vrednovanje saobracaj seminarski

UNIVERZITET U ISTOČNOM SARAJEVUSAOBRAĆAJNI FAKULTET

DOBOJ

GODIŠNJI ZADATAK

PREDMET: VREDNOVANJE U SAOBRAĆAJU

Profesor : Dr Vladan Tubić, dis

Asistent : mr Marko Subotić, dis

1.UVOD

Godišnji zadatak se odnosi na saobraćajnu dionicu Niš – Dimitrovgrad,granica Bugarske koja pripada magistralnom putu prvog (I) reda.

Posmatrani saobraćajni odsjek je dužine 0,852 km. Put se proteže kroz ravičarski teren, nadmorske visine od 220 m, širina saobraćajnih traka je 3,75 m. U pitanju je klasični dvotračni put asfaltnog kolovoznog zastora koji je ocjenjen stanjem kolovoza 3.

U okviru godišnjeg zadatka izvršena je analiza dostignutih saobraćajnih tokova (a na osnovu dostupnih podataka o PGDS-u za posmatranu dionicu), prognozu perspektivnih saobraćajnih tokova u projektnom periodu od dvadeset godina. Zatim slijedi funkcionalno vrednovanje a na osnovu analize uslova odvijanja saobraćaja na postojećem putu za dostignute i perspektivne saobraćajne tokove. Smisao funkcionalnog vrednovanja je da se dobije odgovor o sposobnosti postojeće dionice u pogledu zadovoljavanja zahtjeva saobraćajnih tokova. Potrebno je na osnovu proračunatih vrijednosti a na osnovu poznavanja same dionice uočiti glavne uzročnike nezadovoljavajućih uslova u saobraćaju te dati prijedlog mjera u cilju poboljšanja postojećeg stanja. Nakon toga slijedi funkcionalno vrednovanje,u kome ćemo izvršiti izbor optimalne solucije mjera kao i utvrditi opravdanost izvođenja predloženog rješenja.

Za baznu godinu uzeta je 2010. godina, prva godina eksploatacije je 2011. godina dok je ciljna godina 2030. godinu.

2

2. ANALIZA DOSTIGNUTIH SAOBRAĆAJNIH TOKOVA I PROGNOZA PERSPEKTIVNIH SAOBRAĆAJNIH TOKOVA

2.1 Kretanje PGDS-a u periodu od 2000. – 2010. godine i prognoza porasta saobraćajnih tokova

Na osnovu podataka dobijenih radom ABS-a (automatskog brojača sa strukturom saobraćajnog toka) postavljenog na posmatranoj saobraćajnoj dionici, moguće je prikazati kretanje PGDS-a u periodu od 2000. – 2010. godine. Ti podaci prikazani su u tabeli 1.

Godina Oznakadionice

Saob.dionica

l PGDSPA BUS LT ST TT AV ∑

2000 PP Niš - Dimitrovgrad

0,852 3647 52 82 126 281 1247 54352001 PP Niš -

Dimitrovgrad0,852 3684 53 83 127 284 1260 5491


0,852 3722 54 84 128 287 1273 55482003 PP Niš -

Dimitrovgrad0,852 3759 55 85 129 290 1286 5604


0,852 3722 54 84 128 287 1273 55482005 PP Niš -

Dimitrovgrad0,852 3684 53 83 127 284 1260 5491


0,852 3578 51 81 123 276 1223 53442007 PP Niš -

Dimitrovgrad0,852 3614 52 82 124 279 1235 5386


0,852 3578 51 81 123 276 12235344


0,852 3440 49 78 118 265 11765126


0,852 3510 50 80 120 270 1200 5230

Tabela 1. PGDS na putu Niš – Dimitrovgrad

Tokom svih posmatranih godina, saobraćajna dionica Niš – Dimitrovgrad je zadržala svoju oznaku (PP). Što se tiče samog PGDS-a i kretanja njegovih vrijednosti, primjetan je pad, naročito u odnosu 2000. Godine zbog dejstva političkih promjena. Dok 2004 naglo raste PGDS zbog toga što je rasla i privreda i investiciono ulaganje.Sve podatke moguće je sagledati sa priloženog dijagrama br.1

3

Prilikom prognoze budućih saobraćajnih tokova (zaključno sa 2030. godinom) razrađene su tri varijante: optimistička, srednja i pesimistička. Dok je u Evropi godišnji priraštaj PGDS-a oko 4%, u radu su korišćeni veći procenti na osnovu slobodne inženjerske procjene stanja u državi ( dugogodišnji negativni uticaji koji isčezavaju,očekivani porast društvenog standarda, veća mobilnost građana, povećanje stepena motorizacije...). Dobijene vrijednosti su date u tabeli 2.

Varijanta Optimistička Srednja PesimističkaPriraštaj PGDS Priraštaj PGDS Priraštaj PGDS

2010 7,5 5230 6.75 5230 6 52302011 7,5 5622 6,5 5583 5,5 55442012 7 6044 6,25 5946 5,5 58492013 7 6467 5.75 6318 5 61712014 6,5 6887 5.75 6681 5 64802015 6,5 7335 5.5 7065 5 68042016 6 7775 5.25 7436 5 71442017 6 8242 5.25 7826 5 75012018 6 8737 5 8217 4,5 72392019 5,5 9218 5 8628 4,5 81922020 5,5 9725 4.75 9038 4,5 85612021 5 10211 4.5 9445 4,5 89462022 5 10722 4.25 9846 4,5 93492023 4,5 11204 4.25 10264 4 97232024 4,5 11708 4 10675 4 101122025 4 12176 4 11102 4 105162026 4 12663 4 11546 4 109372027 4 13170 4 12008 4 113742028 4 13697 4 12488 4 118292029 4 14245 4 12988 4 123022030 4 14815 4 13508 4 12794

Tabela 2 Prognozirani PGDS u projektnom periodu od 2010-2030 godine (tri varijante)

4

Dijagram br.2 prikazuje PGDS u periodu od 2010. do 2030. godine gdje su prikazane sve tri varijante mogućih priraštaja:

godina Oznaka deonice

Duzina deonice

PA BUS LT ST TT AV ∑

2010 PP 0.852 3510 50 80 120 270 1200 5230

2011 PP 0.852 3746 54 85 129 288 1281 5583

2030 PP 0.852 9065 131 207 309 697 3099 13508

2.2. MJERODAVNI ČASOVNI PROTOK

Mjerodavni časovni protok izračunava se po forumli:

qm=K×PGDS

pri čemu se koeficijent K kreće u granicama 10 – 12% ( u posebnim slučajevima dostižu vrijednost 15%). Na taj način mogu se izračunati mjerodavni protoci za baznu,prvu i ciljnu godinu:

qm2010= K×PGDS2010 = 0,12×5230 = 628[voz/h]

qm2011= K×PGDS2011 = 0,12×5583 =670 [voz/h]

qm2030= K×PGDS2030 = 0,12×13508 =1621 [voz/h]

5

3. ANALIZA USLOVA SAOBRAĆAJA NA POSTOJEĆEM PUTU ZA DOSTIGNUTE I PERSPEKTIVNE SAOBRAĆAJNE TOKOVE, RADI OCJENE FUNKCIONALNIH POTREBA ZA

IZGRADNJU DODATNIH PROPUSNIH KAPACITETA (FUNKCIONALNO VREDNOVANJE MREŽA BEZ INVESTICIA)

3.1 Određivanje slobodnih brzina

Pri određivanju slobodnih brzina korišćene su tablične vrijednosti date u knjizi. Međuvrijednosti koje nisu postojale u osnovnoj podjeli u navedenim tabelama dobijene su ponderisanjem poznatih vrijednosti.

ODSJEK N=2 PA BUS TV AV

ŠT=3,75m 100 95 80 75UN=1,45% 104 82 77 72

SK=3 73 68 63 58Rmin= 1500 110 105 100 95

min 73 68 63 58Vsl 73*0,6711+68*0,00097+63*0,0895+58*0,2294= 68km/h

Tabela. 3 Slobodne brzine po odsjecima

Za određivanje slobodnih brzina po odsjecima korišćeni su procenti pojedinih kategorija vozila u strukturi vozila u saobraćajnom toku pri čemu su LT,ST i TT objedinjeni u kategoriju TV.

3.2 Određivanje kapaciteta

Odsjek

Oslanjajući se na novo-klasični postupak određivanja praktičnih kapaciteta osnovnih odsjeka dvotračnih puteva, polazimo od slijedećeg obrasca:

C= Vc* gc

Gdje je:

Vc – brzina pri praktičnom kapacitetu

gc – gustina pri praktičnom kapacitetu

Prema tome , Vc se računa prema slijedećem obrascu:

Vc = Vsk*Fsk

6

Vc=55*0.95=52,25(km/h)

gc=gco*FgSKa/b*FkV=39,45*0.974*1.03=39,58(PA/km)

C=Vc*gc=52.25*39.58=2068(PA/h)

Odsjek C(PA/h) Vc(km/h)

1 2086 52.25

Tabela. 4 Vrijednosti praktičnih kapaciteta i brzina toka pri praktičnom kapacitetu za posmatrani odsjek

3.3 Analiza eksploatacionih brzina po odsjecima i kategorijama vozila u baznoj, prvoj i ciljnoj godini

U ovom dijelu rada analizirane su eksploatacione brzine koje se ostvaruju po pojedinim kategorijama vozila na svakom od posmatranih odsjeka a u karakterističnim godinama projektnog zadatka. Da bi se to postiglo korišćene su slijedeće formule za proračun eksploatacionih brzina:

Dvotračni putevi:

Za qm/C<1 Ve = [ Vsl – qm/C (Vsl-Vc) ] * [ (1-R) + R*P/100 ]

Za 1 <qm/C<1,5 Ve=Vc/ qm + fg/C

Gdje je R- preglednost za bezbjedno preticanje (dato u postavci zadatka)

Autoput:

Za qm/C<1 Ve=[ Vsl – qm/C (Vsl-Vc) ]

Za 1 <qm/C<1,5 Ve=Vc/ qm/C + fg

Kategorija vozila

PA BUS TV AV

R 0,10- 0,15 0,10 0-0,05 0-0,02

Preporučuje se da se uzmu najmanje vrijednosti za prarametar R.

Eksploatacione brzine u baznoj godini qm=628[voz/h], qm/C =0.304 <1

VePA = [ 73 - 628/ 2068(73-52,25) ] [ (1-0,12) + 0,12*70/100 ] = 64,29 [km/h]

7

VeBUS = [ 68- 628/ 2068 (68-52.25)] [ (1-0,10) + 0,1*70/100 ] = 61.32 [km/h]

VeTV = [ 63- 628/ 2068 (63-52.25) ] [ (1-0,02) +0,02*70/100 ] = 59,37 [km/h]

VeAV = [ 58- 628/ 2086(58-52.25) ] [ (1-0,01) + 0,01*70/100 = 56.08 [km/h]

Eksploatacione brzine u prvoj godini qm=670[voz/h] qm/C =0.324 <1

VePA = [73- 670/2068 (73-52,25) ] [ (1-0,12) + 0,12*70/100 ] = 63,89 [km/h]

VeBUS = [68-670/2068 (68-52.25) ] [ (1-0,1) +0,1*70/100 ] = 61,01[km/h]

VeTV = [63-670/2068 (63-52.25) ] [ (1-0,02) + 0,02*70/100] = 59,16[km/h]

VeAV = [58-670/2068 (58-52.25) ] [ (1-0,01) +0,01*70/100 ] = 55,97[km/h]

Eksploatacione brzine u ciljnoj godini qm=1621voz/h] qm/C =0.784 <1

VePA = [73- 1621/2068 (73-52,25) ] [ (1-0,12) + 0,12*70/100 ] = 54,69 [km/h]

VeBUS = [68-1621/2068 (68-52.25) ] [ (1-0,1) +0,1*70/100 ] = 53,98[km/h]

VeTV = [63-1621/2068 (63-52.25) ] [ (1-0,02) + 0,02*70/100] = 54,24[km/h]

VeAV = [58-1621/2068 (58-52.25) ] [ (1-0,01) +0,01*70/100 ] = 53,33[km/h]

Radi lakšeg pregleda eksploatacionih brzina po odsjecima, godinama i kategorijama vozila dati su podaci u slijedećoj tabeli:

Odsjek 1

Godina PA BUS TV AV

2010 64,29 61,32 59,37 56,08

2011 63,89 61,01 59,16 55,97

2030 54,69 53,98 54,24 53,33

Tabela. 5 Eksploatacione brzine po godinama i kategorijama vozila

Eksploataciona brzina za cjelokupan tok po godinama u zavisnosti od procentualnog učešća pojedinih kategorija vozila izračunava se po obrascu:

Ve=VePA*PPA+VeBUS*PBUS+VeTV*PTV*VeAV*PAV

Bazna godina Ve=64,29 *0,6711 + 61,32*0,00097 + 59,37*0,0895+56,08 *0,2294 =61,38 [km/h]

Prva godina Ve= 63,89 *0,6711 + 61,01 *0,00097 + 59,16*0,0895+55,97*0,2294 =61,34 [km/h]

8

Ciljna godina Ve=54,69 *0,6711+53,98 *0,00097 + 54,24*0,0895+53,33*0,2294= 53,86[km/h]

3.4 Nivo usluge u prvoj i ciljnoj godini

Određivanje nivoa usluge po pojedinim odsjecima vrši se na osnovu dva pokazatelja,odnosa qm/C, kao i na osnovu izračunatih vrijednosti za Ve. Radi lakšeg pregleda,ovaj dio rada prikazan je tabelarno:

Odsjek Godina qm/C qm/C tabelarno

NU USLOVI

1 Prva 0,324 <0,27 A(B) nezadovoljavajućiCiljna 0,784 <0,60 D nezadovoljavajući

Tabela 6 Vrijednost Nivoa usluge po kriterijumu qm/C

Odsjek Godina Ve Ve

tabelarnoNU USLOVI

1 Prva 61,34 >75 A(B) nezadovoljavajućiCiljna 53,86 >65 D nezadovoljavajući

Tabela 7 Vrijednosti Nivoa usluge po kriterijumu Ve

3.5 Zaključak funkcionalnog vrednovanja postojećeg stanja i prijedlog rješenja za identifikovane probleme

Na osnovu izvršenog funkcionalnog vrednovanja posmatrane dionice sa pripadajućim odsjecima, može se zaključiti da su uslovi u kojem se nalaze saobraćajni tokovi (kako za prvu tako i za ciljnu godinu) opšte gledano nezadovoljavajući.

Da bi se u budućnosti obezbjedili zadovoljavajući uslovi za odvijanje saobraćaja predložene su slijedeće mjere:

-izgradnja dvije dodatne trake

- rehabilitacija gornjeg dijela kolovoznog zastora i dovođenje u približno idealno stanje,

9

4. FUNKCIONALNO VREDNOVANJE USLOVA SAOBRAĆAJA ZA PREDLOŽENA RJEŠENJA

4.1 Određivanje slobodnih brzina po odsjecima

Pri određivanju slobodnih brzina po odsjecima korišćeni su postupci i tabele navedena u tački 3.1 ovoga rada

Odsjek 1N=4 PA BUS TV AV

ŠT=3,75 m 110 90 80 75UN=1,45% 104 82 77 73

SK=1 120 110 105 100Rmin=999 110 105 100 95

min 104 82 77 73Vsl 104*0,6711+82*0,00097+77*0,0895+73*0,2294=93,5km/h

Tabela 8. Slobodne brzine po odsjecima

4.2 Određivanje kapaciteta

Odsjek 1

U skladu sa odgovarajućim faktorom na odsjeku 1, prijedlog mjera je da se poveća broj voznih traka. Tako, poslije sprovedenih investicionih ulaganja na ovom odsjeku postojati će četverotračni put. Oslanjajući se na proračun sproveden u tački 3.2 ponovo će se primjeniti novo-klasični obrasci namijenjene osnovnim odsjecima autoputeva. Polazna formula je: C= Vc* gc Gdje je:

Vc – brzina pri praktičnom kapacitetu

gc- gustina pri praktičnom kapacitetu

Brzina pri kapacitetu:

V c= Vco * FŠT * Fbs * FN * Fv

Vc = 75* 1 * 1 * 0,97 * 1 = 72.75[ km/h]

Gustina pri kapacitetu:

gc = gco * N * Fkv

gc = 29,33 * 2 * 0,977 = 57,31 [PА/km]

Kapacitet:

10

C = Vc * gc

C= 72,75 * 57,31 = 4169 [ PА/h]

Odsjek C(PA/h) Vc(km/h)

1 4169 72,75

4.3 Analiza eksploatacionih brzina po odsjecima i kategorijama vozila u baznoj,prvoj i ciljnoj godini

U ovom dijelu rada analizirane su eksploatacione brzine koje se ostvaruju po pojedinim kategorijama vozila u svakom od posmatranih odsjeka a u karakterističnim godinama projektnog zadatka. Da bi se to postiglo korišćene su slijedeće formule za proračun eksploatacionih brzina.

Eksploatacione brzine u baznoj godini, qm=628[voz/h] qm/C =0.151 <1

Odsjek 1:

VePA = [ 104 – 628/4169 (104-72,75) ] [(1-0,12) + 0,12*70/100] = 95,71[km/h]

VeBUS = [ 82 - 628/4169 (82-72,75) ] [ (1-0,1) +0,1*70/100 ] = 78,08[km/h]

VeTV = [ 77- 628/4169 (77-72,75) ] [ (1-0,02) + 0,02*70/100] = 75,9[ km/h]

VeAV = [ 73- 628/4169 (73-72,75) ] [ (1-0,01) + 0,01*70/100] =72,52 [ km/h]

Eksploatacione brzine u prvoj godini qm=670[voz/h] qm/C =0.161 <1

VePA = [ 104 -670/4169 (104-72,75) ] [ (1-0,12) + 0,12*70/100] =95,41 [km/h]

VeBUS = [ 82 - 670/4169 (82-72,75) ] [ (1-0,1) + 0,1*70/100] = 77,03 [km/h]

VeTV = [ 77 -670/4169 (77-72,75) ] [ (1-0,02) + 0,02*70/100]=75,9 [km/h]

VeAV = [ 73- 670/4169 (73-72,75) ] [ (1-0,01) +0,01*70/100 ] = 72,5[km/h]

Eksploatacione brzine u ciljnoj godini qm=1621voz/h] qm/C =0,389 <1

VePA = [ 104- 1621/4169 (104-72,75) ] [ (1-0,12) + 0,12*70/100] =88,55[km/h]

VeBUS = [ 82- 1621/4169 (82-72,75) ] [ (1-0,1) +0,1*70/100] =75,77[km/h]

11

VeTV = [ 77 -1621/4169 (77-72,75) ] [ (1-0,02) +0,02*70/100] =74,89 [km/h]

VeAV = [ 73 - 1621/4169 (73-72,7567) ] [ (1-0,01) + 0,01*70/100] =72,10 [ km/h]

Radi lakšeg pregleda eksploatacionih brzina po odsjecima,godinama i kategorijama vozila podaci su prikazani tabelarno:

Odsjek 1

Godina PA BUS TV AV

2010 95,71 78,08 75,90 72,52

2011 95,41 77,03 75,90 72,50

2030 88,55 75,77 74,89 72,10

Tabela .10 Eksplaotacione brzine po godinama i kategorijama vozila

Eksploataciona brzina za cjelokupan tok po godinama u zavisnosti od procentualnog učešća pojedinih kategorija vozila izračunava se po obrascu:

Ve=VePA*PPA+VeBUS*PBUS+VeTV*PTV*VeAV*PAV

Bazna godina Ve = 95,71*0,6711 + 78,08*0,00097 + 75,90*0,0895+72,52*0,2294=87,74 [km/h]

Prva godina Ve= 95,41 *0,6711 + 77,03*0,00097 +75,90 *0,0895+72,50*0,2294 = 87,52[km/h]

Ciljna godina Ve= 88,55*0,6711 +75,77 *0,00097 +74,89 *0,0895+72,10*0,2294 =82,75 [km/h]

4.4 Nivo usluge u prvoj i ciljnoj godini

Kao i u tački 3.4 ovog rada, određivanje nivoa usluge po pojedinim odsjecima vrši se na osnovu dva pokazatelja,odnosa qm/C, kao i na osnovu izračunatih vrijednosti za Ve. Radi lakšeg pregleda,podaci su prikazani tabelarno:

Odsjek Godina qm/C qm/C tabelarno

NU USLOVI

1 Prva 0,161 < 0,27 A(B) zadovoljavajućiCiljna 0,389 <0,60 D zadovoljavajući

Tabela 11 Vrijednosti Nivoa usluge po kriterijumu qm/C

Odsjek Godina Ve. Ve

tabelarnoNU USLOVI

1 Prva 87,52 >100 A(B) nezadovoljavajućiCiljna 82,75 >80 D zadovoljavajući

Tabela 12 .Vrijednosti Nivoa usluge po kriterijumu Ve

12

4.5 Zaključak funkcionalnog vrednovanja predloženog rješenja

Sagledavajući predložene mjere kao i njihove efekte izražene kroz očekivani nivo usluge i uslove odvijanja saobraćaja na posmatranim odsjecima možemo primjetiti da će uslovi po kriterijumu qm/C na posmatranom odsjeku biti zadovoljavajući kako u prvoj tako i u ciljnoj godini. Isto važi i za kriterijum Ve u ciljnoj godini gdje će uslovi saobraćaja na posmatranim odsjecima biti zadovoljavajući, ali u prvoj godini su jos uvjek nezadovoljavajuci.

5. OCJENA EKONOMSKE OPRAVDANOSTI IZGRADNJE DODATNIH PROPUSNIH KAPACITETA U UKUPNOJ VREMENSKOJ DINAMICI I IZBOR OPTIMALNOG RJEŠNJA ZA IZGRADNJU DODATNIH PROPUSNIH KAPACITETA POSMATRAN U INICIJALNOJ VREMENSKOJ DINAMICI

5.1 Analiza troškova eksploatacije razmatranih mreža

Kada se pominju troškove eksploatacije puta,prevashodno se misli na slijedeće troškove:

troškovi eksploatacije motornih vozila troškovi vremena putovanja putnika i robe troškovi saobraćajnih nezgoda troškovi održavanja putne infrastrukture

U narednom dijelu rada, razmatrani su neki od navedenih troškova za koje u našoj zemlji postoje razvijeni ili prihvaćeni ekonomski modeli proračuna.

5.1.1 Troškovi eksploatacije motornih vozila

Uslijed korišćenja vozila javljaju se određeni troškovi. Da bi ih odredili,prije svega je potrebno odrediti jedinične troškove eksploatacije pri idealnim uslovima a za ranije određene kategorije vozila. Po ustanovljenju idealnih uslova troškova,potrebno ih je u skladu sa realnom situacijom na odsjeku pretvoriti u troškove koji odgovaraju realnim uslovima. Na eksploatacione troškove utiču slijedeći parametri:

1. struktura troškova direktni operativni troškovi (ulje,gume,gorivo,održavanje i opravke) vremensko zavisni troškovi (amortizacija,kamate,,režija,lični dohotci)

2. eksploataciona i slobodna brzina po kategorijama vozila 3. kategorizacija vozila

PA (srednje putničko vozilo) BUS (autobus sa 45 putničkih sjedišta, voznih karakterisika kao 9-tonsko teretno vozilo) TV (13-tonsko teretno vozilo) AV (30-tonsko teretno vozilo)

4. korekcioni faktori strukture troškova 13

Po određivanju jediničnih troškova pri idealnim uslovima potrebno je korišćenjem korekcionih faktora kvantifikovati uticaj raznovrsnih faktora koji se javljaju pri korišćenju vozila na realne troškove. Ti faktori se prije svega javljaju uslijed karakteristika puta kao i eksploatacione brzine koju ostvaruje vozilo.

Uticaj im je prevashodno na direktne operativne troškove. Za njihovo određivanje korišćen je obrazac:

Ts=Ti*fu*fß*fk*fsk*fΔv

Gdje su:

Ts – jedinični troškovi eksploatacije vozila u realnim uslovima

Ti – jedinični troškovi eksploatacije vozila u idealnim uslovima

fu – faktor uticaja uzdužnog nagiba

fß – faktor uticaja zakrivljenosti

fk – faktor uticaja vrste kolovoznog zastora

fsk – faktor uticaja stanja kolovoza

fΔv – faktor međusobnih uticaja vozila u saobraćajnom toku

Dakle, potrebno je za svaku od navedenih kategorija vozila, za prvu i ciljnu godinu projektnog zadatka, bez investicionih ulaganja i sa investicionim ulaganjima odrediti jedinične troškove eksploatacije u stvarnim uslovima. Pri tome,osnova za proračun jediničnih troškova eksploatacije u idealnim uslovima je u materijalu priloženom uz rad a određivanje popravnih faktora (potrebnih za prevođenje troškova u realnu situaciju) vrši se na osnovu vrijednosti datih u tabelama u knjizi.

U narednim tabelama, date su proračunate vrijednosti jediničnih troškova eksploatacije vozila u stvarnim uslovima kao i vrijednosti korekcionih faktora i jediničnih troškova eksploatacije vozila u idealnim uslovima za sve odsjeke, kategorije vozila, godine eksploatacije i u odnosu na stav o investiranju. Treba napomenuti da su sve vrijednosti prilikom proračuna određivane ponderisanjem (interpolacijom između dvije tabelarne vrijednost) ukoliko je za to postojala potreba.

Konačno, na osnovu priloženih tabela, moguće je sačiniti tabelu jediničnih troškova eksploatacije motornih vozila pri stvarnim uslovima odvijanja saobraćaja za cijelu dionicu za prvu i ciljnu godinu, bez i sa investicionim ulaganjima.

14

Vrsta vozila Bez investicionih ulaganja Sa investicionim ulaganjima I XX I XX

PA 0,242 0,209 0,146 0,168BUS 1,246 1,206 1,032 1,085TV 1,53 1,189 1,25 1,99AV 2,367 2,109 2,212 3,59

Tabela 13 Jedinični troškovi eksploatacije motornih vozila na dionici Niš- Dimitrovgrad [KM/km]

5.1.2 Troškovi vremena putovanja putnika

Generalno u našoj zemlji ne postoje razvijeni modeli za proračun troškova vremena putovanja putnika i robe sa masovnom upotrebom u praksi. Za sada postoji samo načelna saglasnost stručne javnosti o potrebi kvantifikovanja i tog gubitka koji se javlja na mreži saobraćajnica prilikom kretanja ljudi i roba duž njih. Zbog тоgа, navedeno je samo da postoji podjela na poslovna i dnevna migraciona putovanja (kuća-posao) te da postoji podjela na prevozno sredstvo koje se koristi: PA i BUS.

5.1.3 Troškovi saobraćajnih nezgoda

Neminovnost pri odvijanju saobraćaja je pojava saobraćajnih nezgoda. One prouzrokuju gubitak ljudskih života, teže i lakše tjelesne povrede učesnika u saobraćajnoj nezgodi te veću ili manju materijalnu štetu. Pored ovih direktnih posljedica postoje i one indirektne koje nekad po svom iznosu premašuju direktne: isplaćene premije osiguranja lica i imovine, plaćeni dani bolovanja, trajni invaliditet radno sposobnog stanovništva, zastoji i zakašnjenja na saobraćajnicama itd.

Određivanje jediničnih troškova saobraćajnih nezgoda zasniva se prije svega na određivanju prosječnog broja saobraćajnih nezgoda po kilometru godišnje. Do tog podatka dolazimo korišćenjem odgovarajućih obrazaca a koji se koriste u zavisnosti od profila saobraćajnice o kojoj se radi. Bitan podatak je i PGDS. Ukoliko prosječan broj saobraćajnih nezgoda po kilometru godišnje pomnožimo sa prosječnom cijenom saobraćajne nezgode, dobićemo jedinične troškove saobraćajnih nezgoda. Korišćena su dva obrasca, za dvotračne i četvorotračne puteve

Za dvotračni put:

N2-tr={(B1*(PGDS)0,2508*(C1)w*(D1)s-1)*F1*F2*F3*F4}/1,609 [ nezgoda/km god.]

Za četvorotračni put:

N4-tr={(B1*(PGDS)0,2508*(C1)w*(D1)s-1)*F4-tr*FRP}/1,609 [nezgoda/km god.]

Gdje su:

N - broj saobraćajnih nezgoda godišnje po kilometru

PGDS - prosječan godišnji dnevni saobraćaj na dionici puta

W - širina saobraćajne trake (ft)

15

S - širina bankina ili udaljenost bočnih smetnji (ft)

B1 = 0,5692

C1 = 0,9417

D1 = 0,9675

F1- korekcioni faktor zavisan od načina kontrole prisupa

Kontrola pristupa F1

sa djelimičnom kontrolom

1,0

bez kontrole 1,12

F2- korekcioni faktor uticaja uzdužnog nagiba na broj nezgoda

F3-korekcion faktor uticaja horizontalnih krivina na broj nezgoda

Dionica u: F3

Horizontali i pravcu R> 400 m

1,00

Horizontali i krivini R < 400 m

1,67

F4- korekcion faktor kombinovanog uticaja horizontalne krivine i uzdužnog nagiba na broj nezgoda

Dionica u: F4

Horizontali i pravcu R> 400 m

1,00

UN > 4 % i krivini R < 400 m

1,69

Padu i krivini 1,76

F4-tr- korekcioni faktor uticaja četvorotračnog puta na broj nezgoda (0,8)

FRP- korekcioni faktor uticaja postojanja razdjelnog pojasa na broj nezgoda

Razdjelni pojas FRP

Postoji 1,00

Ne postoji 1,20

16

Mreža bez investicija, prva godina (2011 god.)

N2-tr={(0,5692*(5583)0,2508*(0,9417)3,75/0,3048*(0,9675)1,75/03048-1)*1,12*2,38*1}/1,609 =

N2-tr= 1,659 [nezgoda/km god.]

Mreža bez investicija, ciljna godina (2030 god.)

N2-tr={(0,5692*(13508)0,2508*(0,9417)3,75/0,3048*(0,9675)1,75/0,3048-1)*1,12*2,38*1 }/1,609 =

N2-tr= 1,5 [nezgoda/km god.]

Mreža sa investicijama, prva godina (2011 god.)

N4-tr={(0,5692*(5583)0,2508*(0,9417)3,75/0,3048*(0,9675)1,75/0,3048-1)*0,8*1}/1,609

N4-tr= 0.472 [nezgoda/km god.]

Mreža sa investicijama, ciljna godina (2030 god.)

N4-tr={(0,5692*(13508)0,2508*(0,9417)3,75/0,3048*(0,9675)1,75/0,3048-1)*0,8*1}/1,609

N4-tr= 0,501[nezgoda/km god.]

Jedinični troškovi saobraćajnih nezgoda:

TSN=L*N*C

L-dužina odsjeka

N- prosječan broj saobraćajnih nezgoda

C- koštanje prosječne saobraćajne nezgode

prva godina (2011 god.) bez investicije

TSN=0,852*1,59*6126,9=8300

ciljna godina (2030 god.) bez investicije

TSN=0,852*1,5 *6126,9=7830

prva godina (2011 god.) sa investicijom

TSN=0,852*0,472*6126,9= 2464

ciljna godina (2030 god.) sa investicijom

TSN=0,852*0,501 *6126,9=2615

17

sačinjena je tabela:

Dionica Bez investicionih ulaganja Sa investicionim ulaganjimaNiš-

Dimitrovgrad2011 2030 2011 2030

8300 7830 2464 2615

Tabela 14 Jedinični troškovi saobraćajnih nezgoda na putu Niš- Dimitrovgrad

5.1.4 Troškovi održavanja puta

Osnovne vrste održavanja puta su: redovno, periodično i zimsko održavanje. Korišćeni su obrasci koji važe za dvotračne puteve dok su vrijednosti potrebne za četvorotračni put dobijene umnožavanjem vrijednosti dobijenih za dvotračni put.

Redovno odr ž avanje :

Tro= (A+B*PGDS) * l [KM/ km god.]

Gdje su :

A- dio troškova redovnog održavanja koji nije zavisan od veličine saobraćaja već direktno od vrste kolovoza i željenog standarda održavanja

B- dio troškova održavanja koji je u direktnoj zavisnosti od veličine saobraćajnog toka i vrste kolovoza

Mreža bez investicija:

2011 godina Tro=(5000+1,5*5583)*0,852 = 11395,07 [KM/km god.]

2030 godina Tro=(5000+1,5*13508)*0,852 = 17689,22 [KM/km god.]

Mreža sa investicijama:

2011 Tro=(5000+1,5*5583)*0,852 *2= 22790,15[KM/km god.]

2030 Tro=(5000+1,5*13508)*0,852 *2=35378,45 [KM/km god.]

Periodično odr ž avanje:

Ti=E*L


2011 Ti=10000*0,852=8520 [KM/km god.]

2030 Ti=15000*0,852 =12780 [KM/km god.]

18


2011 Ti=10000*0,852 *3= 25560 [KM/km god.]

2030 Ti=15000*0,852*3= 38340 [KM/km god.]

Zimsko odr ž avanje :

TZ=Z*L


2011,2030 TZ=3500*0,852= 2982 [KM/km god.]


2011,2030 TZ=3500*0,852*3= 8946 [KM/km god.]

Upotrebljene vrijednosti su na osnovu iskustava iz Njemačke. Vrijednosti za četvorotračne odsjeke naše dionice dobijene su množenjem troškova redovnog održavanja dvotračnog puta sa koeficijentom 2 a troškova periodičnog i zimskog održavanja sa koeficijentom 3. Napomenimo da su ovi koeficijenti plod slobodne procjene autora rada. Ukupni jedinični troškovi za svaki od razmatranih odsjeka dobijaju se sumiranjem pomenutih troškova. Konačno, ponderisanjem u zavisnosti od procentualnogu učešća dužine svakog od odsjeka u ukupnoj dužini dionice dobijaju se slijedeće vrijednosti:

Dionica Bez investicionih ulaganja Sa investicionim ulaganjimaNiš-

Dimitrovgrad2011 2030 2011 2030

22897,07 33451,22 58936,67 82664,45

Tabela .14 Jedinični troškovi održavanja puta na dionici

5.2 Analiza troškova građenja

Troškovi građenja proračunavaju se na osnovu predviđenih vrsta intervencija kao i na osnovu dužine dionice na kojima se data intervencija sprovodi. Proračunati troškovi građenja za dionicu Niš- Dimitrovgrad su

Tg = ( T rh + T tr ) * L.

Tg = ( 70000 + 130000) * 0,852 = 170400

5.3 Ekonomske koristi

Ekonomske koristi predstavljaju efekte ostvarivanja postavljenih ciljeva, u planskom periodu eksploatacije, izražene u vrijedonosno-novčanim jedinicama, do kojih treba da dovede realizacija predloženih mjera.

19

Izračunavaju se kao razlika troškova upotrebe mreže bez investicija i troškova upotrebe mreže sa investicijama. U tabeli su date vrijednosti ukupnih ekonomskih koristi za posmatrani potez puta i planirani period eksplaotacije.

Tabela 16. Ekonomske koristi

5.4 Kriterijum vrednovanja

Kada se radi o ekonomskom vrednovanju ovog projekta, kriterijum za ocjenu ekonomskog vrednovanja je interna stopa rentabiliteta (ISR>OCK). Dakle potrebno je utvrditi vrijednosti interne stope rentabiliteta i oportuitetne cijene kapitala.

5.4.1 Interna stopa rentabililiteta (ISR)

Vrijednost diskontne stope pri kojoj je veličina čiste sadašnje vrijednosti (ČSV) za posmatrani period jednaka nuli je interna stopa rentabiliteta (ISR).

ČSV=E-T E-T=0

Čista sadašnja vijednost predstavlja razliku ukupnih ekonomskih koristi koje se očekuju u planiranom eksploatacionom perodu, diskontovanih na prvu godinu eksploatacije i ukupnih ekonomskih troškova potrebnih za realizaciju predvđenih zahvata eskontovanih na prvu godinu eksploatacije.

20

Godina Koristi 2011 302022012 309282013 316542014 323802015 331062016 338322017 345582018 352842019 360102020 367362021 374622022 381882023 389142024 396402025 403662026 410932027 418192028 425452029 432712030 44000

Eskontovanje ekonomskih troškova i diskontovanje ekonomskih koristi vrši se stopom koja je jednaka oportunitetnoj cijeni kapitala OCK.

Diskontovanje ekonomskih koristi vrši se po slijedećem obrascu:

Edis=E/(1+r)n

Edis – diskontovana vrijednost koristi

E- čista vrijednost koristi

r- stopa diskontovanja

n-broj godina diskontovanja

Eskontovanje troškova građenja vrši se po slijedećem obrascu:

Tgesk=Tg*(1+r)n

Tgesk – eskontovana vrijednost troškova građenja

Tg –čista vrijednost troškova građenja

r- stopa eskontovanja

n-broj godina eskontovanja

21

r=1% r=19% r=20%Godina Tg E Tg E Tg E Tg E

2010 170400

172104

202776

204480

2011 30202 30202 30202 302022012 30928 30622 25989 257732013 31654 31033 22291 219812014 32380 31437 19159 187162015 33106 31833 16470 159932016 33832 32221 14275 135872017 34558 32602 12168 115192018 35284 32976 10439 98552019 36010 33343 8957 83742020 36736 33703 7669 71192021 37462 34056 6572 60522022 38188 34404 5632 51392023 38914 34745 4828 43622024 39640 35080 4129 37042025 40366 35409 3534 31432026 41093 35733 3023 26682027 41819 36051 2586 22612028 42545 36363 2211 19172029 43271 36670 1889 16252030 44000 36975 1614 1377

∑ 675458 ∑203637 ∑ 195299

Tabela 17. Diskontovanje i eskontovanje

ČSV = ∑E - ∑T

ČSV1% =675458- 172104 = 503354(KM)

ČSV19% = 203637 –20776= 861(KM)

ČSV20% = 195299 –204480= - 9181(KM)

Dakle, dobijena vrijednost ISR = 19÷20%.

22

5.4.2 Oportunitetna cijena kapitala

U našoj zemlji je utvrđeno da je vrijednost OCK 10%. – 12 %. Kako je dobijena vrijednost interne stope rentabiliteta veca od oportunitetne cijene kapitala, možemo konstatovati da je sa ekonomskog stanovišta opravdano ulaganje finansijskih sredstava u sprovođenje predviđenih mjera na saobraćajnoj dionici Niš - Dimitrovgrad.

6.ZAKLJUČAK

Cilj nam je bio utvrditi da li postoje potrebe za investicionim ulaganjima na dionici Niš - Dimitrovgrad, zatim utvrditi da li će predložene mjere zaista dovesti do funkcionalnih poboljšanja u uslovima odvijanja saobraćaja i na kraju da li je izvođenje predloženih mjera opravdano sa ekonomske strane.

U skladu sa navedenim, utvrđeno je da postojeći kapaciteti neće kvalitetno zadovoljavati očekivane saobraćajne tokove uz njihov realan rast u planskom periodu. Iz tog razloga je predložen plan mjera koje treba sprovesti sa ciljem poboljšanja uslova.

Utvrđeno je da će predložene mjere na posmatranom dijelu putne mreže dovesti do zadovoljavajućih uslova odvijanja saobraćaja.

Konačno, dobijanjem vrijednosti ISR 19-20%, što premašuje OCK utvrdili smo da nije ekonomski opravdano sprovesti prijedlog mjera

23

Literatura

1. ” Kapacitet i nivo usluge drumskih saobraćajnica ” – Prof. dr Lj. Kuzović dipl.inz., Saobraćajni fakultet, Beograd, 2000.god

2. ” Vrednovanje u upravljanju razojem i eksplotacijom putne mreze ” – Prof, dr Lj. Kuzović dipl.inz., Saobraćajni fakultet, Beograd, 1994.god

3. ” Utvrdjivanje potreba i opravdanosti izdvajanja tranzitnog saobraćaja sa gradskih arterija izgradnjom obilaznica ” - Prof. dr Lj. Kuzović dipl.inz., Saobraćajni fakultet, Beograd, 1997.god

24

vrednovanje saobracaj seminarski

Documents