Velika geografska otkrića Period velikih geografskih otkrića obuhvata razdoblje od Kolumbovog otkrića Amerike (1492.) do otkrića Australije u

XVII veku. Do značajnih otkrića došlo je zbog razvoja gradova, potrebe za jačin trgovačkim vezama i napretka u nauci

i tehnologiji.

Evropljani su od davnina poznavali veći deo Evrope, kao i delove Azije i Afrike. Drugi kontinenti bili su im nepoznati.

Verovalo se da je Zemlja ploča u okeanu i da postoji provalija koja guta brodove u nju na kraju okeana. Sa istoka su

Evropljani trgovali začinima, mirisima, luksuznom robom i dragim kamenjem. Međutim, ovoa roba je prenošena

nekim nesigurnim i lošim putevima a cena je bila i do tri puta skuplja od vrednosti same robe. Takođe, dolazilo je i

do prekida veze sa Istokom zbog Mongolije i Osmanskog carstva. Ovo je prouzrokovalo pronalazak morskog puta do

Indije. Potraga je krenula u dva smera – ka istoku oplovljavanjem Afrike i ka zapadu preko okeana uz uverenje da je

Zemlja okrugla.

Uslovi za organizovanje ovih ekspedicija su stečeni različitim finansijskim sredstvima, kao i tehničkim pronalascima.

Otkriveni su navigacioni uređaji – astrolab, durbin i kompas. Građeni su brži i sigurnriji brodovi karavele. Takođe,

dolazi do napretka u pogledu geografije i kartografije – prvi globus 1492.

Putovanje na istok

Prva velika putovanja i ekspedicije organizovale su Portugalijaa i Španija. Portugalski moreplovci su pomorski put za

Indiju tražili oplovljavanjem Afrike, u kojoj ekspediciji je Bartolomeo Dijaz stigao do Rta dobre nade 1487. godine.

Novu portugalsku ekspediciju činila su tri broda sa robijašima a predvodio je Vasko da Gama. Nakon što je oplovio Rt

dobre nade, Da gama je došao do obale Zanzibara. Uz pomoć arabljanskog vodiča doplovio je do Kalkute u indiji. Ovaj

put otkriven je 1498. godine, a da Gama je stekao titulu admirala Indijskog mora za svoje otkriće. Nakon ovog,

osvojeni su neki gradovi na indijskoj obali prve decenije XVI veka i tako je stvorena portugalska kolonijalna sila.

Putovanje na zapad

Dok su Portugalci odlazili na put do Indije na istoku, španci su odlazili na zapad. Kristofer Kolumbo, moreplovac iz

Đenove, prikupljao je sredstva za put. Smatrao je da je Zemlja okrugla, i navodeći se Toskanelijevom kartom, odlučio

da plovi ka zapadu dok ne dođe do obala Indije, Španski kralj Fernando Aragonski i kraljica Izabela odlučili su da

finansiraju ovaj put. Ekspedicija je počela 1492. godine sa tri karavele – Pintam Ninja i Santa Marija. U oktobru 1492.

godine Kolumbova ekspedicija stigla je do ostrva Gvanahani, koje su nazvali San Salvador – sveti spasitelj. Otkriveni

su Kuba i Haiti, a Kolumbo se vratio u Španiju verujući da je otkrio novi put za Aziju.

Kolumbo je do 1502. godine sproveo još tri ekspedicije u potrazi za začinima, plemenitim metalima i dragim

kamenjem i tako otkrio više ostrva Srednje i Južne Amerike. Do kraja života je verovao da je otkrio put za Indiju, pa

je zato nazivao stanovništvo Amerike – Indijanci. Ekspedicija Ameriga Vespučija dokazuje da se početkom XVI veka

radi o novom kontinentu koja je nazvana Terra America. Na prostoru Karipskog mora i Meksika nasatale su prve

španske kolonije. Kolonijalna vlast se kasnije proširila na Južnu Ameriku.

Put oko sveta (1519-1522)

Fernando Magelan je pod krunom Karla V krenuo da

ostvari prvu plovidbu oko sveta. Putovanje je počelo u

Sevilji 1519. godine. Ekspedicija je preplovila Atlantik,

prošla kroz moreuz koji se zove Magelanov, ušla u Tihi

okean i završila na Marijanskim ostrvima i Filipinima.

Magelan je ovde pojeden. Nakon sahrane, deo posade

nastavio je putovanje ka Španiji. U sevilju je stigla jedna

lađa sa 18 članova posade. Začini dovezeni tim brodom su

nadoknadili sve troškove, a dokazano je da je Zemlja

okrugla.

Otkriće Australije

Australija je poslednji otkriven kontinent. Njeni

starosedeoci nazivaju se Aboridžini. Početkom XVII veka

holandski moreplovac Vilem Janson uplovio je u

Karpentarijski zaliv, a Luis de Tores je otkrio prolaz

između Nove Gvineje i Australije. Holanđanin Abel

Tasman otkrio je Tasmaniju 1642. godine. Engleski

moreplovac Džejms Kuk otkrio je i oplovio istočnu obalu

Australije u drugoj polovini XVIII veka. Prva engleska

kolonija u Australiji osnovana je 1778. godine i zvala se

Novi Južni Vels. Ime Australija kontinent je dobio 1814.

po starovekovnom nazivu Terra Australis. Istraživanja

unutrašnjosti kontinenta započela su tek u XIX veku.

Posledice velikih geografskih otkrića

Nazjačajnija posledica je pored sticanja bogatstva,

kolonizacija. Portugalci i Španci osnovali su prve kolonije, a

proces kolonizacije trajao je d XIX veka. Da bi izbegli sukobe,

Portugalija i Španija jesu razgraničile svoja osvajanja

sporazumom 1494. godine kako bi španske kolonije

obuhvatile sve oblasti Srednje i Južne Amerike sem Brazila,

koji je bio portugalski.

Engleska i Francuska su takođe iskoristile nove mogućnosti.

Severna amerika je bila oblast koju su istraživali. Engleska

braća Džon i Sebastijan Kabot su u periodu od 1497. do 1498. godine otkrili Grenland, Njufaundlend i Labrador.

Francuz Žak Kartije je otkrio unutrašnjost Kanade 1534. godine.

Portugalske kolonije u Indiji imale nalazile su se na indijskom poluostrvu, Cejlonu i Indokini. Portugalci su ovde

sakupljali začine i istočnjačku robu, a potom ih dopremali u Lisabon,

gde su je preprodavali holanđanima. Veći deo portugalske

kolonijalne imperije došao je u XVI veku pod vlast holanđana.

Španske kolonije u Severnoj, Srednjoj i Južnoj Americi naseljavane

su hiljadama siromašnih osvajača – konkvistadora koji su bili u

potrazi za plemenitim metalima. Na prostoru Srednje i Južne

Amerike konkvistadori su uništili različite razvijene civilizacije poput

Asteka, Maja i Inka. Najpoznatiji gradovi jesu Maču Pikču, Čičen Ica i

Kusko.

Konkvistador Fernando Kortes je predvodio špansku ekspediciju koja

je osvojila carstvo Asteka i trajala od 1519. godine do 1521. godine. Na osvojenom području nastala je Nova Španija.

Prestonicu Inka, grad Kusko, je osvojila ekspedicija Franciska Pizaroa i Dijega Almagroa. Pošto su ubili cara Inka,

osvajači su osnovali Novu Kastilju i pošli dalje u osvajanja. Španci su eksploatisali ove kolonije. Tokom nekoliko

decenija, broj Asteka, Maja i Inka opao je sa pedeset miliona na devet, zbog različitih bolesti koje su doneli

konkvistadori iz Evrope. Konkvistadori su koristili različite puške poput arhebuze i muškete.

Razmena dobara

Značajna posledica velikih geografskih otkrića jeste razmena biljnih i životinjskih vrsta. Ovo je imalo velik uticaj na

razvoj privrede. Iskorišćavanje prirodnih bogatstava označavalo je promenu centara trgovine sa sredozemlja na

Atlantik, kao i razvoj privrede. Priliv zlata i srebra doveo je do revolucije cena, a to je dovelo do porasta cene tri puta

i smanjenja kupovne moći. Kolonizatori su zaposlili starosedelačko indijansko stanaovništvo na plantažama, a i

dovodili su novo crnačko roblje sa teritorije afrike i prodavali ga vlasnicima plantaža.

Prodaja robova bila je posebna privredna grana. Slobodne ljude su hvatali u Africi, često rastavljali od porodica i

prodavali na pijacama robova. Prevozili su ih okovane u unutrašnjosti brodova ponovo do pijaca robova. Malobrojni

su uzimani za kućne poslove, a većina je kupovana za rad na plantažama. O katastrofama koje je izazvalo

robovlasništvo i uslovima u kojima su živeli govori delo Čiča Tomina koliba. Robovlasništvo je kinuto u drugoj polovini

XIX veka.

Razmena biljnih i životinjskih dobara između Amerike i Evrope

Iz Amerike u Evropu Iz Evrope u Ameriku

Biljke Životinje Biljke Životinje

Krompir

Kukuruz

Paprika

Paradajz

Duvan

Pamk

Kesten

Lešnik

Ananas

Ćurka

Lama

Pšenica

Ječam

Raž

Lan

Konoplja

Dud

Badem

Breskva

Kajsija

Jabuka

Kruška

Grožđe

Limun

Ovca

Koza

Govedo

Svinja

Magarac

Konj

Živina

Velika geografska otkrića

Godina Istraživač Okriće

1487. Bartolomeo Dijaz Rt dobre nade

1492. Kristofer Kolumbo Amerika

1497.-1498. Džon i Sebastijan Kabot Grenland, Labrador i Njufaundlend

1498. Vasko da Gama Pomorski put do Indije

1500. Pedro Karbal Brazil

1513. Vasko Nunjez de Balboa Tihi okean

1519.-1522. Fernando Magelan Put oko sveta

1534. Žak Kartije Kanada

1606. Vilem Janson Australija

1642. Abel Tasman Tasmanija i Novi Zeland