Emir CETİNKAYASözleşme, Araştırma ve İstatistik Müdürü

VOB ELEKTRİK VADELİ İŞLEM SÖZLEŞMELERİ

EYLÜL 2011

V.OSB ENERJİ ZİRVESİ26KASIM 2011 KKTC/GİRNE

İÇİNDEKİLER

• VOB Hakkında Genel Bilgi• Dünya’da Enerji Piyasaları ve İşlem Gören

Sözleşmeler• Türkiye Elektrik Piyasası Yapısı ve Gelişimi• VOB’da İşleme Açılan Elektrik Vadeli İşlem

Sözleşmelerine Genel Bakış• Sonuç

VOB Hakkında Genel Bilgi

Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsası (VOB) 4 Şubat 2005’te gonga ilk vuruşu Başbakanımızın yapmasıyla uzaktan erişimli elektronik bir Borsa olarak faaliyete geçti.

Geçen altı yıllık süre içerisinde artan işlem hacmi ve açık pozisyon sayısı ile VOB finansal sistemimizde kalıcı bir yer edindi.

Bu süre zarfında yatırımcılar VOB’un sunduğu birçok yenilikle tanışma fırsatı buldu.

VOB’da her türlü dayanak varlığın gelecek vadelerdeki fiyatları bugünden alınıp satılabilmektedir.

4 Şubat 2005, İzmir

VOB Hizmet Binası, İzmir

Gelecek Yönetiminde Start Verildi!

VOB Ortaklık Yapısı

TTüürrkiye Odalar ve Borsalar Birliği (TOBB)kiye Odalar ve Borsalar Birliği (TOBB) %25%25

İstanbul Menkul Kıymetler Borsası (İMKB)İstanbul Menkul Kıymetler Borsası (İMKB) %18 %18

İzmir Ticaret Borsası (İTB) İzmir Ticaret Borsası (İTB) %17%17

Yapı ve Kredi Bankası A.Ş.Yapı ve Kredi Bankası A.Ş. %6 %6

AkbankAkbank T.A.Ş. T.A.Ş. %6%6

VakVakııf f Yatırım Menkul Değerler A.Ş.Yatırım Menkul Değerler A.Ş. %6 %6

Garanti BankGaranti Bankası T.A.Ş. ası T.A.Ş. %6%6

İş Yatırım Menkul Değerler A.Ş.İş Yatırım Menkul Değerler A.Ş. %6 %6

Türkiye Sermaye Piyasaları Aracı Kuruluşlar BirliğiTürkiye Sermaye Piyasaları Aracı Kuruluşlar Birliği %6%6

İMKB İMKB TakasTakas ve Saklama B ve Saklama Bankankası A.Ş.ası A.Ş. %3 %3

Türkiye Türkiye SSiinai Kalknai Kalkıınma Banknma Bankası A.Ş. ası A.Ş. %1%1

VOB-Ülkemizde ilk AŞ Statüsünde Kurulan Borsadır.

Birçok Farklı Dayanak Varlık

DövizEuro/DolarJapon Yeni/Dolar

Kanada Doları/ABD Doları

EnerjiHam PetrolDoğal GazKalorifer Yakıtı

FaizHazine BonosuEurodolarEuroyen

EndeksDow JonesS&P 500Nasdaq 100

TarımsalPamukBuğdaySoya Fasulyesi

MetallerAltın

GümüşAlüminyum

HayvansalCanlı SığırSütTereyağı

Elektrik

VOB’da İşlem Gören Sözleşmeler

• Şu an itibariyle ülkemizde reel sektörün ve finansal piyasaların ihtiyaç duyduğu emtiaya ve finansal ürünlere dayalı 13 farklı vadeli işlem sözleşmesi Borsa’da alınıp satılmaktadır:

Döviz (Dolar/TL, Euro/TL, Euro/Dolar)

Hisse Senedi Endeksi (İMKB 30-100 Endeksi, Fark Endeksi)

Faiz (Gösterge) Emtia (Pamuk, Buğday, Altın,

Dolar/Ons) Baz Yük Elektrik Canlı Hayvan

Yıllar İtibariyle Toplam İşlem Hacmi (TL)

2011 yılı ilk on ayında yıllık toplam işlem hacmi 2010 yılı toplam işlem hacminin %87’sine ulaşmıştır.

Aylık bazda günlük ortalama işlem hacmimiz 2011 yılının Ekim ayında 1.9 milyar TL civarındadır.

VOB-İMKB İşlem Hacmi Oranı

Ekim 2011 itibarıyla VOB işlem hacminin İMKB işlem hacmine oranı %80’dir. 2010 yılında bu oran ortalama %71 olarak gerçekleşmiştir.

VOB Endeks-30/İMKB Endeks-30 Aylık İşlem Hacmi Oranı

Ekim2011 itibarıyla VOB Endeks-30 sözleşmeleri işlem hacminin İMKB Endeks-30 işlem hacmine oranı %113’tür. 2010 yılında bu oran ortalama %132 olarak gerçekleşmiştir.

Dünya Türev Borsaları Sıralaması(Ocak-Haziran 2011)

Kaynak: Futures Industry Association

İşlem Teminatları

ÜYELERİMİZ

Halen VOB’da faaliyet gösteren üye sayısı 99 olup web sitemizden üye bilgilerine erişilebilir.

Reel Sektör için VOB’un Önemi

• Ülkemizde faaliyet gösteren OSB’ler üretim üsleridir.• OSB’lerde faaliyet gösteren kurumlarımız açısından geleceğe

yönelik fiyatların bilinmesi ve risk yönetimi önem arz etmektedir.

• VOB’da işlem gören, döviz, emtia ve elektrik sözleşmeleri bu amaçla tüm reel sektör firmalarınca kullanılabilir.

• VOB bu kapsamda her türlü işbirliğine açıktır. • İTKİB ve EİB ile benzer işbirliği yapılmaktadır.

TÜRKİYE ELEKTRİK PİYASASI

Elektrik Piyasasının Gelişimi

Elektrik Piyasası Önemli Gelişmeler

• Elektrik Piyasası Kanunu (2001) Çıkarılması• Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu Kurulması• DUY Yönetmeliğinin yayınlanması• 2006-2009 arası gün öncesi planlama ve dengeleme güç piyasasına geçiş.• 2009’dan bugüne uygulanan piyasa yapısı• 2011 Aralık Ayı itibariyle geçilecek yeni yapı.

Elektrik Piyasasında Ticaret

Elektrik Piyasası• 2010 yılında hacminin piyasalara dağılımı:

*Kaynak: EPDK

Elektrik Piyasası• Elektrik piyasası şematik gösterimi:

*Kaynak: EPDK

Elektrik PiyasasıÖzelleştirmeler• Dağıtım özelleştirmeleri

Türkiye 21 dağıtım bölgesine ayrılmıştır.Dokuzunun özelleştirmeleri tamamlanmıştır.

• Üretim özelleştirmeleri52 Hidro Elektrik Santrali özelleştirme kapsamına alınmıştır.

Elektrik PiyasasıGün Öncesi Planlama’dan Gün Öncesi Piyasası’na Geçiş• 14 Nisan 2009 tarih ve 27200 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Dengeleme ve

Uzlaştırma Yönetmeliği ile TEİAŞ tarafından işletilen Gün Öncesi Planlama’nın Gün Öncesi Piyasası’na dönüşmesi düzenlenmiştir.

Önemli Farklar:• Tüketim tarafı sisteme alış/satış teklifi verebilecek• Teklif bölgeleri uygulamasına geçilecek• SGÖF yerine Kısıtsız Piyasa Takas Fiyatı (KPTF) hesaplanacak

ELEKTRİK VADELİ İŞLEM SÖZLEŞMELERİ

Amaçlar

Fiyat riski yönetimi ihtiyacına cevap vermek

Geleceğe ilişkin beklentilerin fiyatlara yansımasını sağlamak

PiyasalaşmaVadeli İşlem Sözleşmeleri

Fiyatların Dünü, Bugünü ve Geleceği

Bugün

Geçmiş Gelecekte ?

Geçmiş ve anlık fiyatları biliyoruz. Ya gelecekteki fiyatları nasıl bileceğiz ?

VOB Elektrik Vadeli İşlem Sözleşmeleri

• 26 Eylül 2011 tarihinde Nakdi Uzlaşmalı Baz Yük Elektrik vadeli işlem sözleşmeleri borsamızda işlem görmeye başladı.

• Pik Yük Elektrik vadeli işlem sözleşmesi için hazırlıklarımız tamamlandı, yakında işlem görmeye başlayacak.

• Fiziki Teslimatlı vadeli işlem sözleşmeleri için altyapı ve çalışmalarımız tamamlandı, TEİAŞ ile işbirliği içerisinde teslimat süreci tanımlanabilir.

Sözleşme Kodu

• 612F-ENELCBAZ1211Futures(Vadeli İşlem Sözleşmesi)

Aralık Vadeli sözleşmeleri Enerji Elektrik

Vade ayı 2011Baz Yük

VOB Fiyat Ekranı

Şeffaf Veri Paylaşımı: Dünya’dan Örnekler

• EEX Transparency Platform

Şeffaf Veri Paylaşımı: Dünya’dan Örnekler

• Reuters Enerji Piyasası Platformu

Yurt Dışı Borsalarda İşlem Gören Elektrik Sözleşmeleri

Borsa Nakdi Uzlaşma Fiziki Teslimat

ICE NASDAQ OMX RTS (Rusya) ASX (Avustralya) CME-NYMEX APX (Amsterdam) PXE (Prague) EEX

VOB BAZ YÜK ELEKTRİK VADELİ

İŞLEM SÖZLEŞMESİ

BAZ YÜK Elektrik Vadeli İşlem SözleşmesiÖzellikleri

Sözleşme: Baz Yük Elektrik SözleşmesiDayanak Varlık: Dayanak varlık, vade ayının her bir saati için TEİAŞ tarafından açıklanan Sistem Gün Öncesi

Fiyatları’ndan (SGÖF) hesaplanan basit aritmetik ortalamadır.Gün Öncesi Planlama’dan Gün Öncesi Piyasası’na geçildiğinde, dayanak varlık, vade ayının her bir saati için TEİAŞ tarafından açıklanan Kısıtsız Piyasa Takas Fiyatları’ndan (KPTF) hesaplanan basit aritmetik ortalama olacaktır.

Sözleşme Büyüklüğü: Vade ayındaki saat sayısı x 1 MWh Vade Ayındaki Saat Sayısı: Vade ayındaki gün sayısı x 24Sözleşme büyüklüğü vade ayındaki gün sayısına ve yaz saati/kış saati uygulamasına göre değişkenlik gösterir.

Fiyat Kotasyonu: 1 MWh elektrik enerjisinin TL değeri virgülden sonra iki basamak olarak ifade edilir (Örnek: 121,25)

Minimum Fiyat Adımı: 0,01

BAZ YÜK Elektrik Vadeli İşlem SözleşmesiTaslak Özellikleri

Sözleşme: Baz Yük Elektrik SözleşmesiVade Ayları: Yılın bütün ayları

(Aynı anda içinde bulunulan ay ve bu aya en yakın üç vade ayına ait sözleşmeler işlem görür.)

Uzlaşma Şekli: Uzlaşma, vade sonunda nakdi uzlaşma yöntemi ile yapılır.

Günlük Uzlaşma Fiyatı: İşlem gören diğer sözleşmelerle aynıdır.

Son Uzlaşma Fiyatı: Vade ayının her bir saati için TEİAŞ tarafından açıklanan Sistem Gün Öncesi Fiyatları’ndan (SGÖF) hesaplanan basit aritmetik ortalama son uzlaşma fiyatıdır.Gün Öncesi Planlama’dan Gün Öncesi Piyasası’na geçildiğinde, vade ayının her bir saati için TEİAŞ tarafından açıklanan Kısıtsız Piyasa Takas Fiyatları’ndan (KPTF) hesaplanan basit aritmetik ortalama son uzlaşma fiyatı olur.Yukarıdaki yöntemlerle belirlenen vade sonu uzlaşma fiyatı en yakın fiyat adımına yuvarlanır.

BAZ YÜK Elektrik Vadeli İşlem SözleşmesiTaslak Özellikleri

Sözleşme: Baz Yük Elektrik SözleşmesiSon İşlem Günü: Vade ayının son iş günüdür. Yurt içi piyasaların resmi tatil nedeniyle yarım gün olması durumunda

son işlem günü bir önceki iş günüdür.

Vade Sonu: Her vade ayının son günü. Vade ayının son günü bir iş günü değilse; sözleşmenin vadesi, vade ayının son gününü izleyen ilk iş günüdür. Yurt içi piyasaların resmi tatil nedeniyle yarım gün olması durumunda sözleşmenin vadesi bir sonraki iş günüdür.

Başlangıç Teminatı: 12.000 TL

Günlük Fiyat Hareket Limiti:

Baz fiyatın +/-%10’u

Pozisyon Limiti: Mutlak pozisyon limiti 2.000, oransal pozisyon limiti %10’dur.

Sözleşme Büyüklüğü

• Aylara Göre Baz Yük V.İ.S Büyüklükleri:

AY Gün Sayısı Toplam Saat SayısıOcak 31 744

Şubat 28 672

Şubat - Artık Yıl 29 696

Mart* 23 31 743

Nisan 30 720

Mayıs 31 744

Haziran 30 720

Temmuz 31 744

Ağustos 31 744

Eylül 30 720

Ekim** 25 31 745

Kasım 30 720

Aralık 31 744

SPOT PİYASA VERİLERİ

• TEİAŞ-PMUM sitesinden fiyat verilerine erişilebilmektedir.

SPOT PİYASA VERİLERİ

• Gün Öncesi Planlama Fiyatlarının Günlük Ortalamaları:

SPOT PİYASA VERİLERİ

• Gün Öncesi Planlama Fiyatlarının Günlük Değişimi:

SPOT PİYASA VERİLERİ

• Gün Öncesi Planlama Fiyatlarının Günlük Değişimi:

GELECEKTE• VOB-Baz Yük Vadeli İşlem Sözleşmelerinin başarılı olması ile birlikte;• VOB- Pik Yük Vadeli İşlem sözleşmelerinin işleme açılması,

• VOB- Baz Yük ve Pik Yük Vadeli İşlem Sözleşmelerinin 12 vade ayına kadar vade yapısının uzaması,

• Elektrik vadeli işlem sözleşmelerinde basamaklandırma sisteminin oluşturulması,

• Fiziki teslimatlı elektrik vadeli işlem sözleşmelerinin işleme açılması…

TEŞEKKÜRLER…ecetinkaya@vob.org.tr