Blok 1

KA-18 Het begin van de Europese overzeese expansie

KA-19 Het veranderende wereldbeeld van de Renaissance

(par. 1)

1 Waardoor kwam er aan het einde van de Middeleeuwen verandering in het wereldbeeld?

- Door de reizen naar Azië en verslagen erover van Willem van Rubroek en Marco Polo

- Door de ontdekkingstochten van Portugese en Spaanse ontdekkingsreizigers

2 Om welke redenen gingen de Portugezen de kust van Afrika verkennen?

De Portugezen zochten bondgenoten tegen de moslims. Ook hoopten ze een zeeweg te vinden naar Azië. Dan hoefden ze zijde en specerijen niet meer van de moslims te kopen.

3 Welke belangrijke ontdekkingen van de Portugezen droegen bij aan de verandering van het wereld-beeld?

- In 1488 bereikten de Portugezen de zuidelijkste punt van Afrika.

- In 1498 bereikten drie Portugese schepen onder leiding van Vasco da Gama India. Zo hadden de Portugezen de zeeweg naar Azië ontdekt.

- In 1519-1521 bereikte de Portugees Magelhaen in westelijke richting varend Azië.

4 Welke belangrijke ontdekking in naam van de Spaanse koning en koningin droeg bij aan de verande-ring in het wereldbeeld?

In 1492 ontdekte Columbus in opdracht van de Spaanse koning en koningin Amerika, hoewel nog zo’n twintig jaar (tot de reis van Magelhaen) werd gedacht dat hij Azië overzee had bereikt.

5 Wat hield de overzeese expansie van de Spanjaarden en van de Portugezen in de 16de eeuw in?

- De Spanjaarden stichtten een groot koloniaal rijk in Midden- en Zuid-Amerika, waarin zij zilvermijnen en plantages aanlegden.

- De Portugezen stichtten op verschillende plaatsen in Azië, vooral aan de kusten van India, factorijen (handelsposten). Van daaruit werd handel gedreven met de inheemse bevolking. Ook stichtten zij Brazilië als kolonie.

6 Wat waren de gevolgen van de Europese expansie voor de bevolking van Amerika en van Afrika?

- Veel Indianen werden verdreven, gedood of gedwongen voor de Europeanen te werken. Veel anderen kwamen om door voor hen onbekende ziekten.

- Als arbeidskrachten voor de Amerikaanse plantages werden slaven uit Afrika gehaald.

7 Waaraan dankten de Europeanen hun overwicht?

Grotere en snellere schepen en vuurwapens

8 a Met welke theorie doorbrak Copernicus het middeleeuwse beeld van het heelal?

- Dat de zon een vaste ster is, omringd door planeten die rond haar wentelen en waarvan zij het mid-delpunt en de fakkel vormt.

- Dat er naast de hoofdplaneten nog secundaire planeten zijn die als satellieten rond hun hoofdplaneten draaien, en samen met hen rond de zon.

- Dat de aarde een hoofdplaneet is.

- Dat de ogenschijnlijke beweging van de sterren slechts een optische illusie is, veroorzaakt door de werkelijke beweging van de Aarde en de schommelingen van haar as.

b Waarom duurde het lange tijd voordat de theorie van Copernicus algemeen aanvaard werd?

- De theorie ging in tegen wat ieder mens ‘met gezond verstand’ zelf kon voelen en zien: de aarde be-weegt niet en de zon maakt dagelijks een omloop om de aarde.

- Bovendien waren de beweringen in strijd met wat in de Bijbel over de Schepping stond.

Sprekend verleden bovenbouw – vwo – 2 – © WPE

KA-21 Protestantse Reformatie had splitsing van de christelijke Kerk in West-Europa tot gevolg

(par. 2)

9 a Waardoor ontstond rond 1500 kritiek op de Kerk?

In de Late Middeleeuwen nam het aantal mensen dat kon lezen en schrijven langzaam toe, vooral onder edelen en welgestelde burgers. Daartoe droeg tegen het einde van de 15de eeuw ook de uitvinding van de boekdrukkunst bij. Sommigen kwamen tot de conclusie dat de Kerk de Bijbel anders uitlegde dan volgens hen voor de hand lag en dat de Kerk er gebruiken op na hield die nergens in de bijbel terug te vinden wa-ren. Enigen onder hen publiceerden hun kritiek.

b Waartoe leidde die kritiek?

Sommigen wilden alleen misbruiken in de katholieke Kerk, zoals de aflatenhandel, afschaffen. Anderen besloten zich van de katholieke Kerk af te scheiden en een nieuwe Kerk te stichten. Zij worden hervormers genoemd en hun beweging de Hervorming of Reformatie.

Omdat de nieuwe Kerken die werden gesticht, voortkwamen uit protest tegen de katholieke Kerk, worden die Kerken protestants genoemd en de aanhangers protestanten.

10 Wie waren de belangrijkste hervormers?

De belangrijkste hervormers waren de Duitse monnik Maarten Luther (1483-1546) en de Fransman Jo-hannes Calvijn (1509-1564).

11 Welke kritiek ontstond er op de aflaathandel?

Door de aflaathandel maakte de Kerk het mogelijk om zonden af te kopen met geld en te betalen voor Gods vergeving.

12 a Op welke punten week de hervormer Luther af van de katholieke Kerk?

- Volgens Luther, de eerste hervormer, kwam men niet in de hemel door goede werken te doen, maar door in God te geloven.

- Luther wilde het pausschap, het celibaat, veel sacramenten, de heiligenverering en de kloosterorden afschaffen, omdat daarover niets in de bijbel stond.

- Luther wilde dat iedereen de bijbel ging lezen. In het verleden hadden de priesters dit voor de mensen gedaan.

b Waarom steunden veel Duitse vorsten de Reformatie/Hervorming zoals Luther die wilde?

Voor de vorsten was het lutheranisme om verschillende redenen aantrekkelijk:

- Zij werden het hoofd van de Kerk.

- Ze konden de kloosters sluiten en de bezittingen van de kloosters overnemen.

- Volgens het lutheranisme moesten onderdanen de vorst altijd gehoorzamen, ook als de vorst zich slecht gedroeg.

13 a Omschrijf twee belangrijke verschillen tussen calvinisme en lutheranisme.

Enkele belangrijke verschillen tussen calvinisme en lutheranisme zijn:

- Bij de lutheranen is de vorst het hoofd van de Kerk. Bij de calvinisten bestuurt iedere ‘gemeente’ zich-zelf door een raad van gekozen ouderlingen.

- Anders dan de lutheranen mogen calvinisten tegen hun vorst in verzet komen, als deze handelt tegen ‘Gods gebod’.

b Welke protestantse Kerk werd in Nederland het belangrijkst?

In Nederland werd de calvinistische Kerk het belangrijkst (eerst Gereformeerde Kerk genoemd, later Nederlandse Hervormde Kerk).

14 Waardoor ontstond de Anglicaanse Kerk?

Omdat koning Hendrik VIII van Engeland van de paus geen toestemming kreeg voor een echtscheiding, stichtte hij in Engeland een eigen Kerk, de Anglicaanse Kerk (1532). Hij maakte zichzelf hoofd van die Kerk.

15 a Welke maatregelen op het gebied van kerkelijke discipline werden door de katholieke Kerk geno-men in het kader van de Contra-Reformatie?

De Kerk nam de volgende maatregelen op het gebied van de kerkelijke discipline:

- De Kerk stelde een lijst met verboden boeken op, de Index.

- De Kerk verbood priesters andere inkomsten dan de Kerk hun verstrekte.

- De Kerk verbood het verhandelen van kerkelijke ambten en aflaten.

- De Kerk aanvaardde een oude gezuiverde vertaling van de Bijbel.

Sprekend verleden bovenbouw – vwo – 3 – © WPE

- De Kerk stelde de leer op schrift in een leerboek, de catechismus.

- De Kerk stelde voor priesters een gedegen opleiding en het celibaat verplicht.

- De Kerk verplichtte priesters tot een vaste woon- en verblijfplaats.

b Aan wie werd het uitvoeren van deze en andere maatregelen toevertrouwd?

Aan de orde der Jezuïeten (de inquisitie)

c Wat was het resultaat van al deze maatregelen?

Veel mensen bleven katholiek of werden het weer.

16 a Waarom vervolgden regeringen in Europa lange tijd mensen met een ander geloof?

- De meeste Europese koningen vonden tot in de 18de eeuw dat al hun onderdanen hetzelfde geloof moesten hebben. Ze waren bang dat hun onderdanen anders elkaars vijanden zouden worden

- Koningen dachten dat een godsdienstig verdeelde bevolking nooit als één man achter hen zou staan.

b Welke invloed had de Franse Revolutie in veel Europese landen op het gebied van de godsdienst-vrijheid?

Als gevolg van de Franse Revolutie werden in veel Europese landen grondwetten ingevoerd. Daarin werd de scheiding tussen Kerk en staat vastgelegd. Katholieken en protestanten leven sindsdien over het algemeen vreedzaam naast elkaar.