VIDOVI NARODNE KULTURE

Srednjovekovna kultura je najvi5e cvetala u planinskim oblastima,gde sunajnepovoljniji uslovi zaLivot. Dve najsiroma5nije pokrajine,Crna Gora I Hercesovina,njenesuklasidnezemlje.odat leseSir ip. . ' ' 'ukul turnf f iseverozapadu i tako se susrela sa modernom gradjanskom kulturom.Na tom medjuprostoru pojavio se Vuk - pisana kultura : Mokraniac -sti I izacij a naro dne muzike i stvaral affieffi ke o rij entac ij e. M o kraiffi aE-uzi -dka geografija obuhvata skoro sve naSe krajeve,a najlep5i napevi potidu iz neepskih iperifernih oblasti,iz negotinske Krajine,Kosova i Stare Srbije,Makedonije,Primorji.Izmedju pojedinih krajeva postoje slidnosti i razlike u oblicima narodne kulture naosnovu kojih se moLe dati njena Eeo-antropolo5ka tipolosiia. Najpoznatija jeCvijideva tipologija.Izdvojio je detiri dominantna tipa : dinarski , centralni ,istoinobalkanski i panonski.

l- Dinarski - zapadna Srbija,crna Gora,Hercegovina,Bosna,Dalmacija;KrajinaL Centralni - jugoistodna Srbij a,Kosovo,Makedohij?3, Istodnobalkanski - Bugarska't.' Panonski - Vojvodina,slavonija

Dinarska zon - dinarski iovek - Cvijii desto prelazi u opisima iz neutralnog opisa uidealizaciju.GovoRl i o negativnim aspektima dinarskog mentaliteta,preteranoj'dastoljubivosti,impulsivnosti i sl. Za njih je karakteristidna visoka istorijska i nacionalna.svest ; poznaju glarme dogadjaje nacionalne istorije i ispunjeni su sve56u o nacionalnim.zadacima. Rodjeni su vojnici,energidni,impulsivni,te5ko podnose nepravdu.Nacionalnusudbinu doZivljavaju kao lidnu,seianja na slavnu pro5lost ispunjava ih dubokom tugomlDinarska tuga je istorijska, a mistika je nacionalna. Veliku darovitost pokazali sudinarski samouci : Karadiordje, Milo5, V.KaradZii Aiegoi .To je podrudje kulture gdeje Vuk dao klasidan izrazu svojim zbirkamanarodnih umotvorina, lingvistidkim, etnog-rafskim i istoriografskim opisima. S.Sremac u romanu Vukadin i mnogim pripovetkamadao satiru dinarskog mentaliteta.Na karakter narodne kulture delovali su i druStveni diniocisela,ali nije iskljudivo samo seoska. Obuhvata i selo i grad -staro selo.Poseban znadaj imaju tri druStv.oblika:-pleme, kima tradiciju ; obidno od jednog pretka- po pravilil ili polulegend. lidnosti; ima odredjenu teritoriju ; vladaju demokratski odnosi ; glavari nemaju apsolutnu vlastved su prvi medju jednakima. Postojala krvna osveta - obaveza dl.zajednice da zasvakog ubijenog dlana izwSi osvetu na nekom od pripadnika zajednice iz koje potideubica. (L.Lazarcvi6 -Na bunaru ; Skolska ikona )Narodna kultura obuhvata sve oblasti materijalnog i duhovnog Zivota : kultura stanova-nja, nar.likovn umetnost, vidovi primenjene umetnosti ,narodna muzika,narodnano5nja,nar.medicina.nar.obidaji,religija,mitologija...NajvaLnije su nalggqg rtvarqla5tvo !narodna relieiia.

r'+'Narodno stvaralalfvo - narodna knjiZevnost, narodna umetnost i narodna muzika. Unarodnu knjEevnost spadaju lirske pesmejunadke pesme,balade,romanse,razliditeforme narodnog usmenog pripovedanja (od anegdote do bajke,poslovice,zagonetke idr.). U likovnom stvaranju,stvaralac je upotrebljavao prirodne materijale a poznaje i

i

- ona je primarno kulturaglavni prostor bilo je na5e

-"!

punu plastiku,duboki i plitki reljef,pletenje,tkanje i druge tehnike. Narodno neimarstvoi graditeljstuo - uzimali u obzir klimatske prilike i prirodu tla.Obrazovao searhitektonski identitet odredjenog podrudja(brdski krajevi-kude od kamena u oblikupravougaonika i krovom u obliku trougla pokriven slamom ili kamenim plodama ;Sumski predeli kuie od drveta str visokim krovovima prekriveni dasdanom"Sindrom".U najvedem delu Srbije imamo kombinovani nadin gradjenja - skelet oddrveta ispunjen lak5im materijalom ili blatom - polubrvnara ili "bandrudara".posebantip u okviru te vrste predstavlja moravska kuia iti moravka - trem sa svetlim svodovimai lukovima u prostoru trema,zeleni prirodni ambijent.Panonska ku6a gradjena je ili odnaboja ili od prepedene cigle,derpiia.Unutra5nji prostor delio se na dva osnovna dela -kuia sa ognjiStem - dnevni Zivot porodice i sobu ( za spavanje ); okolo kuie pomo6ne iprivredne zgrade,stqe za stoku,ktde za sme5taj Zivotnih namirnica.U doba velikihkuinih zadruga uz glavnu kudu pravljene su male-vajati, za svaki bradni par. Posebnosu se oblikovala vrata,prozori,dimnjak,ulep5avala spolja5njost i uutra5njost bojama ioblicima. Narodnoj no5nji pripada jedno od najznadajnijih mesta.Najrasko5nije su seobladili oni koji su bili najsiroma5niji,ljudi i Lene u dinarskoj zoni.No5nja imajednostarme linije; za \,'unenu dinarsku odeiu znadajnu ulogu ima raznovrstan srebrninakit.Mu5ke "toke" za grudi,sastavljene su iz vi5e srebmih ploda ili pucadi,destopozlaiene- simbol juna5tva i uz njih je no5eno oruZje zadenuto u Siroki pojas(crnogorska,hercegovadka). U moravskoj zoni no5nje imaju stodarske i zemljoradnidkeelemente sa oduvanim tragovima grdke,srednjovekovne,starobalkanske

,

vizantijska,srpske srednjovekovne i turskoorijentalne odevne kulture tkanineraznovrsne kao i boje,vezovi,narodito u Zenskoj odeii.Panonska no5nja u Vojvodini,se-vernoj Srbiji,Posavini pored domadih elemenata nosi tragove srednjovevropskih uticajai stilova ,posebno baroka.Odlikuje se lakoiom u odevanju i raznovrsno5du oblika,boja iukrasa a preovladavaju svetli tonovi. Primorje - mediteranski i ewopski elementi ukombinaciji sa elementima dinarske no5nje planinskog zaledja.Strani uticaji vi5eizraieni na gradskoj nego u seskoj. Gradska obidno izradjivana od skupocenih tkanina aseoska je bila proizvod domade i seoske radinosti kako u materijalu ,tako i u izradi -najvi5e se koristila vuna a u nekim krajevima konoplja i lan. U doma6oj,tekstilnojradinosti izdvaja se 6limarstvo. Postoji nekoliko dilimarskih oblasti-razlika po osnovnimstilskim obeleZjima,koloritu,o-rnamentici,ukrasima.Zajednidko im je Sto se 6ilimi tkajusa dva lica.Najznadajniji centar je Pirot-odlikuju se preinadenim orijentalnimuticajima.Kosovsko-metohijsko-arhaidni elementi.iilimarstvo panonske zone-preteZno geometrijska ornamentika (vezuje se za preislamsku orijentalnu ornamentikuili dak ornamentiku rimskih mozaika). Mladja frguralna ornamentika nastala poduticajem novih um.stilova narodito baroka,bidermajera,ampira - od sredine l9.veka.Posebna vrsta - rukotvorine :maske , ikone na staklu i nadgrobni spomenici. Maske-drvo,tikva...boje se pa dodaje ovdije krzno,tkanine,rogovi,praporci i sl.Koriste se uvreme poklada,proleinih obreda,svatova. Poznate su maske iz Vojvodine i jugoistodneSrbije- povezane sa starim paganskim ver-ovanjima u duhove prirode ili duhovepredaka. Ikone na staklu- 18.vek; kod Srba i Rumuna u Vojvodini-prilagodjenepoimanjima pravoslavne ikonografije; sadrZe elemente vizantijskih,zografskih i novijihbaroknih re3enja. Nadgrobni spomenici - bitni su "krajputa5i"- spomenici l9.veka-kamen,podizaniV,raj puta ili u dvori5tima okuinica blizu puteva(zapadna i jugozapadnaSrbija);zemljana boja,uklesani likovi pokojnika,raznoliki ornament. Muziiki folklor -

pesme se pevaju.Prve narodne melodije zabelei;io u 16.veku hvarski pesnik petarHektorovid-melodija srpskog nadina po kojem su se Sevale bugarStice. Muzidki folklorznadi dine pevanje,instrumentalna sv-irka i narodne igre.Pesme se obidno pevaju ujednom glasu,dva glasa,horski u veiim gr-upama ili kolu - prate ih gusle.Narodne-igreprate instrumenti :Zidani,duvadki,udaralj ke.Najde5ia formacija igre - kolo ili oro.Posebne su obredne igre kao ostatak magijskih o-breda i ceremonija.

NARODNA RELIGIJA

postoji opseZna literatura;posebno korisni rednici : Vukov Srpski rednik- znadajnimdelom je i mitoloski ; M.Nedeljkovii-ggdisnji obidaffii - Redniksrpskih narodnih verovanja o biljkama,1985. ;S-pEtrovie :Mitoloeiia Srba i dr.

orije : verovanja [EAiTTtuilf a kad su upitanju paganske religije obidno se govori o mitu i ritualu.Mit - karakter pride ,kaoverodostojna ,natprirodne lidnosti-bogovi-heroji u natprirodnom svetu ; bajka- obidniljudi u svetu natprirodnih moiiNajpoznatij i mitolog- Veselin eajkanoviiNarodna religija se kao celina formirala na Balkanu pod uticajem verovanja balkanskihstarosedelaca i hriSdanstva-njegovim primanjem desile se velike promene-radja se novareligija.Formirala se na razrnedju dve razlidite ideologije i verske tradicije : paganske ihri5ianske.Hri5ianstvo preovladava u zvanidnom udenju crkve i u narodu -asimilirala mnogeelemente stare religije.Stari bogovi zaboravljeni ali kultovi,legende,mitovi nisu skroz iS-dezli. Sve je samo dobilo hdSiansku interpretaciju i vezivalo se za pojedine lidnosti izhri5ianskog kruga.eajkanovid zasnovao na tome glavnu mitoloSku studiju Srpskivrhovni bog. Zakljudio je da pride o Svetom Savi imaju davno pagansko poreklo-imaosve osobine davna5njeg vrhovnog boga. SVETI SAVA - DABOG - VUK( ZivotinjskoboZanstvo,totem Srba pre hri5ianstva). Cela srpska religija svodi se na kult predaka .Paganstvo -u svernu oko nas i u nama,u svim bidima i stvarima nevidljivo prisutna onadruga i drukdija stvarnost - verovanje se naziva animizam.Od prirodnih stihija najve6ipredmet kulta - voda (magidna moi) , kamen,vatra,zemlja.lz sveta kulture to su: ognji5-te( ne sme se dirati ni kad se kuia poru5i-sveto mesto), vodenica ( no6u nediste sile),og-ledalo(kad neko imre ,prekriva se),hamajlij e(za zaltitu).Svetinju predstavlja i ime kojenosi pojedinac-verovalo se u magidnu mo6 imena,kum daje ime i on je duhovni roditelj.Verovalo se i u moii nekih ljudi-urokljivci,ve5tice,more-devojke,zduhadi. Od paganskihbrtanaivainiie mesto u narodnim verovanjima imaju vile,zmajevi i vampiri.

v.tHRISCANSKA BICA su prihvaiena iz zvanidne vere ali se doZivljavaju na osobennadin svojstven nadinu narodnog verovanja. BOG u narodnoj religiji je hri5ianski aliposeduje mnoga obeleZja paganskog.Lidi na velikog vladara na delu andjela i svetaca.Suprotnost mu je djavo. Najvi5i andjeo je sv.Arandjeo(Mihailo) -do Boga -pravedan.Prvi medju svecima je sv.Jovan Krstitelj-za5titnik kumstva,krstio Isusa... Medjusveticama - sv.Petka-za5titnica Lena i rodjenja...Narodni obiiaii.obredi,rituali- vezani za bitne godine pojedinca,medjuljudskeodnose,za raa;ne poslove,praznidni rituali,a krsna slava karakteristidna samo za Srbe.

GRADJANSKA KULTURA

Velika soba Srba pod Arsenijed iarnojevidem od 1690 - 1804 (prvi srpski ustanak)Prekretnica u istoriji narcda-izlazakiz srednjeg veka i ulazak u novo dibaSeoba ima posledicu-podelu Srba na dva carstva,OtadZbinskog i Habzbur5kog,istodne izapadne civilizacij e,po stvizantij ske i evropskeIstorija se grana : istorija Srba u Ugarskoj, pod turcima, istorija C.Gore-ipak se ne gasisvest o jedinstvuSeoba je veliko kretanje u prostoru,najvaZnije pomeranje od juga ka severu,od Balkanaka srednjoj Evropi ,panonskom prostoru.Nova sredina popri5te srpske kulture iistorije.ovaj period ima dva velika duhovna pokreta - bg{g!r_pr9s19!_e,aost (zapadni11gn I ki p o kreti ) i pre d stavlj aj u pro m enu kulturn o i sto rij ff ffi

-ent ac ije-

BECKI RAT I VELIKA SEOBA - turski najveii poruzpod Bedom tOS: u poslednjemi najvedem pohodu-oznadava prekretnicu u odnosima izmedju Turske i Ausirije,Tuiskei Evrope1689 - povladenje Srba na delu Arsenija III iarnojevi6aBedki rat zavr5en Karlovadkim mirom 1699.Novi ratovi i mir- Polarevadki,l7l8. i Beogradski,l739. - austrijska uprava a zatimponovo padaju pod Turke i dolazi do nove seobe Srba -patrijarh Arsenije IV JovanoviiSakabentaSrpske privilegije - Djordje Brankovii-iz poznate srpske porodice,imao titulu barona apotom grofaPrvi sabor u Beogradu 18.06.1690. Car prihvatio srpske zahteve omoguiio prr,u srpskuprivilegiju- njome srpski narod priznat kao posebna politidka,autonomna celina i tako jepostignuto jedinstvo celokupnog srpskog naroda u habzbur5kim zemljama.Srpska crkvapriznatakao nosilac i duvar jedinstva,priznati su sabori kao politidko telo.Drugi sabor odrlan u Budimu marta 1691. -do5lo do politidkog sazrevanja Beograda iBudima-postavljeni novi zahtevi,Dj.Brankovii progla5en je za srpskog despota.Neispu-njen zahtev je bio za dobijanje teritorije.Iz ideje o vlastitom vojvodi i nac. teritoriji viSeod veka i po kasnije rodi6e se Vojvodina.Srbi za Austriju vojnidki narod.Osnovna nacionalna institucija Karlovadka mitropolija -prvo sedi5te u manastiru Kru5edolu a od 1713. u Sremskim Karlovcima.. Odvojena jeod Pe6ke patrijar5ijeKrajem XVII veka -nacionalna politidka tvorevina C.Gora,na delu vladika,imaplemensko rodovsko uredjenje i predstavlja savet plemena.Dok u Vojvodini cvetagradjanska kultura,ovde cveta narodha usmena,posebnojunadka poezija. VladikaP.P.Njego5,u prvoj polovini XIX veka na5 najveii pesnik.srbi uvek teZili oduvanju kult. Identiteta.Kultumi prelazak u XVIII veku u dva oblika :kao promena umetnidkog stila i kao promena modela kulture. U prvom sludaju rezultirapojavom baroka a u drugom pojavom prosve6enosti.Barokni stil - duhovna i umetnidka obnova hri5danstva na temeljima izmenjene slikesveta i izmenjene umetnosti koju je donela renesansa.Barokni stil tezi da spoji krajnostikoje se dine nespojive. Karakteristidno spajanje sakralnog i profanog, duhovnog i

telesnog, nebeskog i zemaljskog. S barokom u naSu umetnost stiZe prirodnost,naturaliz-am i realizam. Javljaju se gradjevine dija je osnova moravski stil (manastir Kovilj)Prva Srpska barokna gradjevina - Georgijevska crkva u Budimu podignuta uodi velikesobe srba 1688. Elem.baroka imamo kod sentandrejskecrkve,Beogradske,Preobraienske,PoZarevadke. U tom stilu prepravke se vrSe namanastirima : Kru5edol,SiSatovac,Hopovo i dr. I one imaju 1rirok"bu.okne zvonike.Vrhunac srpske barokne arhitekture - Saborna crkva,Sr.karlovci podignuta 50-tihgod.XVIII veka.Slikarstvo - novi stil u manastiru Bodjani,1739.Slike radio Hristofor Zefarcvi1,raspor-ed tema tradicionalana u stilu barokni nemir,dekorativnost I ornamentika.Kozaiinski - osnovao prvu gimnaziju I utemeljio barokno pozoriSte; Vasilijevi6- prvamoderna slikarska SkolaZRELI BAROK - Teodor Kradun I Teodor Ili6 ie5ljar. T.Kradun- najveii slikar XVIIIveka- radio ikonostase : Hopovu,Sr.Mitrovici,somboru,sabornoj crkvi u Sr.Karlovcimakada je I umro.Uradio I dva portreta- mitripolita Pavla Nenadovida I mitropolita JovanaDjordjevida. T.I.ee5ljar - radio ikonostase u Kikindi,Mokrinu,KanjiZi I portrete.Barok povezan sa religijom ,prosveienost je antireligiozni pokret. Presudnu uiogu imaliknjiZevno delo i reformatorski program D.ObradoviiaPojam prosveienosti razvijen i u srednjem veku, Cirilo i Metodije, Sveti Sava-sadrZajireligiozni,duhovni,hriSdanskiXVm vek prosveienost se shvata kao Sirenje svetovnih znanjaBarokni pisci :Kozadinski,Zefarovii,Raj i6,OrfelinReforme za vreme Marije Terezije-kalendaraukidanje nazadnih obidaja,nekih manasti-ra-negativne reakcijePrekid uvozaknjiga- Bed,osnovana Stamparija za Srbe 177I. Objavljena dela:Dositeje-vo Sobranije i Rajideva Istorija.Kasnije Stamparija prebadena u Budim-postaje glavnicentar srpske knjigeNajvaZnija bila Skolska reforma(Felbinger),nova,moderna svetovna gradjanska Skola-jedinstvo Skolskog sistema1776. - zakonski akt Skohki ustav-Srbi dobili osnovne Skole1726. - prva Skolska knjiga Bukvar (Teofan Prokopovid)Hristofor Zefarovil Stematografija ( zbornik grbova i portreta srpskihsvetitelj a, 1 7 4 | .),pw a srp ska Stampana knj i gaSrpska kaliografija - Zaharije Orfelin ,dobio nagradu Marije Terezije i dlanstvo uBedkoj akademiji umetnostiNovo knjiZevno stole6e otvara Djordje Brankovii,slavenoserbskim hronikama,nepristu-padnim jezikomJOVAN Raji6 - geolog,istoridar,pesnik - Istorija srpskog naroda,l793.zaharij e Kozadinski j e pokrenuo dasopis S laveno serbski magazi n,r7 68 .XVI[- prosveienost je primarno intelektualni pokret nastao u okviru filozofijeDOSITEJ OBRADOVIC - reformatorrracionalista,rodjen u iakovu u Banatu.KnjiZ-evnik istodnoevropskgg tipa sa uticajem grdkog tipa.Prvi moderni srpski pisac.Napisao :Pismo Haralampij u, Zivot i prikljudenija, Basne, Sobranije i dr.- tematski,stilski,Zanrov-ski heterogen.Pored autobiografije,bliske su mu i basne

Dositejevo doba - dve poslednje decenije XVIII veka i prvih 15 godina XIX veka-pionirsko doba nove srpske knjiZevnosti i nove srpske kulture ;r.,ruru.ju se prue prosvet-ne i kulturne ustanoveSkolstvo - osniva se Karlovadka gimnazija,lTgl; prva uditeljska Skola,l8l2 uSentandreji(kasnije premestena u Sombor) ; novosadska gimnazila,istz ; Velika Skola,I 808.Pozori5te - prva predstava Krestalica,l8l3,madjarsko pozoristeu Pe5ti(organizovaoJoakim Vujii-otac srpskog teatra)Zurnalistika - kalendari,dasopis S laveno serbskimagazin,Y enecij a, I 76 8.

SRPSKA REVOLUCIJA I FORMIRANJE NOVE SRBUE

ukidanj e Pedke patrij ar5ij e,l7 66.Prvi srpski ustanak imao tri faze : prva-buna protiv dahija, druga-oslobodiladki ratprotiv turske vlasti,bitka na Ivankovcu 1805.na delu sa Milenkom Ostojiiem porazilatursku vojsku, 1806. donela dve velike pobede na Deligradu i na Mi5aru(najveiaustanidka pobuna)1807.- oslobodjen Beograd ,treda faza- Srbi ratuju protiv Turaka kao saveznici Rusije1810.- ustanidke pobede u Loznici i Varvarinu ; 1812.-Rusija zakljudila mir sa Turskomu Bukure5tuUstanak slomljen l8l3.,Karadjordje i narodni prvaci pobegli u Austriju,a Milo5 Obren-ovii ostao i predao se1805. prvi organ civilne vlasti,predsednik Mateja Nenadovi6Hati5erifima iz 1830. i 1833. Srbima je data samouprava,Milo5 knez,Turcimazabranjeno da borave u Srbiji,Srbija postala vazalnakneZevinaSrpski politidki program formulisan je u Temi5varskom saboru,1790.-zahtevi Srba:dobijanje teritorijalne autonomije i pune ravnopravnosti sa drugim narodimaRat Austrije i Rusije protiv Turaka - Kodina krajinaProblem knjiZevnog jezika otvoren Dositejevom,a zavr5no re5enje dobio je Vukovomreformom.Pojam nacije javlja se prvo kod Dositej a-jezik uzima kao osnov nacionalnezajednice.Vuk se nadovezao,alije bio precizniji-Srbi su svi oni kojima je maternje nare-dje Stokavsko,bez obzhakojoj veri pripadajuPanslavizam - ideja o sveslovenskom jezidkom,duhovnom i nacionalnom jedinstvuIlirizam juZnoslovenski izdanak panslavizmajezik zasnovan na Stokavskomnaredju.Pokret zabranjen 1843. a 1848. Livi u novom obliku i pod imenomjugoslovenstvoXIX vek ideja ujedinjenja srpskog narodaPrvi ustav, Sretenjski ustav-uradio D.Davidovi6Epoha Dositeja i Vuka - kulturni reformatori,inicijatori i programeri na5eg duhovnograzvitkaStvaranje nacionalne intelieencije - podeo u XVIII veku(Z.Orfelin),stvara se modernagradjanska inteligencija.Bed je mesto okupljanja na delu sa D.Obradoviiem.

veka preseljava se u N.Sad

40-tih eodina XIX veka - Vukov knjiZevni i kulturni krug,drugi centar okupljanjaPeSta

60-tih godina XIX

Klasicizam i narodna kultura - |79|.-osnovana Karlovadka gimnazija1812. - prva uditeljska Skola u Sent-Andreji,kasnije preseljena u Sombor1813. - Joakim vujii-prva poz.predstava u madjar.pozoristu u pesti1816. - osnovana druga srpska gimnazqau N.Sadu-Novosadska]&q - Joakim vujii-direktor knjaZevsko-srpskog teatrau Kragujevcu1831. -nila srednja Skola,Beograd koja se 1835. pretvara u klasidnu gimnaziju1803-- velika Skola,B eo grad, obnova 1 8 3 8 . -preteda B eo g. un iv enitela1826. - osniva se Matica srpska u Pesti,kasnije preseljena u N.S.1831. -DrZavna Stamparija u Beogradu1841. - prva naudna ustanova Dru5tvo srpske slovesnosti,podelo sa radom 1842.Narodna kultura-procvat-slepi guslar Filip FilipoviiGradjevine XVIII veka - u vreme austrijsko-turskog rata opusto5eni mnogi manastiri.Posle Svi5tovskog mira podela obnova,iz temelja obnovljeno 9 manastira ( Bogovadja,Celije, TronoSa i dr.).Podizane nove crkve,posebno crkve brvnare-naj znahjniji lidnostza taj period je Hadli Ruvim,duborezac,"krstorez",knjiZevnik. prvi mu je rad duborezradjen kao korice za Jevandjelje sa izgledom manastira KruSedola ( 28 medaljotru ruslikama iz Livota Hrista,Bogorodice i sv.Stefana; radio i na Zivopisanju Bogovadje.Karadjordje obnovio Ravanicu, Manasiju i podigao crkvu u Topoli kao vlastitu zaduLb-inuMilo5 Obrenovii,veliki ktitor- u to vreme smena arhitektonskog stila:napusta se lokalnabalkanska,poznovizarftijska tradicija neimarstva a uvode se zapadnjadki stilovi,barok iklasicizam.Karakteristidan primer je crkva u Topdideru,Milo5eva zadu1bina-klasicistidki stilNajznadajniji spomenik sakralne arhitekture u prvoj polovini XIX veka je crkvaarhandjela Mihaila u Bg-u (Saborna crkva ) izgradjena izmedju 1836-1841.-klasicistidkistil a zvonik barokKonak knjeginje Ljubice u blizini Kalemegdana, Konak kneza Milo5a na Topdideru ,Milo5ev konak u Kraguj evcu- elementi orij entalne,turske arhitekturePodetak moderne muzidke kulture - u XVIII i prvoj polovini XIX veka; stvara se novistil crkvenog pojanja koje ie zabeleLiti Kornelije Stankovii - karlovadko pojanjePrihvaden zapadni nadin muzidkog beleZenja sa notom i nalazimo ih u rukopisima uzXVIII veka ( Orfelinova kompoz. Pozdrav Mojseju putniku,1757.-poezija,grafika,muzi-ka ).Organizovan muz.Liv of za vr eme L'neza Milo Sa-o snovan orke star sa evropskim muz. ins-trumentima- "knjaZevsko-srbska banda" ; stvoren i hor ; na delu orkestra Josif Slezing-er iz Sombora ( pionir srpske muzike ).Osnovni je deo i pozoriSnih predstava-radja sesrpska scenska muzika - komad sa pevanjem.Prvi srpski kompozitori : NikolaDjurkovii, Milan Milovuk, Alojz Kalauz...)-prethodnici su Kornelija StankovidaKlasicizam - dominantan stil u umetnosti i knjiZevnosti tog doba ( 1790-1848 )-LukijanMuSickiPrednjadi arhitektura - grade se sakralne gradjevine klasicistidkog stila:zapadne fasade stimpanonima ili prostilni portali sa jednim ,ponekad sa dva reda stubova.Glavni

gradjevinski centri su Sremski Karlovci-sedi5te mitropolije i N.S. -najveii i najjadi eko-nomski centar.Ovim stilom radjena i crkva kneza-MiioSa u Topdideru,Bg Sabornacrkva.Slikarstvo: od klasicizma do bidermajera - najznadajnija ostvarenja klasicizam dao uslikarstvu.Zapostavlja se sakralno slikarstvo na radun gradjanskog porteta- on postajeosnovni Zanr srpskog slikarstva. Neguju se Zanr-motiv,mrtva priroda,ponekadpqzai..Predstavnici slikar.klasicizma : Arsa Teodorovid , Pavel Djurkovii , Konstantin Danil, Nikola Aleksii , Katarina Ivanovii , UroS KneZevii.Arsa Teodorovii - iz Perleza,studirao u Bedu,naslikao veliki br.ikonostasa ali je ipakpre svega portretista ( portret D.Obradoviia -prvi gradjanski portret u r.prt o.yumetnosti, Avrama Mrazovila,generala Duke,portret nepoznate dame i dr.)Pavel Djurkovi6 - ikonostasi ipak mu poznatiji portreti Lukijana Mu5ickog,VukaKaradLila u mladosti,kneza Milo5a i njegove porodice,knjeginje Ljubice i dr.loslednji inajbolji portret mu je - fizitar i pisac na5eg prvog romana Anastasija Stojkoviia.Konstantin Danil-najpoznatiji slikar svog doba-predstavnik bidermajerskog klasicizma:ikonostasi Uspenske crkve u Pandew,rumunske u Uzdinu,u Temi5varu.Remek delo nje-govog portretnog slikarstva je portret arhimandrita Kengelca ; radio i druge Zanrove gdemu je poznata Mrtva priroda sa lubenicama. Njegov najveii udenik je Dj.Jak5id.Nikola Aleksii - portretista : eovek u plavom, Umetnikova deca, Z"ni

"

ruZom u kosi,Baka sa unukom i dr.Katarina Ivanovii- prva lena slikar, rad joj se izdvaja u 4 Larra:istorijske kompozicije,portreti, Zanr motivi i mrtva priroda. Njen Autoportret spada u najbolje prtrete na5egklaicizma , tu je i Portret knjeginje Perside, Vojvode Stevana Knidanina i dr. Zanrmotivi- Dedak sa sokolom,Ljubavno pismo,smrt bogata5ice i dr. Mrtva priroda: Korpesa groZdj em, Italij anski vinogradar.UroS KneZevii - portreti ustanika : Hajduk-Veljka, Prote Mateje, l

satiridar ( Tvrdica, Rodoljupci, Roman bez romana-vrsta srpskog Don Kihota,knjiga pe-sama Davorje ).Nieeo5 - (1813-1851)vladika i vladar C.Gore; bitematski pesnik; glavne teme : kosmi-dka sudbina doveka i istorijska sudbina C.G. i Srpstva. U osnovi misao o jedinstvudoveka i Boga, temu razvio u vi5e pesama ( najbolja Misao )-zavr5ni oblik dao u spevuLuda mikrokozma 1845. Od pesama mu je najbolja Noi skuplja vijeka-ljubavnafantasmagolja-snoj erotike i spiritualnosti. Dramski spevovi : Gorski vijenac,1847. iLaLni car Siepan Ma1i,1851.-na temeljima crnogotrk" istorije. Gorski vijenac jenjegovo najbolje delo-na temelju narodne pesme stvorio novu pesnidku formu ukojoj sesjedinjuju tri knjiZevna roda i njihove osobine : lirike, drame i epa.

EPOHA ROMANTIZMA

1847. - POBEDA Vukove reformeTri kljudna pojma : 1. nacionalizam;2. omladina ; 3. romantizamSrpski nacionalizam glavna pokretadka ideja epohe ; omladina je glavni nosilac te ideje;romanizam je glavno stilsko obeleZje kulturnog, umetnidkog stvaranja epohe1838.-1858.- vladavina ustavobranitelja i druga vlada klteza MiloSa -politidkodvovlaS6eDominantni ustavobranitelji Toma Vudii i Ilija Gara5anin.vlada srusena naSvetoandrejskoj skup5tini 1858.Na5lo se re5enje u povratku dinastije Obrenoviia.Romantizam podinje 40-tih god. Revolusija 1848.imala evropski karakter.Srpski pokretpodeo je smenom vlasti po gradovima gde su Srbi bili veiina i uspostavljala se srpskavlast. l.maja 1848. - majska skup5tina,progla5ena Srpska Vojvodina ( mitropolitRajadii - srpski patrijarh,pukovnik Supljikac-srpski vojvoda )Istorijski rezultat revolucije l848.-ukidanje feudalnih odnosa u Austriji - uvedenapsolutizam ( Bahov apsol.)Svetozar Miletii ( 1826-1901)-napisao Tudjinski dlanak 1860.,gradonadelnik N.S. i dlanugarskog parlamenta; pokrenuo list Zastava ; osnovao prvu gradjansku partiju uVojvodini ( Srpska narodna slobodoumna stranka,Bedkerek, 1 869.)Pokretadka ideja romantizma - ideja narodnosti,sve Sto dini bit jedne nacije,po demu seodredjena nacija razlikuje od svih drugih.Glavni nosilac romantizma u srpskoj kulturibila je nacionalna omladina.Romantidarska poezija - B.Radidevi6, J. J . Zmaj, Dj. Jak5ii,Laza KostiiB.Radidevid odbacio objektivizam i didaktiku klasicizma i predao se rzralavanjuneposrednog iskustva. Pesnik elementamih ose6anja,animistidko poimanje sveta. PesmesadrZe male lirske pride,idilidne prizore,radosne,vedre,raspusne,dulne ,ima i setnihtonova i elegidnih raspoloZenja ( Kad mlidijah umreti).Najveii domet u dva lirskaspeva: Djadki rastanak i Tuga i opomena( ispevana jampskim jedanaestercem).Zmaj - (1833-1904),ljubavne i porodidne pesme ( dve tematski povezane zbirke Djuliiii Djuliii uveoci i dr.). NaS najveii pesnik za decu, dao veliki doprinos ramoju srpskogpesnidkog izraza i stiha.

Djura Jak5ii - najpoznatiji romantik tog vremena ( 1832-1878), slikar,pesnik,pripove-dad,dramski pisac izrai,avao objektivna raspoloZenja. Pisao rodoljubivupoeziju,herojske istorijske tragedije obeleZene snaZnim lirizmom ( Jelisaveta i dr. ) .Laza Kosti6 - ( 1841-1910), kontraverzan , zaEetnik moderne srpske poezije-pretedaavangardizma , najobrazovaniji pisac svog doba,znalac klasidnih jezika imodernih,pre-vodilac Sekspira,pisac estetidkih i filosofskih rasprava,zagovornik diste poezije.Njegova poezija je poezija duha i ma5te,sklonost ka alegorizaciji, fantastika, humor,igre redima, neologizmi ,manirizam. Napisao Spomen na Ruvarca, Jadranski prometej

,Santa Maria della Salute... ; glavni dramski pisac srpskog romantizma ( MaksimCrnojevii , Pera Segedinac).Treba spomenuti - liridara Jovana Grdiia Milenka, komediografa Kostu Trifkovida , pe-snika junaka crnogorskog kralja Nikolu.Romantidarsko pozori5te - prva pozori5ta - prvi na5 stalni teatar je SNp u N.S.osnovano 1861. (podr5ka gradonadelnika S.Mileti6a).Njegov osnivad je kulturni radnik ipisac Jovan Djordjevii.Narodno pozori5te u Beogradu, osnovano je 1868. osnivad istoknez Mihailo.

J.Djordjevi6, a mecenaRomantidarsko slikarstvo - predstavnici zrelog slikarskog romantizma su : NovakRadonji6, Dj.Jak5ii i Steva TodoroviiNovak radonjii - ( 1826-1890), najbolje rezultate dao u portretu (lena sa crvenomtrakom u kosi, portret vladike Platona Atanackoviia, Jakova Ignjatoviia i Zmqakao idva izvanredna autoportreta). Uradio jedan od retkih pejzaZa epohe romantizmaManastir HopovoStava Teodorovii - (1832-1925),ikonostasi,portret,Zanr motivi,pejzaL,isrorijske kompo-zicije. Najbolja dela : Autoportret , Gimnastidka Skola, istor.kompoz. Smrt Hajduk-VeljkaDjura Jak5ii - ( 1833-1878),vrhunac romantizma u srpskom slikarstvu, ostvario se uslici i redi-slikarstvu i knjiZevnosti. Obrazovanje mu je bilo slikarsko.Izmedju njegovihpesama i slika postoje motivske i stilske srodnosti. Tematske slidnosti: platno Odmorposle boja i pesme Karaula na Vudjoj poljani; slika Knez Mihailo na odru i pesmea Nagrobu kneza Mihaila ; pesma Mila i najlep5e slike Devojka u plavom ( dama istalidnost). Za(,etnik je na5eg modernog slikarstva - novina je kontrast u odnosu svetlo-tamno,uvodi ve5tadko osvetljenje diji izvor desto nije precizno odredjen. Od saduvanihikona imamo Hrisos na Gori, Izvodjenje Hrista i dr. Vrhunsko delo je i Odmor posleboja a najpoznatija istorijska kompozicija je Karadjordjeva smrt. Veliki je majstorportreta.

EPOHA REALIZMA

istorijski dogadjaj- 1875. seljadki ustanak-Nevesinjska puska ( najveii naB alkanq). Kr iza zavrlena B erlinskim kongresom 1 8 7 8 .Podinje period realizma u knjiZevnosti.U eposi realizma izdvajaju se apsolutizam istrandarstvo u okviru politidkog Livota

Kulturni napredak Beograd kao prestonica zamenjuje N.S. u ulozi glavnogkulturnog,umetnidko knjiZevnog srediSta1868. Narodno pozori5te u Bg-u1872.- Srpsko lekarsko dru5tvo1874. - Srbija postala dlan-osnivad Svetskog po5tanskog saveza1876.- Srpsko dru5tvo Crvenog krsta1881.- Beogradsko gradjansko dru5tvo za gimnastiku i borenje (1891. menja ime u Beo-gradsko gimnastidko druStvo "Soko")1883.- Srpsko arheolo5ko druStvo1886. - Srpska kraljevska akademija1887. - Gradsko narodno pozori5te u NiSu1892. - Srpska knjiZevna zadruga1896. - izvedena prva filmska predstava u Bg-uSrpski socijalizam - zadetnik je Svetozar Markovii(l846-1875), do$ao u sukob savlastima zbog pol.dlanka srpske obmane,l869. , urnro u Trstu u 29-toj god odtuberkuloze. Dao temeljitu kritiku celokupne srpske stvarnosti. Glavno delo- mu jeSrbija na istoku,l972.-analizirao druStvene procese koji dine kritidku osnovu njegovesocijal.ideologije.Nije prihvatio soc.ideje,vei je hteo da ih prilagodi naSim prilikama.Dve najstariie nauke kod Srba su istorija i filologija-u starim letopisima je podetakistoriografije a u spisu Konstantina Filisofa Slovo o pismenima-podetak na5e filologijeTvorac naie kritidke istoriografije je Ilarion Ruvarac (1S32-1905),kaludjer,arhimandritfru5ko gorskog manastira GrgetegPobedom kritidke Skole na5a istoriografija odvojila se od poezije i nacionalnih legendi imitova i utemeljila se na strogo naudnim,pozitivnim osnovamaUtemeljivad naudnog mi5ljenja - D.Obradovii - isticao kritiku i princip uzrodnostiPrvu etapu u razvoju na5e nauke dini recepcija evropske nauke. NajvaZnija je velikaFisika,Atanasija Stojkovida ( XIX vek u tri knjige)Samostalan razvoj prirodnih nauka podinje u drugoj polovini XIX veka - Josif Pandi6(1814-1888) , najviSe botanidar - poudavao biljni i Zivotinjski svet,dao prve naudneopise njihovih vrsta ; najvaLnlje otkriie Pandi6eva omorika ; monografija FlorakneZevine Srbije(1874). Prvi je predsednik Srpske akademije nauka.Doprinos svetskoj nauci - Nikola Tesla (1856-1943) i Mihajlo pupin (1858-1935) -potekli iz pafiijarhalnih sela,formairali se kao naudnici u Americi.Svojim pronalascimaiz elektriciteta i telekomunikacija svrstali se u pionire moderne industrijske ere u svetu.KnjiZevni realizam - od 70-tih godina postaje vode6i pravac, programske osnove daoS.Markovid ( Pevanje i mi5ljenje i Realnost u poeziji). Najpotpunijiizrazdobija u prop-ovetci iz narodnog Zivota("seoska pripovetka") dlji su tvorci Milovan Gli5ii, LazaLazar ev i6, Janko VeselinovidGli5ii i Veselinovii - poetski okviri realizma ; L.Lazarcvii te okvire nadma$io(lekar,ostavio znalajne radove iz medicine.Sa smislom za psihologiju likova stvorioremek dela - Prvi put s ocem na jutrenje, Vetar, Sve 6e to narod pozlatiti i dr.).Svetolik Rankovii - psiholoske pripovetke i roman ; Radoje Dpomanovii - satiraNajplodniji realistidki pripovedadi su Matavulj i Sremac. Matavulj prikazao uhumoristidkom romanu Bakonja fra Brne - jednostavan, saZet,opis krajeva iz kog je.Sremac- nostalgidna poezija starovremenskog Livota poluorijentalnog NiSa ( Ivkova

slava, Zona Zanftova ) kao i rasko3ni humor i slike ravnidarskog ambijenta.u romanuPop Cira i pop Spira.Jedini istaknuti pesnik tog doba je Vojislav Ili6 - poezija bliska postromantidarskimpravcima.On je artist,umetnik-pesnik,reformator srpskog stiha,briiljiv stilista,majstorforme.Branislav Nu5ii je predstavnik drame. Najvedi dometi : komedija i humoristidka proza :Narodni poslanik, Sumnjivo lice, Gospodja mimistarka, pokojtrik i a..Realizam u likovnim umetnostima - slikari tradicionalno upudeni na Nemadku -Minhen; zaj ednidko svima: interesovanj e za prirodu,narodni Zivot,seoski ambij ent.Milo5 Tenkovi6 - ertehi, akvareli,uljun" ,lik. - profinje n artizam,otmen i hladankolorit...( Prodavadica cveia - podetak realizmau nasem slikarst',u )Djordje Krstii - Siroki potezi detkice, tamne boje, harmonizovanje boja ( Anatom, Uto-pljenica, Pod jabukom, Rastanak, Slepica...)Petar Ubavkid - srpsko vajarstvo ( portreti V.KaradZiia, kraljice Natalije, knezaMihaila...)Vrhunac u razvoju - slikari Paja Jovanovii i UroS Predi6 avajari Djordje Jovanovi6 iSimeun RoksandiiPaja Jovanovi6 Seoba Srba, ProglaSenje DuSanovog carstva-istorijske kompozicije;Igras madevima, Guslar, Kiienje neveste-Zanr scena iz narod. zivota...UroS Predii -istorij.kompoz.- Hercegovadko roblje; Zanr-scene-Deca oko bunara. Decapod dudom, Vesela brala, Mali filozof i dr.

EPOHA MODERNE

- POePfaf - Majski prevrat 1903. ; ude5ie Srbije na svetskoj izloLbiu parizu,1900. ;pokretanje Srpskog knjiZevnog glasnika 1901.- KRAJ - dva balkanska rata 1912. i 1913. i izbijanje I svetskog rata- Gl3vnu ulogu u politidkom Zivotu ima RS na delu sa Nikolom Pasidem- A.Santic-zavilajna,rodoljubiva i socijalna ose6anja, vesnik nove poezije- J.Dudii - teZio savr5enstvu forme i izraza u stihu i prozi- Pesnidko jezgro moderne : Milan Rakii, Sima Pandurovid, Vladislav Petkovii Dis -

izrazili tragidno ose6anje sveta,bol veka, beznadje, nirvanu.- Proza - Ivo Cipiko: pesnik ljubavi i mora; Petar Kodii: opisao ropstvo bosanskog

doveka ; Borislav Stojkovid: nov svet,spor,arhaidan,orijentalan,zatvorenu sebe - stvorioprvu modernu prozu kod nas. Milutin Uskokovii - tvorac beogradskog romana ; VeljkoPetrovii -pisac tradicionalnogizraza.Isidora Sekulii - najvi5e pisala eseje,wstan pripo-vedad, hronidar svakodnevnog Zivota.

- Nauka - Jovan Cvijii geograf,zadetnik srpske antropologije,osnivad Srpskoggeografskog dru5tva. Tihomir Djordjevi6 - etnograf. Mihailo Valtrovid - arheolog kao iMiloje Vasi6. Filologija- Aleksandar Belii ; lffitika i istorija- Bogdan Popovid i JovanSkerli6. Dru5tvene nauke - Slobodan Jovanovii-pravnik ; u matematici - MihailoPetrovii Alas ( tvorac matem.fenomenologije i Bg.matem.Skole). Milutin Milankovii -astronom, feoftzi(,ar, matematidar, tvorac matem.teorije zemljine klime i njenihpromena- objasnio fenomen ledenih doba u istoriji zemlje- prihvaieno u svetu! Ovo

doba daje i dva filisofa - BoZidara KneZeviia i Branislava Petronijeviia ( prvi je filoz-of istorije a drugi dao doprinos u viSe disciplina:matematici,teoriji saznanjaJogiii.Podeci modemog slikarstva - 1895. osnovana je Srpska crtadka i slikarska Skola koja jeprerasla u DrZavnu umetnidku Skolu ( Akademija likovnih umetnosti u Bg-u osnovanaje 1937.)Stilska orijentacija - plenerizam : slikanje u slobodnoj prirodi,uvodjenje prirodnesvetlosti u sliku,medju Zanrovima prvo mesto dobija pejzaL ; secesija : oznadavaudaljavanje od akademizma. Impresionizam je stil koji se jkavio u Francuskoj 60-tihgod. XIX veka - prekretnica u slikarstvu i podetak modernog slikarstvaKrajem XIX i podetkom XX veka dolazi do rczilahenja sa realizmom. Impresionizam seu Srbiji javlja 1907. u slikama Milana Milanovi6a, NadeZde Petrovid, Koste Miliieviia,MaliSe Gli5iia.Milan Milanovii - ciklus impresionistidkih slika svetlih,treperavih tonova ( Terasa,Predeo u Kapriju, Plava vrata )Kosta Miliievid -( Staza u maslinjaku) ; MaliSa GliSid -pejzali sa mediteranskim,italij-anskim temama ; NadeZda Petrovii - zadetnik modernog srpskog slikarstva, u radovimase ukr5taju secesija i impresionizam ( Resnik, Suma, Dereglija na Savi , BulonjskaSuma, Vezirov most, Prizren, Kosovski boZuri, Gradanica i dr )Srpska muzika - Stevan Hristi6, Petar Konjovid, Miloje MilojevidS.Hristii - Ohridska legenda - balet ( srpeko-makedonski folklor, izralajna melodika,temperamentnom orkestru) . P.Konjovi6- komponovao opere,najpoznatija Ko5tana (prema istoimenom romanu B.Stankoviia) - narodni melos i latentne melodijskemogudnosti govorne redi ; od orkestarskih dela - Simfonija triptihonVeliko doba glume - nalpoznatiji glumci Pera Dobrinovii, Ilija Stanojevid i DobricaMilutinoviiPeri Dobrinoviiu je najvedi glumac u istoriji srpske glume-jedinom podignut spomenik,u N.S. ispred SNP-aD. Milutinovii - najomiljeniji glumac u istoriji srpskog pozori5ta ; kultno ime srpskogteatra. "Prsten D. Milutinoviia" najvi5e odlidje koje moZe dobiti srpskiglumac,dodeljuje se svake godine najboljem glumcu.Podetak filma - umetnost XX veka. Prva filmska predstava u Parizu 28.12.1895. Sestmeseci kasnije ,06.06.1896. - prva predstava kod nas u kafani " Kod zlatnog krsta" -prisustvovali kralj Aleksandar Obrenovi6 i kraljica Natalija.Najstariji saduvan film snimljen u Srbiji - Krunisanje kralja Petra I . Prvi stalni bioskopu Bg-u 1909. Prvi filmski producent - Svetozar Botorovid,vlasnik bioskopa "Pariz". lJjesen 191 1. snimljen je prvi domaii igrani film Karadjordje ( nije saduvan) . Veliki deofilmske gradje se duva u arhivu jugoslovenske kinoteke u Bg-u. Vojvodina - prvi stalnikinematograf u Somboru, 1 906.

MEDJURATNO RAZDOBLJE

prvi svetski rat je evropski - izmedju velikih sila.Povod je sarajevski atentat, naVidovdan 28.061914. Austrija optuZila Srbiju , objavila rattri njena pohoda u Srbiju - srpske pobede na Ceru, Gudevu i Kolubari

glavni rezultat Prvog svetskog rata je stvaranje nove drZave, Kraljevine SHS(1919.),koja je 1929. dobila naziv Jugoslavi jaNi5ka deklaracija, T .I2.1914 - cilj je oslobodjenje na5e neslobodne braie Srba,Hrvata iSlovenacaMedjunarodni poloZaj lo5,neprijatelji mnogobrojni.Glavni oslonac Francuska a protivn-ik NemadkaSrpski narod okrivljen zbog stvaranja Jugoslavije, glavni generator krize su srpsko-hrv-atski odnosiKulturne prilike - nepismenost, dva univerziteta u Beogradui Zagrebu, kasnije u Lju-blj ani,Subotici, Skoplj u.1928. izdavadko preduzeie NolitVeliko knjiZevno razdobl-ie - Ivo Andrii (1892-197S)-slikao Bosnu kao zemljupodeljenih svetova ( Na Drini iuprija, Travnidka hronika, Gospodjica, nedovr5en Omer-pa5a Latas ) ; posebno mesto ima kratki roman Prokleta avlija - Andridev duhovnitestamentMilo5 Crnjanski - rani period se ogleda mo6nim lirizmom ( Lirika Itake, poema StraZi-lovo, roman Dnevnik o earnojeviiu, Seobe , Druga knjigu Seoba, Roman o Londonu )Rastko Petrovid - eksplozivni ekspresionizarr:t ( putopis Afrika, mali putopisni romanLjudi govore)Momiilo Nastasijevid - Pet lirskih krugova, Magnovenja, OdjeciDesanka Maksimovid - spontani lirizam i doZivljaj prirode ( Pesme, ZeIenivitez...),misaoni lirizam ( TraZim pomilovanje, Nemam vi5e vremena...)Os ka r D aviio - sna1na zvudna melodij a,vedre,humo rne,r azigr ane, dulne ( Pesme,Hana,vi5nja zazidom ). Najbolji roman mu je Pesma sa temom iz okupacijskog Bg-dasudbine slikara - centar je Pariz , slikari sa velikim stvaraladkim opusomJovan Bjelii - nagla5en kolorit,teZnja ka apstraktnom slikarstvu. Slikao pejzaLe,portre-te,mrtvu prirodu,Zenski akt,figuralne kompozicije,istorijske kompozicije ( Kupadice,Porlret devojke sa knjigom, Predeo u Bosni, Bitka na Kolubari...) - teLitralenju origi-nalnog izrazaPetar Dobrovi6 - intenzivni kolorit,ekspresivnost crteZasvetlost.Slikao portrete,primor-ske pejzaze,aktove ( veliki maslinjak, DalmatinskipejzaL, powie, Konji na crkvisvetog Marka...).Sava Sumanovid - jedan od najvedih modernih slikara. U podetnoj fazi pod uticajemekspresionizma,ktbizma ( Pijana ladja-dinamid.kompozicija ). Kasnije ovla5 stilizovancrteZ svetle note,slika platna velikog formata sa figurom upejzaiu ili mrtve prirode (Ze-nski akt, Mrtva priroda s groZdjem).Vrhunac stvarala5tva - Most na Seni, Jesenji pejzaLiz okoline Pariza, Zenski akt s crvenim tepihom...nastaju i Ulica u Sidu, fesenji pejzaZ.On je veliki majstor pejzaLa i Zenskog aktaMilan Konjovii - prva faza neoklasicistidka, nakon toga "plava faza" gde dominirajuhladni tonovi,predmeti deformisani.Svoj pttniizraz dao kroz Lam ambijenta i prirodeVojvodine ( Zitnapolja )Modernizam u skulpturi - Toma Rosandi6 - ispred Narodne skup5tine Igrali se konjivrani ( primetan uticaj Me5trovida)Novi zamah muzike - Beogradska opera,1920. , Beogradska filharmonij a,1923.Najistaknutiji kompozitori :S.Hristi6 ,P. Konjovii , Miloje Milojevii. Njima se pridru-Zuje Josip Slavenski-najveii kompozitor na podrudju biv5e Jugoslavije . I on se

inspirisao folkolorom svog rodnog kraja ( Pesme moje majke zaalti gudadki kvartet ifolklorom ditavog Balkana ( simfon.svita Balkanofonija-muz.panorama Balkana)Najznadajnije delo Simfonija Orijenta - muzikom izraLavafenomen religije,sastooji seod 7 stavovastanojlo Rajidi6 - opera Simonida,balete,simf. Poeme,koncerte,solo pesme...vasilije Mokranjac - blizak impresionizmui neoklasicizmu ; komponovaosimfonije,kvartete,uvertire,svite,klavirske kompozicije,muziku za filmove i TvdrameLjubica Mari6 - najoriginalniji autor medju na5im kompozitorima-modernim muzid-kim sredstvima oZivela srednji vek ( kantata Pesme prostora )

SAVREMENA KULTURA

u knjiZevnosti se pojavljuje pokret socijalne kulture ; u slikarstvu grafidarDj.Andrejevii Kun ( socijalne i politidke teme: Zivot rudara u rudniku,slike izzatvora,NOB-aObrazuju se u knjiZevnosti "realisti" i "modernisti". Jedni pristalice tradicionalneknj iZevnosti, a drugi obnavlj aj u medj uratni modernizam i nadrealizam-prevaga drugestruje. Izgradjuje se nov model literature a odlike su: estetizam, formalizam,avangardrzam. Poezija- Vasko Popa i Miodrag Pavlovii, Branko Miljkovii, IvanV.Lal i i . . .I tradicionalni lirizam daje S.Raidkoviia, M.Danojli6a u poeziji ;uprozi LjubomirSimovii, Milosav Te5iiPreokret u prozi donose romanopisci Dobrica Cosi6, Oskar Davido, Mihailo Lali6,Branko Copi6 ;pripovedadi Antoniuje Isakovii, Miodrag BulatovidPanoramu srpske proze Sire MeSa Selimovid, Vladan Desnica,Aleksandar Ti5ma;DaniloKi5,Milorad Pavi6Slikarstvo - dve struje : jedna nastavlja modernizovanu tradiciju medjuratnog figuraln-og slikarstva , a druga se orijenti5e prema savremenom nefiguralnom slikarstvu.Prvu grupu dine : Konjovi6, eelebonovii, Aralica i dr. Druga grupa Petar Lubarda -slikar vulkanskog temperamenta i neobuzdane poetske farrtazije - teme iz nacionalneistorije,crnogorske predele... ( freska Kosovski boj, platna Guslar, Narikada, Cmogor-ski pejzaZ i dr) - autonomne slike gde se predmet transformi5e u jarko obojenu i mno-goznadnu metaforuUmetnidka grupa "Medijala" - oslanja se na medjuratni modemizam,s.Dalija,stare ma-jstore : Olja Ivanjicki, Sejka, Milovan Vidak i dr.Posebno mesto u posleratnom slikarstvu zauzima Mi6a PopovidFenomen umetnosti XX veka je naivna umetnost.Tvorac srpskog naivnog slikarstva jeJanko Bra5id - bogat opus slika, crtela, ikona, skulptura-svakodnevni Zivot na selu,ra-dovi u polju,legende,istorij aJAGODINA IMA Muzej naivne umetnostiPored opariike postoje i druge Skole- slikari izUzdina,KovadicePreobraZaj muzike-neoklasicizamkao polazi5te,koriste razre modeme i postmodernestilove ( Vladan Radovanovii, Du5an Radi6, Enriko Josif, Rudolf Brudi,Zoran Hristii,Varteks Baronijan

Filmsko stvaranje - Beograd postaje filmski centar- Jugoslovenska kinoteka, filmskaku(a"Zastava film", "Avala", "Dunav film"Prvi igrani film Slavica, I 947 . ; pw a eh,ranizacija knj iZevnog dela Sofka, I 948., prviigrani film u boji Pop Cira i pop Spira.60-tih eodina - crni talas : Du5an Makavejev, Aleksandar Petrovii,LivojinPavlovii idr.A. Petrovii najuspe5niji-dostigao savr5enstvo filmskog izrazai forme ( Skupljadi perja-Grand pri,Kan)Zivojin Pavlovii- Budjenje pacova, Kad budem mrtav i beoMakavejev - iovek nije pticaKasniji reditelji - Goran Paskaljevii,Srdjan Karanovi6, Goran Markovii, SlobodanSrjan ( Ko to tamo peva )Emir Kusturica,naj uspe5nij iDruga polovina XX veka jedruge jezikeAndri6, Nobelova nagrada,l 9 6lCrnjanski, Seobe,1986- u prevodu na francuski progla5ene zaroman godineDanilo Ki5,svetski priznat ; Milorad Pavi6 - Hazardski rednik -svetski bestseler ; Kust-uridini filmoviAtelje 212, moderna drama apsurda - prva predstava eekajuii Godoa - prvo izvodjenjeu istodnoj EvropiSterijino pozorje, N.S.Bitef- beogradski intemacionaljni teatarski festival - svetski karakterBg opera izmedju 1957-1963 - ogroman uspehSvetski poznati muzidari - pijanista Ivo Pogorelii, violiniste Stefan Milenkovid, IlijaMarinkovii i dr.Yitalizam predstavlja jedno od osnovnih obeleZja srpske kulture uzete u celini

na5 fi lmski stvaralac-mnoga priznanj aperiod najveie afirmacije - knjiZevna dela se prevode na