Vrije Universiteit Brussel

Waarom de Brusselse overheid moet investeren in digitale inclusie van kwetsbarejongerenSchurmans, Dana; Laenens, Willemien; Marien, Ilse

Published in:Policy Brief

Publication date:2016

Link to publication

Citation for published version (APA):Schurmans, D., Laenens, W., & Marien, I. (2016). Waarom de Brusselse overheid moet investeren in digitaleinclusie van kwetsbare jongeren. Policy Brief, (7).

General rightsCopyright and moral rights for the publications made accessible in the public portal are retained by the authors and/or other copyright ownersand it is a condition of accessing publications that users recognise and abide by the legal requirements associated with these rights.

• Users may download and print one copy of any publication from the public portal for the purpose of private study or research. • You may not further distribute the material or use it for any profit-making activity or commercial gain • You may freely distribute the URL identifying the publication in the public portal

Take down policyIf you believe that this document breaches copyright please contact us providing details, and we will remove access to the work immediatelyand investigate your claim.

Download date: 12. Jul. 2020

Page1PolicyBrief

POLICY BRIEF #7 23 november 2016 Waarom de Brusselse overheid moet investeren in digitale inclusie van kwetsbare jongeren Dana Schurmans, Willemien Laenens en Ilse Mariën

Met de Smart city-strategie wil hetBrussels Hoofdstedelijk Gewest zichprofilerenals‘digitalehoofdstad’,dieinvesteert in verbondenheid,duurzaamheid, openheid enveiligheid.

Debevoegdeoverheidsinstantieszijnerzichvandaagvanbewustdateendigitaalinclusievestadbijdraagt tot eenbreder stadsproject. Eenbelangrijke uitdaging hier is het betrekkenvan jongeren en jongvolwassenen (15-25 jaar) die opgroeien in achterstandswijken. In hetkader vanhet onderzoeksprojectAnticipate (Innoviris)werd samenmetbetrokken actorennagegaan hoe een gepast digitaal inclusiebeleid voor Brusselse kwetsbare jongeren uitgemarginaliseerde buurten er moet uitzien. Deze policy briefstaat stil bij de belangrijksteconclusiesenaanbevelingenuithetonderzoek.

Kwetsbare jongeren in Sint-Gillis, Anderlecht, Sint-Jans-Molenbeek, Schaarbeek en Sint-Joost-ten-Nodelopeneenhogerrisicodanhungeneratiegenotenomzichindemargevandedigitalemaatschappij te bevinden. Dit belemmert hun kansen op de arbeidsmarkt, bijscholing enparticipatie aanzienlijk. Bovendien bestaat het risico dat de stad uiteenvalt in verschillendegebieden waar digitale media op verschillende manieren en met verschillende snelhedenworden ingezet. Hierdoor evolueren achterstandswijken mogelijk naar een nog meerachtergesteldepositie.

7profielenvanmediagebruikbijkwetsbarejongerenHet eerste deel van het onderzoek bracht het mediagebruik en de achterliggendemechanismenvandigitaleongelijkhedenbijjongereninmaatschappelijkkwetsbaresituatiesinkaart. Het digitale mediaprofiel van jongeren in maatschappelijk kwetsbare situaties isallesbehalve homogeen. Via focusgroepen en diepte-interviews werden jongeren bevraagdover hun mediagebruik, hun toegang tot media, hun sociaaleconomische situatie enbijkomende contextuele factoren zoals gezinscultuur en de leerattitude. Hieruit ontstondenzevendigitalemediapersonaeofmediaprofielen,elkgekenmerktdooreenspecifiekesocialecontexteneenspecifiekgebruikvandigitalemedia:

Page2PolicyBrief

Digitalenieuwkomer

• Heeftweinigofgeenervaringmetdigitalemedia.• IsdedigitalecultuurnietmachtigomdatdezejongerenetnaarBelgiëis

geïmmigreerdvanuiteenweiniggedigitaliseerdland.• Heeftbeperktedigitalevaardigheden,beperktgediversifieerdgebruiken

knoppenvrees.• Verkiesttraditionelemediazoalsradio,televisieenvastetelefoonbovendigitale

mediaomcontactteonderhoudenmetvriendenenfamilieinhetbuitenland.• Iszichbewustvanhetbelangvandigitalemediaomdesocialepositiete

verbeteren.Doetdaaromberoepopinitiatievenronddigitaleinclusieomdevaardighedenteontwikkelen.

Vrijetijdsgebruiker

• Jongerenvoorwiemediagelijkstaanmetvrijetijd.• Traditionelemediaengsmspeleneenbelangrijkerolinhetdagelijksehandelen.• Belt intensiefensms’tvoortdurendmetvriendenenfamilie.Maaktuitzonderlijk

gebruikvanhetinternet.Anderedigitalemediainteresserendezejongereniet.• Digitale vaardigheden zijn medium-gebonden. Deze jongere is daarom onzeker

overdedigitalevaardigheden.• Krijgtweinigondersteuninguitzijnomgeving,omdatvriendenoffamilievaakook

nietmeezijnmetdenieuwstetechnologieën.Functionelegebruiker

• Kiestdigitalemediabewustenzietdezehoofdzakelijkalseenmiddelomzijnofhaar sociaaleconomischesituatie teverbeteren.Gebruiktdigitalemediadaaromvoornamelijkvoorfunctionelezaken,zoalsschoolwerkofwerkzoeken.

• Heeft vaak gebrekaan vaardighedeneneen zekere knoppenangstombepaaldemediategebruiken.

• Digitalemediazijnbelangrijkvoordezejongere,maartraditionelemedia,zoalstvenradio,blijveneenbelangrijkebronvaninformatieenontspanning.

Creatievemultitasker

• Internetensmartphonezijnergbelangrijkinhetlevenvandezejongere.• Gaatcreatiefaandeslagmetdigitalemedia,maaktfilmpjesenmuziekomonline

tedelenmetvrienden.• Gebruiktdigitalemediavoorcommunicatie, informatie,ontspanning,hetzoeken

naarwerkofschooltaken,enditvaaktegelijkertijd.• Dedirecteomgevingbiedtweinigondersteuning,maardejongerevoeltzichniet

digitaaluitgeslotenomdathijofzijzijnvaardighedenautonoomontwikkelt.Strategischegebruiker

• Isverknochtaandigitalemediaenvoornamelijkaanzijnsmartphone.• Gebruikt digitalemedia om zich sociaal minder uitgesloten te voelen of zijn of

haarsocialepositie teverbeteren,ondanksdrempelsals taalofeenniet-erkenddiploma.

• Gebruikt digitale media om juridische hulp te zoeken, maar ook als bron vanontspanningofalscommunicatiemiddelmetvriendendieverwegwonen.

Digitalebuitenhuis-mus

• Heeft sterke digitale vaardigheden, staat positief tegenover digitale media envertoonteengediversifieerdmediagebruik.

• Isverplichtombijvrienden,familieofopopenbareplaatsentegaanomdathijofzijthuisgeentoegangheeft.

• Probeerthetgebrekaan internettoegangtecompenserenmeteensmartphone,maar voelt zich digitaal uitgesloten en dringt bij zijn of haar ouders aan optoegangtotinterneteneencomputerthuis.

Digitalewannabe

• Isgekvantechnologieenbeschouwtdigitalemediaalshethebbedingbijuitstek.• Spendeertveelgeldaantechnologischesnufjesomzijnofhaarvriendensnelleraf

tezijn.• Ookalheefthijofzijheelwatdigitalemediaterbeschikking,dejongeremaakter

opeenzeergelimiteerdemaniergebruikvan.• Gebruikblijftvoornamelijkbeperkttotcommunicatiemetvriendenenfamilie,het

opzoekenvaninformatieofhettypenvanteksten.

Dezevenprofielengevenduidelijkaandatdeervaringmetdigitaleuitsluitingsterkindividueelencontextafhankelijk is.Demeesteondervraagdejongerenmakengebruikvanverschillende

Page3PolicyBrief

digitale media en hebben toegang op school, thuis of openbare plaatsen, maar voor eenminderheidblijfttoegangtotdecomputerenhetinternetproblematisch.Knoppenangstblijfteveneens een drempel voor heel wat kwetsbare jongeren, ongeacht hun ervaring in hetgebruikvandigitalemedia.Dezeknoppenangstmanifesteertzichtelkenswanneereennieuwetechnologieofeenanderemaniervanwerkenzichaandient.Tenslottezienwedatkwetsbarejongerenhundigitalevaardighedenhetliefstautonoomontwikkelen,ongeachthetverschilintoegang,gebruik,vaardighedenofattitude.

DigitaleinclusievoorBrusselsekwetsbarejeugd:eenrijk,maarversnipperdveldIn het tweede deel van het onderzoek werden de Brusselse digitale inclusie initiatievengeïnventariseerdengeanalyseerd.Hieruitkwamendevolgendeconclusiesnaarvoor.

Het Brusselse digitale inclusieveld voormaatschappelijk kwetsbare jongeren iseen rijk (+300 initiatieven), maarversnipperd veld van organisaties eninitiatieven. Er wordt vanuit diverseinvalshoeken en beleidsdomeinengewerkt aan digitale inclusie vanjongeren in kwetsbare situaties.Bibliotheken, jeugd- en buurthuizen,vormingscentra en koepelorganisatiesspelen een belangrijke rol. De meesteinitiatieven bevinden zich rond deKanaalzoneen indeBrusselsevijfhoek;kortom, voornamelijk, maar nietuitsluitend, in de kansarme buurten inBrussel.

Digitaleinclusieinitiatievenvoorkwetsbarejongeren

De inhoudelijkeanalysevande initiatieventoonthoeorganisaties ronddeproblematiekvandigitaleongelijkhedenbijjongerenwerken:

1. Initiatievenrichtenzichofweltotjongerenin

maatschappelijkkwetsbaresituatiesofweltotprojectendiejeugdwerkers,leerkrachtenenanderen,ondersteunen.

2. Initiatievenronddigitaleinclusiewordengekenmerktdoorkleinschaligheid:kleinestructuur,weinigmiddelenenbeperktaantalpersoneelskrachten.

3. Demeesteinitiatievenvoorzienindividuele

begeleiding,zodatdebehoeftenvandegebruikercentraalstaaninhunwerking.

4. Deinitiatievenkenmerkenzichdooreen

doelgroepgerichteaanpakzoalseenaangepastetaalenaangepaste(pedagogische)ondersteuning.

5. Deinitiatievenzetteninop(gratis)toegangenopleidingenenopdeintegratievandigitalemediainhun(jongeren)werking.

6. Toegangtotdigitalemediaende

ontwikkelingvandigitalevaardighedenwordenvooralbeschouwdalseeninstrumentombrederemaatschappelijkedoelstellingen(tewerkstelling,bijscholing,participatie…)tebereiken.Hetgebruikvandigitalemediaopzichiszeldenhethoofddoel.

Page4PolicyBrief

Deze analyse laat echter enkele zakenonderbelicht zoals precieze informatieoverdemanierwaarop jongeren nu worden bereikt. Met welke organisaties wordt er bijvoorbeeldsamengewerktomdetoeleidingvanjongereninkwetsbaresituatiestefaciliteren?Daarnaastishetnietduidelijkofdeaanpakmeteenbrededoelgroepvoldoendeinspeeltopdenodenvanjongereninmaatschappelijkkwetsbaresituaties.Digitaleinclusiemaatregelen:diversebevoegdheden,diversebeleidsdomeinenHetderdedeelvanhetonderzoeklegtdenadrukopdeBrusselsebeleidscontext.OnderzoekvanhetBrusselsbeleidgeefteenopvallendgebrekaaneenconcreteeneenduidigestrategie voor digitale inclusie gericht naar maatschappelijk kwetsbare jongeren, aan. Deversnippering van beleidsdomeinen met betrekking tot digitale inclusie (toegang, gebruik,vaardigheden)ishiervoordevoornaamstereden.Elkbeleidsniveaudraagteendeelaspectvanhet digitaal inclusiebeleid, hetzij door fondsen vrij te maken, hetzij door in te zetten opinfrastructuur en vormingen. Onderstaande tabel vat de belangrijkste beleidsniveaus enbevoegdhedensamenensignaleertdesterktesenuitdagingenvanelkbevoegdheidsniveau.Bevoegdheidvoordigitaleinclusie SterktesenuitdagingenFEDERAALDetaakvanderegeringendeinstellingenisvoornamelijkvancoördinerendeaardenstaatinvoorhetbepalenvansocialeminimumtarieven.

DeFODEconomieheeftinditkadereenbelangrijketaaktoebedeeldgekregenvoordecoördinatievanDigitalBelgium,waarindigitaleinclusieexplicietvermeldwordt.Erisgeencentraalverzamelpuntvandigitaleinclusieprojecten.Initiatievenomditteorganiserenwerdenmeermaalsopgericht,samengebrachtinnationaleactieplannen,maarwerdennietup-to-dategehoudenendaaromuiteindelijkstopgezet.

REGIONAALVlaamsenWaalsGewest/FranseenVlaamseGemeenschapDeCommissionCommunautaireFrançaiseendeVlaamseGemeenschapscommissiezijnbevoegdvooronderwijsenkunneninhetkaderdaarvanprojectenronddigitaleinclusiefinancieren.BeidetrachtenhiervoorsamenwerkingmethetGewest,degemeentenenelkaaroptezetten.

Onderwijsentewerkstellingzijndetweebelangrijkstebeleidsdomeinendiederegio’skunnengebruikenvoordigitaleinclusievankwetsbarejongeren.

Cultuuralsinstrumentvoordigitaleinclusievankwetsbarejongerenblijftonderbenut.

BrusselsHoofdstedelijkGewestHetCentrumvoorInformaticavoorhetBrusselseGewestwerdverzochtomeengeïntegreerdestrategieteontwikkelenvooralledomeinenvanhetmaatschappelijkeleven.Ditmonddeuitinhetwitboek“SmartCity”,hetscharnierpuntvandeBrusselseregeringvoordigitalisering.

DeBrusselseregeringheeftbijdeuitrolvanhetnetwerkdevoorranggegevenaanBrusselsescholenomaantesluiten.Maatschappelijkkwetsbarejongerenkunnendeimpactvoelenophetvlakvanverbondenheiddoorhet(super)snelbreedbandnetwerkenhetgratiswifi-netwerkinBrusselDeinvesteringenvanBHGlimiterenzichtothetuitrollenvaneenIT-infrastructuurenhetvoorzienvangratistoegangopeenbeperktaantalplaatsenwaarveelmensenkomen,zoalsoverheidsgebouwenofoptoeristischetrekpleisters.

LOKAALGemeentesOokinde19BrusselsegemeentenwerdergeïnvesteerdinhetIT-infrastructuurinkadervanhetSmartCity-project.Lokaleinclusieinitiatievenkunnenondersteundwordendooreengeïntegreerdgemeentelijkbeleid.

MaatschappelijkkwetsbarejongerendiegeholpenwordendoorhetOCMW,kunnenondersteuningkrijgen.HetOCMWkanhierberoepdoenopsubsidiekanalenvandegewestelijkeoffederaleoverheid.Gemeentelijkedigitaleinclusieinitiatievenzijnerguiteenlopendenwordenvaakadhocgeorganiseerd.Ditmondtuitineenweinigduurzamedigitaleinclusiepolitiekalszegeenondersteuningvindenopgemeentelijkniveau.

Page5PolicyBrief

BeleidsaanbevelingvooreeninclusievedigitalesamenlevingvoorkwetsbarejongerenDitonderzoektoonthetbelangvaneenpolitiekdenkkadervooreendigitaalinclusiebeleidvoorjongerendatinclusiefenegalitairis.Eendigitaalinclusiebeleidmoetdaarbij…(1) …uitgaan van de heterogeniteit in mediagebruik van kwetsbare jongeren, en steeds

aandachthebbenvoordediversiteitaansocialeenculturelecontextvanjongeren,hunindividuelebehoeftesenhundigitalepraktijken.

(2) …dehelesocialeomgevingvankwetsbarejongerenbetrekken.Ditvraagteeninvesteringin de netwerken van de gemeenschappen en in het versterken van kennisdeling overdigitale media tussen jongeren onderling èn tussen jongeren en leden van dezegemeenschappen.

(3) …worden ingebed in een breder beleidskader rond maatschappelijke integratie,

onderwijs, tewerkstelling, armoede, etc. om te verzekeren dat er niet enkel gefocustwordtopdigitaleaspecten,maarookopbrederemaatschappelijkedoelstellingenzoalsherintegratieindearbeidsmarkt,hetverhogenvanparticipatieinopleidingstrajectenofhetvergrotenvanhetsociaalkapitaalinkwetsbaregemeenschappen.Ditvraagtomeenmultistakeholdersaanpak waarbij de overheid samenwerkt met publieke en privateinstellingeneninitiatievendielokaalzijningebed.

Ditonderzoek steltdaaromeendriesporenbeleidvooropdataansluitbij de specifiekenodenvan stedelijke ontwikkeling opmicro-,meso- enmacroniveau.Deze drieledige aanpakmaakthet mogelijk om een transversaal beleid uit te werken dat steunt op capacity building éncommunitybuilding.Voorelkeniveauzijnconcretestrategieënnodig:

Micro

Bevorderteendigitaalkansenbeleiddataandachtheeftvoordeheterogeniteitvandedoelgroep

Werkeendigitaalkansenbeleiduitdatzichnietbeperkttothetgevenvan'gelijkekansen'(toegang,gebruik,competentie),maarextrainzetopdemeestkwetsbarenonderdemaatschappelijkkwetsbarejongeren.Vertrekvanuitdeleefwereldvanjongeren,maarlaathen(opeenspeelsemanier)kennismakenmetandere(mogelijkheden)vandigitalemedia.Stimuleerzodoendedeontmoetingmetandere(digitale)culturen.Investeerineencompetentie-gebaseerdbeleid,waarbijdigitalemediavaardighedengeendoelopzichzijn,maareenmiddelomsocio-culturele,welzijns-,persoonlijke,economischeenstedelijkedoelstellingentebereiken.

Meso

Investeerinhetpotentieelvandegemeenschapenhaarnetwerken

Beschouwjongerenals‘acteurdechangement’,oftewelgeefjongerendemogelijkheidhun(digitale)kennismetandere(jongeren)uitdegemeenschaptedelen.Betrekdeomringendenetwerkenvanjongerenbijdigitaleinclusieinitiatieven(ouders,leerkrachten,begeleiders,vrienden,…).Ondersteun,dynamiseerencreëersynergiëninhetmiddenveld.Geefdigitaleinclusieinitiatievenenjongerenmeerinspraakbijhetuitdenkenenhetuitvoerenvanhetdigitaalinclusiebeleidvoorkwetsbarejongeren.

Page6PolicyBrief

Macro

Zetinopeenhorizontaalentransversaaldigitaalinclusiebeleid

Creëerduidelijkheidinzakederolvaniederbeleidsdomeininhetbewerkstelligenvandigitaleinclusiedoelstellingen.Zetinopsamenwerkingentussenpubliekeenprivateinitiatieven.Zetinopeenstructureleerkenningen(financiële)ondersteuningvandekleinschaligedigitaleinclusieinitiatievenzodatdezeopeenduurzamemanierhunwerkingkunnenverderzetten.Investeerinbredeenkwalitatievetoegangenvorming.Voorzieinspirerendedigitalemediaruimtesinkwetsbarebuurtenwaarjongerengeconcentreerdkunnenwerken,hunhuiswerkkunnenmaken,kunnensamenkomen(ondertoezichtvaneenbegeleider)eneenberoepkunnendoenopdemenselijkeondersteuning(leerkrachten,animatoren,enz.)endigitalebronnen.Investeerinhotspots,waarjongerenhunsmartphoneoflaptopkunnenmeenemenenkostelooskunnenverbindenmethetinternet.

BetrokkenonderzoekersvandeMediaunitvanIMEC-SMIT(VUB) inditprojectzijnDanaSchurmans,WillemienLaenens, Dr. Ilse Mariën, Prof. Dr. Leo Van Audenhove (promotor), en Jan De Coninck (studentcommunicatiewetenschappen).DeMediaUnit van IMEC-SMIT-VUBbestaatuit+/-25 junioren senioronderzoekers,gespecialiseerd indiversemethods op het vlak van beleids-, markt- en gebruikersonderzoek. Specifieke topics waarin de unit zichspecialiseertzijnnationaalenEuropeesmedia-enmededingingsbeleid,culturelediversiteit,derolenpositievandepubliekeomroep,uitdagingenvoorduurzameaudiovisueleencreatievesectoren, immersivemedia,dataenvalorisatie,privacyinhetdigitaletijdperk,mediawijsheidendigitaleinclusie.DeunitwordtgeleiddoorProf.Dr.KarenDonders(karen.donders@vub.ac.be).Voorvragenoverdezestudie,contacteerDanaSchurmans(dana.schurmans@vub.ac.be).RedactiePolicyBrief:TimRaats