, yà nÿ bèlèm rÿyè èlÿ ÷àpolunsà dàhà tåz yàyûlàr. O dà kètàbdà àdû olduüundànHèndèstànà gþndÿrÿr. Yà möràúèÿt ådÿr. Nÿ bèlèm...Tålåvèzordà ålÿ dànûøûrlàr kè, åvdÿ oturub dåyèrsÿn,"yox, bunlàr ÿsl Àllàh àdàmûdûlàr". Àmmà yàrûbè÷lÿrènÿ bàxûrsàn kè, qurd xÿøÿmèdèr. Bèr nÿfÿr tàpdûm,gåtdèm onun yànûnà. Kètàb hàqqûndà dànûødûm. Durduàlnûmdàn þpdö. Tÿbrèk ålÿdè, dådè, gåt gÿtèr ÿlyàzmànû

255

Vцсal Nuru

dà, ålåktron vàrèàntûnû dà. Mÿn dÿ sÿhÿr såvènúÿk àtöstögåtdèm. Bèr àz oxudu, vÿrÿqlÿdè, àüûzdolusu tÿrèflÿdè.Ö÷ göndÿn sonrà mÿnÿ unèvårsètåtdÿn qovulmà ÿmrèvårèldè. Guyà mÿn hànsûsà möÿllèmÿnè dþymöøÿm.Hÿdÿlÿmèøÿm kè, morqdà olàndà onu doüràyàúàm. Gåt-dèm hÿmèn möÿllèmèn östönÿ. Úèn àtûnà mèndèrdè mÿnè.Ålÿ øÿrlÿdè kè, þzömö sàxlàyà bèlmÿdèm, sà÷yolduyà÷ûxdûq. Øÿr àtàmû yàndûrmûødû. Ènànûrsûnûz, qûrmûzû-qûr-mûzû özömÿ durdu. Mÿn ÿxlàqsûzlûüû hå÷ vàxt qÿbulålÿmÿmèøÿm. Mÿnèm hÿyàsûzlûüûm oldu går÷ÿk. Qov-dulàr. ßmÿllè-bàølû àtdûlàr mètèlèmè bàyûrà. Ondà èkènúèkursdà oxuyurdum. Àúûüà nþvbÿtè èl bèr dÿ èmtàhànvårdèm. Yånÿ hÿmèn unèvårsètåtÿ, þzö dÿ hÿmènfàköltÿyÿ dàxèl oldum. Hÿ o kètàb mÿsÿlÿsènè dåyèrdèmàxû, nÿ vàxt gåtdèm, dådèlÿr o àdàm burdà yoxdur, gåtsàbàh gÿl, bèr àydàn sonrà gÿl. Àxûr bèr gön ràstlàødûq.Kètàbû soruødum, mÿnÿ nÿ dåsÿ yàxøûdûr? – Àynà susubqûzlàrà bàxdû. Þzö dÿ hèss ålÿmÿdÿn à÷ûlûømûødû vÿ ålÿbèl bu qûzlàrû làp ÷oxdàn tànûyûrdû: – Dådè kè, rÿdd ol,burdàn ÿxlàqsûz! Utànmûrsàn, bàbàn yàøûndà kèøènèyoldàn ÷ûxàrûb, zènàyà àpàrûrsàn? Àyûb olsun sÿnÿ!Øåytàn! Mörtÿd. Mÿn sÿnèn ö÷ön uøàüàm? Sÿn hàúûnûyàtàüûnà soxmàq èstÿyèrsÿn? Kö÷ÿ lÿ÷ÿrè. – Àynàhàqqûndà dànûødûüû àdàmû tÿqlèd ådÿrÿk dåyèr vÿgölördö. Qûzlàr dà gölöødölÿr. – O, àl÷àüûn sÿsè hÿlÿ dÿqulàüûmdàdûr. Mÿnè bèrnÿfÿsÿ nåúÿ bèàbûr ålÿdèsÿ,mÿsúèdèn qàrøûsûndà özömö tutub àülàyà-àülàyà qà÷dûm.

999

256

O kètàbû bålÿ ètèrdèlÿr. Dànöz Àynànûn qàrøûsûnà ÷ày sözöb qoymuødu.

Àynà ålÿ åmosèyàylà dànûøûrdû kè, boüàzûnûn qu-ruduüunu susàndà hèss ålÿdè. Sþzönö bètèrÿndÿ stÿkànûgþtördö.

– Dåmÿlè, sÿn Lèlèzèn àdûnû åøètmèsÿn. – Munèmÿm nun luqlà bàøûnû yållÿdè. – Onun hàqqûndà "Rà -kàøàppu"dà tàmàmÿn yàzûlûb, "Kàbbàlà"dà , "Tþv -ràt"dà, "Ènúèl"dÿ àyÿ à÷ûlûb. Àmmà ÿsàs mÿnbÿØu mår lÿrdÿdèr. Yÿnè, bÿøÿrèyyÿtèn bötön ènàm vÿènànúlàrûnûn kþkö Øumårlÿrlÿ bàülûdûr. Möxtÿlèf xàlq -làrdà vàr kè, onlàrdà Lèlèz ànà bu gön dÿ vàr. Vÿ làkènbÿzèlÿrèndÿ fÿrqlè èsèmdÿdèr. Yÿnè, hÿr bèr xàlq þz dèlènÿuyuødurub. ßgÿr màràqlûdûrsà bu hàqqà dànûøûm?

– Ooo, ÿlbÿttÿ. ×ox xàhèø ådèrÿm. Zÿhmÿt olmàsàÿtràflû dànûøûn.

– "Sÿn" dåyÿ möràúèÿt ålÿ kè, àràmûzdà sÿmèmèy -yÿtè bèr àz dà dÿrèn ålÿyÿk. Ålÿ úömlÿmèzÿ dÿ... ßgÿrkè sÿnè burà qÿbul ålÿmèøèk ondà sÿrbÿst olà bèlÿrsÿn.

– ×ox sàü ol! Hàmûnûzà mènnÿtdàràm.– Hÿ, Lèlèz... – dåyÿ Munè boüàzûnû yàølàyûb, dàstàn

dànûøàúàq àøûq kèmè bötön dèqqÿtè þzönÿ ÷ÿkdè. –Åøèdÿúÿklÿrènÿ ènànmàyà dà bèlÿrsÿn. Sÿnÿ ÿfsànÿ kèmègÿlÿr bÿlkÿ dÿ. Vÿlàkèn hÿr bèr ÿfsànÿnèn kþkö vàr.Hÿqèqÿt odur kè, èndè dànûøàúàqlàrûmû möqÿddÿs kètàb-dàn tàpà bèlÿrsÿn. "Kàbbàlà"dà dà bu qèsm yàzûlûb.Ànúàq ordà Lèlèz yàlnûz lÿnÿtlÿnèr. Bèr qrup Øumår

257

Vцсal Nuru

qàdûn kàhènÿlÿrènèn tàpûndûüû "Ràkàøàppu" kètàbûndà èsÿLèlèzèn mÿlÿklÿr vÿ ènsànlàr àràsûndàkû yårèndÿndànûøûlûr. Bunlàrû onà gþrÿ ÿrz ålèyèrÿm kè, ÿgÿr dàhàgånèø bèlmÿk èstÿsÿn mÿnbÿnè àsàn tàpàsàn."Ràkàøàppu" èkè hèssÿdÿn èbàrÿtdèr: "Ruppèø" vÿ "År-ÅØ" . "År-ÅØ"dÿ qànunlàr vÿ duàlàr yàzûlûb. "Ruppèø"dÿèsÿ úàdulàr, ÿlàmÿtlÿr, màgèyà, ènàmlàr, bèr dÿ Lèlèzhàqqûndà hÿr øåy. Ordà tÿxmènÿn bålÿ nÿql olunur:"Mÿlÿklÿr vàr èdè, bèr dÿ tànrû. Mÿlÿklÿr èlàhèlèyègþylÿrdÿn àlmûødûlàr vÿ dåmÿlè yårdÿkèlÿr dÿ torpàqdànàlmàlûydû. Tànrû bunu döøöndö, özönö yårÿ tutub"Èøhà!" dådè, yÿnè "Yàràn", bàøqà dènlÿrdÿ "Ol!" "Kön!"dåyèlèr. Nÿ èsÿ... "Hàvà yàràndû. Torpàq úànlàndû. Kölÿkÿsdè. Buludlàr bèr yårÿ toplàndû. Yàüûø yàüdû. Yàn-yànàèkè tÿpÿúèk èslànûb yumøàldû. Èkèsè dÿ bÿnè-àdÿm for-màsûnû àldû. Gönÿø þz odunu yårÿ gþndÿrdè. Tÿpÿúèklÿrèqurutdu. Sonrà Tànrû onlàrà mÿlÿklÿrèn ruhundàn bèrpàr÷à vårdè. Ruh torpàüà dÿyÿndÿ su hopmuø kèmèyàyûldû. Rÿngè dÿyèødè. Úànlàndû. Bèr torpàqdàn, bèrruhdàn èkè bÿdÿn oyàndû. Mÿlÿklÿr o, bÿnè-àdÿmlÿr -dÿn bèrènÿ Àdÿm, bèrènÿ dÿ Lèlèz dådèlÿr". "Quràn"dàLèlèzèn àdû ÷ÿkèlmèr kè, bunun dà mÿqsÿdè vàr vÿyàràdûlûødà Håvvàdàn dànûøûlûr. Hÿqèqÿtÿn yårdÿkè èn-sànlûüûn ànàsû Håvvà sàyûlûr. Àmmà èlkèndÿ yår özöndÿbèr Àdÿm, bèr Lèlèz èdè. Onlàr èkè fÿrqlè bÿdÿn, bèr ruhèdèlÿr. Yÿnè qàdûn vÿ kèøè olsàlàr dà, ruhlàrû mÿlÿklÿrdÿngÿlmèødè, doqquz sÿmànûn èlàhèlèyèndÿn. Bu èkè àdàm

999

258

yår özöndÿ donub qàlmûø zàmànû bàølàtdû. Yÿnè yàtmûøsààtûn kÿfkèrènè tÿrpÿtdèlÿr kè, oyàndû ÿqrÿblÿrè vÿhÿyàt bàølàdû. Tànrû ö÷önúö sÿmàdà yàràtdûüû mÿlÿk-lÿrÿ u÷màüû ÿrmÿüàn ålÿdèyè kèmè, yårdÿ yàràtdûüûnàdà tþrÿmÿyè hÿdèyyÿ vårdè. Bu èkè úàn yårdÿ xoøbÿxtoldu. Onlàrûn hèsslÿrè Tànrûyà xoø gÿldè. Bu o vàxtàqÿdÿr oldu kè, Àdÿm þzönö Lèlèzdÿn àrtûq håsàb åt-mèrdè. Dàhà ÷ox gÿzmÿk ö÷ön àlÿmlÿrè vÿ Lèlèzdÿn özdþndÿrèb uymàmûødû pÿrèlÿrèn såhrènÿ.

Ondà Àdÿm þzönö Tànrûyà yàrànànlàrdàn dàhàyàxûn gþstÿrmÿyÿ úàn àtûrdû. Lèlèzè bÿzè èølÿrdÿ gönàh-làndûrdû. Àdÿm Tànrûdàn dàhà àrtûq èltèfàt gþrdö. Lèlèzènyànûnà gÿlÿndÿ þzönö onun àüàsû kèmè gþstÿrdè. Lèlèzènèstÿdèyè bèr øåy vàr èdè: Hÿr øåyÿ Àdÿmlÿ åynè sàhèbolmàq, hÿr øåyÿ bèrlèkdÿ qÿràr vårmÿk vÿ hÿr øåyèÿdàlÿtlÿ pàylàømàq. Vÿ làkèn Lèlèz bèlèrdè kè, o dà Àdÿmkèmè vàrlûqdû. Bu àlÿmdÿkè hÿr øåydÿ onun dà hàqqûvàr. Bunu Tànrû dà bèlèrdè. Àmmà Tànrûnûn ènàmûndànèstèfàdÿ ålÿyÿn Àdÿm bÿzÿn dàhà àrtûüûnà sàhèb olmàqvÿ o dà þz tàyûnûn Tànrûsûnà ÷åvrèlmÿk èstÿyèrdè.

Lèlèzlÿ Àdÿm måhrèbàn dèl tàpmàdû. ×önkè Tànrûnûgöldörÿn Àdÿm qàdûnûn sþzönö dènlÿmÿdè. Onà gþrÿdÿ qàdûnûn nÿ qÿdÿr hàqlû olduüunu bèlmÿdè, onun nÿèstÿdèyènè vÿ nÿ vårÿ bèlÿúÿyènè ÿsrlÿrlÿ ànlàmàdû. Yàl-nûz qörurunu bþyötdö, ènsànlûüû þzönÿ ÿsèr ådÿúÿyènèdöøöndö. Lèlèz bu ÿdàlÿtsèzlèyè qÿbul åtmÿdè. Èlk dÿfÿÿsÿbèlÿødè, þfkÿlÿndè. Vÿ dèlèndÿn Tànrûnûn ÷ÿkèlmÿsè

259

Vцсal Nuru

qàdàüàn olunmuø àdû ÷ûxdû. Bununlà dà yår özöndÿnàlûnûb qàrànlûq boøluqlàrà àtûldû.

Bèzÿ yàxûn kètàblàrdà yàzûlûb kè, Lèlèz qàrànlûqboøluqlàrdà Øàmàållÿ ràstlàødû. Øàmàål Lèlèzÿ pàsèbànoldu. Onlàrûn mènlÿrlÿ uøàqlàrû doüuldu.

Àmmà åqosunu bþyödÿn vÿ yår özönön tànrûsûolmàq èstÿyÿn Àdÿm bèr dÿ bàxdû kè, tÿk-tÿnhàdûr. Yårözöndÿ onu gþrÿúÿk, sþzönö dènlÿyÿúÿk bèr vàrlûq yox-dur. Dàrûxdû vÿ tànrûyà yàlvàrdû kè, onu yàlqûzlûq ÿzà -bûndàn qurtàrsûn. Tànrû ÿdàlÿtènè gþstÿrdè. Lèlèzèbà üûølàdû vÿ Såmàngålof, Sànvàè vÿ Sànsànvàè mÿlÿk-lÿrènè onun dàlûnúà qàrànlûq boøluüà gþndÿrdè kè, onu yårözönÿ qàytàrsûnlàr. Àmmà Lèlèzèn è÷èndÿ qörur vàr èdèvÿ o þz mÿürurluüunu gþstÿrÿrÿk yår özöndÿ tÿk qàl -mûø xàèn håsàb ålÿdèyè Àdÿmèn yànûnà qàyûtmàmàüà sþzvårdè. Ö÷ mÿlÿk onu uøàqlàrûnû þldörmÿklÿ hÿdÿlÿdè.Lèlèz bèr dÿfÿ ruhunu ÿzdèrmèødè Àdÿmÿ vÿ bunuuøàqlàrûnûn þlömöndÿn dàhà àüûr sàyûrdû. O, èkènúè dÿfÿÀdÿmèn qàrøûsûndà ÿzèlmÿk, kè÷èlmÿk vÿ onu þzöndÿnàrtûq gþrmÿk èstÿmèrdè. Lèlèz "Àdÿmèn olduüu yårdÿhàqq yoxdur!" dådè. Gþndÿrèlmèø mÿlÿklÿr Lèlèzènbötön uøàqlàrûnû mÿhv ålÿdèlÿr. Øàmàålèn özönÿ èøûqsàlàràq yàndûrdûlàr. O àn Lèlèzèn qàdûnlûq qöruru þfkÿyÿdþndö vÿ yår özönÿ lÿnÿtlÿr yàüdûrmàüà bàølàdû.

"Ruppèø"dÿ bålÿ yàzûlûb: "Lèlèz mÿlÿklÿrÿ dådè:Mÿnè ànà yàràtdûlàr vÿ uøàqlàrûmû þldördölÿr. Èndè mÿnbötön Àdÿm uøàqlàrûnûn qàtèlènÿ ÷åvrèldèm. Qoy bèlsèn-

999

260

lÿr, doüumdàn sonràkû èlk sÿkkèz gön è÷èndÿ oülàn,èyèrmè gön è÷èndÿ qûz uøàqlàrûnûn qànû mÿnèmdè. Onlàrmÿnèm þlmöø uøàqlàrûmû gårè qàytàràúàq vÿ Àdÿmÿhÿmèøÿ ÿzàb vårÿúÿklÿr. Àmmà ànd è÷èrÿm: hànsûuøàüûn östöndÿ mÿnè àndûràúàq bèr nèøànÿ gþrsÿm onàzÿrÿr vårmÿyÿúÿm vÿ onu qoruyàúàm".

– Lèlèzèn nèøànÿsè nåúÿ olur kè? – Àynà màtû-mutuqurumuø hàldà àz qàlà pû÷ûltûylà soruødu. Dànöz onà bunèøànÿlÿr hàqqûndà dànûøsà dà o tÿkràr åøètmÿk èstèyèrdè.

Munè o qÿdÿr màràqlû vÿ hÿzèn sÿslÿ dànûøûrdû kè,ortàlûqdà uøàq uzànsàydû bu làylà àhÿngènèn àltûndàyàtàrdû.

– ×ox nèøànÿlÿr vàr: Kþrpÿnèn östönÿ sànúàqtàxmàq, yumru qàrà gþz àsmàq: yÿnè döymÿ, munúuq...Èndè gþzmunúuüu àsûrlàr – bu dà hÿmèn nèøànÿdèr.Qÿdèmdÿ yumru qàrà dàøû gþtöröb qûràqlàrûnà àü boyàsörtÿrmèølÿr vÿ bu dà Lèlèzèn gþzö håsàb olunàrdû. Èndèèsÿ gþy boyà ÷ÿkèrlÿr, o dà èslàmdàn sonrà. Bunlàrgþstÿrèr kè, hÿmèn qàdûn Lèlèzèn dÿrdènÿ øÿrèkdèr.Qàdûnû kèm ànlàyàr qàdûndàn yàxøû? Hå÷ kÿs uøàqþlömönön nÿ dåmÿk olduüunu ànà qÿdÿr bèlmÿz. Lèlèzþz dÿrdènè qàdûnlàrà vårèb kè, hÿmèøÿ xàtûrlànsûn,Àdÿmèn hàqsûzlûüûnû Tànrû dönyà durduqúà gþrsön.

... Hÿ, sonrà... – Munè håkàyÿnè dàvàm ålÿdè, – Ålÿkè, yår özöndÿ tÿnhà qàldû Àdÿm, ondà dàrûxmàq hèssèoyàndû. Fÿüànû sÿmàlàrà yàyûldû, yår özönÿ èlk dÿfÿgþz yàøû döødö. Tànrû rÿhm ålÿdè vÿ pozdu onun

261

Vцсal Nuru

gönàhûnû. Ålÿ kè ènsànûn doqquz qàpûsûnûn à÷ûlàn zàmànûyåtèødè, Tànrû Àdÿmè uzàndûrdû yårÿ. Kölÿk ÿsdè,Àdÿmèn östönö torpàq þrtdö. Sonrà Tànrû onun qàbûr -üàsûndàn qûrûb yårÿ bàsdûrdû vÿ kölÿk torpàüûn özönösovurduqúà bèr bÿnè-àdÿm gþrönmÿyÿ bàølàdû. TànrûÀdÿmèn sömöyöndÿn olànà dà mÿlÿk ruhu vårdè vÿÈblès mÿlÿyè onà "Håvvà" àdûnû qoydu – yÿnè "Ètàyÿtdÿ,qulluqdà" dåmÿkdèr. Håvvà gþzönö à÷dû Àdÿmè gþrdö,Àdÿm dànûødû Håvvà åøètdè, Àdÿm vårdè, Håvvà yådè.Håmèøÿ àdûnà sàdèq qàldû Håvvà. Bu tà o gönÿ qÿdÿroldu kè, gþzÿllèyènÿ håyràn qàlmûø mÿlÿklÿr onuþzlÿrèylÿ zàmànsûzlûüà àpàrdûlàr. Onun gþzÿllèyèndÿnqàrànlûqlàr àydûnlàndû, sÿsèndÿn tumurúuqlàr ÷è÷ÿklÿdè,àyàüûnû qoyduüu yårdÿ åúàzkàr ÷è÷ÿklÿr à÷dû, àüàúlàrbàr vårdè, ÷àylàr úoødu, onun hèsslÿrèndÿn úÿnnÿtfösуnkàr oldu. Mÿlÿklÿr onà qèbtÿ ålÿdè. Håvvàèstÿmÿdè sÿmàlàrdàn yårÿ qàyûtsûn vÿ Àdÿm dÿ mÿúburolub onun dàlûnúà gÿzdè. Bu dà tà o mÿkànà qÿdÿr oldukè, Håvvà Mèkàyûlû dènlÿmÿdè vÿ Èblèsèn dÿ sÿmàsûnûgþrmÿyÿ gåtdè. Qÿdÿm bàsdû úÿhÿnnÿmÿ. Úÿnnÿtdÿgþrmÿdèyè gþzÿllèklÿrè gþrdö, håyràn oldu. Qÿdÿmènèqoyduüu yårdÿn Úÿnnÿtdÿkè ÷è÷ÿklÿrdÿn bètdè. Mèkàyûlgþrÿndÿ kè, Úÿnnÿt Håvvànûn àyàqlàrû àltûndàdûr vÿÈblèsèn sÿmàsû onunkundàn dàhà gþzÿl olur, Håvvànûnözönÿ sÿmàlàrûn qàpûlàrûnû bàülàdû. Èblès qÿzÿblÿndè vÿbàüûølànmàsûnû èstÿyÿn Håvvànûn è÷èndÿ Úÿnnÿtÿ gÿldè,Mèkàyûlûn bàüûndàn àlmà qûrûb dèølÿdè vÿ töpördö.

999

262

È÷èndÿn ÷ûxàn qurdlàrû mÿlÿklÿrÿ gþstÿrdè, onlàr dàbàüdàn gåtdèlÿr. Mèkàyûl Håvvànû dà, onun àrdûnúàgÿzÿn Àdÿmè dÿ sÿmàlàrdàn qovdu vÿ bàülàdû bÿsèrÿtgþzlÿrènè. Èblès þz sÿmàsûnà qàyûdàndà gþrdö kè,Mèkàyûl onun sÿmàsûnûn nurunu àpàrûb, odur kè, hÿr÷è÷ÿk bèr àlovà ÷åvrèlèb ÿbÿdèyyÿn yànûr, ÷àylàrûnyårèndÿ làvàlàr àxûr, bötön gþzÿllèklÿr qorxunú åybÿúÿr-lèyÿ dþnöb. Ålÿ håsàb ålÿ kè, bèr ordu bèr øÿhÿrè tàlànålèyèb, xàràbàzàrà ÷åvèrèb, gådèb...

Ålÿ kè, yårÿ qàyûtdûlàr, Lèlèzdÿn qàlmûø tþrÿmÿnèHåvvà gþtördö vÿ èlk ènsàn þvlàdû doüuldu. Hÿvvànûnzölmö àrtdû. Àdÿm onà gþz vårdè, èøûq vårmÿdè. Hÿrdÿfÿsèndÿ Håvvànûn fÿryàdû ÿrøÿ ÷àtàndà ö÷önúösÿmàdàn bèr yàràlû mÿlÿk döødö. Döødö vÿ hÿrÿsè bèrHÿvvàyà dþndö...

Lèlèz yår özöndÿ hàqqû olàn hÿr øåydÿn: xösusÿnyår özönö hàmèlÿykÿn dolàømàq vÿ uøàqlàrûnû bþyöt-mÿkdÿn mÿhrum olmuødu. Zÿnn ålÿ kè, o, gönàhsûzyårÿ åvèndÿn qovulmuødu vÿ Tànrûnûn hÿdèyyÿsè onunåvènÿ kþ÷ÿnlÿrÿ qàlmûødû. Odur kè, Lèlèz ÿksÿr vàxthàmèlÿ qàdûnlàrûn gþzönÿ gþrönör. Mÿqsÿdè onu àn-màyànlàrà þzönö xàtûrlàtmàqdûr. Håsàb ålÿ kè, sÿnènÿøyànû sÿndÿn èúàzÿsèz gþtöröb àpàrûrlàr. Lèlèz èstÿyèrkè, hàmèlÿlèyèn onà mÿxsus olduüu xàtûrlànsûn. Xàtûr-lànsûn kè, Àdÿm oülànlàrû gönàhlàrûndàn ÿzàb ÷ÿksèn.Bu ÿslèndÿ ÷ox uzun ÿhvàlàtdûr. Lèlèzèn qànunlàrû, sÿmàúàdulàrû vÿ tÿlÿblÿrè hàqqûndà möqÿddÿs kètàbdà

263

Vцсal Nuru

yàzûlûb. Ordà o dà yàzûlûb kè, qàdûnû àl÷àldàn, qörurunuqûràn, hàqqûnû yåyÿn xÿyànÿtkàr kèøènèn qànû Lèlèzènÿbÿdè yàràsûnà mÿlhÿmdèr.

Bàyàqdàn bÿrè úûnqûrûnû ÷ûxàrmàyàn Àynà èlkförsÿtdÿ fèkèr bèldèrmÿkdÿn þzönö sàxlàmàdû:

– Làp yàxøû yàzûlûb. ßlà yàzûlûb. Bu gön "Àpokà -lèpsès" àlmûøàm, ålÿ klènèkàdàn ÷ûxàndà bàüdà oturubgþzdÿn kå÷èrtdèm. "ßl-Bàkèr" àdlû bèr èslàm qrupununèølÿrènè oxudum. ßvvÿl onlàrû þzbàøûnàlûqdà qûnàdûm,àdlàrûnû "àllàh yol÷ulàrû" qoyub bàø kÿsÿnlèklÿrènèlÿnÿtlÿdèm. Àmmà sonrà hàqq qàzàndûrdûm. Bèlèrsèz,ÿgÿr ÿrèm bu gön mÿnè àlûb sàbàh àl÷àldàúàqsà, kèm-lÿrènsÿ àyàqlàrûnûn àltûnà øÿrÿfèmè àtàúàqsà ålÿ onudàølàsàlàr, yàxøûdûr. ×önkè gådèb mÿhkÿmÿyÿ buhàqdà øèkàyÿt åtmÿyèn bèr mÿnàsû yoxdur. Yollàrdàdàbànûmûn dÿrèsè soyulàr. Bèr dÿ kè, àxû ruh qàtèlènÿ àèdhå÷ bèr qànun, úÿzà-fèlàn yoxdur. Mÿn ÷ox tÿsèr-lÿndèm. À÷ûüû, bèlmèrÿm nÿ dåyèm... Yàxøû olàrdû kè,mÿn o kètàbû oxu yum.

– O kètàbû oxumàq hÿr qàdûnûn hàqqûdû. – Tÿøÿkkör ådèrÿm. – "Ràkàøàppu" ÷ox qÿdèm kètàbdûr. Èlk dÿfÿ

Øumårlÿrdÿ sÿmàvè dèldÿ mèxè ÿlèfbàsûylà yàzûldûüûàøkàrlànûb. Sonrà bèr yÿhudè kàhèn Bàbèlÿ gÿlÿndÿ bukètàb hàqqûndà åøèdèb vÿ yårlè kàhèn olàn Àhàtàkàrûnkþmÿyèylÿ qÿdèm Èbrànè dèlènÿ ÷åvèrèb. Bålÿlèklÿ bukètàb möÿllèmdÿn øàgèrdÿ, yÿnè xànàdàn, xànàyà

999

264

kå÷ÿrÿk gönömözÿ gÿlèb. Bèr nå÷ÿ þlkÿdÿ vàr. Bèzdÿkèkètàb dà xànàdàn mÿnÿ qàlûb. Kètàbdà Àhàtàkàrûnÿlàvÿ bþlmÿsè vàr kè, orà sonrà gÿlÿnlÿr ö÷ön vàúèbèøåylÿr yàzûlûb. Odur kè, ÿn qÿdèmè, bu øÿhÿrèn tàrèxènèvÿ bÿzè hàdèsÿlÿr vàr kè, onlàrû bu kètàb dàhà yàxøû bèlèr.Vÿ làkèn sÿn bu kètàbdàn hå÷ yàndà tàpà bèlmÿzsÿn.Dönyàdà båø xànàdàdû. Kètàbûn hàmûyà làzûm olànhèssÿlÿrènè slàvyàn dèlènÿ ÷åvèrmèøÿm. Xànàlàr dàmöàsèr dèlÿ uyüunlàødûrûb vÿ kètàb÷àlàr ÷àp ådèblÿr kè,qàdûnlàr oxuyub mààrèflÿnsènlÿr, bàúûlàrûmûzà ÷åvrèl-sènlÿr.

– Ènànûn kè, oxumàq hÿvÿsèm àøûb-dàøûr.Munè tÿbÿssömlÿ ÿlàvÿ ålÿdè:– Burdà hÿlÿ dÿ ålmÿ mÿlum olmàyàn ÿsl hÿqè qÿtlÿr

vàr. Bu Lèlèzèn kètàbûdûr. Bàøqà kètàblàrdà Lèlèzèn vàmpèrqàdûn olduüu yàzûlûb. Uøàqlàrûn, hàmèlÿ qàdûnlàrûn qÿnèmèkèmè lÿnÿtlÿnèr. Vÿ làkèn, o kètàblàrdà dànûødûüûm ÿslhÿqèqÿtdÿn sþz à÷ûlmûr. Øumårlÿrdÿ kàhènlÿr úènsÿ fÿrqqoymàzdûlàr. ×önkè Lèlèzèn øÿrÿfènÿ màtrèàrxàt tàyfàlàrûdàhà bþyök èdè. Qàdûn odun kåøèk÷èsè èdè, odà, àyà, qurdàvÿ gönÿøÿ èbàdÿt ådèrdèlÿr. – Munè dànûødûqúà Àynànûnfèkrè þz uøàüûnà vÿ hàmèlÿlèyènÿ gåtdè. Qorxdu. Bèrúÿ onàÿmèn oldu kè, hÿr suàlûnûn úàvàbû bu qûzlàrdàdûr. O,nàràhàtlûüûnû gèzlÿdèb, màràüûnû gþstÿrdè:

– Lèlèz hàmèlÿ qàdûnlàrà nåynèr? – "Kàbbàlà"nûn "Zohàr"àsûndà yàzûlûb: "O lÿnÿt -

lÿnmèø qàdûndûr. Bötön hàmèlÿ qàdûnlàr onun qur-

265

Vцсal Nuru

bànûdûr." "Ruppèø" dÿ èsÿ bålÿ buyrulub: "O, onu xàtûr-làyànlàrûn ÿn sàdèq dostu vÿ hèmàyÿ÷èsèdèr". Lèlèzqovulàndàn sonrà yår özöndÿ qàlmûø tþrÿmÿ hÿdèy -yÿsènè Hÿvvà gþtördö. Odur kè, bötön hàmèlÿ qàdûnlàrgÿrÿk o ÷ÿtèn dþvrlÿrèndÿ Lèlèzè xàtûrlàsûnlàr. Yÿnè buhàqqûn èlk sàhèbèndÿn bèr nþv xåyèr-duà àlsûnlàr.

– Bÿs bunu bèlmÿyèb, àlmàyànlàr? – Øöbhÿsèz kè, hàmèlÿ vàxtû bèr ÷ox qàdûnlàrûn ànor-

màl àürûlàr, stråsslÿr vÿ gÿrgèn ÿsÿb yàøàdûüûnû åøèt-mèøèk. Hÿttà qÿfèl qànàxmàlàr, nÿfÿs tutulmàlàrû, sèlsèlÿqorxunú vÿ qàrûøûq yuxulàr, qàràbàsmàlàr hàmèlÿqàdûnlàrdà ÷ox olur. Bu ÿsàsÿn Lèlèzè xàtûrlàmàyànhÿmèn qàdûnlàrûn bàøûnà gÿlèr. Onlàr uøàqlàrûnû sàlûrlàr,yà bu qàràbàsmàlàrdàn hàvàlànûrlàr, yà dà èntèhàrålÿyèrlÿr. ßrz ålèyèm kè, onlàrûn hànsûndàn soruøsànLèlèз tÿsvèr ålÿyÿrlÿr. Dözdö, hàmûsû åynè tÿsvèrè vår-mÿz, Lèlèz èstÿdèyè sèmàdà gþrönÿ bèlÿr. Àmmà hÿrhàldà hÿmèn qàdûn onlàrà toxunur. O qàdûnlàr àzàdolàndàn qûrx gön sonrà yånÿ Lèlèzèn qurbànû olà bèlÿrlÿr.ßn ÿsàs dþnÿm dÿ ålÿ budur – Àdÿm þvlàdûnûn dön -yàyà gÿlmÿsè. Lèlèz hàmèlÿlèk yàøàmàdàn þlÿn sonsuzqàdûnlàrûn qÿbèrlÿrènè à÷àr vÿ ruhlàrûnû oyàdàr. O qÿbèrqûrx gön ÿrzèndÿ zàhû qàdûnlàrû ÷àüûràr.

– Hÿ, mÿn qûrx gön mÿsÿlÿsènè ÷ox åøètmèøÿm. –Àynà ålÿ bèl möÿllèm qàrøûsûndà oturmuødu. Hÿttàqàrøûsûnà sözölöb qoyulmuø ÷ày dà màràüûnûn kþl-gÿsèndÿ soyumuødu. Ålÿ dèqqÿtlÿ bàxûrdû kè, ålÿ bèlèndèyÿ qÿdÿr båynèndÿ vuruødurduüu tàpmàúànûn

999

266

úàvàbûnû åøèdÿúÿkdè. – Màddè dönyàylà ruhè dönyà àràsûndàkû qàpû qûrx

gön à÷ûq qàlûr, qûrx gön bàülànûr. Bu vàxt bötön àzàdruhlàr, mÿlÿklÿr yårÿ ånÿ vÿ yårdÿkèlÿr gþyÿ qàlxàbèlÿrlÿr. – Qÿfèldÿn otàüûn qàpûsû dþyöldö. Hàmû bèrànlûq duruxub qàpûyà tÿrÿf ÷åvrèldè. Dànöz "Gÿl!" dåyÿsÿslÿndè. Qàpû à÷ûldû vÿ bèr àrûq xèdmÿt÷è oülàn uøàüûÿlèndÿ sènè è÷ÿrè gèrdè. Qàdûnlàrdàn buyruqlàrûnûn olubolmàdûüûnû soruødu. Sonrà boø ÷àynèkè àpàrdû. Munèsþzönö yàrûm÷ûq sàxlàdûüû yårdÿn dàvàm ålÿdè:

– Yÿnè ruhlàrûn àzàd olàn gönödör. Onà gþrÿ dÿLèlèz hÿmèn ruhlàrû þzöylÿ yårÿ gÿtèrèr vÿ onlàrûn qÿbèr-lÿrènèn àüzû à÷ûq sàyûlûr.

– Gþrörsÿn, þlönön dÿ yàsûnû qûrx gön sàxlàyûr-làr. – Dÿryànur Munènèn sþzönÿ qövvÿt ö÷ön ÿlàvÿålÿdè:

Munè:– Þlÿn àdàmûn ruhu qûrx göndÿn sonrà èkènúè

sÿmàyà kå÷èr. Yÿnè qÿbèr ÿzàbûndàn xèlàs olur. – Bÿlkÿ onun þldöyö vàxt qàpûnûn à÷ûlmàyàn qûrx

gönö bàølàyûb? – Àynà soruødu. – O ruh qûrx gönönö yàøàyàràq qÿbèr ÿzàbûndàn

qurtàrûr vÿ hÿmèn vàxt qàpû à÷ûlmàsà dà o àzàd ruhsàyûlûr. Bÿzè àdàmlàr gþzlÿrènÿ ruh gþröndöyönö dåyèr.Bu hÿmèn àzàd ruhlàrdû. Onlàr qàpû à÷ûlànà qÿdÿràràmûzdà yàøàyûrlàr. Bèzÿ yàxûn olduqlàrûndàn ånår-jèlÿrèmèz qàrûøûr vÿ nÿtèúÿdÿ yuxudà påydà olurlàr. On-làrû åvèmèzdÿ, yànûmûzdà hèss ådèrèk. Àmmà ÿtràfûmûzdà

267

Vцсal Nuru

bàøqà ruhlàr dà olà bèlÿr. Hÿmèn o ruhlàr bÿlkÿ dÿ ålÿtÿzÿ doüulmuø uøàüûn, zàhû qàdûnûn qÿnèmèdèr. Onlàrqûrx göndÿn sonrà bàøqà ruhlàrûn sÿsènè åøètmèrlÿr.Hàmèlÿ qàdûn östönÿ Lèlèzè àndûràúàq àdè bèr sànúàq,qàrà munúuq tàxmûø olsà hÿmèøÿ qorunduüunu hèssådÿúÿk. ×önkè Lèlz o qàdûndà þz hàmèlÿlèyènè yà -øàyàúàq. Ànà olduüunu hèss ådÿúÿk. – Munè sþhbÿtènÿqÿfèl àrà vårdè. – Dåyÿsÿn ÷ox dànûødûm?

– Bèrúÿ onu bèlèrÿm kè, mÿn ruhlàrà, mÿlÿklÿrÿ bèrgönön è÷èndÿ bu qÿdÿr ènànàúàüûmû àülûmdàn kå÷èr-mÿmèødèm. Sÿbèrsèzlèklÿ Lèlèzèn qànunlàrûn oxumàqèstèyèrÿm. – Àynà hèpnoz olmuø kèmè dådè.

– Ordà àyrûúà bèr bþlmÿ vàr. – Mÿlÿk ènúÿ sÿsèylÿsþhbÿtÿ qoøuldu. – Xàèn Àdÿmèn, yÿnè kèøènèn qànûLèlèzÿ hàlàl sàyûlûr.

– Yÿnè onu þldörÿ bèlÿr?– Burdà ÷ox ènúÿ nöànslàr vàr. – Dÿryànur Mÿlÿyèn

fèkrènè dàvàm ålÿdè. – Èndè bèrdÿn bèrÿ bötön ènfor-màsèyànû qÿbul ålÿmÿk ÷ÿtèndèr. Bèr dÿ kè, ålÿ øåylÿrvàr onu ànúàq xànàlàr bèlèr. Bèr nþv bu àèlÿ sèrrèdèr.

– Mÿn dÿ dûrnàüûmà làk qoymuøàm, qàrà gåyèn-mèøÿm... – Àynà uøàq sàdÿlþvhlöyö èlÿ þzönö onlàràyàxûn gþstÿrdè.

– Sÿn dûrnàüûnû boyàmûsàn. – Tàmàrà èzàh ålÿdè, –yÿqèn kè, hå÷ onun mÿnàsûnû Xànàdàn þyrÿnmÿmèsÿn.

– Dànöz hÿmèøÿ mÿnèm dÿyèømÿyèmÿ ÷àlûøûr.Dåmèødè bu qàrà boyà hÿyàtûmû dÿyèødèrÿúÿk, mÿn dÿhÿyàtûmdàkû dÿyèøèklèyè bu boyàdàn, bu qàrà pàltàr-

999

268

làrdàn bàølàdûm. Èlk àddûm. Bÿlkÿ dÿ ÷ox sàdÿlþvhgþrönörÿm.

– Sol ÿlèn bàø bàrmàüûndàkû dûrnàüû uzàdûb qàràboyàmàq Xànàlûüûn rÿmzèdèr. Sÿn bu rÿmzè qÿbulålÿmèsÿn, àmmà hÿlÿ xànà dåyèlsÿn. – Àytàm dådè.

– Mÿn Xànà olà bèlÿrÿm? Bunun ö÷ön nÿ dåsÿnèzålèyÿrÿm. Dànöz yÿqèn kè, mÿnèm hàqqûmdà sèzÿ nÿsÿdåyèb. Yox, þzömdÿn ràzû dåyèlÿm. Àmmà Dànözmÿnèm rÿfèqÿmdèr. ßgÿr qÿbul ålÿsÿnèz...

– Àynà, – Munè onun sþzönö kÿsdè. – Xànà olmàqsàdÿúÿ bèr- èkè àddûmdàn èbàrÿt dåyèl. Bunun pozulmàz,èstèsnàsûz vÿ ÷ox sÿrt qàydàlàrû vàr. Bàúûmûz olmàqàsàndû, ÿslèndÿ bötön qàdûnlàr bàúûmûzdû, vÿ làkèn hÿlÿbèlmèrlÿr. Sÿn xànà olmàq ö÷ön àülûnà gÿtèrmÿdèyèn qà-nunlàrû döøönúÿlè hàldà qÿbul ålÿmÿlèsÿn. Qànunupozànûn úÿzàsû qÿdèmdÿn èndèyÿ qÿdÿr qàlûr. Bèz sÿnèbàúû kèmè øÿrÿflÿ qÿbul ådèrèk. Xànà dà olà bèlÿrsÿn, bubèzÿ zþvq vårÿr. Sÿn dÿ dègÿr xànàlàr kèmè pör-kàmàl-sàn, qörurlu vÿ àbûrlûsàn. Bèr àz döøön, ÿgÿr fèkrèndÿqÿtè olsàn qànunlàrû Xànà sÿnÿ þyrÿdÿr. Bu gön sÿnèdènlÿdèk, tànûdûq vÿ såvdèk. Vÿ làkèn xànà olmàq ö÷önhàmû bèr nÿfÿr kèmè ràzû olmàlûdûr. Hÿr nÿ olur olsunxànà xànànûn tÿrÿfèndÿdèr, bu mÿbÿddÿ hàmû bèrdèr. –Munè susdu. Bèr nåúÿ ànlûq nÿsÿ fèkèrlÿødè vÿ özönöxànàlàrà tutdu. – Xànà, yoxsà bàúû? – Ortàyà dÿrèn bèrsökut ÷þkdö. Vÿ hàmûdàn ÿvvÿl Dànöz "Xànà" dåyÿrÿkfèkrènè bèldèrdè.

Àynànûn sènÿsèndÿ sÿr÷ÿ örÿyè ÷ûrpûnûrdû. Ålÿ bèl

269

Vцсal Nuru

burdà jörè onun þlöm-qàlûm mÿsÿlÿsènè hÿll ådèrdè.Xànàlûüûn nÿlÿrÿ sþykÿndèyènè, qànunlàrûnû dÿrèndÿnbèlmÿsÿ dÿ bèr øåyè dÿqèq dÿrk ådèrdè: O ÿvvÿlkè Àynàolmàyàúàq.

Ortàyà sökut ÷þkmöødö. Qûzlàr qÿràrlàrûndà÷ÿtènlèk ÷ÿkèrdèlÿr. Ànlàyûrdûlàr kè, bu àdè sþzlÿ hÿyàtàkå÷èrèlÿsè ÿhd-påymàn dåyèl.

Àynàyà gþrÿ sökut uzàndûqúà uzànûrdû. Onà ålÿgÿlèrdè kè, qûzlàr dèllÿnmÿyè, nÿsÿ dåmÿyè unudublàr.Àz qàlûrdû hþvsÿlÿsèzlèk ådèb þzö bèr dÿ soruøsun, xàhèøålÿsèn. Tÿkè onun èndèyÿ qÿdÿr mÿnàsûz vÿ gþy ÿskèyÿbökölmöø gönlÿrè ÿlèndÿn quø kèmè u÷ub gåtsèn.

Nÿhàyÿt, Àytàm dà "Xànà" dådè. O bèrè qûzlàr dàbèr-bèrlÿrènèn àrdûnúà "Xànà" dåyÿrÿk sÿs vårdèlÿr. ßnsonunúu Munè dèllÿndè:

– Mÿn sþzömö Àynànûn kètàblà tànûølûüûndàn sonràdåyÿúÿm. Bu vàxtà qÿdÿr sÿn xànàdàn bÿzè øåylÿrèþyrÿnÿúÿksÿn – o, Dànözÿ èøàrÿ ålÿdè.

Àynànûn özönÿ uøàq såvènúè yàyûldû. O döøönöb-döøönöb son qÿràrà gÿlmèødè: "Lèlèzèn qûzû olmàqlàuøàüûnû þlömdÿn, àülûnû hàvàlànmàqdàn qoruyàúàq"ßmèn èdè kè, bu qûzlàrà qoøulmàq èstÿyèr vÿ bunà hà -zûrdûr. Yånè hÿyàt, yånè rÿfèqÿlÿr, yånè ènàm... Hÿr øåyyånè.

Onlàr åvúèkdÿn ÷ûxàndà hàvà qàràlmûødû. Tèkèlèlÿr -dÿn èøûq gÿlsÿ dÿ burà ÿsl qurd dÿrÿsènÿ bÿnzÿyèrdè.Àüàúlàrûn àltûndà qàtû qàrànlûq gèzlÿnmèødè. Doqquz qûzözö yuxàrû àsfàltà tÿrÿf qàlxdû. Màøûnlàrûnû qÿbèrstànlûq

999

270

hàsàrûnûn yànûndà àrxà-àrxàyà sàxlàmûødûlàr. Hàmûsûmàøûnlàrà tÿrÿf gåtdè. Dÿryànur, Àytàm vÿ Tàmàràhÿrÿsè þz màøûnûnûn qàpûsûnû à÷dû kè, qûzlàr otursunlàr.

Àynà Àspàruxu xàtûrlàdû. Qûzlàrdàn bèr dÿqèqÿlèkèúàzÿ àlûb, tÿlÿsèk uúuq hàsàrà tÿrÿf gåtdè. Àyàüûndàkûàyàqqàbû èlÿ tullànà bèlmÿyÿúÿyènè döøöndö vÿ ÷ûxàrdûbyårÿ qoydu. ×åvèklèklÿ sû÷ràyûb hàsàrûn östönÿ ÷ûxdû vÿè÷ÿrè tullàndû.

Qûzlàr onun àrxàsûnúà bàxdû. Hàsàr höndör ol -duüun dàn Àynànûn hàrà gåtdèyè vÿ è÷ÿrèdÿ nåylÿdèyènègþrmördölÿr. Màràq qûzlàrdàn bèr nå÷ÿsènè hàsàrûn u÷uqyårènÿ gÿtèrdè. Onlàr qÿbèrlÿrèn àràsûndà topàl gÿzÿnqàràltûnû gþrdölÿr. O qàràltû ålÿ bèl bèr-bèr mÿzàrlàrûnbàøûnà dolànàn zombè èdè. Vÿ bèrdÿn gþzdÿn ètdè.

Nÿhàyÿt, hÿmèn qàràltû bèr mÿzàrûn àrxàsûndàn÷ûxdû vÿ onlàrûn östönÿ gÿldè. U÷uq hàsàrà yàxûnlàøàndàyolun kÿnàrûndàkû èøûqlàr onun özönö èøûqlàndûrdû vÿålÿ bèl hÿmèn qorxunú vàrlûq qàrànlûqdàn èøûüà ÷ûxànkèmè dþnöb Àynà oldu. Onun sà÷û özönÿ dàüûlmûødû.ßlèndÿ bàlàúà qoltuq ÷àntàsû vàr èdè. Àynà kubèklÿrènöstönÿ dàü kå÷èsè kèmè tullànûb ÷ûxdû. Qûzlàr ÿl àtûbkþmÿk ålÿdèlÿr. O yårÿ tullàndû. Àyàqqàbûlàrûnû gåyè -nÿrÿk, qûzlàrû gþzlÿtdèyè ö÷ön özr èstÿdè. Onlàr Àynànûnqÿbèrèstànlûqdà nÿ àxtàrdûüû èlÿ màràqlàndûlàr.

Àynà özrxàhlûüûnûn dàvàmû kèmè sÿbÿb gþstÿrdè: – Bèr àz tÿzÿ qÿbèr torpàüû làzûm èdè. Bèz tÿrÿfdÿ

qÿbèrèstànlûq uzàqdûr. Dådèm, ålÿ burà ÿl÷àtàndû. Hà -

271

Vцсal Nuru

sàrûnà qÿdÿr gÿlmèøÿm. – Qûzlàr bèr-bèrlÿrènÿ bàx dûlàrvÿ gölöødölÿr.

Àynàylà Dànöz qûzlàrdàn bèr àz gårè qàlmûødû.Qàbàqdà dþrd-båø qûzlà topà gådÿn Munè båynèndÿÀynànûn hÿrÿkÿtènè döøönÿrÿk yànûndàkûlàrûn åøèdÿbèlÿúÿklÿrè tondà dådè:

– Xànà! Màøûnlàr Qurd Qàpûsûndàn özö øÿhÿrÿ tÿrÿf tÿr-

pÿndè. Àynànûn oturduüu màøûn Dÿryànurun èdè. Dànözlÿ

Mÿlÿk àrxàdà oturmuødu. Qûzlàrûn östöþrtölö dànûøûq -làrûndàn Àynàyà mÿlum oldu kè, åvlÿrènÿ qonàq gÿlÿ -úÿk. Àynà fèkèrlÿødè kè, yÿqèn qûzûn èstÿdèyè oülàndûr.Onà gþrÿ dÿ sþhbÿtÿ ÷ox fèkèr vårmÿdè. Dànöz Àynàyàbèldèrdè kè, onun bu àxøàm vàúèb èøè vàr. Sàbàh mötlÿqgþröøöb sþhbÿtlÿøÿrlÿr. O, ràzûlàødû.

Màøûn Sàhèl bàüûnûn àyàüûndà dàyàndû.

999

272

31

***

Zàhèd kråslodàn durdu vÿ kþnölsöz àddûmlàrlàyàxûnlàøàn àdmènèstràtorà dådè:

– Bèz yånÿ bèr fènúàn kofånèzè è÷ÿ bèlÿrèk? Ràuf nàràzû bàxûølàrûylà onlàrû sözdö vÿ bàøûnû yål-

lÿdè. ßlèylÿ oturmàqlàrûnû tÿklèf ådèb, þzö dÿ onlàrûnqàrøûsûndàkû dèvàndà ÿylÿødè.

– Buyurun? Èndè nÿ suàlûnûz vàr?– Ålyàr, mömkön olsàydû bèz qûzlàrà yånÿ bèr-èkè

suàl vårÿrdèk. – Suàl vårèb gådèrsènèz, sèzdÿn sonrà jurnàlèstlÿr

gÿlèr, onlàr dà suàl vårèb gådèr, yånÿ gÿlèrsènèz . Bununbèr nÿtèúÿsè olàúàq? Dözönö dåyèm kè, o qûzûn ÿlèndÿnbålÿ úÿfà úÿkÿúÿyèmè bèlsÿydèm èøÿ àlmàzdûm.

– Sèz úÿfà dåyÿndÿ nÿyè nÿzÿrdÿ tutursunuz? –Ålyàr sÿrt bàxûølàrûnû Ràufun özönÿ dèkdè. – Bàøàdöøörsönöz kè, bèz úènàyÿtè àràødûrûrûq?

Ràuf:– ßlbÿttÿ. Bèz dÿ kþmÿyèmèzè ÿsèrgÿmèrèk.Ålyàr:– Yÿqèn kè, sèzèn ö÷ön burdà suàllàrà úàvàb vår-

mÿk, øþbÿdÿ uzun– uzàdû, tÿkràr-tÿkràr èzàhàt yàz -màqdàn àsàndû...

Ràuf bàøûnû yållÿdè.Zàhèd:

273

Vцсal Nuru

– Ondà zÿhmÿt olmàsà, qûzlàrû ÷àüûrûn, bèr-èkè suàlvårèb gådÿk. ßgÿr "bu gön èø gönlÿrè dåyèl" dåyÿúÿk-sènèzsÿ, zÿng vurub tÿúèlè ÷àüûrûn. Gþzlÿyÿrèk.

Ålyàr Zàhèdÿ:– Mÿnèm gþzlÿmÿyÿ vàxtûm yoxdur. Bèzÿ dànûø -

dûqlàrûnû gÿlèb øþbÿdÿ èzàhàt øÿklèndÿ yàzàrlàr.Özöndÿn gþrönördö kè, àdmènstràtor ÿlàúsûzlûqdàn

÷èlov gÿmèrèr.– Burdàdûlàr. Bèr àz gþzlöyön zÿhmÿt olmàsà. Èø -

lÿrèndÿn àyûrmàlûyàm. – O, durub råsåpsèonà yàxûnlàødû,qûzà nÿsÿ tàpøûrdû, sonrà otàüûnà tÿrÿf gåtdè.

– Gþrörsÿn qûlûnú mösÿlmànûdû åy, xox gÿlmÿsÿn,sÿnè borúlu ÷ûxàrdàr. – Ålyàr þzöndÿn ràzû hàldà àrxàyàyàyxàndû.

– Dåyÿsÿn, Dànöz gÿlèb bunà od qoyub. – O qûzdàn soruømàq làzûmdû gþrÿk, bunlàrdàn nÿ

þyrÿnèb.– Dåyÿsÿn, nÿsÿ þyrÿnÿ bèlèb kè, bèzè burà gþn -

dÿrèb.Nègàrlà Tàmèllà onlàrà yàxûnlàødû, sàlàmlàødûlàr vÿ

Ålyàrûn tÿklèfèylÿ dèvàndà ÿylÿødèlÿr. Àdmènèstràtor dàþzönö ÷àtdûrdû, o dà dèvànûn bèr qûràüûndà oturub qol-làrûnû sènÿsèndÿ ÷àrpàzlàdû, àyàüûnû dà àyàüûnûn östönÿàøûrûb àrxàyà sþykÿndè. Ålÿ bèl oturuøuylà "bu dà qûzlàr-gÿtèrdèm, nÿ suàlûnûz vàr vårèn" dåyèrdè.

Yoldà dànûøûb ràzûlàødûqlàrû kèmè sorüu-suàlû budÿfÿ Zàhèd bàølàyàúàqdû, odur kè, bloknotunu à÷ûb

999

274

özönö àrxàsûnà qàtlàdû vÿ dþø úèbèndÿn qÿlÿm gþtöröbyàzmàüà hàzûr tutuldu.

– Sèz Jàsmènèn gÿzdèyè oülànû gþrmöødönöz?Nègàr döøönmÿdÿn úàvàb vårdè:– Yox, bèzèm àràmûz à÷ûq dåyèldè. Burdà hàmû bèr-

bèrènè èø yoldàøû kèmè sèfÿtdÿn tànûyûr.– Yÿnè hå÷ dÿrdènèzè bþlöømÿmèsènèz?– Burdà boø vàxt olmur. Hÿrÿnèn þz èøè vàr. Qàr -

øûlàøàndà sàlàmlàøûrûq, àyrûlàndà sàüollàøûrûq. Hå÷ ÷oxàdàm bèr-bèrènèn àdûnû dà bèlmèr. Burà bþyök otåldè.

Zàhèd tÿsdèqlÿyèrmèø kèmè bàøûnû yållÿdè:– Àydûndû. Nÿ soruøsàm "bèlmèrÿm" dåmÿyÿ yàxøû

èmkànûn vàr. Yàxøû, bÿs jurnàlèst qûz sèzdÿn nÿ soruødu,nÿ úàvàb vårdènèz?

Tàmèllà Nègàrû qàbàqlàdû:-Sèzèn vårdèyènèz suàllàrû: "Jàsmènèn oülànû... Jàs-

mèn nåúÿ qûzûydû?.. "Ålyàr försÿtdÿn èstèfàdÿ ådèb qûzûn sþzönö kÿsdè:– Nåúÿ qûzûydû?Tàmèllà: – Øÿn, gölÿröz, màvè gþzlö, qÿøÿng, tÿrbèyÿlè.Zàhèd ÿlàúsûz hàldà:– Hÿ. – dådè, – Àydûndû. – Özönö Ålyàrà ÷åvèrèb

às tàdàn pû÷ûldàdû – o, bèzè yånÿ àzdûrdû. – ×ox özr èstèyèrÿm – Àdmènèstràtor sökutun hþkm

sördöyö àndà bötön dèqqÿtè þzönÿ ÷ÿkdè. – Àltû ày ÿv -vÿl burdà ö÷ ày möddÿtèndÿ èølÿyèb, sàü-sàlàmàt gådÿn

275

Vцсal Nuru

vÿ bu nå÷ÿ àyû hàrdàsà yàøàyàn bèr qûzû sèz÷ÿ làzûm olànyårdÿ àxtàrûrsûnûz? – Tåz dÿ ÿlàvÿ ålÿdè, – Mÿn özrèstèyèrÿm, ÿn yàxøûsûnû sèz bèlèrsènèz. Àmmà bèr hÿqèqÿtvàr: o qûz son gönlÿrènè hàrdàsà, kèmènlÿsÿ yàøûyûb,yàøûyûbsà èølèyèb...

– Hÿ bunlàr àydûndû. Hàqlûsûnûz. Son dÿfÿ xàhèøådÿ bèlÿrÿm?

Àdmènèstràtor xÿfèf tÿbÿssömlÿ bàøûnû yållÿdè:– Buyurun?Ålyàr:– Mÿnÿ Jàsmènèn nÿzàrÿt kàmåràlàrûnà döømöø

gþröntösönö vårèn.Àdmènèstràtor gþzlÿmÿdèyè tÿlÿbèn qàrøûsûndà

fèkrÿ dàldû, sonrà qÿràrà gÿlèb úàvàb vårdè:– Doürusunu dåyèm kè, o vàxtdàn èndèyÿ qÿdÿr o

gþröntölÿrèn qàlûb-qàlmàdûüûnû bèlmèrÿm. Ålyàr:– Àrxèvdÿ qàlmàlûdûr. – È÷àzÿ vårèn, dÿqèqlÿødèrèm. – Àdmènèstràtor tålå-

fonunu úèbèndÿn ÷ûxàrdûb onlàrdàn uzàqlàødû. Sötununyànûndà durub bàøûnû yållÿyÿrÿk kèmènlÿsÿ dànûødû,sonrà tålåfonu úèbènÿ qoyub ètè àddûmlàrlà onlàrà yàxûn-làødû – Buyurun, möhàfèzÿ otàüûnà gådÿk.

999

276

32

***

Àynà qûzlàrdàn tÿsèrlÿnmèødè. Þzönö dàxèlÿn sÿr-bÿst vÿ hÿttà qövvÿtlè håsàb ålÿyèrdè. Bu möddÿtÿrzèndÿ o, àxøàm sèr-sèfÿtènÿ yàümûø zÿrbÿlÿrèn àürûsûnûdà unutmuødu. Èndè hÿqèqÿtÿn Lèlèzèn vàrlûüûnà ènànmàqèstÿyèrdè. Bu qÿdÿr zÿèf, ÿlàúsûz olduüu vàxtlàrdàmÿnÿvè, ruhè bèr ànàyà, qoruyuúu bèr èlàhÿyÿ, dÿrdènèdènlÿyÿúÿk bàúûlàrà nÿ qÿdÿr åhtèyàúû olduüunu àn-làyûrdû.

Àynà hàmàm otàüûndàn ÷ûxûb mÿtbÿxÿ kå÷dè.Àúmûødû. Ålÿ bèl qûzlàr onun yàlnûz döøönúÿsènè yox,è÷ènè dÿ bþyötmöødölÿr. Tåz-tÿlÿsèk nÿsÿ hàzûrlàmàüàbàølàdû. ×þrÿyè doüràyàndà bû÷àq bàrmàüûnû kÿsdè vÿo sààt dà qànû ÷þrÿyèn östönÿ yàyûldû. Qåyrè-èxtèyàrèkÿsèlmèø èøàrÿt bàrmàüûnû àüzûnà soxub ÿmzèyÿ ÷åvèrdè.Qànû udduqúà bàrmàüûnûn gþynÿrtèsè kÿsèrdè. Bèlèrdè kè,àüûz suyu yàrànûn sàüàlmàsûnû tåzlÿødèrèr. Bàrmàüûnûsömördökúÿ qànûn dàdû dàmàüûnà yàyûlûrdû. Bèrdÿnyàdûnà "Xànà"lûq döødö vÿ båynèndÿn kå÷èrdè kè, o þzö-þzönÿ "xànà" oldu. Èndè hàqqû yoxdu þzönÿ xÿyànÿtålÿsèn. Bu vàxt qàpûnûn zÿngè tÿlÿb ålÿdè kè, otàqdà hÿrkèm vàrsà gÿlèb úÿftÿnè à÷sûn. Àynà qàpûnû à÷àrlàbàülàdûüûnà gþrÿ ÷àüûrûøà ÿhÿmèyyÿt vårmÿdè. Nÿhàyÿtsÿs kÿsèldè vÿ qàpûyà sàlûnàn à÷àr sÿsè åøèdèldè.

277

Vцсal Nuru

Àspàrux è÷ÿrè gèrÿndÿ Àynànûn àyàqqàbûlàrûnà vÿàsûlqàndàn sàllànàn pàltàrûnà fèkèr vårdè vÿ ànlàdû kè,Àynà qÿsdÿn qàpûnû à÷màyûb. O, gÿlèb bàøûnû mÿtbÿxènqàpûsûndàn è÷ÿrè uzàtdû. Bèr àz àúûqlû sÿslÿ sàlàm vårdè.Àynà özönö àrxàyà ÷åvèrmÿdè. Àspàrux nÿ fèkèrlÿødèsÿgÿlèb stolun bàøûndà oturdu, ÿrklÿ yåmÿk èstÿdè. Àynànèm÷ÿ gþtöröb qàzànà yàxûnlàødû vÿ yåmÿk ÷ÿkdè.Qàrøûsûnà qoyub oturdu. Ålÿ ÿsÿblÿ, hèkkÿ èlÿ yåmÿyÿbàølàdû kè, Àspàruxun göúö yàlnûz àúûqlû bàxmàüà ÷àtdû.×ÿngÿlè yåmÿyÿ yox, onun boüàzûnà bàtûràúàüûndànåhtèyàtlànmûø kèmè àrxàyà yàyxànûb sonrà dådè:

– Qudurmusàn? Åvÿ ÿrèn gÿlèb. Dur, qulluq ålÿ.Yåmÿk vår! – Àspàrux kèøè olduüunu bötön hÿrÿkÿtè vÿsÿsèylÿ böruzÿ vårmÿyÿ ÷àlûødû.

Àynà qÿfèl ÿlènè vÿ àüzûndàkû tèkÿnè sàxlàdû, ålÿbèl dondu. Sonrà nèm÷ÿyÿ zèllÿdèyè ètè vÿ qÿzÿblè bà -xûølàrûnû qàldûrûb Àspàruxà bàxdû:

– Vårmèrÿm! Gþzlÿnèlmÿz úàvàb Àspàruxu ÷àødûrdû. O, bèr möd-

dÿt nÿ dåyÿúÿyènè bèlmÿdè. Sonrà båynènèn löüÿtènèvÿrÿqlÿdè. Nÿhàyÿt, sþz tàpdû. Sÿsènèn tonunu bèr àz dààrtûrdû kè, qàrøûsûndàkû qàdûnà tÿsèr ålÿyÿ bèlsèn:

– Hàrûnnàmûsàn, àz-àz qànúûx? – Bèr àz dà úÿsà -rÿtlÿndè, – Dåyÿsÿn, tà gþzön mÿnè gþrmör, hàà? Durubsÿnè úûràràm. Bu åvèn bèr kèøèsè vàr hÿlÿ! Bèldèn?

Àynà özönön sÿrt èfàdÿsènè dÿyèømÿdÿn:– Hàrdàdûr? – soruødu.

999

278

Ålÿ bèl qrànàtûn sànúàüûnû ÷ûxàrdûb Àspàruxunqulàüûnûn dåøèyèndÿn è÷ènÿ àtdûlàr vÿ bèr ànûn è÷èndÿÀspàrux tèkÿ-tèkÿ oldu. Àynà yåmÿyÿ dàvàm ålÿdè.Sonrà durub nèm÷ÿnè kràntûn àltûndà yudu. Qàzànûndèbèndÿ bèr àz qàlmûø xþrÿyè sèyèrèb qÿstÿn zèbèl qàbûnàtþkdö.

Àspàrux ålÿ bèl nÿfÿs àlmàüû unutmuødu. Èndèyÿqÿdÿr bèrènúè dÿfÿydè kè, qàrøûsûndà mÿzlum Àynànûgþrmördö. Onun qàrøûsûndà bèrdÿn-bèrÿ sÿrt vÿ onusàymàyàn qàdûn dàyànmûødû.

Àynà þz otàüûnà kå÷èb rÿzÿnè bàülàdû. ×àntàsûnàdoldurduüu nàrûn mÿzàr torpàüûnû qÿzåt sÿhèfÿsènènöstönÿ boøàltdû. Pÿnúÿrÿnè à÷ûb ÷àntànûn è÷ènè ÷þlÿ÷ûrpdû.

Sonrà Dànözÿ zÿng ålÿyèb lÿnÿtèn råsåptènè èstÿdè.Dànöz mÿslÿhÿt gþrdö kè, tÿlÿsmÿsèn o xànà olàndànsonrà hÿlÿ ÷ox lÿnÿtlÿrèn sèrrènè bèlÿúÿk. Àmmà Ày -nànûn èsràrûndàn sonrà Dànöz yåmÿk tÿrèfè vårèrmèøkèmè làzûm olànlàrû dådè.

Lÿnÿtè hàzûrlàmàq ö÷ön åvdÿ làzûm olàn hÿr øåyvàr èdè. Àmmà àülûnà nÿ gÿldèsÿ kàmotun qàrøûsûndàkûqÿzåtè bököb sèyèrmÿnèn gþzöndÿ sàxlàdû. Yårènÿuzàndû.

Àynà otàüà gèrÿndÿn sonrà Àspàrux hàndàn-hànàörkmöø kèøèlèyènè þzönÿ qàytàrmûødû. Àynànûn yåmÿyèonà vårmÿyèb zèbèl qàbûnà tþkmÿsè bötön yåddè àrxàdþnÿnènÿ od vurub ot tàyàsû kèmè yàndûrmûødû. Odur kè,

279

Vцсal Nuru

Àspàruxun bàøûndàn qàlxàn töstö hÿlÿ dÿ ÿrøÿ ÷ûxûrdû.Hèrsènè-hèkkÿsènè qàpûlàrdàn ÷ûxûrdû. Gådèb-gÿlèb Àynà -nûn otàüûnûn qàpûsûnà gàh yumruq, gàh dà tÿpèk vurdu.Mÿtbÿxdÿ, otàqlàrdà sÿkkèz bàl göúöndÿ zÿlzÿlÿyàràtdû. Hÿr øåy åvèn ortàsûndà èdè. Àmmà u÷ulàn åvènvÿ Àspàruxun þzönÿ xoø gÿlÿn sÿsè Àynànûn hå÷ våúènÿdÿ dåyèldè. O, qulàüûnà plåyårèn qulàqúûqlàrûnû tàxûb,musèqè dènlÿyèrdè.

Àynà durub økàfûn qàpûsûndàkû gözgönön qàrøûsûnàkå÷dè. ßvvÿl sà÷ûnû sÿlèqÿyÿ sàldû. Sonrà pàltàrûnûsoyundu. Økàfû à÷ûb gåúÿ kþynÿyènè gþtördö. Økàfûnqàpûsûnû þrtÿndÿ gþzö qàrnûnà sàtàødû. Hÿlÿ bþyökdåyèldè, àmmà onà ålÿ gÿldè kè, àrtûq øèøèr. Bèr nå÷ÿ dÿfÿsàüdàn, soldàn bàxdû, nÿvàzèølÿ qàrnûnû sûüàllàdû vÿ ålÿbèl è÷ÿrèdÿkènÿ þz mÿhÿbbÿtènè, qàyüûsûnû gþstÿrdè.

Àynà gåúÿ kþynÿyènè ÷àrpàyûnûn östönÿ àtûb ÿl-lÿrènè àrxàyà qànûràràq lèf÷èyènèn èlgÿklÿrènè à÷dû vÿÿynèndÿn ÷ûxàrtdû. Bèr àzdàn dþølÿrènèn södlÿ dolàúàüûnûàülûnà gÿtèrèb, bèr nå÷ÿ ànlûq gözgödÿ þzönÿ dèqqÿtålÿdè...

...pÿrdÿsè ÷ÿkèlmÿmèø pÿnúÿrÿdÿ èsÿ Àynànûn tåz-tåz gþrdöyö qàdûnûn sèmàsû durmuødu vÿ yûrtûúû bàxûø -làrûnû Àynànûn körÿyènÿ – hÿmèøÿ lèf÷èyèn qollàrûnûnàltûndà gèzlÿnÿn gþzÿ oxøàyàn èkè qàrà xàlà zèllÿmèødè.

999

280

33

***

Gåúÿyàrû èdè. Dànöz tàksèdÿn döøöb bènànûn àrxàsûèlÿ gÿlèb, blokà gèrdè. Lèft uüuldàyàràq yuxàrû qàlxdû.Bèr nå÷ÿ dÿqèqÿdÿn sonrà qàpû à÷ûldû. Dànöz lèfdÿn÷ûxàndà yuxàrû pèllÿdÿ, onun qàpûsûnûn àüzûndà oturmuøÅlyàrû gþrdö. O, pèllÿlÿrè sàymàzyànà qàlxdû. Ålyàr úÿldàyàüà durdu:

– Sàlàm, Dànöz xànûm.Dànöz þtÿrè bàxûølàrlà onu sözöb, sàlàmûnû àüûzuúu

àldû vÿ yànûndàn åtènàsûz kå÷mÿk èstÿdè.– Bÿlkÿ dÿ sèzè nàràhàt ålÿyèrÿm, àmmà bèr-èkè

kÿlmÿ dànûømàlûyûq. – Nÿ sþzönöz vàr? Yÿnè bu o qÿdÿr vàúèbdèr kè,

burdà oturub gþzlÿmÿyÿ mÿúbur olmusunuz?– Ålÿ gþrönör. – Ålyàr nÿzàkÿt xÿtrènÿ gölöm-

söndö. – Åøèdèrÿm. – Dànöz qàpûyà sþykÿnèb onu dèn-

lÿmÿyÿ hàzûr olduüunu gþstÿrdè. – Bÿlkÿ è÷ÿrè kå÷ÿk? Dànöz özönö bozàrtdû:– Sÿnèn yårèndÿ Úÿbràyûl mÿlÿyè gÿlèb Mûx Mÿm-

mÿd olà, è÷ÿrè buràxmàràm. Xÿbÿrènèz vàr sààtdàn? – Yàxøû, ålÿ burdà... Dànöz xànûm, hÿr øåydÿn xÿ -

bÿrdàrsûnûz, måyèdlÿr, sèrrlÿr... Bÿzè qÿtllÿr profås -

281

Vцсal Nuru

sèonàl úàsûnà qurulmuø qÿzàyà bÿnzÿyèr. Mÿn håsàbålÿyèrÿm kè, ÿúÿllÿrèn bu qÿdÿr oxøàr olmàüûndà bèrànormàllûq vàr. Yà, àllàh bu yàzûqlàrûn àlûn yàzûlàrûnûqàrûøûq sàlûb, yà dà kèmsÿ tàlå yàzmàüû bunlàrûn östöndÿþyrÿnèr. Sèzúÿ sÿhv döøönörÿm?

– Sèz ömumèyyÿtlÿ, döøönÿ bèldèyènèzdÿn ÿmèn-sènèz?

Ålyàr tutulsà dà sþz àltûndà qàlmàdû:– Hÿlÿ kè bàøûm östömdÿdè.– Ondà nèyÿ mÿnèmlÿ mÿslÿhÿtlÿøèrsènèz? Mèr-

mètèlènèzè yûüûb qàpûmûn àüzûndà yàtmûsûnûz kè, dèn-lÿmÿyÿ mÿúbur olum?

– Sèzèn bu qÿdÿr ànlàyûølû olàúàüûnûzà ÿmèn èdèm.Yÿqèn kè, vÿzèyyÿtèmè nÿzÿrÿ àlàràq mÿnè ÿlèboø qàytàr-màzsûnûz. ×oxdàndû sèzènlÿ dànûømàq èstèyèrdèm, àlûn-mûrdû. Hÿ, mÿnèm mÿslÿhÿtÿ bþyök åhtèyàúûm vàr. – Oyånÿ sönè gölömsöndö.

Dànöz hèss ålÿdè kè, Ålyàrûn mÿslÿhÿtlÿømÿyÿgÿlmÿsè, qûz ål÷èlèyè kèmè bèr øåy dåyèl. Odur kè, þzönötÿmkènlè vÿ sÿrbÿst gþstÿrmÿyÿ ÷àlûødû.

– Dözönö dåsÿm, bu gön rådàksèyàdà àüûr gönolub. Bötön gönö kèmlÿrènsÿ dÿrdènè dènlÿmÿk, sonràdà örÿk àürûdàn fàúèÿlÿr hàqqûndà ènformàsèyà, mÿqàlÿ,nåkroloq, nÿ bèlèm, bålÿ màtårèàllàr yàzmàq... Zåhènyorüunluüu, östÿ gÿl, bàøqàlàrûnûn dÿrdè. Yÿnè, bålÿvÿzèyyÿtdÿ mÿn sèzÿ yàxøû mÿslÿhÿt vårÿ bèlÿúÿyèmèdöøönmörÿm. Àmmà mÿnÿ ålÿ gÿlèr kè, – Dànöz bèr àz

999

282

fèkèrlÿøèb dàvàm ålÿdè, – hÿr øåydÿn ÿvvÿl bumåyèdlÿrèn kèmlèklÿrènè ÿtràflû àxtàrmàq làzûmdûr.Àmmà qÿtl olub, olmàdûüûnû dåmÿk polèsèn èøèdèr. Bèzÿmÿlum olànlàrû qÿzåtèmèzdÿn oxuyà bèlÿrsènèz.

– Sèz, qÿzåtèn rådàktorusunuz. Sÿhv ålÿmèrÿmsÿ,vårdèyènèz ènformàsèyànû yÿqèn kè, àràødûrûrsûnûz?

– Sÿhv ålÿmèrsènèz. Bu èøèmèn ÿn såvdèyèm tÿrÿfè -dèr. Þzönözö ålÿ gþstÿrmèyèn kè, guyà mÿnè èndè gþ -rörsönöz.

– Doürudu, bèr àz hÿyÿúànlûyàm. Àxû èlk dÿfÿdèrsèzènlÿ bu mÿsàfÿdÿ sþhbÿtlÿømÿyÿ försÿt tàpmûøàm.Bèr suàl dà vårsÿm sèzè ÷ox yormuø olmàràm kè?

– Èlk bàxûødàn mÿnÿ ålÿ gÿldè kè, sèz bÿzè polèslÿrkèmè zÿhlÿtþkÿn dåyèlsènèz.

– Özr èstÿyèrÿm, kobud olduüumu dostlàrûm yàxøûbèlèr. Tÿrgèdÿ bèlmèrÿm. Yoxsà sèzèn yorüun olduüunuzuvÿ èstèràhÿt ålÿmÿk èstÿdèyènèzè ànlàyûràm. Hÿ, suàlûmbålÿdèr kè, sèz polès olmàdûüûnûz hàldà qÿtlèn sÿbÿbènèhàrdàn bu qÿdÿr dÿqèqlèyè èlÿ ÿldÿ ådÿ bèlèrsènèz? Mÿnonu dà bàøà döøörÿm kè, màràqlû ènformàsèyà "Àpo -kàlèp sès"èn nöfuzunu dàhà ÷ox àrtûrûr. Ålÿúÿ dÿ Jàs-mènlÿ bàülû àràødûrmàlàrûnûz:

– ßmènÿm kè, bu bàrÿdÿ dostunuz Àlpày sèzÿ Kà -màlûn þlÿúÿyènè hàrdàn bèldèyèmè dåyèb. Åvè nåúÿàràødûrdûüûmû dà gþröb. Mÿnÿ ålÿ gÿlèr kè, bèr dÿrs kèmèdÿ èstèfàdÿ ådÿ bèlÿrsènèz tÿúröbÿmdÿn. ×önkè sèzkèøèlÿr úènàyÿtèn yàlnûz sÿbÿbènè àxtàrûrsûnûz.

283

Vцсal Nuru

– Màràqlûdûr, bÿs sèz nÿyè àxtàrûrsûnûz? – Sÿbÿbè yàràdàn mönbèt øÿràètè. – Màràqlûdûr...– Ondà sàlàmàt qàlûn!– Jàsmènlÿ bàülû nÿ ÿldÿ ålÿdènèz?– Bu suàlû mÿn vårmÿlèyÿm. Àdmènèstràtorlà dost -

làømûsûnûz.Ålyàr xödpÿsÿndlèklÿ gölömsöndö:– Sèzèn sàyÿnèzdÿ vèdåo gþröntölÿrè...– Ondà dèqqÿtlÿ bàxûn. – Màràqlànmûrsûnûz gþröntölÿrdÿ nÿ vàr?– Gådèøè-gÿlèøè. Nÿzàrÿt kàmåràsûnà àrtûq hÿrÿ -

kÿtlÿr döømör.Ålyàr bèr ànllûq tutuldu, tåz dÿ þzönö ÿlÿ àldû:– Bèlèrsènèz, bèr dÿfÿ ÿlèmÿ yàxøû bèr kètàb kå÷mèødè.

Màràqlû romàn èdè. Dåmÿlè, möÿllèf ÿsÿrèndÿ yàzdûüûhàdèsÿlÿrè ÿvvÿl hÿyàtà kå÷èrdèrmèø, sonrà hÿr øåyèolduüu kèmè yàzûrmûø. Nÿtèúÿdÿ ÷ox màràqlû romànàlûnûb. Àmmà yàzû÷û hÿbs olundu. Åøètdèyèmÿ gþrÿ, ohÿbsdÿ èkè kètàb yàzûb. Mÿnÿ màràqlûdûr kè, o è÷ÿrèdÿnÿ hàdèsÿ tþrÿdèb. Tÿsàdöfÿn sèzdÿ o kètàblàrdàn yox-dur kè?

– Dåyÿsÿn, möÿllèfèn àdûnû dåmÿdènèz, hå÷ oxu -duüunuz kètàbûn dà. Bèr dÿ kè, mÿn dådåktèv romànlàrûsåvmèrÿm. Èyrÿnèrÿm – hÿr gön qÿtl, qàn, måyèd... Nÿqÿdÿr olàr? Mÿn dàhà ÷ox såvgè romànlàrûnû xoølàyûràm.

999

284

Bèr dÿ úèzgè fèlmènÿ bàxûràm.Ålyàr bèú-bèú gölömsöndö: – Yÿqèn onlàr dà màràqlûdûr. Hÿ, mÿn o möÿllèfèn

àdûnû þyrÿnèb sèzÿ dåyÿrÿm. Sàlàmàt qàlûn. – O úàvàbgþzlÿmÿdÿn pèllÿlÿrè åndè vÿ lèftÿ gèrdè.

Dànöz åvÿ gèrèb qàpûnûn úÿftÿsènè vuràndàn sonràkörÿyènè sþykÿyèb dÿrèndÿn nÿfÿs àldû. Ålÿ bèl bàyàq -dàn bÿrè è÷èndÿ gèzlÿnÿn ruhu àzàdlûüà buràxdû. Qonqzÿrbÿsèndÿn sonrà dènúÿlmÿk ö÷ön kÿtèlÿ oturàn boks÷ukèmè Dànöz è÷ÿrè otàüà kå÷èb, kråsloyà ÷þkdö. Ålyàrûnÿslèndÿ nÿyÿ åyhàm vurduüunu döøöndö. Dànöz àrtûqÿmèn èdè kè, onu È÷ÿrè øÿhÿrdÿ vÿ klènèkàdà àzdûrdûüûö÷ön ÿlèndÿn bÿrk yànûqlûdûr vÿ èndè ondàn øöb-hÿlÿndèyènè à÷ûq-àøkàr bèldèrmÿyÿ gÿlèb. Qàrà-qàràdöøöndö kè, bèrdÿn Ålyàr åvlÿrènèn yårènè bèlmèø olàr.Bÿlkÿ dÿ nÿ vàxtsà yånÿ gödöb?

Dànöz kråslodàn durub ÷àntàsûnû gþtörÿrÿk qàpûyàtÿrÿf gåtdè. Àülûnà gÿlmèødè kè, Ålyàr èndè onlàrûnåvlÿrènÿ gådÿúÿk: Munè ordàdûr. Åvdÿn ÷ûxmàq èstÿ -yÿndÿ àülûnà yånè bèr fèkèr gÿldè vÿ dodàüûnûn àltûndàpû÷ûldàdû:

– Sÿn þlÿsÿn! – Dànöz qàpûnû þrtöb úÿftÿsènè bàü -làdû. – Sÿn töstö vår, mÿn yuvàdàn ÷ûxûm, qà÷ûm. Sÿndÿ mÿnè tut! Ày tölkö! – Dànöz ÿmèn èdè kè, Ålyàr yånÿhànsûsà sè÷àn dåøèyènè sàtûn àlûb, onu gþzlÿyèr.

Otàqlàrûn èøûqlàrûnû sþndördö kè, àøàüûdàn yuxàrûúÿmdÿyÿ bàxàn qÿssàb pèøèyènÿ dþnmöø Ålyàr onun

285

Vцсal Nuru

yàtdûüûnû döøönsön. Sonrà mÿtbÿxÿ kå÷èb soyuduúunuà÷dû. Yuxàrû gþzdÿn xösusè dÿmèr qutunu ÷ûxàrdû, stolunöstöndÿ à÷dû. È÷èndÿn øàmpàn butulkàsûnû gþtöröb bèrèrè gömöø bàkàlà qûrmûzû ÷àxûr kèmè qàn sözdö.Gþtördöklÿrènè yårènÿ qoyub, bàkàllà otàüà qàyûtdû.Kråslodà yårènè ràhàtlàdû, pultun döymÿsènè sûxûb tålåvè-zorun özönö èøûqlàndûrdû.

34

***

Gön qàlxûb gönortànûn yårèndÿ durmuødu. Èstè hàvàsÿr÷ÿlÿrè gþlmÿ÷ÿlÿrdÿ ÷èmèzdèrèrdè. Bålÿ vàxtûnàhàrdàn qàyûdûb nþvbÿdÿ durànlàrû àdÿtÿn yuxu bàsûr,kèrpèklÿrèndÿn dàø sàllànûr.

Otålèn qàpû÷ûsû ÿllÿrènè àrxàdà ÷ötlÿødèrèb qàpûyàsþykÿnèb àyàqöstÿ mörgölÿmèødè vÿ bàøû sènÿsènÿdöømöødö. Hÿttà qàrøûsûndà durub onà örÿk yànüûsûylàbàxûb, gölömsÿyÿn Mÿlÿyè dÿ hèss ålÿmèrdè. Mÿlÿyènyårèndÿ àdmènèstràtor, yà dà mödèrèyyÿt olsàydû, èndè buqàpû÷û oülàn qovulduüu ö÷ön è÷ÿrè øÿlÿ-øölÿsènèyûümàüà gþndÿrèlÿrdè.

– Úàvàd! – Mÿlÿk bàúàrdûüû qÿdÿr mölàyèm dådèkè, o sÿksÿnmÿsèn. Àmmà yånÿ dÿ àdûnû åøèdÿndÿ sÿk-sÿnèb àyûldû.

– Yàtmàmûødûm. – Úàvàd yårsèz dÿ olsà èlk àülûnàgÿlÿnè dådè.

– Bèlèrÿm. – Mÿlÿk þzönö o yårdÿ qoymàdû, –

999

286

Sàdÿúÿ bàøûnû àøàüû sàlûb fèkèrlÿøèrdèn.Úàvàd onà xoø öz gþstÿrÿn qûzûn qàrøûsûndà tÿslèm

oldu vÿ tÿÿssöflÿ gölömsÿdè:– Yuxu bàsûb. – Mÿn gþrmÿdèm.– Sàü ol, sÿn yàxøû qûzsàn.– Sÿn dÿ yàxøû oülàn olà bèlÿrsÿn, àmmà... – Mÿlÿk

èøvÿkàr bàxûølàrûnû èøÿ sàldû.– Àmmà nÿ?– Dönÿn dànûødûüûmûz... Dåmèødèn o burdà èølÿyÿn

qûz hàqqûndà bèr sþz dåyÿúÿksÿn.– Hÿ, Jàsmèn... – Úàvàd kèmènsÿ qulàq olàúàüûndàn

qorxmuø kèmè ÿtràfûnà gþz gÿzdèrdè. – Àmmà hå÷ kèmÿdåmÿ. – È÷ènè ÷ÿkdè vÿ àz qàlà pû÷ûltûylà, – Mÿn onusåvèrdèm! – dådè.

Mÿlÿk mÿÿttÿl hàldà:– Nÿ dànûøûrsàn? – Yàvàø, åøèdÿrlÿr. Burdà dànûøà bèlmÿrÿm. Bèzè bèr

yårdÿ gþrsÿlÿr...Mÿlÿk þnlöyönön èrè úèbèndÿn dÿsmàl ÷ûxàrdûb

qàpûnûn øöøÿsènè sûüàllàmàüà bàølàdû.– Dànûø, qoy èndè gþrsönlÿr.Úàvàd àrxàsû Mÿlÿyÿ tÿrÿf durub, qollàrûnû sènÿ -

sèndÿ ÷àrpàzlàdû, gþzlÿrènè gþrÿ bèlmÿdèyè qÿdÿr uzàq -làrà tuølàyûb döøönúÿlè vÿ mÿzlum gþrkÿm àldû,yà rà sûnûn qàysàüûnû qopàrtmàüà hàzûrlàøûrmûø kèmèþzöndÿ úÿsàrÿt tàpdû, östöndÿn dÿ yànûqlû-yànûqlû bèr àh

287

Vцсal Nuru

÷ÿkdè:– Mÿn qàpûyà zÿnúèrlÿnmèø èt kèmè bèr øåyÿm. Ålÿ

burdà èølÿyÿn o gþzÿl qûzlàr dà mÿnè bålÿ qÿbul ådèr.Unudullàr kè, mÿn dÿ onlàr kèmè pul qàzànmàüàgÿlmèøÿm vÿ mÿnèm dÿ sènÿmèn àltûndà bèr àndûràqàlmûø dþyönör. Hÿlÿ ö÷ èl bundàn qàbàq bèr qûzûsåvèrdèm burdàn, èøèm onà-bunà qàpû à÷ûb þrtmÿkolduüu ö÷ön bÿyÿnmÿdè. Bÿyÿnmÿyè bèr yànà, örÿyèmègþstÿrmÿyÿ försÿt vårmÿdè. Mÿn dÿ bötön qûzlàrdànkösdöm. Nàloq ènspåktoru kèmè mþhörlÿdèm örÿyèmè.Àmmà bèr gön... – yånÿ è÷ènè ÷ÿkdè vÿ sÿs tonu hÿzèn-lÿødè-bèr gön bu pèllÿkànlàrdàn bèr qûz qàlxûrdû. Dözöstömÿ gÿlèrdè. Mÿn pèllÿlÿrè qàlxdûqúà hÿyÿúàndànörÿyèm sènÿmè dàüûtdû. Gþzlÿrèmè ÷ÿkÿ bèlmÿdèmondàn, hå÷ qàrøûsûndàn dà ÷ÿkèlÿ bèlmÿdèm, ålÿúÿdonub qàlmûødûm. O qûz mÿnÿ ÷àtàndà bàøûnû qàldûrûbözömÿ bàxdû. Hÿmèn vàxt mÿnè öförÿn olsàydû kölömsovrulàrdû. Qûz özömÿ-yÿqèn kè, hàlûmà gölömsönöbyànûmdàn kå÷èb, è÷ÿrè gèrdè. Bèlmèrÿm, yÿqèn mÿnàüzûmû àyûrûb, qoyun kèmè bàxûrdûm. Sà÷ûndàn gÿlÿnyàsÿmÿn èyè hÿlÿ dÿ burnumdàdû. Ålÿ o gön sènÿmèdàüûdàn örÿyèmèn plombu qûrûldû. O göndÿn sonrà buràpul qàzànmàüà yox, sÿhÿrlÿr Jàsmènè qàrøûlàyûb"Sàbàhûnûz xåyèr, Jàsmèn xànûm", dåyèb qàrøûlàmàüà,àxøàmà qÿdÿr gþzlöyöb, o gÿlÿn kèmè qàpûnû à÷ûb"gåúÿnèz xåyrÿ qàrøû, Jàsmèn xànûm" dåyèb yolàsàlmàüà gÿldèm. Bundàn àrtûq yàxûnlàømàüà qorxur-dum, gèzlÿdèrdèm. Ålÿúÿ uzàqdàn uzàüà såvèrdèm.

999

288

Àmmà burdà bötön sèrrlÿrè xàdèmÿlÿr, qàpû÷ûlàr, xèd-mÿt÷èlÿr bèlèr. Mÿn Jàsmènèn fàúåbookdà önvànûnþyrÿndèm. Qûz àdûylà dostlàødûm. Bålÿ dànûøà bèlmÿsÿkdÿ vèrtuàl àlÿmdÿ hÿr gön dàhà yàxûn olduq. Mÿn sèr-rèmè onà à÷dûm kè, o dà mÿnÿ dànûøsûn vÿ sèrdàø olduq.Guyà mÿn xàrèúdÿ yàøûyûràm. Bèr fèlmdÿ gþrmöødömbu ösulu. Mÿndÿ dÿ àlûndû.

– O sÿnÿ såvdèyè oülàn bàrÿdÿ bèr sþz dåmèødè?– O mÿnÿ øÿkÿrlè dèàbåt olduüunu vÿ þlmÿk ès tÿ -

dèyènè yàzmûødû. Mÿn bötön dönyàyà, ènsànlàrà,yàràdànà nèfrÿt ålÿdèm. Hå÷ bèlèrsènèz, bu mÿnèm ö÷önnÿ dåmÿkdèr? O gþzÿllèyèndÿ... mÿnèm bötön vàrlûüûmlàsåvdèyèm bèr qûz gþzömön qàbàüûndà ÿrèyèr vÿ mÿn hå÷nÿ ålèyÿ bèlmèrÿm. Ànúàq yàzûøàràq onu hÿyàtàbàülàmàüà ÷àlûøûrdûm. Àmmà Jàsmèn hÿyàtddàn ålÿkösmöødö kè... – Mÿlÿk Úàvàdûn özönÿ bàxsàydû onungþzlÿrèndÿn qåyrè-èxtèyàrè sözölÿn èkè dàmlà yàøûgþrÿrdè. O bàyàqdàn dolmuø, torlàømûø gþzlÿrènè, nÿm-lÿnmèø kèrpèklÿrènè yumàn kèmè yàø sözöldö. Sÿsèndÿnqÿhÿrlÿndèyè hèss olunurdu. – O mÿnè qûz bèldèyè ö÷ön,hÿm dÿ ondàn ÷ox uzàqlàrdà olduüum ö÷ön bàøqàdÿrdlÿrènè dÿ yàzûrdû. Yàzûrdû kè, hå÷ vàxt ÿrÿ gådÿbèlmÿz. ×önkè onà ànà olmàq qèsmÿt dåyèlmèø. Bålÿyöksÿk øÿkÿrlÿ hàmèlÿlèk mömkön dåyèl. Mÿn onunlàåvlÿnÿrdèm. Uøàq doümàsûnû dà èstÿmÿzdèm, tÿkèyànûmdà olàydû.

Jàsmèn örÿyènè sþköb àtmûødû. Bèrdÿn bèrÿ bèr àyyàzûømàdûq. Èøÿ dÿ gÿlmÿdè. Mÿn ålÿ bu qàpûnûn

289

Vцсal Nuru

àüzûndà hÿr gön þlöb bàsdûrûldûm, dèrèlèb bèr dÿ ömèdlÿsÿhÿrè gþzlÿdèm. Bèr gön gÿldè. gådÿn Jàsmènènÿvÿzènÿ, solub-soluxmuø bèr Jàsmèn gÿldè. Àz qàldûmqàbàüûnà qà÷ûb bàürûmà bàsàm. Ålÿ kþvrÿlmèødèm kè...

– Soruømàdûn hàrdà olduüunu? – Yox. O, hÿyàtà qàyûtmûødû. Ålÿ vèrtuàl àlÿmÿ dÿ.

Mÿnÿ ålÿ bèr sèrrènè à÷dû kè, mÿn sÿhÿrÿ qÿdÿr kom-pötårèn qàrøûsûndà bàøûmû stolà ÷ûrpûb àülàdûm, è÷èb åvèdàüûtdûm, bèldèyèm bötön sþyöølÿrè sþydöm...

– Nÿ yàzmûødû kè? – Yàzmûødû kè...– Àdmènèstràtor gÿlèr, sonrà dànûøàrûq. Èødÿn ÷û -

xàndà mÿnè gþzlÿ.– Mÿlÿk qàpûnûn nårjàvèkà tu -tàúàqlàrûnû sèlèb èøènè yåkunlàødûrdû. È÷ÿrè gèrdè vÿ qàpûnûsàxlàdû kè, àdmènèstràtor ÷þlÿ ÷ûxsûn. Bu àn Úàvàd÷åvrèlèb onu qàrøûlàdû. Mÿlÿk qàpûnû þrtöb uzàqlàødû.

999

290

35

***

Àynànûn zÿngèndÿn bèr sààt kå÷mèø Dànöz qàpûdàdàyànàn gþzÿt÷è kèøè èlÿ sàlàmlàøûb, bènàyà gèrdè.Qàrøûsûnà ÷ûxàn àü xÿlÿtlèdÿn Àynànû soruødu, morqdàolduüunu dådèlÿr.

Dànöz uzun dÿhlèzèn soyuq sökutunu àddûmlàrûylàörkötdö. Qàpûnûn pÿnúÿrÿsèndÿn gþrdö kè, Àynà qàr -øûsûndàkû måyèdèn bàøûnûn, sànètàr èsÿ qàrnûnûn dÿrèsènètèkèr. È÷ÿrè gèrÿn kèmè ÿlèndÿ hàzûr tutduüu "Nèkon"u èøÿsàldû, bèr nåúÿ kàdr ÷ÿkdè. Sàlàmlàøàràq onlàrà yàxûn-làødû vÿ stoldàkû måyèdè gþrÿndÿ gölöøö sèfÿtèndÿ qu-rudu. Qàrøûsûndà bÿlkÿ dÿ "dönyànûn ÿn dÿhøÿtlèhà dèsÿsè" uzànmûødû: on dþrd-on båø yàølàrûndà dþ -yölmÿkdÿn dÿrèsè bÿnþvøÿyè olmuø bèr qûz uøàüû.Gþrönördö kè, þlöm onun úànûnû qurtàrûb. Àmmà uøàqmÿsumluüunu ÷ûrpûødûrà bèlmÿyèb.

– Þzönö àsûb. – Àynà Dànözön bàxûølàrûndàn àn-làdû kè, o èzàhàt èstÿyèr, odur kè, dèktofonà dànûøûrmûøkèmè dàvàm ålÿdè, – Èntèhàrdàn ÿvvÿl vÿhøèúÿsènÿdþyöb. Zorluyub. Àl÷àüû tutublàr.

– Kèm..? Kèmè? – Àtàsû. Øèzofrånикdèr. Qûzûn sÿsènÿ ànàsû gÿlèb, o

dà úànûnû èkè bû÷àq kÿsèyè èlÿ qurtàrûb. ßsàs korpusdàdû.Ö÷önúö mÿrtÿbÿ, 39-úu otàq. Þzöndÿn dàhà ÷ox øåyþyrÿnÿ bèlÿrsÿn.

291

Vцсal Nuru

– Ålÿ àl÷àqlàrû bu stolà yûxmàq làzûmdûr åy, yoxsàtutub è÷ÿrè bàsmàq yox. – Sànètàr Àfàq yànûqlû-yànûqlûdåyèndè. – Àpàrûb è÷ÿrèdÿ sÿhÿr, gönortà, àxøàmyådèrdÿúÿklÿr. Àdû dà olàúàq kè, úÿzàsûnû ÷ÿkèr. Yà dàbèr zûrràmàxànàyà soxàúàqlàr. Pàh! Onu vårÿlÿr mÿnèmÿlèmÿ dÿ... Úànûm ö÷ön, onun dÿrèsènè qàøûyûb ÿynèndÿn÷ûxàrdàràm. Pàh! Onu burdà... onu burdà øàqqàlàmàsàmhå÷ kèøè qûzû dåyèlÿm...

– Bÿs, hànû åy Àllàh? Yÿnè – àdàm þz qûzûnà dàtàmàh sàlûb, onun bàøûnà bu vÿhøèlèyè gÿtèrèrsÿ ondà bèznèyÿ ènsànûq? Àxû ènsàn olmàq àyûbdû? Àtàmûz oüràø,qàrdàøûmûz oüràø, oülumuz onlàrdàn båtÿr... Dåmok -ràtèyà! Àvropà dåyÿ-dåyÿ bötön àl÷àqlûüû, qåyrÿtsèzlèyèþyrÿndèk.

– Bu qÿdÿr zölm ÷ÿkmÿmèødèm. – Àynà dolub,qàràlmûø buludà dþnmöødö. – Uøàq måyèdè ÷ox gþr-möøÿm. Àmmà àxûrûnúû dÿfÿ nÿ vàxt yàrdûüûm yàdûmdàdåyèl. Hÿmèøÿ kèøèlÿrèn östönÿ àtmûøàm. Bu gön... Gåt-sèn gÿlmÿsèn. ßsl úÿhÿnnÿm ÿzàbû ÷ÿkdèm. Yÿqènúÿhÿnnÿmdÿ dÿ bålÿ ålÿyèrlÿr. Odu vårèrlÿr kè, ÿndoümà àdàmûnû þzön yàndûràsàn. – Àynà qàpûnûnyànûndàkû kràntà tÿrÿf gåtdè. Þnlöyönö ÷ûxàrdûb àsdû.ßlúÿklÿrènè soyunub zèbèl qàbûnà fûrûldàtdû, sonràmàskàsûnû vÿ pàpàüûnû dà ÿlúÿklÿrènèn dàlûnúà gþndÿrdè.ßlènè kràntûn àltûndà yuyub, àzàdlûüà ÷ûxàn dustàq kèmèþzönö dÿhlèzÿ àtdû, Dànöz onun àrxàsûnúà ÷ûxdû. Uzundÿhlèz boyu dànûøàúàq sþz tàpmàdûlàr vÿ màtû-mutu qu-

999

292

rumuø hàldà Àynànûn otàüûnà qàlxdûlàr. Dànöz dèvàndàoturdu. Àynà þlöm fÿrmànû èmzàlàyàúàqmûø kèmè, kþ -nölsöz stolun àrxàsûnà kå÷dè, qÿlÿmènè kàüûzlàrûnöstöndÿ øpàqà kèmè oynàtmàüà bàølàdû.

– Bàøqà nÿ àøkàrlàdûn?– Sàdÿúÿ øèddÿt, zoràkûlûq... – Àynà bàøûnû qàldûr-

màdàn dådè. – Bu gön gÿlÿúÿksÿn?– Hÿ, u÷à-u÷à. Dönÿn gþrsÿydèn Àspàruxun úàvà -

bûnû nåúÿ vårdèm. Buynuzu sûnmûø þközÿ dþnmöødö.U÷urtmàdûüû dàm-dàxmà qàlmàdû, qàpûmnàn bàøqà. Ålÿqorxusundàn hÿrdÿn bèr qàpûmûn àüzûndà èt kèmè höröb,höröb gådèrdè. Kå÷ÿn dÿfÿ onà dådèm dÿ sþzömö,dådèm kè, mÿnè þzömdÿn ÷ûxàrtsà yàtdûüû yårdÿ onudoüràyàúàüàm. O gön dÿ ålÿ vÿzèyyÿtÿ ÷àtdûrdû kè, gèrèbmÿtbÿxdÿn bû÷àüû gþtöröb ÷ûxdûm östönÿ, quyruüunqûsûb qà÷dû. Gÿlmÿdè kè gåúÿ. Ètdè.

– Mÿhkÿmÿ noldu? Qurtàrmàdû mþhlÿtènèz?– Úànûmû boüàzûmà yûüûblàr. "Gåt, bu sÿnÿdè àpàr,

o sÿnÿdè gÿtèr". Dåyèr, àpàrûràm. Dåyèr "èndè dÿ busÿnÿdèn surÿtènè notàrèusdà tÿsdèqlÿt gÿtèr". Dåyèrÿm àkèøè, bunu bèrdÿfÿlèk dåyèn, mÿn dÿ nÿ làzûmdûr yûüûmvårèm. Kèmÿ dåyèrsÿn? Bèlèrÿm kè, umàúàüû vàr, Àzÿr-bàyúànnûdû àxû, àmmà xàmdû, bèlmèr nÿ tÿhÿr dåsèn.Sràüàgön gådÿndÿ tÿngÿ gÿlèb þzöm dådèm kè, kèmÿ nÿqÿdÿr làzûmdû hþrmÿt ålèyÿúÿm, ày hàkèm qàrdàø, èøèbàülûyûn gåtsèn. Úàmûødàn qorxàn úàmûø oürusu özömÿ

293

Vцсal Nuru

bozàrûr kè, sÿn mÿnÿ röøvÿt tÿklèf ålÿyèrsÿn? Utàndûmdåyÿm kè, bu sÿnèn qànûndàdû. Hÿlÿ àl÷àüà bàx, mÿndÿnsoruøur kè, nèyÿ uøàüûn olmàyûb? Kèøèdÿn boøànmàqdànÿ mÿqsÿdèn vàr? Àüzûmà gÿlÿnè mÿdÿnè øÿkèldÿdådèm, yåddè qàtûndàn kå÷dè. Èndè dÿ döøöb tÿrsÿ;söröndörör. Dåmèødè, bèrènúè gön gÿl. Burdàn ÷ûxûb oràgådÿúÿm-gþröm, èndè mÿnè hànsû gådÿr-gÿlmÿzÿgþndÿrèr.

– Èstÿyèrsÿn bèrlèkdÿ gådÿk? – Bèlÿúÿk jurnàlèstsÿn, özö àstàrûnà dþnÿúÿk. Sÿnè

dÿ bèlèrÿm, àsûb-kÿsÿúÿksÿn. – Ålÿlÿrènÿ úûzûüû gþstÿrmÿk làzûmdûr. – Bu dà dözdö. Ènsàn gözÿøtÿ gådÿ-gådÿ àl÷àlûr. – Sÿnè yàtàüà sàlmàq èstÿyèr? Qoy èstÿsèn. Sÿn onà

o özö vår.– Yox bèr... Dÿlèsÿn? – Àynà, mÿnÿ ènàn. Yàxøû olàúàq. Mÿn dåmèrÿm

kè, onà dèzènè à÷, dþøönö à÷. Àllàh vurub o kö÷öyö. Èkèbàølû dànûø, qoy èstÿdèyè kèmè ànlàsûn. Qoy fèkèrlÿøsèn kè,sÿnè þzönÿ bàülàyà bèlèb.

– Bàúàrmàràm. Hànsûsà ÷àqqàl mÿnÿ bàxûb ålÿfèkèrlÿøsèn...

– Àynà, bu tàmàm bàøqà mÿsÿlÿdèr. Sÿn mÿnÿqulàq às. Dådèyèmè ålÿ. Èøènè gþydÿ dözÿldÿúÿk.×àlûøàúàq sÿnè tåz boøàsûn kè, àzàd olàsàn.

– Dànöz, bèrdÿn dàlûmúà döøÿr. Ordà-burdà àüzûnàgÿlÿnè dànûøàr. Ondà gÿrÿk þzömö àsàm.

999

294

– Bÿsdè, uøàqlûq ålÿdèn! Onun èmkànû olmàyàúàqkè, sÿnèn hàqqûndà nÿsÿ dànûøà. Mÿnèm þhdÿmÿ buràx.Gþr, o àl÷àüûn qànûn nåúÿ è÷èrÿm. Èødÿn nåúÿdÿ ÷ûxà -úàqsàn?

– Dþrddÿ.– Hÿlÿ èkè sààt vàr. – Dànöz àyàüà durdu – Mÿnÿ

bàx, èndè bèr bàlàúà èøèm vàr, ordàn dà rådàksèyàyàdÿymÿlèyÿm. Mÿnsèz gåtmÿ.Mÿhkÿmÿnèn qàbàüûndàgþzlÿ. Ordàn dà ÷ûxàndà gådÿrèk bèzÿ. Yàxøû? Sÿnhÿyàtûnû dÿyèømÿlèsÿn. Bèz xànà olmàlûyûq.

– Mÿn dönÿn bèr nÿfÿrlÿ xànà oldum. – Àynà uøàqsÿmèmèlèyè èlÿ Dànözön özönÿ gölömsöndö.

– Doürudàn? Kèmènlÿ? Àxû àndlàrû bèlmèrsÿn? –Dànöz qàølàrûnû döyönlÿyèb, tÿÿúúöblÿ onà bàxdû.

– Þzömlÿ. ßlèmè kÿsmèødèm, qànûmû sömördöm. Dànözön buludlàrû dàüûldû, dumànû ÷ÿkèldè.

Øàqqànàq ÷ÿkèb göldö:– ßlà! Bu o qÿdÿr sàdÿ øåydè kè, hå÷ kèmèn àülûnà

gÿlmÿyèb. Àmmà vàúèbdèr. ßn bèrènúè ènsàn gÿrÿkþzönÿ xànà olà. Àynà, sÿn supårsÿn! Bunu Munèyÿ ÷àt-dûràúàm. O, sÿnèn döøönúÿnÿ vàlåh olàúàq. Bÿlkÿ kètàbàdà sàlàr. Ondà bèlèrsÿn nÿ olàr? Bèlèrsÿn nÿ qÿdÿrbàúûnûn àdû vàr ordà? O vàxtdàn èndèyÿ qÿdÿr bu ènànúàxèdmÿt ålÿyÿn hÿr yånè èdåyànûn möÿllèfènèn àdûnûyàzûblàr.

Dànöz otàqdàn øÿn ÿhvàllà ÷ûxdû. Pèllÿlÿrè pÿn -úÿsènèn u÷undà åndè vÿ àøàüûdà möstÿntèqlÿrlÿ ràstlàødû.Ålyàrû gþrÿn kèmè qànû qàràldû. O, Zàhèdlÿ bÿràbÿrbènàyà gèrèb pèllÿkànà yàxûnlàøûrdû.

295

Vцсal Nuru

– Ooo, sàlàm Dànöz xànûm. – Ålyàr onu qÿrèbÿ bèrèronèyàylà sàlàmlàdû. Dànöz åynè tÿrzdÿ qàrøûlûq vårdè.Tåz dÿ ÿlàvÿ ålÿdè:

– Olmàyà bèldènèz kè, burdàyàm, möÿllèfèn àdûnûdåmÿyÿ gÿlmèsènèz?

– Mÿn sèzènlÿ åvúèk oynàyàúàq qÿdÿr uøàq dåyè -lÿm. – Sönè tÿbÿssömlÿ dådè.

– Hÿ. Mÿn dÿ åvúèyè bþyöklÿrlÿ oynàmàüû så -vèrÿm.

– Yÿqèn kè, måyèdèn øÿkèllÿrènè àrtûq ÷ÿkmèsènèz? –Zàhèd soruødu.

– Èstèyèrsènèz sèzèn dÿ øÿklènèzè ÷ÿkèm? Gåú– tåzlàzûm olàúàq.

– Àrtûq-ÿksèk dànûømûyûn. Måyèdèn øÿklènè ÷ÿk-mèsènèz, yà yox?

– ×ÿkmèøÿm. Nåúÿ bÿyÿm?– ßlà! ßn àzûndàn måyèd yànmàmûø øÿklè ÿldÿ

olàúàq. – Ålyàr kènàyÿylÿ dådè.– Sèz burànû Domnà sobàsû håsàb ådèrsènèz?– Yox, qÿtèyyÿn. – Àmmà ömèd ådèrsènèz kè, yànàúàq. – Dànöz özö -

nö Zàhèdÿ tutdu. – Àxtàrûøûnûzûn nÿtèúÿsè vàr? Jàsmènèngþröntölÿrè sèzÿ bèr sþz dåmèrsÿ, bÿlkÿ mÿnÿ dåyÿr?

– Bèr mÿqàmà ÷àtmûøûq. Ordà hÿr øåy dolàøûqdû.×àlûøûrûq tåzlèklÿ ÷þzÿk. – Zàhèd þzönÿmÿxsus ÿdàsûylàúàvàb vårdè.

– Yÿqèn kè, bèlèrsènèz "Àpokàlèpsès"dÿ Jàsmèn hàq -qûndà màtårèàl gådèb. Èndè oxuúulàrûmûz èøèn nÿtèúÿsènè

999

296

gþzlÿyèr. ×ox xàhèø ådèrÿm, bèr nÿtèúÿ olàndà mÿnÿdÿrhàl xÿbÿr vårèn. Bèz hÿm dÿ polèslÿrèmèzèn zÿh-mÿtènè èøûqlàndûrûrûq àxû. Odur kè, bèr àz ÿllè-àyàqlû olun.

– Dànöz xànûm, – Ålyàr è÷èndÿ øåytàn oynàyànbàxûølàrûnû onà zèllÿyèb soruødu, – Burà ålÿ yàlnûz øÿkèl÷ÿkmÿyÿ gÿlmèødènèz?

Dànöz suàlûn nÿ qÿdÿr yårsèz vÿ uøàqúà olduüununfÿrqènÿ vàrdû. Bèr nå÷ÿ ànlûq kàpètànûn yorüun sèfÿtènÿbàxûb úèddè-úèddè dådè:

– Yox, dådèm bèr þzömö sèzÿ dÿ gþstÿrèm. Gÿ -lÿúÿyènèzè bèlèrdèm.

– Doürudàn? Hàrdàn bèldènèz? – Ålyàr sönè tÿÿú -úöblÿ soruødu.

Dànöz bèr àz Ålyàrûn qulàüûnà ÿyèldè, sèrr östöà÷ûrmûø kèmè sÿsènè qûsdû:

– Mÿn måyèd èyènè hàvàdàn àlûràm. Ålyàr duruxdu. Zàhèd gölöøönö è÷èndÿ boüub

pûqqûldàdû. Sonrà þzönö sàxlàyà bèlmÿdè. Øàqqànàq÷ÿkèb göldö. Dànöz onlàrdàn àràlànûb bènàdàn ÷ûxdû.Ålyàr bèr möddÿt onun àrxàsûnúà àúûqlû-àúûqlû bàxdû,sonrà Zàhèdèn östönÿ ÷ÿmkèndè kè, gölmÿyènè kÿssèn.Àmmà Zàhèd þzönö sàxlàyà bèlmèrdè, bþyrÿklÿrènè tutubuüunmuødu.

– Jurnàlèstdèr dÿ, bålÿ olmàlûdûr. Hàzûrúàvàb. -Bèràz toxtàyûb dådè.

– Doürudàn? Bèlmèrdèm? – Ålyàr gþz-qàøûnû oynà -dûràq kènàyÿylÿ soruødu. Sonrà profåssorun otàüûnà gåt-dèlÿr.

297

Vцсal Nuru

36

***

Sààt båøÿ èølÿmèødè. Àynà mÿhkÿmÿnèn hÿyÿtèndÿvàr-gÿl ådèrdè. Örÿyè hàkèmèn otàüûnà dàrtsà dà, àyàüûgåtmèrdè. Bèr tÿrÿfdÿn dÿ sÿbrè dàøûrdû. Bèr àz kå÷mèødÿmèr tàülû qàpûnûn qàbàüûndà sàrû rÿnglè tàksè dàyàndû.Àrxà qàpûdàn Dànöz döøöb onà yàxûnlàødû.

– Bàüûølà, bèr àz gåúèkdèm. Sààt nå÷ÿdèr? Hÿ, båøÿèølÿyèb.

– Gÿl, bu sààt ÷ûxûb gådÿúÿk. Èndè dÿ dåyÿúÿk èøsààtûm bètèb.

– Dåyÿ bèlmÿz, vàxtà vàr hÿlÿ. Sÿn qàdûnsàn,èstÿsÿn qàrøûndàkû hÿr kÿsè bèr-bèrènÿ vurà bèlÿrsÿn.Onun àülûnû ÷àødûr. – Onlàr qàpûdà duràn polèsènyànûndàn kå÷èb èkènúè mÿrtÿbÿyÿ qàlxdûlàr. Ånlè dÿh-lèzÿ bàxàn qÿhvÿyè özlö qàpûlàrûn östöndÿkè rÿqÿmlÿrèoxuyàràq kå÷èb 52 nþmrÿlè qàpûnû tàqqûldàdûb è÷ÿrègèrdèlÿr. Dànöz hàkèmè gþrÿndÿ þzönö gölmÿkdÿn zorlàsàxlàdû. Hàkèm uzun boüàz, èrè bàø vÿ boyà kèstènÿoxøàyàn bûülû otuz båø, qûrx yàølàrûndà bèr àdàm èdè.Dànözÿ gölmÿlè gÿlÿn onun stolun àrxàsûndàn vÿÿynènÿ ÷èyènlÿrè yåkÿ olàn pånúÿyènèn è÷èndÿn dÿvÿquøu kèmè boüàzûnû uzàdûb, bàøûnû burnunun dèkènÿqàldûrûb, àrûq sènÿsènè qàbàüà vårÿrÿk þzöndÿn möø -tÿbåh oturmàsû èdè. Èlk bàxûødàn gþrönördö kè, àüûr øþh -rÿt xÿstÿsèdèr; onunlà özbÿöz dèvàrdà qàpûsû gözgölö

999

298

økàf qoyulmuødu. O, dànûødûqúà gözgödÿ þzönö nè -zàmlà yûrdû. Bålÿ àdàmlàr sàxtà olduqlàrû ö÷ön àktyor-luüu yàxøû bàúàrûrlàr. Mèmèkàlàrûnû, jåstlÿrènè vÿnètq lÿrènè tÿnzèmlÿmÿklÿ qàrøûlàrûndàkûlàrà tÿsèr göú -lÿrènè àrtûrûrlàr.

Hàkèmèn tÿklèfèndÿn sonrà onlàr èrè stolun qàr -øûsûndà öz-özÿ qoyulmuø stullàrdà oturdulàr. Qàø-qàbàüûn dàn gþrönördö kè, hàkèm Àynànûn tÿkgÿl mÿ dèyèn dÿn nàràzûdûr. Àmmà oynàüàn gþzlÿrènè dÿDànözön özönÿ tàmàrzû qoymurdu.

– Àynà xànûm, – Hàkèm sÿsènè sönè øÿkèldÿ bèr àzyoüunlàødûrdû, sànkè bununlà àüûr àdàm olduüunugþstÿrmÿk èstÿdè. – Sèzèn èøè yånèdÿn ènúÿlÿdèm. Bÿzèsÿnÿdlÿrènèz ÷àtûømûr...

– Sèzè gþrÿndÿ èlk bàxûødàn àdàmà ålÿ gÿlèr kè, sèzxànûmlàrà dÿyÿr vårèrsènèz – Àynà úÿsàrÿtlÿ dådè.

Hàkèm: – ßlbÿttÿ... ßlbÿttÿ bu bålÿdè. Xànûmlàrsûz bèz

nåynèyÿrèk? – O, tåz sþzönö bàøqà tÿrÿfÿ yþnÿltdè. –Mÿnèm borúum onlàrûn hàqqûnû mödàfèÿ ålÿmÿkdè.Hàmûsû ànàdûr, bàúûdûr. Àmmà qànun...

– Hÿ, qànun ànà, bàúû tànûmûr. Åybè yox, tànûmàsûn.Sèz dÿ qànunu qoyun bèr qûràüà. Olsun kèøè vÿ qàdûn. -Àynà ÿlèylÿ onu vÿ þzönö èøàrÿ ålÿdè. – ßvvÿl kèøèbàúàrûüûnû gþstÿrÿúÿk, sonrà qàdûn. Buyurun!

– Àynà xànûm, xàhèø ålÿyèrÿm, èø bàøûndà olduüu -mu nÿzÿrÿ àlàsûnûz.

299

Vцсal Nuru

– Ålÿ mÿn dÿ èø bàøûndàyàm. Gÿlèn ÿvvÿldÿn bàø -làyàq. Sÿnÿdlÿrèmèn hàmûsû dözdör. Bu ö÷önúö dÿfÿdèrkè, boøànmàq ö÷ön sèzÿ möràúèÿt ålÿyèrÿm. Hÿr dÿfÿvàxt vårèrsènèz. Èndè vàxtûm yoxdur. Bu gön o sÿnÿdlÿrÿqol ÷ÿkèn, mþhör vurun, mÿnè àzàd ålÿyèn, sonrà sþhbÿtålÿyÿk. – Àynà ètè bàxûølàrûnû hàkèmèn qàynàyàn gþ-zlÿrènÿ dèkdè. À÷ûq-àydûn gþrönördö kè, hàkèm þzönönÿ qÿdÿr ÿlÿ àlmàüà ÷àlûøsà dà àüzûnûn suyunu yûüàbèlmèr.

Dànöz qàrøûsûndàkû tàmàøàyà lÿzzÿtlÿ bàxûrdû.Àmmà þzönö àxûrà qÿdÿr ofsàytdà sàxlàyà bèlmÿdè:

– Mÿn dÿ sèzèn ö÷ön ÿlèmdÿn gÿlÿnè ålÿyÿrÿm. –Dànözön bàxûølàrû dàhà fösunkàr, dàhà èblèsànÿydè. Oàdàmû dèrè-dèrè yåyèrdè. Dodàqlàrûnûn, tÿbÿssömönönúàzèbÿsè hàkèmè þzönÿ tÿrÿf màqnиt kèmè ÷ÿkèrdè.

Hàkèm qàrøûsûndà bÿrq vuràn qàdûnlàrà bàxdûqúàbåynèndÿ nÿyèsÿ gþtör-qoy ålÿdè. Tåz-tåz dÿ gözgöyÿbàxdû. Nÿhàyÿt, bèr àz dà sÿrbÿstlÿødè:

– Nåúÿ yÿnè nÿ èstÿsÿm?Dànöz Àynàdàn qàbàq dèllÿndè:– Hÿr kÿsèn èstÿdèyè øåylÿr vàr. – Bèr àz nàzlàndû. –

Ålÿ bèzèm dÿ. Bàxûn, èøèmèzdÿ qànunsuzluq olmàdûüûnû÷ox gþzÿl bèlèrsènèz, bèz dÿ hÿm÷ènèn. Bèr qàdûnûmÿnàsûz yårÿ söröndörmÿklÿ kèøèlèyè gþstÿrmèrlÿr.Bàøqà èølÿr dÿ vàr bundàn þtÿrè. Gÿlèn bålÿ dànûøàq, sèzþhdÿnèzÿ döøÿnè ådèn, bèz dÿ qàrøûlûüûnû gþstÿrÿk.

– Xànûm, dåyÿsÿn sèz kèmèn qàrøûsûndà oturdu -

999

300

üunuzu unutmusunuz? – Hàkèm bèr nåúÿ ànlûq susdu. –Mÿn èndè qol ÷ÿkÿ bèlmÿrÿm.

– Nÿ dànûøûrsûnûz? Sèzèn kèmè øÿxsèyyÿtè unutmàqolàrmû? Bèr àz sÿrbÿstlèk èstÿyèrèk. – Àynà Dànözdÿnsonrà bèr àz dà örÿklÿndè. – Sèzèn dÿ èø vàxtûnûz bètèr.Dènúÿlmÿk làzûmdûr .

– Hÿ, ÿlbÿttÿ. – Hàkèm nÿsÿ àxtàrûrmûø kèmè qàr -øûsûndàkû kàüûzlàrû ÷àøqûnlûqlà åøÿlÿdè. Hèss olunurdu kè,qÿtè qÿràrà gÿlmÿk ö÷ön vàxt qàzànûr. Nÿhàyÿt bàøûnûqàldûrdû:

– Bu gön mÿnèm ö÷ön ÷ox ÷ÿtèn olub. ßsÿblÿrèmgÿr gèndè. Bèrènè àxûr kè, è÷ÿrè àtdûrdûm gåtdè. Sèzdÿnyàrûm sààt qàbàq burdà Vyåtnàm möhàrèbÿsè èdè. Bålÿbàxûràm kè, dþyöødÿn ÷ûxàn qÿhrÿmànà doürudàn dàdènúÿlmÿk làzûmdûr.

Àynà dà, Dànöz dÿ ÿmèn oldulàr kè, bu úàvàn oülànàüzûnûn qàytànûnû tutmàüû bàúàrmûr. Bu uøàqlûqxàsèyyÿtèdèr. Onu hå÷ bèr vÿzèfÿ dözÿldÿ bèlmèr.

Hàkèm stolun àrxàsûndàn qàlxdû:– Xànûmlàr, bèr àz ÷þldÿ gþzlÿmÿlè olàúàqsûnûz. Onlàr àyàüà durub otàqdàn ÷ûxdûlàr. Hàkèm dÿ on-

làrûn àrxàsûnúà ÷ûxûb, qàpûnû à÷àrlà bàülàdû vÿ bèr nåúÿqàpû kå÷èb sol tÿrÿfdÿkè otàüà gèrdè.

– Gþrörsÿn nÿ sûyûqdûr? Zÿhlÿm gådèr dÿ bålÿkèøèlÿrdÿn. – Dànöz Àynàyà dådè. – Noldu, bÿs sÿnÿdlÿrdöz dåyèldè? O hÿlÿ bàøûnà gÿlÿn oyundàn xÿbÿrsèzdè.

– Xÿúàlÿtèmdÿn körÿyèm sudur. Þlöb yårÿ gè -rèrdèm.

301

Vцсal Nuru

– Yàxøû, yàxøû. Uøàq dåyèlsÿn kè. Hàmûnû mÿülubålÿmÿk ö÷ön bèrènúè þzönÿ qàlèb gÿlmÿlèsÿn. Kàüûzû àlÿlènÿ, qàlànû mÿnlèkdèr.

Bèr àz kå÷mèø hàkèm otàqdàn ÷ûxdû. Höndör boyunuvÿ yàràøûüûnû qàdûnlàrà mànåkån kèmè øÿstlÿ yårèyÿrÿknömàyèø åtdèrèrdè. Qàpûnû à÷ûb úèddè qàø-qàbàqlà qàdûn-làrû è÷ÿrè dÿvÿt ålÿdè. Hÿrÿ þz yårènÿ sàhèb ÷ûxdû.

– Àynà xànûm, èøènèz àrtûq hàzûrdûr. Sÿnÿdlÿrènèznègàh èdàrÿsènÿ gþndÿrèlÿъÿk. Àrtûq boøànmûø sàyûlûr -sûnûz.

– Sÿnÿdè èndè gÿtèrÿúÿklÿr?– Yox. Qûzlàr gådèblÿr. Sàbàh dà bàyràm olduüu

ö÷ön èø gönö dåyèl. Odur kè, ö÷önúö gön gÿlèb kàüûzûàpàrà bèlÿrsènèz. Yà dà zÿnglÿøèb bèr yårdÿ gþröøÿrèk.Vårÿrÿm.

Àynà þzönö mÿúbur ålÿdè kè, tÿmkènlè olsun: – Sèzÿ ènànûm?– Àyûb olàr. Mÿn hÿr hàldà kèøèyÿm. – o xösusè

vurüuylà dådè, – Dådèm, qurtàrdû. Þzönöz gþrdönöz kè,èmzàlàdûm. ßgÿr qûzlàr ordà olsàydûlàr, ålÿ bu gön dÿàlàrdûnûz.

– Åybè yox. Sèzÿ ènànûrûq. – Dànöz Àynànûqàbàqlàdû.

Hàkèm úèddèlèyènè ètèrdè vÿ sàdÿlþhvúÿsènÿ gölöm-söndö:

– Hÿ... Èø vàxtû bètdè. Xànûmlàrû qonàq ålèyèrÿm.Boøànmàüûnûzû qåyd ålÿmÿlèyèk. – Hàkèm þzönö ålÿgþstÿrdè kè, guyà bu qàdûnlàr onun làp uøàqlûqdostlàrûdûr. Onun bu hÿrÿkÿtè qåyrè-èxtèyàrè oldu.

999

302

– Sèzèn àèlÿnèz vàr? – Dànöz èøvÿylÿ soruødu.– Hÿ. – Hàkèm suàlûn nÿ mÿqsÿdlÿ vårèldèyènè àn-

làmàdûüû hàldà úàvàblàndûrdû. – ×ox pàkèzÿ. Otàqdàn bèrlèkdÿ ÷ûxdûlàr. Hÿyÿtÿ döøÿnÿ qÿdÿr

Dànöz hàkèmèn àülûnû bàøûndàn àldû. Hÿttà zàràfàtlàøûbgöldölÿr dÿ. Hàkèm màøûnûn àrxà qàpûsûnû à÷dû kè, qàdûn-làr ÿylÿøsènlÿr. Làkèn Dànöz kènàyÿlè tÿbÿssömöylÿqàrøûlàødû.

– Àynà hÿlÿ ÿrlè qàdûndûr. Sÿnèn màøûnûnà oturàbèlmÿz. Ö÷önúö gön gþröøÿrèk.

Hàkèm ÿlàúsûz hàldà qàpûnû þrtdö vÿ þzönö sûndûr-màdàn:

– Yàxøû, ö÷önúö gön. – dådè, – Sÿbèrsèzlèklÿ gþz -lÿyÿúÿyÿm.

– Ålÿ mÿn dÿ. – Àynà bàøûnû ÷åvèrèb dådè vÿDànözön qolunà gèrdè. Dàyànàúàüûnà tÿrÿf gåtdèlÿr.Hàkèm àú qurd kèmè onlàrûn àrxàsûnúà àüzûnûn suyunuàxûtdû vÿ båynèndÿ qàrmà-qàrûøûq øåytànè fèkèrlÿroyàndû.

303

Vцсal Nuru

37

***

Úàvàd gþzönön yàøûnû sàxlàyà bèlmèrdè. Özönökàfånèn èrè øöøÿlÿrèndÿn ÷þlÿ tutmuødu kè, yàxûnstoldàkûlàr gþrmÿsèn, àmmà hàmû duyuq döømöødö vÿMÿlÿk àltdàn-àltdàn onlàrà bàxûb pû÷ûldàyànlàrà gþzqoyurdu. Ålÿ bèl Úàvàdà örÿyènè boøàltmàüà èmkànyàràdûrdû, àmmà onun è÷èn-è÷èn àülàmàsû, yànàüûnàsözölÿn gèlÿ-gèlÿ yàølàr bètÿnÿ oxøàmûrdû. Mÿlÿyèn onàvårdèyè dÿsmàllà gþzönön, burnunun suyunu sèldèkúÿyånÿ dàmûrdû. Bÿlkÿ dÿ utànmàsàydû hþnkörÿrdè,qûøqûràrdû, yà dà qàrøûsûndà qàdûn oturmàsàydû durub÷þlÿ ÷ûxàrdû.

Mÿlÿk qàrsonà su sèfàrèø vårdè vÿ qàrson qà÷àràqbàrûn àrxàsûnà kå÷èb gÿtèrdè. Försÿtdÿn èstèfàdÿ ådèbÚàvàdà yàxûndàn bàxdû, hàmû kèmè onà dà màràqlûydûkè, bu úàvàn oülàn nèyÿ ènèldÿyèr, nèyÿ gþzönön yàøû sålolub gådèr?

Bèr nåúÿ dÿqèqÿdÿn sonrà Úàvàd bèr àz toxtàdû vÿtètrÿk sÿslÿ:

– Otålè yàndûràúàm! – dådè. Mÿlÿk àstàdàn vÿ tÿmkènlÿ:– Dÿlèsÿn? Olmàz. – Olàr, olàr! – Sÿnè tutàúàqlàr. Hå÷ nÿ söbut ålèyÿ bèlmÿzsÿn. – Úÿhÿnnÿm olsun söbut. – Úàvàd qûzàrmûø vÿ èn-

tèqàm hèssèylÿ bÿrÿlÿn gþzlÿrènè Mÿlÿyÿ dèkdè.

999

304

– Hå÷ bèlèrsÿn þz ÿlènlÿ såvdèyèn qûzû kèmÿsÿ vår-mÿk nÿ dåmÿkdè? Mÿn onu Jàsmènÿ gþrÿ ålÿdèm.

– Bàøà döøörÿm sÿnè. O, þzö dÿ bèlèrdè kè, ànúàqpulun göúönÿ uøàüû olà bèlÿrdè.

– Mÿn bunu bålÿ qoyà bèlmÿrÿm. Qoy làp mÿnÿþmörlök vårsènlÿr.

– Dèldÿ dåmÿk àsàndû. Bèz hÿlÿ söbut ålÿmÿlèyèk.Bèr dÿ Jàsmènèn úÿsÿdè yànàn kèmè, o àdàm èzlÿrè dÿyàndûrûb.

– Mÿn dÿ onu tàpûb yàndûràúàm. – Bèr àz àüûllû olmàq làzûmdû. ßvvÿl hÿmèn àdàmû

tàpmàlûyûq, sonrà kþrpÿnè. Burdà bèr èø vàr. – Mÿlÿksusdu. Úàvàd özönö pÿnúÿrÿdÿn qopàrdûb ÷àtûlmûøqàølàrûylà qûzà bàxdû. – Onun ö÷ qûzû vàrsà, dåmÿlè bukþrpÿ onun vàrèsèdèr. Gþzlÿmÿlèyèk...

– Nÿ gþzlÿmÿk? Mÿn otålè yàndûràúàm. Hå÷ nÿgþz lÿmÿk fèkrèndÿ dåyèlÿm.

– Bàøà döø, bèz gþzlÿmÿlèyèk. Qoy uøàüû rÿs-mèlÿødèrsèn. Àtàlûüûnû, soyàdûnû vårsèn. Bèz dÿ uøàüûoüurlàyàrûq. Otålènè yàndûrmàq nÿyènÿ làzûmdûr? Bÿlkÿålÿ bèr àdàmdûr kè, otålèn yànmàsû våúènÿ dÿ olmàyàúàq.Gådèb bàøqà otåldÿ èølÿyÿúÿk.

– Ondà onun þzönö yàndûràúàm, åvènè yàndûràúàm.– Olmàz, Úàvàd, olmàz. Onun qûzlàrûnûn, àrvàdûnûn

nÿ gönàhû? Úàvàd ÷àrÿsèzlèklÿ bàøûnû ÿllÿrènèn àràsûnà àldû.

Hèrsèndÿn nåúÿ ÿsèrdèsÿ ÷èyènlÿrè qàlxûb – ånèrdè. Bu àn

305

Vцсal Nuru

Mÿlÿk dÿ àràdàkû försÿtdÿn èstèfàdÿ ålÿyèb nÿyèsÿbåynèndÿ vuruødururdu.

Úàvàd bàøûnû qàldûrûb qÿtèyyÿtlè bàxûølàrûnûMÿlÿyèn döøönúÿlè gþzlÿrènÿ dèkdè.

– Mÿn o àdàmû tàpàúàm. Yårèn dåøèyèndÿ dÿ olsàtàpàúàm.

– Sÿn àdàmû tàp mÿnÿ vår, mÿn dÿ uøàüû tàpûm.– Uøàüû mÿnÿ vårÿrsÿn. – Úàvàd båynèndÿ qorxunú

bèr plàn hàzûrlàyûrmûø kèmè gþzlÿrènè bèr àz qûyûb dådè:– Bàx bålÿ àüûllû ol, dåyèm hÿ. Uøàq sÿnèndè. – Sÿn nèyÿ Jàsmènlÿ bu qÿdÿr màràqlànûrsàn?– Bu sèrrdè.– Mÿxfè èdàrÿnèn àgåntèsÿn?– Sèrrdè. Bålÿ øåylÿrlÿ båynènè yormà, fèkèrlÿø

gþrÿk bu àdàm otåldÿ kèm olà bèlÿr?

999

306

38

***

Åvdÿydèlÿr. Dànöz Àynàyà östönÿ qûrmûzû hÿr-flÿrlÿ "År-ÅØ" yàzûlmûø qàrà özlö bèr kètàb vårmèødè.Munè hÿmèn kètàbû "Ruppèø"èn åynè àdlû bþlömöndÿntÿrúömÿ åtmèødè. Kètàbdà hàmèlÿ qàdûnlàrûn bèlmÿsèvàúèb olàn øåylÿr, doxsàn qànun, doqquz ÿsàs duà vÿxànàlûq hàqqûndà hÿr øåy yàzûlmûødû.

Àynà kètàbû ÿlèndÿ ålÿ tutmuødu kè, ålÿ bèl bu kè -tàbdà onun bötön gÿlÿúÿyè vÿ kå÷mèøè yàzûlûb. Su kèmèè÷mÿk èstÿyèrdè kètàbû. Àmmà bèlmèrdè hàrdàn bàølàsûn.– odur kè, vÿrÿqlÿyèrdè. Gþzö sàtàøàn àyÿlÿrè mûzûltû èlÿoxuyur:

"Zÿèf olduüunu döøönÿn qàdûn mÿülubdur.Qörurundàn yàpûøàn yûxûlmàz. Ö÷ qàpûnû bàülû sàxlà: Øÿrÿfènè, nàmusunu, vèúdànûnû.Bÿøÿrèyyÿt ànàdàn vÿ þvlàddàn èbàrÿtdèr. Bötön gþzÿllèklÿr qàdûndàn bàølàyûr. Qàdûn dönyànûn quruúusu, kèøè u÷urdànûdûr. Qul olmà, ortàq ol.Kèøènèn olàn hÿr øåyèn yàrûsû sÿnèndèr. Hàqqûnû yådèrdènúÿ yà þl, yà þldör. Xàènèn qànûnû è÷, vårdèyènè yåmÿ. Xàènÿ xàènlèklÿ dåyèl, làyèq olduüuylà úàvàb vår. Sÿnè hÿzzèn qurbànûnà ÷åvèrÿnè qurbànûn ålÿ.

307

Vцсal Nuru

Hÿzzÿ qurbàn olàn qàdûnlàr xàènlÿrdè. Onlàrdànolmà.

Qàdûn olmàsàydû dönyà boø qàlàrdû. Sÿn dönyànûdoldurduüun ö÷ön zàmàn dàyànmûr.

Bötön ÿzàblàrà dþz, àl÷àlmà. Yàrû olduüunu bèl vÿ yàrû olànlà bötþvlÿø. ßdàlÿtèn bèrlÿødèyè yårdÿ bötþvlök vàr.Hÿzzèn yolu xàènlèyÿ àpàrûr.Örÿyènè vÿ bÿtnèndÿn ÷ûxànû qoru, o sÿnèn ÿn zÿèf

yårèndè. Qorxulu olàn þlöm dåyèl, àl÷àlmàqdûr.Fàhèøÿ tànrû÷àlàrà èbàdÿtèn bàüûølànmàzdûr.Qàdûnsàn, yårèn bàødàdûr, fàhèøÿsÿn yårèn yoxdur. O kÿs kè fàhèøÿdèr, onu þzöndÿn sàymà " ...Àynà bàøûnû qàldûrûb gþrdöyö gþzÿllèkdÿn vàlåh

olmuø àdàm kèmè Dànözÿ bàxdû:– Bunu nèyÿ mÿnÿ gþstÿrmèrdèn?– Ènànàsúàüûnà ömèd ålÿmèrdèm, hÿkèm. – Dànöz

Àynànûn özöndÿkè màràqdàn mÿmnun hàldà gölöm-söndö. – Hÿlÿ o bèrèlÿrènè oxu, dÿhøÿtÿ gÿlÿúÿksÿn. Hå÷bèr dènè kètàbdà bunlàr olduüu kèmè yàzûlmàyûb.Bÿzèlÿrèndÿ bèr àz dÿyèødèrèlèb. Qàdûn kèøèyÿ boyunÿymÿyÿ mÿúbur ådèlèr. Onun östöndÿ kèøènèn hàkèmlèyètÿblèü ådèlèr. Guyà Àllàh bålÿ buyurub. Ondà bu àllàhûnnÿyè ÿdàlÿtlèdèr? Ènsànûn èkèsènè dÿ åynè yàràdûb, sonràbèrènè o bèrènÿ qul ålÿyèr? Hÿttà bÿzè dènlÿrdÿ, möqÿd-dÿs sàyûlàn kètàblàrdà qàdûn son dÿrÿúÿ ÿskèldèlèr.

999

308

Doürudur, Hÿzrÿtè Musà fàhèøÿlèyèn qàrøûsûnû àlmàüà÷àlûøàn påyüÿmbÿr olub. Hÿttà "Tþvràt"dà bålÿ bèr àyÿdÿ vàr: "Qàdûnûndàn bàøqàsûnà bàxmà". Àmmà Yàqubpåyüÿmbÿrèn oülu Råubånèn kètàbûndà bålÿ dåyèlèr:"Qàdûnlàr pèsdèr. ×önkè onlàrûn kèøè qàrøûsûndà durmàüàgöúlÿrè ÷àtmàz. Bunà gþrÿ dÿ hèylÿ vÿ fètnÿ tþrÿdÿrÿkkèøènè torà sàlàrlàr. Bålÿ göúlÿ ÿldÿ ådÿ bèlmÿdèklÿrèkèøènè àldàdûb mÿülub ådÿrlÿr ".

– Bunu åøètmÿmèødèm. – Hÿlÿ bu nÿdèr kè? Yÿqèn kè, Håsèdosun àdûnû åøèt-

mèsÿn?– Hÿ. Yunàn mèfologèyàsûndàkû påyüÿmbÿr.– Hÿ. Hÿlÿ o vàxt gþr nÿ sàrsàqlàyûb. Dåyèr: "Gåyènèb, bÿzÿnèb, àyàüûnû qàldûrûb, àülûnû àlmàsûn qàdûn.Gþzö xÿzènÿndÿdèr, sÿnÿ dèllÿr tþkÿrkÿn. Yà qàdûnà gövÿndèn, yà dà oüruyà, bèrdèr.Qàdûn yår özöndÿ ÿn àmànsûz qàtèldèr".– Sþz tàpmûràm. – Àynà màràqlà dolu gþzlÿrènè

Dànözdÿn ÷ÿkÿ bèlmèrdè.– Màràqlûdûr kè, bu sþzlÿr, èttèhàmlàr dàhà ÷ox

tànrû÷àlàr dþvrönÿ àèddèr. – Dànöz dådè.– Hÿ. Tànrû÷àlàr hàqqûndà oxumuøàm. – Àynà

bàøûnû yållÿdè.– Qÿdèm Måsopàtomèyàdà, Øumårlÿrdÿ mèllÿtèn

tànrû÷àlàrà èbàdÿt åtdèyè, fàhèøÿlèyèn möqÿddÿs sàyûldûüûbèr vàxtdà bèr qrup qàdûnlàr Lèlèzÿ pÿnàh àpàrûrdû. Son-

309

Vцсal Nuru

ràlàr "Lèllut" àdlàndûrdûqlàrû Lèlèzè kèøè kàhènlÿr øÿr,xÿstÿlèk, vàmpèr tànrû÷àsû ålàn ålÿdè. Àmmà Ànàyàènànànlàr bu gönömözÿ qÿdÿr gÿlèb ÷ûxdû.

– Hÿ, o vàxt làp bèàbûr÷ûlûq olub. Fàhèøÿlèyè nåúÿdÿ möqÿddÿs sàyûrmûølàr? Hÿttà, kèøèlÿr dÿ bàyràmlàrdàfàhèøÿlèk ådèrmèø. Nÿ èdè onlàrûn tànrû÷àlàrûnûn àdû?Yàdûndà dåyèl? Èrè dþølö böt...

Dànöz kènàyÿlè tÿbÿssömlÿ bàøûnû yûrüàlàdû:– Ènànnà. Øumårèn nÿøÿsè. Onlàr håsàb ådèrdèlÿr kè,

qàdûnlà yàtmàq Tànrû÷àyà qovuømàqdûr. Onà gþrÿ dÿfàhèøÿ qàdûnû möqÿddÿs sàyûlûrdû. Tànrû÷àylà kèøènèntÿmàsûnû qururdu.

– Gþrörsÿnmè, qàdûnlàr ÿslèndÿ kèøèlÿrèn àlÿtè,vàsètÿsè olduqlàrûnû hå÷ àüûllàrûnà dà gÿtèrmèrdèlÿr.

Dànöz sþzön mÿtlÿbÿ gÿlmÿsèndÿn mÿmnun hàldàdàvàm ålÿdè:

– ßlbÿttÿ. Lèlèz tànrû÷àsûnà èbàdÿt ådÿnlÿr èsÿ bun-làrdàn fÿrqlÿndè. Yÿnè, gþzlÿrè à÷ûldû. Àmmà nÿzÿrÿ -÷àrpàúàq dÿrÿúÿdÿ dåyèldè, Tÿsÿvvör ådÿndÿ àdàmûnbàøûnà hàvà gÿlèr. Hÿr yår fàhèøÿxànà. Kèm hàrdà èstèyèrorà yûxûlûr. Bålÿ dÿhøÿt olàr? Bununlà möbàrèzÿ àpàr-màq olàr? Kèøèlÿr àüûzlàrûndàkû yàülû tèkÿnèn ÷ûxmàüûnàèmkàn vårÿr? Þzö dÿ kràl hàkèmèyyÿtè, kèlsÿ qànunlàrû.Mÿbÿdlÿr. Tÿsÿvvör ådèrsÿn dÿ, ÿn hþrmÿtlè mоnàрx dàbàyràmdà fàhèøÿlèk ådèr. Qàdûn kèmè ortàyà ÷ûxûr. Musàqþvmönö bu rÿzàlÿtdÿn xèlàs ålÿmÿk ö÷ön èllÿrlÿmöbàrèzÿ àpàrûb. Bu ÿsl åpèdåmèyà olub. ßsl håyvàn

999

310

hÿyàtû. Gþrönör, bu úÿhÿnnÿmdÿn ràzû èdèlÿr. Onà gþrÿdÿ ortàyà yånè bèr tànrû÷à ÷ûxàrtdûlàr o dþvrdÿ. Þzö dÿÿn dÿhøÿtlèsènè.

– Àstàrtå? – Tþvràtûn "Hàkèmlÿr" bþlömöndÿ dÿ vàr: "Rÿbbè

buràxûb Bààlå vÿ Àstàrtåyÿ èbàdÿt åtdèlÿr."Àynà øökrànlûqlà dådè:– Nÿ yàxøû kè, o dþvrlÿrdÿ doüulmàdûq. – Hÿ. Bèlèrsÿn, gþrönör kèøèlÿrèn àülûndà hÿlÿ dÿ o

xölyàlàr, o xÿstÿ höúåyrÿlÿr, nÿ bèlèm, àxmàq-àxmàqfèkèrlÿr qàlûb. Bÿlkÿ dÿ, gånåtèk kå÷èb bu vèrus. Kèøèlÿrèndè dÿ qàdûnà yàlnûz yàtàq pàrtnyoru kèmè bàxûrlàr.Èndè dÿ qàdûnû àlÿt kèmè gþrörlÿr. Àüûllàrûndàn ànúàqsàhèblèk kå÷èr.

– Hÿ, vàllàh, döz dåyèrsÿn. Bålÿ bàxàndà øöurlàrdà÷ox øåy dÿyèømÿyèb. Yånÿ dÿ håyvànè hèsslÿr, èt hÿyàtû. –Àynà tÿÿssöflÿ bàøûnû yållÿdè.

– Bàx, o dþvrdÿ Lèlèz bunun ö÷ön oyànmûødû.Àmmà bÿzè kètàblàrdà onun àdû nèfrÿtlÿ ÷ÿkèlèr. "Kàb-bàlà"dà dàhà ÷ox lÿnÿtlÿnèr. Àxû Lèlèz, Ènànnànûn,Bààlånèn, Àstàrtånèn rÿqèbè èdè. Tÿbèè kè, o dþvrdÿ Lèlèzÿèbàdÿt ådÿnlÿr àz olub. Fàhèøÿ tànrû÷àlàr kèøèlÿrèn àüûz -làrûnûn dàdlû tèkÿsè èdè, àüûzlàrûndàn ÷ûxmàüà qoyàrdû -làrmû? Lèlèzÿ èbàdÿt ådÿnlÿr dÿ monàrxlàr tÿrÿfèndÿntÿqèb ådèlèrdè, yàndûrûlûrdû.

– Nèyÿ? – Àynà màràqlà soruødu. – Nåúÿ yÿnè nèyÿ? Onlàr ÿsl tànrû÷àlàrà dþnök hå -

311

Vцсal Nuru

sàb ådèlèrdèlÿr. Kèøèlÿrè tÿmàsà gèrmÿyÿ qoymurdulàràxû.

– Hÿ. Àràyà bèr nå÷ÿ ànlûq sökut ÷þkdö. Dànöz nÿyèsÿ

xàtûrlàyûrmûø kèmè àyàüà durub kètàb rÿfènÿ yàxûnlàødû.Qàlûn bèr kètàb gþtöröb, vÿrÿqlÿyÿrÿk Àynànûn yànûndàoturdu vÿ à÷dûüû sÿhèfÿnè onà gþstÿrdè.

– Burà bàx, gþr "Tþvràt"dà nÿ dåyèr. Bu "Yårà -måyà" båødèr. – oxuyur, – "Sÿnè nåúÿ bàüûølàyûm? Oü -lànlàrûn mÿnè tÿrk ålÿdèlÿr. Èlàhè olmàyànlàrà öztutdulàr. Fàhèøÿlÿrèn åvlÿrènÿ dÿstÿ-dÿstÿ gåtdèlÿr. Bà -øûboø, àyüûr olub þz qonøulàrûnûn àrvàdlàrûnà kèønÿdèlÿr.Mÿn bunlàrû bèlmèrÿmmè? Rÿbb dåyèr: mÿn bålÿ bèrmèllÿtdÿn þú àlmàràmmû?" – Dànöz Àynànûn özönÿbàxdû.

Àynà bàøûnû yållÿyÿrÿk:– Hÿ, – dådè, – "Quràn"dà Lut dþvrö dÿ vàr. Bun-

làrûn qûrûlmàsû...– Bu kètàbdà xoøumà gÿlÿn sþzlÿrdÿn bèrè dÿ

budur: "Mÿnè àxtàrûn, yàøàyàrsûnûz". Bu pàklûüà÷àüûrûødû. Pàklûq möqÿddÿslèkdèr. Ànàmûz dà mÿhz bupàklûüà ÷àüûrûr bèzè. Yÿnè, bèz fàhèøÿ dåyèl, möqÿddÿsolmàlûyûq. "År-ÅØ"dÿ hàmû bÿràbÿrdèr, xÿyànÿt bèr-mÿnàlû lÿnÿtlÿnèr- èstÿr kèøè, èstÿr qàdûn. Lèlèz xÿyànÿtèàl÷àltmàq vÿ àl÷àlmàq sàyûr. – Dànöz susub döøönmÿsèö÷ön Àynàyà försÿt vårdè.

999

312

Àynà kètàbûn såhrènÿ döømöødö. Sÿhèfÿlÿrè ÷åvèrèr,èlk bàxûødàn dèqqÿtènè ÷ÿkÿn ÷ömlÿlÿrè oxuyur, tÿkràrnþvbÿtè sÿhèfÿyÿ kå÷èrdè. Øÿkèllè sÿhèfÿlÿrÿ ÷àtdû.×åvèrdèyè sÿhèfÿdÿ èlk gþrdöyö øÿkèldÿn dèksèndè vÿþzönö ètèrdè. Àz qàldû kètàbû ÿlèndÿn tullàsûn.Hÿyÿúàndàn örÿyè ÿsdè. Rÿngè dÿyèødè. Dànöz onunözöndÿkè qÿfèl qorxu vÿ hÿyÿúàn èfàdÿsènè gþrdö:

– Noldu, ày qûz? Àynà göúlÿ udqundu. Þzönö ÿlÿ àlûb:– Bu kèmèn øÿklèdèr? – Kètàbû onun özönÿ tutub

soruødu. Øÿkèldÿ èrè qànàdlàrû olàn bèr qàdûn èdè. O,yoüun bèr budàqdà ÷þmbÿlèb oturmuødu. Àyàüûnûn vÿÿlènèn qàrà úàynàqlàrû èlÿ oturduüu budàqdàn tutmuødu.

– Bàxûm. Hÿ, bu? Lèlèzdèr. – Dànöz hÿvÿslÿ dådè. –Ànàmûz.

– Lèlèz? Olà bèlmÿz? Mÿn bunu gþrmöøÿm. – Àynàdöøönúÿlè hàldà gþzlÿrènè Dànözön özönÿ dèkdè. – Tåz-tåz gþrörÿm. Pÿnúÿrÿdÿ... øöøÿdÿ... nÿ bèlèm. ...gþrdöm.

– Tÿlÿbÿ vàxtû gþrmösÿn? "Tþvràt"dà vàr, "Kàb-bàlà"dà dà. Dåy bàx, burdàkû øÿkèldÿn, àyàq östÿ durubbÿdÿnènÿ èlàn dolànûb...

– Yox kètàbdà dåmèrÿm. Mÿn onu bèrènúè dÿfÿSàrànûn otàüûndà pÿnúÿrÿdÿ gþrmöødöm.

Dànözön gþzlÿrè Àynànûn özöndÿ bþyödö. – Sàrànûn otàüûndà olàndà pÿnúÿrÿdÿn àøàüû

bàxdûm... – Àynà sèrr à÷ûrmûø kèmè àstàdàn dèllÿndè, –Sÿn øÿkèl ÷ÿkèrdèn. Sonrà øöøÿdÿ ÿl èzè gþrdöm – ÷þl

313

Vцсal Nuru

tÿrÿfdÿn. ßlèn sèyèrèlÿn èzè èdè. ßyèldèm kè, dèqqÿtlÿbàxàm. Øöøÿnèn o bèrè tÿrÿfèndÿn hÿmèn bu sèmàmÿnèmlÿ burun-burunà durdu. Þdöm qopdu. Onà gþrÿdÿ otàqdàn qà÷dûm. Fèkèrlÿødèm kè, hàllösènàsèyàdûryÿqèn. Bèr dÿfÿ dÿ...

...àvtobusun øöøÿsèndÿ dÿ gþrmöøÿm. Bålÿ ÷åvrèlèbbàxàndà bèr dÿ gþrdöm o dà mÿnÿ bàxûr. Àvtobus tunålÿgèrÿndÿ. Mÿn dåyèrdèm, bunlàrûn hàmûsû yorüun-luqdàndûr. Qàràbàsmàdûr. ßsÿblÿrèm korlànûb dåyèrdèm.Åvdÿ hÿr gön möhàrèbÿ, èødÿ gÿrgènlèk. Bunà båyèndþzÿr? Mÿn bu sèmànû gþrmöøÿm, Dànöz. Ènànûrsàn? –Àynà hÿyÿúàndàn sþzlÿrè bèr-bèrènÿ göúlÿ bàülàyûrdû.Dànûødûqúà fèkrè dàüûlûrdû.

Dànöz hÿlÿ dÿ hèpnoz olmuø hàldà onà bàxûrdû.Nÿhàyÿt dèllÿndè:

– Àynà, sÿn nÿ dànûøûrsàn? Lèlèz sÿnèn gþzönÿgþrönöb?

– Mÿn nÿ vàxt gÿrgèn olsàm o hànsûsà øöøÿdÿnmÿnÿ bàxûr.

– Yox, sÿn mötlÿq Xànàylà dànûømàlûsàn. O, bun-làrû åøètsÿ... Nèyÿ èndèyÿ qÿdÿr dåmèrdèn?

– Nÿ dåyÿydèm. "Mÿn dÿlè olmuøàm, øöøÿlÿrdÿruh gþrörÿm, sèmà gþrörÿm..." Jàsmèndÿn úànûm göúlÿqurtàrûb. O dà qurtàrmàyûb åy, bÿdÿnèmÿ gèrèb. Gþzömgþrÿ-gþrÿ bÿdÿnèmÿ gèrdè.

Èndè dÿ yàdûmà döøÿndÿ ÿtèm örpÿnèr. – Dànözönbàxûølàrûndàn Àynà èstÿr-èstÿmÿz bèr àz sûxûldû. – Nèyÿålÿ bàxûrsàn?

999

314

– Àynà, doürudàn o sÿnèn gþzönÿ gþrönör? Nÿsÿdåyèb?

– Yox. Bèr dÿ kè, mÿn èndèyÿ qÿdÿr Lèlèz tànûyûrdûmkè, bèlÿm gþrdöyöm kèmdèr? Durub øöøÿdÿ gþrdöyömÿdåyÿúÿyÿm kè, sàlàm! Nåúÿsÿn? Àdûn nÿdèr? Nÿèstÿyèrsÿn? Hÿlÿ o qÿdÿr dÿ hàvàlànmàmûøàm àxû.Qûràqdàn bàxàn mÿnÿ nÿ dåyÿr?

– Kèm nÿ dåyÿr, úÿhÿnnÿmÿ dåsèn. Sÿn onugþrÿndÿ dànûømàüà ÷àlûø. Xànà dåyèrdè kè, Lèlèz èkè úörqàdûnûn gþzönÿ gþrönÿ bèlÿr. Bèrè bÿdÿnènÿ gèrÿbèlÿúÿyènÿ, bèrè dÿ ruhunu àlà bèlÿúÿ... – ålÿ bèl sþzDànözön àüzûndàn ÷ûxdû vÿ o påømàn oldu. Qÿfèl yàdûnàdöødö kè, Àynà hàmèlÿdè vÿ o èstÿmÿdÿn Àynàyàþlÿúÿyènè xÿbÿr vårdè. Bunu dà bèlèrdè kè, bu þlömqà÷ûlmàzdû. ×önkè, Àynà bu gönÿ qÿdÿr Lèlèzènnèøànÿsènè östöndÿ gÿzdèrmÿmèødè.

Ortàlûqdàkû muzåy sökutu mörgölÿyèrdè. Àynànûnxÿbÿrlÿrè onun båynèndÿkè dÿrkåtmÿ funksèyàsûnû poz-muødu. Dànöz sþzönö nåúÿ vÿ hànsû tÿrÿfÿ fûrlàdàúàüûnûbèlmÿdè. Gå÷ èdè.

Bèrdÿn onun àülûnà dÿlè øåytàn nÿ sàldûsàmåhrèbànúàsûnà Àynànûn boynunu quúàqlàdû:

– Sÿn xànà olàúàqsàn. Bèldèn? Sÿn Lèlèzèn qûzûolàúàqsàn. Onà gþrÿ dÿ bu sÿnÿ àèd dåyèl. Ènàn mÿnÿ.Munè þzö sÿnÿ hÿr øåyè dåyÿúÿk. Mÿràsèm kå÷èrÿúÿk,sÿn bàüûølànàúàqsàn. Sonrà dà olàúàqsàn onun qûzû. –O boüàzûndàkû qàrà kÿndèrè úÿld ÷ûxàrtdû. Kÿndèrèn or-tàsûndà èrè döymÿ boydà qàrà yumru tàlèsmàn àsûlmûødû,ortàsûndà èsÿ qûrmûzû àlmàz bÿrq vururdu.

315

Vцсal Nuru

– Qoy bunu boüàzûnà bàülàyûm. Hÿ bålÿ. À÷mà,yàxøû... Lèlèz þz qûzlàrûnà dÿymèr. Oxu bu kètàbû.Qorxmàlû bèr øåy yoxdur. Ènànmûrsàn dur gådÿk xànànûnyànûnà. – Dànöz bötön göúöylÿ Àynànû sàldûüû úènquyusundàn ÷ûxàrmàüà ÷àlûøûrdû. Àynà gàh boüàzûndàkûqàrà dàøà, gàh dà ÿlèndÿ tutduüu kètàbà bàxûrdû.

– "År-ÅØ" nÿ dåmÿkdè? – Àynà ÿlàúû yårdÿn-gþy-dÿn kÿsèlmèø àdàm kèmè soruødu.

– Kèøè vÿ Qàdûn. – Mÿnè þlmÿk qorxutmur. – O ÿlènè qàrnûnà

sörtdö. – Burdà uøàq vàr. Onun þlmÿsènè èstÿmèrÿm.– Àynà, ènàn mÿnÿ, Lèlèz sÿnÿ gþrönÿrÿk þzönö

xàtûrlàdûb. Èstÿyèb kè, sÿn onun ÿlàmÿtènè gÿzdèrÿsÿn. Odà sÿndÿdèr. Bèr dÿ kè, sÿn onun qûzû olursàn. Þzöndöøön. Dur, gådÿk xànànûn yànûnà, o þzö sÿnÿ hÿr øåyèbàøà sàlsûn.

– Èndè gåúdèr. Àspàrux yånÿ gÿlèb hÿr øåyè bur-numdàn tþkÿúÿk. – Àynà àyàüà durdu. – Åvÿ gåtsÿmyàxøûdû. Bunu dà àpàrsàm olàr?

– Hÿ ÿlbÿttÿ. O sÿnèndè. Onu oxumàüûn, o duàlàrûbèlmÿyèn sÿnÿ bÿsdèr. Ànàmûz sÿnè qoruyàúàq.

Dànöz Àynànû åvdÿn lèftÿ qÿdÿr þtördö. – Sàbàh sÿnè àpàràúàüàm åvÿ. Xànànûn yànûnà. Hÿr

øåylÿ ràzû olsàn ålÿ sàbàh xànà olàúàqsàn. Onunlà dàLèlèz sÿnèn ànàn olàúàq. Sàbàh sÿn xànà olmàlûsàn, þzödÿ mötlÿq. Åøètdèn?

999

316

Àynà lèftÿ gèrdè, donuq bàxûølàrûylà Dànözö sözdö:– Mÿn bu gön dÿ xànà olmàüà ràzûyàm. Èndè-èndè

bàøà döøörÿm. Sÿn dåmÿ, uøàqdàn doümà hå÷ nÿ yox-muø. Hàrà èstèyèrsÿn àpàr. Bèrúÿ Jàsmènèn bàlàsûnà...bàlàmûzà bèr øåy olmàsûn. Mÿn èndè onun ö÷önyàøàyûràm. – O, ÿlènè qàrnûnûn östönÿ nÿvàzèølÿ qoydu.

Lèftèn qàpûsû bàülàndû. Dànöz bèr möddÿt yårèndÿntÿrpÿnmÿdè. Àynànûn ànàlûq hèсslÿrè onu ÿmÿllè-bàølûtÿsèrlÿndèrmèødè.

Yàrûm sààtdàn sonrà Dànöz gåyènèb, åvdÿn ÷ûxdû.O, gådÿndÿn bèr nå÷ÿ sààt sonrà åvèn tålåfonu þzönönboüàzûnû úûrdû. Sÿsè boø otàüûn dèvàrlàrûndà ÷èlèklÿndè.Bèr nåúÿ dÿfÿ susdu, yånÿ úèngèldÿdè. Nÿhàyÿt, zÿngålÿyÿn àdàm ÿmèn oldu kè, Dànöz yà åvdÿ yoxdur, yàþlö yuxusunà gådèb.

317

Vцсal Nuru

39

***

Kàpètàn ÿlèndÿkè tålåfonun åkrànûnà ålÿ bàxûrdû kè,ålÿ bèl bu sààt Dànözön hàrdà olduüunu gþ rÿúÿkdè vÿè÷ènÿ gÿmèrèúè kèmè dàrûømûø øöbhÿlÿr onun sènèrlÿrènèyåyèrdè.

Hàkèmèn yàøàdûüû bènànûn qàrøûsûnà xåylè polèstoplànmûødû. Màøûnlàrûn ÿsÿb qûúûqlàndûràn màyàklàrûfûrlàndûqúà gþy, qûrmûzû èøûqlàrû dàø-dèvàrà sörtönördö.Bèr yàndà dà hÿyÿúàn sèqnàllàrû, yuxàrû mÿrtÿbÿdÿngÿlÿn qàdûnlàrûn ÷ûüûrûømàsû bàlûødà bàø qoymàmûødû,hàmû gåúÿnèn bu àlÿmèndÿ pÿnúÿrÿsèndÿn, åyvànûndànàøàüû boylànûrdû. Blokun gèrèøèndÿ àdàmlàr qàynàøûrdû.

Bèr ortà yàølû fotoqràf úÿsÿdèn øÿklènè ÷ÿkèrdè.Måyèdèn bàøûnû qoyun bàøû kèmè kÿsèb àyàqlàrûnûnàràsûnà qoymuødulàr. Qàn bötön dèvàrlàrû, yårèboyàmûødû. Gþrönördö kè, kèmsÿ onu blokà gèrÿndÿàrxàdàn yàxàlàyûb vÿ yÿqèn kè, ÷ûnqûrûnû ÷ûxàrtmàüàèmkàn vårmÿyèb. Qànû pèllÿnèn bàøûndàkû mÿnzèlqàpûsûnà qÿdÿr fûøqûrmûødû. Sonrà qàn fûøqûrtûsû gåtdèkúÿpèllÿ-pèllÿ àøàüû yånmèødè. Dåmÿlè, hàkèmèn gåtdèkúÿdèzlÿrè bökölöb. Qàtèl onu qÿsdÿn sènÿsènÿ sûxûbsàxlàyûb, yàvàø-yàvàø buràxûb. Hÿmèn vàxtû hàkèmhÿttà ÷àbàlàyûb dà: qàn yàn dèvàrlàrà dà fûøqûrmûødû.Gþrönördö kè, hàkèm úànûnû tàpøûràndàn sonrà qÿssàbustàlûüûylà bàøû kÿsèlèb. Sonrà måyèd àrxàsû östÿ ÷þn -dÿrèlèb vÿ bàøûnû àyàüûnûn àràsûnà qoyublàr. Boüàzdàn

999

318

vÿ boyundàn àxàn qàn blokun dþøÿmÿsèndÿ gþlÿdþnöb, sonrà dà qàpûdàn hÿyÿtÿ dàøûb, àsfàltûn östö èlÿsözölöb vÿ làxtàlànûb.

Måyèdè èlk gþrÿn kèøè bènànûn qàbàüûndàkû màrkåtènsàtûúûsû olub. O, hÿlÿ dÿ àmbulànsdà uzànûqlû vÿzèy -yÿtdÿ èdè. Àrvàdû èsÿ onun àyàq tÿrÿfèndÿn yårdÿ durub,ÿlèylÿ àüzûnû tutàràq dÿhøÿtdÿn bÿrÿlmèø gþzlÿrèndÿngèlÿ-gèlÿ yàø tþkördö.

Ålyàr bèr dÿ nþmrÿ yûüûb tålåfonu qulàüûnàtutdu, qudok kÿsèlÿnÿ qÿdÿr gþzlÿdè. Sèqàråt ÷ûxàrdûbdodàüûnûn àràsûnà qoydu vÿ onà yàxûnlàømûø Zàhèdàlûøqànû yàndûrûb sèqàråtèn uúunà tutdu.

– Buràlàrdà kàmårà-zàd yoxdur? – Ålyàr ÷èyÿr-lÿrèndÿkè töstönö pösköröb dådè.

– Yox. Blokun èøûüû vàr kè. Úàmààt olànû dà sþn -dörör kè, hàvàyû pul yàzmàsûn. Bèr bu màrkåtèn èøûüûdûbèr àz buràlàrà döøör.

Ålyàr:– Þzönÿ gÿldè? Nÿ dåyèr kèøè? Tànûmàdûüû àdàm-

zàd gèrèb màrkåtÿ? – Yox. Dåyèr, båkàr÷ûlûq olub. O dà bàülàyûb gådèr-

mèø tuàlåtÿ. Bèrènúè mÿrtÿbÿdÿ olur. – Gåúÿ vàxtû màrkåtèn bþyrönÿ èøÿyÿ bèlmèrdè? –

Ålyàr úèddè-úèddè soruødu.– Yàn-yþrÿndÿkè àdàmlàrdàn àüûllû, mÿntèqlè dà -

nûømàüû þyrÿn. – Zàhèd yàrûúèddè-yàrûzàràfàt dådè. Kàpètàn onà rèøxÿndlÿ bàxdû. Yånÿ tålåfonu qu -

làüûnà tutdu.

319

Vцсal Nuru

– Kèmÿ zÿng ålÿyèrsÿn bàyàqdàn?– O øåytànlàrdàn gþzöm su è÷mèr. – Ålyàr tålåfon

qulàüûndà dådè.– Hànsû øåytànlàrdàn?– Dànözgèldÿn. Åvdÿ yoxdur. Bu gåúÿ vàxtû qûz

uøàüû hàrdà sölÿnèr? – Sÿnÿ nÿ? Þzö bèlÿr. – Zàhèd onà tÿrÿf ÷åvrèldè. – Sÿn bàøà döømörsÿn kè, bålÿ øåy onà làzûmdûr?

ßsl sånsàsèyàdûr. – Ålyàr àúûqlû hàldà dèllÿndè. – Onu qàdûnlàr màràqlàndûrûr. – Bu bàøûnà gþrÿ kàpètàn olà bèlmèrsÿn ååy.

Gÿlÿúÿk, ày kèøènèn oülu. O, qàn èyènè yàxøû tànûyûr.Hàrdà olsà gÿlÿúÿk. Bÿlkÿ dÿ o bèzdÿn qàbàq gÿlèb,gådèb. – Ålyàr þz fèkrènè bÿyÿnèb tÿkràrlàdû. – Hÿ.Dåyèrÿm àxû nèyÿ burdà yoxdur. O, bèzdÿn ÿvvÿl burdàolub, ÷ÿkèb gådèb.

– Hàrdàn xÿbÿr tutub? Ålyàr qànmàz øàgèrdÿ bàxàn ÿsÿbè möÿllèm kèmè

Zàhèdÿ bàxdû vÿ àüzûnû nàràzû hàldà ÿyÿrÿk sèqàråtdÿnsömördö:

– Sÿn hÿlÿ bèlmèrsÿn kè, o xÿbÿr tutmur, xÿbÿrvårèr? Bàx, burdà dåyèrÿm, o qûz øåytàndû! – ÅlyàrZàhèddÿn àràlànûb úènàyÿt yårènÿ tÿrÿf gåtdè.

Måyèdè qànûn è÷èndÿn gþtöröb àpàrmàüà÷àlûøûrdûlàr. Polèslÿr ÿtràfà yûüûlmø sàkènlÿrdÿn kÿnàrà÷ÿkèlmÿlÿrènè dþnÿ-donÿ tÿlÿb åtsÿ dÿ màràq ÷àmààtûqûr-sàqqûz ålÿmèødè.

999

320

Ålyàr àülûnà nÿsÿ gÿlmèø kèmè yàrû yoldàn qàyûdûbZàhèdèn màøûnûnà oturdu vÿ "gÿl" dåyÿ èøàrÿ ålÿdè.Màøûn bènànûn hÿyÿtèndÿn ÷ûxdû.

Ålyàr yånÿ Dànözön nþmrÿsènè yûüûb, tålåfonuqulàüûnà tutdu vÿ yånÿ zÿhlÿsènè tþkÿn qudok sÿsèbåynènÿ èølÿdè.

– Bu xàràbàdà bu qÿdÿr úûndûr vàr, mànyàk vàr,qàtèl vàr, sÿn gådèb yàpûømûsàn bèr jurnàlèst qûzdàn. Nÿvàr, nÿ vàr, qûz sånsàsèyà yàzûr. Hå÷ dÿxlè vàr? Ànàsûnûnÿmúÿyènè kÿsÿn gÿdÿlÿrè fèkèrlÿømèrsÿn, Dànözö àx-tàrûrsàn. Þlÿn þldörÿn qàlûb dàüdà, gådèb àràndà Àllàhûnfàüûrûndàn yàpûøûrsàn. O qÿdÿr àdàmû è÷ÿrè soxdurubkè... Bÿlkÿ bèrè ÷ûxûb, qèsàsûnû àlûb? Yà dà àdàmgþndÿrèb. Fèkèrlÿø dÿ, ày kàpètàn – Zàhèd xètàbûnû qÿs-dÿn kènàyÿylÿ dådè.

– Sÿnèn hÿlÿ pràktèkàn ÷àtmàz bålÿ øåylÿrÿ, bàlà.Màlàkàsossàn! O qûz qÿtl, èntèhàr, nÿ bèlèm nÿ zèbèl àx-tàrûr. Hàvàyû yårÿ àxtàrûr? Tàpmûr, þzö tþrÿdèr.

Zàhèd rèøxÿndlÿ gölömsÿdè:– Yàxøû, sÿn àllàh, yox tàpûlmûr sånsàsèyà. Hÿr tèn

bàøû sånsàsèyàdûr dÿ ålÿ. Ètènÿ tþkdör. Nÿdè, dåyèrsÿnsånsàsèyà olmàq ö÷ön hàkèmè gödöb, bàøûnû kÿsèb?Tålåvèzèyàdà krèmènàl vårèlèølÿrèn möxbèrlÿrènè, rådàk-torlàrûnû dà gþz àltûnà àl. Yà dà ålÿ øþbÿdÿ yàtûøàn qoúàpolèslÿrè.Vÿkèllÿrè dÿ. ßsàs onlàrdû, þzlÿrènÿ èø ÷ûxàrdûr-làr. – Onu ÿlÿ sàlûb göldö.

Ålyàr bèr möddÿt zÿhlÿsè gådÿn àdàmà bàxdûüûbàxûølàrlà Zàhèdè sözdö. Sonrà àüzûnû yàülû sþyöølÿrlÿ

321

Vцсal Nuru

doldurub boøàltdû. Boüàzûnûn dàmàrûnû øèøèrdÿ-øèøèrdÿúàvàb vårdè:

– ...o qûz, mÿúbur ålÿyèr kè, dàlûnúà döøöm. Åhtèmàlålÿdèyèm hÿr øåyè yoxlàmàlûyàm. Sÿnèn dådèyèn o úàvànqûz uøàüû nèyÿ bu gåúÿ vàxtû xàràbàsûndà yoxdur? Hàrdàsölÿnèr? Qûz uøàüû gåúÿ bèrdÿ, èkèdÿ È÷ÿrè øÿhÿrèn dàrkö÷ÿlÿrèndÿ nÿ våyèllÿnèr? Mÿn kèøèlèyèmlÿ o yårlÿrdÿngåúÿ vàxtû örpÿnèrÿm. Àzûb qàlûràm. O hàrà gådèr?

– Øöbhÿlÿnèrsÿn, làp yàxøû, qoy gåtsènlÿr àxtàrsûn-làr. Yoxsà gådèb úàmààtûn burnunun qàbàüûnû kÿs-dèrèrsÿn kè, ày Dànöz xànûm, sÿnè tutmàüà gÿlmèøÿm.Bÿs, sÿn "Àpokàlèpsès" qÿzåtèndÿ rådàktor èølÿdèyènö÷ön qàtèlsÿn! Gåt, bàøqà yol tàp, ày kèøè. Àyûbdû. Vàl-làh. Bÿlkÿ èstÿdèyè vàr?

– Qÿlÿt ålÿyèr èstÿdèyè. Soxàràm onu sè÷àndåøèyènÿ. Èstÿdèyè vàr. Yox bèr...

– Nèyÿ? Dàrüàsûsàn? Bàøqàsûnûn tumànûnà burunsoxmàq yàxøû èø dåyèl àxû. Sÿn hàrdàn bèlèrsÿn kè, o qûzbu hàkèmè tànûyûr, yà yox? Yà dà o qàlàyà såvgèlèsènèn,ànàsûnûn, nÿ bèlèm, rÿfèqÿsènèn yànûnà gåtmÿyèb? Gåt-mÿsèn? Dåmokràtèk þlkÿdèr, kèm nÿ vàxt, hàrà èstÿyèr gå -dèr dÿ gÿlèr dÿ. Gÿrÿk ålÿ gþydÿ gönÿø tàvàdà qàyqànàqkèmè olà, sààtûn dà ÿqrÿblÿrè on èkènèn gþmröyöndÿnkå÷mÿyÿ? Bu nÿ mÿntèqdèr? – Zàhèd àüzûnû ÿyÿ-ÿyÿ, –Hàvà qàràldû, hå÷ kèm burnunu ÷þlÿ ÷ûxàrtmàsûn...

– Àz dànûø, àz dànûø! Yolunà bàx. O qûz øåytàndû,hàkèmè yox, gånåràlû dà tànûyûr. Bålÿ ànà tumànûndàn

999

322

÷ûxàn hàkèmlÿrÿ Dànöz xÿlbèrlÿ su dàøûtdûràr. Dàrûxmà,sÿnÿ söbut ålÿyÿúÿm. Sàxlà bu tÿrÿfdÿ. Làzûm olsà,sÿhÿrÿ qÿdÿr onu gþzlÿyÿúÿyÿm. – Bèr ànlûq bàxûølàrûnûZàhèdèn özöndÿ dondurdu.

– Nÿ vàr?– Øåytàn qûz. Øåytàn. Sàtànèstlÿr. Onlàr nåynèr?

Øåytànà qurbàn kÿsèr. Bèz nÿ tàpmûøûq? Qànsûzmåyèdlÿr. Örÿyènÿ ÷èv sàn÷ûlmûø måyèdlÿr. Dåmÿlè on-làrû àyèndÿ qurbàn vårèblÿr. Soruø kè, bÿs nèyÿ gèzlÿt-mèyèblÿr? Onà gþrÿ kè, bunlàr måsàjdû.

– Hÿ yàxøû. Bÿs Dànöz?– Dànöz yox, Àynà. Kèmdè? Måyèd yàràn. Onun

ö÷ön àdàm kÿsmÿkdÿn àsàn hå÷ nÿ yoxdu. Kèmènlÿrÿfèqÿdè? Dànözlÿ. Nèyÿ? Onlàrûn qÿzåtlÿrè nÿynÿnmÿøüuldu? Dåmÿlè bu qûzlàr sàtànèstlÿrdè. Nÿyÿèstèyèrsÿn ànd è÷èm, bu qûzlàrûn bu èølÿrdÿ bàrmàqlàrûvàr? Bàx, dÿrràkÿlè bàø bunà dåyèrlÿr. Gþrdön nåúÿtàpdûm. Hàvàyû yårÿ "Øåytànlàr" dèlèmÿ döømöyöb åy,bàøqàlàrûnà nèyÿ dåmèrdèm? Bu èøàrÿdè. – bàrmàüûylàþzönö gþstÿrdè:– Bu oülàn bötön èzlÿrè tàpdû. Gþzlÿ,gÿlèrÿm.

Ålyàr màøûndàn döøöb qàpûnû ÷ûrpdû vÿ ètè àddûm-làrlà blokà gèrdè. Lèftlÿ yuxàrû qàlxdû.

O, Dànözön qàpûsûnûn àüzûndà duràndà ÿvvÿl zÿngèbàsmàüà tÿrÿddöd ålÿdè. Bunun hÿqèqÿtÿn dÿmÿdÿnèyyÿtsèzlèk olduüunu båynèndÿn kå÷èrtdè. Fèkèr-lÿødè kè, bèrdÿn åvdÿ olàr vÿ qàpûnûn zÿngèndÿn sonrà,yuxusu pozulmuø hàldà ÷ûxàr, ondà gÿl dur onun àüzûnûn

323

Vцсal Nuru

kölÿyènÿ. Ålyàr tålåfonunu ÷ûxàrdûb sààtà bàxdû. Tålåfonÿlèndÿykÿn bèr dÿ zÿng ålÿdè. Yånÿ qudok sÿslÿrè onunqulàq pÿrdÿsènè ÿsgÿr tÿbèlènèn ÷ubuqlàrû kèmè dþydö.Bu dÿfÿ tàm ÿmèn oldu kè, Dànöz åvdÿ yoxdur.Döøöndö kè, o hàrdà olsà èndèlÿrdÿ åvènÿ gÿlÿúÿk, àmmàgÿlÿnÿ qÿdÿr åvÿ gèrèb, gþz gÿzdèrmÿk olàr.

Dþø úèbèndÿn bålÿ qÿfèl "qonàqlûqlàr "ö÷ön làzûmolàn àlÿtlÿrè ÷ûxàrdûb qàpûyà sàldû. Bèr-èkè dÿfÿ ÿllÿødèvÿ qàpûnûn à÷àrlà bàülànmàdûüûnà ÿmèn oldu. Þzö dÿmÿÿttÿl qàldû kè, qàpû à÷ûqdûr. O bèr nåúÿ dÿfÿ dÿstÿyèàøàüû sûxûb, qàpûnû þzönÿ tÿrÿf dàrtdû, ÷ÿftÿylÿbàülàndûüûnû hèss ålÿdè. Þzönö toplàyûb qàpûnûn zÿngènèbàsdû. Nÿhàyÿt, è÷ÿrèdÿn ÿvvÿl àyàq sÿslÿrè, sonràúÿftÿnèn øàqqûltûsû åøèdèldè. Qàpû àràlàndû vÿ Dànözönyuxulu, àúûqlû sèfÿtè qàpûdà gþröndö:

– Nÿ èstÿyèrsÿn? Ålyàr ÷àøqûnlûqlà gþzönö dþydö:– Özr èstÿyèrÿm, Dànöz xànûm...– Özr èstÿmÿyÿ vàxt tàpmûrsàn? ßl ÷ÿk dÿ...– Dåyÿsÿn, bÿrk nàràhàt ålÿdèm. Bu gön dÿhøÿtlè

qÿtl hàdèsÿsè bàø vårèb. Ordà olmàdûüûnûzdàn nàràhàtoldum. Àxû sèz åksklözèvlÿrè såvèrsènèz.

– Xÿstÿxànàylà burànû sÿhv sàlmûsûnûz. – Dànözÿsÿbè hàldà qàpûnû þrtmÿk èstÿyÿndÿ kàpètàn àyàüûnûàstànàyà qoydu. Dànöz onà tÿrs-tÿrs bàxûb, èzàhàt gþz -lÿdè.

– Nèyÿ màràqlànmûrsûnûz kè, nÿ olub. Yoxsà àrtûqmÿlumàtûnûz vàr?

999

324

– Håyèf o ulduzlàrà, ÷olÿ àtûblàr. Bu àüûllà nåúÿkàpètàn olmusàn?

Kàpètàn yàlànû à÷ûlmûø àdàm kèmè qûzàrdû vÿ þzönöètèrdè. Nÿ dåyÿúÿyènè bèlmÿdè:

– Mÿn èøèmè bèlÿn àdàmàm. Buràdà sèzÿ xÿbÿr vår-mÿk ö÷ön gÿlmèøÿm.

– Bu boydà ÿzèyyÿt ÷ÿkmÿnèz, úànfÿøànlûq ålÿ -mÿyènèz mÿnè kþvrÿltdè. Èndè bu sààt àülàyàúàm.Gåúÿnèn bu àlÿmèndÿ àdàmû yuxudàn durquzub bÿdxÿbÿr vårÿllÿr, bàyquø? Bèr dÿ tålåfon èúàd olunub,xÿbÿrènèz vàr?

– Bötön gönö sèzÿ zÿng ålÿmèøÿm. Gþtörmÿdènèz.Dözö, burdàn kå÷èrdèm dådèm, bèr màràqlànûm. Nàràhàtoldum.

– Mÿnè àxmàq yårènÿ qoymàq làzûm dåyèl. Bèr -dÿfÿlèk dåyèn kè, gÿlmèøÿm gþröm åvdÿsÿn, yà yox.Nÿzàrÿtdÿn ÷ûxmàmàlûyàm àxû. Gþrdöyönöz kèmèåvdÿyÿm. Èndè èúàzÿ vårèn, gådèb yàtûm.

– Ènànûn yàlàn dåmèrÿm. Tålåfonu gþtörmördönöz.– Ålyàr Dànözön yànûndà zÿng ålÿdè. Tålåfon sàhèbènè÷àüûrsà dà otàqdàn sÿsè åøèdèlmÿdè. – Sèzdÿn sÿs gÿlmèr.

– Sÿsèn àlmûøàm kè, bÿzè bàøûpozuqlàr yàtmàüà,dènúÿlmÿyÿ èmkàn vårsèn. Mÿn nÿ bèlèm qàpûmàdèrÿnÿn mànyàklàr dà olàúàq.

Ålyàrûn sèmàsû qÿfèl dÿyèødè. Ålÿ bèl bèr àzmölàyèmlÿødè, sàdÿlÿødè.

– Mÿnè burà örÿyèm gþndÿrèb. Bèldènèz? Örÿyèm.Àxû nèyÿ ànlàmûrsûnûz? Sèzÿ gþrÿ nàràhàt oldum.

325

Vцсal Nuru

Dànöz mÿÿttÿl bàxûølàrûnû Ålyàrà zèllÿdè. – Sèz nÿ qÿdÿr zÿhlÿtþkÿn olduüunuzu bèlèrsènèz?

×ox gÿrgènsènèz, gådèn yàtûn. – Mÿn yàtà bèlmèrÿm. Bÿlè, gÿrgènÿm. Bunun

sÿbÿbè sèzdÿdèr. Nÿ qÿdÿr gèzlÿtmÿk èstÿsÿm dÿörÿyèmlÿ bàúàrmûràm. Dåyÿsÿn, sèzÿ vurulmuøàm.

– Hÿ, vurulmusàn. Bàøûnà àt tÿpèf. – Dànözqàpûnûn àràsûndà tûxàú kèmè duràn Ålyàrûn àyàüûnà tÿpèkvurdu. Qàpûnû þrtdö vÿ úÿftÿnèn sÿsè øàqqûldàdû. Ålyàrbèr möddÿt özönÿ bàülànàn qàpûyà bàxûb, sonrà lèftÿdöødö.

40

***

Dànöz lèftdÿn ÷ûxûb, pàrkåtlÿrè sþkölmöø, àlàqàràn-lûq dÿhlèzlÿ "Àpokàlèpsès"èn rådàksèyàsûnà gådèrdè.Yuxusunà ÿsÿb qàtûldûüûndàn gönortàyà qÿdÿr yàtmûødû.Hÿm dÿ åvdÿn ÷ûxmàüà tÿlÿsmÿmèødè kè, onu bènànûnkönú-buúàüûndà gèzlÿnèb gþzlÿyÿn Ålyàr qÿrÿng olsun.

Dànöz kompötår otàüûndàkû qûzlàrlà sàlàmlàøûb þzotàüûnà kå÷dè. Yàrûm sààtdàn sonrà möxbèrlÿrdÿn bèrèonun yànûnà gÿlèb hÿyÿúànlà dådè:

– Tÿzÿ xÿbÿr vàr: Dönÿn gåúÿ èkè-ö÷ ràdÿlÿrèndÿbèr hàkèmèn bàøûn kÿsèblÿr. Øÿkèl ÷ÿkmÿyÿ èmkàn vår-mÿdèlÿr. Morqdàdûr.

– Hànsû ràyonun?

999

326

– Sèzèn.Dànöz tålåfonu gþtöröb nþmrÿ yûüdû.– Àynà, sàlàm! Hÿ? Sÿnÿ dåmèødèm dÿ. O ÿvÿzsèz

kètàbdûr, ÿlà nÿdèr? Nÿtèúÿ vàr? Làp yàxøû! Ondà àxøàmzÿnglÿøÿrèk, àpàràràm åvÿ. Gþr, nÿ dåyèrÿm, åøètdèmtÿzÿ qonàüûn vàr? Nåúÿ yÿnè yox. Dåyèr, àxøàm bàøûnûkÿsèblÿr bèr hàkèmèn. Bèlmèrÿm. – Dànöz möxbèr qûzàbàxdû. – Àdûnû bèlèrsÿn?

– Yox, dÿqèq bèlmèrÿm. – Hÿlÿ bèzÿ dÿ mÿlum dåyèl. Nåúÿ yÿnè? Àxû sèzÿ

gÿlmÿlèydè. Þzöm màràqlànàúàüàm. Bu hå÷. Þlömxÿbÿrè bèzèm ö÷ön ålàn kèmè bèr øåydèr. Qulàüûmûzþyrÿnèb. Yàxøû, ålÿ bunu soruøurdum. Àxøàm zÿng -lÿøÿrèk. Qoy èndèdÿn dåyèm kè, "Àràmûzà xoø gÿldèn,doqquzunúu bàúû! " Sÿn dÿ sàü ol! – Dànöz tålåfonustolun östönÿ qoyàn kèmè zÿng gÿldè. Åkrànà "Èmànmöÿllèm" yàzûlmûødû.

– Sàlàm Èmàn möÿllèm. – Dànöz øÿn sÿslÿ dådè. –×ox sàü olun! Normàl gådèr. Tÿøÿkkörlÿr. Sèz nåúÿsènèz?Nèyÿ? Ètèrÿrsènèz dÿ. Bu qÿdÿr þlöm xÿbÿrè olàr? Bàøyàzûq ètmÿsèn nåylÿsèn? Sèzdÿn bèr fÿrqèmèz vàr kè, bèzdÿàrtûq örÿk dÿ qàlmàyûb. Hÿ. Gÿlÿ bèlÿrÿm. Èndè? Yàxøû.Doürudàn? Gþzлÿsèn döøörÿm. – Dànöz tålåfonu úènsøàlvàrûnûn qàbàq úèbènÿ pÿr÷èm ådèb, fotoàpàràtûnû÷èynènÿ àldû. ×àntàsûnû gþtöröb otàqdàn ÷ûxdû.

– Gåú gÿlÿúÿksènèz? – Qûz soruødu.– Bèlmèrÿm. Màtårèàllàrû sÿhèfÿlÿrÿ ÷ûxàrdûn. Gÿ -

lèb bàxàúàüàm. – Dànöz rådàksèyàdàn ÷ûxdû.

327

Vцсal Nuru

Nÿørèyyàtûn pèllÿkànlàrû èlÿ kö÷ÿyÿ yånèb dàyà -nàúàüà ÷àtàndà Ålyàrû gþrdö. O màøûnûn yànûndà durub,àrxà qàpûnû Dànöz ö÷ön à÷mûødû. Dànöz åtèràz ålÿmÿ -dÿn, hÿttà nàràzûlûüûnû gþstÿrmÿdÿn màøûndà oturdu.Ålyàr hÿm tÿÿúúöblÿndè, hÿm dÿ såvèndè.

– Gþrörsönöz, örÿyèmèz nåúÿ bèrdèr? Gÿlÿúÿyènèzèbèlèrdèm. – Ålyàr gözgödÿn Dànözÿ bàxûb èrèødè.

Dànöz kàpètànûn rolunà bàxûb fèkèrlÿødè kè, buàdàmdà nÿsÿ vàr, onà gþrÿ dÿ onun kàrtûylà oynàmàüûdöøöndö.

– Ènànûrsûnûz, bèr àz döøönmÿyÿ vàxtûm olsàydû,mÿn dÿ sèzèn dàlûmúà gÿlÿúÿyènèzè, hÿttà àrtûq gþz -lÿyÿúÿyènèzè tÿxmèn ådÿrdèm. Gåúÿyàrûsû qàpûmà dè rÿnÿnàdàmdàn nÿ dåsÿn gþzlÿyèrÿm. Nèyÿ so ruø màdûnûz kè,hàrà gådèrÿm?

– Mÿn hÿr úör ÿmÿlèyyàtdà èøtèràk ådèrÿm. Àxûtÿúröbÿm ÷oxdur. Onà gþrÿ dÿ àdàmà bàxàndà onunhàrà gådÿúÿyènè özöndÿn oxuyuràm.

– Nostràdàmus!– Rÿhmÿtlèk yàxøû kèøè olub. Àmmà dåyÿsÿn onun

dà bàøûnû kÿsèblÿr. Sÿhv ålÿmèrÿmsÿ, onu dà qàdûn ådèb.– Tàmàmûlÿ sÿhv ådèrsÿn. Dåyÿsÿn, qàdûnlàrûn

hÿdÿsènÿ tåz-tåz tuø gÿlmèsÿn.– Yox, mÿn yox. Àmmà ÷oxunu gþrmöøÿm. Dådèm

àxû, tÿúröbÿ... Dönÿn hàkèm Åldàr Qàsûmlûnû o dönyàyàbàøû àyàüûnûn àràsûndà gþndÿrèblÿr.

999

328

Dànöz àdû åøèdÿndÿ tutuldu, bèr ànlûq nÿsÿ dö -øöndö, sonrà þzönö o yårdÿ qoymàdû. Ålyàrûn sþ zönönèkèbàøûnû dà àydûn ànlàdû.

– Tÿúröbÿ hÿlÿ qàtèlè tàpà bèlmèyèb? – Tàpûb! – O ÿmènlèklÿ dådè.Ålyàr màøûnû prokurorluüun hÿyÿtènÿ sàldû. Onlàr

màøûndàn döøöb è÷ÿrè gèrdèlÿr. Dÿhlèzèn àxûrûndàkû otàqÈmàn möÿllèmèn èdè. Dànöz qàpûnûn qàrøûsûnà ÷àtûbdþydö vÿ è÷ÿrè gèrdè. Èmàn möÿllèmlÿ sàlàmlàødû. Sonràtÿklèf olunàn yårdÿ ÿylÿødè. Ålyàr úèddè sèfÿt àlàràqonunlà öz-özÿ ÿylÿødè.

– Dànöz, yÿqèn kè, hàkèm Åldàr Qàsûmlûnû tà -nûyûrdûn?

– Dözönö dåsÿm, èndèyÿ qÿdÿr bålÿ bèr àdàmûnolduüunu àülûmà dà gÿtèrmÿmèødèm. Àmmà dönÿngöndöz båø-àltû ràdÿlÿrèndÿ tànûdûm.

– ×ox màràqlûdûr. Gþrönör tànûølûüûnûz gþzÿ gÿldè.Bÿs nåúÿ oldu tànûø oldunuz? – Ålyàr soruødu.

Dànöz suàldàn ànlàdû kè, o Àynànû dà nÿzÿrdÿtutur.

– Bàyàq màøûndà åøètdèm kè, qÿtlÿ yåtèrèlÿn mÿhzhÿmèn hàkèmdèr, sþzön hÿqèqè mÿnàsûndà øok kå÷èrdèm.Bu xàràbàdà bàøqà àl÷àq hàkèm yox èdè gþrÿsÿn?

– Bu nèyÿ yàøàmàlûydû? – Èmàn möÿllèm tÿmkènlÿsoruødu.

– Ö÷önúö gönÿ qÿdÿr dþzÿydè. Sonrà làp qutàblûqålÿyÿydèlÿr. – Dànöz èøè bÿd gÿtèrÿn àdàm kèmè sondÿrÿúÿ qànûqàrà dèllÿndè.

329

Vцсal Nuru

– Hå÷ màøûndà tÿÿúúöblÿnmÿdènèz. Èstådàdlûàktyor sunuz. Dåmÿlè, sonunúu dÿfÿ onun dèrè-dèrè özö -nö sèz gþrmösönöz?

Dànöz Ålyàrûn özönÿ àúûqlû-àúûqlû bàxdû: – ßgÿr qàtèl onun bàøûnû àrxàdàn kÿsèbsÿ, bålÿ

håsàb ålÿmÿk olàr. – dådè. Èmàn möÿllèm bèr àz fèkèrlÿøèb özönö Dànözÿ tutdu:– Bèz dÿ ålÿ håsàb ådèrèk. Èndè rÿfèqÿn dÿ gÿlÿúÿk.

Dàlûnúà morqà gådèblÿr. Mÿnÿ bàx, Dànöz, àxû nèyÿmÿhz Åldàrlà gþröømösÿn dönÿn?

– Åldàr rÿfèqÿmèn èøènè àpàrûrdû. Bèr èldÿn ÷oxdurkè, boøànmàq ö÷ön ÿrèzÿ vårmèødè. Hÿr dÿfÿ àúûbàüûrsàq kèmè uzànûrdû. Bu àxûrûnúû olmàlûydû. Dönÿn÷ox öz-gþzdÿn sonrà sÿnÿdlÿrè èmzàlàdû. Ö÷önúö gönÀynànûn boøàndûüûnû rÿsmè surÿtdÿ ålàn ådÿúÿkdè. Onubèlèrÿm kè, Àynà dÿlè olàúàq. Yàzûq qûz nå÷ÿ àylàrdû buèø ö÷ön gåt-gÿldÿydè. Hå÷ bÿxtè gÿtèrmèr. Èndè dÿ buþldö.

– Dådènèz àrtûq Åldàr onu boøàmàüà hàzûr èdè? –Ålyàr sþzdÿn sþz tutmuø kèmè soruødu.

– Hÿ. Ö÷önúö gön sÿnÿdè vårÿúÿkdè. – Dànözàüûzuúu úàvàb vårdè.

– Rÿfèqÿnèzè ÿrè boøànmàüà ràzû èdè? – Ålyàrsoruødu.

– Bèlmèrÿm. – ßrèzÿyÿ qol ÷ÿkmèødè? Dönÿn èødÿn sonrà gþ -

röømösönöz? – Ålyàr suàl vårmÿk ö÷ön tàpdûüû försÿtè

999

330

fþvtÿ vårmÿk èstÿmÿdè vÿ sànkè þzönö Èmàn möÿllèmÿgþstÿrmÿyÿ èmkàn tàpmûødû.

– Yox! Ålyàr hÿr øåyè bàøà döøörmöø kèmè bàøûnû yållÿyèb,

Èmàn möÿllèmÿ bàxdû. Otàüûn qàpûsû dþyöldö vÿ Àynà rÿngè àüàrmûø

hàldà è÷ÿrè gèrdè. Qàrøûsûndà Dànözö gþrÿndÿ bèr àzràhàtlàndû. Qûzlàr gþröødölÿr. Ålyàr kþnölsöz hàldàdurub Àynàyà yår vårdè.

Èmàn möÿllèm bèrbàø mÿtlÿbÿ kå÷dè:– Nèyÿ boøànûrsàn?Àynà qÿfèl suàldàn tutuldu, sonrà Dànözön àrxàyûn

bàxûølàrûndàn göú toplàyûb utànúàq sÿslÿ úàvàb vårdè:– Dolànmûrûq. – Sÿbÿb?– Bu àèlÿ mÿsÿlÿsèdèr. Èmàn möÿllèm Àynànûn sþzöndÿkè hÿqèqÿtèn

qàrøûsûndà bèr möddÿt susdu. Nÿ döøöndösÿ sþhbÿtènèdÿyèødè:

– Dönÿn yànûndà olduüunuz hàkèmèn ålÿ hÿmèngåúÿ måyèdènè tàpmûøûq. Sèzúÿ bu nÿ olà bèlÿr?

– Nÿ? Sèz nÿ dànûøûrsûnûz? ßmènsènèz ÅldàrQàsûmlû olduüunà?

– Bÿlè. Åldàr Qàsûmlûdûr. Sèzúÿ onu kèm þldörÿbèlÿrdè? – Ålyàr soruødu.

– Mÿn måyèd åkspårtèyÿm, dådåktèvlèyè bàúàr-mûràm.

331

Vцсal Nuru

– Bu àydûndûr. Àmmà bu sèzÿ qÿrèbÿ gÿlmèr?– Bu qÿrèbÿ gÿlmÿkdÿn ÷ox, mÿnè àürûdûr. – Ày -

nànûn ålÿ bèl dèlè à÷ûldû. – Sàbàh àzàdlûüà ÷ûxàúàqdûm...– Yÿnè ÿrènèzÿ bu qÿdÿr nèfrÿt ådèrsènèz? – Mÿn èstÿmÿdèyèm àdàmlà yàøàmàqdàn qà÷ûràm.– ßrènèzèn hàrdà olduüundàn xÿbÿrènèz vàr? Àynà ÿvvÿl bàøûnû yållÿdè, ålÿ bèl gömànû gÿlÿn

yårlÿrè yàdûnà sàlûrdû, àmmà nÿtèúÿsèz oldu.– Yox. Bèlmèrÿm. – Nÿ èølÿ mÿøüuldur?– Dÿqèq bèr önvàndà èølÿmèr.– Dönÿn gåúÿ hàrdà olub?– Åvdÿ.– Dÿqèq?– Hÿ. Bu qÿtlèn Àspàruxà nÿ àèdlèyè vàr?– ×ox sàdÿ. Mÿlum olduüu kèmè o ÿrèzÿyÿ qol

÷ÿk mÿyèb. Dåyèrsènèz àrtûq bèr èldèr. Dåmÿlè, o boøàn-màq èstÿmèr. Dözdör?

– Hÿ. – Bålÿ gömàn ålÿmÿk olàr kè, ÿrènèz boøànmàq

ö÷ön bötön sÿnÿdlÿrèn hàzûr olduüundàn xÿbÿr tutub.Bunun qàrøûsûnû àlmàq ö÷ön úènàyÿt èølÿdèb. Mÿndåmèrÿm, hÿlÿ àràlàrûndà möbàhèsÿ dÿ döømöø olàbèlÿr. Bÿlkÿ dÿ ÿrènèz Qàsûmlûdàn èøè pozmàüû tÿlÿbådèb. Sonrà sþzlÿrè ÷ÿplÿøèb. O dà gödöb vÿ èlk försÿtdÿèøènè bètèrèb. Yà dà sàtànèstlÿr qurbàn kÿsèblÿr. ßlbÿttÿ,bunlàr èlkèn fÿrzèyyÿlÿrdè. – Ålyàr þzönÿ àrxàyûnlûqlàhàdèsÿnè èzàh ålÿdè. Àmmà Dànöz onun ÿlèndÿn úànà

999

332

doyduüundàn ÿksènÿ gåtmÿyè vÿ mÿnàsûz dànûødûüûnûsöbut ålÿmÿyÿ ÷àlûødû:

– Àxû dåyèldè kè, Àspàrux gåúÿ åvdÿ olub. Bèr dÿkè, Àspàruxun vÿkèllÿ dönÿnkè gþröø bàrÿdÿ xÿbÿrèyoxdur. Bunu Àynà mÿhz bålÿ mÿsÿlÿlÿr ö÷ön gèzlèsàxlàyûrdû. Qorxurdu kè, èøè buràr. Sàtànèstlÿr dÿ blokdàqurbàn kÿsmèr. Àyèn ö÷ön xösusè yårlÿrè olur.

Ålyàr gþzlÿrènè dþydö, à÷màq èstÿyèrdè kè, nÿsÿúàvàb vårsèn, Èmàn möÿllèm onu qàbàqlàdû:

– Bunu dàhà dÿqèq Àspàrux gÿlÿndÿ bèlÿúÿyèk. –özönö Àynàyà tutdu. – Yÿqèn kè, onun tålåfon nþmrÿsèyàdûndàdû?

– Hÿ. ßlbÿttÿ. – Àynà qàrøûsûndàkû qåydèyyàtvÿrÿqènÿ nþmrÿnè yàzûb bàøûnûn östöndÿ gåstàpo zàbètèkèmè duràn Ålyàrà uzàtdû. Ålyàr zÿng vurmàq ö÷ön nþm-rÿnè gþtöröb otàqdàn ÷ûxdû.

– Mÿnèm ÿslèndÿ sèzÿ øèkàyÿtèm vàr. – Dànöz or-tàyà yàyûlàn sökutdàn èstèfàdÿ ålÿdè. – Gåúÿ dþrddÿ,båødÿ sèzèn bu dÿlè kàpètàn mÿnèm qàpûmà dèrÿnèbörÿyènè à÷ûr. Sèzúÿ, gåúÿ qàpûnûn dþyöldöyönö gþrÿnqonøulàrà nÿ úàvàb vårÿ bèlÿrÿm?

– Þl÷ö gþtörÿrÿm. – Èmàn möÿllèm bàøûnû yållÿdè. – Måyèd hàrdàdûr? – Dànöz soruødu.– Xösusè åkspårtèzàdà. Nÿdèr, øÿklènè ÷ÿkmÿk

èstÿyèrsÿn? Olmàz. Àtàsû onsuz dà dönyànû lÿrzÿyÿgÿtèrèb. Àxûrûnúû dÿfÿ nÿdÿn dànûødûnûz Åldàrlà. – Èmànmöÿllèm qàrà lopà bûüûnû ÷åynÿdè.

333

Vцсal Nuru

Àynà yàdûnà sàlûb dèllÿndè:– Xàhèø ålÿdèm kè, èøè uzàtmàsûn. Onsuz dà bèr

åvèn àltûndà èt-pèøèk kèmèyèk. Sÿnÿdlÿrÿ qol ÷ÿkèb, hàn-sûsà øþbÿdÿkè qûzlàrà àpàrûb vårdè. Sonrà qàyûdûb dådèkè, qûzlàr gådèblÿr. Bèz èøèn àxûrûndà gåtmèødèk. O, dådèkè, ö÷önúö gön hÿr øåy bètÿúÿk. Bènàdàn dà bÿràbÿr÷ûxdûq.

– Gþzÿt÷è sèzèn bèr ÷ûxdûüûnûzû dådè. Àmmà oqàyûdûb, yàrûm sààtdàn sonrà gådèb.

Hàmû bèr-bèrènÿ bàxdû. – Nÿ èsÿ. Bu mÿsÿlÿ ÷oxdolàøûqdûr. Hÿlÿ þyrÿnÿk, gþrÿk nèyÿ qàyûdûb.

– Bÿlkÿ Àynànûn sÿnÿdènÿ gþrÿ...– Bèlmèrÿm. Hÿlÿlèk gådÿ bèlÿrsènèz. Ålyàr èrè àddûmlàrlà è÷ÿrè gèrdè. – Bunun ÿrè èndè gÿlÿúÿk. Gådèrlÿr? Dànöz xànûm

bÿlkÿ bèzÿ làzûm oldu. – Kèm làzûm olsà dåyÿúÿyÿm. Bÿsdèr, qàpûlàrdà

gÿzdèn, dådåktèv Romåo! – Rÿès, bu ÿmÿlèyyàt plànûnà àèddèr. – Ålyàr sàdÿ -

lþvhúÿsènÿ ÷èyènlÿrènè ÷ÿkdè. Qàdûnlàr onun bþyröndÿnsàymàzyànà kå÷èb otàqdàn ÷ûxdûlàr.

Ö÷-dþrd sààt kå÷sÿ dÿ Àspàrux ortàlàrdà gþrön-mÿdè. Dÿhlèzdÿ vàr-gÿl ådÿn Ålyàr ÷èlov gÿmèrèrdè vÿbåynèndÿ dÿqèqlÿødèrdè kè, o qàtèl olduüu ö÷ön gèzlÿnèr.Onà gþrÿ dÿ èlànû yuvàsûndà tutmàüû qÿràrà àldû. GèrèbÈmàn möÿllèmlÿ mÿslÿhÿtlÿødè vÿ ètè àddûmlàrlàbènàdàn ÷ûxdû. Yoldà Zàhèdlÿ dànûødû. Yolöstö onu dà

999

334

øþbÿdÿn gþtördö vÿ sökànû onà vårdè, tàpøûrdû kè,Àynànûn åvènÿ sörsön.

– Hàrdà olur? – Zàhèd soruødu.Kåy nÿzÿrlÿrlÿ bàxàn Ålyàr:– Bèlmèrÿm. – dådè vÿ ÿlàvÿ ålÿdè. – Dànözön

åvènÿ sör o bèlÿr. Onà yàxûn yårdÿ olmàlûdûr.– Tålåfon nÿdÿn þtÿrèdè?Ålyàrûn yàdûnà èndè döømöø kèmè tålåfonunu

÷ûxàrdûb zÿng ålÿdè vÿ gåúÿdÿn Dànözön tålåfonununsÿssèzdÿ olduüunu xàtûrlàdû. Zàhèdè Dànözön åvènÿ sör-mÿyÿ mÿúbur ålÿdè. Yol boyu onunlà qàrøûlàøàndà nåúÿrÿftàr ådÿúÿyènè gþtör-qoy ålÿdè. Úàvàb ö÷ön àüûllû sþz -lÿr döøöndö.

Ålyàr màøûndàn döøöb ètè àddûmlàrlà blokà gèrdè.Lèftèn qàrøûsûndà bèr yàølû qàdûn durmuødu. Lèft dàyàndûvÿ qàpû à÷ûldû, qàdûn è÷ÿrè tÿk gèrdè vÿ qÿrèbÿ bàxûølàrlànàmÿlum àdàmû sözdö. Qàpû bàülàndû vÿ qàdûn yuxàrûqàlxdû. Ålyàr fèkèrdÿn àyûlàndà gåú oldu, o yånÿ lèftèndöymÿsènè bàsdû vÿ gþzlÿdè.

Ålyàr bèrúÿ onà ÿmèn oldu kè, bu dÿfÿ Dànöz qàpûnûà÷ûb onu gþrÿndÿ dÿlè olàúàq. Onun özönö, hÿrÿkÿt -lÿrènè tÿsÿvvör ålÿdè. Sonrà qàpûnûn qàrøûsûndà durubsà÷ûnû àrxàyà dàràqlàdû, öst-bàøûnû sÿlèqÿyÿ sàldû vÿþzönÿ úèddè gþrönöø vårèb zÿngè bàsdû. Bèr àz gþz lÿdè,sonrà dÿmèr qàpûnû dþyÿúlÿdè. Nÿhàyÿt ÿmèn oldu kè,åv yèyÿsèzdèr. Tålåfonu ÷ûxàrdûb Zàhèdÿ zÿng vurdu.

– Zàhèd, bèr àz kÿnàrdà dur – yolun bàøûndà.

335

Vцсal Nuru

Øåytàn qûz gÿlÿndÿ xÿbÿr ålÿ. Hå÷ nÿ. Sÿn bålÿ èølÿrèbèlmÿzsÿn. Yàxøû? Gþzönö qûrpmà. – Ålyàr hèss ålÿ -mÿdÿn sÿsènè yöksÿltmèødè. Ålÿ bèl hàrdà olduüunu un-utmuødu. ßmèn olmàq ö÷ön bèr dÿ qàpûnû bÿrk-bÿrkdànqûltdàtdû.

Dànqûltû sÿsèndÿn sonrà özbÿöz mÿnzèlèn qàpû -sûndàkû øÿffàf gþzlöyÿ kþlgÿ döødö.

Kàpètàn tålåfonu úèbènÿ qoyub påøÿkàr mÿnzèloürulàrû kèmè àlÿtlÿrènè qoltuq úèbèndÿn ÷ûxàrtdû. Bèrnå÷ÿ dÿqèqÿ ÿllÿødè vÿ fûrlànàn dÿmèr øàqqûltûsûnàsåvèndè. Dÿsmàlûnû ÷ûxàrdûb qàpûnûn tutàúàüûndàn dàrtdû.

Nÿ àxtàrdûüûnû bèlmÿdèyèndÿn hÿr yårÿ gþzgÿzdèrdè; otàq sÿlèqÿlè èdè. Bþyök otàqdà dèvàn, kråslo,dèvàrdà kètàb dolu rÿf, könúdÿ tålåfon, pÿnúÿrÿnènyànûndà tålåvèzor qoyulmuødu. Tàvàndà ÷èl÷ûràüûn yårèboø èdè, dèvàrlàrà àbàjur vurulmuødu, làmpàlàrû øàmàbÿnzÿyèrdè. Otàüûn dþrd könúöndÿ uzun àyàqlû vÿ östönàxûølû øàmdàn qoyulmuødu, øàmlàrûn ÿksÿrèyyÿtèyàrûsûnà qÿdÿr ÿrèmèødè. Kråslonun bàø tÿrÿfèndÿkèdèvàrdà èrè ÷ÿr÷èvÿlè øÿkèl vurulmuødu; yårdÿ oturmuølöt qàdûn èdè. Uzun qûzûlû sà÷û körÿyèndÿ dàlüàlànmûødû.Sol ÿlènè yårÿ qoyub bÿdÿnènÿ dàyàq vårmèødè. Øÿkèlàrxà tÿrÿfdÿn ÷ÿkèldèyè ö÷ön özö gþrönmördö. Yàrûqàtlànmûø sàü àyàüûndàn tutmuø sènÿsènÿ qÿdÿr yoüun,yàøûl vÿ boz rÿnglè nàxûølàrû olàn èlàn bÿdÿnènÿ dolàn-mûødû, bàøûnû dèk tutub onunlà burun-burunà durmuødu.Dèlènè ÷ûxàrdûb qàdûnûn özönö yàlàyûrdû. Qàdûn èsÿ sàü

999

336

ÿlè èlÿ onun bàøûnû tumàrlàyûrdû. Ålÿ bèl qàdûnlà èlànåhtèràslà þpöøördölÿr. Øÿkèldÿ qàdûn dà, èlàn dà sondÿrÿúÿ gþzÿl vÿ måhrèbàn vårèlmèødè.

Ålyàrûn nÿzÿrènè dàhà ÷ox qàdûnûn löt bÿdÿnènènolduqúà dÿqèq tÿsvèrè úÿlb åtmèødè. O, gþzönö øÿkèldÿnàyûrûb rÿfÿ yàxûnlàødû. Bèr-bèr kètàblàrûn àdûnû oxudu.Qàldûrûb àltlàrûnà bàxdû, bèr-èkèsènè gþtöröb vÿrÿqlÿdè,è÷èndÿn màràqlû bèr øåy tàpmàdû. Yàn otàüà kå÷dè; buotàq àlà-qàrànlûq èdè. Otàüûn pÿnúÿrÿsèndÿn qàlûn qàràpÿrdÿ àsûlmûødû. Kàpètàn èøûüû yàndûrdû. Dèvàrlàrdà øàm-làr kþzÿrdè. Kàpètàn hèss ålÿdè kè, hÿyÿúàndàn tÿrlÿyèb.

Dèvàr bàødàn bàøà fotoøÿkèllÿrlÿ bÿzÿnmèødè. Bèrtÿrÿfdÿ måyèdlÿrèn øÿkèllÿrè èdè, o bèrè tÿrÿfdÿ dèrèlÿrèn.Øÿkèllÿrdÿn gþrönördö kè, dèrèlÿrèn dÿ måyèdlÿr kèmèøÿkèllÿrènèn ÷ÿkèlmÿyèndÿn xÿbÿrlÿrè olmàyûb. O qÿdÿrdÿhøÿtlè måyèd øÿkèllÿrè vàr èdè kè, àdàm bàxàndà ÿtè ör-pÿøèrdè. Bötön øÿkèllÿrdÿn otàüà qÿrèbÿ bèr xof yàyûlûrdû.Hÿm dÿ ålÿ bèl Ålyàr bàxdûüû øÿkèllÿrdÿn måyèd èyènè,qàn qoxusunu hèss ådèrdè. O, bu øÿkèllÿrèn àràsûndà Jàs-mènèn øÿklènè gþrdö: qàrnû yàrûlmûø hàldà bèr nå÷ÿ kàdrûvàr èdè. Hÿr tÿrÿfdÿn dÿqèq ÷ÿkèlmèødè. Ålyàrûn yàdûnàdöødö kè, Dànöz o vàxt Jàsmènèn øÿklènè ÷ÿkÿbèlmÿdèyènè dåmèødè. Guyà o, morqà gÿlèb, bèr àz kå÷ÿnkèmè morqdà yànüûn olub. Onà ålÿ gÿldè kè, bu åvdÿàxtàrdûüû ålÿ bu øÿkèl èmèø. ×önkè bu øÿkèl Dànözönyàlàn dànûødûüûnû söbut ådèrdè. Qàrøû dèvàrà yàxûnlàøûbdèrèlÿrèn øÿklènÿ gþz gÿzdèrdè. Ö÷önö tànûdû; sonràlàr

337

Vцсal Nuru

måyèdlÿrè àøkàrlànmûødû. Qÿfèl gÿlÿn zÿng øÿkèllÿrènxofunà döømöø kàpètànû sÿksÿndèrdè. O, úÿld tålåfonuqulàüûnà tutdu vÿ åøètdèyè sþz onu otàqdàn dÿrhàlqà÷màüà mÿúbur ålÿdè.

Ålyàr åvèn qàpûsûnû þrtöb, úÿftÿnèn dèlènè ÿlèndÿkèàlÿtlÿ gårè qàytàrmàüà ÷àlûødû. Bèr nå÷ÿ dÿfÿ ÿllÿødè,tÿntèdèyèndÿn àlûnmûrdû, ÿlè ÿsèrdè. Bèr tÿrÿfdÿn dÿ tålå-fon màúàl vårmèrdè.

Bèr àz kå÷mèø lèft èøÿ döødö. Kèmsÿ onu àøàüûyà÷àüûrdû. Ålyàrûn örÿyè sÿr÷ÿ örÿyè kèmè ÿsèrdè, àlnûndànpûr÷ûm-pûr÷ûm tÿr tþkölördö. Lèftèn dàyàndûüû hèss olun -du. Tålåfon hÿlÿ dÿ þzönö þldörördö. Nÿhàyÿt úÿftÿnèndÿmèr dèlè øàqqûldàyûb yuvàsûnà gèrdè. Lèft yånèdÿnuüuldàdû vÿ yuxàrû dàrtûndû. Kàpètàn pèllÿlÿrè èkè-èkè, ö÷-ö÷ tullànûb àøàüû döødö.

Blokun qàrøûsûnà ÷àtàndà nÿhàyÿt kè, dÿrèndÿnnÿfÿsènè dÿrdè. Hÿlÿ dÿ sÿsènè bàøûnà àtmûø tålåfon onuúàvàb vårmÿyÿ mÿúbur ådèrdè. Ålyàr èptàl döymÿsènèsûxûb sÿsè kÿsdè. Lèft yuxàrûdà dàyàndû. Tålåfon bèr dÿúèngèldÿdè. Ålyàr yånÿ zÿngè èptàl ålÿdè vÿ sÿssèzÿqoydu, åkrànûn èøûüû úàn vårèrmèø kèmè yànûb sþnördö.Gþzöylÿ Zàhèdèn yårènè tÿyèn ålÿdè, sonrà màøûnà tÿrÿfgåtdè. Zàhèd onun gÿldèyènè gþröb tålåfonu qulàüûndàngþtördö.

Ålyàr þzönö màøûnà sàlmàüû qÿnèmÿt bèldè. Rÿngèèndè-èndè þzönÿ gÿlèrdè.

– Gþrmÿdè. Nåúÿ ÷ûxdûm? Ruh kèmè. Mÿn bålÿèølÿrèn yolunu bèlèrÿm... – o þzöndÿn ràzû hàldà dådè.

999

338

– Tålåfonu nèyÿ à÷mûrdûn? – Vàxt oldu? Xàràbànûn qàpûsû dà bàülànmàq

bèlmèrdè. O, gèrmèødè lèftÿ. Sÿn dÿ bèr tÿrÿfdÿn zàrhàzàrzÿng ålÿyèrsÿn. Mÿn dÿ ÿmÿlèyyàt àpàrûràm. Bu uøàq-muøàq èøè dåyèl åy... Bèlmèrÿm qàpûnû bàülàyûm, yoxsàbu zèbèlèn sÿsènè kÿsèm.

– Gþtöröb, gþrÿydèn nÿ dåyèrÿm dÿ. Dåyÿúÿkdèmkè, zàràfàt ålÿyèrÿm Dànöz dåyèl. Bàøqà qûzdû. – Zàhèdqÿhqÿhÿ ÷ÿkèb gölÿrÿk pàrtlàmàüà àz qàlmûø kàpètànûnözönÿ bàxdû.

Kàpètàn nÿhàyÿt kè, pàrtlàdû vÿ Zàhèdÿ àüzûnà gÿ -lÿnè, dèøènèn dèbèndÿn ÷ûxànû dådè. Zàhèd onà ÿhÿmèyyÿtvårmÿdÿn gþzlÿrè yàøàrànà qÿdÿr øàqqànàq ÷ÿkèbgöldö.

339

Vцсal Nuru

41

***

Zàhèd màøûnû bèrbàø xÿstÿxànàyà sörmöødö. Ålyàrmorqà gèrèb Àynàdàn Àspàrux hàqqûndà dàhà gånèø èn-formàsèyà àldû vÿ xÿbÿrdàr ålÿdè kè, yàyûndûüû ö÷ön mÿ-sulèyyÿt dàøûyûr. Àynà gömànû gÿlÿn bötön önvànlàrûdådè vÿ onlàr dà ÷ûxûb gåtdèlÿr.

Àspàruxu àxtàrsàlàr dà, Ålyàrûn àülûndà Dànöz èdè.Nÿ qÿdÿr kobud vÿ xudbèn olsà dà bu qûzûn sàyÿsèndÿsåvÿ bèlÿúÿk ènsàn olduüunu kÿøf ålÿmèødè. ×önkèDànöz onun èdåàlûndàkû qûz èdè: kå÷è ènàdlû, qàyà kèmèsÿrt, dþyöøkÿn. Bèr tÿrÿfdÿ vÿzèfÿsè, bèr tÿrÿfdÿ dÿè÷èndÿkè såvgè èøàrtûlàrû. Qàlmûødû èkè yolun àràsûndà.Bèlmèrdè bu qûzû hÿbs ålÿsèn, yoxsà þzö àlsûn.

– Nÿdè yånÿ uymusàn? – Zàhèd màøûnyûrüàlàndûqúà yànûndà susub qàlàn Ålyàrûn hàlûnû gþröbsoruødu.

– Mÿnè øþbÿyÿ qoy. Uøàqlàrdàn båø-àltû nÿfÿrgþtör, gåd o qoduüu qulàqlà gÿtèr.

– Ålÿ bu?– Nolmàldû kè?– Dànözön åvèndÿ gþrdöklÿrènè dåmÿdèn?– Ålÿ bèlèrsÿn yàdûmdàn ÷ûxûb. Sÿnèn bàøûnà èt

oyunu à÷màsàn Ålyàr olmàràm. – Yàxøû dÿ. Nÿ gþrdön è÷ÿrèdÿ?

999

340

– Hå÷ þzöm dÿ bèlmèrÿm. Kàø gèrmèyÿydèm åvÿ. –è÷ènè ÷ÿkèb ÿlàvÿ ålÿdè. – Bu qûz sàtànèstdè. Otàqdàànúàq øàm yàndûrûr. Dèvàrlàrdà ÿúàèb øÿkèllÿr. Normàlqûz åvènÿ måyèd øÿkèllÿrè yàpûødûràr? Èøèndè, qÿzåtÿvårèrsÿn rådàksèyàndà olsun, åvèndÿ nèyÿ? Mÿnkèøèlèyèmlÿ onlàrà bàxàndà örpÿndèm. O tÿk o åvdÿ nåúÿyàøûyûr? Bèr dÿ nÿ gþrsÿm, yàxøûdû?

– Nÿ?– Jàsmènèn morqdàkû øÿkèllÿrènè. Dåmèødè, àxû ÷ÿkÿ

bèlmÿmèøÿm, mÿn gÿldèm måyèд yàndû. Mÿnúÿ, bu qûzJàsmènè ÿvvÿldÿn tànûyûb. Onu qurbàn vårèb uøàüûgþtöröblÿr. Hÿm dÿ ÿn gö÷lö sånsàsèyàdû. Gþrmörsÿnnàzèrlèk bèr-bèrènÿ dÿyèb.

– Øÿkèllÿrè gþrdön? – Hÿ dÿ dåyèrÿm. Båø-àltû øÿkèl èdè.– Bÿs nÿ bèldèn Jàsmèndè, sÿn onu morqdà gþr-

mÿmèødèn àxû?– Kåy mollà, otåldÿ dÿ gþrmÿmèøÿm?– Hÿ. vèdåo yàdûmnàn ÷ûxûb. Ortàdà bàøqà bèr øåy

olsàydû, Dànöz bèzè dèsklÿrèn dàlûnúà gþndÿrmÿzdè. – Bu gön bèlèrsÿn nÿyÿ fèkèr vårdèm?Zàhèd màøûnû øþbÿnèn qàrøûsûndà sàxlàdû vÿ özönö

Ålyàrà ÷åvèrdè.Ålyàr:– Dànözön dÿ Àynànûn dà, Mÿlÿyèn dÿ åynè

dûrnàüû qàrà boyànûb. Bunlàr bèr qrupdu. Yöz fàèzsàtànèstdèlÿr. Èndè þyrÿnÿúÿm. Hàzûr ol, olà bèlsèn tÿ÷èlèzÿng ålÿdèm, gådèb boüàzlàrûnà ÷þkdök.

341

Vцсal Nuru

– Bÿlkÿ dÿ Åldàrû dà bunlàr ålèyèb. Olà bèlÿr Åldàryånÿ èøè uzàdûrmûø, bunlàr dà...

– Þyrÿnÿúÿm. qoy sàtànèstlÿrlÿ bàülû èntårnåtdÿbèr-èkè øåyÿ bàxûm. Dåyÿúÿm sÿnÿ.

Ålyàr màøûndàn döøöb øþbÿyÿ tÿrÿf gåtdè.

42

***

Mÿlÿk rådàksèyàyà gÿlmèødè vÿ Dànözlÿ öz-özÿoturmuødu.

Mÿlÿk:– ...fàúåbookdà yånÿ yàzûøûblàr. Jàsmèn onà dåyèb

kè, mödèrè onu zorluyub. – Mödèrè kèmdè?– Bèlmèr. Dåmèyèb. Dåmÿlè mödèrè onu bàü åvènÿ

àpàrûb-qulluüà. Nÿ olubsà ordà olub. È÷èb dÿmlÿnèb,yàlmànûb qûzà. Jàsmèn þzön þldörmÿk èstèyèrmèø. Mödèrèonà dåyèb kè, sÿnè àlûràm. Dåyèr, kèmmèøsÿ tutduüunuqopàrdàn àdàmmûø. Jàsmènÿ dåyèb, sÿnèn mÿndÿn oülunolsun, nÿ dåsÿn ålèyèrÿm. Jàsmèn dåyèb kè, øÿkÿrlèdèàbåtÿm, mÿnÿ hàmèlÿ qàlmàq olmàz. O dà dåyèb ÿnyàxøû hÿkèmlÿrè östönÿ tþkörÿm. Jàsmèn bunà yàzûbmÿslÿhÿt àlûrmûø kè, nåynÿsèn, bèr tÿrÿfdÿn dÿ nÿzàrÿt-dÿn qoymurmuø. Bàülû yårdÿ sàxlûyûrmûø. Úàvàd dàdåyèr bàøà döøördöm kè, hÿr øåy gåúdè. Mÿnèmlÿ olsàuøàüû olà bèlmÿz. Àmmà mödèrè onà hÿr úör hÿkèm

999

342

gÿtèrdÿ bèlÿr, þzö dÿ yàxøû yàøûyàr. Onà gþrÿ dÿ mÿs-lÿhÿt gþröb kè, ràzûlûq vårsèn.

– Sÿn nÿ dànûøûrsàn? – Onun kàfådÿ nåúÿ àülàdûüûnû gþrÿydèn. Örÿyèm

øàn-øàn olmuødu. Dåyèr, bötön otålèn rÿhbÿr àdàmlàrûngþzömön qàbàüûnà gÿtèrèrdèm, àmmà bèlmèrdèm kèmdè.Àdmènèstràtordàn øöbhÿlÿnèrmèø.

– Jàsmèn nåynèyèb?– Dåyèr yånÿ uzun möddÿt yàzûømàdûq. Sonrà èøÿ

gÿlmÿdè. Bèr dÿfÿ yàzûb kè, àrtûq hàmèlÿdè. Bèr dÿfÿ dÿmödèrè onu bànkà èøÿ dözÿltdèyènè yàzûb.

– Bu àdmènèstràtorun èøè dåyèl.– Hÿ. Mÿnúÿ dÿ.– Bàøqà kèmlÿr vàr?– O qÿdÿr mödèr vàr kè. Hÿr sàhÿnèn bèr mödèrè vàr.

Hÿ, bèr dÿ onu yàzûb kè, þzönö þldörmÿk èstèyèr, àmmàuøàüûnà gþrÿ örÿyè gÿlmèr. Doüàn kèmè þzönöþldörÿúÿk.

– Nèyÿ?– Xÿbÿr tutub kè, mödèrèn àrvàdû dà vàr ö÷ qûzû dà.

Bunà dåyèb kè, àrvàdûndà yöksÿk tÿzyèq olduüunà gþrÿoülàn uøàüû qàlmûr. Sonrà dà qorxub kè, bu mÿsÿlÿà÷ûlàr, mådèànûn dèlènÿ döøÿr, àèlÿsè bèlÿr...

– Kèmdèsÿ ÷ox úèddè àdàmdû.– Hÿ. Àxûrûnúû yàzûømàlàrû olub. Qûzû bàü åvèndÿ

xösusè nÿzàrÿtdÿ sàxlûyûrmûø. Yànûnà ànúàq hÿkèmlÿrègèrÿ bèlèrmèø. Sèståm kþ÷ördölÿndÿ hÿkèmlÿrèn tålå-

343

Vцсal Nuru

fonuylà èntårnåtÿ gèrèrmèø, ànàsûylà dànûøûrmûø. Sonràÿlàqÿsè kÿsèlèb.

– Àydûndû. ßlèndÿn bötön èmkànlàrû àlûb. Kèmdèsÿålÿ-bålÿ àdàm dåyèl.

– Bu ÷ox dolàøûq mÿsÿlÿdè. Ordàkû èdàrÿ håyÿtènÿyàxûn döømÿk olàr? Þzö dÿ xàdèmÿ.

– Mÿnÿ bàx, bèlèrsÿn nåynÿ... O àdàm hàqqûndàÿsàs bèldèyèmèz nÿdè? Ö÷ qûzû vàr. Vÿssàlàm. Buèpuúudu. Bunu tàpà bèlÿrsÿn?

– Úàvàd tàpàúàq. – Bèrdÿn sÿnÿ dåmÿz. Gådèb þzö bèr øåy ålèyÿr,

tutàrlàr yåtèmè.– Ålÿmÿz. Mÿn onà Jàsmènèn yàdègàrûnû tàpûb

vårяúÿm. – Hÿ. Yàxøû döøönmösÿn. – Dànöz bu fèkrèn ÿsl

mÿqsÿdènè ànlàdû vÿ øåytànè tÿbÿssömlÿ bàøûnû yållÿdè.Sonrà sþhbÿtèn mþvzusu hÿrlÿnèb-fûrlànûb Àynànûnöstönÿ gÿldè. Dànöz bèldèrdè kè, Àynànû tÿúèlè Munènènyànûnà àpàràúàq. Kètàbdàkû øÿkèllÿrè gþrÿndÿ nÿ hàlkå÷èrdèyènè dànûødû. Mÿlÿk åøèdÿndÿ kè, Àynà bèr nå÷ÿdÿfÿ Lèlèzlÿ qàrøûlàøûb mÿÿttÿl qàldû. Bunun nÿ dåmÿkolduüunu yàxøû bèlèrdè.

999

344

43

***

Àynà è÷ÿrè-Mÿbÿd åvÿ gèrÿndÿ nÿ hàllàr kå÷èrdè?Dàrvàzàdàn è÷ÿrè gèrÿndÿ hÿyÿúànû qûzdûrmà kèmèqàlxdû. Åvèn qàpûsûndàn è÷ÿrè àyàüûnû qoydu; rÿng vårdè,rÿng àldû, quruyub qàldû àstànàdà. Otàüà gþz gÿz -dèrdèkúÿ gþzlÿrè bþyödö. Àdàmûn ovúundàn pûrlàyûb÷ûxàn yàø sàbun kèmè örÿyè àz qàldû àüzûndàn gÿlsèn.Boüàzûnà èlèømèø hàvànû èrè loümà kèmè göúlÿ udurdu.Dèvàrdàkû øÿkèllÿrdÿn onà bàxàn qàdûnûn àúûq-àøkàrgölömsÿdèyènè gþrördö. Ålÿ bèl Lèlèz onun gÿlèøènÿsåvènèrdè. Àynà mÿÿttÿl qàlmûødû kè, onu tÿqèb ådÿnruhun åvènÿ hàrdàn hàrà gÿlèb. Àmmà ÿmèn èdè kè, butÿsàdöf dåyèl, bÿlkÿ dÿ doüulàndàn burà gÿlèrmèø. Buqÿdèm mÿbÿd hÿr àddûmbàøû ÷àüûrûrmûø onu.

Dànöz bèr nåúÿ ànlûq bàøqà otàüà kå÷èb ÿlèndÿsènèylÿ qàyûtdû. Sènènèn è÷èndÿ èkè gömöø qÿdÿh vÿ bèrèrè, ånlè àüûzlû bû÷àq vàr èdè. Munè qànûn nÿ mÿqsÿdlÿè÷èldèyènè Àynàyà èzàh ålÿdè. Àynà åøèdÿndÿ kè, onlàrÿtlÿ, unlà qèdàlànmûr, ÿvÿzèndÿ gþyÿrtè, måyvÿ vÿ qànè÷èrlÿr, tutulub qàldû. Àülûnà dà gÿtèrmÿzdè kè, ènsànqànlà qèdàlànà bèlÿr. Bu kè, kènolàrdà olur. Vàmpèrlÿrkèmènsÿ qànûnû è÷èr. O, þzönö vàmpèr håsàb ålÿmèrdè vÿyànûndà oturàn qûzlàr dà vàmpèrÿ oxøàmûrdûlàr, onlàrûnkþpÿk dèølÿrè dÿ uzun dåyèldè. Àdè, yàràøûqlû vÿ dÿblÿ

345

Vцсal Nuru

gåyènmèø qûzlàr èdèlÿr. Bèr ànlûq Àynànûn båynèndÿ bèrfèkèr dolàødû: "Bÿs, bu qÿdÿr qàn hàrdàndûr?" Àmmàsuàl vårmÿkdÿn ÷ÿkèndè vÿ Dànözÿ bàxdû. Sÿn dåmÿ,onun ÿn yàxûn rÿfèqÿsè dÿ vàmpèr èmèø. Nåúÿ mÿhàrÿtlÿgèzlÿdÿ bèlmèødè. Bèrúÿ onu ànlàyà bèlmèrdè kè, bu qûzlàrnèyÿ vàmpèrdèlÿr? Nèyÿ qàn è÷èrlÿr? Vÿ nåúÿ vàmpèrolub làr? Yÿnè doürudàn dà bålÿ øåy mömköndörmö?Àdè bèr ènsàn vàmpèr olà bèlÿrmè?

Munè Àynànûn özöndÿkè tÿlàøà, hÿyÿúànà vÿ qor -xuyà bàxûb onun dàxèlènè gþrdö. Onà gþrÿ dÿ dådè:

– Båynèndÿ qÿrèbÿ suàllàr doüàúàq. Hàmûsûnûnúàvàbûnû èndè vårÿ bèlmÿrÿm. Bÿlè, qàn! Qàrøûndà sÿnÿàzàdlûq vÿd ådÿn vàmpèrlÿr! Qàn yàøàmdû, qànÿbÿdèlèkdè. Bèz àdè ènsàn kèmè doüulmuøuq, vàmpèrÿ÷åvrèlmèøèk. Àmmà kènolàrdà gþrdöyön kèmè, gåúÿqàrøûmûzà ÷ûxànlàrûn boynunà àtûlmûrûq, gönÿø bèzèyàndûrmûr, o kènolàrdà olur, yàzû÷ûlàrûn fàntàzèyàsûdûr.ßsl hÿqèqÿt bèzèk. Sÿn bu gön mÿbÿdÿ gÿlmèsÿn vÿxànà olmàqdà qÿràrlûsànsà, bu yol sÿnè dÿ gþzlöyör.È÷dèyèmèz qànûn tÿrkèbèndÿ xösusè qàtqûlàr vàr kè, buqàrûøûq-bÿdÿnèn qövvÿtènè, ånårjèsènè àrtûrûr. Qànûntÿrkèbèndÿkè höúåyrÿlÿrè þlmÿyÿ qoymur, sömökdÿkèkàlsèumu àrtûrûr. Bu qÿdèm dþvrdÿ kàhènlÿrèn àøkàr-làdûüû ÿbÿdè hÿyàt råsåptèdè. Sÿnúÿ mÿn sÿnènlÿyàøûdàm? Bÿzè øåylÿrè xànà olàndàn sonrà bèlÿúÿksÿn.Qànûn dàdûnû dà àrtûq bèlèrsÿn. Bèr dàhà döøön, sÿn àrtûqþzönÿ xànàsàn vÿ þzönö àldàtmà, bèzèmlÿ xànà olmàüà

999

346

ràzûsànsà, gþtör bû÷àüû ovúunun è÷ènè kÿs, qànûnû qÿdÿh-lÿrÿ sûx. Bu gön sÿn dàhà ÷ox qàn vårÿúÿksÿn. Hÿm dÿdàhà ÷ox sÿn è÷ÿúÿksÿn.

Àynà bålÿ bèr yolun qànûn è÷èndÿn kå÷ÿúÿyènèàülûnûn hÿndÿvÿrèndÿn dÿ kå÷èrmÿmèødè. O sàkèt bèrhÿyàt èstÿyèrdè. Bàøûnû àøàüû sàlûb yàøàyà bèlÿúÿyè bèrhÿyàtû: Àspàruxsuz, dàvà-øàvàsûz, hÿttà morqsuz.Boøànàndàn sonrà kÿndÿ, åvlÿrènÿ qàyûtmàüû dà döøön-möødö. Àmmà vàmpèr olàúàüûnû yàtsà yuxusundà dàgþrmÿzdè. Èndè dÿrk ålÿdè kè, onu bu gönÿ qÿdÿr qànàbàülàyàn tållÿr ålÿ èøèdè. Bèr ànlûq gþzönön qàrøûsûndàbèr sÿhnÿ úànlàndû: "Morqdàdû. Qàrøûsûndà måyèd. Àfÿt÷þlÿ ÷ûxàn kèmè sènÿsènè yàrdûüû måyèdèn örÿyèndÿkèdàmàrlàrdàn bèrènè dàrtûb ÷ûxàrdûr vÿ àüzûnà soxubsömördö ". Àynà sÿksÿnmèø kèmè gþzönö yumub à÷dûvÿ gþröntö ètdè.

Ondàn àtàúàüû àddûmû gþzlÿyÿn vàmpèr qûzlàràbàxdû. Ålÿ bèl kèmsÿ qulàüûnà pû÷ûldàdû: "Sÿn burà àèd-sÿn. Bunlàrûn àràsûndàn ÷ûxûø yoxdur. Qànûnû è÷ÿrlÿr.Sèrrlÿrènè sÿnÿ vårèb, sàü buràxàrlàrmû? " bàøqà bèr sÿsdÿ: "Qà÷! Qà÷ bunlàrûn àràsûndàn! Àüûllû-bàølû hÿkèm-sÿn, sàvàdlû àdàmsàn, bunlàrà ènànàúàqsàn? Qà÷! "dåyèrdè. Dèvàrdàn bàxàn Lèlèz tÿbÿssömönö ètèrmÿmèødèvÿ ÿmènlèklÿ bàxmàqdà dàvàm ådèrdè. Bàxûølàrûylà onuúÿsàrÿtlÿndèrmÿyÿ ÷àlûøûrdû. Àynà qåyrè-èxtèyàrè ÿvvÿlþz qàrà dûrnàüûnà, sonrà qûzlàrûnkûnà gþzàltû bàxdû vÿànlàdû kè, ÷oxdàn bu qrupà qoøulub. Vÿ hÿr øåy-ÿvvÿl

347

Vцсal Nuru

bàlàsûnû þlömdÿn, þzönö dÿlè olmàqdàn xèlàs ålÿmÿkö÷ön èdè. O Àspàruxdàn qà÷ûb bu vàmpèr qûzlàrûnàràsûnà gÿlèb vÿ gårèyÿ yolu yoxdu, làp úèldènè dÿ olsàdÿyèømÿlèdèr.

Àynà gþzönö bû÷àüà zèllÿmèødè; bû÷àüûn ånlè àüzûøàm èøûqlàrûnûn øöàsûndà bÿrq vururdu. Pàrûltû onungþzöndÿ bàyràq kèmè dàlüàlànûr vÿ xÿyàlûnû àlûb àpàràbèldèkúÿ uzàqlàrà àpàrûrdû. Yàdûnà gåúÿ oxuduüu kètàb-dàn bèr àyÿ döødö: "xàènèn qànûnû è÷, vårdèyènè yåmÿ"

Àynà bû÷àüû gþtördö, ånlè vÿ ètè àüzûnû sol ovúununè÷ènÿ qoydu, soyuqqànlû bàxûølàrlà Munènèn gþzlÿrènènè÷ènÿ bàxdû. Bèr ànlûq ÿlènè måyèd ÿlè håsàb ålÿdè, ÿlènèbÿrk-bÿrk yumdu vÿ qÿfèl bû÷àüû sèyèrèb ovúunun è÷èn -dÿn ÷ûxàrdû. Bû÷àq dÿrèn kÿsdè. O àndàúà qàn ovúunudoldurdu, bàrmàqlàrûnûn àràsûndàn dàødû. ßlènè à÷ûbkÿsèyÿ bàxdû; dodàq kèmè àràlànmûødû, ÿtè gþrönördö.Bu kÿsèk onun ÿvvÿlkè hÿyàtlà yånè hÿyàtû àràsûndàkûqànlû sÿrhÿd èdè.

Qÿdÿh gþtöröb yumruüunu onun östöndÿ sûxdû,qàn qÿdÿhèn dèbèndÿ gþllÿndè...

Munè bû÷àüû gþtöröb ovúunun è÷ènÿ qoydu. Onunovúunun è÷èndÿkè kÿsèklÿr qoúà àrvàdûn özöndÿkè qûrûø -làr qÿdÿr èdè. O, nþvbÿtè dÿfÿ qànûnû qÿdÿhÿ sûxdû.Sonrà Àytàm bû÷àüû gþtördö...

Dànöz bû÷àqlà ovúunà èkènúè xÿttè ÷ÿkdè. Àynà -yà vårèlÿúÿk qÿdÿh yàrûlànmûødû. Àynà hÿlÿ dÿ ÿlènèà÷ûb-yumub ovúunà qàn yûüûrdû vÿ yumruüunu ÿzèlmèønàr kèmè qÿdÿhèn östöndÿ sûxûrdû.

999

348

Munè lÿbbàdÿsènèn àltûndàn bàlàúà bèr kèsÿ ÷ûxàrt -dû. Uzun qàrà dûrnàqlàrûylà dàrtûb kèsÿnèn kÿndèrlÿbözölmöø àüzûnû à÷dû. Qûzlàr à÷ûq ovuúlàrûnû onà tÿrÿfuzàtdûlàr.

– Yox. – Munè dådè. – ßvvÿl Àynànûn dådèyè kèmèålÿyèn. – Bèrènúè þzö ovúunun è÷ènè sömördö, dodàq -làrûnûn östö qànà bàtdû. Qûzlàr onun hÿrÿkÿtènè tÿkràr-làdûlàr. Sonrà Munè kèsÿdÿn èstèot kèmè nàrûnovunduqdàn bèr ÷èmdèk gþtöröb à÷ûlmûø ovuúlàrûn è÷ènÿsÿpdè. Qûzlàr yumruqlàrûnû sûxûb sàxlàdûlàr. Àynà bununnÿ olduüunu bèlmèrdè. Bÿlkÿ dÿ hå÷ ålmÿ mÿlumdåyèldè.

Munè Lèlèzèn àdûnà duà oxudu. "År-ÅØ"dÿ yàzûlmûøhÿmèn duànû Àynà gåúÿ bèr nå÷ÿ dÿfÿ oxumuødu. Sþz -lÿrèn ÷oxu yàdûndàydû. O dà qûzlàrlà bÿràbÿr sþzlÿrètÿkràrlàdû, sonrà Munè Àynàyà gþrÿ duà oxudu vÿbèldèrdè kè, qÿdÿhè bàøûnà ÷ÿkÿ bèlÿr.

Hàmû qÿdÿhènè gþtördö. Àynà dàhà hå÷ nÿ döøön-mÿdÿn qÿdÿhèn àüzûnû dodàqlàrûnà yàpûødûrdû, þzönö bèràz toplàdû vÿ bèrdÿn bàøûnà ÷ÿkèb yårÿ qoydu. ßvvÿldèksènÿn kèmè oldu, àz qàldû qàytàrsûn, Munènèn onàuzàtdûüû hÿb boydà, zömröd rÿnglè "Fot"un nÿ olduüunubèlmÿsÿ dÿ úÿld àlûb àüzûnà qoydu vÿ dàmàüûnà èndèyÿqÿdÿr dàdmàdûüû lÿzzÿt yàyûldû.

Nþvbÿtè rètuàl Àynàyà gþrÿ yàn otàqdà kå÷èrèldè.Onà lÿbbàdÿ gåyèndèrèb, yårdÿ ÿtràfûnà øàmlàr dözöl -möø påntàqràmmànûn ortàsûndà oturtdulàr. Munè åkstàzàgèrèb Lèlèzèn ruhunu ÷àüûrdû...

349

Vцсal Nuru

Gåúÿyàrû qûzlàr dàüûlûøûb gåtdèlÿr, Àynà Munènènyànûndà qàldû. Èlk dÿfÿ èdè kè, gåúÿ åvÿ gåtmÿdè.Àspàruxun nÿ ådÿúÿyè àrtûq onun våúènÿ dÿ dåyèldè,ömumèyyÿtlÿ dàhà hå÷ nÿ våúènÿ dåyèldè. Nèyÿsÿ þzönöhÿr øåydÿn yuxàrdà gþrördö. Bu gön o, qàbûüûndàn÷ûxàn èlàn èdè. Àrtûq onu nÿ Àspàrux, nÿ qàrdàøû, nÿ dÿbàøqàlàrû màràqlàndûrmûrdû. Bèrúÿ qàrnûndàkûnûn sàülàmdoüulmàsûnû èstÿyèrdè. Èstÿyèrdè kè, Lèlèzèn qànàdlàrûnûnàltûndà olsun. Bÿlkÿ dÿ þmröndÿ èlk dÿfÿ bu qÿdÿrgövÿnlè vÿ göúlöydö. Vÿ èndè ànlàdû kè, þmrö boyumÿhz bunu èstÿyèrmèø.

Munè qàpûnûn bèr à÷àrûnûn dà onà vårèlÿúÿyènèdåmèødè. O àrtûq bu mÿbÿdèn sàhèbÿlÿrèndÿn sàyûlûrdû.Àmmà o à÷àrû àlànà qÿdÿr ÷ox àülàgÿlmÿz øåylÿrdÿnhàlè olmàlûydû, ÷önkè mÿbÿdèn þz qànunlàrû, xànàlàrûnúÿmèyyÿt àràsûndà þz vÿzèfÿlÿrè vàr èdè vÿ hàmûsûnûbèlmÿlèydè kè, sàbàhdàn onà uyüun dàvrànsûn.

Onlàr sÿhÿrÿ qÿdÿr ÷ox øåydÿn dànûødûlàr. ÀynàMunènèn ö÷ ÿsrlèk yàøû olduüunu bèlÿndÿ håyrÿtÿ gÿldè,ömumèyyÿtlÿ sÿhÿrè håyrÿt vÿ mÿÿttÿl bàxûølàrûylàqàrøûlàdû.

* * *

Àynà èødÿn sonrà åvènÿ gÿldè. Öz-gþzöndÿn dÿhèss olunurdu kè, ÿhvàlû-ruhèyÿsè yöksÿkdèr, bÿlkÿ dÿhå÷ bèr qonøusu onu bu gömràhlûqdà gþrmÿmèødè.À÷àrûnû qàpûyà sàlûb fûrlàdàndà dÿmèr dèølÿrèn à÷ûq

999

350

olduüunu ànlàdû vÿ à÷àrû ÷ûxàrdûb zÿngè bàsdû. Bu vàxtàqÿdÿr Àspàruxun åvdÿ olmàsû fþvqÿlàdÿ hàdèsÿ èdè, þzödÿ àxtàrûldûüû bèr vàxtdà.

– Hàrdà sölÿnèrdèn, ààz? – Àspàrux qàpûnû à÷ànkèmè Àynànûn östönÿ bàüûrdû.

– Yàxøû kèøè dönÿn màràqlànàrdû. Vàxtûndà dààrvàdûnû polèslÿrèn ÿlèndÿn àlûb åvènÿ gÿtèrÿrdè. – Àynàonun yànûndàn sàymàzyànà kå÷èb àyàqqàbûsûnû ÷ûxàrdû.Àspàrux àúûqlû bàxûølàrûylà onun àrxàyûn hÿrÿkÿtlÿrènÿgþz qoydu.

– Mÿn hàkèm tànûyûràm? Onlàrû östömÿ nèyÿgþndÿrmèsÿn?

– Mÿn hå÷ kèmè, hå÷ yànà gþndÿrmÿmèøÿm. –Àynà hàmàmdà àrûn-àrxàyûn ÿl-özönö yuyub þz otàüûnàkå÷dè. Àspàrux qàpûnûn àstànàsûndà durdu.

– Mÿhkÿmÿdÿ nÿ sölÿnèrdèn?– Àüzûnûn dànûøûüûnû bèl! Bèz àrtûq yàdûq. Rÿsmè

olàràq bo-øàn-mû-øûq.- Àynà qÿsdÿn håúàlàdû. – Àynà, båynèmè ÷þndÿrmÿ. Sÿnè åøøÿk kèmè ÷ûr-

pàràm! – Àspàruxun boüàzûnûn dàmàrlàrû øèødè. – Sÿnhàrànûn qànúûüûsàn kè, mÿndÿn boøànàsàn?

– ßsÿblÿrèmlÿ oynàmà. Úànûnà yàzûüûn gÿlsèn.Dÿrènè soyàràm. Bèr zÿngÿ bötön bþlmÿnè tþkÿrÿmburà, èt låøè kèmè söröyöb àpàràrlàr sÿnè. – Àynà özönösÿrtlÿødèrdè vÿ yûrtûúû bàxûølàrûnû onun gþzönÿ dèkdè,

– Kÿs sÿsènè! Gÿlèb åvÿ bàxûblàr. Èzàhàt dà àlûblàr.Bèlèrlÿr kè, åvdÿ olmuøàm...

351

Vцсal Nuru

– ×ûx, ÷þlÿ pàltàrûmû dÿyèøèrÿm. – Àynà Àspà -ruxun sþzönö àüzûndà qoydu.

– Bàøûmû xàràb ålÿmÿ, dåyèrÿm. – Àspàrux onunöstönÿ yårèdè. – Burà mÿnèm åvèmdèr. Hàràdà èstèyèrÿmordà dururàm!

– Dur! Hÿr yår sÿnèn olsun. Mÿn dÿ bu gåúÿ bur-dàyàm. Sÿhÿr kþ÷öb gådÿúÿyÿm. – Àynà olduqúàtÿmkènlÿ dådè.

– Àynà, Àllàhà ànd olsun, bàøûnû pàrtlàdàràm.Àyàqlàrûnû sûndûràràm! Hönÿrèn vàr, sÿhÿr bu qàpûdàn÷þlÿ àddûmûnû àt. Èt oülu ètÿm, ÿgÿr sÿnèn måyèdènètÿpèklÿmÿsÿm.

Àynà þzönö sàkètlÿødèrdè vÿ åtènàsûz bàxûølàrlà onusözöb, kènàyÿylÿ göldö. Ålÿ bèl Àspàruxun bàrûtûnà odvurdu.

Àspàrux dåyèndè, dåyèndèkúÿ dÿ ÿsÿbèlÿøèb úoødu.Àüzûndà dèlè øèødè, topuq vurdu, kÿkÿlÿdè. Àynànûnöstönÿ yårèdè. Yumruüunu döyönlÿyèb qàldûrdû kè, onunsèfÿtènÿ yàpûødûrsûn, àmmà qolunu bàøûnûn östöndÿ qu-rutdu; qÿnøÿrèndÿkè qàdûnûn yûrtûúû bàxûølàrû úÿsàrÿtènèàldû.

– Sÿnÿ àxûrûnúû dÿfÿdèr dåyèrÿm, – O, ålÿ dådè kè,ålÿ bèl onu þldörmÿmÿk ö÷ön þzönö göúlÿ sàxlàyûr. –Þzönö mÿnÿ þldörtmÿ, yàzûqsàn. Yûxûb yårÿ bàøûnûkÿsÿrÿm.

Àynà sàymàzyànà durub pàltàrûnû dÿyèødè. Sonràmÿtbÿxÿ kå÷dè. Hÿlÿ dÿ hÿr øåy yårlÿ bèr èdè. O, qÿsdÿnÀspàruxun dàüûtdûqlàrûnû yûümàmûødû.

999

352

Soyuduúunu à÷ûb yåmÿyÿ bèr øåy àxtàrdû; gþrdök-lÿrè èøtàhàsûnû qà÷ûrdû. Nÿsÿ bèøèrmÿyÿ ÿrèndè. Àrtûqdàmàq dàdûnûn dÿyèødèyènè hèss ålÿdè. Fèkèrlÿødè kè,bÿlkÿ mår-måyvÿ olsà yåyÿr, o dà yox èdè. Otàüûnàqàyûtdû.

– Åøètdèn dÿ, nÿ dådèm? – Bàyàqdàn ÷ÿnÿsè döømöøÀspàrux yånÿ qàpûnûn àüzûndà dèkèldè. Sÿsènè bàøûnààtdû. Àynà onà fèkèr vårmÿdÿn ÷àntàsûndàn kètàb÷ûxàrdûb, ÷àrpàyûsûnà uzàndû.

Àspàrux ålÿ bèl qÿsдÿn tÿkràr-tÿkràr åynè sþzödåyèrdè:

– Hönÿrèn vàr, bu qàpûdàn ÷þlÿ ÷ûx! Sÿn hàrànûnkö÷öyösÿn kè, mÿndÿn boøànàsàn. Àrvàdû ànúàq kèøèboøàyàr. Bèldèn? Þzö dÿ, gþstÿr gþröm hàrà vurublàr omþhörö! Mÿnÿ vår kàüûzû!

Àynà Àspàrux otàqdà yox kèmè dàvrànûrdû.Àspàrux èstÿdèyè úàvàbû àlà bèlmÿyÿúÿyènè ànlàdû vÿàülûnà nÿ gÿldèsÿ sÿsènè bèrdÿn kÿsdè, otàqdàn ÷ûxdû.

353

Vцсal Nuru

44

***

Úàvàd pèllÿkànûn àøàüûsûndà duràn oülànà yàxûn-làøûb onu ÿvÿz ålÿmÿsènè xàhèø ålÿdè vÿ tuàlåt bÿ -hànÿsèylÿ yånÿ dÿ è÷ÿrè gèrdè. Àdmènèstràtorunmÿ zÿm mÿtlè bàxûøûnûn àltûndàn kå÷èb tuàlåt tÿrÿfÿ yol-làndû vÿ hèss ålÿdè kè, àrxàsûnúà hÿlÿ dÿ èkè gþz tuølànûb.Bålÿ vàxtlàr àdÿtÿn o èkè gþzön yèyÿsè dÿ gÿlèrdè vÿ odà èø÷èlÿrèn àrxàsûnúà gèrèrdè kè, èøèndÿn yàyûnàn àdàmûnmÿqsÿdènè dÿqèq bèlsèn. Úàvàd àràkÿsmÿ qàpûdàn kå÷dè,àddûmûnû lÿngètdè vÿ àrxàsûnúà gÿlÿnèn olmàdûüûnà ÿmènolub sol dÿhlèzÿ buruldu. Èkènúè qàpûnû dþymÿdÿn à÷ûbè÷ÿrè gèrdè vÿ onu bàyàqdàn bÿrè burdà gþzlÿyÿn qoúàxàdèmÿ àrvàd þnlöyönön úèbèndÿn bökölö kàüûzpàr÷àsûnû onà uzàtdû. Úàvàd kàüûzû à÷màdàn àlûb úèbènÿqoydu. Qàdûnûn su dolu vådrÿlÿrènè gþtöröb otàqdàn÷ûxmàq èstÿyÿndÿ àdmènèstràtor þzönö yåtèrdè. Øöbhÿlè-øöbhÿlè èkèsènè dÿ sözdö. Úàvàd onà mÿhÿl qoymàdàndolu vådrÿlÿrlÿ yànûndàn kå÷dè.

Àrvàd: "dådèm bunu dà tuàlåtÿ boøàltsûn, bàlàmdû.Onurüàm sÿrpèb"

Úàvàd uzàqlàødû vÿ àdmènèstràtorun nÿ úàvàbvårdèyènè åøètmÿdè. Tuàlåtÿ gèrdè, suyu boøàltdû vÿúèbèndÿn kàüûzû ÷ûxàrdûb oxudu. Boüàzû qurudu, èrè tèkÿqàlmûø kèmè göúlÿ udqundu vÿ sÿlèqÿsèz xÿtlÿ yàzûlmûøbèr nå÷ÿ sÿtrÿ zèllÿnmèø gþzlÿrè bÿrÿldè. Sonrà þzönö

999

354

ÿlÿ àlûb kàüûzû àrxà úèbènÿ dörtdö vÿ sèfàrèø àlmûø kèllårkèmè è÷ÿrèdÿn ÷ûxdû. Vådrÿlÿrè qàpûnûn àüzûndà durmuøàrvàdà vårdè vÿ onà gþz qoyàn àdmènèstràtorunyànûndàn åtènàsûz kå÷dè.

Úàvàd qàpûnûn àüzûndàkû yårènÿ sàhèb ÷ûxdû. Oülànpèllÿlÿrè döødö.

Dönÿndÿn bÿrè dÿlèyÿ dþnmöø Úàvàdûn kèmènlÿsÿkÿlmÿ kÿsdèyènè, özönön göldöyönö, qàø-qàbàüûnûnà÷ûldûüûnû gþrÿn olmàmûødû; xösusÿn dÿ gåstàpo zàbètè:àdmènèstràtor. Àmmà o, Úàvàdûn hÿrÿkÿtlÿrèndÿ gþr-mÿyÿ àdÿt ålÿmÿdèyè øåylÿrè möøàhèdÿ åtmèødè vÿnèyÿsÿ øöbhÿlÿnmèødè. Hÿttà onun bèr nå÷ÿ dÿfÿ è÷ÿrègèrmÿsènè, xàdèmÿ àrvàdlà pû÷ûldàømàsûnû vÿ yuxàrûmÿrtÿbÿdÿn döømÿsènè gþrmöødö. Úàvàd nèfrÿtlÿ oqÿdÿr dolmuødu kè, bötön mödèrèyyÿtèn bàøûnû kÿssÿydèuf dåmÿzdè. Àmmà sÿbrènè bàsûrdû. Mÿlÿyèn vÿdènÿgþrÿ dèøènè-dèøènÿ sûxmûødû. Àmmà pàrtlàmàüà hàzûr èdè;àrxà úèbèndÿkè kàüûzdà qàtèlèn àdû yàzûlmûødû vÿ bu àdonun båynèndÿ tÿkràrlànûrdû, gþzönön qàrøûsûndà surÿtè,ÿdàylà màøûndàn döøöb úèddè qàøqàbàqlà pèllÿlÿrè÷ûxmàsû vÿ qàpûnû à÷ûb sàlàm vårÿndÿ onun qulàqàrdûnàvurub sàymàzyànà kå÷mÿsè úànlànûrdû. Doürudu,hÿmèn àdàm ÿsàsÿn bènànûn àltûndàkû dàyànàúàqdàn bèr-bàø otàüûnûn qàrøûsûnà qàlxûrdû, àmmà þn gèrèødÿngèrdèyè dÿ àz olmurdu vÿ hÿmèøÿ onà gþz qoyàn,sàlàmûnû àlmàdûüûnà gþrÿ àrxàsûnúà àúûqlû bàxàn Úàvàdgþrördö kè, bu àdàm èø÷èlÿrè qàrøûsûndà yàlàq gþrÿndÿ

355

Vцсal Nuru

qörrÿlÿnèr, qàrøûsûndà boüàzlàrû qurumuø, ÿldÿn-àyàq -dàn gådÿn, mèl dàyànàn, þzönö gþzÿ soxmàüà ÷àlûøànèø÷èlÿrènèn àràsûndà nÿ qÿdÿr bþyök vÿ göúlö àdàmolduüunu hèss ålèyèr. Úàvàd onu dà möøàhèdÿ ådèrdè kè,hÿmèn àdàm otåldÿ gÿzèømÿyè, qÿfèl kèmènsÿ otàüûnàgèrmÿyè, yårlè-yårsèz èø÷èlÿrè otàüûnà ÷àüûrûb tàpøûrûq vår-mÿyè, bÿzÿn sÿbÿbsèz yårÿ dànlàmàüû vÿ bèr nå÷ÿ mÿsulàdàmû àrxàsûndà dÿhlèz boyu sörömÿyè såvèr. Onun ö÷önbu otål dönyàydû vÿ burdàn kÿnàrdà hÿyàt mþvúuddåyèldè, ÷önkè kö÷ÿdÿkè sûràvè bèr àdàm, hÿttà dèlÿn÷èdÿ onun yànûndàn sàymàzyànà kå÷ÿ bèlÿrdè.

Mþtÿbÿr mÿúlèslÿr... ßn såvdèyè möhèt hÿmènmÿúlèslÿr èdè kè, ordà bu àdàmà mèlyonår kèmè bàxûrdûlàrvÿ hÿr kÿs þz mÿqsÿdènÿ gþrÿ onà hþrmÿt ådèr, dÿyÿrvårèr, qèymÿt qoyurdu.

Úàvàd èølÿdèyè göndÿn bu gönÿ qÿdÿr o àdàmlàbàülû hÿr øåyè xàtûrlàdû, hÿr sÿhnÿnè gþzönön qàbàüûnàgÿtèrdè. Jàsmènlÿ bu àdàmûn ÿlàqÿsènè döøöndö: "Àxûnåúÿ olub? Àxû nåúÿ olub kè, bu boydà otålèn sàhèbè,úàmààtû àyàüûnûn tozu håsàb ålèyÿn bèr àdàm, nöfuzluèø àdàmû-Ålton Úàvàdov àdè bèr xèdmÿtúèyÿ, kàsûb vÿÿsèl-nÿsèlsèz bèr qûzà tàmàh sàlsûn? Àxû bu àdàmèstÿsÿydè, Úånèfår Lopåzè otàüûnà gÿtèrdÿrdè. Jàsmènonun nÿyènÿ làzûm èdè vÿ nåúÿ olmuødu kè, gþzö o qÿdÿryöksÿkdÿ olàn bèr àdàm àyàüûnûn àltûndà dolàøàn bèrqûzûn bàøûnà bu oyunu à÷mûødû? Oüul èstÿyèrdè? Øÿkÿrlèdèàbåt olàn bèr qûzûn hÿyàtûnû rèskÿ àtûb, bèr o qÿdÿr pul

999

356

tþkÿn, øÿxsè hÿkèm tutàn àdàm, o pulun yàrûsûnûàrvàdûnà xÿrúlÿsÿydè qûzlàrûnûn qàrdàøû doümà olàrdû.O hÿqèqÿtdèr kè, bålÿ multèmèlyonårlÿr ö÷ön sÿdàqÿt,àrvàdà vÿfà ànlàyûøû yoxdu, yàlnûz pul vàr, bèr dÿ pulunyàràtûüû gþzÿllèklÿr, xànèmànlàr, úÿh-úÿlàllàr, åyøè-èørÿtlÿr. Yårdÿ qàlàn; hèss, duyüu, romàntèkà, ÿhд-påymàn, sÿdàqÿt-bunlàr örÿyè dolu, mÿdÿsè àъlàrö÷öndö.

Úàvàd döøöndökúÿ àlûøûb yànûrdû, àøkàrà töstösötÿpÿsèndÿn ÷ûxûrdû, àmmà gþrÿn yoxuydu. Båynè tokàrdÿzgàhlàrû kèmè uüuldàyûrdû. Sÿslÿr onu qèsàsà, èn-tèqàmà ÷àüûrûrdû. Úèbèndÿkè kàüûzdà Ålton Úàvàdovunåv önvànû dà, bàü önvànû dà, qûzlàrûnûn vÿ àrvàdûnûn àdûdà yàzûlmûødû, àmmà Mÿlÿyÿ vårdèyè sþz qàrøûsûnûkÿsèrdè. Bèrúÿ onu bèlmèrdè kè, Mÿlÿk bu boydà àdàmànåynèyÿ bèlÿr vÿ nåynèyÿúÿk? Uøàüû nåúÿ tàpàúàq?Döøöndö kè, bÿlkÿ hå÷ kàüûzû Mÿlÿyÿ gþstÿrmÿsèn, oqûz èstèqànlû olsà dà, måhrèbàn vÿ bàúàrûqlû olsà dà otålÿtÿzÿ gÿlèb. Sonrà åtèràf ålÿdè kè, bu qûz ålÿ otålÿ Jàsmènÿgþrÿ gÿlèb. Hå÷ øöbhÿsèz mÿxfè èdàrÿnèn àgåntèdè, yoxsànÿyènÿ làzûmdû Jàsmèn, gÿlÿn göndÿn onu àràødûrûr.Qåybÿtlÿømÿdèyè àdàm qàlmàyûb. Úàvàd onà tÿrÿddödålÿdè kè, Mÿlÿk bèrdÿn onu ènàndûràr vÿ àldàdàr: Ålto-nun úènàyÿtènè söbut ådÿn kèmè tutduràr vÿ hÿr øåy bètÿr.O bunu èstÿmèrdè vÿ håsàb ådèrdè kè, Ålton ànúàq dèrè-dèrè yànmàüà làyèqdèr. Yoxsà o, mÿhkÿmÿnèn þnqàpûsûndàn gèrèb, àrxà qàpûsûndàn ÷ûxàúàq.

357

Vцсal Nuru

45

***

Sààt 07:00Årkÿn èdè. Dÿnèzdÿn quru ÷ûxàn gönÿø pÿnúÿrÿ -

lÿrèn, åyvànlàrûn boyunà qàlxûrdû. Àynànûn otàüûndà tölpÿrdÿdÿn sözölöb döøÿn fösunkàr èøûq zolàqlàrûndà tozzÿrrÿúèklÿrè rÿqs ådèrdè.

Àynà hÿmèøÿkè vàxtdà oyànmûødû. Yuyunub þzönösÿlèqÿyÿ sàldû vÿ otàüûnà qàyûtdû. Pàltàrûnû dÿyèødè. Kà-motun gþzöndÿn sÿnÿdlÿrènè gþtöröb ÷àntàsûnà qoydu.Otàüà vÿ økàfdàn àsûlmûø pàltàrlàrà bàxdû: gþtörmÿkèstÿdèyè hå÷ nÿ yox èdè. O, bötön ÿøyàlàrûnû bu otàq kèmèàtûb gådèrdè. Yånè hÿyàtà sûfûrdàn bàølàyàúàqdû, hÿttàgåúÿ àülûnà gÿlmèødè kè, gådèb Munènèn yànûndàqàlàúàq. Ondàn hÿr gön nÿsÿ þyrÿnÿúÿk, ålmènbèlmÿdèyè øåylÿrè bèlÿúÿk. Bàøqà hÿyàtû ålÿ bàøqà úördÿ yàøûyàúàq.

Sààt 07:45Àynà dÿhlèzÿ ÷ûxûb àyàqqàbûsûnû gåyènÿndÿ Àspà -

rux otàüûndàn ÷ûxûb låy kèmè onun bàøûnûn östönö àldû.Ålÿ bèl sÿhÿrÿ qÿdÿr yàtmàyûb, qàpûnûn àràsûndàngödöb, bu ànû gþzlÿyèrmèø.

– Hàrà? – Àúûqlà soruødu. O, hÿyàtûndàn båzmèø

999

358

àdàm gþrkÿmèndÿ èdè; qûzàrmûø gþzlÿrè yårèndÿn ÷ûxûrdû,sà÷û låylÿk yuvàsûnà dþnmöødö, ÿsÿbèndÿn ÿlè-àyàüûÿsèrdè, ålÿ bèl úèlov gÿmèrèrdè.

Àynà soyuqqànlûqlà úàvàb vårdè:– Èøÿ!– Þl yårèndÿ. Èø-zàd yoxdur! Qurtàrdû! Otur åvdÿ!Àynà yånÿ tÿmkènènè pozmàdû:– Bÿlkÿ mÿnèm ÿvÿzèmÿ sÿn gådèb èølÿyÿsÿn.

Àxøàm dà bèr-èkè øåy àlûb gÿtèrÿsÿn. Bÿlkÿ örÿyènàürûyûb kè, yåkÿ-yåkÿ "àrvàdûm" dådèyèn àú yàtûb?

– Yum àüzûnû! Dådèm, otur åvdÿ, vÿssàlàm! – Sþztàpmàyàn Àspàrux onun ÷èynèndÿn ÷àntànû qÿfèl dàrtdû,qulpunu qûrdû vÿ kÿnàrà àtdû. Àynà vÿhøè pèøèk kèmè÷ûmxûrdû, gþzlÿrènè bÿrÿltdè vÿ dèøènè qûúàdû. Burun-bu-runà durdulàr. Àspàrux gþzlÿnèlmÿdÿn øèllÿsènè Ày -nànûn özöndÿ øàppûldàtdû. Àynà sÿndÿlÿyèb yûxûlàndàbàøû zÿrblÿ dèvàrà dÿydè. Qåyrè-èxtèyàrè èkè ÿlèylÿ bàøûnûtutub qûvrûldû. Àspàrux àmàn vårmÿdÿn tÿpèyènè onunbþyrÿyènÿ èlèødèrdè, sonrà øèllÿ qàpàzà kå÷dè. Bèldèyèbötön sþyöølÿrè Àynànûn ÿngÿbÿÿngÿsènÿ, doüub-ÿkÿnènÿ, þlöb-ètÿnlÿrènÿ, gådèb qàyûtmàyànlàrûnà ön-vànlàdû. Èspàn þközlÿrè kèmè Àynànû àyàüûnûn àltûndàtàpdàlàdû.

Zÿrbÿlÿrdÿn Àynànûn bÿdÿnè kåyèdè, bèrtÿhÿr àyà -üà durdu. Bötön göúöylÿ Àspàruxun mÿdÿsènènbàøûndàn dèrsÿyè èlÿ vurdu. Àspàrux sànúûdàn èkèqàtoldu, Àynà försÿtè fþvtÿ vårmÿdÿn onun sà÷ûndàn tutubbàøûnû tårmonun tènènÿ ÷ûrpdû vÿ àrxàyà ètÿlÿdè. Àspàrux

359

Vцсal Nuru

àrxàsû östÿ qàpûnûn àüzûnà yûxûldû. Bèr nå÷ÿ ànlûq þzönöètèrdè, gþzö qàràldû, hànnà-hànà àülû þzönÿ gÿldè. Dþndöoldu buynuzu sûnmûø þköz, fûnxûrà bèldèkúÿ fûnxûrdû,bàüûrdûqúà bàüûrdû vÿ qàlxûb úumdu Àynànûn östönÿ;bàxmàdû qàrøûsûndàkû qàdûndû, kèøèdè, àdàmdû-nÿdè, àl-nûndàn dà qàn øoràlаyûr, qànû gþröb båynè ÷þnдц.Àynànûn hàràsûnà gÿldè yumruq, tÿpèk, bàøûnà-gþzönÿdèzèylÿ-dèrsÿyèylÿ vurà bèldèkúÿ vurdu. Àynà bèrúÿqàrnûnû quúàqlàmûødû kè, bàlàsû qûzmûø þközön àltûndàqàlmàsûn, àmmà gå÷ èdè; bålè, bþyrÿklÿrè, bàøû Às -pàruxun hÿdÿfèydè.

Àynà onun ÿlèndÿn ÷ûxmàq ö÷ön dþøÿmÿdÿ sö -röndö, èmÿklÿdè, èlk försÿtdÿ Àspàruxun àyàüûnû ÿlÿkå÷èrtdè vÿ dàrtûb yûxdû, ÿlènè àtûb pèøèk kèmè sèfÿtènúûrdû, qàrà dûrnàüû onun ÿtènÿ kå÷dè. Gþynÿrtèsè àülûnbàøûndàn ÷ûxàrtdû vÿ o bèr nå÷ÿ ànlûq þzönö ètèrdè. Àynà÷ÿld durub mÿtbÿxÿ qà÷dû. O, durub bàüûràràq Àynànûndàlûnúà yöyördö vÿ qàpûdà qàrøûlàødûlàr. Àynà ÿlèndÿtutduüu bû÷àüû onà tuølàdû. Gþzönön yàøû, àüzûnûn-bur-nunun qànû bèr-bèrènÿ qàrûømûødû. Bÿrÿlmèø gþzlÿrèndÿnqànsûzlûq yàüûrdû. Hèss olunurdu kè, àrtûq úànà doyub.Sol ÿlè èlÿ sànúûdàn doürànàn qàrnûnû quúàqlàmûødû.

Àspàrux bû÷àüû gþrÿndÿ bèr ànlûq duruxsà dà, yånÿonun östönÿ àtûldû. Ènànmàdû kè, onà nÿsÿ ålÿyÿr. Èkènúèdÿfÿ qàdûnûn qàrøûsûndàn qà÷màüû kèøèlèyènÿ sûüûødûr-màdû.

Àynà èlk försÿtdÿ bû÷àüû onun qàrnûnà soxmàqö÷ön zÿrbÿ àtdû. Bû÷àq Àspàruxun ovúunà gèrdè vÿ o,

999

360

tÿpèklÿ Àynànûn sènÿsènÿ vurub dèvàrà yàpûødûrdû. Àynàsöröøöb yårÿ yûxûldû. Bû÷àq ÿlèndÿn döødö. Àspàruxúÿld dèzènè Àynànûn sènÿsènÿ qoyub özönÿ-gþzönÿsàüdàn-soldàn yumruqlàdû.

Àynà onu östöndÿn ètÿlÿyèb ÷åvrèlÿ bèldè vÿ uzàt-dûüû ÿlè qûràüà döømöø bû÷àüà ÷àtàn kèmè gþtöröb èkèdÿfÿ Àspàruxun budunà soxub ÷ûxàrtdû. Àspàrux øèølÿn-mèø donuz kèmè bàüûrdû. Bû÷àüû onun göúdÿn döømöøÿlèndÿn àlûb körÿyènÿ soxdu. Àynà bèrúÿ dÿfÿ bàøûnûàrxàyà qànûrûb göúÿnÿrÿk bàüûrdû vÿ söstlÿødè. Sèfÿtèdþøÿmÿyÿ ÷ûrpûldû. Àspàrux bèr möddÿt øok kå÷èrmèøhàldà gþzlÿdè, bàøû boynunun östöndÿ durmurdu,àüzûndàn kþpök gÿlèrdè, özönön-àlnûnûn qànû burnununsuyunà qàrûømûødû. Bûúàüû tutàn ÿlè tètrяyèrdè.

Àynà tÿrpÿnmÿdè vÿ gåtdèkúÿ zÿèflÿyÿn xûrûltûlûþskörÿyè åøèdèldè. Sà÷û özönön qànûnà bulàøûb yà pû -ødûüûndàn sèfÿtè gþrönmördö.

Àspàrux ålÿ bèl yuxudàn àyûldû. Àynànûn bålèndÿndöøöb, þlödÿn qorxàn àdàm kèmè àrxàyà èmÿklÿdè vÿotàüûn qàpûsû àüzûnà qûsûldû. Bÿrÿlmèø gþzlÿrènè yårdÿuzànmûø Àynàdàn, körÿyèndÿkè bû÷àqdàn àyûrà bèlmèrdè.Qànû lènolèumun östö èlÿ sözölÿrÿk onà tÿrÿf gÿlèrdè.

Àspàrux bèr àz þzönö ÿlÿ àlàndà dèzèn-dèzènsörönÿrÿk otàüà kå÷èb tålåfonà yàxûnlàødû. Tÿúèlè yàr -dûmà zÿng ålÿyèb sÿsè tètrÿyÿ-tètrÿyÿ önvànû vårdè vÿdÿstÿyè tullàyûb Àynàyà yàxûnlàødû. O, àrtûq xûrûl -dàmûrdû. Àspàrux àxsàyà-àxsàyà åvdÿn qà÷dû.

Sààt: 08:05

361

Vцсal Nuru

99--úúóó ààyy

999

362

46

***

Àprål. 4-úö gön. Úàvàd Mÿlÿyÿ olàn ènàmûnû ètèrmèødè. Hÿttà þzönö

hÿr gön mÿzÿmmÿtlÿyèrdè kè, þz àülûylà èø gþrmÿkÿvÿzènÿ o qûzûn fålènÿ àllàndû. Bÿzÿn onà ålÿ gÿlèrdè kè,Mÿlÿk yuxàrû mÿrtÿbÿdÿ kàtèbÿ olàndàn bÿrè qèsàshèssènè unudub, ålÿ onun þzönö dÿ. Gþr nÿ vàxtdû gèz -lèn-gèzlèn pû÷ûldàømûrlàr, o, ÿlèndÿ vådrÿ-dÿsmàl sèlmÿkbÿhànÿsèylÿ qàpûnûn àüzûnà ÷ûxmûr. Löks màøûndàgådèb-gÿlèr, bènànûn àltûndàn gèrèb-östöndÿn ÷ûxûr. Tàonun nÿyènÿ gÿrÿk Jàsmèn? Þn qàpûdàn dà àz qàlàtÿsàdöfè hàllàrdà kå÷èr. Ondà dà dodàq tÿrpÿødèrmÿyÿförsÿt olmur. Onà dà mÿÿttÿl qàlûrdû kè, bu qûz söpörgÿ,vådrÿdÿn bèrdÿn-bèrÿ kàbènåtÿ, kompötårèn àrxàsûnà,mànèkörlö dûrnàqlàrà nåúÿ kå÷dè? Xösusÿn dÿyuxàrûdàkû àdàmlàrûn åtèmàdûnû nåúÿ qàzàndû? Dözdör,pû÷hàpû÷làr dåyèr, guyà kàtèbÿ kå÷mÿk ö÷ön klàssèkösuldàn èstèfàdÿ ådèb. Àmmà Úàvàd ènànmàq èstÿmèrdè,onun tànûdûüû Mÿlÿk tàrèxèndÿ ålÿ hÿrÿkÿt ålÿmÿz. Bÿsnåúÿ olmuødu?

Hÿr øåy Úàvàdà àüûr gÿlèrdè; qàpûnûn àüzûndà hÿrgön qÿrÿng olmàüû bèr yànà, øöbhÿlÿr, tÿrÿddödlÿr, hÿrdÿqèqÿ bèr fèkèr, hÿr fèkrÿ bèr ènkàr, gönö-göndÿn dolànsÿbèr kàsàsû vÿ è÷ènè gÿmèrÿn qèsàs, – såvdèyè qûzûn èn-tèqàmû... Qàrøûsûndà ràqàtkà kèmè durmuø yollàrà bàxà-

363

Vцсal Nuru

bàxà bu gönÿ gÿlèb ÷ûxmûødû. Àmmà èndè.... Èndè bûúàqsömöyÿ dèrÿnmèødè. Vÿ sÿhÿr à÷ûlàndàn þz-þzönÿdànûøà-dànûøà þzönö ètèlÿyèrdè: "Pulu vàr dåyÿ èstÿdèyènèålèyÿ bèlÿr? Ålÿ bèlèr úàvàbsûz qàlàúàq? Qàlàr, qànun dà,ÿdàlÿt dÿ onun kèmèlÿrÿ èølÿyèr. Hÿr øåy ÿllÿrèndÿ dåyèl?Pulun vår, bàøûnû kÿs. Gþr, nÿ qÿdÿr kàsûbûn qûzû vàr.Sàbàh mÿnèm dÿ qûzûm olsà..."

Úàvàd bu gön àtàúàüû àddûmû yàxøûúà gþtör-qoyålÿmèødè, hÿttà bàlàúà bèr kàüûzdà èzàhàt dà yàzûbåvèndÿ stolun östönÿ qoymuødu kè, olmàdû bålÿ-olduålÿ, bàøûnà bèr èø gÿlsÿ ålÿdèyènèn sÿbÿbènè mÿtbuàthàmûyà yàysûn. Qànun bÿràÿt qàzàndûrmàsà dà, úàmààthàqqû-nàhàqdàn àyûrsûn.

Kå÷ÿn hÿftÿdÿn Ålton Úàvàdovun gþröøönÿyàzûlmàüà ÷àlûøûrdû. Àdmènèstràtor nÿ qÿdÿr dèl tþksÿdÿ, màskàdàn màskàyà kå÷sÿ dÿ, qovub, yånÿ qÿbulålÿsÿ dÿ, onun dèlènèn àltûndàkû zÿhÿrè ÷ûxàrdàbèlmÿmèødè. Úàvàd ålÿ tutdurub durmuødu kè, bu ÷oxøÿxsè mÿsÿlÿdè. Gþröøÿ yàzmàsànûz åvènÿ gådèbqàpûsûnà dèrÿnÿúÿm, dåyÿúÿm– sèz èmkàn vårmÿdènèzèødÿ gþröømÿyÿ. Àdmènèstràtor bàøà döøördö kè, bu hÿrbèr èøúènèn hàqqûdûr, àmmà hÿr èøúèyÿ dÿ åtèbàr ålÿmÿkolmàz. Gådèb ordà nÿ dåyÿúÿyè, nÿ xÿbÿrlÿyÿúÿyèmÿlum dåyèl. Nÿhàyÿt bu gön, sààt båødÿ gþröø àyàr-làndû. Àxûr kè, àdmènèstràtorun otàüûndàn mÿmnunhàldà ÷ûxûb, sààtûn båø olmàsûnû qàpûnûn àüzûndà gþ-zlÿmÿyÿ gåtdè. È÷èndÿkè qàtèl ÿmènlèkÿ dåyèrdè: "Bu gön

999

364

son gönöndö, Ålton bÿy. Bu gön otålÿ tàrèx yàzàúàm.Bu gön Jàsmènèn ruhu øàd olàúàq. Bu gön... Sÿn vÿmÿn. Gþzlÿ, Ålton bÿy, sÿnÿ ÷ox qÿrèbÿ bèr þlöm hàzûr-làmûøàm". Úàvàd àràdà bèr dÿfÿ xàdèmÿlÿrèn otàüûnàgåtdè vÿ burdà gèzlÿtdèyè è÷è bånzènlÿ dolu qrålkànûgþtöröb pàltàrûnûn àltûndàn qàrnûnà bàülàdû. ×èbèndÿgÿzdèrdèyè àlûøqànlàrû bèr-bèr yàndûrûb yoxlàdû. Àlàndànbÿrè nåúÿ dÿfÿ yoxlàmûødû vÿ àlovà bàxdûqúà Åltonunyàndûüûnû gþzönön qàrøûsûnà gÿtèrmèødè. Ålÿ àlûøqànlàrså÷mèødè kè, qàpàüûnû þrtmÿsÿn sþnmördö, yàndûr tullà,qàzû bètÿnÿ qÿdÿr yànsûn. Úàvàd kàmèkàdzå soyuqqàn-lûüûylà yånèdÿn qàpûnûn àüzûnà gÿldè vÿ yånÿ dÿqèqÿlÿrèsàydû.

Sààt: 15:55 Úàvàd è÷ÿrè gèrèb, ètè àddûmlàrlà lèftÿ yàxûnlàødû.

Lèftúè döymÿnè sûxûb qàpûlàrû à÷dû vÿ gþzönö qûrpmàdànonun özönÿ bàxdû. Bu nå÷ÿ èldÿ Úàvàdû lèftÿ mènÿn gþr-mÿmèødèlÿr vÿ bÿlkÿ dÿ bu èlk dÿfÿydè.

Úàvàdûn gþzlÿrènèn è÷ènÿ qàn sàüûlmûødû. Vÿhøèþköz kèmè qûzüûn gþrönördö. Hÿttà lèft÷ènèn sÿsènè dÿquyunun dèbèndÿn åøèdèrdè. Lèft yuxàrû qàlxdûqúàÚàvàdà ålÿ gÿlèrdè kè, dönyànûn sonsuzluüunà yuvàr-lànûr. Östöndÿ sààtlû bombà àpàrûrmûø kèmè, örÿyèè÷ÿrèdÿn sènÿsènè yumruqlàyûrdû.

Lèftèn qàpûsû uzun dÿhlèzÿ à÷ûldû vÿ Úàvàdûngþzöndÿ yårÿ sÿrèlmèø qûrmzû xàl÷à uzànà bèldèkúÿ

365

Vцсal Nuru

uzàndû. Dèvàrlàr tåàtr pÿrdÿlÿrè kèmè dàlüàlàndû. Qàpûlàrà÷ûlûb, ÷ûrpûldû. O, àddûmûnû àtdûqúà àyàüûnûn sÿsè ÿks-sÿdà vårdè. Gþzönö dèkdèyè qàpûnûn östönÿ yårèdè.

Hÿr øåy bèr ànûn è÷èndÿ olmàlûydû: è÷ÿrè gèrÿn kèmèqàpûnûn ÷ÿftÿsènè vuràúàq, ÷åvrèlÿndÿ qrålkànû qàrnû -ndàn ÷ûxàrdàúàq, Ålton onun ÿlèndÿkènèn nÿ olduüunuànlàmàüà ÷àlûøànà qÿdÿr qàpàüû à÷àúàq vÿ ÷àtàn kèmèbånzènè onun östönÿ pöskördöb àlûøqànû àtàúàq.

Qàpûyà bèr nå÷ÿ àddûm qàlmûødû qåyrè-øöurè ÿlènèqàrnûnà vurub qrålkànû yoxlàdû vÿ pàltàrûnûn ÿtÿyènèøàlvàrûnûn bålèndÿn ÷ûxàrtdû. Nÿhàyÿt qàpûnûn qàrøûsûndàdurdu. Bötön úÿsàrÿtènè yûüûb dÿstÿyè àøàüû ÿydè, qàpûnûè÷ÿrè à÷ûb gèrdè. Gþzö èlk olàràq otàüû ÿlÿdè vÿ Mÿlÿyèyårèndÿ gþrmÿdè. Qàrøûsûndà èkènúè bþyök qàpû dururdu.Bu qàpû onun gèrÿúÿyè sonunúu àzàdlûq qàpûsû olàbèlÿrdè vÿ onun hÿyàtû bu qàpûnûn àrxàsûndà bètÿúÿkdè.×àvàd försÿtdÿn èstèfàdÿ ådèb ÿlènè pàltàrûnûn àltûnàsàlûb qrålkànûn vèntlè tûxà÷ûnû à÷ûb àxûrûnúû yèvlÿrdÿsàxlàdû. Dÿrèndÿn è÷ènè ÷ÿkdè vÿ håykÿl qolu kèmè àüûr-làømûø qolunu qàldûrûb hàvàdà yumruüunu sûxdû vÿ...

Mÿlÿk qàpûnû à÷dû vÿ qàrøûsûndà Úàvàdû gþrdö:yumruüu hàvàdà qurumuø, rÿngè àüàrmûø, bÿrÿlmèø gþ-zlÿrènÿ qàn sàüûlmûø, hÿyÿúàndàn bàøû ÿsÿn hàldà. ×ÿldÿlèylÿ onun sènÿsèndÿn àrxàyà ètÿlÿdè vÿ àrxàsûnúàqàpûnû þrtdö.

Úàvàd bàyàqdàn bÿrè è÷èndÿ tutduüu nÿfÿsènèburàxdû vÿ bÿlkÿ dÿ bàyàqdàn bÿrè èlk dÿfÿ gþzlÿrènè

999

366

qûrpdû, bu yÿqèn kè, onun þzönÿ qàyûtmàsûnûn èlkènÿlàmÿtèydè.

– Nÿ àxtàrûrsàn burdà?Úàvàd àüzû kþpöklÿnÿrÿk:– Yàndûràúàm – dådè.– Dÿlèsÿn? – Mÿlÿk kèmènsÿ åøèdÿúÿyèndÿn

åhtèyàtlànûrmûø kèmè sÿsènè qûsdû vÿ onun qolundànqàpûyà tÿrÿf ètÿlÿdè.

– Sÿnÿ ènànmûødûm... – Úàvàdûn gþzlÿrèndÿn hÿlÿdÿ qÿzÿb pàrûldàyûrdû.

– Yånÿ ènàn. – Mÿlÿk onun gþzlÿrènèn è÷ènÿ bàxûbqÿtèyyÿtlÿ dådè. – Plànûmû pozmà. Tåzlèklÿ såvènÿúÿk-sÿn. Èndè gåt. Buràlàrdà gþrökmÿ.

Úàvàd qÿràrsûz qàlmûødû, döøönÿ bèlmèrdè, ålÿúÿMÿlÿyÿ bàxûb gþzlÿrènè dþyördö. Mÿlÿk onun qolundàntutub àstànàyà gÿtèrdè, qàpûnû à÷ûb ÷þlÿ ÷ûxàrtdû:

– Ènàn mÿnÿ, hÿr øåy sÿn èstÿdèyèn kèmè olàúàq.Gåt. Sàkètlÿø! – Onun àrxàsûnúà qàpûnû þrtdö.

Úàvàd bèr möddÿt yårèndÿn tÿrpÿnmÿdè, torbàsûndàkÿsèlmèø bàø gþrÿn àdàm kèmè øok ànlàrûnû yàøàyûrdû.Hàndàn-hànà durulmaüà bàølàdû. Lèftèn qàpûsû úûnqålÿyèb à÷ûlàndà xÿyàldàn àyûldû vÿ àddûmûnû è÷ÿrè àtdû.

367

Vцсal Nuru

47

***

Åldàr Qàsûmlûnûn qàtèlè hÿbs olunàndàn bÿrè Ålyàryårÿ gþyÿ sûümûrdû. ßmÿlèyyàtûn uüurlu kå÷mÿsèndÿZàhèdèn dÿ bþyök rolu olsà dà, yàlnûz o, furàøkàsûnûgþzönön östönÿ bàsûb, ÷ÿnÿsènè dÿ qàldûrûb yårèyèrdè.Øþbÿdÿ kèm onunlà ràstlàøsà, làp ÿllènúè dÿfÿ dÿ olsàsoruøurdu: "Nÿtÿr oldu åy, sÿn o qàtèllÿrèn èzènÿdöødön? " Ålyàr dà ÿllè yox, yöz dÿfÿ soruøsàydûlàr yånÿåynè hÿvÿslÿ, åynè qörrÿylÿ, åynè ÿhvàllà úàvàb vårèrdè.Bu èøèn à÷ûlmàsûndà ÿn ÷ox onà såvènèrdè kè, qàtèl è÷ÿrèhàqsûz yårÿ gþndÿrdèyè àxûrûnúû tÿqsèrlÿndèrèlÿnènqàrdàøûydû, Dànöz yox. Onun mÿntèqèylÿ Dànözdåyèldèsÿ, qurbàn vårèlmÿyèbsÿ, dåmÿlè o qûz øåytàndåyèldè vÿ èndèyÿ qÿdÿr ÿbÿs yårÿ såvmÿlè olduüuqûzdàn øöbhÿlÿnèb. Tÿrslèkdÿn èndèyÿ qÿdÿr vàxt tàpûbqûzûn qàrøûsûnà özrxàhlûqlà ÷ûxà bèlmÿmèødè. Sonunúuÿmÿlèyyàtûn uüurunu gþrÿn rÿès, Àspàruxun àxtàrûøûnûdà onlàrà tàpøûrmûødû. Ålÿ bèl Jàsmènèn èøè dÿ onlàr ö÷önèkènúè plànà kå÷mèødè vÿ àrtûq åtèràf ålÿyÿ bèlÿrdèlÿr kè,bu èø dàøà dèrÿnèb, dàøû dà gþtörmÿk olmur, östöndÿnàmÿlum yåkÿdàllû kèøèlÿr oturub. Onlàrdàn bèr dÿfÿèzàhàt àlmàq olur, èkènúè dÿfÿ bàxmûrlàr polèssÿn-nÿsÿn,èøûq pulunà, qàz pulunà gÿlÿn mÿmur kèmè ålÿ qovurlàrkè, bèr dÿ qàpûnûn qàrøûsûndàn kå÷mèrsÿn. Ålyàr Zàhèdÿ

999

368

yöksÿlmÿk yolundà kÿøf ålÿdèyè ösulu bàøà sàlmûødû,hÿttà þzönön dådèyè kèmè, uúàlmàüûn àforèzmènè kÿøfålÿmèødè: "Ànúàq tutà bèlÿúÿyènè qovàlà" Onlàrûn tutàbèlÿúÿklÿrè Àspàrux èdè, àmmà Àspàrux dà o göndÿn bugönÿ ruh olub pàràlål àlÿmÿ kå÷mèødè. Onun gåtdèyèyolu Àynà gþstÿrÿ bèlÿrdè, èndè tÿÿssöf ålÿyèrlÿr kè, oqûzûn dÿfnèndÿ èøtèràk ådèblÿr. Ålyàrûn ömèd, gumàn yårèànúàq Dànöz èdè. Dè gÿl qûz onu gþrÿndÿ ÿsÿbèlÿøèrdè,nÿ qÿdÿr þzönö úåntlèmån qÿlèbènÿ soxub ÷ûxàrdûrdûsàdà qûzûn gþzönÿ gèrÿ bèlmèrdè. Kèøè kèmè dÿ ènàdûndàndþnmördö. Ondàn uzàqlàøàndà øöbhÿlÿnèrdè, qàrøû -làøàn dà, duràndà ÿldÿn-àyàqdàn gådèrdè. Àynànûndÿfnèndÿn bèr nå÷ÿ hÿftÿ sonrà Dànözön qàø-qàbàüûnûnà÷ûlmàsû, dàhà ÷ox à÷ûsûnû unutmuø kèmè gþrönmÿsèZàhèdèn gþzöndÿn qà÷màmûødû vÿ Ålyàrà dåmèødè.Qàlmûødûlàr bàø sûndûrà-sûndûrà, bèr yàndàn dà döøö -nördölÿr kè, onlàr Dànözön dàxèlènè gþrmörlÿr, bÿlkÿdÿ rÿfèqÿsènÿ gþrÿ øàn-øàndû, bÿlkÿ dÿ unudub? Oqÿdÿr bålÿ zoràkûlûüà, tÿúàvözÿ uüràmûø qàdûn måyèdègþröb kè, onun ö÷ön àdèlÿøèb, bèr nþv örÿyè màzol olub.

369

Vцсal Nuru

48

***

9 ày ÿvvÿl. Sààt 12:40Úÿrràhlàr ÿmÿlèyyàt otàüûndàn ÷ûxdûlàr. Xumàr

Àynànûn körÿyènèn yàrûlmûø ÿtènè, dÿrèsènè tèkdè vÿsàrüûnû tèbb bàúûlàrûnà tàpøûrûb qàn-tÿr è÷èndÿ dÿhlèzÿ÷ûxûb skàmyàdà ÿylÿødè. Sonrà tålåfonunu à÷ûb Dànözÿzÿng vurdu:

– Sàlàm, xànà! Tåz þzönö yànûmà ÷àtdûr. Doq -quzunúu burdàdûr. Körÿyèndÿn bû÷àqlànûb. Åvèndÿ.Tÿúèlè yàrdûm gÿtèrdè. Èndè bètdè ÿmÿlèyyàt. Àüûrdû, ÷oxàüûr. Hÿddèndÿn ÷ox qàn ètèrèb. Yox, bèlmèrÿm.Komàdàdû. Úèyÿrè zÿdÿlÿnèb. Èndè polès gÿlÿúÿk. Xÿbÿrvårèlèb. Dànöz, sÿn onun körÿyèndÿkè xàllàrû gþr-möødön? Mÿn øokdàyàm. Yàxøû, yàxøû, gÿl. – Xumàrÿmÿlèyyàt otàüûnà qàyûtdû. Xåylè vàxtdàn sonrà Àynànûtÿkÿrlè xÿrÿkdÿ ÷ûxàrdûb råànèmàsèyà otàüûnà àpàrdûlàr.

Ålyàrlà Zàhèd àøàüûdàn þyrÿnmèødèlÿr kè, xÿstÿnèXumàr hÿkèm qÿbul ådèb vÿ onun yàxûnûdû. Qàlx -mûødûlàr yànûnà, hÿmèn vàxt Xumàr xÿrÿyèn bþyröndÿntutub gådèrdè. Möstÿntèqlÿrèn bèr-èkè suàlûnà mÿú -burèyyÿt qàrøûsûndà tåz-bàzàr úàvàb vårdè:

– Bèlmèrÿm. Körÿyèndÿn bû÷àq zÿrbÿsè àlûb åvèndÿ.Tÿúèlè yàrdûmlà gÿtèrèlèb. Þzönÿ gÿlÿndÿ ÿtràflû bèlÿrèk.ßmÿlèyyàtdàn èndè ÷ûxmûøàm. Èúàzÿ vårèn, bèr àzdènúÿlèm.

999

370

– Kèm zÿng ålÿyèb tÿúèlè yàrdûmà? Qohum-ÿqrÿ -bàsûndàn kèm vàr burdà? – Zàhèd kàpètànà nèsbÿtÿndàhà mölàyèm tÿrzdÿ soruødu.

– Bèlmèrÿm. Hÿlÿ kè, hå÷ kèmè gþrmÿmèøÿm. Ålyàr àpàrûlàn xÿrÿyèn bàø tÿrÿfènÿ yàxûnlàøàndà

özö östÿ uzàndûrûlmûø Àynànûn rÿngè àüàrmûø bÿnèzènègþröb tànûdû. Þzöndÿn àsûlû olmàdàn sÿsènè qàldûrdû:

– Bu Àynà dåyèl? Àynàdû. Zàhèd:– Odu! ßrè bû÷àqlûyûb. Onlàr xÿstÿxànàdàn ÷ûxûb pèllÿkànûn bàøûndà dur-

dulàr. Zàhèd hàràsà zÿng ålÿyèb Àspàruxun nþmrÿsènèdådè, mÿlumàt vårdè. Tÿxmèn ålÿdèklÿrè kèmèÀspàruxun nþmrÿsè bàülànmûødû. Yàlnûz àxtàrûb tàpmàqlàzûm èdè, gèrdèyè dåøèkdÿn ÷ûxàrtmàq mÿqàmû gÿlmèødè.Èlk olàràq hàrà gådÿúÿklÿrènè pèllÿlÿrèn bàøûndàmöÿyyÿn ålÿmÿyÿ ÷àlûøûrdûlàr. Hÿmèn vàxt xÿstÿxà -nànûn hÿyÿtènÿ sörÿtlÿ gèrÿn tàksè pèllÿkànûn qàrøûsûndàdàyàndû. Àrxà qàpûdàn döøöb pèllÿlÿrè èkè-èkè qàlxànDànöz bàøûnû qàldûràndà qàrøûsûndà onlàrû gþrdö. Ålyàrànàsûnûn kþnlönö àlmàq èstÿyÿn gönàhkàr uøàq kèmègölömsönöb Dànözö sàlàmlàdû, àmmà qûzûn özöndÿkèàúûüû gþröb þzönö yûüûødûrdû:

– Nÿdèr, qÿhrÿmànlàr, gþzlöyörsönöz àyàüûnûzàgÿlsèn tutàsûnûz?

– Bÿlkÿ, sèzèn bèr mÿlumàtûnûz vàr? – Ålyàr úèddè–úèddè soruødu.

371

Vцсal Nuru

– Hÿr bàülû qàpûyà donqàr burnunu soxmàüûbàúàràn àdàmdà dàhà ÷ox mÿlumàt olmàlûdûr. Bu göno àl÷àq tutulmàsà, þzönözdÿn kösön.

– Mÿnè hÿdÿlÿyèrsÿn? – Ålyàr hèddÿtlÿndè vÿ rÿs-mèyyÿtè, nÿzàkÿtè àtdû, – Bu nÿ dànûøûqdûr? Sÿnènqàrøûndàkû uøàqdûr?

– Mÿnÿ sèfÿt ålÿmÿ, bèldèn? Hÿ, sÿnè hÿdÿlèyèrÿm.Dàrûxmà, sÿnènlÿ dÿ gþröøÿúèyèk! – Dànöz hèrslÿ on-làrûn àràsûndàn kå÷èb bènàyà gèrdè.

Ålyàr pÿrtlèyèndÿn gþzönö qûrpmûrdû, udqunmurdu.Ålÿ bèl Dànöz onun özönÿ øèllÿ vurub gåtdè. O, àüzûnûdoldurdu kè, nÿsÿ dåsèn, àmmà bèr nå÷ÿ dÿfÿ "lÿnÿtøåytànà" dåyèb qàytànûnû ÷ÿkdè. Hÿyÿtÿ döøöb Zàhèdènmàøûnûnà oturdu. O hàrdàn vurulduüunu ànlàmûødû.Màøûndà oturàndà fèkèrlÿødè kè, yÿqèn Dànöz åvènÿkàmårà quràødûrûb, yoxsà bèlmÿsè mömkön dåyèldè.ßgÿr ÷ÿkèlèø vàr èdèsÿ, bu màddè dÿlèl kèmè onun èødÿnqovulmàsûnà bÿs èdè vÿ Dànöz hÿdÿlÿmÿkdÿ hàqlûydû.Bålÿ hàldà nÿ èlÿ þzönÿ bÿràÿt qàzàndûràúàüûnû döøöndö– dàøûndû, bÿhànÿlÿr àxtàrdû, àmmà è÷èndÿn tutàrlû bèrøåy ÷ûxmàdû. Øÿkèllÿrdÿn nÿ dåyÿ bèlÿrdè? O, foto-jur -nàlèstdèr vÿ øÿkèl ÷ÿkmÿk onun påøÿsèdèr. O èsÿ mÿnzèloürusu kèmè åvÿ gèrmèødè, – mölkö formàdà, zàmokàmÿftèl sàlàràq.

Yol boyu sussàlàr dà Àynànûn åvènÿ bèr àz qàlmûøÅlyàr qûsûq sÿslÿ dådè:

– Bu qûzdà nÿsÿ vàr. Bàøà döøörsÿn? Bèlmèrÿm nÿ,

999

372

àmmà vàr. Yà mÿn bu qûzû tutàúàm, yà dà... – O,sþzönön àrxàsûnû dåmÿyÿ tÿrÿddöd ålÿdè. Dþnöbbÿrÿlmèø gþzlÿrèylÿ Zàhèdÿ bàxdû.

– Yà dà nÿ? – Zàhèd soruødu. – ß, nÿ bèlèm åy, yà dà þzöm àlàúàm. Zàhèd qÿhqÿhÿ ÷ÿkèb göldö. Ålyàrûn dà qàø-qàbàüû

à÷ûldû. – O, hå÷ sÿnÿ gÿlÿr? – Mÿnÿ èt dÿyèb?– Èt ètÿ dÿyÿr? – Zàhèd zàràfàtà sàldû. Gölöødölÿr. – Yox, zàràfàtsûz dåyèrÿm. Tutà bèlmÿsÿm, åvlÿ -

nÿúÿm. Nÿ yollà olur-olsun, o, mÿnèmdèr. Dözönödåyèm, ÷ox örÿyèmúÿdèr.

– Bèrdÿn mÿlum oldu kè, úènàyÿtkàrdûr. Àmmàsÿnÿ gÿlmÿyÿ dÿ ràzûdûr. Bÿs ondà? – Zàhèd úèddè-úèddèsoruødu.

– Sþzöm sþzdör. Tutub bàsàúàm è÷ÿrè. Yox, durubúènàyÿtkàrlà åvlÿnÿúÿm kè, yàtàndà bàøûmû ràhàtkÿssèn? Sÿhÿr dÿ "Àpokàlèpsès"èn özöndÿ portråtèmèvårsèn. Burdà sàxlà. – Onlàr màøûndàn döøöb bènàyàgèrdèlÿr.

Åvÿ gèrèøèn qàdàüàn olduüunu bèldèrÿn qûrmûzû låntqàpûyà yàpûødûrûlmûødû. Åldàr Qàsûmlûnûn èøèylÿ ÿlàqÿdàrsÿhÿr burà gÿlmÿdèklÿrèndÿn, bàøqà qrup gÿlèb àràødûr-màyà bàølàmûødû. Onlàr låntèn àltûndàn kå÷èb, è÷ÿrègèrdèlÿr. Dÿhlèz qàn gþlmÿ÷ÿsè èdè. Otàqlàrà bàxdûlàr;dèvànûn þrtöyö o qÿdÿr qûrûømûødû kè, ålÿ bèl östöndÿ èt

373

Vцсal Nuru

boüuømuødu. Dèvànûn qoltuüunà qoyulmuø kölqàbû dol-muødu. Àràq øöøÿsè dèyèrlÿnÿrÿk økàfà dÿyèb dàyàn-mûødû.

Mÿtbÿxè gþzdÿn kå÷èrtdèlÿr: ålÿ bèl burdà tornàdoolmuødu.

– Yûüûødûrmàyûb. Dönÿn dÿ bålÿydè. – Zàhèd fèkrènèbèldèrdè.

– Yà åvdÿ olmàyûb gåúÿ, yà dà yûüûødûrmàqdànbåzèb. Dàyàn, otàüûnà bàxûm. Yox gåúÿ burdà olub. Buqàrà pàltàrlàr onun ÿynèndÿydè. Èkèsè dÿ åvdÿ olub. ×àn-tàsû dà burdàdûr. Gþrörsÿn onu burà vûzûldàdûblàr. O bålÿàtmàz, qulpu dà qûrûqdû. Dåmÿlè möbàhèsÿ olub.

– Bÿs nèyÿ sÿhÿrèn gþzö à÷ûlmàmûø möhàrèbÿbàølàyûb? Nÿ åøÿlÿyèrsÿn?

– Hå÷ nÿ yoxdur. Kètàbdûr, kosmåtèkàdûr, à÷àrdû,gözgödö... Bunun hàmûsû boøànmà sþhbÿtèdèr, bàøqà úörolà bèlmÿz. Qoduq hàrà ÿkèlèb bÿs? – Onlàr åvdÿn ÷ûxûbözbÿöz qonøunun qàpûsûnû dþydölÿr. Sonrà hÿyÿtÿdöødölÿr. Bèr àz uøàqlàrdàn soràqlàødûlàr, sonrà gådèboturdulàr màøûndà vÿ bàølàdûlàr gþzlÿmÿyÿ.

Gön nàhàr vàxtûnû kå÷èrdè. Sÿbrè øàm kèmè ÿrèyèbtþkölÿn Ålyàr Zàhèdè mÿúbur ålÿdè kè, kàfåyÿ sörsön,à÷ûndàn qàrnûndà sèmfonèyà ÷àlûnûr, sonrà qàyûdàrlàr.Zàhèd bånzèn yàndûrmàq èstÿmèrdè. Qulàüû ondà olsà dàgþzö ÿtràfû sözördö. Håsàb ålÿyèrdèlÿr kè, Àspàrux gèz -lènúÿ åvÿ gÿlÿúÿk. Bu àn Dànözön blokdàn ÷ûxdûüûnûbèrènúè Zàhèd gþrdö.

999

374

– Orà bàx. Ålyàr sè÷àn gödÿn pèøèk kèmè onu màøûnûn è÷èndÿn

màrûtlàdû. Dànöz bènànûn qàrøûsûndàn bèr àz uzàqlàøàndào, hþvsÿlÿsènè bàsà bèlmÿyèb màøûndàn döødö. Qûzûndàlûnúà qà÷ûb, þzönö ÷àtdûrdû vÿ ÷àtàn kèmè dÿ onun qo -lundàn kobudúàsûnà tutub sàxlàdû. Onun qÿfèl hÿrÿkÿtèDànözö sÿksÿndèrdè.

– Buràlàrdà xåyèr olà? – dåyÿ soruødu.– Vÿzèfÿn qàbàq kÿsmÿkdèr, yoxsà úènàyÿtkàrû àx-

tàrmàq?– Hàl-hàzûrdà èøèmè gþrörÿm. – Mÿnÿ bàx, sÿhÿrdÿn nÿ hàldàyàm bèlèrsÿn. Sÿnèn

ÿlèndÿn dÿ úànûm boüàzûmà yûüûlûb. Ålÿ ålÿmÿ kè, sÿnènqèyàmÿtènè tåzlÿødèrèm.

Kàpètàn Dànözön sÿrt dànûøûüûnà fèkèr vårmÿdè vÿonun hÿdÿsènè bu dÿfÿ qulàqàrdûnà vurdu:

– Àspàrux hàqdà nÿ bèlèrsÿn, Dànöz xànûm. Kþ -mÿyènÿ åhtèyàúûm vàr. Àynà rÿfèqÿndèr dÿ, yÿqèn kè,onun ÿrènè bèzdÿn yàxøû tànûyûrsàn. Gþrörsÿn kè,hÿdÿfèmèz bèrdè.

Dànöz àúûqlû bàxûølàrûnû sûrtûq uøàq kèmè yårsèzgölömsÿyÿn Ålyàrûn özöndÿn ÷ÿkmÿdè. Bèr àz þzönöÿlÿ àlûb úàvàb vårdè:

– Onu bèlèrÿm kè, Àynànûn þmrönÿ-gönönÿ yàüûkÿsèlmèødè.

– Qohumu-ÿqrÿbàsû hàqqûndà bèldèyèn bèr øåy vàr?– Yox. Àynà onun hàqûndà dànûømàüû xoølàmûrdû.

375

Vцсal Nuru

– Burdà xåyr olà?– Bèlmÿk èstÿyèrsÿnsÿ qàpûnû à÷àrlà bàülàdûm.

Kèmsÿ burà dà burnunu soxmàsûn. O àl÷àq bèlèrÿm kè,gÿlmÿyÿúÿk. Bàrû qûzûn nÿyènèsÿ àpàrmàsûnlàr. Dözdö,qÿsdènÿ duràn o såyf qàpûnû dà à÷ûb fûrtûlûqlû burnunuè÷ÿrè soxàr... yånÿ dÿ bàülàdûm. Bàøqà suàlûn... – Dànözkàpètànûn úàvàbûnû gþzlÿmÿdÿn uzàqlàødû.

Ålyàr bèr möddÿt onun àrxàsûnúà håyrànlûqlà, vur -üunluqlà bàxdû, hÿttà dodàqlàrûnà xÿfèf tÿbÿssöm dÿyàyûldû. È÷èndÿn bèr sÿs: " Bu qûzû àllàh sÿnèn tàlåyènÿyàzûb, qèsmÿtènè dÿ, mþhörönö dÿ vurub, Ålyàr. Sàdÿúÿörÿyènè àl, vÿssàlàm. Àmm..." Ålyàr onunlà möbàrèzÿàpà rûb, dþyöøöb, sþyöøöb, þzönÿ tàbå ålÿmÿk fèk -rèndÿydè.

Màøûnûn yànûnà ÷àtàndà Zàhèdèn rèøxÿndlè tÿbÿs -sömönÿ tuø gÿldè.

– Nÿdèr, yånÿ àüzûnû úûrûb, östömÿ gþndÿrdè?– Bu qûz mÿnèmdè. Úànûm ö÷ö, mÿnèmdè, vÿssà -

làm-øöttàmàm! O, dÿlè àt olsun, mÿn dÿ Èskÿndÿr!Toyumdà mûxlànûb, gþbÿyènè àtà-àtà oynàyàndà sÿnÿdåyÿúÿyÿm, dàrûxmà. Hÿzrÿt Àbbàsûn tèyÿsè qàølûxÿnúÿrè hàqqû, bu qûzdà hÿr øåy vàr, "nÿsÿ" yox hà, hÿrøåy. – Bèr àz mÿmnun ÿhvàllà döøönöb ÿlàvÿ ålÿdè. –Bÿrè bàx, þz àràmûzdû, àmmà o, hàvàyû yårÿ gÿlmÿz.

– Nÿ dåyèrdè kè?– Dåyèr guyà, oürulàrà gþrÿ qàpûnû bàülàmàüà

gÿlèb. ×ûxûm, gþröm nÿ åøÿlÿnèb. – fÿxrnÿn, – sÿn qûzûn

999

376

fÿrÿsÿtènÿ bàx åy, nÿ vàxt bènàyà gèrèbsÿ xÿbÿrèmèzolmàdû. ßsnÿyÿ-ÿsnÿyÿ oturmuøuq, guyà åv gödörök.Pàh àtonàn, gþrörsÿn nåúÿ gÿlènbàúûn vàr? – Ålyàrdåyènÿ-dåyènÿ blokà tÿrÿf gåtdè.

Zàhèd tÿklèkdÿn dàrûxdûüû ö÷ön sèqàråtè sèqàråtÿúàlàdû. Qàz sàyûqlûüûylà ÿtràfà gþz qoyurdu kè, Àspà -ruxu gþrÿndÿ, Ålyàrdàn ÿvvÿl boüàzlàyûb, øþbÿyÿàpàrsûn.

Yàrûm sààtdàn sonrà kàpètàn qàyûtdû. – Bàxdûm. Hå÷ nÿyÿ dÿymÿyèb. Bèrúÿ Àynànûn

otàüûnà gèrèb. ×àntà bàyàq yårdÿydè àxû. Èndè ÷àrpàyûnûnyànûndàkû qàmotun östöndÿdèr...

– Nolsun? Gþröb yårdÿdèr gþtöröb dÿ... – Zàhèdonun sþzönö kÿsdè.

– Sÿndÿn polès olmàz, gåt èkè-ö÷ bàø qoyun àl.Àyÿ, bu èøè þyrÿn dÿ, gorumà àpàràsû dåyèlÿm kè. ×àn-tànûn àüzû à÷ûq qàlmûødû. È÷ènÿ bàxdûm. Kètàb yoxuydu.

Zàhèd:– Nÿ kètàb?– Mÿn hàrdàn bèlèm? O àt pÿrèsè, nèyÿ bu àxøàm

vàxtû gÿlèb Àynànûn ÷àntàsûndàn kètàbû àpàrsûn? Ålyàr gåstàpo úèddèlèyènè qàytàrmûødû. – Gÿrÿk

bàxàydûm gþrÿm nÿ kètàbdû. – Hÿ, gÿlènbàúû þzönö yàndûrdû. Dàr màúàldà kètàb

onun nÿyènÿ làzûmdûr? Bÿlkÿ hå÷ kètàb dåyèldè, blok -not– zàd olub, kètàb bèlmèsÿn.

– Àlnûmà bàlqàbàq yàzûlûb? – Ålyàr bèr àz döøönöbÿlàvÿ ålÿdè. – Bÿlkÿ dÿ kètàbà oxøàtmûøàm. Ordà vàúèb

377

Vцсal Nuru

nÿlÿrsÿ yàzûlûbmûø. Kèmlÿrènsÿ àdû-zàdû. Bÿlkÿ dÿ øÿkèlàlbomuydu?

Ålyàr Zàhèdèn à÷dûüû qutudàn sèqàråt gþtöröb dà -màüûnà qoydu, èkèsè dÿ àrxàsûnû màøûnà sþykÿyèb, blokàbàxà-bàxà döøöndölÿr vÿ töstölÿtdèlÿr.

49

***

Munè åøèdÿndÿ kè, Àynà bû÷àqlànûb, vÿzèyyÿtèàüûrdû, ÿlè ÷àtàn yårlÿrdÿn bèr àdàmà zÿng ålÿyèbtàpøûrdû, (ö÷ ÿsr yàøû olàn àdàm þlkÿdÿ kèmlÿrè tànûmûrdûkè? ) o àdàm dà kèm èdèsÿ bötön xÿstÿxànànû àyàüàqàldûrmûødû, hÿttà Mÿrkÿzè Xÿstÿxànàdàn èrànlû,törkèyÿlè úÿrràhlàrû dà màøûnà oturdub, yål qànàdûndà÷àtdûrmûødûlàr. Nÿtèúÿdÿ Àynànû þlömön ÿlèndÿn dàrtûbàldûlàr. Xumàr Munèyÿ èkènúè dÿfÿ ålÿ bèr xÿbÿr vårdèkè, Munè såvènúèndÿn qànàdlàndû. Ålÿ bèl såhèrlèxàl÷àylà xÿstÿxànàyà gÿldè – Nur÷àhàn màøûnû sör-mördö, à÷ûq-àøkàr u÷urdurdu.

Xumàr xànàlàrû otàüà sàlûb qàpûnû ÷ÿftÿlÿdè.Àynànûn körÿyèndÿkè sàrüûnû åhmàllà à÷ûb "qàrà gþz"xàllàrû gþstÿrdè. Xànàlàr Munènèn bålèndÿkè xàlû gþr-möødölÿr vÿ Àynànûn bålèndÿkè xàl dà åynÿn hÿmènxàldàn èdè.

Munè bàrmàüûnû nÿvàzèølÿ hÿmèn xàllàrûn östönÿsörtdökúÿ hÿzz àlûrmûø kèmè dodàüûnà xÿfèf tÿbÿssöm

999

378

yàxûldû. Dèøènèn àràsûndà kèmènlÿsÿ dànûødû. Sèmàsû bèràndà dÿyèødè. Ålÿ bèl dànûødûüû pàràlål àlÿmèn sàkènèn -dÿn bÿd xÿbÿr àldû. Qûzlàr bunu ànûndà hèss ålÿdèlÿr. Oözönö Xumàrà ÷åvèrdè. Qàølàrûnûn àltûndàn øöà kèmèpàrûldàyàn gþzlÿrèndÿ bèr qÿtèyyÿt, soyuqqànlûq vàr èdè.

– Bu qûz þlmÿlèdèr! – Otàüà sökut ÷þkdö. Hå÷ kèmqulàüûnà ènànmàdû. Munè qàrà þrtöyönön àltûndàn "Yod"øöøÿsè boydà bèr kolbà ÷ûxàrdûb Xumàrà uzàtdû. –Àyûlàndà è÷èrt. Hàmûsûnû! Þldöyönÿ ÿmèn ol! Qoy gÿlèbmåyèdlÿrènè àpàrûb dÿfn ålÿsènlÿr. ×àlûø bu gön þlsön. –Özönö håyrÿtdÿn gþzlÿrè bÿrÿlÿn Dànözÿ ÷åvèrdè –Måyèdènè dÿ, dÿfnènè dÿ qÿzåtÿ vår. ßtràflû. – Munè ètèvÿ sÿrt àddûmlàrlà otàqdàn ÷ûxdû. Hÿlÿ dÿ hå÷ nÿ àn-làmàyàn qûzlàr yånÿ bàxûødûlàr vÿ onun àrxàsûnúà gåt-dèlÿr. Bèrúÿ Xumàr ÷àrpàyûnûn bþyröndÿ ÿlèndÿ kolbàquruyub qàlmûødû. O, pÿnúÿrÿnèn àüzûndà oturub uzun-uzàdû döøöndö vÿ Munèylÿ èlk qàrøûlàødûüû èllÿrÿ qàyûtdû.Åynè zàmàndà gþzlÿrè gönÿø bàtdûqúà àüàúlàrûn uzànànkþlgÿlÿrènè såyr ålÿdè.

Gönön bètdèyè zàmànlàrdà Àynànûn qûmûltûsû åøè -dèldè. Xumàr durub ÷àrpàyûyà yàxûnlàødû. ßvvÿl þlöm -dÿn dþnÿnèn sÿsènÿ såvèndè, sonrà qàø-qàbàüûnà bulud÷þkdö vÿ döøöndö kè, Àynà gþzlÿrènè à÷àndà onuqàrøûsûndà gþrmÿsÿ yàxøûdû. Úèbèndÿn àüûr dàø gþtörör-möø kèmè kolbànû ÷ûxàrtdû.

Àynà göúlÿ gþzönö àràlàdû. Dodàqlàrû susuz luqdànúàdàr-úàdàr olmuødu. Özööstÿ uzàndûüûndàn gþzönö

379

Vцсal Nuru

kèrpèklÿrènè àràlàyàndà hàrdà olduüunu vÿ gþrdöyönöàydûnlàødûrà bèlmÿdè. Göúlÿ dodàüû do dàüûndàn qopdu.

Xumàr kÿsèb hàzûrlàdûüû sèståm borusunu kolbànûnè÷ènÿ sàldû vÿ uúunu Àynànûn dodàqlàrûnûn àràsûnàqoydu. Pû÷ûltûylà "È÷! Sömör!" dådè. Àynà sömördökúÿborunun è÷è øÿffàf màyåylÿ doldu.

Xumàr øöøÿnè vÿ boruúuüu bököb ÷àntàsûnà qoydu.Ålÿ hÿyÿúànlànmûødû, ålÿ qorxurdu kè, ålÿ bèl èlkdÿfÿydè ènsàn þldörördö, yà dà måyèd gþrördö. (ßslèndÿþldördöklÿrè kèøèlÿrè ènsàn sàymûrdûlàr.) Nÿfÿsè dàràldûvÿ tûnúûxdû. Pÿnúÿrÿnè à÷ûb qÿnøÿrèndà durdu. Ålÿ bèlkolbàdàkûnû þzö è÷mèødè; örÿyè gåtdèkúÿ dþyöntösönöàzàldûrdû. Bèr nå÷ÿ dÿfÿ dÿrèndÿn nÿfÿs àlûb úèyÿrlÿrènètÿmèzlÿdè. Pÿnúÿrÿnè þrtöb, Àynàyà yàxûnlàødû: èkè bàr-màüûnû bèrlÿødèrèb Àynànûn boynundàkû dàmàrûn östönÿqoydu, nÿbzè pèlè bètmèø sààt kèmè dàyànmûødû. O, ÷àn-tàsûnû gþtöröb otàqdàn ÷ûxdû.

Dÿhlèz boø èdè. Xÿstÿxànàdà nþvbÿt÷è hÿkèmlÿr vÿtèbb bàúûlàrû qàlmûødû. Xumàr sÿssèz àddûmlàrlà bèrènúèmÿrtÿbÿyÿ döødö. Qàpû÷û qoúà kèøè mörgölÿyèrdè.Xumàr onun yànûndàn kå÷èb tuàlåtÿ gèrdè. È÷ÿrèdÿ ondànbàøqà hå÷ kÿsèn olmàdûüûnà ÿmèn olàndàn sonrà ÷àn-tàsûndàn "Kokà-kolà" butulkàsûnû ÷ûxàrdûb bàøûnà÷ÿkdè. Sonrà butulkànûn qàpàüûnû bàülàyûb ÷àntàsûnàqoydu. Gözgöyÿ yàxûnlàødû. Butulkànûn yumru àüzûonun öst dodàüûndà èz qoymuødu. Xumàr kràntû à÷ûbözö nÿ bèr nå÷ÿ dÿfÿ su vurdu, sonrà qurulàndû. Màkè -yàjûnû tÿzÿlÿdè vÿ gömràh hàldà nþvbÿt÷è otàüûnà gåtdè.

999

380

Sÿhÿr Àynànûn þlöm xÿbÿrè hÿr yårÿ yàyûldû.Xumàr nåúÿ hþnkör-hþnkör àülàdûsà bötön hÿkèmlÿrènörÿyènèn bàøûnà od döødö.

Xànàlàr dÿhlèzÿ yûüûømûødû, bÿlkÿ dÿ sÿhÿrÿ qÿdÿrgþzlÿrènèn ÷èmèrènè àlmàmûødûlàr. Èndè gÿlèb gþzlÿrèylÿgþrmöødölÿr: Àynà hÿqèqÿtÿn ÿlèn-qolun sàllàyûbþlmöødö. Bu þlöm onlàr ö÷ön hÿlÿ dÿ möÿmmàlûydû.

Dànöz bèr nå÷ÿ kàdr ÷ÿkÿndÿn sonrà Àynànûnànàsûnà zÿng ålÿdè. Àrvàdûn sÿsè onu ålÿ kþvrÿltmèødèkè, qÿhÿr boüàzûnà dèrÿnmèødè. Èndè dÿ qàpûnûn àüzûndààyàqlàrû qurumuø hàldà yårÿ ÷þköb, è÷ÿrèdÿ þzönö dèdèbdàüûdàn Àynànûn ànàsûnûn yànûqlû-yànûqlû àüûsûnû dèn-lÿyèrdè. Töklÿrè bèz-bèz durmuødu: þmröndÿ èlk dÿfÿ èdèkè, doümàsûnû ètèrèrdè.

Àynànûn àtàsû dÿhlèzdÿkè skàmyàdà oturub bàøûnàqàpàzlàyàràq "Àynà bàlàm!" dåyèb hþnkörördö. Xumàrbèlmèrdè kèmèn östönÿ qà÷ûb sàkètlÿødèrsèn. Onlàrlà èlkdÿfÿ qàrøûlàøsà dà doümàlàrû kèmè ÿldÿn, àyàqdàngådèrdè. Tèbb bàúûlàrû kèøèyÿ dÿ, àrvàdà dà sàkètlÿødèrèúèèynÿ vurdulàr. Qàrdàøû èpÿ-sàpà yàtmûrdû. Èkè ÿlèydè, bèrbàøû. Möstÿntèqlÿr ondàn Àspàruxun àèlÿsè hàqqûndà hÿrøåyè þyrÿnèb, åhtèmàl ådèlÿn yårlÿrè bloknotlàrûnàyàzmûødûlàr vÿ vàxt ètèrmÿdÿn öz qoymuødulàr yolà.Àspàruxun àtà åvè Qàràdàüdàydû-øÿhÿrdÿn kèfàyÿtqÿdÿr uzàqdà.

Xumàr Àynànû yàrûlmàüà qoymàdû. ßmÿlèyyàtsÿnÿdlÿrè, èlkèn vÿzèyyÿtè hàqqûndà sÿnÿdlÿr, bû÷àüûnkörÿyènÿ sàplàndûüûnû, úèyÿrè zÿdÿlÿdèyènè gþstÿrÿn

381

Vцсal Nuru

råntgån plyonkàlàrû Àynànûn þlöm sÿbÿbènèn àøkàrlàn-màsûnà àèd èøÿ tèkèlÿrÿk bàülàdûlàr. Gönortà måyèdmÿsúèddÿ yuyulàràq qàrdàøûnûn åvènÿ àpàrûldû. Gönortànàmàzûndàn sonrà dÿfn olundu.

Ålÿ hÿmèn gåúÿ èdè. Sààt 01:30-u gþstÿrèrdè. Àydoümuødu.

Xànàlàr àrxà hàsàrdàn qÿbèrèstànlûüà gèrdèlÿr. Qûz -làrûn hàmûsû qàrà vÿ dàr èdmàn kostyumu gåyènmèødè.Àynà dÿfn olunàndà Dànöz øÿkèl ÷ÿkmÿk bÿhànÿsèylÿqÿbèrèstànlûüà gÿlèb, onun mÿzàrûnûn yårènè þyrÿnmèødèvÿ èndè dÿ qûzlàrû àrxàsûnà sàlûb gÿtèrmèødè. Qûzlàrdànbèrè kþhnÿ qÿbrèn östöndÿ ÷þmbÿlèb nÿzàrÿtdÿ dàyàndû.Båø qûz Àynànûn mÿzàrûnà ÷àtûb , gÿtèrdèklÿrè qûsà sàplûbållÿrlÿ qÿbrèn östönÿ tÿzÿ tþkölmöø torpàq tÿpÿsènèkÿnàrà dàràdûlàr. Pèltÿlÿrÿ ÷àtdûlàr: pèltÿlÿrèn pàl÷ûüûbÿrkèmÿmèødè, Dànöz bålèn àüzûnû àyàqdàkû èkè pèltÿnènàràsûnà sàlûb qànûrdû vÿ bèr bèrèndÿn àràlàyûb qàldûrdû.Qûzlàr pèltÿlÿrè gþtöröb kÿnàrà qoydulàr. Àyûn èøûüû dözqÿbèrèn è÷ènÿ döødö: kÿfÿn torpàüûn àràsûndàn àüàrdû.Måyèdèn yàn-yþrÿsènè à÷dûlàr vÿ hàmûsû kÿfÿndÿn tutubyuxàrû dàrtdû. Nurúàhàn kÿfÿnè úûrûb måyèdèn ÿynèndÿn÷ûxàrtdû vÿ è÷ènÿ torpàq yûüûb qÿbèrÿ àtdû, östönö tor-pàqlàdûlàr. Qÿbrèn tÿpÿlÿnmèø torpàüû dàüûlmàsûn dåyÿÿtràfûnà yûüûlmûø kubèklÿrè ÿvvÿlkè sÿlèqÿ èlÿ qàytàrûbyårènÿ yûüdûlàr. Qûràqdàkû qÿbrèn sènÿ dàøûnûn östönÿuzàndûrûlmûø Àynànû Xumàrûn xÿstÿxànàdàn gÿtèrdèyèzàmoklu tåntèn è÷ènÿ uzàndûrmûødlàr, hÿrÿsè bèr tÿ -rÿfèndÿn tutub àpàrûrdû.

999

382

Hÿmèn gåúÿydè. Gåúÿ sààt: 04:55. Bötön pÿnúÿrÿlÿr, qàpûlàr, dàø hàsàrlàr þlöm yuxu-

sunà gåtmèødè. Èkè màøûn Qoøà Qàlà qàpûlàrûndàn È÷ÿrèøÿhÿrÿ gèrdè. Sàüà burulub yuxàrû qàlxdû vÿ ö÷ tènyuxàrûdàkû dþrd ulduzlu otålèn àrxàsûndàn "Kè÷èkQÿsr"ÿ buruldu. Xumàrlà Dànöz döøöb qàpûlàrû à÷dû vÿmàøûnlàr hÿyÿtÿ gèrdè.

Àynànû àøàüû àpàrdûlàr vÿ qûzlàr è÷ÿrè gèrÿndÿMunènèn rètuàl hàzûrlûqlàrûnû gþrÿndÿ mÿÿttÿl qàldûlàr.Burànû èndèyÿ qÿdÿr bålÿ gþrmÿmèødèlÿr. Kå÷èrèlÿ÷ÿkrètuàl dà onlàr ö÷ön èlk dÿfÿ èdè. Qurbàn stolunun yàn-làrà à÷ûlmûø qolàltû yûüûlmûødû. Bu dàø stolun bàø vÿ àyàqtÿrÿfèndÿn yårdÿ dÿlèklÿr vàr èdè vÿ Munè hÿmèn dÿlèk-lÿrÿ àdàm boyundà möqÿvvàlàr sànúmûødû. Möqÿvvà -làrûn hÿrÿsènÿ bèr èrè håyvànûn- àyû, qurd, àt vÿ màràldÿrèsè gåyèndèrèlmèødè. Bàølàrûnà àlûn sömöyönÿ ànx÷ÿkèlmèø quru ènsàn kÿllÿsè tàxûlmûødû. Qollàrûndàn dàbàlàúà, úèngèltèlè sÿslè zûnqûrovlàr àsûlmûødû. Båø tÿrÿfdÿyårdÿn qurøàüà qÿdÿr olàn ö÷buúàq sötunlàrûn östöndÿgömöø kàsàdà su, quru kÿllÿyÿ sànúûlmûø buhur÷ubuqlàrû, øàmdàndà àlov, dÿrè tuluqdà torpàq vÿbàødàkû sötundà ÷àrpàzlàødûrûlmûø lölÿ sömöklÿrèn or-tàsûndà øÿffàf krèstàl körÿ vàr èdè. Munè dÿ hÿ -mèøÿkèndÿn fÿrqlè gåyènmèødè: èlàn dÿrèsèndÿn uzunúöbbÿ. Dèrsÿyèndÿn bèr àz yuxàrû özö àøàüû bèr nå÷ÿbàyquø lÿlÿklÿrè tàxmûødû, à÷ûb özönÿ tþkdöyö uzunsà÷làrûnûn u÷làrûnà rÿnglè pàr÷àlàr bàülàmûødû, yàlûn

383

Vцсal Nuru

àyàqlàrû vÿ bèlÿyènÿ qÿdÿr ÿllÿrènè qûrmûzû boyàmûø,bàøûnà dà yàràsà øÿkèllè tàú tàxmûødû.

Bu gåúÿkè xösusè rètuàl olduüundàn hÿr øåyè èlkdÿfÿ gþrördölÿr vÿ màràqlà èzlÿyèrdèlÿr. ßn màràqlûsûgþzlÿrènèn þnöndÿ bèr þlö dèrèlÿúÿkdè? "Bÿs dèrèl -mÿsÿ?" àüûllàrûndàn bu suàl dà kå÷èrdè.

Onlàr Àynànû dàø stolà sÿrèlmèø uzun töklö kå÷èdÿrèsènèn östönÿ àrxàsû östÿ uzàndûrdûlàr. Àynànûnsà÷làrû stolun bàøûndàn àøàüû àxdû.

Munè xànàlàrà mÿràsèm pàltàrû gåyènmÿlÿrènètàpøûrdû. Munè qûzlàrûn dþrdönö sötunlàrûn, ö÷önömöqÿvvàlàrûn yànûndà qoydu. Bèr möqÿvvà vÿ körÿlèsötun boø qàldû. Qûzlàr tÿxmèn ålÿmèødèlÿr kè, þzö bun-làrdàn bèrènèn yànûndà duràúàq.

Munè quúàüûndà tutduüu lÿyÿnÿ sàü ÿlènè sàlûb qûr-mûzû qàtû mÿhlulu Àynànûn özönÿ vÿ bÿdÿnènÿ yàxàràqboyàdû. Sonrà lÿyÿnè qûzlàrûn qàrøûsûnà tutdu, onlàr dàÿllÿrènè boyàdû. Onlàrûn bàyàqdàn bÿrè hÿyÿúànlà gþz -lÿdèyè àn ÷àtmûødû, – rètuàl bàølàyûrdû. Munè lÿyÿnèkÿnàrà qoyub Àynànûn bàøûnûn östöndÿ durdu. Bàøûnûbèr àz àøàüû sàldû vÿ sà÷û özönö þrtdö. Qollàrûnû qàbàüàuzàdûb ÿllÿrènè à÷dû vÿ boüuq sÿslÿ muüuldàyûb, kèmèsÿ÷àüûrûrmûø kèmè qàmlûq ålÿmÿyÿ bàølàdû. Àràdà bèràydûn sÿslÿ duànûn bÿzè sþzlÿrènè tÿkràrlàyûrdû:

– Àlhè ohu mà ànnà Lèluttè. Ànè mà mu-u qûnüàànnà Lèluttè. Gèg kè tu som num, ànnà Lèlètu!

Gåtdèkúÿ Munèn sÿsè yöksÿlèr, dàhà boüuq bàüûrûrvÿ ÿllÿrè tètrÿyèrdè. Qÿfèldÿn sÿsènè kÿsdè, sökut ÷þkdö,

999

384

o ö÷ dÿfÿ ÷ÿpèk vurub ÿlènè bàøûnûn östönÿ qàdûrdû vÿyånÿ bàøqà bèr duà oxudu. Kå÷èb Àynànûn àyàüûndàntutdu vÿ duà oxuyàràq ö÷ dÿfÿ sèlkÿlÿdè. Sonrà ÿlènèÀynànûn örÿyènèn östöndÿ öst-östÿ qoydu vÿ özönötàvàndàkû Lèlèzÿ tutdu. Yånÿ sÿsè xûrûldàyànà qÿdÿrmuüuldàdû, ålÿ bèl ånårjè vårèrdè. Onun ÿllÿrè úÿrÿyànvurmuø kèmè ÿsdè. Buhur ÷ubuüunun nàzèk töstösötètrÿdè, tuluqdà su qàynàdû vÿ øàmlàrûn àlovu gurlàndû.Möqÿvvàlàrûn qollàrûndàn àsûlmûø zûnqûrovlàr ÷èngèl -dÿdè. Munè hÿlÿ dÿ ÿlènè Àynànûn östöndÿn ÷ÿk-mÿmèødè, èndè ÿsl úÿrÿyànà qoøulmuø kèmèydè; bötönbÿdÿnè tètrÿyèrdè. Bèr nå÷ÿ dÿqèqÿdÿn sonrà o söstlÿøèbyûxûldû.

Xànàlàr ÷àø-bàø qàldûlàr, bèlmÿdèlÿr gådèb onunqolundàn tutub qàldûrsûnlàr, yà hÿmèøÿkè kèmè þzöduràúàq. Nÿhàyÿt, Munè stolun kÿnàrûndàn tutub qàlxdû.Zûnqûrovlàr hÿlÿ dÿ úèngèldÿyèrdè.

Munè Àynànûn bàøûnûn östöndÿ durub boüurmuøkèmè onun boynundàn tutdu. Yånÿ muüuldàdû. Onunsÿsè, dèvàrlàrdà oynàyàn øàmlàrûn kþlgÿlÿrè, zûn-qûrovlàrûn bèr-bèrènÿ qàrûømûø úèngèltèlÿrè àdàmû vàhè -mÿyÿ sàlûrdû. Hÿlÿ onun þzö; àdàmà ålÿ gÿlèrdè kè, busààt örÿyè pàrtlàyàúàq. Bålÿ tètrÿmÿklÿ àyàqöstÿ ÷oxdàyànmàq olmàz. Yånÿ söstlÿøèb yûxûlsà bàøû yårÿ dÿyèbpàr÷àlànàúàq.

O susdu. Lÿngÿrlÿyÿrÿk möqÿvvànûn qàrøûsûndàdurdu vÿ qollàrûnû yànlàrà à÷dû. Bàøûnû bulàyàràq özönÿdöøÿn sà÷ûnû yànlàrà àtdû. Qûzlàr onun burnundàn

385

Vцсal Nuru

dodàüûnûn östönÿ àxàn qànû vÿ qàn sàüûlmûø gþzlÿrènègþrdölÿr. O, bàxûøûylà hÿrÿkÿtènèn tÿkràr olunmàsûnûxànàlàrà bèldèrdè. Hàmû qollàrûnû yànlàrà à÷dû vÿ yårèndÿlàxlàdû. Munè xûrûltûlû sÿslÿ duà oxudu vÿ sonluqlàrû, –"ànnà Lèlètu" sþzlÿrènè xorlà tÿkràrlàdûlàr.

Øÿffàf körÿ bulànûb durulurdu, ålÿ bèl ÿtràfûndànÿsÿ gþzlÿ gþrönmÿyÿn ruh dþvrÿ vururdu. Vÿ bèrdÿnAynànûn sà÷ûnà qÿfèl yål vurdu. Bötön øàmlàr sþndö.Hå÷ kèm qûmûldànmàdû. Zölmÿt vÿ sökut börödö è÷ÿrènè.Nÿhàyÿt, Munènèn hàlsûz sÿsè åøèdèldè, o, sötunun yà -nûndàkû qûzlàrà tàpøûrûq vårdè. Øàmûn yànûndà durànÀytàm onu yàndûrûb øàmdànû stolun bèr qûràüûnà qoydu.Nurúàhàn torpàüû gÿtèrèb Àynànûn östönÿ sÿpdè. Dÿr -yànur buhur ÷ubuüunu bàø tÿrÿfdÿn stolun qûràüûnàqoydu. Tàmàrà tuluüu gÿtèrèb suyu Àynànûn özöndÿnàyà üûnà qÿdÿr àxûtdû. Munè körÿnè Àynànûn sènÿsènÿqoydu. Mÿlÿk, Xumàr, Dànöz dÿ dÿrèlÿrè àrdûúûllûqlàonun östönÿ þrtdölÿr, möqÿvvàdà bèrúÿ màràl dÿrèsèqàldû.

Qûzlàr tàqÿtdÿn döømöø Munènèn qolundàn tutubyuxàrû otàüà qàlxdûlàr.

999

386

50

***

9 ày sonrà

Èyun. 4-úö gön. Sààt 20:30Åltonun bàü åvè bàyràm ÿhvàlûylà bÿzÿdèlmèødè.

Åvèn àrxà bàü÷àsûndà mþhtÿøÿm gåúÿ yàøànûrdû. Qurul-muø mènè sÿhnÿdÿ Båthovånèn 9-úu sèmfonèyàsû èfà olu -nurdu. Özö orkåstrÿ tÿrÿf olàn dèrèjor ÿl-qolunu hàvàdàþl÷ÿrÿk, sànkè notlàrû àlÿtlÿrdÿn dàrtûb ÷ûxàrdàràqhàvàdà musèqènè yàràdûrdû vÿ þz àlÿmènÿ ålÿ qàpûlmûødûkè, àrxàsûndàkû àdàmlàrûn þz kåflÿrèndÿ olduüunu gþr-mördö. Hovuzun ÿrtàfûnà yûüûømûø bàhàlû kostyumlukèøèlÿr, son dÿblè gþröø pàltàrûndà olàn xànûmlàr ö÷-ö÷,båø-båø dàyànûb sþhbÿtlÿøèrdè. Qàdûn gölöølÿrè kèøèqÿhqÿhÿlÿrènÿ, yuxàrû qàldûrûlmûø qÿdÿhlÿrèn àrdûnúàuúàdàn dåyèlÿn tÿrèflÿr, qåybÿtlè pû÷ûltûlàrà qàrûømûødû.Dÿvÿt olunmuø àü kþynÿk, qûrmûzû kÿpÿnÿk qàrsonlàrÿllÿrèndÿ qÿdÿh dolu sènèylÿ ortàlûqdà gÿzèøèrdèlÿr.

Hÿrdÿnbèr Ålton bÿyèn on-on èkè yàølû qûzlàrû bèr-bèrènè qovàlàyàràq, gölöøÿrÿk ortàlûqdà gþrönör, sonràyånÿ ètèrdèlÿr. Àrvàdû sàkèt bàø, dènú qulàq àxtàrànolduüundàn bèr dÿfÿ ÿrènèn qolunà gèrèb, gÿlÿn qonàqlàrlà"xàlà xÿtrèn qàlmàsûn" tÿbÿssömöylÿ gþröømöødö, sonràbÿzè xànûmlàrûn yànûndà úàndÿrdè àyàq sàxlàyûb, onlàrûnèkèbàølû suàllàrûnà kþnölsöz úàvàb vårmèødè. Bàøqàtànûølàr ÷àüûrmûødû, yånè qonàqlàrlà tànûølûüà gåtmèødè vÿ

387

Vцсal Nuru

ordàn dà èlk försÿtdÿ àràdàn sèvèømèødè. Bu gåúÿnèn tÿøkèlàt÷ûlûüûnû Ålton bÿy Mÿlÿyÿ

tàpøûrmûødû.Mÿlÿyèn hÿlÿ xàdèmÿ èølÿdèyè vàxt vårdèyèèdåyà onun bèznåsèndÿ yånè qàpû à÷mûødû vÿ bu gönmÿhz hÿmèn uüur qåyd ådèlèrdè. Mÿlÿk èsÿ sþzön hÿqèqèmÿnàsûndà bu gön mÿlÿk èdè vÿ ålÿ bèl ö÷önúö sÿmàdànburà- bàü÷àyà ånÿn pèllÿkànûn bàøûnà yånmèødè. Gþzÿl-lèyè vÿ þz stèlènÿ uyüun pàltàrû àrtûq àüûzdàn qulàüà,qulàqdàn bàxûøà hÿrlÿnèrdè. Mÿlÿk bötön qàdûnlàrdàn-ÿn bàhàlû pàltàrû bu gön ö÷ön àlûb, gåyènèb gþstÿrmÿyÿgÿlÿn xànûmlàrdàn dà fÿrqlÿnèrdè. Bu fÿrq kèøèlÿrènoürun bàxûølàrûndà dà gþrönördö. Àdàmà ålÿ gÿlèrdè kè,Mÿlÿk qÿsdÿn pèllÿkanın bàøûndà durub, mÿqsÿdè dÿèø÷èlÿrÿ, gþstÿrèlÿn qulluüun sÿvèyyÿsènÿ nÿzàrÿtålÿmÿk dåyèl, bàxûølàrû úÿlb åtmÿkdèr.

– Ålton bÿy dådè kè, Bàhàr xànûmû tàpsûn. Tÿzÿqonàqlàr gÿlèb, tànûø olsun. – Pèllÿlÿrè qàlxûb yàxûnlàøànqàrson dådè vÿ Mÿlÿkdÿn úàvàb gþzlÿmÿdÿn boøqÿdÿhlÿrè è÷ÿrè àpàrdû.

Mÿlÿk bàxûølàrûnû màyàq projåktoru kèmè àdàm-làrûn östöylÿ gÿzdèrèb Åltonun àrvàdûnû àxtàrdû vÿ ÿmènolàndà kè, burdà yoxdur, åvÿ gèrdè. Qàrøûsûnà ÷ûxàn-làrdàn soràqlàdû vÿ gþrdöm dåyÿn olmàdû. Bèrènúèmÿrtÿbÿnèn otàqlàrûnû gÿzdè. Èkènúè mÿrtÿbÿyÿ qàlxdû.Åv otål kèmè tèkèlmèødè; pèllÿkànûn bàøûndàn uzànàn ånlèdÿhlèz, qûrmûzû xàlû vÿ özbÿöz qàpûlàr.

Mÿlÿk àxûrà qÿdÿr bötön qàpûlàrû dþyöb à÷dû,è÷ÿrèdÿkè àdàmsûzlûüà boylànûb ÷ÿkèldè. Ö÷önúö mÿr -

999

388

tÿbÿyÿ ÷ûxdû; burdà dÿhlèz ånènÿydè, pèllÿkàn dÿhlèzènortàsûndà bètèrdè, ålÿ bèl àøàüûdàkû dÿhlèzlÿ bu dÿhlèzöstÿgÿl øÿklèndÿ qoyulmuødu. Mÿlÿk ÿvvÿl hànsûtÿrÿfdÿn bàølàyàúàüûnû bèlmÿdè.

Soldàkû qàpûdàn bàølàyûb Bàhàr xànûmû ÷àüûrà-÷àüûrà dÿhlèzèn mörgölÿyÿn sökutunu dèksèndèrèrdè. Hÿrqàpûnû bèr dÿfÿ à÷ûb þrtdö, hÿr qàpûnûn àrxàsûndà bèrbàøqà àlÿm vàr èdè; fÿrqlè otàqlàr, fÿrqlè dèzàyn, àmmàåynè boøluq, àdàm nÿfÿsènÿ åynè tàmàrzûlûq, soyuqluq.

Otàqlàr ålÿ bèl Bàhàr xànûmûn vàrlûüûndàn xÿbÿrsèzèdèlÿr, àmmà Mÿlÿk onun hànsûsà otàqdà dènúÿldèyènÿömèd ådèrdè. Hÿm dÿ ÿsl mÿqsÿdè ålÿ försÿtdÿn èstèfàdÿådèb åvè gÿzmÿk èdè. Dÿhlèzèn sonundàkû qàpû à÷ûlmàdû.Mÿlÿk bèr nå÷ÿ dÿfÿ dþydö, Bàhàr xànûmûn è÷ÿrèdÿolduüunu håsàb ådèb ÷àüûrdû, yånÿ sÿsè qàpûyà dÿyèbqàyûtdû vÿ ÿmèn oldu kè, è÷ÿrèdÿ èns-úèns yoxdu. Dþnöbpèllÿkànà tÿrÿf qàyûdûrdû kè, bàøûndà bèr suàl oynàdû:"Qàpû nèyÿ bàülûdû?"

Mÿlÿk gårè qàyûtdû, sà÷ûndàn sànúàq ÷ûxàrdûb,uúunu bèr àz yuxàrû qàtlàdû vÿ qàpûnûn à÷àr dÿlèyènÿsàldû, sànúàüû oynàdà-oynàdà dèlèn ÷ûxûntûsûnû tàpdû vÿgårè qàytàrdû. O, qàpûnûn tutàlüàúûnû àøàüû ÿyèb qàpûnûètÿlÿdè vÿ àyàüûnû àstànàdàn è÷ÿrè qoyàn kèmè otàüûnèøûüû yàndû. Hÿr øåyè gþzöndÿn ÿlÿdè: Qàpûdàn soltÿrÿfdÿ bèr xÿstÿxànà ÷àrpàyûsû qoyulmuødu. Onunyuxàrû tÿrÿfèndÿ dþrd-båø gþzlö kètàb rÿfè, ÷àrpàyûnûnàyàq tuøundà ånlè vÿ höndör pÿnúÿrÿnèn yànûndà tårmoqoyulmuødu.

389

Vцсal Nuru

Bu sàdÿlèkdÿkè qÿrèbÿlèk Mÿlÿyè ÷àrpàyûnûn yànûnàgÿtèrdè. Dèqqÿtlÿ hÿr ÿøyànû gþzdÿn kå÷èrtdè. Fèkrè gåt-dèyèndÿn bàrmàqlàrû boøàldû vÿ ÿlèndÿkè sànúàq yårÿdöødö. ßyèlèb sànúàüû gþtörÿndÿ dèqqÿtènè làklûdþøÿmÿdÿkè úûzûqlàr úÿlb ålÿdè. Bàxûøûnû yårÿ sörtÿ-sörtÿ úàrpàyûnûn o bèrè bþyrönÿ gÿldè vÿ tÿxmèn ålÿdèyèøåyè tàpdû; dàhà xàotèk, bÿzèlÿrè dàhà uzun úûzûqlàr.Àrtûq Mÿlÿk ÿmèn èdè kè, bu ÷àrpàyûdà kèm yàtûbsà onàsèståm qoøulub vÿ hÿkèm bàøûnûn östöndÿ oturub.Oturàndà vÿ duràndà stul sörötdÿnèb.

Mÿlÿk ÷àrpàyûnûn þrtöyönö o ömèdlÿ qàldûrdû kè,yàstûüûn östöndÿ hå÷ olmàsà bèr tök tàpsûn vÿ Jàsmènènbu otàqdà olduüunu söbut ålÿsèn. Àmmà nÿ yàstûq vàrèdè, nÿ dÿ dþøÿk. Mÿlÿk döøöndö: "ßgÿr Jàsmèn burdàolubsà vÿ onun bàøûnûn östöndÿ dàèm hÿkèm durubsà,bÿs nåúÿ olub kè, bèrdÿn-bèrÿ nàmÿlum sÿbÿbdÿn þlöb?Bÿlkÿ dÿ Jàsmèn hå÷ burdà olmàyûb?"

Mÿlÿk yånÿ Jàsmènÿ àpàràúàq bèr nèøànÿ àxtàr-màüà dàvàm åtdè. Bu dÿfÿ rÿfdÿkè kètàblàrû ÿlÿk-vÿlÿkålÿdè. Bèrènè gþtöröb, o bèrènè qoydu. ßvvÿldÿn àxûrà,àxûrdàn ÿvvÿlÿ vÿrÿqlÿdè. Kètàblàrû à÷ûb tÿrsènÿ ÷åvèrèbsèlkÿlÿdè kè, sÿhèfÿlÿrèn àràsûndà bèr øåy gèzlÿnèbsÿdöøsön. Kètàblàrûn ÿksÿrèyyÿtè gènåkologèyà, kþrpÿyÿqulluq vÿ øÿkÿrlè dèàbåtÿ àèd olsà dà bèr nå÷ÿ bÿdèè kètàbdà vàr èdè. O, ànlàmûødû kè, bu ålmè kètàblàr Jàsmènÿlàzûm olmuø olsà dà, burdà olàn hÿkèmèn olub, odur kè,o hÿkèmdÿn bèr nèøànÿ àxtàrdû. Bèr bÿdèè kètàbûn þn vÿ

999

390

àxûrûnúû àü sÿhèfÿsèndÿ hÿkèm xÿttèylÿ yàzûlmûø qåyd -lÿrÿ dèqqÿt ålÿdè. Bàøqà bèr bÿdèè kètàbûn àràsûndàn èkèøÿkèl döødö. ßyèlèb gþtördö; bèrèndÿ Jàsmènlÿ ànàsûydû;Jàsmèn onu àrxàdàn quúàqlàmûødû vÿ èkèsè dÿ xoøbÿxtgölömsönördö. Kþhnÿ øÿkèl olduüu bèlènèrdè. Èkènúèøÿkèl ålÿ bu ÷àrpàyûdà tålåfonlà àvtoportråt ÷ÿkèlmèødè;hÿ kèm bàøûnû Jàsmènèn bàlûøûnà qoymuødu, èkèsè dÿ gö -lömsönördö. Mÿlÿk øÿklè ÷åvèrèb àrxàsûnà bàxdû: "5 Àp -rål. Qànûm qàràlmûødû. Sèmà kåfèmè à÷dû". Èkènúè xÿttègöúlÿ oxuyà bèldè: "Hå÷ qoyàràmmû qànûn qàràlsûn?"Mÿlÿk èkènúè xÿttdÿn ànlàdû kè, Sèmà tèbb bàúûsû dåyèl,bålÿ qàrmàqàrûøûq xÿtt hÿkèmlÿrÿ mяxsusdur. Øÿklèúèbènÿ qoyub dodàüûnûn àltûndà hÿkèmèn àdûnû pû÷ûldàdûkè, yàddàøûnà mþhörlÿnsèn. ßlèndÿkè kètàbû yårènÿqoyub, qåydlÿr olànû àxtàrdû vÿ tàpûb gþtördö. Èndè kè÷èksÿtrè vÿ gånèø mÿnàlû sþzö bàøqà gþzlÿ oxudu; "Sèmànûàxtàrsàn, àynàyà bàx".

Mÿlÿk otàüûn bàøûndàkû tårmonun gözgösönÿ yà -xûnlàødû. ßvvÿl dàyànûb þzönÿ bàxdû vÿ sþzön nÿyÿèøàrÿ vurduüunu båynèndÿ ànàlèz ålÿdè. Bu dÿfÿ þz ÿk-sènÿ yox, gözgönön þzönÿ bàxdû. Àøàüûdàn yuxàrûgözgönön ÷ÿr÷èvÿsènè gþzöndÿn kå÷èrdè vÿ bàø tàxtàdàyàzû gþrdö. Gþz kàràndàøûylà tålåfon nþmrÿsè yàzûlmûø -dû. Mÿlÿk tålåfonunu ÷ûxàrdûb nþmrÿnè qåyd ålÿdè. Tåz-tÿlÿsèk otàqdàn ÷ûxdû. Ètè àddûmlàrlà dÿhlèzdÿn kå÷èbpèllÿlÿrè èkè-èkè, ö÷-ö÷ döødö. Èkènúè mÿrtÿbÿdÿ qàrøûsûnà÷ûxàn Åltonun úàngödÿnè øöbhÿlè bàxûølàrlà onu sözdö.Àüzûnû à÷ûrdû kè, nÿsÿ dåyÿ Mÿlÿk onu qàbàqlàdû:

391

Vцсal Nuru

– Bàhàr xànûm ètèb. Tåz ol, xÿbÿr vår. Zÿng dÿ÷àtmûr. Bèrdÿn bàøûnà èø gÿlÿr. Tåz ol. – Qàrøûsûndàkûkå÷ÿl vÿ úössÿlè àdàmû nåúÿ ÷àødûrdûsà, o dåyÿúÿyè sþzöunutdu. Ràtsèyàsûnû ÷ûxàrdûb gþzÿt÷èlÿrlÿ dànûødû. Dàr -vàzàdà duràn nÿzàrÿt÷è bèldèrdè kè, xànûm bèr sààt ÿvvÿlsökàn÷ûsûylà dàrvàzàdàn ÷ûxûb.

Mÿlÿk þzönö àrxàyûnlàømûø kèmè gþstÿrdè. – Bàyàqdàn gÿlmèrsÿn... Bötön èø÷èlÿrè àxtàrûøà

gþndÿrmèøÿm.– Gÿrÿk mÿnÿ dåyÿydènèz.– Sèzÿ èndè dådèm. Bàúàrmàdûüûm bèr èø olàndà... –

Mÿlÿk ålÿ gölömsÿdè kè, úàngödÿnèn àüzû sulàndû.Mÿlÿk onun qàrøûsûndàn kå÷èb pèllÿlÿrè döødö.

Bàü÷àyà gådèb Ålton bÿyè qonàqlàrûn àràsûndà àxtàrdû...

51

***

Xànàlàr dàèrÿvè stolun ÿtràfûndà oturmuødulàr.Àynàylà Munè yànàøû ÿylÿømèødè. Hàmû dèqqÿtlÿ gönö-göndÿn sozàlàn Munènè dènlÿyèrdè. O, èndè hÿqèqÿtÿn÷ox qoúà gþrönördö, ålÿ bèl èndèyÿ qÿdÿr gþrdöyömözyàøûl yàrpàüûn yårèndÿ pàyûzûn qurutduüu xÿzÿl dur-muødu. Onun sÿsè dÿ göúlÿ åøèdèlèrdè, xÿstÿlèkdÿn dur-muø àdàm kèmè, dànûødûqúà tÿngnÿfÿs olurdu,yorulurdu. Àmmà bunà bàxmàyàràq bötön borúundàn÷ûxmàüà ÷àlûøûrdû vÿ xànàlàrà nÿ vårÿúÿksÿ vårèr, nÿ

999

392

dåyÿúÿksÿ dåyèrdè. Hÿttà dönÿn Àynànû èndèyÿ qÿdÿryàlnûz þzö gåtdèyè yårÿ àpàrmûødû, ordàkûlàrlà tànûøålÿyèb, Àynànû onlàrà tàpøûrmûødû.

Munè ÿllÿrènè stolun östönÿ qoymuødu vÿdànûødûqúà bàrmàqlàrûnû oynàdûrdû. ßllÿrè ÿsèrdè vÿ bàr-màqlàrû quruyub qàrüà bàrmàqlàrûnà bÿnzÿyèrdè.

– Þmör mÿqsÿdÿ ÷àtmàq ö÷ön làzûmdû. – Onÿfÿsènè dÿrèb dàvàm ålÿdè .– Mÿqsÿd nÿ qÿdÿr xåyèr-lèdèrsÿ þmör o qÿdÿr màràqlûdûr. Màràqlû yàøàdûm.×åvrÿlÿrèmèz bþyödö. Bàúûlàrûmûz ÷oxàldû. Làzûmè qà-nunlàr yàzûldû. Vÿ làkèn yånÿ àzdû. Hÿlÿ dÿ Zÿrdöøtönobàsûndà vÿzèyyÿt dÿyèømÿyèb. Ordàkû xànàmû Àynàtànûyûr. Àytàmlà Nurúàhànà o, bÿzè øåylÿr vårÿúÿk,þyrÿdÿúÿk. Bèlèrsènèz kè, Àynà o möqÿddÿs tÿrÿfèndÿnså÷èlèb. Så÷èlmèøè hå÷ kèm þldörÿ bèlmÿz. Onu Lèlèzqoruyur. – Munè susub nÿfÿs dÿrdè, – bèr dÿ sèz-xànàlàr.Àynà làzûm olàn hÿr øåyè þyrÿnèb. Kètàbû oxuyà bèlèr.Àrtûq mÿbÿdèn ÿsl à÷àrûnû onà vårèrÿm. – Munè ÿllÿrètètrÿyÿ-tètrÿyÿ boynundàn èrè klonu ÷ûxàrdû; nàxûølû÷åvrÿsènèn östöndÿ sÿkkèzguøÿlè ulduz, onun ortàsûndàÿbÿdè hÿyàt sèmvolu-ànx èdè. Ànxûn ÷åvrÿdÿn ÷ûxmûøu÷u xÿnúÿl kèmè øèølÿnmèødè vÿ östönÿ nàmÿlumnàxûølàr dþyölmöødö. Ànxûn bàøûndà èrè qûrmûzû,guøÿlÿrdÿ èsÿ nèsbÿtÿn xûrdà qàølàr vàr èdè. Klonun ÷oxqÿdèm vÿ ÿl èøè olduüu èlk bàxûødàn bèlènèrdè. Onun gö -möø sàplàrdàn toxunmuø kÿndèrè nå÷ÿ-nå÷ÿ boyundànkå÷mèødè.

393

Vцсal Nuru

– Bu ÿmànÿtdè. Mÿnÿ vårmèødèlÿr, mÿn Àynàyàvårèrÿm. – Munè þskördö. – Bötön åhtèyàúûnûzû Àynàþdÿyÿúÿk. – Munè göúlÿ stulundàn qàlxdû. Qûzlàr dàdurdulàr. Àynà vÿ Àytàm onun qolunà gèrdè. Munè àøàüûdöømÿk èstÿdèyènè dådè. Åhtèyàtlà döøördölÿr. Durdulàrdèvàrdàn mÿzlum bàxàn Lèlèzèn qàrøûsûndà. Munètètrÿyÿn ÿlènè gö÷lÿ qàldûrdû vÿ ànxûn ètè uúunu Lèlèzènÿlèndÿ tutduüu pàr÷àlànmûø örÿyèn ÷àtûnà soxdu, håyè÷àtmàdû burmàüà. Àynà ànxû fûrlàtdû, Lèlèzèn ÿlèndÿkèörÿk tÿrsènÿ ÷åvrèldè vÿ dàøûn è÷èndÿ dàøûn sörtölÿrÿkxûrûltûsû åøèdèldè. Dèvàrdàkû dàø qàpû àràlàndû. Munèètÿlÿyèb à÷dû, Dÿryànur èkè øàmdàn gÿtèrdè vÿ è÷ÿrègèrdèlÿr: Èlk gþrdöklÿrè yàn-yànà ö÷ qÿbèr oldu. Munèhÿmèn dàø qÿbèrlÿrèn ondàn ÿvvÿlkè Xànàlàrà àèdolduüunu dådè. Qÿbèrlÿrèn sènÿ dàølàrû qàpàq kèmèqoyulmuødu. Qûzlàr Munènèn gþstÿrdèyè qÿbrèn sènÿdàøûnû kÿnàrà sèyèrdèlÿr vÿ qÿbèrdÿ sömöklÿrè gþrdölÿr.

– Mÿnè burà qoyàrsûnûz. – Nèyÿsènè dåmÿdè. OnuÀynà bèlèrdè. Burànû èlk dÿfÿ gþrsÿ dÿ Munè mÿbÿddÿkèqÿbèr otàqdàn dànûømûødû. Dåmèødè kè, sà÷ûn ètdèyè qÿbrÿqoysun onu. ×önkè sà÷ yoxdursà, dåmÿk o bàúû qàyûdûb.ßvvÿl sþzdÿn hå÷ nÿ bàøà döømÿdè Àynà. Sonrà Munètàpøûrdû kè, o þlÿndÿ sà÷ûnû kÿsèb sènÿsènÿ qoysun,zàmànû ÷àtàndà nþvbÿtè dÿfÿ bàøqà bèr bÿdÿndÿqàyûdàúàq. Vÿ Àynànû ÿmèn ålÿdè kè, o ÿvvÿllÿr dÿ bumÿbÿddÿ olub, zàmànû bètèb vÿ èndè bàøqà bèr bÿdÿndÿqàyûdûb. Èndè qÿbrÿ bàxàndà hÿr øåy Àynàyà dàhà àydûn

999

394

oldu. Munè øàmdànû Dÿryànurun ÿlèndÿn àlûb qàbàüàdöødö vÿ bèr nå÷ÿ àddûm qàrànlûq könúÿ tÿrÿf gåtdè.Øàmlàr könúdÿkè öst-östÿ qàlàqlànmûø pul pà÷kàlàrûnû,yårdÿkè sàndûqdà zèynÿt ÿøyàlàrûnû qûzlàrà gþstÿrdè.Sàndûüûn è÷èndÿkèlÿr gþzqàmàødûrûúû bÿrq vururdu. Qûz -làr bèlèrdèlÿr kè, mÿbÿdèn xÿzènÿsè vàr. Mÿqsÿdlÿr ö÷önMunè vårèrdè. Hÿttà Xumàrlà bèr nå÷ÿ dÿfÿ þzönöntànûdûüû àdàmlàrlà gþröøÿ gåtmèødè vÿ qàyûdàndà bèrqàdûn onlàrûn màøûnûnà dèplomàtdà pul qoymuødu. Bèrnå÷ÿ dÿfÿ Àytàm dåyèlÿn yårÿ gådèb pul dolu ÷àntàylàqàyûtmûødû. Qûzlàr puldàn yoxsulluq ÷ÿkmÿdèklÿrè kèmè,pulà màràq dà gþstÿrmèrdèlÿr. Onlàr pulun yàlnûzmÿqsÿd ö÷ön làzûm olduüunu qÿbul ålÿmèødèlÿr.

– Bunlàr sèzèndè. Àlè mÿqsÿdÿ gþrÿ Àynà vårÿúÿksèzÿ. Hÿmèøÿ olduüu kèmè dàvàm åtmÿlèdèr hÿr øåy.

Onlàr qÿbèr otàqdàn ÷ûxdûlàr. Qàpû bàülàndû. Munèànxû ÷ûxàrdûb Àynànûn boynunà tàxdû. Sonrà gådèbdèvàndà uzàndû. Xànàlàr ÿtràfûnà yûüûødûlàr. O,vÿsèyyÿtènè åtdè vÿ tàpøûrûqlàrûnû vårdè.

Àynà àrtûq möqÿddÿs kètàblàrdàkû ÷àdulàrû oxuyàbèlèrdè. Qÿdèm èbrànè vÿ mèxè ÿlèfbàsûylà yàzûlmûø sèr-rlÿrè bu nå÷ÿ àydà þyrÿnmèødè vÿ "Ràkàøàppè "yÿ gþrÿ,àrtûq Munè þz yårènè onà vårmÿlèydè kè, yånèdÿn doüul-sun. Odur kè, Àynànûn sèrrlÿrè þyrÿndèyènÿ ÿmènolàndàn bÿrè xösusè qàrûøûüû è÷mèrdè. Qûzlàr nÿ qÿdÿronu è÷mÿyÿ mÿúbur ålÿsÿ dÿ o, "ÿqèdÿnè hÿyàtàdÿyèømÿk àúèzlèkdè" dåmèødè.

395

Vцсal Nuru

Hÿmèn gå÷ÿ xànàlàr onunlà vèdàlàødûlàr vÿMunènèn örÿyè dàyàndû. Tàpøûrdûüû kèmè qûzlàr onu qÿbèrotàqdàkû mÿzàrdà dÿfn ålÿdèlÿr. kÿsdèklÿrè sà÷ûnûsènÿsènÿ qoydulàr. Àynà hàzûrlàdûüû qàrûøûüû mÿzàràtþkdö. Xösusè yàrpàqlàrû sÿpÿrÿk Munènèn östönö þrt-dölÿr. Àynà nþvbÿtè ÿtèrlè toz kèmè qàrûøûüû sÿpdè. Sonràsènÿ dàøûnû þrtdölÿr. Östöndÿ ö÷ øàm yàndûrdûlàr vÿotàqdàn ÷ûxdûlàr.

Yuxàrû qàlxûb dÿyèrmè stolun àrxàsûndà oturdulàr.Özlÿrèndÿn kÿdÿr yàüûrdû. Þz otàüûnà gèrèb qàpûnûbàülàyàn kösmöø uøàq kèmè qûzlàr è÷lÿrènÿ ÷ÿkèlmèødè.

– O, bèzèm bålÿ qÿmgèn olmàüûmûzû èstÿmÿzdè. –Àynà sökutu pozdu. O, ànàmûzûn dönyàsûndàdû. Bålÿolmàlûydû. O gåtdè kè, yånÿ gÿlsèn. – Àynà bèr nåúÿ ànlûqsusdu. Sonrà ÿlèndÿkè klonu gþstÿrèb ÿlàvÿ ålÿdè. –Burdà doqquz qàø vàr. – O, kulonu boüàzûnà tàxdû. –Dåmÿlè, àràmûzdà bèr xànànûn yårè boødur. Qûzlàr,bàúûmûz olmàq èstÿyÿnè tàpàq!

999

396

52

***

Bèr dÿfÿ Àspàrux åvÿ ÷ox gåú gÿlmèødè. Àynàgåúÿnèn bèr àlÿmèndÿ sÿksÿnÿrÿk yuxudàn durub qàpûnûà÷mûødû. Hÿmèn vàxt Àspàrux àyàqöstÿ göúlÿ dururdu.Àüzûndàn åtèl spèrtènèn èyè ÿjdàhànûn àüzûndàn ÷ûxànàlov kèmè pöskörördö. O, sÿndÿlÿyÿ-sÿndÿlÿyÿ è÷ÿrègèrèb, bèrbàø dèvànà ÷àtdûrdû þzönö vÿ sÿrÿlÿndè. Mûzûl -dàyà-mûzûldàyà dåmèødè kè, guyà hànsûsà dostu è÷ÿrèdÿn÷ûxûb, xàràbàyà qàlmûø Màøûnqàyûrmà zàvodunun hÿ -yÿtèndÿ onà bèr otàq tèkèblÿr, sonrà dà oturub "döb"dåyènúÿ yåyèb, è÷èblÿr.

Àynà yàxøû bàøà döømöødö kè, Sovåtlÿr Bèrlèyènènmèràsû olàn bu xàràbà zàvodun ÷àqqàl ulàyàn hÿyÿtèndÿyåyèb-è÷mÿk, östöndÿn dÿ ÷ÿkmÿk dostlàr ö÷ön úÿn-nÿtdè. Bu úÿnnÿtÿ dàdànmûø Àspàruxun àüzûndàn gÿlÿnåtèl spèrtènèn èyè tåz-tåz tÿkràrlàndû.

53

***

Àspàruxu tàpmàq Àytàmûn þhdÿsènÿ döømöødö;hÿmèn Màøûnqàyûrmà zàvodu onun yàøàdûüû ràyondàolmàüû bèr yànà, hÿm dÿ åvènÿ yàxûn yårdÿydè.

Zàvodun hÿyÿtè ÷ox bþyök èdè vÿ ålÿ tþr-tþköntö,ålÿ yèyÿsèz, ålÿ sàkèt èdè kè, àdàm hÿyÿtÿ gèrmÿyÿ örÿk

397

Vцсal Nuru

ålÿmèrdè. È÷ÿrèdÿ qÿbèrèstànlûq sàlsàydûn ÷þldÿkèlÿrènruhlàrû dà duymàzdû.

Gönortà èkè-ö÷ ràdÿlÿrèndÿ Àytàm Bÿlÿdèyyÿnènnömàyÿndÿsè olàràq zàvodun hÿyÿtènÿ gèrdè. ßtràfûgÿzdè vÿ dàxmànû tàpdû. Dàxmàyà yàxûnlàøàndà Àspà -ruxun dostu onu kþnölsöz hàldà qàrøûlàdû: zàvodun è÷làsotàüûndàn tàpûb gþtördöyö bèr-bèrènÿ bètèømèø qûrmûzûözlö tàxtà kråslodàn hÿvÿssèz durub, ÿllÿrènè úèbènÿsàymàzyànà qoyàràq, qûzûn pèøvàzûnà ÷ûxdû. Qàlûnqàølàrûnûn àltûndàn pàrûldàyàn nàràzû bàxûølàrûnû rÿsmègåyèmlè qonàüûn özönÿ zèllÿdè.

Àytàm onunlà nÿzàkÿtlÿ sàlàmlàødû. Qànunsuztèkèntèylÿ màràqlàndûüûnû bèldèrdè. Åv yèyÿsè nÿ qÿdÿrÿsÿbè dànûøsà dà Àytàm onunlà dèl tàpmàüà ÷àlûødû.

Hÿbs olunàrkÿn åvènèn ÿlèndÿn àlûndûüûnû vÿàzàdlûüà ÷ûxàndàn sonrà åvsèz-åøèksèz qàldûüûnû dåyÿnàdàmà qàrøû úànfÿøànlûq gþstÿrdè. Àràlàrûndà mönàsèbÿtquruldu. Onun àdû Màhèr èdè. Úÿzàsûnû ÷ÿkèb ÷ûxdû -üûndàn bÿrè hå÷ kèmdÿn gèzlÿnmèrdè. Onà gþrÿ dÿkþmÿklèk ö÷ön Bÿlÿdèyyÿ Èdàrÿsènÿ xàhèø-mènnÿtÿrèzÿsè yàzmàüà gÿlÿúÿyènè bèldèrdè.

Àytàm o göndÿn sÿnÿd, kàüûz-kuüuz mÿqsÿdèylÿtåz-tåz Màhèrèn såvèmlè qonàüûnà ÷åvrèldè. Nÿhàyÿt kè,gönlÿrèn bèr gönö "bÿy" otàüûndàn ÷ûxdû. HàqqûndàMàhèrdÿn àüûzdolusu åøètdèyè qûzlà tànûø olmàq èstÿdè.Ålÿ o tànûølûq ÿmÿllè-bàølû yàxûnlûüà ÷åvrèldè.

999

398

Kèøèlÿr yuvàlàrûnà gÿlÿn bu xàm gþyÿr÷ènè yolmàqfèkrèndÿydèlÿr. Qûzûn Àspàruxlà yàxûnlàømàsû vÿ onàbèrdÿn-bèrÿ màràq gþstÿrmÿsè, onun uydurmàlàrûnàènànmàsû èkèsènèn dÿ örÿyèndÿn olmuødu.

Màhèr ènànûrdû kè, onlàrûn yàxøû yårdÿ èølÿyÿn butÿzÿ dostlàrû torpàq mÿsÿlÿsèndÿ mötlÿq kþmÿkådÿúÿk; bu bèr qèsmÿtdèr, Àllàh hÿrlÿyèb-fûrlàyûb gÿtèrèb÷ûxàrdûb àyàqlàrûnà. Onà gþrÿ dÿ dàldàyà döøÿndÿÀytàmdàn bÿrk yàpûømàq làzûm olduüunu bèr-bèrlÿrènÿmÿslÿhÿt gþrördölÿr. Àytàmû gþrÿndÿ pàlàz olubàyàüûnûn àltûnà sÿrèlèrdèlÿr, ÷ÿtèr olub bàøûndà durur-dulàr, úèn olub ÿmrènÿ möntÿzèr dàyànûrdûlàr.

Àspàrux zàvodun hÿyÿtèndÿn ÷þlÿ burnunun uúunudà ÷ûxàrtmûrdû. Þzö hàqqûndà qûzà ålÿ øåylÿr uydur-muødu kè, àz qàlmûødû þzö dÿ ènànà. Dþyöødÿ olduüunu,sonrà qåyrÿt östöndÿ yàtûb ÷ûxdûüûnû dåyÿrÿk döøönördökè, qûzûn örÿyènè ÿlÿ àlà bèlèb. Nÿhàyÿt uzun tànûølûqdànsonrà Àytàm onu gåúÿ åvènÿ dÿvÿt ålÿdè. Önvànû vårdè:"Øèrvànøàhàr sàràyûnûn qàrøûsûnà gÿl. Gÿlèb ordàngþtörÿúÿm sÿnè".

Àspàrux yårÿ-gþyÿ sûüûømàdû. Àxtàrûødà olduüunudà bèr ànlûq unutdu. Sonrà øÿhÿrÿ nåúÿ gèzlèngådÿúÿyènè plànlàødûrdû.

399

Vцсal Nuru

54

***

Nurúàhàn Mÿlÿyèn vårdèyè nþmrÿnèn sàhèbènè vÿönvànûnû tàpûb dådè: "Sèmà Tàhèr qûzû ßlèyåvà. Sÿbàèlràyonu..."

Mÿlÿk èødÿn ÷ûxàn kèmè bèrbàø àldûüû önvànà gÿldè.Hÿyÿt åvèydè. Dàrvàzànû bèr qoúà kèøè à÷dû. Mÿlÿkolduqúà mölàyèm tÿrzdÿ kèøènè sàlàmlàdû.

– Tàhèr dàyû, sàlàm. – Mÿlÿk qàrøûsûndàkû kèøènènSèmànûn àtàsû olduüunu dÿqèq bèlmÿsÿ dÿ, þzönö ålÿgþstÿrmÿyÿ ÷àlûødû kè, guyà ÷oxdàndûr tànûyûr. Bÿx-tèndÿn qàrøûsûndàkû àrûq, åynÿklè vÿ èlk bàxûødàn xÿstÿolduüu bèlènÿn àdàm Tàhèr èdè. – Tàhèr dàyû dåyèlsènèz?Hÿ. Nåúÿsènèz? Tànûmàdûnûz? Mÿlÿk. Sèmànûn rÿfèqÿsè.Sèmànû gþrmÿyÿ gÿlmèøÿm. – Kèøènèn bàxûølàrû onàtànûø gÿlmÿyÿn qûzûn özöndÿ sÿrtlÿødè. Mÿlÿk döøöndökè, yÿqèn qûzû þlöb, onà gþrÿ sþzönö bàøqà sÿmtÿyþnÿltdè:

– Àlmànèyàdàn tÿzÿ qàyûtmûøàm. Rÿfèqÿlÿrèmè àx-tàrûràm. Gþr nÿ vàxtdû Sèmàdàn xÿbÿrèm yoxdu.

Kèøè qàpûnûn àüzûndàn ÷ÿkèldè vÿ qûzû è÷ÿrè dÿvÿtålÿdè. Dàrvàzànû þrtdö. Qàbàüà döøöb Mÿlÿyè àrxàsûnúààüàúûn àltûnà qoyduüu stolà gÿtèrdè. Sèmà oturdu.Bþyördÿ sàmovàr töstölÿyèrdè, dÿmkåøèndÿ dÿ ÷àynèk.Kubèkèn östönÿ sènè qoyulmuødu. È÷èndÿkè stÿkàn-nÿl-bÿkènèn östönÿ nÿm tÿnzèf sàlûnmûødû.

999

400

Kèøè sàmovàrdàn ÷ày sözöb Mÿlÿyèn qàrøûsûnàqoydu. Qÿtdànû onun qàrøûsûnà ÷ÿkdè. Qÿtdàndà åvdÿbèøèrèlmèø øèrnèlÿr vàr èdè. Mÿlÿk ànlàdû kè, èndè gþrön-mÿsÿ dÿ, bu åvdÿ qàdûn yàøàyûr.

Kèøè kå÷èb þz yårèndÿ oturdu vÿ qàrøûsûndàkûyàrûm÷ûq ÷àydàn bèr qurtum àlûb yårÿ qoydu:

– Dåyèrsÿn, rÿfèqÿsè olmusàn?– Hÿ.Tàhèr dàyû. Unèvårsètåtdÿ bèr yårdÿ oxu-

muøuq. Dözö, bèlmèrÿm èndè hànsû xÿstÿxànàdà èølèyèr.– Èølÿmÿz olàydû, qûzûm. – Kèøè nàràzû-nàràzû

dådè. – Hÿkèm olunúà sàvàdsûz olàydû, àmmà yànûmdàoturàydû sàü-sàlàmàt.

Mÿlÿk tÿlàølàndû:– Nolub àxû, Tàhèr dàyû? Hàrdàdû Sèmà?Kèøè dÿrdlè-dÿrdlè bàøûnû bulàdû:– Sèmàdà Sèmàlûq qàlmàdû. Qûzûm gåtdè ÿlèmdÿn.

Qûzûm hàvàlànûb gåtdè ÿlèmdÿn...Mÿlÿk sÿbèrsèzúÿ:– Tàhèr dàyы, à÷ûq då gþröm nolub Sèmàyà, örÿyèm

pàrtlàdû.– Sèmà hàvàlàndû, bàlà, xÿstÿlÿr qûzûmûn bàøûnû

pozdu. Èndè Màøtàüà xÿstÿxànàsûndàdû. – Nåúÿ yÿnè xÿstÿlÿr?– Bèlmèrÿm. Bèzÿ zÿng ålÿdèlÿr kè, èødÿ Sèmànûn

hàlû pèslÿøèb. Nÿ qÿdÿr sàkètlÿødèrèúè vurublàr xåyrè ol-muyub, guyà. Tÿúèlè àpàrûblàr Màøtàüàyà. Ordà dàhÿkèmlÿr dådèlÿr bèr-èkè gön qàlsûn, dözÿlÿúÿk. Hànû?

401

Vцсal Nuru

Qûz hÿr gön soldu, gåtdè. Gåtdèk gþrdök Sèmà nÿgöndÿdèr. Söst. Hå÷ bèzè dÿ tànûmàdû. Èndèyÿ qÿdÿr dÿo göndÿdè. Ålÿ bàxûr. Tànûmûr hå÷ kèmè.

– Yàxøû hÿkèm dostlàrûm vàr, Tàhèr dàyû, nàràhàtolmà. Mÿn onà kþmÿk ålèyÿúÿm. Nÿ bèlèrsÿn mÿnÿdànûø.

– Nÿ bèlèrÿm kè, nÿ dànûøûm. Bèr dÿfÿ gÿldè kè, bèrxÿstÿm vàr, àüûrdû. Onun yànûndà qàlmàlûyàm. Hànsûsàdþvlÿt àdàmûnûn àrvàdûydû. Gåtdè qàldû. Åvÿ göndözlÿrbèr-èkè sààtlûq gÿlèb gådèrdè. Yàxøû dà qàzànûrdû. Ålÿonun håsàbûnà örÿyèmÿ stånd qoydulàr. Sonrà dà dådèlÿrguyà hànsûsà xÿstÿsè ÿlèndÿ kå÷ènèb. Qorxudàn ålÿ olub.Dåyèrÿm, ày bàlà, bu àdàm hÿkèmdè, àdàmû þlömönÿlèndÿn qurtàràndû, o durub þlödÿn qorxàúàq? Nÿ bèlèm,qûzûm, hÿrÿ bèr sþz dådè.

– Xÿstÿnèn àdûnû bèlmèrdènèz?– Yox. Dànûømûrdû. Gÿlèrdè, yàtûb dènúÿlèrdè, durub

gådèrdè. Noldusà bèrdÿn oldu. Hÿkèmdÿn soruøuruq,dåyèr vÿzèyyÿtè ÷ox úèddèdè. Nÿzàrÿtdÿn ÷ûxsà þzönÿxÿtÿr yåtèrÿr. – Kèøènèn gþzlÿrè doldu.

– Tàhèr dàyû, mÿnÿ Sèmànûn hÿkèmènèn àdûnû, kor-pusu, Sèmànûn xÿstÿxànàyà döøÿn gönö, nÿ bèlèrsènèz bèrkàüûzà yàzûn, vårèn.

Kèøè qàrøûsûndàkû krossvord qÿzåtènèn àøàüûsûndàkûàü hèssÿyÿ bèr nå÷ÿ sÿtèr yàzdû, sonrà ånènÿ dàrtûb ÷ûrdû.

Mÿlÿk àyàüà durdu:– Tàhèr dàyû, èstÿyèrsÿn qûzûn sàüàlûb gårè qàyûtsûn?

Ömèdènè özmÿ. Làzûm olsà onu xàrèúÿ àpàràúàm.

999

402

Hÿlÿlèk mÿnèm hàqqûmdà hå÷ kèmÿ bèr sþz dåmÿ.Bèrdÿn nàmÿlum àdàmlàr ÿngÿllÿmÿyÿ ÷àlûøàr. Yànûnàkèm gådèb-gÿlèr?

– Gÿlèn gådèr, qàrdàøû gådèr, bèr dÿ mÿn. Nÿ xåyrè,onsuz dà hå÷ kèmè tànûmûr. Ålÿ yànûndà otururuq bèr àz,àülàøûb gÿlèrèk. Bèlèrsÿn nå÷ÿ øÿn qûzûydû.

– Mÿn yånÿ gÿlÿúÿm. Sèz mÿnÿ Sèmànûnuøàqlûüûndà ÿn ÷ox èstÿdèyè øåylÿrè tàpûn.

– Vàr-kèøè bèr àz döøönöb àyàüà durdu vÿ åvÿ gåtdè.Bèr àz kå÷mèø ÿlèndÿ ÿmzèklè gÿlènúèk qàyûtdû. – Bunuèndèyÿ qÿdÿr sàxlàyûb. O, gÿlènúèklÿrènè hå÷ kèmÿ vår-mèrdè. Làp uøàqlûqdàn bålÿydè.

Mÿlÿk gÿlènúèyè àldû. Bèlèrdè kè, bu gÿlèn÷èklÿrènÿmzèyènè ÷ûxàrdàn kèmè àülàyûr, ÷ûxàrtdû vÿ ÷ox zÿèf sÿsåøèdèldè.

– Pèlè bètèb. Bunu dà hÿyàtà qàytàrmàq làzûmdû.Yàxøû, Tàhèr dàyû, dànûødûüûmûz kèmè, hå÷ kèmÿ bèrkÿlmÿ dÿ... Yånÿ sÿnÿ bàø ÷ÿkmÿyÿ gÿlÿúÿm.

Mÿlÿk ètè àddûmlàrlà dàrvàzàyà tÿrÿf gåtdè. Màøûnà oturàndà döøöndö kè, xÿstÿxànàyà gåt-

mÿyèn ÿsl vàxtû èndèdè. ßsàs hÿkèmlÿr gådèblÿr. Odurkè, bèrbàø màøûnû Màøtàüàyà sördö.

403

Vцсal Nuru

55

***

Gåúÿ sààt 23: 00

Àspàrux dåyèlÿn vàxtdà þzönö Øèrvànøàhlàr sàrà -yûnûn qàrøûsûnà ÷àtdûrdû. Hàvà qàrànlûq olduüundàn vÿkö÷ÿ èøûqlàrû àrxàdàn döødöyöndÿn onun özö àydûn gþ -rön mördö. Gþzönön östönÿ bàsdûüû kåpkànûn àltûndànbàxûrdû.

Qàrøûdàkû kö÷ÿnèn bàøûndàn bèr qûz ÿlè hàvàdà "gÿl,gÿl" dåyÿ yållÿndè. O sààt dà Àspàrux ÿt èyè àlmûø pèøèkkèmè qûzûn östönÿ qà÷dû. Qàdûn sèluåtè kö÷ÿnèn qàràn-lûüûnà qàyûtdû.

Qàrànlûq kö÷ÿlÿrÿ gèrÿndÿ Àspàrux dàhà dà örÿk-lÿndè; onu burdà hå÷ kèm tànûmûrdû, bu qàrànlûqdà dà ètyèyÿsènè så÷ÿ bèlmÿzdè. Tànûmàdûüû dàr kö÷ÿlÿrdÿ àz -màsûn dåyÿ qûzûn àrxàsûnúà dolànbàú kö÷ÿlÿrè kþlgÿkèmè söröndö...

Nÿhàyÿt, Àytàm bàlàúà qàpûdàn kå÷dè vÿ qàràdÿmèr qàpûnûn qàrøûsûndà durdu. Àspàrux gÿlèb þzönö÷àtdûrdû. Àytàm à÷àrlà qàpûnû à÷dû vÿ è÷ÿrè gèrdèlÿr.

Àspàrux pèllÿkànûn bàøûndà dondu, hÿlÿ tàm è÷ÿrègèrmÿmèødè. Otàüûn qÿrèbÿlèyè; qàrà pÿrdÿlÿr vÿ onunàrxàsûndà yànàn øàm èøûqlàrû onu xoflàndûrdû vÿ èlkàülûnà o gÿldè kè, bu qûz sàtànèstdè. Normàl àdàm bålÿyårdÿ yàøàmàz. O, pèllÿkànûn bàøûndàn bèr pèllÿ àøàüû

999

404

döømÿmèø gårè dþnöb qà÷dû. Àytàm bu qÿfèl gþz -lÿnèlmÿzlèkdÿn ovunu ÿlèndÿn qà÷ûrdàn úànàvàrà dþn -dö vÿ onun àrxàsûnúà gþtöröldö. ×àlûødû kè, Àspàruxugþzdÿn qoymàsûn. Àmmà bu dàrûsqàl vÿ qàrànlûq kö -÷ÿlÿrdÿ tÿqèb ålÿyÿn àdàmû àzdûrmàqdàn àsàn hå÷ nÿolà bèlmÿzdè. Àytàm kö÷ÿlÿrÿ nÿ qÿdÿr bÿlÿd olsà dàèkè tèndÿn sonrà ovunu ètèrdè. Onu lÿnÿtlÿyÿrÿk gårèqàyûtdû. È÷ÿrè gèrèb qàpûnûn úÿftÿsènè bàülàdû.

– Noldu? – Xànàlàr nàràhàt gþzlÿrènè onà zèl-lÿdèlÿr.

– Bèlmèrÿm, nÿ fèkèrlÿødèsÿ qà÷dû. – Burànû tànûyàn yàd àdàm sàü qàlà bèlmÿz. Qûzlàr yuxàrû qàlxdûlàr. Mÿràsèm pàltàrlàrûnû

dÿyèøèb, doqquzunúu qàpûdàn ÷ûxdûlàr. ßmÿlèyyàtkå÷èrdÿn dåsàntlàr kèmè kö÷ÿlÿrÿ sÿpÿlÿndèlÿr.

Àynà bötön hèrsènè, hèkkÿsènè yårÿ ÷ûrpdûüû dàbàn-làrûndàn ÷ûxàràq qàtèlènè àxtàrûrdû. Dönyàyà èkènúè dÿfÿqàyûdàndàn bÿrè nÿ gönö vàrdû, nÿ gåúÿsè, nÿ dÿ gåt-mÿyÿ yårè. Munè onà "Ràpàøàppè"nèn bötön sèrlÿrènè,sèmvollàrûnû, úàdusunu þyrÿdèrdè. Son vàxtlàr Àynà åk-stàz hàlûnà gèrèb Lèlèzlÿ dànûømàüû dà bàúàrdû. ÀrtûqLèlèzè øöøÿlÿrdÿn dåyèl, èstÿdèyè vàxt gþzönö yumàndàbèrbàø qàrøûsûndà gþrÿ bèlèrdè. Jàsmèn èsÿ xàtèrÿdÿn sèlèn-mÿyÿn dÿhøÿtlè hàdèsÿ kèmè båynèndÿn ÷ûxmûrdû. Hèssådèrdè kè, ÿtràfûndà onun ruhu dolànûr, hÿttà hþnkör -tösönö, yàlvàrûøûnû dà åøèdèrdè. Jàsmènèn dÿrdènè èndèdàhà yàxøû ànlàyûrdû: þz bàlàsûnûn þlömönö döøöndökúÿ

405

Vцсal Nuru

Àspàruxu tèkÿ-tèkÿ doüràmàq èstÿyèrdè. Onu bötöndoümàlàrûndàn àyûràn àdàmûn qànûnà yårèklÿyèrdè.Àspàrux tÿkúÿ onun bàlàsûnû ÿlèndÿn àlmà mûødû, hÿmdÿ ànàsûnûn ÿlèndÿn onun þzönö àlmûødû. Þlömönÿànàsûnûn, àtàsûnûn vÿ qàrdàøûnûn nåúÿ yàn dûüûnû döøön -dökúÿ örÿyè øàn-øàn olurdu. Nÿ olur-olsun gårè qàyûdàbèlmÿzdè. Hÿrdÿn qûzlàr onu qÿbèrdÿn nåúÿ ÷ûxàrt-dûqlàrûnû dànûøàndà, måyèdènè nÿ zölmlÿ åvÿ gÿtèrdèk-lÿrènè dåyÿndÿ o, þz dÿfnènè döøönördö, ànàsûnûn àüûsûnûtÿsÿvvör ådèrdè, àtàsûnûn boynu bökök oturuøunu,qàrdàøûnûn yårè-gþyö u÷urdàn qÿzÿbènè vÿ ÷àrÿsèzlèyènègþzönön þnönÿ gÿtèrèrdè. Sàrsûlûrdû, úànû yànûrdû onlàrà.Bèr tÿrÿfdÿn dÿ bununlà bàrûøûrdû vÿ håsàb ådèrdè kè,ànàsûnûn doüduüu Àynà þlöb. Bu bàøqà Àynàdû vÿ onuèstÿdèyè hÿyàtà Munè gÿtèrèb. Èndè onun ànàsû Munè,doümà bàúûlàrû xànàlàrdû.

Èlàn yollàr udduüu qurbàüànû qàytàrmàdû. ßlàúsûzqàlàn qûzlàr åvÿ qàyûdû. Mÿøvÿrÿt ålÿdèlÿr. ÀynàÀspàruxun qÿbèrdÿn dÿ yol tàpûb ÷ûxà bèlÿn àdàmolduüunu dådè. Onu dà dådè kè, Àspàruxun gþrönmÿyÿntÿrÿfè dàhà qorxuludur.

Dÿyèrmè stolun àrxàsûndà hÿrÿ þz àlÿmènÿ ÷ÿkèlèbsökutà tÿzÿúÿ måydàn vårmèødè kè, Mÿlÿk hàmûnûndèqqÿtènè þzönÿ ÷ÿkdè.

– Sèmànû tàpdûm. Àüûr vÿzèyyÿtdÿdè. – Hàrdàdû? – Àynà nègàràn÷ûlûqlà soruødu.– Dÿlèxànàdà. Qûzû qÿsdÿn orà sàldûrûblàr. Àtàsû

999

406

dåyèr bèr gönön è÷èndÿ oldu hÿr øåy. Dåmÿlè ÿvvÿlsàülàm olub. Mÿn pÿnúÿrÿdÿn gþrdöm. Yàtûrdû. Tèbbbàúûsûnûn dådèyènÿ gþrÿ, hÿrdÿn qûøqûrmàlàrû olur.

– Qûøqûrûb nÿ dåyèr? – Nurúàhàn soruødu.– " toxunmà...Östömÿ gÿlmÿ. " Nÿ dådèyènè bàøà

döømörlÿr. Gþrönör hàlлцsènàsèyàsû vàr.– Hàllösènàsèyàlàr sÿbÿbsèz olmur. – Àynà dådè-

mÿn bunà ÿmèn oldum. Sÿn ÿsàs onun hàлlцsènàsè -yàlàrûylà màràqlàn. Ondà nÿ olduüunu dÿqèq bèlÿrèk.

– Sàbàh gådÿúÿm. Mÿnúÿ hÿr øåy à÷ûq-àøkàrdû. Èn -dè Åltonu burà nåúÿ gÿtèrmÿyè döøönmÿlèyèk. O ålÿàdàm dû kè, otåldÿn vÿ bàüûndàn kÿnàrà àyàüûnû dà bàs-mûr.

– Burà kèmlÿr þz àyàüûylà gÿlmèyèb? O dà gÿlÿúÿk. –Tàmàrà rèøхяndlÿ gölömsönöb àrxàyà yàyxàndû.

– Uøàq mÿsÿlÿsè noldu? – Xumàr soruødu.– Yårènè bèlèrÿm. Uøàq onun fàmèlèyàsûnû dàøûyûr.

Øÿhàdÿtnàmÿnè otàüûndà gþrdöm. Úàvàdû såvèndèrÿbèlÿúÿm.

– Ondà bèrènúè uøàq mÿsÿlÿsènè hÿll ålÿ. Qàlsûnþzönö gÿtèrmÿk. – Dÿryànur dådè.

– Sàbàh Àspàruxu dà gÿtèrsÿk yàxøû olàr. – Àynàqûzlàrûnà ömèd vårèrmèø kèmè dådè.

– Sàbàh ÷ox øåy olàúàq. Dÿhøÿt olàúàq sàbàh. –Nurúàhàn åyhàmlà dådè. Hàmû bèr-bèrènÿ bàxûb tÿs-dèqlÿyèrmèø kèmè bàøûnû yållÿdè.

407

Vцсal Nuru

56

***

Sÿhÿr. 11: 07

Mÿlÿk màøûnû otålèn qàrøûsûndà sàxlàdû vÿ yök-löyön qàpûsûnû à÷dû. Màøûnlàrà nÿzàrÿt ådÿn oülànyàxûnlàødû. Hÿmèn vàxt Úàvàd pèllÿkànûn bàøûndàn on-làrà bàxûrdû. Mÿlÿk özönö onà tÿrÿf ÷åvèrèb, bàøûylàgÿlmÿsènè èøàrÿ ålÿdè. Úàvàd kÿklèk kèmè tullànà-tullànàpèllÿlÿrè åndè. Mÿlÿk kÿnàrdàn onlàrû màrûtdàyàn gþz -lÿrè hèss ådèrdè, odur kè, rÿhbÿr ÿdàsûylà onà yöklökdÿkèpàkåtlÿrè gþtörmÿsènè tàpøûrdû, sonrà à÷àrû o bèrè oülànûnöstönÿ àtdû kè, màøûnû dàyànàúàüà àpàrsûn. Þzö qàbàüàdöøöb qÿmzÿlè àddûmlàrlà pèllÿrè qàlxûb otålÿ gèrdè.Úàvàdà ålÿ mönàsèbÿt gþstÿrèrdè kè, yàzûq oülàn àydûn-làødûrà bèlmÿdè kè, qûz onu tànûyûr, yoxsà ÷oxdàn un-udub.

Mÿlÿk lèftèn qàrøûsûndàn kå÷èb pèllÿkànlà qàlxdû.Ö÷önúö mÿrtÿbÿdÿ Mÿlÿk bèr otàüà bèr nå÷ÿ dÿqèqÿlèkgèrèb -÷ûxdû. Sonrà lèftlÿ àxûrûnúû mÿrtÿbÿyÿ qàlxdûlàr.Lèft dàyàndû, qàpûlàr à÷ûldû vÿ qàrøûlàrûndà qûrmûzû pàlà-zlû dÿhlèz gþröndö.

Mÿlÿk sol tÿrÿfdÿn båøènúè qàpûnû dþydö, bèr àzgþz lÿdèlÿr vÿ bèr úàvàn gÿlèn qàpûnû à÷dû. È÷ÿrè gèrdèlÿr.Gånèø vÿ èøûqlû otàq èdè. Dèvànûn yànûnà tÿkÿrlè mànåjqoyulmuødu, è÷èndÿkè uøàq qàrøûsûnà tþkölmöøoyunúàqlàrlà oynàyûrdû. Onlàrdàn bèr àz àràlûdà-könúdÿàü söfrÿlè, boø tÿkÿrlè sènè vàr èdè.

999

408

Mÿlÿk Úàvàdà ÿrklÿ:– Oülàn, dèvànûn östönÿ qoy.-dådè.Úàvàd gþzönö mànåjdÿkè uøàqdàn àyûrmàdàn

dèvànà yàxûnlàødû, pàkåtlÿrè tÿlÿsmÿdÿn dèvànûn östönÿqoydu vÿ totuq uøàüà yàxûndàn gþz àtdû. Mÿlÿklÿ gÿlèndÿ mànåjèn yànûnà gÿldè vÿ Mÿlÿk uøàüû gþtöröb ÿzèz -lÿdè, oynàtdû. Bu vàxt ÿrzèndÿ Úàvàd èøàrÿ gþzlÿyÿn tår-ror÷u kèmè bàxûrdû vÿ ànlàyà bèlmèrdè kè, gÿlèn dàyÿdè,yoxsà ànà.

Gÿlèn Úàvàdà hþkmlÿ dådè:– Oülàn, nèyÿ dàyànmûsàn, qoydun sàü ol. Gåt,

gåúÿ gÿlèb o sènènè àpàràrsàn. Yuxàrû qàlxàndà lèft÷ènèn yànûndà vÿ kàmårànûn

qàrøûsûndà ÷ox øåy dànûømàsàlàr dà Mÿlÿk bèr-èkè kodvårmèødè onà. Úàvàd hÿmèn kodlàrû èndè-tÿkÿrlè sènènègþrÿndÿ ànlàdû vÿ bunun ÷ox tÿhlökÿlè plàn olduüunudà döøöndö; " Dåmÿzlÿr qàpû÷û nèyÿ qàrsonun èøènègþrör? Uøàq qà÷ûrmàq, bombà qoymàq kèmè bèr øåydè".Úàvàd xànûmlàrà nÿzàkÿt gþstÿrèb otàqdàn ÷ûxdû.

409

Vцсal Nuru

57

***

Àytàm nàhàr vàxtûndà zàvodun hÿyÿtènÿ gÿldè.Màhèr onà gþrÿndÿ åvèn qàbàüûndàkû tàxtà kråslodàndurub gölÿrözlÿ pèøvàzûnà ÷ûxdû, àmmà qonàüûnûnturøudulmuø sèfÿtèylÿ ràstlàødû.

– Sàlàm, ày Sonà xànûm. Nolub?– Hànû sÿnèn o àrvàddàn qorxàn dostun?Màhèrèn özö úèddèlÿødè vÿ xÿbÿrsèz olduüunu èfàdÿ

ålÿyÿn gþzlÿrè dþyökdö: – Bÿs, àxøàm gÿlmÿdè? – Gÿlmÿyènÿ gÿldè. Burnunu qàpûdàn è÷ÿrè

soxmàmûø dàlûn tutub qà÷dû. Mÿnè ÿlÿ sàlûr? Mÿn onunö÷ön kö÷ÿ qàdûnûyàm? – Àytàm dåyènÿ-dåyènÿ kå÷èbMàhèrèn yårèndÿ oturdu vÿ onun stÿkànûndàkû yàrûm÷ûq÷àyû ÿrklÿ yårÿ boøàldûb, hÿlÿ dÿ dÿmkåøè töstölÿyÿnsàmovàrdàn ÷ày sözdö. Þzönö tÿhqèr olunmuø, kösmöøvÿ ÿrkÿsþyön qûz kèmè àpàrûrdû.

Màhèr onunlà özbÿöz oturdu. È÷èndÿ Àspàruxunfÿràsÿtsèzlèyènÿ ÿsÿbèlÿødè vÿ örÿyèndÿ bèr nå÷ÿ dÿfÿonun kèøè boyunu yårÿ soxdu.

– Sonà xànûm, bèlèrsÿn è÷ÿrèdÿn ÷ûxàn bÿdbÿxtlÿrènhàmûsû bàødàn qrèjà olur. Bÿlkÿ, o dà nÿdÿnsÿ ÷ÿkènèb?

– Àdàm yåyÿnÿm? Yox, úÿhÿnnÿmÿ gÿlsèn. Sþzömondà dåyèl. Onà yàlvàrmàdûm kè, gÿl qonàüûm ol. Þzöxàhèø ålÿmÿdè? Dåmÿdè è÷ÿrèdÿn ÷ûxàndàn bÿrè ènsàn

999

410

åvè gþrmÿmèøÿm? Mÿnè qonàq ålÿ, dåyèb xàhèø ålÿmÿdèsÿnèn yànûndà? Mÿnèm dÿ yàzûüûm gÿldè dÿ. Nolàr,àdàm yàtûb ÷ûxàndà? Mÿnèm àtàm dà è÷ÿrèdÿ ÷öröyöb.Yoxsà mÿnèm onà yàzûüûm gÿlÿrdè? Åv gþrmÿyèb,úÿhÿnnÿmÿ gþrsön, gorà gþrsön. – Àytàm nàràzû hàldàgþzönö sözdöröb uzàqlàrà bàxdû. Màhèr onun ÅMOstèlèndÿ kÿsèlmèø qûsà qàrà sà÷ûnà, solüun pomàdà vur-duüu ènúÿ dodàqlàrûnà, bàlàúà burnunà vÿ qàrà sörmÿlèqÿøÿng gþzlÿrènÿ dèqqÿtlÿ bàxmàüà försÿt tàpdû. Às -pàruxu ÿfÿl olduüu vÿ bålÿ bèr loxmànû yåmÿdèyè ö÷önqûnàdû, nåúÿ làzûmdûrsà ålÿ dÿ sþydö.

On-on båø dÿqèqÿdÿn sonrà Àytàm stuldàn durdu.Ènúèmèø hàldà:

– Onà då, bèr dÿ gþzömÿ gþrönmÿsèn. Sÿnÿ gþrÿ,ènsàn özö gþstÿrdèm. Ålÿlÿrènÿ yàxøûlûq yoxdu – dådè,– Yoxsà mÿn onà gþstÿrÿrdèm àdàmû dolàmàq nåúÿ olur.Bÿs, sÿnÿ söfrÿ à÷mûø qàdûnà qàrøû bålÿ hþrmÿtsèzlèkålÿyÿrlÿr? Nÿysÿ... Qoy, úÿhÿnnÿm olsun! – Àytàmzà vodun u÷uq hàsàrûnà tÿrÿf gåtdè. O, bèlèrdè kè,Àspàrux qàyûdàndà Màhèr onu ètèn murdàr yårènÿ soxub÷ûxàrdàúàq. ×önkè Àytàm Sonà àdûylà þzönö onlàràtorà döømöø qûzûl bàlûq kèmè gþstÿrmèødè.

411

Vцсal Nuru

58

***

Ålyàr Dànözö gþrÿndÿ màøûnû sàxlàdûb döømöødövÿ qà÷àràq gådèb Dànözön qàrøûsûnû kÿsmèødè. Zàhèd dÿonlàrû màøûndàn èzlÿyèrdè. Ålyàr ÿl-qolunu þl÷ÿ-þl÷ÿdànûøûrdû. Dànöz qàrøûsûndàkû àdàmà bàxûb nÿ fèkèr-lÿøèrdèsÿ tökö dÿ qûmûldànmûrdû, ålÿúÿ bàxûrdû.

– Bèlèrsèz, Dànöz xànûm, ålÿ øåylÿr vàr kè, bèzèmèmkànûmûz xàrèúèndÿdèr. Jàsmèn ålÿ bèl suyun è÷èndÿnkå÷èb èzè ètèb. Bànkûn yèyÿsè dåyèr mÿn àøàüû èø÷èlÿrèmènözön gþrmörÿm. Durub onunlà tàpøûrûqdàn, röøvÿtdÿndànûømàq olmur?

– Suyun è÷èndÿn kå÷èb, suyun dèbènÿ gèr. – Dànözþzönö sàxlàyà bèlmÿdè ÿsÿbè úàvàb vårdè. – Mödèrnÿndànûøà bèlmèrsÿn, gåt vèdåolàrû qoy qàbàüûnà ÿllè dÿfÿbàx, yöz dÿfÿ bàx, bÿlkÿ nÿsÿ dådè.

– Nÿ dåyÿúÿk, Dànöz xànûm, mÿn o qûzûn hÿr àd-dûmûn, hÿrÿkÿtèn dÿfÿlÿrlÿ èzlÿmèøÿm. Hàmû nåúÿ, o dàålÿ. Àdè xèdmÿt÷è olub.

– Àdè xèdmÿt÷è? – Dànöz kènàyÿylÿ gölömsÿdè. –Àspàrux dà àdè xèdmÿt÷èdè ålÿ. Gþrdöm nÿ tåz hÿbsålÿdèn.

– O ålÿ bèl yårÿ gèrèb.– Bÿs, sÿn nèyÿ burdàsàn? – Dànözön tålåfonunà

zÿng gÿldè. O, à÷ûb qulàüûnà tutdu dåyÿ Ålyàr þzönÿbÿràÿt qàzàndûrmàüà èmkàn tàpmàdû. – Hÿ? ßlà, gþz ÿ -

999

412

lèm. Àd gönön möbàrÿk. ßlbÿttÿ, yûüûøàrûq. Qonàüûnyårè bàødàdû. Nåúÿ làzûmdûrsà qàrøûlàyàrûq. Oldu. Yàxøû.Hÿlÿlèk. – Dànöz tålåfonu úèbènÿ dörtöødöröb özönö às-fàltà tÿrÿf ÷åvèrdè vÿ gÿlÿn tàksèlÿrdÿn bèrènÿ ÿl ålÿdè.

– Dànöz xànûm, màøûn burdàdû, hàrà dåyèrsènèzàpàràq.

Tàksè onlàrûn qàrøûsûndà dàyàndû. – Sÿn gåt o àl÷àüû tàp, mÿnè gödöb hÿr tènbàøû

qàrøûmû kÿsmÿyÿ vàxt ètèrmÿ! Kàpètàn! Yårèndÿ olsàmBàkûnûn xÿrètÿsènè qàrøûmà qoyàràm, dàlàn-dàlàn, kö÷ÿ-kö÷ÿ gÿzÿrÿm, tàpàràm. Oüru kèmè qàpû à÷à bèlèrsÿn,qàtèl kèmè döøönÿ bèlmèrsÿn? Döøön dÿ, gþr hàrdà gèz -lÿnÿrsÿn? – Dànöz úàvàb gþzlÿmÿdÿn màøûnà ÿylÿødè.

Ålyàr bèr möddÿt tàksènèn àrxàsûnúà bàxdû,sonrà màøûnà tÿrÿf gåtdè. Zàhèd qàpûnû à÷ûb döømöødövÿ onà bàxûb èrèøèrdè.

– Dèøènè àüàrtmà, hÿrdÿn bèr úèddè ol. – Ålyàràúûqlàndû.

Zàhèd onà ÿhÿmèyyÿt vårmÿdÿn bàøûnû bulàyûbmàøûnà oturdu. Màøûndà Ålyàrûn bèrdÿn xàtûrlàyûrmûøkèmè özönö Zàhèdÿ ÷åvèrdè.

– Àd gönö... Kèmènsÿ àd gönödö. Qonàqlàrû olàúàq.Hàràsà yûüûøàúàqlàr.

– Nolsun, burdà nÿ vàrkè?– Bèlmÿk làzûmdû kèmèn àd gönödö, kèmlÿr yûüûøûr,

hàrà yûüûøûr. Sÿnèn bàøûn bålÿ øåylÿrè qàynàtmàz. Sör,gådÿk þrgÿnÿk gþrÿk kèm èdè onà zÿng ålÿyÿn. Sààtàbàx, yàdûndà sàxlà, èkè-ö÷ dÿqèqÿ ÿvvÿl. Sör.

413

Vцсal Nuru

59

***

Mÿlÿk tålåfonu stolun östönÿ qoydu. Ålton bÿy ÿl-lÿrènè àrxàsûndà bèrlÿødèrèb, boyundàn höndör pÿn -úÿrÿnèn qàrøûsûndà durub øÿhÿrÿ bàxûr.

– Åøètdènèz dÿ, bèzdÿ qonàüà nå÷ÿ mönàsèbÿt vàr.– Mÿlÿk qörrÿlÿnÿrÿk dådè.

– Nèyÿ èstÿmèrsÿn burdà qåyd ålÿyÿk? – Ålton bÿyözönö ÷åvèrmÿdÿn dådè– Råstorànû bàülàtdûrûm sÿnènö÷ön. Dÿsgàh qurdururm. Hànsû möüÿnnènè èstÿyèrsÿngÿtèrèm.

– Ålton bÿy, bèlèrÿm kè, sèz dÿ hÿrdÿn sàkèt bèr yåràxtàrûrsûnûz; tÿhlökÿsèz, ràhàt, èøèn bu qàynàømàsûndànuzàq...

– Yox, mÿn ålÿ yår àxtàrmûràm. – Ålton bÿyMÿlÿyèn sþzönö kÿsdè. – Mÿn burdàn kÿnàrà ÷ûxsàmþlÿrÿm. Burà àkvàrèumdu, mÿn bàlûq. Bàüûm vÿ otålèm,vÿssàlàm. Bàøqà yår yoxdu.

– Ålton bÿy, ÿslèndÿ þzönözö bu qÿdÿr èøÿ sÿrfålÿsÿnèz stråssdÿn båynènèz pozulà bèlÿr. Hå÷ onudöøönmÿmèsènèz? Vàr-dþvlÿt sèzèn ràhàt÷ûlûüûnûz ö÷öndåyèlmè? Àmmà hànû? Úàngödÿnsèz èkè måtr yårè gåt-mèrsènèz. Dàyÿlè uøàq kèmè olmàqdàn båzmÿdènèz?Dözönö dåyèn, Ålton bÿy, àxûrûnúû dÿfÿ È÷ÿrè øÿhÿrÿ nÿvàxt gåtmèsènèz? Dönyànûn hÿr yårèndÿn mèlyonårlÿr omþhtÿøÿmlèyÿ bàxmàüà, åååy, okåànûn o tàyûndàn

999

414

durub gÿlèr. Sèz nÿ vàxt gÿzmèsènèz o kö÷ÿlÿrè? Nÿ vàxtdàr dàlànlàrdàn kå÷ÿndÿ bàhàlû pånúÿyènèzèn ÷èynènèdèvàrà sörtmösönöz? Àyàqqàbûnûz pàl÷ûüà bàtûb? Sèzdÿnàlûøqàn èstÿyÿn qoúà kèøènèn sèqàråtènè yàndûrmûsûnûz?Dèlÿn÷è uøàüûn ovúunà pul qoymusunuz? Ènànûn kè,hÿyàtûn ÿsl özö o bàxdûüûnûz pÿnúÿrÿdÿn gþrönÿnyårdÿdè-àøàüûdà.

Mÿlÿk susdu. Otàüà sÿssèzlèk hàkèm oldu. SonràÅlton bÿy àyàüûnûn bèrènè gþtöröb, o bèrènè qoydu. ßlènèsènÿsèndÿ ÷àrpàzlàdû.

– Uøàq vàxtû tåz-tåz È÷ÿrè øÿhÿrÿ gådÿrdèk. – Åltonbÿy döøönúÿlè hàldà dådè. -O vàxtlàr dà turèstlÿr ÷oxgÿlÿrdè. Bèz onlàrûn àrxàsûnúà döøÿrdèk, guyà bèz dÿxàrèúdÿn gÿlmèøèk. O vàxt bèzèm åv Sovåtskèdÿydè,yuxàrû tÿrÿfdÿ. Ålÿ bèlèrdèk øÿhÿr ànúàq È÷ÿrè øÿhÿrèndàrvàzàlàrûndàn è÷ÿrèdÿdè. Tåz-tåz orànûn uøàqlàrûylàdàlàøàrdûq. Qåyrÿt östöndÿ: "Sÿn nèyÿ xàlxûn qûzûnà sþzàtdûn? Nèyÿ qûz kå÷ÿndÿ sþydön? Qûznàn nèyÿ oynà -dûn?" ßn ÷ox dà mÿn, – Sovåtskè uøàüûydûm àxû. Sÿhÿrègön bàrûøûb futbol oynàyàrdûq, yånÿ futbolun àxûrû ÷ûüàl-lûüà, dàvàyà ÷þnördö. Èndè ànlûyûràm kè, o gönlÿrdÿn gþrnå÷ÿ mÿrtÿbÿ yuxàrûdàyàm. Hå÷ vàxt uøàqlûüûmû gþr-mÿyÿ gåtmÿmèøÿm. O vàxt xÿyàl qururdum kè, okö÷ÿlÿrè vàrlû turèst kèmè gÿzèrÿm, àmmà vàrlàndûm, oøÿhÿrè gÿzmÿk yàdûmdàn ÷ûxdû. – Ålton bÿy ÷åvrèldè, bèrmöddÿt sûnàyûúû nÿzÿrlÿrlÿ Mÿlÿyÿ bàxdû, sonrà gÿlèbþz yårèndÿ – onunlà öz-özÿ oturdu. – Sÿn mÿnè uøàqlû -

415

Vцсal Nuru

üûmà qàytàrdûn. Èndèyÿ qÿdÿr onlàrû döøönmÿyÿ vàxtûmolmuyub. Ålÿ bàøûm qàrûøûb bu ÷ÿh-úÿlàlà, еyø-èørÿtÿ.Pulun kÿsÿúÿyè bàøû kÿsmèøÿm, xÿtrèn kå÷ÿúÿyè yår-lÿrdÿn kå÷mèøÿm. Àmmà bèr dÿfÿ dÿ... – o tutuldu,gþz lÿrè qàrøûsûndàkû böllur otål fèqurunà zèllÿnèb yol÷ÿkdè. Döøönúÿlè hàldà dàvàm ålÿdè, – ...bèr dÿfÿ dÿàtàmûn, ànàmûn qÿbrènÿ gåtmÿdèm. Àllàh bèlèr, èndè otdèzdÿndè. Hå÷ yårè dÿ yàdûmdà dåyèl.

Sяn dåmÿ, ålÿ øåylÿr vàrmûø kè, puldàn dà dÿyÿr-lèdèr; Ànà, àtà, øèrèn xàtèrÿlÿr, uøàqlûq èllÿrè...

Àtàm buruqdà èølèyèrdè o vàxtlàr. ßlè-àyàüû màzutolurdu, ovúu qàbàr- qàbàr... úössÿlè kèøèydè. Ànàm dà...Mÿlÿk xànûm, dåyÿsÿn mÿnè àülàtmàq èstèyèrsÿn?

– Yox, Ålton bÿy, mÿn sèzèn yàrûm÷ûq tÿrÿfènèzèn dÿdolmàsûnû èstèyèrÿm. Gþrörsönöz, è÷ènèzdÿ nÿ qÿdÿrøåylÿr hÿbsdÿdè? Bu gå÷ÿ uøàqlûüûnûzû gþrmÿyÿgådèrèk. Sàbàh qÿbèrèstànlûüà. Bàøà döøörÿm, èø÷èlÿ -rènèzèn duyüulu tÿrÿfènèzè gþrmÿsènè èstÿmèrsènèz. Làpyàxøû. Úàngödÿnè, söröúönö hÿrdÿn bèr yàn-yþrÿnèzdÿnàzàd ålèyèn, tålåfonu dà sþndörön. Tÿkbàøûnà olun. Sÿr-bÿst, àzàd ènsàn... ßn yàxøûsû bèlèrsènèz nÿdè? Ålton bÿy,÷ûxûn yolun kÿnàrûnà, ÿn kþhnÿ bèr màøûn sàxlàdûn,sördörön È÷ÿrè øÿhÿrÿ. On mànàt èstÿsÿ yöz mànàt vårèn,qoy håyrÿtlÿnsèn kè, onun mèllÿtèndÿ bu qÿdÿr sÿxàvÿtlèzÿngèn kèøè àdàm vàr. Qoyun såvènsèn kè, bàlàsûnûnruzusunu qàzàndû.

Gÿzÿ-gÿzÿ gÿlèn Øèrvànøàhlàr sàràyûnûn qàrøûsûnà.

999

416

Mÿn dÿ sèzè ordà gþzlÿyÿúÿm. Gÿzÿ-gÿzÿ, tÿmèz hà -vàdàn udà-udà gådÿk bèzÿ. Àd gönömö qåyd ådÿk. Sà -dÿ àdàmlàr kèmè. Sÿkkèz qûz vÿ bèr Ålton bÿy.

– Hÿ. Dåyÿsÿn, èlànû yuvàsûndàn ÷ûxàrtmàüû bà -úàrûrsàn. – O, àrxàyà yàyxànàràq gölömsöndö.– Mÿlÿkyox, øåytànsàn!

– Øåytàn dà mÿlÿkdè, Ålton bÿy. – Mÿlÿk èøvÿlètÿbÿssömlÿ qàrøûsûndàkû àdàmû bèr dàhà hàyûl-màyûlålÿdè. – Mÿn dÿlè øåytànàm.

– Hÿ. Sÿn bu göndÿn mÿnèm dÿlè øåytànûmsàn.Dÿlè øåytàn nÿ dåsÿ ålÿmÿk làzûmdû.

60

***

Gön ÿyèlÿn vàxt Àynà Dÿryànurlà bÿlÿdèyyÿ èdà -rÿsènèn àrxàsûnà gÿldè. Àytàmû ÷àüûrûb gþröødölÿr. Àynàtÿkèd ålÿdè kè, onu zàvodun hÿyÿtènÿ àpàrsûn, dàhà gþz -lÿmÿyÿ sÿbrè yoxdu.

Àytàm hÿlÿ tåz olduüunu dåsÿ dÿ ÿlàúsûzlûqdànràzûlàødû. Ö÷ö dÿ zàvodà gåtdè.

Onlàr bèrlèkdÿ hÿyÿtÿ gèrsÿlÿr dÿ Àynà Màhèrènåvènÿ tÿrÿf gåtmÿdè. Màøûndà bålÿ dànûømûødûlàr kè, qû-zlàr èkèsè gåtsèn, Àspàruxun ordà olub olmàdûüûnû èøàrÿvårsèn.

Màhèr Àytàmû gþrÿndÿ yånÿ yèyÿsènè gþrÿn èt kèmèàyàüûnà fûrlànàràq yàlàqlàndû. Onunlà gÿlÿn qûzû ÿmÿllè-

417

Vцсal Nuru

bàølû sözdö vÿ dodàüûnûn àltûndà "bombà øåydè, bu dàmÿnèm" dåyèb þzönö ènàndûrdû.

– Sonà xànûm xoø gÿlèb. Ålÿ bu xànûm dà xoøgÿlèb.

– Sàü ol! – Àytàm oturdu. Dÿryànuru dà yànûnà÷àüûrdû. Sonrà qàbàqlàrûndà ÿmrÿ möntÿzèr dàyànànbÿyèn yàltàq nþkÿrè kèmè duràn Màhèrÿ dådè:

– Sÿnèn torpàq mÿsÿlÿn dözÿlèr. Bu Låylàxànûmdû. ßsàs sÿnÿdlÿødèrmÿ èøè bu xànûmlûqdûr. Burdàtutduüun ÿràzè þl÷ölÿúÿk.

– Bunun nÿ mÿnàsû vàr?– Mÿnàsûz olàn èølÿr ÷oxdur, àmmà bèzÿ dåyèlèr

kè, bålÿ ålÿ, ålÿyèrèk. Bèr dÿ bunun hÿr hàldà sÿnÿ xåyrèvàr. Àüûr øÿràètdÿ yàøàdûüûn gþstÿrèlèr. Hÿr hàldà sÿn buþlkÿnèn vÿtÿndàøûsàn, ènsànsàn. Odur kè, yàxøû øÿràètdÿyàøàmàq sÿnèn dÿ hàqqûndûr.

– Àllàh kþmÿyènèz olsun. Sonà xànûm, vàllàh sè -zènlÿ dànûøàndàn sonrà þzömö ènsàn håsàb ålÿyèrÿm.Bÿlkÿ dÿ èndèyÿ qÿdÿr èlk àdàmsûnûz kè, mÿnÿ àl÷àqkèmè bàxmûrsûnûz. Èndè nåylÿmÿk olàr, bèr àxmàqlûqdûdÿ, o vàxt ålÿdèk, úÿzàmûzû dà ÷ÿkdèk. Àdàm kèmèyàøàmàüà ÷àlûøûràm èndè. Bèr àdàmûn toyuüunà, yu-murtàsûnà ÿvvÿlkè gþzlÿ bàxmûràm, on èkè èmàm hàqqû,nàmàzûmû qûlûb, oruúumu tuturàm. Qàyûtmûøàm Àllàh-Tÿàlànûn buyurduüu yolà. Mÿnÿ kþmÿk ålÿyèrsènèz,Àllàh kþmÿyènèz olsun. Mÿnè úÿmèyyÿtÿ qàytàrûrsûnûz.Vàllàh, nÿ dåsÿnèz qulluüunuzdà hàzûràm...

999

418

– Hå÷ nÿyèn làzûm dåyèl. Borúumuzdu. – Dÿryànurèøènè bèlÿn àdàm kèmè dådè.

– Yox, mÿnÿ làzûmdûr. – Àytàm yàrûúèddè, yàrûzàrà -fàt dèllÿndè. – Hànû sÿnèn dostun, onu tàp vår boüum,sonrà gådÿk tÿzÿ yårènÿ bàx.

Màhèr tÿzÿ yårèn àdûnû åøèdÿndÿ øàftàlû kèmè ÷è÷ÿkà÷dû, gþzlÿrè göldö, øàdlûüûndàn dèlè-dodàüû tÿpèdè.

– Boümàq àzdû, sèzèn kèmè xànûmûn qÿdrèn bèl -mÿyÿnè àsmàq làzûmdû. Úànûm qurbàn, vàllàh. Sèz... Ètqorxàüûymûø bu.

– Mÿnèm nÿyèmdÿn qorxub, o ÿfÿl. Àdàm yå -yÿnÿm? – Àytàm Àspàruxun gÿlèb gÿlmÿdèyènè þyrÿn-mÿk ö÷ön soruødu.

– Sèzdÿn qorxmàyûb. Dåyèr, Àllàhdàn qorxdum.Gèúdè dÿ... – Sþzlÿr Màhèrèn àüzûndàn örkmöø yàràsàkèmè u÷urdu.

Àytàm þzönö o yårÿ qoymàdû. – Mÿnèm åvèm donuzxànàdû? – Sèz Àllàh xÿtrènèzÿ dÿymÿsèn. Èndè hÿrÿnèn bèr

yolu vàr dÿ. Àspàrux bèr àz dèndàrdû àxû. O dà nàmàzqûlûr, oruú tutur. O, þmrö boyu èbàdÿt ålÿyÿn olub. Èndèè÷ÿrè döømÿsè dÿ sûnàqdû dÿ, kå÷èb. Nåynÿsèn kè,àrvàdûnûn àyàüû söröøkÿn olub.

– Dèndàrlûüûn mÿnÿ nÿ dÿxlè? Bàøà döømörÿm.Màhèr gþrdö kè, qûz Àspàruxun dådèklÿrèndÿn

xÿbÿrsèzdèr. Fèkèrlÿødè kè, bu bàøûèylÿnmèø yözdÿ yözsÿhv bàøà döøöb. Onà gþrÿ dÿ dÿqèqlÿødèrmÿk ö÷ön

419

Vцсal Nuru

úÿsàrÿtlÿndè. Qûzlàrûn qàrøûsûndàkû ÿyrè dÿmèrèn östönÿyànûnû qoydu:

– Bèlmèrÿm. Bèr àz xofludur. Dådèm àxû, mþv -humàt÷ûdûr. Ålÿ bèlèb kè, sèz sàtànèstsènèz. Nÿ bèlèm, dåyèrqàrà pÿrdÿlÿr vàrûydû, bålÿ zèrzÿmèydè, øàmlàr yànûrdû...Mÿnèm sàtànèstlÿrÿ pès mönàsèbÿtèm yoxdur hà. Úànûmqurbàn, bèrdÿn bàøqà úör bàøà döøÿrsènèz. Kèm nÿdèr,þzö bèlÿr. Hÿrÿnèn bèr yolu vàr...

Qûzlàr gölöødölÿr. Màhèr dÿ ÿvvÿl duruxdu, sonràonlàrà qoøuldu. Àytàm nÿhàyÿt þzönö toxdàdûb dådè:

– Hànû, o mþmèn? Tàp vår mÿnÿ. Gþrsön øåytànnåúÿ olur, mÿlÿk nåúÿ. Sàtànèst hà. Köt ènsàn. Sÿn nÿbèlèrsÿn romàntèkà nÿdèr. Söfrÿdÿ øàm èøûüûnû nèyÿyàndûrûrlàr? Øàm èøûüûndà øàmpàn è÷mÿk nÿ olàn øåydèr.Ålÿ bèlèrdè mÿn vèllàdà yàøàyûràm? Qàlànûn è÷èndÿ hàmûbèr-bèrènèn qàrnûndàdûr åy, töpörmÿyÿ torpàq tàpûlmûr.Àz qàlà qàpûn qonøunun åvènÿ à÷ûlûr. Mÿnèm åvèm dÿbèr nå÷ÿ pèllÿ àøàüûdàdûr. – åøètdèrèrmèø kèmè – Bÿdbÿxt.Gÿl gþröm, hÿlÿ sÿnèn åvèn hàrdàdûr?

– Doürudàn dà, o nÿ bèlèr qàdûnlà romàntèk stolàrxàsûndà oturmàq nÿdèr. – Màhèr àüzû sulànmûø kèmèÿlàvÿ ålÿdè, – Sèz dÿ mÿnè àpàrmûrsûnûz, qoyunuàpàrûrsûnûz.

– Pÿnúÿrÿ gådèø-gÿlèø yolunà döødöyöndÿn qàràpÿrdÿ tutmuøàm kè, è÷ÿrè gþrönmÿsèn, hÿm dÿ tåz ÷èrk-lÿnmÿsèn. Àüdà ÷èrk tåz bèlènèr àxû. Øàmû ànúàqsàtànèstlÿr yàndûrûr? Ày àvàm, ày kobud, ènsàn.

999

420

Màhèr úàvàbdàn ràzû qàldû vÿ àrxàyûnlûqlà gölöm-söndö.

– Hàqqûnûz vàr åy onu àsmàüà, Sonà xànûm. Oyàxøûlûq qànàn zèbèl dåyèl. È÷ÿrèdÿdèr. Måyèd olub. Dåyèr,sÿhÿrÿ qÿdÿr yol àxtàrûb È÷ÿrè øÿhÿrdÿn ÷ûxmàüà. – Qûz -làr yånÿ gölöødölÿr. Màhèr onlàrû ÿylÿndèrdèyènè gþröbúÿsàrÿtlÿndè. – Dåyèr, gèú toyuq kèmè o dèvàrà-bu dèvàrà÷ûrpûlmûøàm sÿhÿrÿ qÿdÿr. Àllàhà ànd olsun, bu gÿdÿnènbàøû ÿmÿllè bàølû xàràbdû.

Àytàm durub è÷ÿrè kå÷mÿk èstÿdè, àmmà àülûnàgÿlÿn fèkèr onu qàpûnûn àstànàsûndàn qàytàrdû.

– Nÿyèmÿ làzûmdû, úÿhÿnnÿmÿ yàtsûn. Dözdåyèrsÿn, gÿrÿk sÿnè àpàràydûm. Èt gönöndÿ yàøàyûrsàn.Èstÿyèrsÿn dur gådÿk, qoy bÿxtèndÿn kössön, gådÿk tor-pàüûnà bàx, ordàn dà gådÿk qåyd ålÿyÿk.

– Sèzÿ ÷ànûm qurbàn olsun. Sèzÿ...– Qàrà pÿrdÿ, øàm gþrÿndÿ qà÷àúàqsànsà èndèdÿn

då. – O, úànàlàn bàxûølàrûnû Màhèrèn gþzlÿrènÿ zèllÿdèvÿ gölömsöndö.

Màhèr bötön ÿzÿlÿlÿrènèn gÿrèldèyènè, båynèndÿnÿyènsÿ qàynàyûb dàødûüûnû, dàmàrlàrûndà qànûnûn úoø-duüunu hèss ålÿdè vÿ o sààt dà uøàq såvènúÿklèyè èlÿàyàüà durdu:

– Sonà xànûm, úÿhÿnnÿmÿ dåsÿnèz gåtmÿyÿhàzûràm.

– Ondà dur. Bÿxtèndÿn bu gön rÿfèqÿmèn doüumgönödö.

– Bÿs, tèkèlènèn sàhÿsè? – Dÿryànur mÿsulèyyÿtlèèø÷è kèmè soruødu.

421

Vцсal Nuru

– Qà÷mûr kè, þl÷ÿrèk dÿ. Làp ålÿ Màhèr dåyÿryàzàrûq, qurtàrûb gådÿr. Dostumuzdu. Ènànmàyàq?

– Hÿ vàllàh. Nÿ bþyök èødèr åååy bu... Dÿryànur qàbàüà döødö. Màhèr àzàdlûüà ÷ûxàn

dustàq kèmè onlàrûn dàlûnúà u÷uq hàsàrà tÿrÿf gåtdè.Àynà bàøà döødö kè, Àspàrux è÷ÿrèdÿdèr vÿ qûz -

làr qÿsdÿn o kèøènè uzàqlàødûrûrlàr. Odur kè, ètè àddûm-làrlà åvÿ yàxûnlàødû.

Otàq bàlàúà vÿ sÿlèqÿsèz èdè. Dÿmèryol÷ulàrûn kè÷èknÿzàrÿt mÿntÿqÿsènÿ bÿnzÿyèrdè. Qàpûdàn gèrÿndÿ soltÿrÿfdÿ dÿmèr såyf qoyulmuødu. Östö vÿ è÷è dÿmèr qàb-qàøûqlà doluydu. Èkè ånsèz stol ÷àrpàyû ÿvÿzènÿ èstèfàdÿolunurdu. Kèøèlÿr ÿllÿrènÿ gÿlÿnè bu stol-÷àrpàyûnûnàltûnà doldurmuødu. Dèvàrlàrà vurulmuø mèsmàrlàrdànkþhnÿ, ÷èrklè pàltàrlàr àsûlmûødû. Bàø tÿrÿfdÿkè bàlàúàpÿnúÿrÿnèn øöøÿsèndÿ èllÿrèn tozu làylànûrdû. Otàüûn àüûrhàvàsûndàn Àynà özönö turøutdu. Àspàrux sàü tÿrÿf -dÿkè stoldà yàtmûødû. Àynà onà yàxûnlàøûb nèfrÿtlÿ özö -nÿ bàxdû. ×èynèndÿn àsdûüû bàlàúà dÿrè ÷àntànû à÷ûb,è÷èndÿn úåyràn àyàüûndàn dözÿldèlmèø bû÷àüû ÷ûxàrtdû.Àspàruxun örÿyènÿ sàplàmàq èstÿyèrdè kè, ÿlènè hàvàdàsàxlàdû. Otàqdàn ÷ûxûb åvèn qàrøûsûndàkû zèvÿnènkÿndèrènè kÿsdè. È÷ÿrè gèrèb Àspàruxun ÷àrpàyûsûnû otà -üûn ortàsûnà tÿrÿf sörödö. ×àrpàyû otàüûn ortàsûndà kþn -dÿlÿn dàyàndû. Àynà Àspàruxun bålÿ ÷ox è÷èb yàtàndàmåyèdÿ dþndöyönÿ yàxøû bÿlÿd olsà dà åhtèyàtlàhÿrÿkÿt ådèrdè; èstÿmèrdè vàxtûndàn tåz oyànsûn.

999

422

Àynà Àspàruxu torunà döømöø gövÿnè sàrûyànhþröm÷ÿk kèmè stolà sàrûdû. Yårdÿn Àspàruxun èylÿn-mèø úoràbûnûn bèr tàyûnû gþtöröb yumrulàdû. Àspàruxusèlkÿlÿyèb oyàtmàüà ÷àlûødû. Nÿhàyÿt, Àspàrux zàrû -yàràq gþzönö à÷dû vÿ yuxulu båynèndÿ úànlànànøÿkèldÿn gþzlÿrè bÿrÿldè. Qåyrè-èxtèyàrè qûøqûrûb gþrdöyöyuxudàn àyûlmàq èstÿdè. Àmmà qÿfèl àüzûnà dörtölÿntûxàúdàn bàüûrà bèlmÿdè. Bÿdÿnènÿ dolànmûø kÿndèrèhèss ådÿndÿ bàøà döødö kè, àrtûq àyûlûb. Bàúàrdûüû qÿdÿr÷àbàlàdû, fûnxûrdû. Àynà soyuqqànlûqlà bàxûr vÿ onudàhà dà qorxutmàq ö÷ön ÿlèndÿkè bû÷àüû gþzönönqàrøûsûndà oynàdûrdû. O, bû÷àüû ÷ox åhtèyàtlà Àspàruxunboüàzûnûn àltûnà sörtdö, sonrà töklö sènÿsènè úûzdû. Ålÿbèl kÿsÿúÿyè yårèn èzènè qoydu.

Àspàrux Àynànûn lÿzzÿt àldûüû qÿdÿr ÿzàb ÷ÿkèrdè.Båynè sÿrxoøluqdàn vÿ yuxudàn tàmàm àyûlmûødû. Dÿrkådèrdè kè, bèr vàxtlàr èt ÿzàbû vårdèyè, qàdûn olduüu ö÷önhÿmèøÿ þzöndÿn ÿskèk bèldèyè, àdè bèr xoø gönö,måhrèbàn ölfÿtè qûymàdûüû vÿ kö÷ÿ fàhèøÿsè kèmè zor-làdûüû, sonrà dà tÿpèklÿyèb bàlàsûnû sàldûüû qàdûn odönyàdàn qàyûdûb. Qàyûdûb vÿ ondàn qèsàs àlûr.

Àynà Àsàpàruxun onà vårdèyè ÿzàblàrû bû÷àq zÿr-bÿsèylÿ xàtûrlàtdû vÿ bu xàtûrlàtmàlàr ÷ox àmànsûzoldu...

423

Vцсal Nuru

61

***

Mÿlÿk Sèmànûn otàüûnà gèrdè. Hÿmèn vàxt Sèmà ÿlèlàràbàsûndà oturub donuq bàxûølàrûylà pÿnúÿrÿdÿnhÿyÿtÿ bàxûrdû. Hÿttà Mÿlÿyèn gÿlèb onun yànûndàkû÷àrpàyûdà ÿylÿødèyènÿ dÿ fèkèr vårmÿdè.

– Sèmà, sàlàm, – Mÿlÿk mölàyèm sÿslÿ dådè. Sèmàålÿ bèl åøètmèrdè. Mÿlÿk àràbànû ÷åvèrdè vÿ Sèmàylà öz-özÿ durdu. Bàøû bèr àz úèynènèn östönÿ ÿyèlmèø Sèmàhÿrdÿn gþzönö hÿvÿssèz qûrpûrdû.

Mÿlÿk ÷àntàsûndàn gÿlènúèyè ÷ûxàrtdû. Sèmànûngþzönön qàrøûsûnà tutdu. Sonrà bèr àz kÿnàrà ÷ÿkdè vÿSèmànûnn bàxûøû onu tÿqèb ålÿdè. Mÿlÿk qèsmÿn dÿ olsàèstÿdèyènÿ nàèl oldu; o qûzûn fèkrènè úÿlb ådÿ bèlmèødè.Gÿlènúèyèn ÿmzèyènè ÷ûxàrtdû vÿ àülàyàn kþrpÿ sÿsèotàüà yàyûldû. Sèmà àüûr-àüûr bàøûnû tÿrpÿtdè, sonrà ÿlènègÿlènúèyÿ uzàdûb àldû, qolunun östönÿ uzàdûb yûrüàlàdû.Mÿlÿk ÿmzèyè uzàtdû, o àlûb ÿvvÿl dèqqÿtlÿ ÿmzèyèn oöz-bu özönÿ bàxdû, sonrà gÿlènúèyèn dodàüûndàkû dåøèyÿsoxdu. Bu Mÿlÿk ö÷ön ÷ox øåy dåmÿk èdè: Sèmàÿmzèyèn nÿdÿn þtÿrè olduüunu vÿ hàrà qoymàq làzûmolduüunu ànlàmûødû.

– Sима, Jàsmènèn èynÿsèn vurmusàn? – O, gþzönöqàldûrmàdû. – Sèståmè qoødun? Sèmà, Jàsmènÿ èynÿ vur-màlûsàn.

Sèmà qÿfèl dÿhøÿtÿ gÿlmèø kèmè qûøqûrdû, gÿlènúèyèqàpûnûn àüzûnà fûrûldàtdû. Èkè ÿlèylÿ bàøûnû tutdu vÿbèrnÿfÿsÿ qûøqûrdû. Gþzlÿrèndÿn yàø sözöldö:

999

424

– O dådè yàr... O ålÿdè... Þldö...Mÿlÿk Sèmànû sàkètlÿødèrmÿyÿ ÷àlûødû kè, sÿsènÿ

hÿkèmlÿr tþkölöøöb gÿlmÿsèn. – Þlmÿdè. Àøàüûdàdû sÿnè ÷àüûrûr. Þlmÿdè Jàsmèn.

Sus! Gÿlènúèyè àlàrlàr. Sus. – Mÿlÿk gÿlènúèyè gÿtèrèbtÿkràr onà uzàtdû.

Sèmà gàh gÿlènúèyÿ, gàh dà onà bàxdû vÿ bèrdÿnsÿsènè kÿsèb gÿlènúèyè àlûb kèmdÿnsÿ qoruyurmuø kèmèbàürûnà bàsdû.

Mÿlÿk èøàrÿt bàrmàüûnû dodàüûnà qoyub susmàüûèøàrÿ ålÿdè vÿ pû÷ûltûylà dådè:

– Susss! Hå÷ kèmÿ dåmÿ, Jàsmèn åvdÿdè. Sÿnè÷àüûrûr. Gÿlmèøÿm àpàràm.

Sèmà bÿrÿlmèø gþzlÿrènè onà dèkmèødè vÿ "yox"dåyÿ bàøûnû bulàdû. Özönö pÿnúÿrÿyÿ tÿrÿf ÷åvèrdè. Jàs-mèn ÿlènè yàrûlmûø qàrnûnà tutub pÿnúÿrÿnèn qàrøûsûndàdurmuødu. Sèmà gàh Mÿlÿyÿ, gàh dà Jàsmènÿ bàxdû.Mÿlÿk ànlàdû kè, Jàsmèn onun gþzönÿ gþrönör.

– Þlmÿdè... – Sèmà pû÷ûltûyà dådè. – Mÿn kÿsdèm.O dådè... – Gÿlènúèyè bèr àz yuxàrû qàldûrûb bàxdû, –àpàrdû... þldö... hàvà gåtdè.

– Sÿn hàrdàydûn, Sèmà? Jàsmèn soruøur, hàrdàydûn?Sèmà yånÿ gönàhkàr kèmè Jàsmènÿ bàxdû.– O ÷àüûrdû o bèrè yårÿ. Qàpûnû bàülàdû. ...dèvànà

yûxdû... Bû÷àq gÿtèrdè. Yåkÿ... Þlmöødö...Yox þlmÿ -mèødè. Hàvà gåtmèødè.

– Hàrà gåtdè hàvà, Sèmà? Gþstÿr. Bàx bu øÿklè dÿJàsmèn gþndÿrdè, soruøur kè, hàrà gåtdè hàvà? – Mÿlÿk÷àntàsûndàn Jàsmènlÿ onun øÿklènè ÷ûxàrdûb gþstÿrdè.

425

Vцсal Nuru

– Dàmàrûnà... Sèståm... ...dådèm onà, è÷mèødè... vur-dum... O þldördö.

– Sèståm qurtàrdû, dàmàrûnà hàvà gåtdè? Sÿnè zor-làmàq èstèyèrdè? Sèmà dànûø, Jàsmèn soruøur. Sÿnèmÿúbur ålÿdè kè, uøàüû gþtörÿsÿn?

Sèmànûn øÿklÿ bàxà– bàxà ÿsmÿ tutdu. Yånÿ÷åvrèlèb Jàsmènÿ bàxdû vÿ ÿlènè onun yàrûlmûø qàrnûnàuzàtdû. ßlè bèlÿyènÿ qÿdÿr Jàsmènèn qàrnûnà gèrdè vÿnÿsÿ gþtörmöø kèmè tètrÿyÿ-tètrÿyÿ gårè ÷ÿkdè. ßlènènqànûnà bàxdû vÿ hþnkördö.

– O þldördö... qoymàdû sèståmÿ bàxûm... o þl -dördö...

– Ålton bÿy?Sèmà àdû åøèdÿn kèmè bàüûrà bèldèkúÿ bàüûrdû, yånÿ

gÿlènúèyè àtdû, özönö ÷ûrdû, sà÷ûnû yoldu. Àràbàdànbþyrö östÿ yûxûldû vÿ øok kå÷èrdèrmèø kèmè ÷àpàlàdû. ßl-lÿrènèn qànûnû östönÿ sèldè. Jàsmènÿ bàxà-bàxà àrxàyàsörönöb ÷àrpàyûyà qûsûldû.

Mÿlÿk onu sàkètlÿødèrmÿyÿ, yårdÿn durquzmàüà÷àlûøsà dà bàúàrmàdû. Nÿhàyÿt sÿsÿ tèbb bàúûlàrû vÿ bèrkèøè hÿkèmè gÿldè. Onun qolunà gèrèb qàldûrdûlàr vÿ ÷àr-pàyûdà uzàndûrdûlàr. Hÿkèm èlk försÿtdÿ onun qolunàèynÿnè vurdu. Sèmà boüàzû kÿndèrdÿ olàn àdàm kèmètètrÿdè, àyàqlàrû qûúànûb à÷ûldû, sonrà tÿdrèúÿn sàkètlÿødè.Mÿlÿk gÿlènúèyè Sèmànûn quúàüûnà qoydu vÿ ÿyèlèbqulàüûnà pû÷ûldàdû: "Sÿnè burdàn àpàràúàm."

999

426

62

***

– Bèr dÿqèqÿ èúàzÿ vårèn. Mÿn jurnàlèstÿm. Bèr dÿ -qèqÿ... – Dànöz bèr topà àdàmûn àràsûndàn è÷ÿrè kå÷ -mÿyÿ ÷àlûødû.

– Xànûm, olmàz. Orà hå÷ kèm buràxûlmûr.– Mÿnÿ bàx, oülàn, mÿnÿ olàr. Kèmdèr rÿèsèn, ÷àüûr

burà. Kàpètàn è÷ÿrèdÿn Dànözön sÿsènè åøèdèb, ÷þlÿ

boylàndû vÿ Zàhèdÿ dådè:– Buyur gÿldè. Bàx, èndè hàrdàn xÿbÿr tutdu?

Mÿnè bu màràqlàndûrûr. Bèzèmlÿ åynè vàxtdà nåúÿ xÿbÿrtutà bèlèr? Hàrdàn? Kèmdÿn?

– Gÿlsèn. Þzöndÿn soruøàrsàn. Onsuz dà bèzèm -kèlÿr gÿlmÿyèb. Øÿkèl làzûm olàúàq.

– ×àvuø! – Kàpètàn ÷þlÿ bàxûb sÿslÿndè. – ×àvuø,buràx gÿlsèn!

Dànöz otàüà gèrÿndÿ gþrdöyö àmànsûzlûqdàn qànûdondu, àyàqlàrû qàpûnûn àüzûndà yårÿ yàpûødû, bàlàúàgþz lÿrè bþyödö vÿ håyrÿtlÿ otàüû gþzöndÿn kå÷èrtdè. Bèrmöddÿtdÿn sonrà þzönö ÿlÿ àldû. Bu qÿdÿr àmànsûz qÿtlgþrmÿmèødè. Sonrà bèr-èkè kàdr ÷ÿkèb, otàqdàn tÿlÿsèk÷ûxdû.

– Mÿnÿ màràqlûdûr, Dànöz xànûm, sèz bu xÿbÿrèhàrdàn àldûnûz? Bèz sèzdÿn èkè dÿqèqÿ qàbàq gÿlmèøèk.– Onun àrxàsûnúà ÷ûxàn Ålyàr nÿhàyÿt kè, màràüûnû gèz -lÿdÿ bèlmÿdè. Dànöz ÷åvrèlèb dèqqÿtlÿ onun gþzlÿrènènè÷ènÿ bàxdû:

427

Vцсal Nuru

– Mÿn þlönön èyènè hèss ålÿyèrÿm. Bàøà döødön?Hàrdà olsàm qàn èyè yàxøû ÿtèr qoxusu kèmè burnumàdolur. Qànûmû qàynàdûr. Mÿn vàmpèrÿm àxû. Bàøqàsuàlûn vàr?

– Burdà yoxdur. Àmmà ÷àlûøàúàüàm, bèzèm qonà -üûmûz olàsàn, ordà özbÿöz oturàq. Bèr-bèrèmèzÿ örÿ -yèmèzè àúàq.

– Sÿnèn borúun bu lÿnÿtÿ gÿlmèøè tàpmàq èdè. Onunbålÿ þldörölmÿsènèn gönàhû sÿndÿdèr. Sàbàh yox, bèrègön bèzèm qÿzåtèn ÷ûxàn vàxtûdûr. Mötlÿq àlàrsàn. Håsàbådèrÿm kè, yàxøû bèr mÿqàlÿ oxuyàúàqsàn...

– Yoldàø kàpètàn, – ×àvuø àrxàdàn sÿslÿndè. –Gþrön nÿ tàpdûq... nàrkotèkdèr. Dåyÿsÿn, þzlÿrè bèøèrèr-mèølÿr. Qàblàrûn bÿzèsè bulàøûqdûr.

– Þzlÿrè kèmdèr? – Tÿk dåyèlmèø. – Bèzèm sþhbÿtèmèz sonràyà qàlsûn, jurnàlèst xà -

nûm. – Kàpètàn otàüà qàyûtdû. – Èlhàm möÿllèm dådè, burdà úènàyÿtèn olduüunu

sèz xÿbÿr vårmèsènèz. ßslèndÿ sèzÿ tÿøÿkkör döøör.Bèzèm èøÿ bþyök kþmÿkdèr. Tÿÿssöf kè, Ålyàrûn bunudöøönmÿyÿ bàøû yoxdur. – Zàhèd ÿdÿblÿ dådè.

– Nèyÿ? Olmàyà bàøû xåyèrlè èøÿ qàrûøûb? – Dànözkènàyÿylÿ soruødu.

Zàhèd gölömsönÿrÿk bàøûnû yållÿdè:– Hÿ. Bunà xåyèrlè èø dÿ dåmÿk olàr. ßslèndÿ bunu

sèzÿ dåmÿyèm mÿntèqè bàxûmdàn dözgön dåyèl. Èøåtèbàrèylÿ dÿ sÿhv hÿrÿkÿtdèr. Àmmà dèlèmÿ gÿlÿn sþzö

999

428

gårè qàytàrmàüû xoølàmûràm. Hÿttà bu sèrr olsà bålÿ.Hàrdàsà bu sèrrèn à÷ûlmàsûnûn vàxtû ÷àtûb, dåyÿdöøönörÿm. Bèlmèrÿm, bu nÿdÿn èrÿlè gÿlèr. Àúûq dåyèm,bÿlkÿ dÿ bu sèzÿ olàn sèmpàtèyàmdàn doüulub. Mÿnèdözgön bàøà döøön...

– Bÿlkÿ, sèrrè à÷àsàn, dostum! Mÿn sÿnè dözgönbàøà döødöm. Àrxàyûn olà bèlÿrsÿn.

– Jurnàlèstlÿr bèr àz àüzû yûrtûq olur. Kobudluqålÿmÿk nèyyÿtèndÿ dåyèlÿm, özr èstÿyèrÿm. Polèslÿrhàqqûndà dà ÷ox øåy dåyèrlÿr. Àmmà mÿn våúèmÿ dÿàlmûràm...

– Hå÷ mÿn dÿ våúèmÿ àlmûràm. Sèrrè sèrr sàx là -yàúàüûmà sþz vårèrÿm.

– Ålyàrûn bàøûnû qàtàn èkè mÿsÿlÿ vàr. ßslèndÿ o èkèyol àyrûúûndà qàlûb. Tàm doürusu, èkè øÿxsèn; bèrè onunzþvqöndÿ olàn, èdåàlûndà yàràtdûüû qûzdûr, bèrè dÿ östöà÷ûlmàyàn, hÿttà stolun östöndÿ qovluqlàrû kèflÿnmèøúènàyÿtlÿrdÿ ÿlè olduüunu gömàn ålÿdèyè.

– Bu qûzlàrûn mÿnèmlÿ nÿ ÿlàqÿsè? – Màràqlûdûr kè, o qûzlàrûn èkèsè dÿ sèzsènèz. – Zàhèd

àxûrûnúû sþzönö åhtèyàtlà dådè. Dànöz bèr àz duruxdu vÿsonrà gölömsöndö. Zàhèdèn úÿsàrÿtènè qÿfÿsdÿn bölbölkèmè à÷ûb buràxdû.

– Sÿn nÿ dànûøûrsàn? O mÿnÿ vurulub? O kobud-luüuylà, sönè úèddèyÿtèylÿ? Nÿ bèlèm, yårsèz zÿhlÿmètþkmÿyèylÿ? Mÿnè bàüûølà, àmmà bu doürudàn dàgölmÿlèdèr. Nèyÿ bÿs mÿnÿ? – Dànöz soruødu.

Vцсal Nuru

429

– Màràqlûdûr. Sèzdÿn nèyÿ øöbhÿlÿndèyènè soruø-mursunuz, sèzÿ vurulduüuylà dàhà ÷ox màràqlànûrsûnûz.

– Onun mÿndÿn øöbhÿlÿnmÿyèndÿn nÿ ÷ûxàr? Boøøåydèr. Åvèmÿ soxulmàüûylà nÿ qÿdÿr fÿràsÿtsèz ol -duüunu gþstÿrdè. Ålÿ bèlèrsÿn mÿftèllÿ bàøqàsûnûn qàpû -sû nû à÷màq mÿhàrÿtdèr? Bunu kö÷ÿ uøàqlàrûnûnÿk sÿ rèyyÿtè bàúàrûr. ßsàs o åvdÿn èz qoymàdàn ÷ûxmàqèdè, onu dà bàúàrmàdû. Øöbhÿlÿnmÿyènèn sÿbÿbè dÿmÿnÿ àydûndûr. Jurnàlèstlÿr làzûm olàn yårÿ vàxtûndà÷àtûrlàr, polèslÿr, hÿkèmlÿr, yànüûnsþndörÿnlÿr èsÿhÿmèøÿ èø bètÿndÿn sonrà. Mÿn úàmààtûn è÷èndÿyÿm,onlàrûn åvèndÿyÿm, qàdûnlàrûn sèrdàøû olmàüà ÷àlûøûràm.Onlàrûn hàràylàrûnû ÷àtdûrûràm, qèsàslàrûn, hàqlàrûnûtÿlÿb ådèrÿm. Onà gþrÿ kè, olàn úènàyÿt ålÿ mÿnèmÿtràfûmdà olur. Àmmà polèslÿr dÿ, hÿkèmlÿr dÿ, yànüûn-sþndörÿnlÿr dÿ otàqlàrûndà oturub zÿng gþzlÿyèrlÿr.Èmàn möÿllèm nèyÿ tåz xÿbÿr tutur? Onà gþrÿ kè, bèryårdÿ èølÿyèrèk: mÿnÿ làzûm olànû, ÿn gèzlèn èøè ondànàlûràm, o dà làzûmû xÿbÿrè mÿndÿn. Sÿnèn bu kàpètànûndà bàøûnà dàø dÿymèø qàz kèmè ortàlûqdà ÷àbàlàyûr.Gådÿúÿyè yolun tràyåktorèyàsûnû úûzà bèlmèr: dþymÿlèqàpûnû mÿftèllÿ à÷ûr, mÿftèllÿ à÷màlû qàpûnû dþyör. –Dànöz dostyànà ÿlènè Zàhèdèn ÷èynènÿ vurdu, – Yàxøûolàr kè, sÿn onun bàøûnû qàtàn qûzlàrdàn bèrènè þldörÿsÿn,yoxsà qovluqlàr ÷örömÿmèø onu qovàúàqlàr. Ortàlûqdàèt dþyÿúÿk.

– Mÿn bèlèrÿm kè, onun sèzdÿn øöbhÿlÿnmÿsè yår -sèzdè. Àmmà o, nÿtèúÿsèz tÿúröbÿlÿrènè dàvàm ålÿtdèrÿn

999

430

tÿrs kèmyà÷ûdûr. Hÿttà hàmûnû ènàndûrmàüà ÷àlûøûr kè, o,nÿzÿrèyyÿsèndÿ hàqlûdûr.

– Mÿn bunu dåmÿk èstÿmèrdèm. Qoy nÿ qÿdÿr ès -tÿyèr øöbhÿlÿnsèn. Bu onun èøèdèr. Mÿn àøèq olduüu qûzûdåyèrÿm, onu þldörmÿk làzûmdûr. O, hå÷ vàxt mÿnèmÿrèm olà bèlmÿz. Bunu àülûnûn uúundàn dà kå÷èrmÿyÿúÿsàrÿt ålÿmÿsèn. Hÿlÿlèk! Hÿ, onu dà dåyèm kè,rÿfèqÿmèn qàtèlènèn þlömönÿ ÷ox såvènèrÿm. Èlk dÿfÿdèrkè, úènàyÿt yårèndÿn såvènúÿk àyrûlûràm. Èstÿsÿn bunudà onà dåyÿ bèlÿrsÿn. Øöbhÿsè bèr àz dà àrtsûn– Dànözsþzönön àrdûnúà èøvÿylÿ gþz vurdu.

Onun gþz vurmàüû Zàhèdèn àülûnû bàøûndàn àldû.Örÿyènÿ sàrû yàü kèmè yàyûldû. Dànözön àrxàsûnúàbàxdûqúà båynèndÿ qÿrèbÿ fèkèrlÿr oyàndû, örÿyènèndþyöndöyönö ålÿ bèl èlk dÿfÿ hèss ålÿdè. Båynènèndèvàrûndàkû mûx÷àlàrdàn àsdûüû qÿrèbÿ suàllàrà úàvàbtàpmûødû. Èndè yàxøû àydûn èdè kè, Èmànûn àgåntè kèmdèrvÿ bu qûz bÿzè màtårèàllàrû nåúÿ ÿldÿ ålÿyèr. ßn ÿsàsûèsÿ örÿyènè àrxàyûn sàldû kè, Dànöz Ålyàrà àyàqqàbûsûnûdà sèldèrmÿz. Àmmà ÿlènè onun ÷èynènÿ qoydu, gþzvurdu, özönÿ gölömsÿdè, måhrèbàn dànûødû vÿ "dostum"dåyÿ möràúèÿt ålÿdè. Bu onun ö÷ön ÷ox ömèdvårèúè èdè.Båynèndÿn bèr fèkèr kå÷dè: "Tÿzÿ bèr hàdèsÿ yàrànûr: yàÅlyàr bàøà döøÿúÿk, yà dà möhàrèbÿyÿ bàølàyàúàq. Yàonà vårÿr àllàh, yà mÿnÿ. Mÿn dþyöøÿ hàzûràm Ålyàr,bu qûz bu göndÿn sonrà mÿnèmdè, vÿssàlàm".

Vцсal Nuru

431

63

***

Sààt 22:50.

Bèr qàdûn sèluåtè, úössÿlè kèøè sèluåtènèn qolunà gèrèbàrxàyûn àddûmlàrlà qÿdèm kö÷ÿylÿ özö àøàüû gådèb doq -quzunúu dàlànà dþndölÿr...

Gåúÿ kå÷ÿndÿ mÿbÿd åvèn hÿyÿtèndÿkè sobànûnbàúàsûndàn àkàsèyà àüàúûnûn ÿtrè yàyûldû vÿ yÿqèn kè,oyàq olàn hå÷ kÿs o ÿtrÿ qàrûømûø yànàn àdàm qoxusunuduyà bèlmÿzdè.

64

***

Kàpètàn qûrmûzû þrtöklö stolun östöndÿkè dolmuøkölqàbûdà sèqàråtènè sþndördö. Bökölö qÿzåtè pÿnúÿrÿlàyû kèmè özönÿ à÷dû. Bèr-bèr sÿhèfÿlÿrè ÷åvèrèb Dànözönèmzàsû olàn mÿqàlÿnè oxudu:

"Pàytàxtdà mèslè gþrönmÿmèø qànlû úènàyÿt. Bubàrÿdÿ yårlè prokurorluüun "Àpokàlèpsès" qÿzåtènÿ vår -dèyè mÿlumàtà gþrÿ, 9-u 9-úu ày, göndöz ràdÿlÿrèndÿNÿrèmànov ràyonunun, Àüàmusà kö÷ÿsèn dÿ yårlÿøÿnMàøûnqàyûrmà zàvodunun hÿyÿtèndÿ tèkèlmèø gåúÿqon-dudà àüûr úènàyÿt hàdèsÿsè bàø vårmèødèr. Úènàyÿtyårènÿ gÿlÿn polèslÿr dÿhøÿtlè mÿnzÿrÿylÿ ràstlàøûblàr.

999

432

Bålÿkè, måyèdèn bötön ÿzàlàrû bÿdÿnèndÿn kÿsèlèbàyrûlàràq, dþøÿmÿdÿ yårlÿrè dÿyèøèk øÿkèldÿ dözölmöø -dö. Qàtèlèn bu àmànsûzlûqlà hànsû måsàjû gþndÿrdèyèhÿlÿ kè, mÿlum dåyèl.

Polèslÿr måyèdèn øÿxsèyyÿtènè tÿyèn ådèblÿr: bu,hàmèlÿ olàn àrvàdû Àynà Qàsûmovànû körÿk nàhèyÿ -sèndÿn bû÷àqlàyàràq qÿtlÿ yåtèrèb, qà÷àn ÀspàruxÚàvàd oülu Qàsûmovdur. Polèslÿr onu dà àøkàrà÷ûxàrtmûølàr kè, uzun möddÿtdèr àxtàrûødà olàn ÀspàruxQàsûmov gåúÿqondudà tÿk gèzlÿnmÿyèb. Èstè èzlÿrdÿnøÿxsèyyÿtè mÿlum olàn nþvbÿtè úènàyÿtkàr Màhèr Qàfàroülu Hàúûyåvdè. O, bèr nå÷ÿ dÿfÿ oüurluq östöndÿmÿhkum olunub vÿ úÿzàsû bètdèkdÿn sonrà àzàdlûüàburàxûlûb. O dà mÿlum olmuødur kè, gåúÿqondudà gè-zlÿnÿn dostlàr nàrkotèk hàzûrlàyûrmûølàr. Son mÿlumàtàgþrÿ, kå÷ÿn gåúÿ àxtàrûødà olàn úènàyÿtkàr MàhèrHàúûyåv kö÷ÿdÿ è÷kèlè vÿzèyyÿtdÿ hÿbs ådèlèb. MàhèrHàúûyåvèn göúlö àmnåzèyàlû psèxè xÿstÿ olduüu hÿkèm-lÿr tÿrÿfèndÿn tÿsdèqlÿnèb. Hàzûrdà úèddè nÿzàrÿtàltûndà Màøtàüà qÿsÿbÿsèndÿ yårlÿøÿn psèxè xÿstÿ -xànàdà möàlèúÿ àlûr. Möstÿntèqlÿr gömàn ådèr kè,úènàyÿt hÿbs olunàn øÿxs tÿrÿfèndÿn tþrÿdèlèb.

Bu bàrÿdÿ dàhà ÿtràflû gÿlÿn sàylàrûmûzdà ".

Ålyàr nþvbÿtè sÿhèfÿnè ÷åvèrdè:

" Qàdûnlàr, àrxàmúà gÿlèn!"

Vцсal Nuru

433

"Úÿnubè Àzÿrbàyúàndà " Àzàd Qàdûn" Tÿøkèlàtûyàràdûldû"

Ålyàr sèqàråt yàndûrdû vÿ mÿqàlÿnè oxumàüàbàølàdû.

65

***

Gåúÿ yàrû èdè. Øèrvànøàhlàr sàràyûnûn dàrvàzàsûqàrøûsûndà bèr nÿfÿr dþyökördö...

999

434

Vцсal Nuru

435