Vooruit in Kanaleneiland ZuidAanpak Kanaleneiland Zuid 2010-2020

TOE

N

NU

Kanaleneiland ZuidVernieuwt

STR

AK

S

8 april

vastgesteld

in gemeenteraad

2010

Kanaleneiland Zuid

Gemeente Utrecht

1

Inhoud

Inleiding 3 Resultaten inspraak 4

Analyse en toekomstbeeld 6 Verbetering hoofdstructuur 8

Aanpak woningen en directe woonomgeving 12

Clustering basisscholen en voorzieningen 16

Nieuwbouw in het hart en op vrijkomende schoollocaties 20

Imago 22

Voorlopige planning 24

Organisatie en participatie 26

Bijlagen • Verantwoording participatie

• Feiten en cijfers Kanaleneiland Zuid

• Uitgangspunten verbetering hoofdstructuur

• Uitgangspunten aanpak woningen en directe woonomgeving

• Uitgangspunten nieuwbouw in de hoofdstructuur

De bijlagen, de laatste versie van ‘Vooruit in Kanaleneiland Zuid’ en alle

informatie over de uitvoering kunt u vinden via www.utrecht.nl/zuidwest,

dan doorklikken naar ‘De wijk’, ‘Projecten Zuidwest’ en dan ‘Kanaleneiland’.

2

Uit ‘Suburbia Blues’ van Martin BrilIk ben in een buitenwijk geboren, het Kanalen Eiland in

Utrecht, en het dreunen van heimachines is de sound-

track van mijn jeugd en de vooruitgang. Die dingen

hangen onlosmakelijk samen, ik kan er niets aan doen.

Die jeugd speelde zich af in het begin van de jaren zes-

tig, toen Nederland de handen uit de mouwen had ge-

stoken voor een toekomst die nu eens geen droom was,

maar een werkelijkheid om de hoek, voor iedereen be-

reikbaar die maar wilde werken.

Ik geloof dat ik een gelukkige jeugd heb gehad, in ieder

geval hing er een sfeer van optimisme en daadkracht

overheen, van frisse lakens aan alle balkons op iedere

maandagmorgen en mannen die met het bovenste

knoopje van hun overhemd los en de stropdas omlaag-

geschoven verfrommeld thuis kwamen, te laat voor het

eten dat klaar stond om vuurvast te worden opgewarmd.

Daarna gingen de kinderen naar bed en zaten pa en ma

in de huiskamer te rekenen, want ze wilden verder, naar

een nieuw huis, een groter huis, een eigen huis.

Volgens die logica zagen de ouders van mijn jeugd het

leven, en velen slaagden erin die logica aan hun wils-

kracht te onderwerpen. Vooruitgang bestond, als je

maar werkte. De buitenwijk was het startpunt van al die

dromen, het was de bakermat van de stijgende lijn – het

ideaal van het eigen bezit, onafhankelijkheid. Vrijheid.

Zo zie ik het. Zo heb ik het beleefd. Het kan zijn dat het

beeld vertekend is door jeugdsentiment, heimwee en

melancholie, ongetwijfeld, maar het doet er niet toe. Het

is een beeld dat staat, als het spreekwoordelijke huis.

3

Voor u ligt ‘Aanpak Kanaleneiland Zuid’. Daarin staat be-

schreven welke maatregelen gemeente en corporaties

voor de komende tien jaar in Kanaleneiland Zuid hebben

gepland. Besloten is tot een ‘restauratieve aanpak’ van dit

deel van Kanaleneiland. Het is een ‘aanpak’ en geen visie,

want bewoners, corporaties en gemeente willen concreet

aan de slag. En het is een ‘restauratieve’ aanpak, omdat

Kanaleneiland Zuid prachtig is ontworpen. De steden-

bouwkundige kwaliteit is goed en de woningen zijn vol-

doende gevarieerd en van redelijke technische kwaliteit.

Echter na zoveel jaren is de buurt versleten en aan een

grondige opknapbeurt toe. Voor de vernieuwing van de

woningen en de woonomgeving zal worden teruggegre-

pen op het oorspronkelijke ontwerp. Vervolgens zal wor-

den bekeken wat er moet gebeuren om de oorspronkelijke

kwaliteiten terug te halen én te zorgen dat de buurt een

duurzame, perspectiefrijke toekomst tegemoet gaat. Een

aantal voorzieningen zal worden geclusterd in nieuw-

bouw in het hart van de buurt. Daardoor komen er loca-

ties voor aanvullende nieuwbouw vrij.

Aanpak Kanaleneiland Zuid bestaat uit de volgende

ingrediënten:

• Verbetering hoofdstructuur

• Aanpak woningen en directe woonomgeving

• Clustering basisscholen en voorzieningen

• Nieuwbouw in het hart en op vrijkomende

schoollocaties

De aanpak is een vervolg op de Ruimtelijke Visie Kanalen-

eiland uit 2005 en gericht op fysieke maatregelen in de

komende tien jaar. De aanpak is nog geen plan, maar

geeft richting aan de plannen die samen met bewoners

en andere belanghebbenden concreet zullen worden ge-

maakt. De aanpak sluit aan bij Wijkactieplan Kanalenei-

land Leert!; Aanpak en Wijkactieplan samen moeten er-

toe leiden dat Kanaleneiland Zuid weer een moderne

buurt wordt. Een buurt met veel licht, lucht en ruimte,

een groene en verzorgde woonomgeving, duurzaam ver-

beterde en nieuwe woningen en moderne schoolgebou-

wen en voorzieningenaccommodaties. Een buurt waar

starters, gezinnen met opgroeiende kinderen en ouderen

met lagere en middeninkomens graag komen en blijven

wonen. Een buurt die net als in de jaren vijftig en zestig

allerlei stimulansen biedt om vooruit te komen. Vandaar

de titel ‘Vooruit in Kanaleneiland Zuid!’

Inleiding

LeeswijzerAnaloog aan de geschiedenismethode ‘Nu, toen, straks’

uit de jaren zestig voor het basisonderwijs, is de aanpak

als kolommenstuk geschreven. In de eerste twee kolom-

men (nu) staat beschreven hoe de situatie op dit moment

is en wordt beleefd. In de middelste twee kolommen

(toen) is te lezen hoe Kanaleneiland Zuid oorspronkelijk

was en zich in de loop der jaren heeft ontwikkeld. In de

laatste twee kolommen (straks) wordt aangegeven hoe

de buurt er in 2020 uit zal zien en wat er in het kader van

de aanpak gaat gebeuren.

Gekozen is voor een kort en bondig verhaal. Wie behoefte

heeft aan meer achtergrondinformatie, wordt verwezen

naar de bijlagen. Wie snel wil weten wat er de komende

tien jaar gaat gebeuren, kan volstaan met de oranje tus-

senpagina’s. Daarin worden de beoogde maatregelen be-

knopt beschreven met illustraties van nu (hoe het er nu

uitziet) en straks (hoe het kan worden).

4

InleidingDe Aanpak Kanaleneiland Zuid stond in december 2009 en

januari 2010 in het teken van inspraak in de buurt. In deze

periode mochten bewoners en andere betrokkenen in de

buurt hun mening geven over de voorgestelde plannen. De

formele inspraakperiode was een vervolg op de actieve

deelname van een kleinere groep bewoners tijdens de

planvorming in 2009. De woningcorporaties, de gemeente

en Doenja hebben zich samen met zelforganisaties en

scholen in de wijk ingespannen om zoveel mogelijk bewo-

ners bekend te maken met de aanpak. Het belangrijkste

moment was een drukbezochte inspraak middag.

Inspraakmiddag, zondag 17 januariDe inspraakmiddag Aanpak Kanaleneiland Zuid was een

succes. Zowel kinderen als volwassenen waren in groten

getale aanwezig tijdens een sfeervolle en positieve bijeen-

komst. Speciaal voor de kinderen uit buurt waren activi-

teiten georganiseerd, die aansluiten bij het lesprogramma

voor basisscholen over ontdekkingsreizigers zoals Marco

Polo. Zo hebben tientallen kinderen hun eigen Marco

Poloplantsoen-maquette gemaakt. Met de kinderen,

kwamen ook veel ouders naar het buurthuis. In totaal

waren zo’n 80 bewoners (en 90 kinderen) bij de aftrap op

het Krajicek Playground (zie foto) en de presentatie van

de plannen in het buurthuis.

BewonersMensen in Kanaleneiland Zuid zijn kritisch over vernieu-

wingen in hun buurt. Het aantal insprekers (14) laat zien

dat weinig bewoners de behoefte hebben formeel in te

spreken. Tijdens de middag was daarom veel ruimte voor

persoonlijke vragen en wensen van bewoners. Bewoners

hebben op de hoofdlijnen van de aanpak weinig kritiek,

ook de sfeer was zeer positief tijdens de inspraakmiddag.

De meeste aanwezigen waren vooral nieuwsgierig naar

de concrete plannen; nadat zij dan meer hoorden over de

plannen waren de reacties grotendeels positief. Bewo-

ners waren vooral enthousiast over de uitvoering van

maatregelen op korte termijn, waaronder de aanpak van

het Marco Poloplantsoen en de stempelaanpak. Er is nog

wel wantrouwen: eerst zien, dan geloven.

…over de stempelaanpakOver de stempelaanpak zeggen bewoners dan ook: liever

vandaag dan morgen. Het merendeel van de bewoners is

het eens met de ‘restauratieve aanpak’ gericht op uitstra-

ling en identiteit. Een enkeling had toch liever ingrijpende

maatregelen als sloop-nieuwbouw gezien. Kanaleneilan-

Resultaten inspraak

ders die een eigen woning bezitten in een stempel, willen

graag dat ook particuliere woningverbetering onderdeel

is van de stempelaanpak. Daarnaast vinden bewoners

dat ook geïnvesteerd moet worden in het sociaal beheer

en dat er meer aandacht moet komen voor het onder-

houd van de woningen en de woonomgeving, zodra de

fysieke verbetermaatregelen zijn uitgevoerd.

…over de renovatie van het Marco PoloplantsoenBij de inspraakmiddag was één tafel in het buurthuis in-

gericht om ideeën van bewoners te verzamelen, voor de

renovatie van het Marco Poloplantsoen. Buurtbewoners

zijn blij met het plantsoen. Ze komen er met de kinderen,

maar ook als mensen er niet komen, dan wordt zo’n open,

groene ruimte midden in de wijk als prettig ervaren. Wel

moet het een en ander verbeteren: bijvoorbeeld mooie

beplanting, een fijne verblijfsplek en minder troep in het

plantsoen.

5

…over de nieuwbouwplannenEr is bezorgdheid en onzekerheid over de ontwikkeling van

de nieuwbouwplannen voor het hart van de buurt en de

vrijvallende schoollocaties. Ten eerste tonen bewoners

hun bezorgdheid over het clusteren van alle basisscholen,

waardoor de loopafstand en de verkeersdruk toenemen.

Daarbij zijn bewoners bezorgd over te hoge bebouwing

voor de deur, ook bij de vrijvallende schoollocaties. Ten

tweede zijn bewoners bezorgd over de beschikbaarheid

van voorzieningen en ruimte voor activiteiten van bewo-

ners in de transformatieperiode.

…over imago, speelplekken en woningbouwBewoners benadrukken het belang van het imago van de

buurt; zij zouden graag willen dat dit verbetert. Veel ou-

ders vragen om goede speelplekken voor hun kinderen.

Oudere bewoners in Kanaleneiland Zuid geven aan dat er

behoefte is aan nieuwe seniorenwoningen in de buurt. Op

het voorgestelde idee van collectief particulier opdracht-

geverschap (CPO) voor woningbouw op de vrijvallende

schoollocaties wordt met waardering en belangstelling

gereageerd.

ConclusieDe uitkomst van de inspraak sterkt de corporaties en ge-

meente in de overtuiging dat de voorgestelde aanpak de

juiste aanpak is voor Kanaleneiland Zuid. Er is echter wel

een aantal onderwerpen dat, gezien de aandacht daar-

voor van bewoners, extra aandacht verdient bij de uitvoe-

ring van de aanpak.

De boodschap van bewoners is: ‘eerst zien, dan geloven’.

Voor de woningcorporaties en de gemeente is dit een

aansporing om snel aan de slag te gaan en uit te voeren

wat in de aanpak is opgeschreven. Op dat moment is par-

ticipatie van bewoners belangrijk, want dan gaat het im-

mers over de eigen straat, of over het mooier maken van

het plantsoen. Door de maatregelen samen met bewo-

ners te bedenken kan ook het sociaal en fysiek beheer –

een belangrijke zorg van bewoners - tijdens en na uitvoe-

ring verbeteren.

De planning van de aanpak omvat een behoorlijk lange

periode. Dat betekent dat sommige bewoners, die de

voorgenomen maatregelen weliswaar toejuichen, graag

zouden zien dat er eerder iets gebeurt. De planning van

de stempelaanpak is over meerdere jaren verspreid, om-

dat het voor de woningcorporaties en gemeente niet

mogelijk is om de hele stempelaanpak in één keer uit te

voeren. Wel kunnen noodzakelijke maatregelen eerder

worden uitgevoerd, zoals de aanpak van enkele binnen-

pleintjes en onderhoud in corporatiewoningen.

Met de bezorgdheid van bewoners over de nieuwbouw

van voorzieningen dient bij de uitwerking van de nieuw-

bouwplannen rekening te worden gehouden. Eén van de

onderwerpen van bezorgdheid is hoge bebouwing. In de

aanpak is omschreven dat de nieuwbouw twee tot drie

lagen zal bedragen, dit past goed in de huidige structuur

van Kanaleneiland Zuid.

De beschikbaarheid van voorzieningen en ruimte voor ac-

tiviteiten tijdens de transformatieperiode, is ook een be-

langrijk aandachtspunt bij de sloop en nieuwbouw van

voorzieningen. Goede communicatie met bewoners voor-

af en tijdens de nieuwbouw is hierbij van groot belang.

Van vooruitgangswijk naar doorgangswijkToen de oorlog voorbij was, in de jaren vijftig, is Kana-

leneiland ontworpen en gebouwd. De puinhopen wa-

ren grotendeels opgeruimd. De maatschappij had een

vast geloof in de vooruitgang. De nieuwe wijk Kanalen-

eiland weerspiegelde dat geloof: weg van de bedompte

woningen van voor de oorlog. Licht, lucht en ruimte,

aan de rand van de stad. Goede woningen met goed sa-

nitair. En voor die tijd een flinke variatie in woningen

naar kamertal, verhouding huur/koop en verhouding

meergezins/eengezins. Ook de stedenbouw was nieuw.

Functies werden gescheiden. Winkels werden verza-

meld in winkelcentrum of winkelstrip. Doorgaand ver-

6

DoorgangswijkNu wonen in Kanaleneiland Zuid voor Utrechtse be-

grippen veel alleenstaande jong volwassenen en veel

allochtone gezinnen. Hun ambitie is vergelijkbaar met

de eerste bewoners uit de jaren vijftig: vooruitkomen

in de samenleving.

Leidsche Rijn is de meest recente nieuwbouwwijk. Veel

sociale stijgers uit Kanaleneiland Zuid stromen door

naar deze nieuwe wijk. Daaronder bevinden zich steeds

vaker ook allochtonen. Het is normaal dat sociale stij-

gers doorstromen, maar het is bedreigend voor de toe-

komst van Kanaleneiland Zuid dat dit weinig binnen de

wijk gebeurt en dat er weinig diverse instroom is. Als

belangrijke oorzaken daarvan noemen bewoners de ar-

moedige uitstraling van de buurt en het slechte imago

van Kanaleneiland als geheel. Dankzij de inspanningen

in de afgelopen jaren in sociaal en fysiek beheer, lijkt de

neerwaartse spiraal tot stilstand gebracht. Maar de

echte omslag moet nog komen. Daarvoor zijn forse in-

vesteringen noodzakelijk, ook fysiek. Daarbij kan de

gunstige ligging van Kanaleneiland worden uitgebuit.

Door de bouw van Leidsche Rijn is Kanaleneiland in het

midden van de stad komen te liggen. Hierdoor én door

de centrale ligging in het land en de nabijheid van uit-

valswegen en sneltram, spreken sommigen van een A-

locatie!

Er wordt hard aan gewerkt dat Kanaleneiland als ge-

heel een perspectiefrijke toekomst tegemoet gaat. Ka-

naleneiland Centrum wordt ingrijpend vernieuwd. Ook

in Kanaleneiland Noord zullen de nodige vernieuwin-

gen plaatsvinden. Voor Kanaleneiland Zuid zijn minder

ingrijpende maatregelen nodig. Want Kanaleneiland

Zuid is ruimer van opzet dan Noord, kent een meer ge-

varieerde woningvoorraad en heeft een meer gediffe-

rentieerde bevolkingssamenstelling. Maar ook hier

moet worden geïnvesteerd. Om te zorgen dat de neer-

waartse spiraal wordt omgebogen. Om te zorgen dat

Kanaleneiland niet enkel een doorgangswijk is, waar je

zo snel mogelijk uit vertrekt.

Analyse en toekomstbeeld

NU

TOE

N

7

keer werd om de wijk heen geleid. En de wijk kreeg een

compleet aanbod aan voorzieningen. De tijdgeest van

een nieuwe wereld, optimisme en vooruitgang weer-

klonk ook in de straatnamen: Marco Polo, Amerika, Co-

lumbus… De eerste bewoners, veel jonge gezinnen, wa-

ren dolgelukkig met hun nieuwe huis. Alleen al het

woord ‘flat’ deed mensen duizelen van geluk. De wel-

vaart nam toe.

Begin jaren zeventig, toen de kinderen van de eerste

bewoners naar de middelbare school gingen, kwamen

de groeikernen op. Sociale stijgers verhuisden daar

naar toe. De leeggekomen plekken werden snel opge-

vuld, want Kanaleneiland stond goed aangeschreven.

In de jaren tachtig werden de vooroorlogse wijken ver-

nieuwd. In Zuid werd Lunetten gebouwd. Ook de over-

loopgebieden bouwden veel nieuwe woningen. Kana-

leneiland schoof in de waardering op naar beneden.

Niet omdat de wijk slecht was, maar omdat de nieuwe

wijken ‘beter’ waren.

In de jaren negentig werd nog steeds veel gebouwd in

de regio, ook meer koopwoningen. De vooroorlogse

wijken werden populairder bij jonge stedelingen en

‘dunner’ bewoond. Onder allochtonen vond gezinsher-

eniging plaats. Bij hen waren de woningen in Kanalen-

eiland populair. Die waren beter dan de kleine, gehorige

woningen in de vooroorlogse wijken.

Met de bouw van Leidsche Rijn werd het doorgangska-

rakter van Kanaleneiland verder versterkt. Ook alloch-

tone stijgers wisten de weg naar dit stadsdeel steeds

vaker te vinden.

Van doorgangswijk naar vooruitgangswijkStraks, in 2020, is Kanaleneiland Zuid weer een buurt

waar mensen voor kiezen. Een buurt met een positief

imago. Een buurt die veilig is en er verzorgd uitziet. Ka-

naleneiland Zuid is weer een buurt die bewoners de

gelegenheid geeft om vooruit te komen. Een buurt met

goede scholen, uitdagende speelgelegenheden, eigen-

tijdse voorzieningen en uitnodigende verblijfsgebie-

den. Kanaleneiland Zuid is straks een buurt waaruit

niet iedereen die het beter krijgt verdwijnt. Een buurt

met een gevarieerd woningaanbod met onder meer

aantrekkelijke woningen voor sociale stijgers en ge-

schikte woningen voor ouderen. Een buurt met een

sterk verbeterde openbare ruimte die is toegesneden

op de verschillende wensen van de diverse bewoners-

groepen. De buurt staat symbool voor maatschappelijke

vooruitgang. De buurt heeft voldoende gerenoveerde

en nieuwe woningen die de verbeterde maat schap-

pelijke positie weerspiegelen.

Aanpak Kanaleneiland Zuid is gericht op ‘restauratieve’

vernieuwing van de woningen en de woonomgeving,

een nieuw voorzieningenhart en nieuwbouw op een

aantal vrijkomende schoollocaties. De fysieke maatre-

gelen zullen in nauwe samenwerking met de bewoners

worden voorbereid. Dit om te zorgen dat zij er gebruik

van zullen maken en er met zorg mee om zullen gaan.

Deze aanpak, in combinatie met het Wijkactieplan én

een wijkbrede communicatiestrategie voor Kanalenei-

land als geheel moeten Kanaleneiland Zuid er weer bo-

venop helpen.

Gemeente en corporaties zijn ervan overtuigd dat de

nieuwe identiteit van Kanaleneiland, als jonge, moder-

ne wijk, zeer centraal gelegen, voor mensen die vooruit

willen, breed uitgedragen moet worden.

STR

AK

S

Toen Kanaleneiland volgens een plan uit 1958 werd ge-

bouwd, was dat om de naoorlogse woningnood op te

lossen. Eerst werd Kanaleneiland Noord gebouwd,

daarna Kanaleneiland Zuid. Kanaleneiland Zuid is ont-

8

Kanaleneiland Zuid ligt tussen het Amsterdam-Rijnka-

naal en de Beneluxlaan en wordt in het noorden be-

grensd door de Amerikalaan en ten zuiden door de

groenstrook aan de Aziëlaan.

Ook al zijn er in de loop der jaren verkeersremmende

maatregelen getroffen, nog steeds worden de lange la-

nen in noord-zuidrichting als racebanen ervaren. De

dwarslaantjes met hun prachtige bloesembomen wor-

den zeer gewaardeerd. Maar verder is er veel op de

woonomgeving aan te merken. Op diverse plaatsen lig-

gen stoeptegels schots en scheef, met name rond bo-

men, waar boomwortels de stoeptegels omhoog druk-

ken. Bij de groenperken voor de voorgevels en kopgevels

van de portiekflats zijn de rozen vervangen door prik-

groen, waar zwerfvuil in blijft hangen. Rond de groen-

perken staan verschillende soorten hekjes, vaak ver-

roest en kapot. De voortuinen van de eengezinswoningen

hebben verschillende erfafscheidingen. Dat doet soms

rommelig en/of armoedig aan. Overal worden auto’s

geparkeerd. Ook dat is een rommelig gezicht.

Het Marco Poloplantsoen geeft de buurt weliswaar een

ruimtelijk gevoel, maar het oogt verwaarloosd en wordt

niet goed gebruikt. Alleen op de Krajicek Playground

dat in 2006 is aangelegd wordt intensief gespeeld,

deels onder professionele begeleiding. Regelmatig ver-

dringen daar groepen elkaar. Gezien de grote hoeveel-

heid jeugdigen en de grote vraag naar sport- en spelge-

legenheid is het goed dat er naast de Krajicek

Playground, ter plekke van het voetbalgrasveldje, een

Cruijff Court komt. Het stalen koepeltje bij de Krajicek

Playground is bedoeld als hangplek voor de jongeren

die bij winkelcentrum Vasco da Gama hangen. Het lukt

nog niet erg de jongeren te verleiden om daarheen te

komen. Het pierenbad ligt er verlaten bij. Het is hoog-

nodig aan een opknapbeurt toe en er moet een oplos-

sing komen voor het beheer, want de vrijwillige beheer-

der is verhuisd. De oevers van de waterlopen zijn nog

niet zo lang geleden vernieuwd. De waterlopen zijn

prachtig, maar regelmatig ligt er zwerfvuil in het water,

wat smerig en armoedig aandoet.

De brede groenstrook langs het Amsterdam-Rijnkanaal

wordt zeer gewaardeerd. Het plan om hier een echt

park van te maken met meer gebruikskwaliteit wordt

toegejuicht.

Tenslotte is daar de groenstrook aan de Aziëlaan. Die

heeft in het midden een fraai wandelgebiedje met

bloemperken en bankjes. Voor de oostkant is op initia-

tief van kinderen die daar wonen een plan gemaakt

voor een nieuwe speelplek. Bijzondere aandacht ver-

dient de westkant. IKEA gaat daar uitbreiden tot op de

grens van de groenstrook. Tegen de wand van de par-

keergarage is beplanting gepland.

Verbetering hoofdstructuur

NU

TOE

N

worpen met lange ontsluitingslanen in noord-zuidrich-

ting en korte, dwarslaantjes in oost-westrichting. Tus-

sen de lanen door kwamen acht vergelijkbare ‘stempels’,

vaste patronen van portiekflats en eengezinswoningen

rond een binnenstraat. Hierdoor kreeg de buurt een

duidelijke structuur. De dwarslaantjes en de binnen-

straten lagen in de luwte; daaraan was het rustig wo-

nen. Langs de dwarslaantjes werden bomen geplant

die nu in de bloesemtijd prachtig in bloei staan. Kana-

leneiland heette ‘rozeneiland’ omdat er rozen stonden

in de vele bloemperken langs de lange lanen. Op enkele

plekken staan deze er nog.

In het hart van de buurt werd het Marco Poloplantsoen

aangelegd. Dit plantsoen is ontworpen met een water-

loop en rechte paden met daartussen rechthoekige ‘ka-

mers’ die gebruikt konden worden door verschillende

bewonersgroepen. Op de hoek Marco Pololaan-Vasco

da Gamalaan werd de protestantse Triumfatorkerk ge-

bouwd. Op de hoek van de Marco Pololaan met de Afri-

kalaan werden een rooms-katholieke kerk, een buurt-

huis, een huisartsenpraktijk en een school gebouwd.

De waterloop van het plantsoen kreeg een uitloop aan

de westkant naar het Amsterdam-Rijnkanaal en aan de

oostkant naar Park Transwijk. Deze ‘groene bajonet’

was bedoeld om de buurt samen met het Marco Polo-

plantsoen, de groenstrook langs het Amsterdam-Rijn-

kanaal en de groenstrook langs de Aziëlaan een rijk

gevoel van licht, lucht en groene ruimte te geven. Tot op

de dag van vandaag worden deze kwaliteiten herkend

en gewaardeerd.

Straks, in 2020, zijn de lange ontsluitingslanen, de kor-

te dwarslaantjes, het Marco Poloplantsoen en de brede

groenstroken opgeknapt. Hierbij is rekening gehouden

met het oorspronkelijke ontwerp, de eisen van de toe-

komst - in het bijzonder op het gebied van duurzaam-

heid - én de wensen van de bewoners.

Bij de lange ontsluitingslanen en de korte dwarslaan-

tjes gaat het om: het opknappen van het groen, het

vervangen van verschillend straatmeubilair door een

eenduidig pakket van materialen (één type lantaarn-

paal, prullenbak, voethekje), het vergroten en eendui-

dig begrenzen van boomspiegels, het straktrekken van

stoepen, het bijplanten en vervangen van bomen, het

herinrichten van de entreegebieden voor de flats - met

aandacht voor het fietsparkeren - en het plaatsen van

ondergrondse vuilcontainers.

Voor de renovatie van het Marco Poloplantsoen be-

staan diverse maatregelen en ideeën. Het opknappen

van de speelplekken waaronder het afmaken van de

Krajicek Playground, het inpassen van een nieuw Cruijff

Court en het vernieuwen van het pierenbadje zijn drie

maatregelen voor de korte termijn. Verder wordt ge-

dacht aan het renoveren van het groen, het markeren

van de entrees van het plantsoen en het toevoegen van

verblijfsplekken langs de hoofdpaden. Ten slotte zou er

een verblijfsgebied centraal in het plantsoen toege-

voegd kunnen worden waar je bijvoorbeeld een ijsje

kunt eten.

De beoogde maatregelen bij de ‘groene bajonet’ zijn

gericht op een aantrekkelijke wandelroute van de her-

ingerichte Amsterdamrijnkanaalzone aan de westkant

van de buurt naar het reeds gerenoveerde Park Trans-

wijk in het oosten. Ook hier moet het parkeren worden

geordend en het groen gerenoveerd.

Ten slotte komt aan de oostkant van de groenstrook

aan de Aziëlaan een mooie, speelplek met duurzame

materialen. Ook de randen van de groenstrook worden

verbeterd.

STR

AK

S

9

10

Plannen en ideeën voor verbetering hoofdstructuur

VOORGENOMEN M A ATREGELEN N U N U

Langs lange ontsluitingslanen en dwarslaantjes

Eindbeeld: eenduidige profielopbouw

• Herstratenvoetpaden(hergebruikbest.tegels)

• InvoerenstraatmeubilairKanaleneiland

• Rijwegenparkeren:asfaltzondermarkering

• Renovatie van het groen (bomen, plantvakken,

corporatietuinen, hagen voor particuliere tuinen)

• Ondergrondsevuilcontainers

Renovatie Marco Poloplantsoen

Eindbeeld: gerenoveerd plantsoen, als

verblijfsplek voor iedereen

• NieuwCruijffCourt

• AfmakenKrajicekPlayground

• Renovatiespeel-enverblijfsplekken,groen,

centrale ontmoetingsplek en markering entrees

Verbeteringen overig groen

Eindbeeld: eenduidige hoofdgroenstructuur met

de opzet van een singel

• WandelrouteAmsterdamrijnkanaalpark–

Park Transwijk

• Groenopknappen

• Rooilijnterugleggenengroenerandrond

‘groene bajonet’

• Opknappenoverigegroeneranden

Lange noord-zuidlanen Korte dwarslaantjes

11

N U N U STR AKS

PlantsoenGroenstructuur

Dwarslaantje Dwarslaantje

Lange ontsluitingslaan Lange ontsluitingslaan

Plantsoen

Net als andere naoorlogse wijken van toen heeft Kana-

leneiland Zuid een zogenaamde stempel-structuur.

Acht stempels werden gebouwd aan weerszijden van

de voorzieningenstrook tussen de Columbuslaan en de

Marco Pololaan. De acht stempels kenden dezelfde

‘bouwstenen’: vier lange portiekflats, vier blokken een-

gezinswoningen op vier hoeken, een binnenstraat en

twee binnenterreinen. De structuur van de stempels

was nagenoeg hetzelfde. Maar de bouwsystemen en

de architectuur van de portiekflats en de eengezinswo-

ningen waren verschillend. Verreweg de meeste por-

tiekflats werden gebouwd met systeem Intervam. Dat

gold ook voor de drie portiekflats van Portaal die buiten

de stempels in de voorzieningenstrook staan. Drie por-

tiekflats aan de Livingstonelaan werden gebouwd met

het systeem Bredero Beton Bouw. Vier portiekflats in

de zuidwesthoek van de buurt werden nog weer vol-

gens een ander systeem gebouwd. Dit waren aanvan-

kelijk beleggerswoningen.

Toen de buurt werd gebouwd was men trots op het ide-

aal dat gerealiseerd werd: goede en betaalbare wonin-

gen voor diverse doelgroepen. Het was in een tijd van

grote saamhorigheid en collectiviteitszin. De woningen

waren ruim, licht en modern. De woningen hadden

centrale verwarming. Dat was ongekend in die tijd.

Voorzieningen en groen waren binnen handbereik. Wat

wilde je nog meer?

Onder een laagje ouderdom is veel oorspronkelijke

kwaliteit verborgen. De subtiele kleuren van weleer

zijn vervangen door andere kleuren, die in veel gevallen

12

Kanaleneiland Zuid heeft nu acht vergelijkbare ‘stem-

pels’, een vast patroon van portiekflats en eengezins-

woningen rond een binnenstraat.

Onderling zijn er verschillen, maar alle stempels heb-

ben een versleten uitstraling en bewoners missen een

eigen identiteit in hun straat.

De portiekflats zijn betaalbaar en technisch redelijk op

orde, al zijn er verschillen tussen de diverse eigenaren.

De grootste eigenaar is Bo-Ex. Daarna komen Portaal

en Mitros en aan het kanaal staan nog twee beleggers-

flats die worden verkocht aan particulieren.

Buiten de stempels heeft Portaal nog drie portiekflats in

de voorzieningenstrook tussen Marco Pololaan en Co-

lumbuslaan en heeft Mitros nog een hoogbouwflat met

lift in de groenstrook langs het Amsterdam-Rijnkanaal.

De portiekflats hebben vier verdiepingen, maar geen

lift. De portiekflat als dominant woningtype komt on-

voldoende tegemoet aan de woonvoorkeuren van ou-

deren en sociale stijgers. Dit zijn groepen die extra aan-

dacht behoeven om ervoor te zorgen dat zij in de wijk

kunnen en willen blijven wonen. Liftbijplaatsing zou

voor de ouderen een oplossing zijn. Maar dat is alleen

economisch verantwoord in combinatie met ingrijpen-

de woningverbetering. En dat is qua kosten en huur

vergelijkbaar met sloop/nieuwbouw. Uit een pilotstu-

die van Bo-Ex is gebleken, dat daar geen draagvlak on-

der bewoners voor te vinden is. Daarom én omdat be-

kend is dat sociale stijgers vaak nieuwbouw verkiezen

boven oudbouw én omdat de huidige portiekflats naar

verwachting nog jaren goed verhuurbaar zijn, is beslo-

ten geen liften bij de portiekflats te plaatsen en de por-

tiekflats voor tenminste 15 jaar op te knappen. Voor

ouderen wordt gekeken naar de nieuwbouwlocaties

buiten de stempels. Daarnaast zijn er enkele flats met

lift in de buurt die voor hen geschikt zijn, zoals de flats

van Mitros aan het kanaal. Ook voor sociale stijgers

wordt gekeken naar de nieuwbouwlocaties buiten de

stempels. Binnen de stempels zijn de eengezinskoop-

woningen voor hen mogelijk aantrekkelijk en misschien

hebben zij interesse voor een portiekflat op de eerste

verdieping, gekoppeld aan woon- of werkruimte in de

plint, of willen zij een opgeknapte portiekflat kopen.

De eengezinskoopwoningen op de hoeken van de stem-

pels staan er over het algemeen verzorgd bij, maar ne-

gatieve uitzonderingen komen voor. In ieder geval is

voor een betere uitstraling op diverse plekken een ge-

zamenlijke aanpak van de erfafscheidingen van de

voortuinen gewenst. De particuliere flats en buiten-

ruimte aan de Beneluxlaan zien er goed uit en behoe-

ven daarom geen extra aandacht.

Elke stempel kent in de binnenstraat een speelplein.

Deze lijken allemaal op elkaar en hebben veelal ouder-

wetse en versleten speeltoestellen.

De binnenterreinen bestaan uit diepe privé-tuinen ach-

ter de flats die er soms verwaarloosd bij liggen. Achter

de eengezinswoningen liggen pleintjes met garages en

binnenpleintjes om te spelen of te verblijven. Deze bin-

nenpleintjes zijn veelal aan een opknapbeurt toe.

Aanpak woningen en directe woonomgeving

NU

TOE

N

‘goedkoop’ aandoen. Het oorspronkelijke kale beton is

‘weggeschilderd’ en de houten kozijnen zijn vaak door

kunststof vervangen. Daardoor is het subtiele reliëf in

de gevels verdwenen.

Ook de eengezinswoningen in Rietveldstijl hebben me-

tamorfoses ondergaan, waardoor de oorspronkelijke

kwaliteiten niet altijd meer zichtbaar zijn.

De inrichting van de woonomgeving was sober en uni-

form, bijna uitsluitend gericht op moeders met kleine

kinderen.

Straks, in 2020, zijn alle ‘stempels’ uiterlijk opgeknapt.

Dat geldt in ieder geval voor de portiekflats, de open-

bare binnenstraten en de collectieve binnenpleintjes.

Duurzaamheid is een belangrijk thema bij de stempe-

laanpak, zowel sociaal als technisch. Sociaal doordat de

bewoners actief betrokken zijn bij de plannen en nog

steeds betrokken zijn bij het beheer. Technisch doordat

bijzondere aandacht is besteed aan energiebesparing,

waterbesparing, waterberging, inbraakpreventie, soci-

ale veiligheid en duurzame materialen. De portiekflats

zijn gerenoveerd met aandacht voor het oorspronkelij-

ke ontwerp. Tegelijkertijd heeft de aanvankelijke sober-

heid plaats gemaakt voor duurzame kwaliteit en heeft

elke stempel een eigen identiteit gekregen. De binnen-

straten hebben goede parkeeroplossingen en fraaie en-

treegebieden met ‘deurmatten’ naar de portiekflats en

mooie pleinen met veel groen en duurzame materia-

len. Ook de binnenpleintjes achter de woningen zijn

fraai en duurzaam opgeknapt.

Op diverse plekken zijn garages in de plint omgebouwd

tot kleine woon- en/of bedrijfsruimtes, al dan niet ge-

koppeld aan de erboven gelegen woningen. Bijzondere

ontwerpoplossingen zijn gekozen voor de kopgevels aan

de ‘groene bajonet’. Een deel van de corporatieflats is

verkocht, waaronder een blok aan de Livingstonelaan.

De ontdekkingsreizigers waarnaar de straten zijn ver-

noemd, zijn als inspiratiebron gebruikt voor de onder-

scheidende identiteit van iedere stempel. Andere be-

nutte inspiratiebronnen zijn: leefstijlonderzoek, een

toolkit met ideeën voor de woningen en de woonom-

geving en een stedenbouwkundig kader voor de bui-

tenruimte.

De stempelaanpak ging als een ‘treintje’ door de buurt.

Ieder jaar werd een volgende stempel onder handen

genomen. De woonomgeving werd aansluitend aan de

woningen aangepakt.

De enkele flats van Mitros en Portaal buiten de stem-

pels en de ruimte daar omheen, zijn ook aangepakt.

De portiekaanpak van Mitros met leefstijlgestuurde

woningtoewijzing wordt bij gebleken succes ook in an-

dere flats toegepast.

De particuliere woningverbetering in Kanaleneiland

Noord is een voorloper op een mogelijke verbetering

van de eengezinswoningen in de stempels in Kanalen-

eiland Zuid. Voor de eengezinswoningen in de stempels

worden de resultaten afgewacht van de particuliere

woningverbeteringsaanpak in Kanaleneiland Noord.

Wanneer de eigenaren in Zuid daar belangstelling voor

hebben, wordt analoog aan de aanpak in Noord een

particuliere woningverbeteringsaanpak voor Zuid ont-

wikkeld. Waar nodig zal in ieder geval worden aange-

stuurd op een gezamenlijke aanpak van de erfafschei-

dingen in de voortuinen, omdat dat een belangrijke

bijdrage levert aan een betere uitstraling van de stem-

pel als geheel.

STR

AK

S

13

Ontdekkingsreizigers

Stanley en Polo

14

Toolkit: ideeën voor aanpak woningen en directe woonomgeving

MOGELIJ KE M A ATREGELEN N U

Uitstraling portiekflat• Kleurstellingvernieuwen

• Betonreinigen

• Entreesvernieuwen

• Balkonhekkenvernieuwen

• Antennescentraliseren

• Garagesombouwentotwoon/verblijfs/

bedrijfsruimtes

• Kopgevelsverbijzonderen

Energieprestatie en comfort portiekflat • Nieuwekeukensenbadkamers

• Dakisolatieenisolerendebeglazing

• Energiezuinigecv-ketels

• Verbeterenventilatie

Binnenstraat• Wildparkerenvoorkomen

• Nieuweinrichtingspeel/verblijfsruimte

• Nieuweinrichtinggebiedlangsdegevels

Binnenpleintjes op de binnenterreinen• Groenetuinafscheidingeengezinswoningen

• Nieuweinrichtingpleintjes

15

STR AKS

Bron: Toolkit Kanaleneiland Zuid

Vol lmer & Par tners stedebouw en

landschap | BouwhulpGroep advies

en architec tuur

Zoals te doen gebruikelijk in die tijd kreeg Kanalenei-

land Zuid een compleet voorzieningenpakket: een win-

kelcentrum aan de Vasco da Gamalaan en een winkel-

strip aan de Marco Pololaan, kerken en basisscholen

voor de diverse zuilen, een buurthuis en een huisart-

senpraktijk. Terwijl het wonen voornamelijk in de stem-

pels werd gesitueerd, kwamen de voorzieningen te-

recht in aparte voorzieningenstroken. Uitzonderingen

daarop waren de woningen boven de winkels en een

drietal Intervamflats die samen met de Vasco da Gam-

aflat in de voorzieningenstrook kwamen te staan. De

architectuur van de voorzieningenaccommodaties was

net als die van de woningen modernistisch, in de stijl

van Rietveld: licht, lucht en ruimte.

Aanvankelijk stonden er in de buurt drie kerken, een

Rooms-katholieke, een Hervormde en een Gerefor-

meerde. Toen in 1985 de hervormden en gereformeer-

den ‘samen op weg’ gingen, is de hervormde Lukaskerk

gesloopt. In de loop der jaren werd er nieuwbouw aan

de voorzieningenstroken toegevoegd: eengezinswo-

ningen achter winkelcentrum Vasco da Gama, het ROC

ASA in de strook tussen de Cortezlaan en de Bontekoel-

aan, het appartementencomplex en het rijtje een-

gezinswoningen in de strook tussen de Vasco da Ga-

malaan en de Fernandezlaan en de bedrijfsgebouwen

aan de JC Maylaan. Deze nieuwbouw heeft de oor-

spronkelijke kwaliteiten van het gebied aangetast.

In 1985 werd in het zuiden, even buiten de buurt, een

jongerencentrum gebouwd dat door Doenja wordt ge-

exploiteerd.

16

De meeste schoolgebouwen die nu verspreid over de

buurt staan en een deel van het voorzieningencluster

aan het Marco Poloplantsoen zijn van slechte bouw-

technische en bouwfysische kwaliteit. Ook de indeling

van de gebouwen is niet meer geschikt voor het huidi-

ge gebruik. Daarom wordt hard gewerkt aan plannen

voor nieuwbouw.

De schoolbesturen ontwikkelen een plan voor nieuwe

scholen met een mate van clustering van die scholen in

en aan het Marco Poloplantsoen. Daarnaast is Bo-Ex

bezig om voor de rooms-katholieke Kerk, welzijnsorga-

nisatie Doenja, gezondheidscentrum en tandartsen-

praktijk een plan te ontwikkelen voor vervangende

nieuwbouw op dezelfde plek in het Marco Poloplant-

soen.

De initiatieven van schoolbesturen en Bo-Ex zijn een

unieke kans voor een nieuw wervend brede schoolaan-

bod in de buurt, zowel qua programma als qua ontwerp

en uitstraling. Met het nieuwe voorzieningenhart kan

Kanaleneiland Zuid zich als nieuw en vernieuwend pro-

fileren.

Verder is de buurt op dit moment redelijk goed bedeeld

met voorzieningen, vinden zowel bewoners als profes-

sionals. Ook in de toekomst lijkt er voldoende ruimte

voor voorzieningen te zijn. Want naast het nieuwe

voorzieningenhart worden in het Centrum van Kana-

leneiland extra vierkante meters voor voorzieningen

gerealiseerd. Deze ruimte is bedoeld voor een biblio-

theek, centrum voor jeugd en gezin, wijkbureau en

commerciële functies.

Belangrijke aandachtspunten zijn de vraag naar goed-

kope ruimte voor diverse groepen en initiatieven van

bewoners en de vraag naar ruimte voor kleinschalige

bedrijvigheid. Dit is het beeld op dit moment over het

voorzieningenniveau nu en in de komende jaren. Dit

beeld kan in de toekomst wijzigen.

Bijzondere aandacht wordt ten slotte gevraagd voor de

toekomst van het jongerencentrum dat even buiten de

buurt is gevestigd in een niet al te aantrekkelijke ac-

commodatie.

Clustering basisscholen en voorzieningen

NU

TOE

N

In Kanaleneiland Noord kwamen een Marokkaanse en

een Turkse moskee. Dit werden ook de gebedshuizen

voor de islamitische bewoners van Kanaleneiland Zuid.

Straks, in 2020, heeft Kanaleneiland Zuid een nieuw

kloppend voorzieningenhart dat functioneert als de

huiskamer van en voor iedereen in de wijk. Daar wordt

geleerd, ontmoet, ontspannen, gesport, creativiteit

ontwikkeld, gewerkt aan de gezondheid en gebeden.

De leerlingen kunnen daar langer dan de normale

schooldag verblijven. Ook voor de ouders en de andere

wijkbewoners is daar allerhande aanbod. Het pedago-

gisch concept ‘vreedzame school’ is overgenomen door

de andere instellingen in de buurt. Daardoor is overal

het klimaat, ook op straat, enorm verbeterd.

Diverse voorzieningen zijn naar nieuwbouw verhuisd:

vier basisscholen met ouderlokalen en gymzalen, een

multifunctioneel buurtcentrum, buitenschoolse op-

vang en een gezondheidscentrum. De voorzieningen

zijn gevestigd op locaties in en aan het Marco Polo-

plantsoen. De locaties zijn op een subtiele manier aan

elkaar verbonden met veilige en aantrekkelijke wandel-

routes. Daardoor kunnen de kinderen zich binnen en

buiten schooltijd gemakkelijk tussen de voorzieningen

verplaatsen. Er wordt bijzondere architectuur toege-

past. De gebouwen stralen licht, lucht en ruimte uit.

Het groen omringt de voorzieningen en is ook binnen

de gebouwen aanwezig via groene lobben of groene

hoven.

Op het moment van uitgave van dit document is het

plan om de voorzieningen te verdelen over drie loca-

ties: JC Maylaan, Afrikalaan en locatie Marco Poloplant-

soen.

Het voorzieningenhart wordt goed beheerd, zodat op-

timaal gebruik gemaakt wordt van de voorzieningen,

ook door groepen die minder draagkrachtig zijn.

STR

AK

S

17

18

Clustering basisscholen en voorzieningen

VOORLOPIG GEPL AN DE M A ATREGELEN N U

Locatie J.C. MaylaanOnderdeel van nieuw voorzieningencluster

Locatie AfrikalaanOnderdeel van nieuw voorzieningencluster

Locatie Marco PoloplantsoenOnderdeel van nieuw voorzieningencluster

De Kaleidoscoop aan J.C. Maylaan

Rafaëlschool VSO aan de Afrikalaan

RK kerk aan Marco Poloplantsoen Buurthuis Zuid aan Marco Poloplantsoen

19

STR AKS

20

Nieuwbouw in het hart en op vrijkomende schoollocaties

NU

TOE

N

STR

AK

S

Straks, in 2020, heeft Kanaleneiland Zuid er een aantal

bijzondere woningbouwcomplexen bij gekregen. Bij-

zonder vanwege de afwijkende architectuur. Bijzonder

vanwege de speciale aandacht die is besteed aan duur-

zaamheid. En bijzonder omdat ze grotendeels in samen-

spraak met de bewoners zijn ontwikkeld.

In het hart van de buurt of bij andere nieuwe woonlo-

caties, dicht bij de voorzieningen, zijn seniorenwonin-

gen gerealiseerd, onder meer voor een Turkse woon-

groep.

Op de voormalige schoollocaties zijn verschillende soor-

ten woningbouwprojecten gerealiseerd. Daar wonen

grotendeels jonge gezinnen. Een deel daarvan is door

de bewoners zelf in Collectief Particulier Opdrachtge-

verschap ontwikkeld. Het grootste deel van de bewo-

ners komt uit de buurt, het kleinste deel uit de rest van

de stad. De projecten voegen zich prachtig in de om-

geving.

In het voorzieningenhart ligt de nadruk op voorzienin-

gen. Op de vrijkomende locaties komt een mix van

wonen en voorzieningen. Voorlopig dient voor deze

locaties rekening gehouden te worden met een moge-

lijke claim in de toekomst van een of meerdere basis-

scholen.

Nu voor de stempels is gekozen voor een ‘restauratie-

ve’ aanpak, moeten de kansen zoveel mogelijk worden

benut om buiten de stempels nieuwe woningen te

bouwen voor ouderen en sociale stijgers. Dit zijn de

doelgroepen die de buurt wil vasthouden en waarvoor

de portiekflats minder aantrekkelijk of geschikt zijn.

Aan ouderen wil de buurt de gelegenheid geven om in

hun vertrouwde omgeving te blijven wonen. Sociale

stijgers wil de buurt vasthouden omdat iedere buurt

mensen nodig heeft die op eigen kracht vooruit ko-

men en (mede)verantwoordelijkheid nemen voor hun

omgeving.

Buiten de stempels zijn er enkele kansen voor nieuw-

bouw: de voorzieningenlocaties in het hart van de

buurt en de locaties die vrijkomen omdat de scholen

naar het hart van de buurt gaan verhuizen. Alles bij

elkaar gaat het om zes locaties. Voor de locaties in het

hart van de buurt wordt gedacht aan ouderen, van-

wege de centrale ligging én omdat het belangrijkste

programma hier uit voorzieningen bestaat. Als er al

ruimte is voor aanvullende woningbouw, zal dit al

gauw in de vorm van appartementen boven de voor-

zieningen zijn. Voor de verspreid liggende schoolloca-

ties wordt gedacht aan woningen voor sociale stijgers.

Wellicht dat één of meer locaties beschikbaar kunnen

worden gesteld voor Collectief Particulier Opdrachtge-

verschap. Dat blijkt elders in het land een uitermate

geschikte manier te zijn om bewoners aan buurten te

binden én nieuwe bewoners aan te trekken.

Toen de buurt gebouwd werd, waren de stroken tussen

de stempels bedoeld voor bijzondere functies, zoals de

noordzuidstrook waar ook het Marco Poloplantsoen in

ligt en de groene bajonet die daar dwars op staat. Deze

stroken waren dus niet bedoeld voor wonen. Maar bij

de bouw werd daar al iets van afgeweken door wonen

boven winkels en een drietal portiekflats in de noord-

zuidstrook toe te staan.

Later, in de jaren tachtig zijn er nog meer afwijkingen

gekomen: de eengezinswoningen achter het winkel-

centrum en de eengezinswoningen en appartementen

tussen de Vasco da Gamalaan en de Fernandezlaan.

M A ATREGELEN N U STR AKS

Hart van de buurt (locaties J.C. Maylaan, Afrikalaan en Marco Poloplantsoen) • Nieuweappartementen/seniorenwoningen

Locatie achter Vasco da Gamalaan, Fernandezlaan en Bontekoelaan• Nieuwewoningen,gecombineerdmetklein-

schalige bedrijvigheid en/of voorzieningen.

21

Nieuwbouw in het hart en op vrijkomende schoollocaties

wit

nieuwbouwlocaties

TOE

N

22

Kanaleneiland heeft nu een slecht imago. Dat geldt

voor heel Kanaleneiland. De negatieve reputatie van de

wijk zit veel bewoners van Kanaleneiland Zuid hoog.

Voor een deel omdat het niet klopt of te zwaar wordt

aangezet. Maar ook omdat niemand in een buurt wil

wonen die slecht staat aangeschreven. Het slaat terug

op het gevoel van eigenwaarde. Het beeld van Kanalen-

eiland behoeft bijstelling. Voor een deel omdat het wo-

nen in de wijk beter is, dan hoe het wordt afgeschilderd.

Voor een ander deel omdat een negatief beeld de nei-

ging heeft zichzelf waar te maken.

Gelukkig liggen er de komende jaren talloze aankno-

pingspunten om aan te geven dat de wijk verandert. De

nieuwbouw in het Centrum van Kanaleneiland is het

meest aansprekende punt. Maar ook de investeringen

in Kanaleneiland Noord en de investeringen in de hier

voorliggende aanpak in Kanaleneiland Zuid bieden

aangrijpingspunten voor een imagoverbeteringscam-

pagne. En natuurlijk alle inspanningen op sociaal ge-

bied.

Imago

NU Vanuit de vooroorlogse wijken werd toen met bewon-

dering en verlangen uitgekeken naar de nieuwe wijk

Kanaleneiland. Een ruim opgezette wijk met moderne

woningen, goed sanitair (niemand hoefde meer naar

het badhuis!) en nieuwe voorzieningen, grotendeels

gescheiden van het wonen. De nieuwe bewoners kwa-

men veelal uit overbevolkte woningen in dichtbebouw-

de wijken. De geur van rook uit kolenkachels hing daar

tussen de woningen. De nieuwe wijk had centrale ver-

warming en schone lucht en veel openbare ruimte. Ein-

delijk konden de jonge stellen op zichzelf wonen. Ze

hadden lang moeten wachten op hun nieuwe wonin-

gen die volgens strikte regels werden toegewezen. De

kinderen gingen naar de nieuwe scholen. De wijk

ademde niet alleen vooruitgang, ze was het zinnebeeld

van vooruitgang. De ruimte tussen de gebouwen, het

vele groen, de ordelijkheid, er was een nieuw tijdperk

aangebroken waarin alles beter werd. De woontoe-

standen van voor de oorlog waren hier het eerst duide-

lijk overwonnen. Het verleden werd achtergelaten, de

toekomst veroverd.

Nou ja, dat gold voor de woontoestanden en het uiter-

lijk van de wijk. Daarbinnen bleef een ieder aanvanke-

lijk nog in zijn zuil. Voor elke belangrijke geloofsrichting

was er een kerk en een school en een kruisvereniging.

En de toewijzing van de woningen gebeurde via de wo-

ningbouwverenigingen die ook vaak een verzuilde ach-

tergrond hadden. Toch maakten de nieuwe bewoners

zich al gauw van hun zuilen los en verbreedden zij hun

Straks, in 2020, is Kanaleneiland Zuid een gewilde

buurt met een goede naam. Een buurt waar bewoners

net als in de beginperiode trots op zijn. Een buurt waar

iedereen wil wonen die vooruit wil komen, omdat er

moderne woningen staan in een groene en duurzaam

vernieuwde woonomgeving. Een veelkleurige buurt

met een rijk voorzieningenaanbod. Een buurt die bo-

vendien fantastisch ligt, niet alleen in Utrecht (vlakbij

bij het oude stadscentrum, het nieuwe Leidsche Rijn,

de uitvalswegen en de sneltram), maar zelfs centraal in

het land.

De reputatie van Kanaleneiland Zuid kan niet los wor-

den gezien van die van Centrum en Noord. In het alge-

meen zal men blijven spreken over Kanaleneiland als

geheel. Alleen inwoners van de wijk maken onderscheid

tussen Noord en Zuid. Daarom wordt een communica-

tiecampagne voor heel Kanaleneiland ontwikkeld met

één overkoepelende boodschap, waar deelcampagnes

op aansluiten. De deelcampagnes zullen worden ge-

voerd naar aanleiding van concrete projecten in de

deelgebieden. Binnen de overkoepelende campagne

kunnen ook de bestaande kwaliteiten onder de aan-

dacht worden gebracht, zoals de mooie dwarslaantjes

in Kanaleneiland Zuid.

Een voorbeeld van concrete projecten is het benutten

van de oplevering van het Cruijff Court in het Marco

Poloplantsoen of de eerste verbeteringen in de stem-

pels in de buurt en in de media.

Een voorbeeld van de vorm van zo’n deelcampagne is

een project met de scholen in het kader van ‘Echt Ge-

beurd’ over de ontdekkingsreizigers, waarnaar de stra-

ten zijn vernoemd. Deze wereldreizigers die kennis

maakten met nieuwe culturen zouden inspiratie kun-

nen bieden voor bepaalde elementen/kunstwerken in

de openbare ruimte, waardoor de stempels herken-

baarheid en identiteit krijgen.

Voor alle inspanningen geldt dat een imagoverbetering

alleen tot stand kan komen met en door bewoners. Po-

sitieve verhalen van huidige en nieuwe bewoners van

Kanaleneiland zijn veel krachtiger dan alleen geplande

promotie-activiteiten.

STR

AK

S

23

blik. Zou dat te maken kunnen hebben met de ruime

opzet van de wijk, de openheid, het licht, de lucht en de

ruimte?

2012 OARK zone

2011 V2012 U MagelhaenNoord

2013 V2014 U MagelhaenZuid

2015 V2016 U AlexanderDe GroteNoord

2017 V2018 U AlexanderDe GroteZuid

2014 V2015 U

2010 V2011 U StanleyNoord

2012 V2013 U StanleyMidden

2014 V2015 U StanleyZuid

zomer 2014-16 opl. nieuw-bouw

2012 V 2013 U

2014 V 2015 U

2010 V2011 U 2012 OMarco PoloPlantsoen

zomer 2014 opl. scholencluster

zomer 2013 opl. voorzieningen-cluster

2012 V 2013 U

behoud of mee in scholencluster

zomer 2014opl. nieuwbouw

zomer 2016 opl. nieuwbouw

Nieuwbouw IKEA

2016 V2017 U Van Eechoud

24

Voorlopige, indicatieve planning

Wat Wanneer Totaalplanning in beeldAfmaken Krajicek Playground Begin 2010

Herinrichting Amsterdam-Rijnkanaalzone 2010-2012

Voorbereiden renovatie Marco Poloplantsoen 2010

Uitvoeren renovatie Marco Poloplantsoen 2011-2012

Verbetering hoofdstructuur

Wat WanneerVoorbereiden en uitvoeren stempel Stanley Noord 2010 en 2011

Voorbereiden en uitvoeren stempel Magelhaen Noord 2011 (overleg met VvE starten in 2010)* en 2012

Voorbereiden en uitvoeren stempel Stanley Midden 2012 en 2013

Voorbereiden en uitvoeren stempel Magelhaen Zuid 2013 (overleg met VvE starten in 2012)* en 2014

Voorbereiden en uitvoeren stempel Stanley Zuid 2014 en 2015 (binnenpleintjes 2011/2012)**

Voorbereiden en uitvoeren stempel A. de Grote Noord 2015 en 2016 (binnenpleintjes 2011)**

Voorbereiden en uitvoeren stempel van Eechoud 2016 en 2017 (binnenpleintjes 2010/2011)**

Voorbereiden en uitvoeren stempels A. de Grote Zuid 2017 en 2018 (binnenpleintjes 2010)**

*) tijdig overleg met de flateigenaren van de flats aan het Kanaal is noodzakelijk om hen te enthousiasmeren voor de aanpak

**) de corporaties willen niet wachten met opknappen van de binnenpleintjes in de laatste stempels, dus dat pakken zij al eerder op

Wat WanneerVoorbereiden en uitvoeren flat Amerikalaan 2012 - 2013

Voorbereiden en uitvoeren flat Afrikalaan 2012 - 2013

Voorbereiden en uitvoeren flat Aziëlaan 2014 - 2015

Voorbereiden en uitvoeren flat Rooseveltlaan 2014 - 2015

Aanpak woningen en directe woonomgeving binnen de stempels

Aanpak woningen en directe woonomgeving buiten de stempels

V = Voorbereiding

U = Uitvoering

O = Oplevering

25

Wat Wanneer Locatie Marco PoloplantsoenVoorbereiding nieuwbouw voorzieningencluster Heden

Marco Poloplantsoen

Tijdelijke verhuizing voorzieningen Marco Poloplantsoen Begin 2011

Start sloop/nieuwbouw voorzieningencluster Zomer 2011

Marco Poloplantsoen

Oplevering nieuwbouw voorzieningencluster Zomer 2013

Marco Poloplantsoen

Locatie AfrikalaanVoorbereiding nieuwbouw scholencluster Afrikalaan Heden

Verhuizing Rafaëlschool locatie Afrikalaan Zomer 2012

Start sloop/nieuwbouw scholencluster Afrikalaan Najaar 2012

Oplevering scholencluster Afrikalaan Zomer 2014

Verhuizing Joannes XXIII en Da Costa Zomer 2014

Voorbereiding nieuwbouw Fernandez- en Bontekoelaan Eind 2011

Start sloop/nieuwbouw Fernandezlaan en Bontekoelaan Eind 2014

Oplevering nieuwbouw Fernandezlaan en Bontekoelaan Zomer 2016

Locatie JC MaylaanVoorbereiding bouw scholencluster JC Maylaan Heden

Tijdelijke verhuizing noodlokalen Kaleidoskoop Eind 2013

Start sloop/nieuwbouw scholencluster JC Maylaan Begin 2014

Oplevering scholencluster JC Maylaan Eind 2015

Verhuizing Kaleidoskoop en Luc Stevens Eind 2015

Voorbereiding nieuwbouw achter Vasco da Gamalaan Begin 2013

Start sloop/nieuwbouw achter Vasco da Gamalaan Begin 2016

Oplevering nieuwbouw achter Vasco da Gamalaan Zomer 2017

Clustering voorzieningen en nieuwe woningbouw op vrijkomende schoollocaties

De tabel hierboven is een indicatie en wordt de komende tijd met de betrokken partijen nader uitgewerkt. Genoemde jaartallen staan daarom nog niet vast.

De maatregelen en projecten in de Aanpak Kanaleneiland worden uitgevoerd tus-

sen 2010 en 2020. Nog niet voor alle maatregelen in die periode is dekking.

Voor de uitvoeringsperiode 2010 tot en met 2014 zijn financiële middelen beschik-

baar om de openbare ruimte her in te richten bij vier van de acht ‘woon’stempels

in Kanaleneiland Zuid. Bij die herinrichting wordt de openbare ruimte aangren-

zend aan de doorgaande wegen meegenomen. Voor deze aanpak zijn 2 miljoen

euro ISV3-middelen beschikbaar. Tevens zijn er voor de renovatie van het Marco

Pololaan in 2011 en 2012 0,5 miljoen euro aan middelen beschikbaar gesteld van -

uit het Meerjarengroenprogramma.

Voor de investering in de openbare ruimte voor de periode 2015-2020 zal nog wor-

den gezocht naar dekking van de benodigde financiële middelen. Dit geldt zowel

voor de openbare ruimte binnen als buiten de stempels.

De corporaties zullen zelf zorgen voor de dekking van de benodigde financiële mid-

delen voor renovatie van hun complexen in de periode 2010-2020. Daarvoor zullen

ze eerst in overleg met de bewoners plannen uitwerken. Vervolgens zullen zij voor

de feitelijke uitvoering per complex nog een formele investeringsbeslissing nemen.

Het is de bedoeling dat de basisscholen in Kanaleneiland Zuid worden ver-

nieuwd, deels door vervangende nieuwbouw, in en aan het Marco Poloplantsoen.

De ambitie voor deze scholenclustering ligt hoog en er moet nog bekeken worden

in hoeverre deze ambitie ruimtelijk, programmatisch en financieel haalbaar is.

In samenhang met de vernieuwing van de basisscholen zal er ook een voorzienin-

gencluster in het Marco Poloplantsoen nieuw worden gebouwd. Daarbij gaat het

om Doenja, gezondheidscentrum, een tandarts, RK-kerk en seniorenwoningen.

De realisatie van deze voorziening betreft een samenwerking van particuliere ont-

wikkelingen.

Financiële paragraaf

Voor de projecten worden projectleiders aangesteld.

Per project vormt de projectleider een projectgroep

met vertegenwoordigers van gemeentelijke diensten

en corporaties die in het betreffende stempel bezit

hebben.

De samenwerking tussen gemeentelijke diensten is es-

sentieel om binnen de Aanpak combinaties te kunnen

maken tussen diverse programma’s. De uitvoering van

de Aanpak is een gedeelde verantwoordelijkheid van

StadsOntwikkeling (SO) en Stadswerken (SW). De Aan-

pak is immers voor een belangrijk deel een openbare

ruimte-opgave. Door samen de plannen uit te werken,

kunnen investeringsmiddelen van SO en SW worden

gebundeld. Het voorgaande geldt ook voor bijvoor-

beeld het Wijkbureau of de Dienst Maatschappelijke

Ontwikkeling. Verder is actieve deelname van Stads-

werken onmisbaar omdat investeringen in de openbare

ruimte alleen duurzaam zijn als deze ook goed kunnen

worden onderhouden.

Voor alle projecten wordt een enthousiasmerend parti-

cipatietraject ontwikkeld, waarin de projectleiders en

de ontwerpers samen optrekken met de bewoners en

andere toekomstige gebruikers, afhankelijk van het

type project. Interactieve ontwerpprocessen zijn on-

ontbeerlijk om ervoor te zorgen dat het uiteindelijke

resultaat door de buurt wordt toegeëigend. Daarmee

valt of staat het succes van de aanpak op langere ter-

mijn.

26

Voor de coördinatie van de aanpak blijft een ‘coördina-

tieteam’ aan zet met een vertegenwoordiger van SO

Programma’s en een van Bo-Ex. Dit coördinatieteam

rapporteert regelmatig over de voortgang aan pro-

grammateam en wijkraad en aan de Stuurgroep Utrecht

Vernieuwt van Bo-Ex en de gemeente.

Organisatie en participatie

De aanpak bestaat uit de volgende projecten. Daarbij

worden globale participatiesuggesties gedaan.

• Afmaken Krajicek Playground: een feestelijke sport-

activiteit ter gelegenheid van de oplevering én de

aftrap van Aanpak Kanaleneiland Zuid met aftrap

participatieproces renovatie Marco Poloplantsoen;

• Renovatie Marco Poloplantsoen: ontwerpateliers/

ontwerpsessies met verschillende beoogde toekom-

stige gebruikersgroepen; definitief ontwerp bespre-

ken met alle deelnemers en actieve bewoners;

• Aanpak woningen en directe woonomgeving: per

stempel bepalen hoe met de diverse bewoners (van

jong tot oud) wordt samengewerkt om te komen tot

eigen, herkenbare plannen voor de portiekflats, de

binnenstraten, de binnenpleintjes en de (tuinen van

de) eengezinswoningen; idem voor de enkele flats

buiten de stempels;

• Nieuwbouw scholenclusters en voorzieningenclus-

ter: nieuwbouwplannen ontwikkelen met de toe-

komstige gebruikers en in de ‘definitief ontwerp’ fase

voorleggen aan de omwonenden met bijzondere

aandacht voor de inrichting van de buitenruimte en

de routes tussen de locaties en de gebouwen;

• Nieuwe woningbouw in het hart van de buurt:

nieuwbouwplannen ontwikkelen met de beoogde

toekomstige bewoners en in de ‘definitief ontwerp’

fase voorleggen aan de toekomstige gebruikers van

de voorzieningen en de omwonenden;

• Nieuwbouw op de vrijvallende schoollocaties: on-

derzoeken welke locatie geschikt is voor CPO, per lo-

OR

GA

NIS

AT

IE

PR

OJE

CT

EN

PAR

TIC

IPAT

IE

catie tijdig gaan werven voor belangstellenden voor

Collectief Particulier Opdrachtgeverschap, de nieuw-

bouwplannen door de bewoners zelf laten ontwikke-

len, zorgen dat de definitieve ontwerpen worden

voorgelegd aan de omwonenden.

27

Kanaleneiland Zuid opfrissenHet is vakantietijd, begin augustus, en prachtig zomer-

weer. Ik zit op mijn balkon in Kanaleneiland Zuid en ge-

niet. Op het plein spelen wat kinderen op de speeltui-

gen, kinderen in alle kleuren en maten. De wat groteren

zitten gezellig te kletsen, jongens voetballen, alles zon-

der elkaar te hinderen. Dat klinkt vast vreemd voor

mensen die als je vertelt dat je op Kanaleneiland woont

wat misprijzend zeggen: ‘O, woon jij op het Kanalenei-

land!’

Ja, ik woon daar en al vanaf 1961. Op 1 december kwa-

men we er als jong gezin wonen, in het eerste rijtje wo-

ningen dat klaar was. We hebben er altijd met plezier

gewoond en dat doen we nog. We hebben de wijk zien

veranderen in de loop der jaren. De mooie rozenperken

verdwenen, de bevolkingssamenstelling veranderde.

Maar het bleef voor ons een prettige wijk om te wonen.

Het was leuk om een beetje op de hoogte te raken van

de achtergrond en gewoontes van mensen die uit an-

dere delen van de wereld komen.

Langzamerhand begon je echter te merken dat de wijk

er wat minder ‘fris’ begon uit te zien. Het groen werd

minder goed bijgehouden, de straten werden hobbelig,

het parkeren werd een probleem, we werden onderdeel

van een van de ‘prachtwijken’. Er werden verbeterings-

plannen gemaakt voor Kanaleneiland Noord en Cen-

trum, en uiteindelijk kwam ook Zuid aan de beurt.

De gemeente en Bo-Ex zetten een werkgroep op, be-

staande uit verschillende afdelingen van de gemeente,

wijkinstellingen, corporatievertegenwoordigers en be-

langstellende bewoners. Deze groep hield een inspec-

tietocht, legde de resultaten bij elkaar en sprak over

mogelijke maatregelen om de wijk ‘een opfrisbeurt’ te

geven. Dit gebeurde in de eerste helft van 2009. De ge-

meente heeft de vakantieperiode gebruikt om plannen

te maken en uit te werken. In september is de groep

nogmaals bijeengekomen en zijn de uitgewerkte plan-

nen besproken. Het is de bedoeling om met maatrege-

len te beginnen die duidelijk laten zien dat er wat ge-

beurt in de wijk. De medewerking van alle bewoners

zal het mogelijk maken de wijk weer net zo mooi te

maken als in de zestiger jaren!

Loek Olij, bewoonster Kanaleneiland Zuid

28

Oorspronkelijk plan Kanaleneiland (C.M. van der Stad, 1958)

ColofonDit is een uitgave van de gemeenteUtrecht, Bo-Ex, Portaal en Mitros

Projectteam Aanpak Kanaleneiland ZuidRolf van der Weide (Bo-Ex)Mechtild Linssen (StadsOntwikkelinggemeente Utrecht)Mark Kauw (StadsOntwikkeling gemeente Utrecht)

Met dank aanVollmer & Partners stedebouw en landschap | BouwhulpGroep advies en architectuurMakers Toolkit Kanaleneiland Zuid

Vormgeving Taluut, Utrecht

Versie April 2010, vastgesteld door de gemeenteraad