vucud mertebeleri mustafa tahralı tez

8/12/2019 Vucud Mertebeleri Mustafa Tahral Tez

1/7

T.C.MARAMARA NVERSTES

SOSYAL BLMLER ENSTTSLAHYAT ANABLM DALITASAVVUF BLMDALI

DERSN ADIVCUT MERTEBELER

YKSEK LSANS / FNAL DEV

KONUVCUD MERTEBELER

HOCANIN ADIProf.Dr. MUSTAFA TAHRALI

HAZIRLAYANFATH YILDIZ

STANBUL-2002


2/7

Vahdet-i vcud ehli Allah-alem mnasebetini izah ederken mkevvenatn nasl yaratld-

n kendi anlaylarna uygun olarak tarif etmilerdir. Buna gre zat- ehadiyye kendi cemali-ni, sfat, isim ve fiillerini grmek istedi. Tecelli etti ve fiil sfatna brnd. Batndan zahire,gaybdenehadete, vahdetten kesrete geldi. Kendi cemalini grd sfat, isim ve fiillleri mahede etti.

Buradaki tecelli edip aa kma olay baka bir varln yardm veya desteiyle deildir.steyende, tecelli edip aa kanda sonunda mahede edende yine kendisidir. Bu bir ihtiya-cn veya zorunluluun da sonucu deildir. Nitekim sevmediklerini rahat iersinde yaatrken,dostlarn ve nebilerini zorluklarla imtiham etmitir. Herey kendisine air olup, mlknde detek hakim yine kendisidir. Ksacas alemin yaratlmas bir takm mertebelerden geerekgerek lemitir.

Bu yaratl mertebeleri Hazartl Hams (Be lahi Hazret), Tenezzlat- Seba (YediRuhsalni) gibi isimler altnda farkl rakamlarla teferruatl olarak izah edilmitir.

Drtl tasnife gre vcudun mertebeleri:1.Laht, zt2.Cebert, sfatlar ve isimler3.Melekut, ruhlar ve misal

4.Nasut veehadet alemleri ne ayrlmtrHazarat- Hamse denilen beli tasnifte ise yukardaki sralamalardan biraz farkl olarakMelekt alemi iki mertebe olarak kabul edilmitir.Bylece vcud:

1.Zat- Srf, Lateayyn, Ehadiyyet2.Vhidiyyet3.Ervah4.Misal5.ehadet vensan- Kamil mertebelerine ayrlmtr.Yedili tasnifte ise hazarat- hamsenin ikinci mertebesi olan vahidiyyet mertebesi vah-

det ve vahidiyyet diye iki ayr mertebe, beinci hazret de yine ehadet ve insan- kamildiye iki ayr mertebe olarak itibar edimi, bylece mertebe says yedi kabul edilmitir.

Sralamada aka grlyor ki, insan Allahn ilminde varoluu noktasndan ezeli varlk-tr.Buna teayyn- sn veya hakkat-i insaniyye diyoruz.Biede varlk aleminde grnvardr ki bunu da mertebe-i insaniyyet olarak vasflyoruz.Bu keyfiyyete iaret iin tasavvuftau forml kullanlr, nsan zuhurda son, fakat mertebede en yce olan varlktr. Yani insangaye varlk olarak ezeli ilimde hereyden nce vard.Ancak gaye varlk olduu iin zuhuredii en son olmutur.nk o ezeli bir z tamaktadr.Onun son olan taraf bu ze hamallkeden bedendir.Varln tekaml ederek insana ulatn sylerken biz bu hamal varl yanibedeni kast ederiz.Daha dorusu varlk tekaml ede ede insann zn tayacak bir hamalyatitirecek dzeye ulamtr.

Bu mertebeler bahsinde bilhassau noktaya dikkat etmek gerekir.Yedili tanife gre Al-lah mefhumu , beli ve drtl tasnife gre iki mertebede mtalaa edilmitir.Allah mefhumu ile alakal bu iki veya mertebe, ayet-i kerimelerin yorumundan ileri gelmektedir. nkmutasavvflar Allah isminin Kuran- Kerimde zat, uluhiyyet ve rububiyyet manala-rnda kullanlna dikkat eder ve kelamclar arasnda mevzu edilen zat ve sfatlar ayrmmertebe anlayyla ele alnp konu ile ilgili btn problemlere ylece yaklarlar.

lk mertebeyi lahut dierlerini ise nasut alemi olarak deerlendiren mutasavvflarierisinde Aziz b. Muhammed en-Nesefi lahut aleminiu cmlelerle anlatr: Lahut alemiterettb (uyumlu mertebeler) alemidir.Orda herey vardr.Ama bir ve ayn olduklar iin aynzamanda hibirey yoktur da denilir.Bu mertebenin ad ve alameti,ekli ve sureti, zaman ve-ya mekan yoktur.Orada ezelle ebed, dn ile yarn ayndr.eytann Hz.Ademe bir dman-


3/7

l olmayp Nemrut ilebrahim bar ierisindedir.Hz.Musa ile Firavun arasnda sava yok-tur.nk oklouktan nce teklik, okluktan sonra da yine bir teklik vardr.Bu son vahdetnemlidir.Daha nemlisi bu dnyadayken o vahdeti kavrayabilmektir.lahi kitaplarn geli amac tevhiddir.

Nasut alemini deu cmlelerle aklar: Nasut aleminde ayrlk ve gayrlk nce isimlerdesonrada madde de meydana kt.Ayrlk bazen nefreti bazen de sevgiyi dourdu.Sevgi

parann btne olan aknn yansmas idi.Herkes ikizini severdi.ylede olmas gerekirdi.Nefret ise ayrlktan dolay oluan benlik duygusunun ykselmesi ve dier paralar ya kkgrmesinden veya mlke dman ortak telakki etmesindendi.Halbuki kibre gerek yoktu, e-yann hibir deeri olmadndan ve hibir eya kendisinin olmadndan dmanla da ge-rek yoktu.Herey O btne ve tek e aittir.Dmanlk ta dostlukta Onun iin olmalyd.

Her iki mertebeler grubunu birbirleriyle alaka ve fark ynndenu veciz cmlelerle izaheder: Lahut alemiyle nasut alemi arasnda uzaklk yoktur.Aralarnda da byk bir fark olma-yp her ikisi ii ie dokunmutur.Lahuti aleme mecazen yokluk diyecek olursak o icmal, var-lk alemi ise tafsilidir.Yokluk zet kitap, varlk mufassal kitap, yokluk sade levha, varlk nak l levhadr.Nakl levhann naklarn silerlerse o levha yokluk alemine, sade levhay nake-derlerse o levha varlk alemine km olur.Bazen baz naklar silinip deiik naklar ilenir.Bu bize dnyada deime gibi grnr.Hergn birka kervan varlk aleminden yokluk alemi-ne gelir.Bir sre kalr.O bu alemde kalrken birka kervan da oktan yokluk aleminin yolunututmutur.te lahut ile nasut alemi arasndaki fark bu kadardr.1

Vcudun eitli mertebelerde grnnden yola karak onu muhtelif taksimata tabitutan bnl Arabi nce vcudu en genel anlamyla e ayrr.Sonradan yapaca daha ileriblmlemelerinde esas olan bu temel taksimyledir:

1.Bizatihi aynnda mevcud olan (vcud li-zatihi): Bu ancak vcud- mutlaktr.O hibireyden hasl olmadndan ona tekaddm eden birey bulunamaz.O btn eyann mucidi,haliki, mukaddiri, mufassl ve mdebbiridir.Hibir kaytla mukayyed deildir.O Hayy, Kay-yum, Alm, Mridve Kadir olan Allahtr.

2.Allah ile mevcud olan (Mevcud billah): Bu ar krsi semavat- l ve iindekiler, arz veonda bulunanlardr.Bu alem aynnda mevcud deildir.Ayrca mucidiyle onun arasnda bir za-man da yoktur.Bu sebeple biri dierinden ncedir veya sonradr denilemez.O, dnn bu gnetekaddm gibi vcud ile ncelenmitir ve zamandan mcerrettir.Zira o zamann kendisidir.Alemin adem oluu bir vakitte deildir.Fakat vehim Hakkn vcuduyla halkn vcudu arasn-da bir sre olduunu tahayyl etmektedir.

3.ncey: Bu vcud veya ademle, huds veya kdemle mevsuf olmayaneydir.OHakkn ezelilii ile ezelden beraberdir.Hak iin ziyade isnad imkansz olduu gibi zaman bakmndan aleme tekaddm ve teahhrde Hak iin imkanszdr.nk alem vcud deildir.Alem bu nceyden zahir olmutur.O alemin hakikatlerinin hakikatidir.bnl Arabi bunaheyula, ilk madde, cevher-i ferdin asl, felek-i hayat, cinslerin cinsi, mml ekvan, esma-iilahiyye, hakikat- Muhammediyye gibi isimlerde verir.

Bu taksimden sonrabnl Arabi vcudun zahirden batna kma srecini drde ayrarakanlatr:

1.Vcud- Mutlak: Bu Allahtr.mahiyeti bilinemez, Ona mahiyet bile denemez.2.Maddeden soyutlanm mevcud:ekil ve suret kabul eden ruhami mufark akllardr.3.Mekan ve hayyiz kabul eden mevcud: Bu da cirmler ve cisimlerdir.4.Bizatihi deil bittabia hayyiz kabul edilen mevcud: Bu da arazdr.2

1 Ycer,Mahmut,Meratibl Vcud Hakknda Risale,MSBE Y.L.Tezi,stanbul,1996,59-632 Kl,Mahmut Erol,bnl Arabi,DA,stanbul,1999,c.20,s.501


4/7

GENELDEERLENDRME

DRTL TASNF YEDL TASNF KIRKLI TASNF

LEM- LHT L TEAYYN 1.ZatllahiyyeTEAYYN- EVVEL 2.lk Tenezzlt

LEM- CEBERT TEAYYN- SAN

3.kinci Tenezzlt4.Uluhiyyet5.Rahmaniyyet6.Rububiyyet7.Malikiyyet8.Esma ve SfatnNefsiyye9.Celalsimleri10.Cemalsimleri11.Fiilsimleri

a.Celali Fiilsmilerib.Cemali Fiilsmileri

LEM- GAYB

LEM- MELEKT

LEM- ERVAH

LEM- MSAL

12.Alem-imkan13.Akll Evvel14.Ruhul Azam15.Levhl Azam16.Krsi17.Ulvi Ruhlar

18.Mcerred Tabiatlar19.Hayal20.Heba21.Cevherl Ferd22.Mrekkebat

23.Atlas Felei24.Zhre Felei25.Felekl Eflak26.Sema- Zlal27.Sema- Mteri28.Sema- Behram29.Sema-ems30.Sema- Zhre31.Sema- Utarid32.Sema- Kamer

LEM- EHDET LEM- NST LEM- EHDET

33.Kre-i Ate 34.Kre-i Hava35.Kre-i Su36.Kre-i Toprak37.Maden38.Nebat39.Hayavan40.nsanlar Alemi


5/7

TENEZZLT-I SEBA1. Lteayyn Mertebesi:Bu mertebe srf Zat mertebesidir.Vcud bu mertebede sfat ve vasf bandan ve btn ka-

ytlardan mnezzehtir.Bu mertebeye ehadiyyet mertebesi ismi verilmitir.Bu mertebe AllahTealann knh ve hakikatidir; bunun stnde mertebe yoktur.

Teayyn (meydana kma), kaytlanma ve farkl olma manasndadr.La-teayyn meyda-

na kmamak, tenezzl ve tezahr etmemek demektir.Bu mertebe, hereyden bo olma mana-sna gelen tlak makamdr.Peygamber Efendimiz (sav) Eya yaratlmazdan nce Allah Teala nerede idi tarznda so-

rulan suale zerinde ve altnda hava bulunmayan mda idi cevabn vermitir.m ince bulut manasna gelmekte ise de, stnde ve altnda hava olmayan ifadesiyle onun la-teyynmertebesine iaret olduu dnlebilir.

Ahadiyyet Zat tecellisinden ibarettir.Hakkyyet ve halkyyet itibarlarnn hepsinden tecridedilmi olarak tecelli eden Zat mertebesidir.Ahadiyyet, isim ve sfatlarn eser ve messirle-riyle beraber yokluunu isteyen mertebedir.Yani bu mertebede isim, sfat ve onlarn eser vemessirleri Hakkn Zatnda mstaraktr.Mutlak Zat, isim ve sfatlarn teayynnn asl vedayanadr.Bu mertebede Hak Teala kendi kemalatn, kendi zatyla idrak eder.

Allah Tealann Zat ehadiyyetinin ayndr.Onun knhne ne kadm ne de hdis ilim ula-amaz.Zat itibariyle Onun hakikatine ulalamaz; bilinebilen sadece Zatna ve sfatlarna ait,rayiha ve eserleridir.Ahadiyyeti, mutlak vcudun, kendisi iin, kendisinde kendisiyle olan te-cellilerinin ilki olarak tarif edebiliriz.

2. Teayyn-i Evvel:Bu mertebe Zatn uluhiyyet mertebesine tenezzldr.Bu tenezzl Zatn zuhura meylinin

bir neticesidir.Vcud bu mertebede, kendisindeki sfat veisimleri mcmelen bilir.Sfat bu mer-tebede kendisinn ayn olduundan, bu ilim, kendi Zatndan olan ilimden ibarettir.Vcud bumertebede btn isim, sfat msemma ve mevsuf ile muttasf olduundan Allah isminin mertebesidir.Bu mertebede Zat, la-teayynn, taayyn suretiyle zuhur ettii ilk tenezzl mertebesidir.Buna birinci taayn, mutlak ilimde derler.Bu mertebe ev edna mertebesidir.nkbu mertebenin stnde la-teayyn mertebesinden baka birey yoktur.Birinci teayyne cebe-rut alemi ismi de verilmitir.Ceberut alemi Muhammedi hakikatin Zat mertebesinden zuhurameyl ile tenezzl ettii ilk mertebedir.Bu mertebede eyann hakikat bilkuvve mevcuttur.lktecelli vcuda, ilme, nura veuhudaamildir.lk tecelliye insan- kamilin kalbi olan hakikat-muhammediyye ismi verilmitir.

Zatn zuhura meylindeki ilk mertebesinde temeyyz yoktur.lim, alim ve malum birdir.Burada drt isim ve her birinin mazhar tecelli eder.Bu isimler, btn varlklar vcuda getirenRahman, her birine ayr zellikler kazandran Rahim, tedbir klan Mdebbir ve eyaybirbirinden ayran Mufassl isimleridir...

3. Teayyn-i Sn:Vcud ilk teayyn mertebesinde isim ve sfatlarn mcmel olarak bilmekle beraber, bu

isim ve sfatlarnn gerektirdii btn klli ve czi manalarn suretleri ikinci teayyn mer-tebesinde birbirinden ayrlrlar.Zira isimler ve sfatlar Zata delaleti cihetinden bir, kendilerinedelaleti cihetinden ayr ve mnferiddirler.Vcudun mertebeleri ve onlarn bu tarz deerlendir-meleri akli veya kefidir, hakiki deildir.Kevni suretlerin hakikatleri olan bu teayynlerdenher birinin gerek kendi zatna ve gerek kendi zatnn benzerlerine aslauuru yoktur.nk on-larn vcudlar ve temeyyzleri ilmidir; yani bilkuvve mevcud, bilfiil madumdur.

kinci teayyne insan- kamil mertebesi de denir.Kevni hakikatlerin istidatlar, meyda-na karlm deildir.Bunlara ezeli istidatlar ismi verilmitir.Bu mecl olmayan kabiliyet-ler Haktan hal lisanyla zuhur taleb etmilerdir.Her isim, Allah Tealann isimlerinden birindeilmen mevcuttur.Hereyin zel bir ismi vardr ve oey istidadn taleb ettii ismin tasarrufu


6/7


7/7

5. Mertebe-i Alem-i Misal:Bu mertebede, Zatn harite bir takm latifekil ve suretlerle zuhurudur.Bu mertebeye

misal alemi denilmesinin sebebi, ruhlar aleminden meydana gelen her bir ferdin, cisimleraleminde kazanaca surete benzeyen bir suretin bu alemde meydana gelmesidir.Bu suretlerihayalimizde idrak edebildiimiz iin, buna hayal alemide diyebiliriz.Tasavvuf erbab misalalemini iki ksmda mtalaa etmilerdir:

a. nsani olan hayali kuvvetler onun idrakindearttr ve rya ve hayalde meydana kar.Buidrak bazen isabet eder, bazen de hata olur.b. drakte hayal kuvvetinin art olmad alem: Aynada ve bazeylerde grnen suretler

gibi.Misalin bu ksmna misal-i mutlak ve hayal-i munfasldenir.nk bunlar hayali kuvvetten ayr olarak kendi zatyla mevcuttur.Ruhlarn ceset rengiyle grn bu ksmdandr.eyhin ruhunun mridine cismani olarak grnmesi gibi...

Misal alemi alem-i ervahn feyziniehadet alemine ulatran bir vastadr.Ruhlar ile cisim-ler arasnda bir berzahtr.Bu yzden her iki alemin hkmleri bu alemde toplanmtr.Ruhlaranisbetle kesif, cisme nisbetle latiftir.Cinler de bu alemdendir.

6. Mertebe-i Alem-iehadet:ehadet mertebesi, Zatn harite cisim suretiyle zuhurudur.Bu suretler misal alemi suret-

lerinin aksine olarak blnme, paralanma, yanma, yaralanmaya msaittir.Bu mertebeye e-hadet alemi denmesi mahedeye ok msait olduundandr.Bu alemde ruh sahibi olmayanhibir suret yoktur.Zira gerek canl ve cansz varlklarn herbirinin vahidiyyet mertebesindesabit hakikatlar vardr ve bu hakikatlar onun mutasarrf ve ruhudur.3

7. Mertebe-insan- Kamil:Bu Mertebe mutlak vcudun en son tecellisi ve zatn gizlemek iin kld en son perde

dir.Cismani, nurani, vahidiyyet ve vahdet mertebelerini zerinde toplayan bir mertebedir.n-san- kamil btn ilahi isimlerden ibaret olan ilahi sureti kabule msait birekilde yaratl-mtr.lahi emaneti tamaya ehil olup, ilahi isim ve sfatlarn hkmleri ksmen zahir ol-mutur.Dier insanlarda ise bu ilahi sfatlarn hkmleri ksmen zahir olur.Allahnehadetaleminde tecellisi sfatlar, isimleri fiilleri iledir.nsan- kamil btn alemlerin hlasas olduuiin, onda zat, sfatlar, isimler ve fiillerin tecellisi toplanmtr.nsan- kamil mertebesindekikemal ve zuhur dier mertebelerde mahede edilemez.4

nsan- kamilinehdet alemindeki konumunu A.Avni Konukyle izah etmektedir:Alem-iehadet her ne kadr, esma-i ilahiyyenin zuhur-u ahkam ve asarna msaid ise de, ta-mamiyle mcella bir ayine olmadndan, suret-i ilahiyye onda kemaliyle zahir olmaz. Bina-analeyh alem-iehadetten Ademin halk ve zuhuru, onun cilas mesabesinde vaki oldu.mdialem, Ademin vcudu ile bir mirat- mcella olduundan Hakk- mutlak onda suret-i ilahiy-yesini kemali ile mahede buyurur.5

KAYNAKLAR

1. ERAYDIN,Seluk,Tasavvuf ve Tarikatlar,FAV,stanbul,1994 2. KILI,Mahmut Erol,bnl Arabi,DA,stanbul,1999 3. KONUK,A.Avni,Fususul Hikem Tercme veerhi,trc.M.Tahral,S.Eraydn,FAV,stanbul,1999 4. YCER,Mahmut,Meratibl Vcud Hakknda Risale,MSBE. Y.L.Tezi,stanbul,1996

3 Eraydn,Seluk,Tasavvuf ve Tarikatlar,FAV, stanbul,1994,223-2334Ycer,Mahmut,age,825 Konuk,A.Avni,Fususul Hikem Tercme veerhi,trc.M.Tahral,S.Eraydn,FAV, stanbul,1999,c.1,s.61

vucud mertebeleri mustafa tahralı tez

Documents