argunyildiran.files.wordpress.com · web view''cello'' (çello) yaylı...
TRANSCRIPT
ÜNİTE PLANI
Ünitenin Adı : Barok ve Klasik dönem çalgıları
İçerik : Barok ve Klasik dönem enstrumanlarını tanıma ve enstrüman seslerini ayırt edebilmeyi öğrenmeyi amaçlar.
Sınıf : 10.sınıf
Süre : 1 ders saati (40 dakika)
Hedefler
1. Barok ve klasik dönem enstrümalarını tanımayı hedefler. (bilişsel)2. Barok ve klasik dönem enstrümanlarını ayırt edebilme ve enstrümanların bulunduğu
eserlerde seçiçi olabilme.(duyuşsal)3. Barok ve klasik dönem enstrümanlarının kullanımlarını gözlemleme. (psikomotor)
Amaç ve Gerekçe
1. Barok ve Klasik dönem çalgıları hakkında bilgi edinebilmek.2. Enstrümanların çalışma mekanizmaları ve nasıl çalındıkları hakkında bilgi edinebilmek
Araç ve Gereç
1. Barok ve Klasik müzik enstrümanlarının resimleri.2. Barok ve Klasik müzik enstrümanlarının ses kayıtları.
1. Barok Dönem Enstrümanları
1.1 Klavsen
Resim 1.1
Piyanonun atası olan bir enstrüman olarak bilinmekle beraber; piyano ile tek benzer yanı,
iki enstrümanın da klavyeli çalgılar olmasıdır. Fakat mekanizma, ses rengi ve çalış tekniği
yönünden birbirinden farklılıkları bulunmaktadır. Klavsen telleri bir mızrap ile çekerken,
piyanonun çekiçleri tellere vurur. Bu da piyanonun kimi zaman vurmalı çalgılar kategorisine
girmesine neden olur. Piyano mekanizmasında tuşa vuruş şiddeti çekicin tele vuruş şiddetini
belirlediğinden ses şiddeti kontrol edilebilir. Klavsende ise böyle bir özellik yoktur ve tuşa
nasıl basılırsa basılsın ses yüksekliği değişmez.
Klavsen için Bach, Mozart, Haydn, Händel gibi birçok besteci önemli eserler yazmıştır.
Ayrıca Klavsen solo enstrüman olarak kullanılmasının yanında özellikle Barok dönem
orkestralarında klavyeli çalgı olarak dikkat çekmektedir.
1.2 Org
Resim 1.2
İsmini latince "Organum"dan alır, Orgda Ses, körükle verilen havanın tahta veya metal
borulardan geçerken üflemeli çalgılarda olduğu gibi içerdeki hava sütunlarını titreştirmesiyle
elde edilir. Klavyeli ve pedallı bir enstrumandır. Değişik ses tonları ve notalar piyanoda
olduğu gibi tuşlarla denetlenir. En çok bilinen türü kilise orgudur.
Enstruman, klavyedeki tuşlar basılı kaldığı sürece ses verir. Beş katlı bina yüksekliğinde orglar
bulunmaktadır. Batı klasik müzik tarihinin en eski enstrumanlarından biri olan org, önceleri
daha çok hristiyanlık ile bağlantılıydı.
İlk yapımı çok eski yüzyıllara uzanmaktadır (MÖ 150-200)
Uzun süre kilise müziğinde kullanılan bu çalgı, sonraları dindışı müziğin de en yetkin çalgıları
içinde yer almıştır. Kilise orgcusu olarak çalışan büyük besteciler sayesinde, org için çok güzel
yapıtlar oluşturulmuş, sayıları binleri aşan bir org dağarı doğmuştur. Laurens Hammond' un
elektrikli orgu yapmasıyla, en kullanışlı biçimine ulaşmıştır.
1.3 Lavta
Resim 1.3
İlk çağda Sümerler, Mısırlılar, Babilliler, Romalılar ve Yunanlarda bu sazın ilkel şekline
rastlandı. Daha sonraları Araplar tarafından geliştirildi ve Endülüs Emevileri Dönemi'nde
İspanyollara, oradan da batıya yerleşti.
Türk müziğine 18. yüzyılda girdi. Tamburi Cemil Bey lavtayı bağa mızrapla çalarak yeni bir
özellik getirdi. Bu dönemde incesaz gruplarına alındı ancak, 19. yüzyılda popülerliğini yitirdi.
Bugün nadiren de olsa Barok müzikte ve Klasik Türk müziğinde kullanılmaktadır. Ud’a çok
benzer. Farkları, gövdesinde uda göre daha az dilim bulunması ve perdeli olmasıdır. Ud’ta
perde yokken lavtada yirmi altı tane perde aralığı bulunmaktadır. Akdeniz lavtasının çifterli
takılan sekiz tane teli vardır. Bazı lavta yapımcıları en üstteki teli kaldırarak yedi telli ve yedi
burgulu lavta üretirler. Barok lavtanınsa yine çifterli takılan on bir teli vardır. Ahenk tellerinin
de eklenmesiyle tel sayısı arttırılabilir. Sazın atası olarak nitelendirilmektedir.
Akdeniz lavtası bağa mızrapla veya plastik mızrapla çalınır. Bağa mızrapla
çalındığında tambura çok yakın bir ses elde edildiği için Türk müziğindeki gelişimi olumsuz
etkilemiştir. Barok lavta sağ elin baş ve işaret parmaklarıyla teller çekilerek çalınır. Ayrıca
lavta çalan kişiye lavtavi denir.
1.4 Barok Flüt
Resim 1.4
Günümüzün flütünde canlı sesler elde etmek için genellikle metal malzeme kullanılır.
Fakat barok dönemde dolgun ve yumuşak ses renklerini elde etmek amaçlı tahta malzeme
tercih edilmiştir. Alman çalgı yapımcısı Boehm, daha temiz ve canlı seslere ulaşabilmek için
enstrümanda değişiklikler yapmıştır. Böylece flüt teknik bakımdan geliştirilerek modern
kimliğini kazanmıştır. Tahta üflemeliler arasında sayılmasının nedeni ses renginin diğer tahta
üflemelilerle çok iyi kaynaşması, köken ve stil bakımından da uyum sağlayabilmesindendir.
Barok dönemde flüt, gelişiminin büyük kısmını tamamlamıştır. Günümüzdeki gibi üç
parçadan oluşmaktadır. Barok dönemin ortalarına doğru yedinci delik de flüte eklenmiştir.
Böylelikle majör ve minör gamlar dışındaki diğer gamları çalma olanağı da elde edilmiştir.
Bununla birlikte flüt hem daha iyi akord edilebilir hale gelmiş hem de daha geniş bir ses
aralığına sahip olmuştur.
18. yüzyılın başı flütün en parlak dönemi olmuştur. Bu dönem flütün altın çağı olarak
bilinir.
1.5 Keman (Viyolon)
Resim 1.5
Viyola ve viyolonselin de bulunduğu violin ailesinin en yüksek tondan çalan, en küçük
üyesidir. Dört teli vardır. Akord sesleri pesten tize sol, re, la ve mi'dir.
Keman yayına arşe denir. Arşede yapay ya da gerçek at kılının yanı sıra ham misina olarak
adlandırılan bir madde de kullanılabilir. Ayrıca yayını düzgünleştirmek ve sesi güzelleştirmek
amacıyla arşeye reçine adı verilen madde sürülür. Reçine bala benzeyen sarı renkli katı çam
sakızından üretilen bir maddedir.
Uzunluğu 60 cm'dir. Yayla çalınan telli bir çalgıdır.
Keman gibi yaylı enstrümanların kökeni, Orta Asya göçebe atlı kültürlerinden
gelmektedir; Kazak Kopuzu buna misal olarak gösterilebilir. Tüm bu enstrümanların yayları
günümüzde de olduğu gibi at kılından yapılır. Bu müzik aletleri, Orta Asya'dan İpek
Yolu aracılığıyla, Çin'e, Hindistan'a ve Orta Doğu'ya yayılmıştır. Orta Doğu'da Bizans, lir adı
altında ilkel bir keman çeşidi geliştirmiştir. Günümüz anlamdaki keman ilk olarak 14.yüzyılda
Kuzey İtalya'da ortaya çıktı. 16.ve 17. yüzyıldaki Keman yapım ustaları Nicolo Amati, Paolo
Maggini, Giuseppe Guarneru, Antonio Stradivarius Keman'a son şeklini vermişlerdir. Keman
asıl biçimi korumakla birlikte 19. yüzyılda bazı değişikliklere uğradı. Çağdaş kemanda gövde
ve sap daha uzun, köprü daha yüksektir.
2. Klasik Dönem Enstrümanları
2.1 Piyano (Pianoforte)
Resim 2.1
Tuşlu bir çalgıdır. Piyanoda ses, teller vasıtasıyla elde edilir. Piyanonun tuşlarına
basıldığında içindeki tahta çekiç tellere vurarak sesi oluşturur. Tahta çekicin tellere
vurmasından dolayı piyano vurmalı müzik aleti sanılır. Piyano klasik ve caz müzikte yaygın
olarak kullanılır
Akustik piyanolar genellikle ses tahtasını ve metal telleri çevreleyen aynı zamanda
koruyan ahşap kasadan oluşmakla birlikte 88 tuşa (52 beyaz tuş, 36 siyah tuş) sahiptir.
Piyano, tuşlarına basıldığında içerisindeki teller aracılığıyla ses çıkarır, tuş bırakıldığında ise
teller damper (titreşim azaltan parça) yoluyla susturulur. Fakat pedallar yardımıyla tuşlardan
parmaklar kaldırmasına rağmen sesi uzatmak mümkündür.
Piyanoda herhangi bir tuşa bastığımızda keçe ile kaplanmış çekiç o tuşa ait tellere vurur,
ardından geri gelir ve çekiç eski konumuna gelmesine rağmen teller titreşmeye devam eder.
İlk piyano 1700'lü yıllarda İtalya, Floransa'da Bartolomeo Cristofori tarafından yapıldı.
Öldüğü 1732 yılına dek 20 civarında piyano üretti.
Piyano büyük bestecilerin en yakını olmuştur, dolayısıyla bu çalgı için verilen bestelerin sayısı
ciltler tutar. "Piyanistler, diğer çalgıları çalanlara nazaran, çıkaracakları sesleri piyano
üzerinde hazır bulurlar" gerekçesiyle, küçük yaştan (altı-on) başlayarak, öğrenebilecek
çalgılardan birisidir. Hatta günümüzde çok daha küçük yaşlara yönelik piyano eğitimi
verilebilmektedir.
2.2 Klarnet
Resim 2.2
Klarinetin gövdesi silindir biçimindedir. Kalak bölümü ise obuanın kalağına oranla daha
geniştir. Dikkatlice yontulup biçimlendirilen bu kamış parçası, ağızlık üzerine takılır. Çalıcının
nefesi ile titreşime geçirilen kamış, boru içindeki havayı titreşime geçirerek ses elde
edilmesini sağlar. Çalıcının sol eli yukarıda, sağ eli ise aşağıda olmak üzere az bir eğimle yere
doğru tutulur.
Klarnet tarihi 19. yüzyılda Chalumeau (Şalümo) adıyla orkestralarda icra edilen bu nefesli
saz klarnetin atasıydı. Fransızcadan gelen bu isim nefesli sazların genel adıydı. Aynı yüzyılda
Denner adlı çalgı yapım ustası Şalümo’yu geliştirerek bugünkü sisteme doğru ilk adımı
atmıştır. 18. yüzyılda keşfedilen enstrümanın orkestraya dâhil edilmesi 1750 yılında
olmuştur. 1800’lü yıllarda klarnetin oda orkestralarında yaygınlaşmasında Mozart’ın rolünün
büyük olduğu bilinmektedir. 1840 yılında ses sistemleri için metal tuş mekanizması flüt ve
obua’da olduğu gibi klarnette de kullanılmıştır 1900- 1925 yılları arasında klarnet artık radyo
ve stüdyo kayıtlarında önemli yer tutmaya başladı. Perde sistemlerinin esas amacı akustiğin
daha kaliteli elde edilmesi yönünde idi. klasik, caz ve pop orkestralarının vazgeçilmez nefesli
sazı olarak bugün konservatuvarlarda eğitim metotlarında ve müzik literatüründe yerini
almıştır.
2.3 Cello (Viyolonsel)
Resim 2.3
Viyolonselin tarihsel gelişiminin, 11. veya 12. yüzyılda Avrupa’da ortaya çıkan, yaylı çalgılar
ailesi olarak bilinen viol’lerden oluştuğu kabul edilmektedir.
''Cello'' (çello) Yaylı çalgılar (violin) ailesinin bas enstrümanı olan viyolonsel, 16. yüzyılın
başında, değişik ölçüler ve ses aralığına sahip olarak yaylı çalgılar ailesinin (6 telli eski tarz
viyolonsel) olarak bilinen bir üyesi olarak ortaya çıkmış; yaylı çalgılar ailesindeki yerini alması
hemen hemen bir yüzyılı bulmuştur. Viyolonselin o dönemlerde bas ses ihtiyacını karşılamak
için ortaya çıktığı söylenebilir. Günümüzdeki en eski viyolonsel 1572 yılında bilinen en eski
lüthiyer olan Andre Amati tarafından yapılmıştır. Amati, çalgıya ilk modern şeklini ve kendi
ismini vermiştir Viyolonselin tarihçesi keman ve viyoladan pek farklı değildir. 16. yüzyılın
başlarında ortaya çıkan ve 17. yüzyılda da topluluk çalgısı olarak kullanılan viyolonsel, daha
sonra solo çalgı olarak icra edilmeye başlanmıştır. Viyolonsele büyük besteciler de özel ilgi
göstermişler ve solo olarak viyolonsel için eserler bestelemişlerdir. Hemen hemen bütün
trio, kuartet, kantat ve daha büyük oda müziği topluluklarında yer alır. Bestecilerin tını olarak
ilgi gösterdiği ve orkestralarda bas niteliği ve ses tınısı ile aranılan çalgı olmasına sebep
olmuştur.
2.4 Obua
Resim 2.4
Nefesli çalgılar ailesinden bir müzik aletidir. Obua, ağız ve hava basıncıyla çalınır.
Ahşaptan yapılan Obua'nın üretiminde genellikle abanoz ya da gül ağacı tercih edilmekle
birlikte şimşir ve sedir ağaçları da kullanılmaktadır. Diğer ahşap nefesli çalgılarla
karşılaştırıldığında obua daha derinlemesine bir ses verir. Orkestralarda akort işlemi
için la sesi obuadan alınır. Mezzosopranodan sopranoya uzanan bir yelpazede yer alır.
Notaları sol anahtarı ile yazılır.
Obua, 18. yüzyılda çoğu orkesra bu enstrümanı bünyesine katmaya başlamıştı. Tarih
boyunca bazı besteciler, obua için solo eserler bestelediler. Bunların arasında, George
Frideric handel, Joseph Haydn, Wolfgang Amadeus Mozart ve Ludwig Van Beethoven vardır.
Klasik dönemde tuş sayısı artarken, çapı giderek daralan bu enstrümana D♯, F, and G♯
notaları eklendi.
Viyana döneminde, özgün obua çap ve ton özellikleri çok az değişim göstererek
günümüze kadar korunarak geldi.
2.5 Fagot
Ahşap nefesli çalgıdır. Fagot, çift kamışlı ve tek parçalı bir enstrüman olan Curtal'dan, 16.
yüzyıl'da Avrupa'da türemiştir. Akçaağaç ahşabı ve metal borudan yapılan fagotun uzunluğu
1,3 metre, borunun açılmış haliyle 2,5 metredir. Dört parçanın birleşmesinden oluşur.
Kalak
Çizme. (çift borulu bölüm)
Bas. (veya Uzun)
Tenor.
Çizme bölümü en alttadır. Çizmenin içi yan yana oyulmuş ve alttan birbirine "U" şeklinde
bağlanmış iki borudan oluşur. Bas bölümün üstüne de kalak eklenir. Kalak bölümünün en
üstüne "S" şeklinde kıvrılmış metal bir boru takılır. "Es borusu" denilen bu borunun ucuna da
çift kamışlı ağızlık takılır. Günümüzde genellikle iki sistem vardır. Alman Heckel (Heykel
okunur) sistemi ve FransızBuffet (Büfe okunur) sistemi. Alman sistemi fagotlar daha
yaygındır. Fagot aktarımsız bir çalgıdır. Nota üzerinde yazılan sesleri çıkarır. Kalın sesleri için
Fa anahtarı, ince sesler için Do anahtarı kullanılır.
ÖN TEST
Adı – Soyadı: Sınıfı:
Öğrenci No: Tarih:
Aşağıdaki soruları doğru, yanlış kutucuklarının birini inceleyerek cevaplayınız.
1- Müzikte Barok dönem 1650-1750 yılları arasında sürmüştür.
Doğru _____ Yanlış _____
2- Klasik dönem, Barok dönemden sonra gelir ve W. A. Mozart dönemin en önemli bestecilerindendir.
Doğru _____ Yanlış _____
Aşağıdakilerden doğru olanı işaretleyiniz.
3- Aşağıdakilerden hangisi Barok dönemde sıkça kullanılmış bir enstrümandır?a) Klasik gitarb) Bağlamac) Klavsen
4- Aşağıdakilerden hangisi üflemeli bir çalgı değildir?a) Obuab) Klarnetc) Çello
5- Aşağıdaki kelimelerin anlamlarını yazınız?
Orkestra:Akort:Arşe:
SON TEST
Adı – Soyadı: Sınıfı:
Öğrenci No: Tarih:
Aşağıdakilerden doğru olanı işaretleyiniz.
1- Aşağıdaki enstrümanlardan hangisi klavyeli ve pedallı bir enstrüman değildir?a) Klavsenb) Piyanoc) Obuad) Org
2- Aşağıdaki enstrümanlardan hangisini çalabilmemiz için kamışa ihtiyacımız vardır?a) Flütb) Kemanc) Klarnetd) Lavta
3- Aşağıdaki bilgilerden yanlış olanı işaretleyiniz.a) Lavta çalan kişiye “lavtavi” denir.b) J. S. Bach klavsen için birçok eser yazmıştır.c) Keman gibi viyola ve viyolonsel de viol ailesinin üyeleridir.d) Fagot üflemeli bir çalgı değildir.
4- Klarnet kaç parçanın birleşmesiyle oluşur?a) 2b) 3c) 5d) Tek parçadır.
5- Piyano hangi yıllarda icat edilmiştir?a) 1600b) 1700c) 1453d) 2000
DEĞERLENDİRME KRİTERİ
- Üflemeli , telli ve yaylı çalgıların dönemlerini ayırt edebilme : 20
- çalgılara ait genel tarih bilgisine sahip olma :20
- Dinletilen çalgıların dönemlerini söyleyebilme :20
- Dinletilen çalgıları tahmin edebilme :15
- Sınıfta yapılan tartışmalara katılma :15
- Derse hazırlıklı gelme :10
Adı – Soyadı :
Sınıfı :
Öğrenci No :
Tarih :
ESTETİK SORULARI
1- Örneklenen çalgılardan hangisini icra edebilmek isterdiniz ?
2- Barok ve Klasik dönem çalgılarından hangisi sizleri daha çok etkiledi iki dönemden de birer çalgı seçiniz ?
Adı – Soyadı :
Sınıfı :
Öğrenci No :
Tarih :
SANAT TARİHİ SORULARI
1- Anlatılan çalgıların hangisi türk müziğinde çalım tekniği değişime uğrayıp kullanımıştır ?
2- Kemanın modern şekli hangi yüzyıllarda verilmiştir?
ÖĞRETİM SÜRECİ
Öğretmenin hazırlığı
- Anlatılacak konuyla ilgili görseller hazırlamak.
- Anlatılacak konuyla ilgili ses kayıtları getirmek.
- Slaytla anlatım yapılacak ise teknolojik aletleri kontrol etmek ( projeksiyon,bilgisayar)
Öğrencinin hazırlığı
- Derse girmeden önce ders ile ilgili hazırlık yapmak.
- Öğrenci herhangi bir enstrüman çalıyor ise derse enstrümanı ile gelmek.
Güdüleme
- Powerpoint ile konuyu anlatmak.
- Müzik çalar kullanarak örneklenen eserleri dinletmek.
- Ön test ve son test sorularının uygulanması
- Öğrenciye ders ile ilgili sorular sormak.
- Öğrenci herhangi bir enstrüman çalıyor ise icra etmesini sağlamak.
SÖZ DAĞARCIĞI:
Klavye: Piyano, org gibi çalgılarda tuş şişteminden oluşan bölüm.
Ud: İri karınlı, kısa saplı,6 telli olup mızrapla çalınan türk müziği çalgısıdır.
Mızrap: Telli çalgıları çalmaya yarayan, kemik, maden, plastik veya özellikle kiraz ağacından yapılan alet.
Akord: Bir çalgıyı, uyumlu ve doğru ses vermesi için ayarlama işi.
Majör: Bir makam, bir akor ya da bir aralığın oluşma biçimi
Minör: Bir makamın, bir akorun, bir gamın ya da bir aralığın özelliği.
Entonasyon: Sesi yönlendirme ve tonlama anlamlarını karşılamaktadır.
Arşe: Yaylı çalgıların icrasında kullanılan ahşaptan olup at kuyruğu takılan yay.
Reçine: Arşenin at kuyruğu bölümüne sürülüp telin titreşim gücünü arttıran çam sakızından yalpılan madde.
Köprü: Yaylı enstrümanların tellerinin ayakta ve gergin kalmasını sağlayan ahsap ayaklık.
Bek: Klarnette kamışın takıldığı, nefesin ilk aktarım aparatı.
Barel: Klarnet barili (fıçı) üst gövde ile beki birleştiren ve aynı zamanda klarnet bekinden gelen titreşimleri sese dönüştüren parçasıdır.
Kalak: Nefesli enstrümanlarda nefesin çıkış noktası olan , sesin genişlemesini sağlayan enstrumanların son eklentisi.
Lüthiyer: enstrüman yapımcısı.
S Borusu: fagotun kamışının takıldığı, nefesin ilk aktarım aparatı.
Hautbois: Obua.