v:c u · j. van de geijn (ikc afdeling champignonteelt) g. van megen-boekestijn (centrum voor...
TRANSCRIPT
v:c _u ___
UJ 0
2 39e jaargang 1995
maart
ISSN 0009 · 1316
46
Kwaliteit is ons doel.
Ervaren kwekers staan op Amycel voor optimale kwaliteit. Want Amycel is de maatstaf waaraan alle andere broedprodukten worden
afgemeten.
Alleen Amycel heeft exclusieve onderzoek-en produktiefaciliteiten ... ongeëvenaarde ervaring als het meest vooraanstaande bedrijf in de broedindustrie ... eersterangs testprocedures ... en het beste klantenservice-programma in deze bedrijfs-tak.
Kweek met Amycel-met vertrouwen.
Dan bent u zeker van:
• de kwaliteit die u eist • de service die u verwacht • de betrouwbaarheid die
u wenst
U kunt rekenen op Amycel
Amycel Distributie voor Noord-West Europa:
Amycel B.V. e Sleestraat 14 e 6014 CA elttervort
Tel: (31) 04756-6225 e Fax: (31) 04756-6385
DE CHAMPIGNONCULTUUR 1995, 39(2) 47
DE CHAMPIGNONCULTUUR Redactie: L.J.L.D. van Griensven (Proefstation} J.P.G. Gerrits (Proefstation} P.M. Schaper L.G.J. van Horen (IKC afdeling Champignonteelt} J. van de Geijn (IKC afdeling Champignonteelt) G. van Megen-Boekestijn (Centrum voor Champignonteeltonderwijs} Administratie en redactiemedewerker: Mevr. C.A.B.M. Simons-Vollebergh
Postadres: Postbus 6042 5960 AA Horst Telefoon 04764- 7575 Telefax 04764-1567
Rabobank Reuver: 14.36.13.049 Giro van de bank: 10.49.111
Verschijnt tien maal per jaar.
Advertentietarieven op aanvraag.
Abonnementen Abonnementsgeld binnenland: Individueel f 100,-- per jaar. Tweede abonnement op eenzelfde adres f 75,-- per jaar. Losse nummers f 1 0,--. Bedragen exclusief b.t.w.
Abonnementen buitenland. Individueel f 145,-- per jaar. Luchtpost f 180,-- per jaar.
Een nieuw abonnement kan op elk gewenst moment ingaan. Voor het resterende deel van het jaar wordt een evenredig deel van de abonnementsprijs in rekening gebracht. Het abonnement kan tot één maand voor het begin van het nieuwe abonnementsjaar schriftelijk worden opgezegd (januari}.
Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen zonder schriftelijke toestemming van Bromyc b.v.
No part of this journal may be cop1ed without written permission. All rights reserved by Bromyc b.v.
Druk: Drukkerij Smits, Horst.
Nieuwbouw ATO-DLO.
Invloed van diflubenzuron en Steinernema feltiae op de opbrengst van de champignon Agaricus bisporus
Op pagina 55 en volgende kunt u lezen welk effect beide middelen hebben op de opbrengst. Gebleken is dat S. feltiae voor alle onderzochte aspecten kan concurreren met diflubenzuron of zelfs beter is. Deze nematode wordt daarom aanbevolen ter bestrijding van de champignonmug.
Invloed klimaatfactoren op de "activiteit" van het substraat tijdens de teelt van champignons
In het artikel op pagina 61 en verder wordt van een aantal teelten beschreven hoe de gemiddelde klimaatf actoren per teeltfase samenhangen met de gemiddelde C02-produktie per fase.
AIDA/Mushroom: Een instrument ter ondersteuning van de strategische planning
Door ATO-DLO is een computerprogramma ontwikkeld voor intergrale ketenbeheersing in de champignonsector. Hiermee kan op strategisch niveau inzicht worden verkregen in kansen, bedreigingen en problemen van de sector. Lees hierover op pagina 69 en verder.
- 2 -
In dit nummer:
49 Bezuinigen !!
51 Nieuws en commentaren
53 Vraag en aanbod
)
55 Invloed van diflubenzuron en Steinernema feltiae op de opbrengst van de champignon Agaricus bisporus
61 Invloed klimaatfactoren op de "activiteit" van het substraat t ijdens de teelt van champig
, nons
69 AIDA/Mushroom: Een instrument ter ondersteuning van de strategische planning
75 Champignonteelt in Europa maakt pas op de plaats
79 Produktie en prijzen van champignons in 1994
83 Nieuws van het CCO
84 Lijst van publikaties
86 Belangrijke adressen
48
TECHNISCH INSTALLATIE- EN VERKOOPBUREAU
LandeliJk erkend: GasfitterbedriJf I WaterfittersbedriJf I Constructiewerken I Champlgnonmachlnes- en benodigdheden I Electrotechnlsch Installatie- en Reparatiebedrijf I Centraal verwarminga Installatiebedrijf
Bremweg 2 - 5961 NE HORST- Tel. 04709-83359-83333- Fax 04709-83543
Voor totale klimatisering en mechanisatie
Deze klimaatcomputer is bij iedere cel instelbaar en ook vanaf kantoor en woning, indien men dit wenst (d.m.v. Personal Computer, beeldscherm, keybord en printer).
Wij zijn ook in staat uw bedrijf de eerste tijd vanaf ons kantoor via de computer te volgen en van advies te dienen.
Limbraco b.v. ontwerpt, fabriceert en installeert voor U de totale klimaatbeheersing alsmede stoom-, verwarming-, elektro- en koelinstallaties.
Wij ontwikkelden speciaal voor U de zeer gebruiksvriendelijke Limbraco klimaatcomputer .
••
• • • • • ••
•
Verder omvat ons programma alle verdere benodigdheden voor uw bedrijf zoals: stellingen, deuren, treklieren, ent-aandrukmachines, opruw- en egaliseermachines, bijvoedwagens en verdere benodigdheden.
Vraag vrijblijvend informatie.
DE CHAMPIGNONCULTUUR 1995, 39(2)
Bezuinigen ! !
L.J.L.D. van Griensven, Proefstation voor de Champignoncultuur, Horst
De voormalig minister van LNV en huidig voorzitter van de KRO, de Brabander Gerrit Braks, poogt het ledenbestand van het CDA te verhogen. En natuurlijk gebeurt dat via de boerenstand, die hij als weinig anderen kent en bij wie hij groot aanzien en gezag geniet. En terecht, want het melkquotum van Braks heeft goed gewerkt en het mestquotum van Bukman niet. Vandaar dat Braks voor het CDA naar de boeren gaat en niet Bukman. De opvolger van beide heren zal ook met een quotum komen: een onderzoeksquotum. Daarvan weet je op voorhand dat het niet zal werken, althans niet positief.
In het regeerakkoord is afgesproken dat op het landbouwkundig onderzoek 40 miljoen bezuinigd dient te worden. Inmiddels is dat verlaagd tot 20 miljoen en daarvan zal weer ruim 8,5 miljoen ten laste van het praktijkonderzoek worden gebracht. De minister vindt dat boer en tuinder binnen het systeem van de vrije markt in staat moeten zijn om op rendabele wijze hun bedrijf te voeren. En dus zijn zij zelf ook verantwoordelijk voor de kosten van dat onderzoek en die diensten waarvan zij als meest belanghebbenden gebruik maken.
Voor een liberaal is dat een honorabel standpunt, maar een oud-minister met grote kennis van zaken, zeker in de rol van PR-medewerker van een oppositiepartij, mag daar anders over denken. Braks vindt dat de positie van de land- en tuinbouw wordt aangetast door die bezuinigingen. Zoals altijd hebben beide partijen voor een deel gelijk. Natuurlijk mogen diensten doorberekend worden aan belanghebbenden in een vrije markteconomie. Maar de Minister ziet over het hoofd dat het met de vrijheid in landen tuinbouw allang gedaan is. De eco-
nomie kan wel vrij zijn, maar de bedrijfsvoering is dat zeker niet. Meer dan welke bedrijfstak ook is de landbouw ondergeschikt geraakt aan strikte regels, heel in het bijzonder die van ruimtelijke ordening, die door diverse overheden van Rijk en Provincie tot regio en gemeente, worden opgelegd. Gebieden waar van oudsher geboerd werd blijken plotseling hetzij van hoge natuurwaarde, hetzij cultuurhistorisch waardevol, hetzij visueel waardevol open gebied hetzij visueel waardevol besloten gebied. Zo dat al niet het geval is, blijkt het te gaan om gebied met te ontwikkelen natuurwaarde of om een ecologische verbindingszone. Dan fietst er hier en daar ook nog een burgemeester tussendoor die het gebied ter meerdere eer en glorie van zichzelf bestempelt als ontwikkelingszone voor verblijfsrecreatie of als stiltegebied. In die gebieden geldt geen vrije produktie, want nadat de boer al heeft moeten voldoen aan alle nuttige milie ueisen, die de kostprijs van zijn produkt sterk verhoogd hebben, krijgt hij te maken met de betutteling van provinciale en gemeentelijke planologen. Niet alleen kent hij geen weg in de wir-war van regels en wetgeving, maar ook zal z ijn bedrijf in veel gevallen anders ingericht moeten worden of zullen de produktiemethoden aangepast moeten worden. De land- en tuinbouw, van varkenshouderij tot teelt van bloembollen, aardappels en champignons kent de problematiek maar al te goed. Voor boer en tuinder wijst de voorlichting de weg in de regelgeving en in aanpassing en alternatief. Het prakt ijkonderzoek legt het fundament daaronder.
Het is niet waar dat voorlichting en praktijkonderzoek er uitsluitend of zelfs maar voornamelijk voor boer en tuinder zijn; het zijn ook de onmisbare
49
instrumenten om de doelstellingen van de overheid op gebied van milieuwetgeving en ruimtelijke ordening te realiseren. Een verantwoordelijke overheid begeleidt zijn burgers bij het voldoen aan de wetgeving. Des te meer geldt dat wanneer het een beroepsgroep betreft die verantwoordelijk is voor 20% van ons exportvolume. Het voorwaardenscheppend beleid van de minister is geleidelijk aan gericht geraakt op het realiseren van de algemene beleidsdoelstellingen van de Overheid zelf; ook LNV is een ministerie van algemeen beleid geworden. Het doel van het beleid is het welzijn van de burger, van ons allemaal dus. De agrarische produktie, nog altijd belangrijk voor onze nationale portemonnee, lijkt zo nu en dan uit het oog verloren te worden.
Braks heeft gelijk met zijn constatering dat agrarisch Nederland gebaat is bij versterking van de onderzoeksen voorlichtingsuitgaven. Ik wil daarin wel verder gaan met de stelling dat er zonder een florerende landbouw geen interessant Jandelijk gebied zal blijven bestaan. De verdere ontwikkeling van natuur en landschap is een doelstelling van het algemeen beleid en dat betekent dat bezuinigen omwille van het geld in meerdere opzichten het paard achter de wagen spant. Natuurlijk mag er gekeken worden naar een optimale besteding van schaarse middelen; dat is echter iets anders dan wat nu aan de orde is.
Overigens zou de nationale overheid de ruimtelijke ordening, zoals die door provincies en gemeenten wordt bedreven, eens aan kritische beschouwing moeten onderwerpen. Daar kan echt veel geld verdiend worden; veel meer dan er mogelijk is door te bezuinigen op het landbouwkundig onderzoek.
Wijziging telefoonnummer Proefstation Met ingang van 20 januari 1995 04 7 64-7 5 7 5 Het faxnummer blijft ongewijzigd.
50
Oogstmachine, type MHE-93
30 tot 50% plukprestatie-verhoging
Onderdelen-depots:
D. de Vries Klep B.V. Desmet Martin P.v.B.A. Wertsteeg 22 Korte Brugstr. 100 Schoolstraat 31 Kerkdriel Etten-Leur lngelmunster (België) Tel. : 04183-3354 Tel.: 01608-12831 Tel. : 051 -301629
- voldoet aan Europese machinerichtlijn (CE-marketing)
- individueel inzetbare machine - twee enkele oogstlijnen boven elkaar - geheel vervaardigd uit RVS en kunststof -motor en besturing 24 Volt met noodstop - verstelbare beveiligde messen - continu mechanische reiniging van de snaren en snaarschijven door middel van schrapers
- traploos verstelbare sorteerintrichting - traploos verstelbare fustplateau's - tractie-batterijen met oplaadinrichting - traploos instelbare transportsnelheid van de oogstlijnen (optie)
MUNCKOB.V. MACHINES VOOR DE CHAMPIGNONGUL TUUR
Spoorstraat 2a, 5975 RK Sevenum Postbus 6827 · 5975 ZG Sevenum - Holland Telefoon 04767 • 3434 I Fax 04767 · 1985
DE CHAMPIGNONCULTUUR 1995, 39(2) --~~-----------------
,..
Nieuws en commentaren
Arbeidswetgeving Denemarken
De heer K. Jensen van de Deense champignontelersvereniging meldt in een artikel in "The Mushroom Journa!" de aanscherping van eisen voor champignonteeltbedrijven door het Ministerie van Arbeid. Het betreft zaken die het aantal ziekmeldingen door kort-cyclisch werk moeten kunnen terugdringen. Nadat eerst een breed samengestelde commissie een compromis had bereikt over de breedte van en de afstand tussen stellingen heeft de Minister dit compromis verworpen en scherpere eisen laten opstellen.
De Minister van Arbeid heeft de volgende aanbevelingen onderschreven: - De breedte van de stellingen moet
worden beperkt tot 1 00 cm en de afstand tussen de stellingen dient minimaal 70 cm te bedragen;
- Het personeel mag slechts 4 uur per dag champignons plukken en niet langer dan één uur aaneengesloten werken.
De gevolgen van deze maatregelen zijn dat het teeltareaal per cel wordt verminderd met ongeveer 50% en dat de plukkosten gaan stijgen. Voor de Deense champignontelers breken dan ook zorgelijke tijden aan. (Uit: "The Mushroom Journal", december 1994)
Produktie Australië
De produktie in Australië is in het jaar 93/94 gestegen met 2.154 ton tot in totaal 32.247 ton. De produktiewaarde bedroeg 121,6 miljoen Australische dollar. De consumptie per hoofd van de bevolking steeg met 7.4% en bedraagt nu 2,32 kg per jaar.
De promotie van champignons werd gevoerd met het thema "Meat for Vegetarians" (Vlees voor vegetariërs). De reacties die de Austral ische telersorganisatie daarover bereikten bleken zeer posit ief. De kosten van de promotie-acties bedroegen meer dan 1 miljoen Australische dollar.
Dat betekent dat bijna 1% van de produktiewaarde wordt besteed aan promotie. In Nederland bedraagt het aandeel van de reclamekosten in de produktiewaarde ongeveer een half procent. (Uit: "The Mushroom Journal", december 1994)
Alternatieve stuifbestrijding
Bij het Consulentschap voor de Landbouw Zuid-Holland is onlangs het eindverslag van het demonstratieproject "Alternatieve stuifbestrijding in de praktijk" verschenen. Dit project is in 1993 en 1994 in verschillende regio's in Nederland uitgevoerd. Het verslag beschrijft de aanleiding van het project, de problematiek van het stuiven, de opzet en werkwijze van het project en de resultaten van twee jaar demonstreren en testen van maatregelen om stuiven te voorkomen. Een van de gedemonstreerde alternatieven was champost. Conclusie daarbij was dat de werkgroep WestNederland champost slechts in een beperkt aantal gewassen, zoa ls suikerbieten en de vroege aardappelteelt, als alternatief zag. Door de werkgroep in Noord-Oost Nederland is aangegeven dat champost een iets minder bruikbaar alternatief lijkt dan cellulose, terwijl GFT-compost niet als alternatief wordt gezien. Het rapport is telefonisch te bestellen (070-3371200). (LvH)
James W . Sinden, 1902-1994
De champignonwereld verloor op 20 december 1994 een groot wetenschapper en een goede vriend. Gedurende meer dan 60 jaar stelde hij zijn leven in dienst van zijn geliefde bedrijfstak. Zijn onderzoekbijdragen vormen de basis van de hedendaagse champignonteelt.
James Sinden werd in 1902 geboren in Oak Park in de Amerikaanse staat lllinois. Na een biologische studie promoveerde hij in 1930 op een planteziektenkundig onderwerp aan Cerneli University.
51
In datzelfde jaar werd hij als onderzoekprofessor aangesteld bij de Vakgroep Botanie van Pennsylvania State University waar hij zich met alle aspecten van de teelt van champignons ging bezighouden met uitzondering van de plagen. Hij ontwikkelde in de dertiger jaren graankorrelbroed waarop hij twee patenten verkreeg.
Zijn collectie van champignonsporen werd de basis voor de Amerikaanse broedproduktie en resulteerde in sterk verhoogde opbrengsten. Andere nieuwe ontwikkelingen die uit zijn onderzoek voortkwamen waren een praktische synthetische compost, een verkorting van het composteringsproces in twee opeenvolgende fasen, bestrijding van schimmelziekten in de champignonteelt met fungiciden en een eerste onderzoek naar wat later een virusziekte zou blijken te zijn. Een andere belangrijke ontwikkeling die uit zijn werk is voortgekomen is het composteren in smalle d ijken d ie machinaal kunnen worden omgezet in plaats van de gebruikelijke zeer brede hopen.
Gedurende de t ijd dat hij aan Penn State verbonden was werkte hij met telers en broedfabrikanten aan de in-
52
De Apparatuur De Begeleiding
De Professionals
DALSEM VECIAP BV
Herstraat 17, 5961 GG Horst, Holland Tel. : 04709-85589 Fax: 04709-86395
Wij houden de groei erin
DE CHAMPIGNONCULTUUR 1995, 39(2)
troductie van allerlei vernieuwingen. Hij had het vermogen om zijn bevind ingen op een eenvoudige manier aan zijn toehoorders duidelijk te maken. Zowel beginners als ervaren telers staken alt ijd wel iets van hem op. Zijn energie en enthousiasme werkten aanstekelijk. Hij streefde steeds naar de grootst mogelijke perfectie.
In 1952 verliet hij Penn State en ging naar Zwitserland waar hij mede-eigenaar werd van Hauser Champignonkulturen. Daar zette hij zijn onderzoek voort en ontwikkelde Hauser tot een modelbedrijf en een belangrijke broedproducent. Ook ontwikkelde hij daar machines voor de mechanisatie van het kistensysteem. Tegelij kertijd was hij de spil bij onderzoek en ontwikkeling van Butler County Mushroom Farm in Pennsylvania en gaf hij voorlichting aan telers in verschillende landen. Samen met medewerkers van Hauser en Butler hield hij zich met een aantal zaken bezig zoals meng-enten, door-
Vraag en aanbod Te koop: Voetjesrooier Limbraco, nooit gebruikt. Nieuw aangekocht in 1993. Tel./fax: 0032-33540916.
Te koop: 1 verwarmingsketel (gas) cap. 83000 call. en 1 koelerblok (freon koeling) P. Aerts, Donkstraat 4, Swolgen. Tel. 04789-1402.
en-door-enten, gebruik van afgewerkte champignonmest in dekaarde, invloed van co2 op de ontwikkeling van de vruchtlichamen, bijvoeden van de compost bij het ent en of bij het afdekken, ontwikkeling en instandhoud ing van betere champignonrassen en de oorzaak en bestrijding van virus-, bacterie-, en schimmelziekten in de champignont eelt.
Dr. Sinden hield over de hele wereld lezingen en schreef talrijke artikelen in wetenschappelijke t ijdschriften en in de vakpers. Hij schonk zijn collectie art ikelen en boeken over de champignonteelt aan de Vakgroep Fytopathologie van Pennsylvania State University. Deze wordt daar bewaard als de "Si nden Colleetien " . Hij was lid van enkele Amerikaanse wetenschappelijke organisaties en erelid van telersorganisaties in GrootBrittannië, Amerika, Canada en Aust ralië. Verschillende organisaties hebben stilgestaan bij het feit dat hij 50 jaar in de champignonteelt werkzaam
ATTENTIE: Champignonplukken is geen probleem meer met zeer ervaren en gemotiveerde pluksters in vaste d ienst van Euro-Asya B.V. uitzendorganisatie. Ons werkgebied beslaat heel Nederland en Belg ië. Bel of fax geheel vrijblijvend. Tel. 040-810929/456820 Autotel. 06-52951314 Fax 040-457922.
Te koop: v.d. Top snijmachine, bedbreedte 1,34 m. Tel. 077-662094.
53
was. De Britse telersverenig ing heeft een naar hem genoemde Sinden Award ingesteld, bestemd voor personen die veel voor de branche betekend hebben. Ook is er een st imuleringsprijs naar hem genoemd voor jonge mensen beneden 30 jaar die zich in de champignonbranche op een of andere manier onderscheiden. Het American Mushroom lnstitute heeft een beurs (Sinden Scholarship Award) ingesteld, die kan worden toegekend aan studenten die op een onderwerp over eetbare paddestoelen willen promoveren. Aan de universiteit van Zürich bestaat een naar hem genoemde stichting voor de bestudering van de botanie.
Dr. Sinden trok zich in 1990 terug. Hij was een toegewijd, gedisciplineerd, eenvoudig en zorgzaam mens. We zullen hem missen maar de invloed en de bijd ragen van Jim Sinden aan de gehele champignonwereld zullen nooit worden vergeten. (Lee Schisler, vert. JG)
Te koop: Koudwater-koelinstallatie, merk Marcus + nett enpoet smachine. Tel. 04762-2825.
Te koop: Christiaens afdekcontainer, geheel verzinkt, in zeer goede staat. Tel. 04130-62757.
Te koop: Limbraco leegmaakband, voll. gegalvaniseerd. Tel. 013-354201; 's avonds 013-369498.
E.O.I.B. Isolatie \
) 1966 I 25 JAAR ) 1991 1 ) ) I , I , I
UITVOERING ISOLATIEWERKEN - PLAATWERKEN - VERKOOP ISOLATIEMATERIALEN
Th. van de Haterd AMBACHTSSTRAAT 1 D UDEN TEL. 04132-50390, FAX 04132 - 62880
TEVENS VERKOOP VAN COATINGSPRODUKTEN VOOR HET DAMP- EN GASDICHT MAKEN VAN UW CHAMPIGNONCELLEN
VRAAG VRIJBLIJVEND INLICHTINGEN EN PRIJSOPGAVE
54
Amycel IJ; ~ ~ ~ r--S) 1'1 .....,
~ ;;oll! "/
fTI
Nu ook uw adres voor het biologische bestrijdingsmiddel voor muggenlarven
AmYQaal Amycel B.V. Sleestraat 14 • 6014 CA lttervoort Tel.: (31) 04756-6225 • Fax: (31) 04756-6385
~rit SINDS 1898
VERHOEVEN-DRUNEN BV Thomas Edisonweg 47, 5151 DH Drunen
Telefoon 104163) 72378
Advertentietarieven en abonnementen 1995
Abonnementen Abonnementen in Nederland zijn verkrijgbaar voor f 100,- per jaar. Een tweede abonnement op eenzelfde adres bedraagt f 75,- per jaar.
Losse nummers zijn verkrijgbaar voor f 10,-. De abonnementstarieven zijn exlusief btw.
Een abonnement voor het buitenland kost f 145,- (Luchtpost f 180,-).
AFVALWATERBEHANDELING UV-WATERONTSMETTING
ONTIJZERING • ZANDFILTRATIE ONTHARDING • POMPEN
KOELWATERBRONNEN WATERMETERS
Hele pagina Tweederde pagina Halve pagina Eenderde pagina Eenzesde pagina
Advertentietarieven (zetspiegel 183x253 mm) (zetspiegel 183x 165 mm) (zetspiegel 183x 125 mm) (zetspiegel 183x82 mm) (zetspiegel 89x82 mm)
f 600,f 425,· f 300,f 225,f 150,-
Voor advertentie-abonnementen - in minimaal 10 opeenvolgende nummers een advertentie van hetzelfde formaat - gelden de volgende tarieven:
Hele pagina Tweederde pagina Halve pagina Eenderde pagina Eenzesde pagina
f 500,f 350,f 275,f 200,f 125,-Meer dan 95 jaar ervaring
Nat en stevig veen gewonnen uit ongerepte veenvetden
Milieuvriendelijk, hygiënisch transport per binnenschip.
IOOJII Dekaarae BV ....... . Geysterseweg 12•, 5861 BL Wanssum Tel.: 04784 • 2244 Fax: 04784-2246
Zo ontstaat de natte, zachte & stevige dekaarde van Nooyen.
De beste kwaliteit voor een tevreden klant.
Dekaa~evan ..... Nat, Zac~t & ~tevi
DE CHAMPIGNONCULTUUR 1995, 39(2) 55 -----------------------------------
Invloed van diflubenzuron en Steinernema leltiae op de opbrengst van de champignon Jlgaricus bisporus 1•2
·3J.W.A. Scheepmaker, 1F.P. Geels en 2P.H. Smits
1Proefstation voor de champignoncultuur, Horst 2DLO Instituut voor Planteziektenkundig Onderzoek (IPO-DLO), Wageningen 3Vakgroep Microbiologie en Evolutiebiologie van de Faculteit Natuurwetenschappen, Universiteit van Nijmegen
Inleiding
Diflubenzuron kan met succes worden toegepast ter bestrijding van de champignonmug Lycoriella auripila en in mindere mate ter bestrijd ing van de champignonvlieg Megaselia ha/terata. Het is een chemische verbinding d ie bij larven van vele soorten vliegen en muggen de vervelling verhindert (Post et al, 197 4). Larven zijn daardoor niet in staat om alle larvale stadia te doorlopen en het volwassen stadium wordt nooit bereikt. Het gebruik van d iflubenzuron leidt onvermijdelijk tot oogstreductie . Grewal en Richardson (1993) vermeldden een gemiddeld oogstverlies van 10%. Kalbereren Vogel (1978) vonden een oogstreductie van 4 tot 5%.
lnsektepathogene nematoden van de soort Steinernema feltiae vormen een alternatief voor het gebruik van diflubenzuron. De levenscyclus en de werking van deze nemat oden is beschreven door Scheepmaker et al (1993, 1994). In deze proeven werd de champignonmug Lycoriella auripila door deze nematode zeer effectief best reden. In de dekaarde was de reductie 95-98% en in de compost iets minder, namelijk 81% bij de vrouwtjes en 47% bij de mannetjes. In de dekaarde was S. feltiae dus even goed werkzaam als diflubenzuron.
In het hierna beschreven onderzoek is nagegaan welk effect d iflubenzuron en S. fe/tiae hebben op de opbrengst aan champignons. Er werd geteeld op doorgroeide compost.
Materiaal en methoden
De proef werd tweemaal uitgevoerd in een ziektecel van het Proefstation. Tacht ig kisten met een oppervlak van 0,2 m2 werden gevuld met doorgroeide compost. Er werden acht behandelingen uitgevoerd in tien herhalingen: controle, S. feltiae op compost, diflubenzuron op dekaarde en S. feltiae op dekaarde op dag 1, 4, 7, 11 en 13 na afdekken.
Tabel1. Totale opbrengst per behandeling (in kg per m2)
Behandeling Experiment 1 Experiment 2
controle (geen behandeling) 36,2 29,2 S. feltiae (compost) 37,6 ns 29,0 ns diflubenzuron (op dekaarde) 31,6 *** 26,2 *** S. feltiae (dag 1) 37,2 ns 28,8 ns S. feltiae (dag 4) 38,6 ** 29,6 ns S. feltiae (dag 7) 36,7 ns 29,9 ns S. feltiae (dag 11) 37,1 ns 29,3 ns S. feltiae (dag 13) 37,8 ns 29,3 ns
Tabel 2. Totaal aantal champignons per m2, per behandeling.
Bij experiment 1 zijn de tellingen beperkt gebleven tot de controle en 2 behandelingen.
Behandeling Experiment 1 Experiment 2
controle (geen behandeling) 1785 S. fe/tiae (compost) diflubenzuron (op dekaarde) 1384 S. feltiae (dag 1) S. feltiae (dag 4) S. feltiae (dag 7) S. fe/tiae (dag 11) S. fe/tiae (dag 13) 1733
De nematoden werden vanuit het dragermateriaal in water gebracht. De nematodensuspensie werd vervolgens met een gieter op de compost of op de dekaarde gesproeid. Er werd één liter per m2 gebruikt met daarin 3 à 4 miljoen nematoden. Per kist werd dus 200 mi suspensie aangebracht. De tachtig kisten werden volgens een lotingsschema in tien blokken geplaat st. Temperatuur, luchtvochtigheid en C02-instelling werden geregeld zoals op het Proefstation gebruikelij k. Bestrijdingsmiddelen werden niet toegepast en een ontsmetting van de dekaarde na afdekken werd achterwege gelaten. In verband met een eventuele opbrengstverlagende invloed van de champigonmug werd de aanwezigheid van d it insekt vermeden.
Van d rie vluchten zijn per kist de kgopbrengst en het aantal champignons
2487 2509 ns
*** 2013 *** 2437 ns 2385 ns 2488 ns 2511 ns
ns 2434 ns
geregistreerd. De opbrengsten van drie vluchten zijn voor beide proeven in staafdiagrammen weergegeven (figuur 1 a en 1 b). De aantallen champignons zijn weergegeven in f iguur 2a en 2b. De totale opbrengst is vermeld in tabel 1 en het totaal aantal champignons in tabel 2.
Verschillen tussen de behandelingen werden statistisch getoetst met behulp van variantieanalyse. In de grafieken en tabellen werd genoteerd of een behandeling statistisch betrouwbaar verschilde van de controle. Significant hogere of lagere opbrengsten en aantallen champignons werden met "*, ** of***" aangegeven. Deze aanduid ingen komen overeen met overschrijdingskansen van respectievelijk 5%, 1% en 0,1 %. Als geen significant verschil aanwezig was werd dit aangegeven met "ns" hetgeen betekent: "niet significant".
56 DE CHAMPIGN ONCULTUUR 1995, 39(2) ~-------------------------------------------------------------------------
Voor de proeven werd gebruik gemaakt van nematoden die door de Engelse firma AGC-MBI commercieel geproduceerd worden.
Het is een Engelse st am van 5teinernema fe/tiae. Deze nematoden worden geleverd door Amycel.
Resultaten en discussie
Invloed op de opbrengst Uit de gegevens van tabel 1 blijkt dat het gebruik van nematoden in de twee proeven geen noemenswaardige vermindering of vermeerdering van de opbrengst tot gevolg heeft. Alleen in de eerste proef verhoogde de toepassing op dag 4 de totale opbrengst.
De opbrengst van de derde vlucht was in deze proef iets lager na toepassing op dag 13 (figuur 1 a) en in de tweede proef na toepassing op de compost en op dag 1 en 4 (figuur 1 b). Aangezien deze verschillen niet reproduceerbaar waren zijn ze waarschijnlijk niet veroorzaakt door 5. feltiae, maar berusten ze op toeval.
Diflubenzuron, toegepast op de dekaarde, veroorzaakte daarentegen bij beide experimenten een vermindering van de opbrengst (t abel 1) met name in de eerste en derde vlucht (figuur 1a en 1b).
In het tweede experiment werd b ij de tweede vlucht het verlies aan opbrengst in de eerste vlucht gecompenseerd; de opbrengst was in die vlucht significant hoger dan bij alle andere behandelingen. In het eerste experiment was dat echter niet het geval. Diflubenzuron verminderde de totale opbrengst in het eerste experiment met 12,8% en in het tweede experiment met 1 0% (tabel 1 ).
Invloed op het aantal champignons In figuur 2a en 2b is te zien dat na een dekaardebehandeling met diflubenzuron het aantal champignons in iedere vlucht significant afnam. Alleen t ijdens de derde vlucht van het tweede experiment was het aantal geoogste champignons gelij k aan dat van de controle. Na drie vluchten was het totaal aantal champignons ten opzichte van de controle in het eerste experiment 22% minder en in het tweede 19%. De opbrengstreductie was daarentegen minder sterk.
Dit betekent dat het gemiddelde stuksgewicht na een behandeling van de dekaarde met diflubenzuron gro-
25 I htO e v uc 2e vlucht 0 3e vlucht C
N 20 E -.....
r- r-r- r- r- r-
-
Ol ..Y-lil
15 c 0
~* c Ol 'ö.. - - - f-- r- - f-- f--
E lil
10 .r:: u +' lil Ol 5 c
r-...,
~ !"'"' 1- -;: ..:. Cl> ....
..0 0.. 0
0 ctr 5.f/co di 5.f/1 S.f/4 S.f/7 S.f/11 S.f/13
Behandelingen
Figuur 1a: Gemiddelde opbrengsten in kg per m2 voor experiment 1, per behandeling per vlucht.
Verklaring gebruikte afkortingen: 5.f = 5. feltiae 1 ,4, 7, 11 en 13 = toepassingstijdstip 5. feltiae, dagen na afdekken co = toepassing op compost ctr = controle di = diflubenzuron toegepast op de dekaarde
25
Ë 20 -..... Ol
..Y-
~ 15 0 c Ol 'ö.. E 10 lil
.r:: u t; Ol c Cl> ....
..0 0.. 0
5
ctr S.f/co di S.f/1
Behandelingen
S.f/4 S.f/7
levlucht 0 2evlucht 0 3evlucht D
S.f/ 11 S.f/13
Figuur 1 b: Gemiddelde opbrengsten in kg per m2 voor experiment 2, per behandeling per vlucht. Verklaring gebruikte afkortingen: zie figuur 1 a.
ter is dan van champignons geoogst bij de controle. Bij het eerste experiment wogen de champignons na een diflubenzuron behandeling bij de eerste vlucht gemiddeld 2,8 gram meer dan champignons van de controle. Bij de tweede vlucht wogen de champignons gemiddeld 5,2 en bij de derde
vlucht 0,9 g ram meer. Het effect van diflubenzuron op het stuksgewicht is dus het duidelijkst bij de tweede vlucht. In het tweede experiment is hetzelfde beeld te zien.
Bij de eerste vlucht was het stuksgewicht na een behandeling met d iflu-
DE CHAMPIGNONCULTUUR 1995, 39{2)
1000 r- 1evlucht D 2e vlucht D 3e vlucht C
750 t- ,...-,...-
~
r- ,....- r-,...-
N 1- 1-
E ....... "' 500 c 0
1- ~,.!.
.." c m ï5 ... E
250 ro ..c u ro +' c
~ ••
1-
Ir/ ro ro 0 '-
ctr S.f/co di S.f/1 S.f/4 S.f/7 S.f/11 S.f/13
Behandelingen
Figuur 2a: Gemiddeld aantal champignons per m2 voor experiment 1, per behandeling per vlucht. De tellingen zijn beperkt gebleven tot de controle en twee behandelingen. Verklaring gebruikte afkortingen: zie figuur 1 a.
1500
1250
1000
'E ....... ~ 750 0 c m ï5. 500 E <'0
..c u 250 ro +' c ro ro 0
r-
1-,...- -
1-
- 1- ~~
r- 1-
:: !\
~~·, :-;
ctr S.f/co di
Behandelingen
,...- ,...-
,...-
f!. .!.. f!.
r
1: r~ S.f/1 S.f/4 S.f/7
,...-
.!..
e vue htD D Ril
2e vlucht 3e vlucht
,...-
.!..
S.f/11 S.f/13
Figuur 2b: Gemiddeld aantal champignons per m2 voor experiment 2, per behandeling per vlucht. Verklaring gebruikte afkortingen: zie figuur 1a.
benzuron gemiddeld 2,2 gram hoger en bij de tweede vlucht 3,1 gram. Bij de derde vlucht wogen de champignons echter gemiddeld 1,7 gram minder.
De toepassing van d iflubenzuron op de dekaarde leidt dus tot aanzienlijk minder champignons. A ls gevolg hiervan is het gemiddelde stuksgewicht van champignons na een behandeling met d iflubenzuron iets hoger. Dit ho-
ger stuksgewicht is echter lang niet voldoende om een oogstreductie ten gevolge van het kleinere aantal te compenseren.
Oogstreducties veroorzaakt door een dekaardebehandeling met diflubenzuron zijn voor een individuele teler moeilijk waar te nemen. Men kan namelijk in een praktijksituatie niet vaststellen hoe groot de opbrengst zou zijn geweest zonder behandeling met
57
d iflubenzuron . Bovendien kunnen factoren zoals een minder goede compostkwaliteit, bacterie- en schimmelaantastingen en de aanwezigheid van muggelarven de opbrengst verminderen.
Dit onderzoek toont duidelijk aan dat diflubenzuron toegepast op de dekaarde een aanzienlijke oogstreductie veroorzaakt. Daarmee worden de resultaten van eerder onderzoek bevestigd . De oogstreductie is voornamelijk toe te rekenen aan een sterke afname van zowel de opbrengst als het aantal champignons in de eerste vlucht. Dit verlies wordt niet gecompenseerd door een groter stuksgewicht. De effecten zijn in de t weede en derde vlucht nog waarneembaar maar lang niet zo extreem als in de eerste vlucht.
Produktvergelijking
Naast de in dit artikel beschreven effecten op de opbrengst zijn voor een vergelijking van 5. felt iae en diflubenzuron de volgende factoren van belang: gebruiksvriendelijkheid, vei ligheid voor milieu en teler, houdbaarheid en bewaaromstandigheden, toepassingstijdstip, prijs, gebruik samen met andere bestrijdingsmiddelen en de noodzaak tot herkenning van de plaag.
Gebruiksvriendelijkheid
5. feltiae is zeer gebruiksvriendelijk. De nematoden bevinden zich in een zandachtige draagstof en kunnen gemakkelijk in een emmer water worden gesuspendeerd. Zodra de grovere deeltjes na een minuut bezonken zijn kunnen de nematoden worden overgebracht in een tank gevuld met water.
Het is noodzakelijk om de nematoden met een roermechanisme gelijkmatig verspreid te houden. De nematoden zakken anders naar de bodem van de tank. 5. feltiae kan versproeid worden bij een maximale spuitdruk van 5 atmosfeer. In de champignonteelt wordt echter bij het sproeien van water slechts een druk van 0,4-0,5 atmosfeer gehanteerd. De spuitopeningen moeten minimaal 1 mm bedragen om de nematoden door te kunnen laten.
Veiligheid voor milieu en teler
5. feltiae is geheel veilig voor het milieu. Een veil igheidstermijn hoeft daarom niet in acht genomen te wor-
58 DE CHAMPIGNONCULTUUR 1995, 39(2)
den. Diflubenzuron heeft een veiligheidstermijn van drie weken en mag daarom alleen meteen na afdekken worden toegepast. De teler kan 5. feltiae, in tegenstelling tot diflubenzuron, zonder persoonlijke beschermingsmiddelen gebruiken.
Tabel 3. Kostenbeschrijving diflubenzuron en 5. feltiae.
Houdbaarheid en bewaaromstandigheden
Aangezien 5. feltiae een produkt is dat bestaat uit levende organismen, is de houdbaarheid beperkt. 5. feltiae wordt bij een temperatuur van 5 oe bewaard en behoudt dan zeker één maand de optimale werkzaamheid. De uiterste gebruiksdatum behoort op de verpakking vermeld te staan. Daarna zal heel geleidelijk de kwaliteit afnemen.
Diflubenzuron stelt voor het bewaren van de houdbaarheid veel minder eisen. Bij een goede d istributie van 5. feltiae zal dit produkt in de praktijk echter nooit bewaard worden maar d irekt worden toegepast. De beperkte houdbaarheid is dus een natuurlijk en acceptabel gegeven.
werkzame toepas- aantal stof/ sing per toepas-soortsnaam 100m2 singen
difluben- 400 g zuron
S.feltiae 300 miljoen
Tijdstip van toepassing
Bij het gebruik van diflubenzuron moet men een keuze maken uit een een behandeling van de entbare compost of van de dekaarde direkt na het afdekken.
In tegenstell ing tot een dekaardebehandeling treedt bij een compostbehandeling met diflubenzuron geen oogstreductie op. Na een compostbehandeling blijft de dekaarde echter onbeschermd tegen infectie van champignonmuggen. Een tweede generatie in de dekaarde wordt dan nog
Kostenvergelijking diflubenzuron en 5. feltiae bij toepassing op 200 m2 in een concentratie van 3 miljoen per m2 •
Bij de berekening wordt uitgegaan van een oogstreductie van 7% en een gemiddelde opbrengst van 28 kg per m2 voor de teelt gericht op de versmarkt (oogstreductie = 2 kg per m2) en 35 kg per m2 voor een teelt gericht op de industrie (oogstreductie = 2,45 kg per m2).
Kosten van de oogstarbeid zijn overgenomen uit Van Roestel (1993): f 1,75 per m2 voor handoogst en f 0,25 voor mechanische oogst. De gemiddelde opbrengstprijs voor handgeoogste champignons is gesteld op f 3,50 en voor mechanisch geoogste champignons op f 1, 90.
aard kosten
verlies door diflubenzuron
gebruik diflubenzuron
reductie oogstkosten
totaal verlies door diflubenzuron
400 kg à f 3,50
800 g
400 kg àf1,75
kosten S. feltiae voordeel S. feltiae
handoogst
kosten
f 1.400,-
f 128,-
f 1.528,
f 700,-
f 828,-
f 500,f 328,-
490 kg à f 1,90
800 g
490 kg à f 0,25
mechanische oogst
kosten
f 931,-
f 128,-
f 1.059,-
f 122,50
f 936,50
f 500,-f 436,50
prijs per Kosten per gehanteer- 100m2
de eenheid
f 160,- f 64,-per kg
f 42,- per f 250,-50 miljoen
maar moeilijk bestreden. S. feltiae kan zowel op de compost als de dekaarde worden toegediend.
Wanneer 5. feltiae wordt toegepast tijdens de laatste helft van de doorgroeiingsfase wordt de larvale populatie aanzienlijk gereduceerd. Er kan eveneens gekozen worden voor een behandeling van de dekaarde na afdekken. Larven van de champignonmug kruipen tegen de verpopping in de dekaarde alwaar ze bestreden worden door de nematoden.
Op dit tijdstip van toepassing worden de mannelijke champignonmuggen minder goed bestreden omdat een groot deel van de mannelijke larven dan al verpopt is. Op bedrijven waar een infectiegevaar van mollen bestaat kan men daarom overwegen om zowel een compost- als een dekaardebehandeling uit te voeren. Bij het gebruik van doorgroeide compost zal een eerste infectie in de dekaarde plaatsvinden. 5. feltiae kan dan het beste een week na het afdekken worden toegediend.
Prijs
In vergelijking met het gebruik van d iflubenzuron is het gebruik van 5. feltiae bij een concentratie van 3 miljoen nematoden per m2 momenteel nog prijzig (tabel 3).
De verwachting is dat bij een grotere produktie en verkoop de prijs zal dalen. Een oppervlakkige vergelijking stimu leert de prijsbewuste teler niet tot het gebruik van S. feltiae over te gaan. Wanneer echter tevens de opbrengstderving bij gebruik van van d iflubenzuron wordt verrekend ontstaat er een ander beeld (zie kader).
Gebruik samen met bestrijdingsmiddelen
Wanneer nematoden worden toegepast d ient uiteraard rekening te wor-
DE CHAMPIGNONCULTUUR 1995, 39(2)
den gehouden met het eventuele gebruik van andere gewasbeschermingsmiddelen. In de champignonteelt worden d iverse middelen gebruikt ter bestrijding van schimmels, bacteriën, mijten en champignonvliegen en -muggen. Prochloraz, carbendazim, chloorthalonil en dicofol zijn bij direkt contact niet schadelijk voor 5. feltiae (Rovesti en Deseö, 1990).
Diazinon is voor een verwante nematodesoort S. carpocapsae onschadelijk (Biosys, niet gepubliceerde gegevens). De zeer uniforme reacties van S. feltiae en 5. carpocapsae (Rovesti en Deseö, 1990) maken het waarschijnlijk dat diazinon eveneens met 5. feltiae gecombineerd kan worden.
Een combinatie van nematoden en formaline is zeer wel mogelijk, mits de nematoden een halve dag later worden toegepast dan de formaline. De nematoden ondervinden dan geen enkele schade van de formaline omdat deze reeds is verdampt en afgebroken tot water en en het onschadelijke mierezuur (Scheepmaker et al, 1994).
Noodzaak tot herkenning van de plaag
Het gebruik van zowel diflubenzuron als S. feltiae vereist een goede herkenning van de champignonmug. Op larven van de champignonvlieg in de compost hebben beide middelen aanzien lijk minder effect. Voorlopig bevelen wij S. feltiae daarom alleen aan voor bestrijding van de champignonmug.
Signalering door middel van plakplaten is vereist om al in het vroegste stadium van de teelt de aanwezigheid van deze plaagsoort vast te stellen. Wanneer een kleine beginpopulatie over het hoofd wordt gezien kan men in een later stadium van de teelt namelijk grote problemen kr ijgen. In een volgend artikel zal met behulp van foto's uitgebreid aandacht worden besteed aan de herkenning van zowel de champignonmug als de champignonvlieg.
Dit onderzoek werd verricht in het kader van het Meerjarenplan Gewasbescherming 1990-1995 dat mede tot doel heeft het gebruik van chemische bestrijd ingsmiddelen in de champignonteelt in het j aar 2000 met 52% te verminderen.
S. feltiae blijkt voor alle onderzochte aspecten te kunnen concurreren met
59
lnfluence of diflubenzuron and Steinernsma /eltiae on the yield of the musbroom Agaricus bisporus
'·2.3J.W.A. Scheepmaker, 'F.P. Geels en 2P.H. Smits
'Mushroom Experimental Station, Horst 2DLO Research lnstitute for Plant Proteetion (IPO-DLO), Wageningen 3Department of Microbiology and Exobiology, University of Nijmegen
The chemica! insecticide diflubenzuron and the entomepathogenie nematode Steinernema feltiae were compared for the effect on mushroom yield and the number of mushrooms. Both products can be used for the control of the mushroom sciarid Lycoriella auripila. S. feltiae was applied one day before casing and at varying days after casing.
Following the product instructions, diflubenzuron was applied just after casing. The S. feltiae treatments neither induced lower mushroom yields nor lower numbers of mushrooms.
diflubenzuron of zelfs beter te zijn. Deze nematode wordt daarom aanbevolen ter bestrijding van de champignonmug. Dit draagt niet alleen bij aan de doelstellingen van het MJP-G 1990-1995, maar kan ook het milieuonvriendelijk imago van de champignonteelt wat opvijzelen.
Dankbetuiging
Dit onderzoek wordt gefinancierd door het Landbouwschap. Wij danken Ing . A.J. Rutjens voor zijn intensieve medewerking aan de proeven.
Literatuur
Grewal, P.S. & Richardson, P.N. (1993). Effects of application rates of Steinernema feltiae (Nematoda: Steinernematidae) on biologica! control of the mushroom fly Lycoriella auripila (Diptera: Sciaridae). Biccontrol Science and Technology 3, 29-40.
Kalberer P. & Vogel E. (1978). Control of sciarids (Lycoriella auripila) in mushroom cultures (Agaricus bisporus) by diflubenzuron in the casing
Diflubenzuron on the other hand caused yield reductions up to 12.8%. Numbers of mushrooms were reduced up to 22%. Consequently, mean mushroom weights were slightly higher.
Considering aspects such as user friendliness, safety for environment and mushroom grower, f lexibility in t ime of application and price, the use of S. feltiae is preferred over the use of diflubenzuron. Moreover, it contributes to the aim of the Dutch Government to reduce the use of pesticides in mushroom growing with 52% by the year 2000.
soil. Journal of Plant Diseases and Proteetion 85, 328-333.
Post, L.C., De Jong B.J. & Vincent W.R. (1974). 1-(2,6-disubstituted benzoyl)-3-phenylurea insecticides: Inhibitors of chitin synthesis. Pesticide Biochemistry and Physiology 4, 473-483.
Roestel, A.J.J. van (1993). Handhaven van de liquiditeit op het champignonteeltbedrijf. De Champignoncultuur 37, 1 03-11 3.
Rovesti, L. & Deseö, K.V. (1990). Compatibility of chemica! pesticides with t he entomepathogenie nematodes, Steinernema carpocapsae Weiser and S. feltiae Filipjev (Nematoda: Steinernematidae). Nematologica 36, 237-245.
Scheepmaker, J.W.A., Geels, F.P. & Smits, P.H. (1993). Bestrijding van insektenplagen in de champignonteelt. De Champignoncultuur 37, 387-395.
Scheepmaker, J.W.A., Geels F.P. & Smits, P.H. (1994). Nematoden ter bestrijding van de champignonmug (Lycoriel/a auripila) en de champignonvlieg (Megase/ia halterata). De Champignoncultuur 38, 147-159.
60
Peeten b.v. Vakkundig advies voor uw complete technische installatie
Specia list in technische installaties voor de champignonteelt
- luchtbehandelings-i nstallaties -centrale verwarming -complete regelinstallaties - computerinstallaties - stoomketels - stoominstal laties - electratechnische installaties - koelinstallaties - sanitaire installaties - advisering - celinrichtingen -machines - turnkey projecten
Erkend internationaal installatiebedriif
Molenstraat 40, 5995 BJ Kessel (NL), Postbus 7804, 5995 ZG Kessel (NL) Telefoon: 047 62-1441, Telefax: 047 62-2485
DE CHAMPIGNONCULTUUR 1995, 39(2) 61
Invloed klimaatfactoren op de "activiteit" van het substraat tijdens de teelt van champignons H. Loeffen, DLO-Instituut voor Milieu- en Agritechniek, Wageningen
Inleiding
De mate waarin tijdens de teelt in compost "activiteit" optreedt is een van de belangrijkste kenmerken die het resultaat in de champignonteelt positief of negatief beïnvloeden. Door telers wordt de "activiteit" in compost onder meer afgeleid uit het temperatuurverschil tussen compost en cellucht. Het is echter onbekend wat de invloed van klimaatfactoren is op de "activiteit" van het substraat.
Naast de klimaatfactoren blijven de teelthandelingen en hygiënische maatregelen belangrijke factoren die de C02-produktie en daarmee ook het teeltresultaat beïnvloeden. In dit artikel wordt van zeven teelten beschreven hoe de gemiddelde klimaatfactoren per teeltfase samenhangen met de gemiddelde C02-produktie per fase. De C02-produktie is gebruikt als maat voor de "activiteit" van het substraat. Voor het meten van "biologische activiteit" van organisch materiaal in compost en bodems is eerder gebruik gemaakt van de C02-produktie (Andersen en Domisch, 1972 en Wiegant, 1992).
In eerder uitgevoerd klimaatonderzoek (Loeffen, 1993) zijn aanwijzingen
verkregen dat de mate van C02-produktie van het teeltbed samenhangt met de opbrengst aan champignons. Mogelijk kan deze relatie in de toekomst worden gebruikt als methode om de groei van champignons te meten en op basis daarvan het celklimaat te optimaliseren. Voor het toetsen van deze relatie zullen in teelten de klimaatfactoren op basis van de C02-
produktie moeten worden geregeld. Hiervoor moet bekend zijn welke invloed die klimaatfactoren hebben op de C02-produktie.
Werkwijze
Zeven teelten zijn uitgevoerd met doorgroeide compost geënt met broedras Horst' U1, bijgevoed met 1 kg Milli Champ 3000 per m2
• Met de klimaatinstallatie die als overdruksysteem is uitgevoerd zijn de lucht- en composttemperatuur, relatieve luchtvochtigheid en C02-concentratie geregeld. Elke 5 minuten zijn in de teeltcel metingen uitgevoerd en deze zijn verwerkt tot gemiddelde uurwaarden waarmee de C02-balans van de teeltcel is opgesteld.
De instellingen van de klimaatfactoren zijn voor de zeven teelten per teeltfase hetzelfde. Van 28 vegetatie-
ve fasen (4 per teelt) en 21 vluchten (3 per teelt) is de C02-produktie gemeten en zijn correlaties bepaald met de volgende factoren: temperatuur, dampspanning, C02-spanning in compost en cellucht en de verschillen in temperatuur, dampspanning, en C02-
spanning tussen compost en cellucht. Bij het leggen van de relaties is onderscheid gemaakt tussen de vegetatieve fasen en de vluchten. Dit is gedaan omdat tijdens de vluchten het totale uitwisselend oppervlak van het teeltbed groter wordt door de champignons die op de bedden staan. De tijdsduur van de teeltfasen was niet steeds hetzelfde door verschillen in teeltomstandigheden en inpassing van de werkzaamheden op het Proefstation. De gebruikte meetopstelling en rekenmethodes zijn eerder uitvoerig beschreven (loeffen, 1993).
Resultaten en discussie
Van zeven teelten zijn de correlaties bepaald tussen temperatuur, dampspanning, C02-spanning en C02-produktie en de resultaten daarvan zijn in figuur 1 tot en met 6 en tabel 1 weergegeven. Hierbij is steeds uitgegaan van gemiddelde waarden gedurende de betreffende teeltfasen.
Tabel1. Correlaties (R) van de gemiddelde temperatuur, dampspanning en C02-spanning in compost per fase en de gemiddelde verschillen per fase tussen compost en cellucht met de gemiddelde C02-produktie per fase (n=aantal fasen). Hoge correlatiecoëfficiënten (> 0,6) zijn grijs gemaakt.
gemiddelde niveaus in compost per fase
temperatuur dampspanning C02-spanning
vegetatieve fasen 0,94 0,94 0,87 n = 28
vluchten 0,39 0,45 0,29 n = 21
gemiddelde niveauverschillen tussen compost en cellucht per fase
temperatuur dampspanning C02-spanning
0,76 0,86 0,82
0,75 0,61 0,27
De R2 geeft dat deel (percentage) van de C02-produktie weer dat wordt verklaard door de betreffende klimaatfactor. Bijvoorbeeld in de vegetatieve fase hangt de C02-produktie voor 88% samen met de composttemperatuur en de dampspanning in de compost (R=0,94) en voor 76% met de C02-spanning in de compost (R=0,87).
62
16
14-
:f 12 • Ë ..... m
10
.!: Q>
"' 8 .!! • Q:; 6 a.
CIJ ·;;; -"' 4 :l
" e 1?- 2-
e -Vegetatieve fasen
A · · ·vlu-chten
... 0 u 0
18 20 22 24 26 28 Composttemperatuur per fase in •c
Figuur 1: Verband tussen de composttemperatuur en de C02-produktie per fase.
16
14
.s; 12 . N
E ..... m 10
.s Q> 8 "' .!! ... Q> 6 a. CIJ
~ 4 :l
" e 1?- 2
ö u 0 2000
~ ... . · ...
2500
•
e - Vegétatieve fasen
A · · · · vloohtén
3000 3500 Dampspanning in compost per fase in Pascal
Figuur 3: Correlatie tussen de dampspanning in compost en de C02-produktie per fase.
16 ... 14
... ... ..c •
12 .. Ë ... ... ...... ...... . .... ..... 10 .. m . s ... •
CIJ 8 · 'A ... "' .!! ... • ... • CIJ 6 a. Q>
~ 4 • -Vegetatieve fasen :l
" ... · · · ·vluchten e 1?- 2
ö u 0
0 500 1000 1500 2000 2500 C02·spanning in compost per fase in Pascal
Figuur 5: Verband tussen de CDr spanning in compost en de C02-produktie per fase.
.s; . Ë ..... m .!:
CIJ
"' .!! ... CIJ a. CIJ
~ :l
" e 1?-... 0 u
16-
14
12
10
8
6 • 4 •
DE CHAMPIGNONCULTUUR 1995, 39(2)
• e - Vegetatiovo fasOfl
A · · · · vluchten
0~-------,.---~--~----r---,---~----r---~ 0 2 4 6 8
Temperatuurverschi l per fase lussen compost en cellucht in •ç
Figuur 2: Verband tussen het temperatuurverschil tussen compost en cellucht en de C02-produktie per fase.
16
14
.s; 1? . Ë ' m 10
.s Q> 8 "' .!! ... CIJ a. 6 CIJ
~ 4 :l
" 0
9- 2 N
0 u 0
...... .. ........
·~ ..... •
•
0 200 400 600 800
•
e - Vegetatieve fn(tn
.4 · · · · vluchten
1000 1200 1400 1600 Dampspanningsverschil tussen compost en cellucht per fase in Pascal
Figuur 4: Correlatie tussen het dampspanningsverschil tussen compost en cellucht en de C02-produktie per fase.
16 ... 14
... ... .s; • 12 N
~ 10
.s CIJ 8 .... "' .!! Q:; a. 6 CIJ
~ • - Vegctatt.Yo fasen :l
" A · · · vluchten 0
9- 2
ö u 0
0 200 400 600 800 1000 1200 1400 1600 1800 2000 CO?-Spanningsverschil tussen compost en cellucht per fase in Pascal
Figuur 6: Verband tussen het C02-spanningsverschil tussen compost en cellucht en de C02-produktie per fase.
DE CHAMPIGNONCULTUUR 1995, 39(2)
De totale produkties van warmte en co2 door het teeltbed (micro-organismen, mycelium en champignons) kunnen beschouwd worden als meetbare grootheden van "activiteit". De C02-
produktie is eerder gebruikt als methode om biologische activiteit in compost (Wiegant, 1992) en bodems (Anderson en Domisch, 1972) te meten. De afzonderlijke warmte- en COT produkties van champignonmycelium en micro-organismen zijn niet bekend. Vooral de omstandigheden in het teeltbed zijn van invloed op de maximale warmte- en C02-produkt ie van het teeltbed en hangen sterk samen met de compostkwaliteit. Tot aan d it maximum kan met de klimaatfactoren de warmte- en C02-produktie worden geregeld.
Uit het verband in de figuren 1, 3 en 5 blijkt dat tijdens de vegetatieve fasen de temperatuur, C02- en dampspanning in de compost sterk met de C02-
produktie zijn gecorreleerd. Bij toenemende composttemperatuur, en/of C02- en dampspanning in de compost neemt de C02-produktie toe. Bij hogere composttemperatuur en hogere dampspanning in de compost neemt eveneens de spreiding toe. Tijdens de vluchten is geen sterke correlatie gevonden tussen temperatuur, C02- en dampspanning in de compost en de gemiddelde C02-produktie. Waarschijnlijk is de toename van het uitwisselend oppervlak door het aant al en de grootte van de vruchtlichamen van invloed op de afvoer. De geproduceerde warmte en co2 wordt makkelijker maar met een variërende weerstand afgevoerd. Dit is een mogelijke verklaring voor de variatie in gemiddelde COr produktie die ontstaat bij nagenoeg gelijke klimaatomstandigheden.
Bij een gelijk uitwisselend oppervlak (weerstand) en omstandigheid van het teeltbed wordt de afvoer van de geproduceerde warmte en co2 hoofdzakelijk bepaald door het temperatuur- en spanningsverschil tussen compost en cellucht en de produktie van warmte en co2. Zowel tijdens de vegetatieve fasen als tijdens de vluchten blijken de verschillen in temperatuur en dampspanning sterk met de C02-produktie gecorreleerd te zijn (figuur 2 en 4). Uit het verband in figuur 6 b lijkt dat het C02-
spanningsverschil t ijdens de vegetatieve fasen wel en tijdens de vluchten niet met de C02-produktie is gecorreleerd. Blijkbaar varieert tijdens de vluchten de uitwisseling voor co2 wel
maar voor warmte niet. Dit wordt waarschijnlijk veroorzaakt door het meer of minder dicht op elkaar staan van de champignons. Opvallend is de lagere C02-produktie tijdens de vegetatieve fasen die ontstaat bij nagenoeg gelijke niveaus en niveauverschillen tijdens de vegetatieve fasen en de vluchten.
De gevonden relaties kunnen worden gebruikt om voor elk uur na te gaan of de C02-produktie van het teeltbed uit de heersende klimaatparameters kan worden voorspeld. Tijdens de vluchten wordt deze relatie beïnvloed door het aantal vruchtlichamen en de variërende toename van het uitwisselend teeltoppervlak.
In het onderzoek van Loeffen (1993) is de C02-produktie getoetst als methode om de groei van champignons te meten. Tussen de activiteit, C02-produktie en de opbrengst lijkt een verband te bestaan. Wanneer dit zo is dan kan daarmee de respons van het groeiproces op teelthandelingen en de veranderde omstandigheden van het celklimaat worden gemeten. Om-
63
dat eerst moet worden aangetoond dat er inderdaad een duidelijk verband bestaat tussen de C02-produktie en de opbrengst aan champignons moeten teelten op basis van C02-produktie worden geregeld. Hiervoor moet de invloed van de klimaatfactoren op de C02-produktie bekend zijn. Tijdens de ingroei van het mycelium van één teelt is een sterk afwijkende C02-produktie gevonden. De bijbehorende opbrengst van die teelt was opvallend laag. Voor camposten die tijdens de ingroei van het mycelium sterk afwijken van de gevonden relaties moet een verklaring worden gevonden. Dit kan onder meer door versch illen (chemisch, biologisch en fysisch) in het uitgangsmateriaal vast te stellen. Het meten van de C02-produktie kan daarbij worden gebruikt om substraat met een te lage activiteit op te sporen.
Samenvatting
De "activiteit" van het substraat is een belangrijk kenmerk van het teeltverloop van champignons. Van zeven teelten zijn per fase correlaties be-
lnDuence of elimate factors on the "activity" of musbroom subsirale during cultivations H. Loeffen, IMAG-DLO, Wageningen
An important characteristic of the mushroom cultivation is the "activity" of substrate. lt is unknown how the "activity" of substrate can be influenced by elimate factors during the growth of mushrooms. Per phase correlations were determined between elimate factors and co2 production of seven crops. The co2 production was used as a measure for the activity of substrate. During the vegetative phases high correlations were found between temperature, water vapour pressure and co2 pressure in the compost and co2 production. In all phases temperature and water vapour pressure differences between compost and growing room air were highly correlated with the
C02 production. This correlation was also found for differences in co2 pressure between compost and growing room air during the vegetative phases but not during the flushes. At equal levels of temperature, water vapour pressure and co2 pressure in the compost, the co2 production during the flushes was higher then during the vegetative phases. Th is might be caused by the increase in bed surface due to increasing numbers and size of fruit bodies. The exchange of heat and co2 between bed surface and growing room air will be easier during the flushes. lf elimate factors are highly correlated with co2 production crops can be controlled based on the co2 production.
64
~
~D A M P D I C H TE C 0 A TI N G ...
Ex klusief voor de champignonsektor ontwikkeld ruim
12 jaar geleden.
Specifiek voor de dampremmende afwerking van
champignoncellen en pasteurisatietunnels.
Produkt 'op maat' dus, dat zich in de praktijk veelvul
dig heeft bewezen.
Optimaal dampdicht, blijvend elastisch en uiterst
duurzaam.
Topprestatie van verftechnologen voor kwekers van
topkwaliteit.
PROFITEER VAN ONZE ERVARING!
(6 P.O. Box 1026 - 4530 GA TERNEUZEN - tel.: 01150-95353 • fax: 01150-17259
Wij zorgen ervoor dat uw champignons niet
gaan schimmelen.
"-·
Waar champignons gekweekt worden, moeten de klimaatomstandigheden optimaal zijn. Het creëren daarvan is ons specialisme. Al zo'n 50 jaar. We ontwerpen. assembleren, installeren en onderhouden koeltechnische installaties. En dat doen we "tailor-made" en, zo u wilt, "turnkey''. Voor de bedrijfszekerheid zorgt onze 24 uurs servicedienst. Vraag de brochure.
~ gti zephyr
GTI Zephyr Koudetechniek bv, Industrieweg 1, 2712 LA Zoetermeer, telefoon (079) 41 91 61.
Vestigingen in Zoetermeer. Emmeloord, Panningen. Roosendaal, Duiven.
DE CHAMPIGNONCULTUUR 1995, 39(2) 65 ---------
literatuur paald tussen de klimaatfactoren en de C02-produktie. Daarmee is vastgesteld hoe klimaatfactoren de "activiteit " van het substraat beïnvloeden. De C02-produktie is als maat voor de "activiteit " van het substraat gebruikt.
voor het C02-spanningsverschil tussen compost en cellucht tijdens de vegetatjeve fasen maar niet t ijdens de vluchten.
Bij dezelfde niveaus in compost en niveauverschil len tussen compost en cellucht ontstaat t ijdens de vluchten een hogere C02-produktie dan t ijdens de vegetatieve fasen. Dit komt waarschijnlijk door de champignons op de bedden waardoor het uitwisselend oppervlak groter is en de geproduceerde warmte en co2 makkelijker wordt afgevoerd.
Anderson, J.P.E. & Domisch, K.H. (1972). A Physiological method for the quantitative measurement of microbial biomass in soil. Soil Biol. Biochem. Vol. 10, 215-221.
Tijdens de vegetatieve fasen zijn de temperatuur, de dampspanning en de C02-spanning in de compost sterk met de C02-produktie gecorreleerd. Tijdens de drie vluchten van deze teelten is een dergelijke correlatie niet gevonden.
Het temperatuur- en dampspanningsverschil tussen compost en cellucht is in alle fasen sterk met de C02-produktie gecorreleerd. Dit geldt ook
Klimaatfactoren d ie sterk zijn gecorreleerd met de CQTproduktie kunnen worden gebruikt om teelten op basis van COrproduktie te regelen.
Loeffen, H. (1993a). C02-produktiesnelheid als maat voor groei van de champignon Agaricus bisporus. IMAG-DLO rapport no. 93-15.
Loeffen, H. (1993b). C02-produktiesnelheid als maat voor groei van de champignon Agaricus bisporus. De Champignoncultuur 37, 371-385.
Wiegant, W.M. (1992). Growth Characteristics of the Thermophilic Fungus Scytalidium in Relation to Production of Mushroom Compost. Applied and Environmental Microbiology. Vol. 58,1301-1307.
EERSTE RUSSISCHE INTERNATIONALE CHAMPIGNONCONGRES
in CHEBOKSARY. 16, 17 EN 18 MEI1995. Zoals u in de vooraankondiging hebt kunnen zien, wordt het eerste internationale congres in Rusland
gehouden op 16, 17 en 18 mei 1995.
Om organisatorische redenen wordt het congres niet in Moskou gehouden, maar in Cheboksary. Cheboksary is een stad met ongeveer 600.000 inwoners en ligt 700 km ten zuid-oosten van Moskou.
Op 16 mei wordt de Russische Champignonkwekers Vereniging officieel opgericht. Gevolgd door een Congres met handelsbeurs op 17 en 18 mei 1995. Een aantal internationaal bekende
sprekers is bereid gevonden om op het Congres te spreken. Op 18 mei wordt er 's middags een "farmwalk" georganiseerd op een typisch Russische kwekerij.
Voor de dames is in een "ladiesprogram" voorzien.
De kosten bedragen : $ 400,-- per deelnemer Beursdeelnemers: $ 600,-
Partners : $ 200,--.
Na het congres bestaat de mogelijkheid deel te nemen aan een cultureel programma in de omgeving van Moskou.
(Bijkomende kosten op aanvraag).
Verdere informatie: Moskou Tel.: 00 7 (095) 255 58 64 Fax.: 00 7 (095) 255 52 59 of
Mushroom Gonsuiting J. Huys B.V., Horst Tel.: 04 709-8261 0 Fax.: 04709-86655
Betaling: ABN/AMRO Horst, rekeningnr. 46 66 82 484 t.n.v. Mushroom Gonsuiting J. Huys B.V., onder vermelding Russisch Congres mei 1995.
Registratieformulieren op verzoek verkrijgbaar in Horst.
Als deze veenlaag -gelegen tussen Schöninghsdorf en Tw ist
even over de grens achter Emmen - kon spreken, hoorde je verhalen
over de laatste ijs tijd en schimmige sagen over lang vergeten helden .
Jaar na jaar, eeuw rw eeuw, is <tls in een meters dik. half
vergaan geschiedenisboek, alles vastgelegd wat de wind en de
seizoenen brachten . Het maakt di t zwartveen en bolsterveen de ideale
basis voor de dekaarde van CNC.
Door het enorme wateropnemend vcrmogen is onze dek
aarele de perfekre 'deken ' voor de bewaking van het vochtmilieu in
uw tee ltbedden. Steeds weer contr oleren we samenstelling en kwalite it
van de <t<mvoer in ons htborMorium en leveren de dekaarde na:rr keus
in drie vochtgehaltes. Ons vert rekpunt -onze filosofie zo u wi l1:- is
dat een mooie champignon begint met de beste grondstolTen. De beste
mest. Het beste stro . Her beste veen.
Pas tegen d ie achte rgrond krijgen onze afde ling Kwali teit
en ÜrHwikkeling en o nze proeffabriek he1.ekenis . Meest recente pro
dukten van onze research zijn de veelbesproken Indoor Verse Compost
(IVC 'V) en de apparatuur voor gelijktijdig vullen en afde kken.
En wat de ervaring van CNC betreft? 40 zomers, 40 her(~ten ,
40 winters e n 40 lentes. Voor champignonte lers heel wat, maar in de
ogen van de venen nog ec::n groentje.
Cnc ···lti··· ••• • •• ••• • •• ••• • •• De basis van uw business.
CNC. Driekronenstraa t 6, 6596 MA Milsbeek, l è lcfoon 08851- 16541
68
P.G. Kusters B.V. Waaldijk 3, Dreumel Telefoon 08877 - 1 342
Van oudsher het toeleveringsbedrijf
voor de champignonteler van NU!
Ons leveringspakket is uitgebreid met Fristads werkkleding.
BRO Adviseurs is een adviesbureau met brede ervaring in de champignonsector.
Voor deskundige ondersteuning bij: • m ilieuvergunningen/MER's • bouwvergunningen/aan passingen
bestemmingsplan • techniek en emissiebeperking • juridische problemen
Voor: • producenten van voedingsbodems en dekaarde • teeltbcdrijven • transporteurs/opslag van champost • industriële vcrwerking
Voor nadere informatie kunt u contact opnemen met R. Aartssen of N. van Hooijdonk, telefoon 073-579102.
Bvreou voor Ruimtelijke O rdening van Hec~ewijk B.V. Adres: Toalt.traaf 3 6, Vught. Po stadres: Postbus 68, 5260 AS Vugl•t. Nederland
Telefoon: 073-579102, Telefax: 073·561665
OUA HOOG RENDEMENT KOELING 2 JAAR GARANTIE - koudwaterkoelingen; - direct freonkoelingen;
- mobiele freonkoelingen; - koelblokken zowel freon als water op maat gemaakt,
diverse blokken uitvoorraad leverbaar.
CV-insta Iloties Stoominstallaties
Spuitwaterinsta Iloties luchtbehandeling
Centrale luchtbehandelingskokers Computerinstallaties FANCOM en BRINKMAN
Electro-insta llaties
~ Tot 8 cellen van 200 m teeltoppervlak zonder transformatorruimte
~~oUa~A_c_k_e_r_m_a_n_s_-_J_ö_rg_e_n_s_e_n_b_._v. _________ 1
Installatie-, Reparatie- en Handelsbedriif Bulkseweg 22, 5331 PK Kerkdriel • Telefoon 04183-2788 Kantoor 04183-3541 Fox 04 1 83-3206
/
-/ Tel.: 01725-74668 TRADING B.V. 01725-71373 NEDERLAND Fax: 01725-74762
NIEUWE STOOMKETELS OP VOORRAAD
HOGE- EN LAGEDRUK Levering mogelijk per direct
Lagedruk stoomketels: BLP 140 208 kg/h* Hfl 13.000,BLP 210 313 kg/h* Hfi1 4.000,BLP 270 399 kg/h* Hfl 15.000,BLP 370 556 kg/h* Hfl 18.000,-
• voeduig~wolo• 70 oe
Ketels kompleet met appendages, schakelkast en bekabeling.
Tevens ketelservice, service (24-uurs), nieuwe branders, autoclaven en g rote warmwaterketels_
P 0 Ly PROPYLEEN ETHYLEEN
~&[IT[IT@CJ Voorzien Van Filters net nicro-Poriën • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •
voor broed van Agaricus Pleurotus, Shlitake en andere eetbare paddestoelen
DE CHAMPIGNONCULTUUR 1995, 39(2) 69
AIDA/Mushroom: Een instrumentter ondersteuning van de strategische planning R.A.C.M. Broekmeulen, ATO-DLO, Wageningen
Het Agrotechnologisch Onderzoeksinstituut (ATO-DLO) heeft in opdracht van de CNC een computerprogramma ontwikkeld voor integrale ketenbeheersing (IKB) in de champignonsector. Van teler tot consument kan daarmee op een strategisch niveau inzicht worden verkregen in kansen, bedreigingen en problemen van de sector. Voorbeelden zijn het ontwikkelen van nieuwe markten en het verbeteren van de produktkwaliteit door het opheffen van logistieke knelpunten. De integrale aanpak maakt het mogelijk om de effecten van strategische plannen en beleidsmaatregelen door te rekenen.
Inleiding
De produktie vindt het hele jaar door plaats op een groot aantal bedrijven. Het produkt wordt zowel voor de versmarkt als voor de conservenindustrie geteeld. Een champignon is sterk aan bederf onderhevig. Een groot deel van de produktie wordt geëxporteerd. Handelaren en veilingen spelen bij de afzet een grote rol. De sector wordt gekenmerkt door een groot aantal onderling samenhangende afzetketens. A ls gevolg van de positie die de CNC in de sector inneemt kan de champignonsector in Nederland toch als overzichtelijk worden aangeduid. Een ket enbeheersingsproject van de CNC heeft dus een grote kans van slagen.
Door ontwikkelingen zoals het telen op doorgroeide compost is de produktie per bedrijf fors toegenomen. Hiertegenover staat een stagnerende afzet van zowel het verse als het geconserveerde produkt. Daarnaast neemt de concurrentie uit landen als Polen sterk toe. Marktbescherming en vaste minimumprijzen zijn geen echte oplossingen voor deze problemen. Ze helpen hooguit op de korte termijn en nemen de werkelijke bedreiging niet weg. Het Nederlandse produkt moet door een goede prijskwaliteit verhouding kunnen concurreren op de bestaande maar ook op
Nieuwbouw A TO-DLO.
nieuwe, nog te ontwikkelen markten. Naast diversificatie (precies leveren wat de consument vraagt op de verschillende deelmarkten) moet worden gewerkt aan een betere produktkwaliteit en aan beheersing van de kosten.
Dit is onder meer mogelijk door verbetering van de log istiek en het inzetten van kennis en technologie. Een nieuwe verpakking of het op het juiste moment inzetten van koeltechno logie in een keten kan bijvoorbeeld de actieradius van het verse produkt vergroten. Kwaliteit is meer dan produktkwaliteit alleen. De produktiewijze en de afzetketen worden door de consument integraal meegenomen in de beoordeling van een produkt.
Probleemstelling
Op alle bovengenoemde kansen, bedreigingen en problemen moet de
champignonsector adequaat reageren, om ook op lange termijn de continuïteit te waarborgen. De sector kan alleen dán adequaat reageren als alle personen en instanties die met het beleid van de sector te maken hebben een actieve rol spelen bij de strategische planvorming. Bij het formuleren van strategisch beleid staat integrale ket enbeheersing centraal, omdat de sector hiermee zowel de kwaliteit als de kosten in de gaten kan houden.
De discussie over strategisch beleid in de sector moet objectief gevoerd kunnen worden. Een geschikt hulpmiddel daarbij is een beleidsendersteunend systeem dat rekening houdt met alle aspecten in de keten. Op basis van een verzameling gegevens die door de verschillende geledingen van de sector is ingebracht, kan zo'n systeem een groot aantal alternatieve beleidsbeslissingen formuleren en doorrekenen.
/Vaa.wbu.r-ift'
zi;i~ffl~f't'e~étitj€tK
HOEV KUBIE
t
Kies Euroveen op grond van kwaliteit.
(}olf(fa. ée,f'je,gtv..arck
!K-be,faftir.J M u;ate,f'riotU'''irf
Yeenproduktenmaatschappij Euroveen B.V., Calilorn ischeweg 1 Ob, 5971 NV Grubbenvorst. Postbus 304, 5900 AH Venlo, Holland. Telefoon 077·669393, fax 077·661313 Fieldmanager: Pierre Bouten, lel. 04760·71828 Verkoop Kerkdriel e.o.: Hans Nendels, tel. 04183·1869
DE CHAMPIGNONCULTUUR 1995, 39(2)
Die alternatieve beslissingen moeten vervolgens beoordeeld kunnen worden aan de hand van kwalitatieve en kwantitatieve kenmerken. De beslissing waar een beleidsmaker uiteindelijk voor kiest, wordt met behulp van het systeem een stuk helderder voor de overige betrokkenen in de keten. Zij krijgen immers meer inzicht in de afwegingen die bij die keuze een rol hebben gespeeld, en dat leidt tot een breder draagvlak voor het strateg isch beleid van de champignonsector.
Aanpak
Logistieke ketens van activiteiten vormen de basis van de sectorbeschrijving. Omdat in eenzelfde keten meerdere condities kunnen optreden is dit verfijnd tot conditie-scenario's (CS). Een CS beschrijft alle schakels plus bijbehorende condities en verblijftijden in een keten van teler naar consument. Voorbeelden van condities zijn produktkwaliteit bij de oogst, temperatuur, relatieve luchtvochtigheid en verpakkingsvorm. Een CS bevat alle gegevens die noodzakelijk zijn om prestatie-kengetallen zoals doorlooptijd en resterende houdbaarheid te berekenen. Voor het berekenen van de prestatiekengetallen zijn modellen nodig voor het kwaliteitsverloop, het koelen en het verpakken van champignons. In het onderzoeksprogramma dat ATO-DLO met CNC heeft uitgevoerd zijn alle benodigde modellen ontwikkeld.
Om een compleet beeld van de sector te krijgen zijn gesprekken gevoerd met diverse personen uit de sector en zijn vakpubfikaties en jaarverslagen geraadpleegd op zoek naar bruikbare informatie. Omdat de sector relatief overzichtelijk is en omdat voor strategische vraagstukken slechts geaggregeerde gegevens noodzakelijk zijn, is het mogelijk gebleken om een volledige sectorbeschrijving op te stellen.
Modellen en gegevens vormen samen met een gebruikersinterface de bouwstenen van een beleidsendersteunend systeem. Door uitvoerig gebruik te maken van een grafische gebruikersinterface en het opdelen van de modellen en de gegevens in kleinere, hanteerbare objecten, voelt men zich snel vertrouwd met het uitgebreide systeem.
Beschrijving AIDA/Mushroom
Het beleidsondersteunend systeem voor ketenbeheersing in de champignonsector heeft de naam AIDA/Mush-
room gekregen wat staat voor A TO Intelligent Decision Assistant. Het bestaat uit de volgende twee deelsystemen: - Ketenevaluatie; - Sectorinrichting.
De ketens die handmatig of automatisch worden gegenereerd bij de ketenevaluatie vormen de basis voor de sectorinrichting. Omgekeerd geeft de uitkomst van de sectorinrichting aan of er behoefte is aan het genereren van meer of alternatieve ketens.
Het deelsysteem Ketenevaluatie is vergelij kbaar met soortgelijke door ATO-DLO ontwikkelde systemen voor afzetketens van appels, snijbloemen, potplanten en bloembollen (Wilkinson et al, 1994). Een keten of conditie-scenario wordt opgebouwd uit blokken die elk een schakel of een activiteit voorstellen. Elk blok bevat, afhankelijk van het type van het blok, alle noodzakelijke gegevens voor het berekenen van de prestatie-kengetallen. Om de grote hoeveelheid handmatige invoer te verminderen beschikt AIDA over een bibliotheek van veel voorkomende blokken.
Nadat door de gebruiker een conditie-scenario is opgesteld, wordt een aantal berekeningen uitgevoerd. Op basis van de tijdvensters en de minimale verblijftijd per blok wordt de doorlooptijd van het produkt in het CS geminimaliseerd. Daarna wordt de eindkwaliteit bepaald met behulp van een kwaliteitsverloopmodel. Dit model is gekoppeld met modellen over het koelgedrag en de invloed van de verpakking. De gebruiker kan middels expertregels de ontwikkelde modellen aanpassen of nog verder uitbreiden.
Het deelsysteem Sectorinrichting kijkt of de verschillende ketens elkaar onderling beïnvloeden. Voorbeelden hiervan zijn capaciteitsbeperkingen bij koelinstallaties en schaalvoordelen bij het gebruik van dezelfde faciliteit door meerdere ketens. De verschillende ketens concurreren met elkaar om een aandeel op de diverse deelmarkten en om produkt bij de telers. Het model is zo opgesteld dat de hele produktie aan markten wordt toegewezen. Het model neemt allerlei aspecten mee om een zo realistisch mogelijke inrichting te krijgen. Naast kwaliteit, kosten en gewenste grootteklasse wordt per markt gekeken naar de waardering hiervoor en naar het belang van die markt voor de sector. De beleidsmaker bepaalt de ge-
71 ------------------
wichten die aan al die aspecten worden toegekend. Verschillende beleidsmakers zullen daarom tot andere sectorinrichtingen komen omdat ze andere prioriteiten hechten aan kwaliteit, kosten of marktaandeel. Dit geeft inzicht bij de discussies met belanghebbenden over de sectorinrichting. Uit de voorgestelde sectorinrichting valt af te leiden welke teler of groep van telers goed aan welke markt zou kunnen leveren. Dit is een basis voor een tactische planning van een van de deelnemers van de sector.
Analyse
Om de modellen in het systeem op hun geldigheid te beoordelen zijn met AIDA/Mushroom enkele gebruikstesten uitgevoerd.
Daarnaast is een demonstratieversie gebouwd om het systeem aan de partijen in de sector voor te stellen. Dit voorstellen is het afgelopen jaar uitgebreid gebeurd.
In de eerste test is gekeken naar de inzet van koeltechnologie in de sector. Uit de evaluaties van ketens met conventionele koelinstallaties blijkt dat het kwaliteitsverlies tijdens het afkoelen van het produkt behoorlijk groot is. Het afkoelen verlengt de totale doorlooptijd omdat het afkoelen niet wordt gecombineerd met transport. Het is technologisch niet haalbaar om zware koelmachines te installeren in vrachtwagens.
De alternatieven zijn: - koelprocessen met een kortere af
koeltijd, zoals vacuümketels; - installeren van koelcapaciteit bij de
telers zodat eerder begonnen wordt met koelen;
- het reduceren van de totale doorlooptijd door het verbeteren van de afstemming in de keten.
Uit de test kwam geen eenduidige keuze voor een alternatief naar voren. Elk van de drie alternatieven heeft voor- en nadelen. Vacuümketels zijn snel maar zorgen onder andere voor gewichtsverlies. De hierbij horende hoge investeringen zijn alleen verantwoord als men het produkt op verre markten, waar een goede prijs wordt betaald, wil afzetten.
Installeren van koelcapaciteit bij telers is pas interessant voor grote partijen of indien meerdere telers in een geb ied hiertoe overgaan. Op die wijze kunnen de extra investeringen worden terugverdiend door een hoger
72
als het om WATERGEVEN gaat ••• is watergeefapparatuur voor de champignonteelt van Dofra B.V. de juiste keuze.
I
-...",...---.
De watergeefapparatuur van Dofra B.V. verdeelt een grote hoeveelheid water uiterst gelijkmatig over de teeltbedden. Als specialist in waterverzorging heeft Dofra B.V. voor elk bedrijf een pasklare oplossing om efficiënt water te geven met een minimum aan arbeid.
Het pakket omvat champignonspuitwagens, -lorries _en automatische systemen, waaronder de zelfrijdende spuitwagen.
Het verdere leveringsprogramma voor de champignonteelt omvat o.a.: • Watervoorzieningsunits • Verplaatsbare voorraadreservoirs • Doekenpoetsmachines • Fijndoseringsapparatuur • Oogsthulpapparatuur • Alcoa-aluminium stellingen • Luchtwassers
dofra bv horst Nijverheidsstraat 11 Postbus 6019 5960 AA Horst - NL Telefoon 04709-99888 Telefax 04709-84575
vooman in techniek en kwaliteit
DE CHAMPIGNONCULTUUR 1995, 39(2)
marktaandeel of een betere prijs. Met het verbeteren van de afstemming lijkt in ketens d ie over de veiling lopen de doorlooptijd met een halve dag te verminderen. Het loslaten van de vaste veiltijd of door maatregelen als "bestellen en uitdrukken" heeft al een positief effect. De veiling fungeert voor de industrie als bron om hun contracten van dag tot dag aan te vullen.
De veilingklok is belangrijk als prijsvormingsinstrument. Ondanks het verminderde marktaandeel van de veil ingklok richten contracttelers zich naast de kostprijs ook op de veilingprijzen. Uit een oogpunt van f lexibiliteit en marktwerking zullen bepaalde afzetketens langere doorlooptijden moeten accepteren. Deze ketens zijn
echter niet zo geschikt om nieuwe, verre markten te bedienen.
Conclusies en aanbevelingen
Met AIDA/Mushroom is het goed mogelijk om afzetketens van champignons te evalueren en alternatieve, consistente sectorinrichtingen op te stellen. Het is een objectief en inzichtelijk hulpmiddel bij de discussies tijdens de strategische planvorming.
Het gemak waarmee de verzameling basisgegevens over de sector kunnen worden verzameld en onderhouden, bepaalt de uiteindelijke bruikbaarheid in de praktijk. De acceptatie van een kwantitatief hulpmiddel bij de strategische planning bepaalt de daadwer-
73
kelijke inzet van AIDA in de toekomst. Behalve voor strategische planning kan AIDA ook ingezet worden bij het beoordelen van de concurrentiepositie van de Nederlandse champignonsector ten opzichte van onze buurlanden. Bij de analyse van de verschillende afzetketens kan blijken dat op een bepaald gebied meer kennis of technologie noodzakelijk is om een bepaalde doelstelling te bereiken. AIDA helpt in zulke gevallen bij de sturing van het onderzoek.
Literatuur
Wilkinson, E.C., Polderdijk J.J., Sloof M. & Lokers R.M. (1994), "0-BULB", Agro-informaticareeks nr. 8, 35-42.
Champignons moeten zich thuisvoelen ...
Weerens Bouwbedrijf voelt zich als geen ander thuis in de bouw van praktische
gebouwen voor de champignonteelt
Specialisatie: • tunnelsystemen • kweekgebouwen
bouwbedrijf bv
~~ me. amantstraat 15 -17, 6039 RA stramproy telefoon 04956 -1285, telefax 04956 -1692
Prefab bezinkput van beton voor champignonteeltbedriiven.
voor het repareren van uw Champignondoeken
Voldoet aan de wetteli jk gestelde eisen. Is gemakkelijk verplaatsbaar bi j bedri jfsu itbreiding of aanpassing. Is op elke wil lekeurige plaats aan te brengen. Het is een duurzaam product.
- Gegarandeerd waterdicht. Onder normale omstandigheden in minder dan 2 uur te plaatsen.
W:,,J,#r/,l,#r/,l steengoed
Floreffestraat ll 1, Postbus 52, 5710 AB SOMEREN Telefoon 04937-91457, Telefax 04937-93827
VERKOOP
Nicolon Champignondoeken Afdekdoeken Tunnelmatten tegen concurrerende prijzen.
Agrarisch hulpbedrijt:
J.P. CREEMERS wanssumseweg 19, oostrum Telefoon 04784 - 2956 Telefax 04784 - 2839
74
ijzersterk in kwaliteit Treklier voor Moving·Fioor
~~ ~~~ ~V~ ~~·~ 0~. ~~;
Christiaens Horst vann reondernemend
Herenbosweg 6, 5962 NX HORST, (Holland), Tel. 04709 - 81889, Fax 04709- 83369
DE CHAMPIGNONCULTUUR 1995, 39(2) 75
Champignonteelt in Europa maakt pas op de plaats R. Vermeire, Produktschap voor Groenten en Fruit, Den Haag
Na een moeilijke periode klimt de champignonteelt in Nederland uit het dal omhoog. Het afgelopen jaar konden bij een bescheiden groei van de produktie redelijke tot goede prijzen genoteerd worden. Ruimte voor (grootschalige) uitbreiding van de teelt lijkt echter niet aanwezig. Zowel champignonconserven als het verse produkt hadden in een aantal landen in 1994 te kampen met een stagnerende afzet. Meer promotie voor de champignon is daarom geen overbod ige luxe. Dit zijn enkele conclusies uit de PGF Produkt-Info Champignon.
Binnen de EU zijn Frankrijk en Nederland de twee grootste producenten van champignons. In beide landen ligt de produktie rond de 200.000 ton. De totale produktie in de belangrijkste champignonproducerende landen van de EU bedroeg in 1993 738.000 ton. Dit betekent dat voor het eerst sinds jaren de produktie in de EU niet verder is gegroeid. Ongeveer 50% van de EU-produktie van champignons gaat naar de industrie. Binnen de EU is het Verenigd Koninkrijk de grootste importeur van verse champ ignons gevolgd door Duitsland. Nederland en Ierland zijn de grote exporteurs van verse champignons b innen de EU. Circa 80% van de export blijft binnen de EU, 20% gaat naar landen buiten de EU.
Nederland
In 1994 lag het percentage weer boven de 50% (circa 25% van de champignons voor de verse markt en 75% van de industriechampignons). De achterliggende oorzaak is dat steeds meer verkopen via contracten in de veil ingadministratie terecht komen. Het aandeel dat daadwerkelijk via de klok wordt geveild is nog maar 20%.
In 1994 is meer dan 1 00.000 ton champignons op de veilingen (incl. contracten) aangevoerd. Dit is 15% meer dan in 1993 en een toename van 23% ten opzichte van 1992. De gemiddelde veilingprijs komt naar schatting uit op f 2,57 per ki lo. Hiermee is er sprake van een duidelijk beter resultaat dan in 1992 en 1993 toen de champignontelers genoegen moesten nemen met een ki loprijs van f 2,33 respectievelijk f 2,44. Het hogere gemiddelde prijsniveau is vooral te danken aan het eerste halfjaar van 1994. Toen lag door een uitstekende vraag het gemiddelde prijsniveau circa 15% hoger dan in 1993. Vanaf juni is er sprake van een min of meer gelijkbl ijvend prijsniveau. De sterkste stijging deed zich het afgelopen jaar voor bij de prijs van industriekwaliteiten.
Het buitenland is de afgelopen jaren steeds belangrijker geworden voor de afzet van verse champignons. Dit is ook noodzakelijk om de produktietoename op te kunnen vangen.
De export van verse champignons is toegenomen van bijna 30.000 ton in 1990 tot 51.000 ton in 1993. In 1994 is voor het eerst sinds jaren de export gedaald. Volgens nog voorlopige cijfers van het KCB is in 1994 46.900 ton geëxporteerd. Vooral Duitsland maar ook Engeland en Belg ië namen minder champignons af. Meer vraag was er daarentegen uit Zweden, Frankrijk, Noorwegen en Denemarken (tabel 1 ).
Duitsland
De produktie van verse champignons in Duitsland wordt voor 1994 geraamd op 58.000 ton. Dit is evenveel als in 1993. In het oosten van de Bondsrepubliek is nog wel sprake van een uitbreiding van de produktie (in 1993 5.500 ton) maar in BRD-West was er wederom sprake van een inkrimping.
Duitsland is vooral van belang als afzetland voor champignonconserven maar in toenemende mate ook voor het verse produkt. In 1987 kocht 25% van de huishoudens in BRD-West wel eens verse champignons. In 1993 lag d it percentage al op 46%. De groei lijkt er echter uit te zijn. Cijfers van de eerste drie kwartalen van 1994 laten zelfs een daling van de aankopen zien met 1 0% ten opzichte van 1993 en ook in het oosten van de Bondsrepubliek zijn minder champignons gekocht.
De produktie van verse champignons kwam in Nederland zowel in 1992 als in 1993 uit op 190.000 ton. Voor 1994 wordt geschat dat er 200.000 ton champignons zijn geproduceerd. Dit betekent dat sinds 1985 de produktie van champignons in Nederland is verdubbeld. De waarde van de produktie wordt geschat op ruim 500 miljoen gulden.
Tabel1: Uitvoer van Nederlandse verse champignons
Een aanzienlijk deel van de Nederlandse champignons wordt buiten de veiling om verhandeld. Langzamerhand begint het veilingaandeel echter weer toe te nemen.
KCB/PGF
Duitsland Engeland Zweden Frankrijk Noorwegen België Overige landen
Totaal
1991
18,8 5,9 3,5 1,5 1,1 1,0 2,4
34,2
x 1000 ton
1992 1993 1994
22,9 27,5 25,4 8,0 9,7 8,3 4,0 3,8 4,1 1,9 2,7 2,7 1,5 1,8 2,0 1,7 3,2 2,0 2,1 2,4 2,4
42,1 5111 46,9
..... k Oxford 1995 XIV Cong the Science & Cultivation of Edible Fungi
van Onschatbare Waarde voor Wetenschappers, Kwekers en Leveranciers Oxford ,England 17-22 September 1995
In januari hebben alle leden van Musbroom Growers' Associations over de hele wereld een brochure ontvangen met details van dit grootse evenement en een aanmeldingsformulier.
Behalve de formele discussiesessies over elk onderwerp naar keuze .. , en de mogelijkheid om aan technische excursies deel te nemen, zult u kwekers, wetenschappers en leveranciers van over de hele wereld ontmoeten.
De expositie belooft de grootste te worden van de ooit gehouden congressen.
~ylvan Of uw werk nu wetenschappelijk, technisch of praktisch is, ook u kunt u een bijdrage leveren. Vooroverleggingen van papieren behorende bij voortgang van het congres -
Sponsors of Congress Urgoni.votion en deel uit maken van een discussie sessie - dienen gestuurd te worden nar Dr. Tim Elliott, HRI, Wellesbourne, Warwicks .,
' England CV35 9EF. Fax: 0044 1789 470363. Sluitingsdatum is 1 maart,
dus haast is geboden.
Reserveer uw plaats tijdig en u zult een aanzienlijke k01ting ontvangen. Vul uw aanmeldingsformulier meteen in.
DE CHAMPIGNONCULTUUR 1995, 39(2)
De produktie in Frankrijk is de laatste jaren sterk gedaald.
Het belangrijkste aankoopkanaal voor verse champignons in het westen van de Bondsrepubliek is de supermarkt met een aandeel van 79% in de afzet. In BRD-Oost is de rol van de supermarkten met een marktaandeel van 60% veel minder groot. Bijna een kwart van de champignons wordt hier (nog) op de markt gekocht.
Steeds meer worden champignons in bakjes verkocht. Het los verkochte produkt maakt in het westen nog maar 43% van de afzet uit (eerste drie kwartalen van 1994) en in BRD-Oost 46%.
Frankrijk
Problemen bij de verwerkende industrie, de grootste afnemer van champignons in Frankrijk, hebben de laatste jaren geleid tot herstructurering binnen de sector.
Kleine, onrendabele teeltbedrijven werden gesloten. N iet minder dan 78% van de produktie gaat naar de industrie om voornamelijk te worden verwerkt tot champignonconserven.
De problemen van de sector komen ook tot uiting in het produktiecijfer. De Franse produktie is gedaald van 231.000 ton in 1991 tot 216.000 ton in 1993 (inclusief voetjes). In 1994 is de produktie verder ingekrompen. Waarschijnlijk zal de produktie zo'n 200.000 ton hebben bedragen of zelfs nog iets minder.
Gegevens van de huishoudelijke aankopen van verse champignons laten een gestage groei zien van 29.000 ton in 1988 tot 34.600 ton in 1993. In 1994 zijn de huishoudelijke aankopen echter gedaald. Gegevens over de eerste 11 maanden van 1994 laten een afname zien met 7% ten opzichte van 1993. Champignons worden relatief veel in de supermarkt gekocht (67%). Opvallend is dat in de Franse winkels steeds meer champignons zonder voetjes worden aangeboden. In 1993 zou het al om 47% van de totale afzet gaan.
België
De produktie van champignons in België bedroeg in 1993 32.000 ton tegen 30.500 ton in 1992. Een voorlopige schatting voor 1994 gaat uit van een even grote produktie als in 1993. Naar schatting 30% van de produktie gaat naar de industrie. Dit zijn veelal Nederlandse conservenfabrikanten.
Ruim eenderde deel van de Belgische produktie wordt via veilingen verhandeld. De belangrijkste champignonveiling is REO in Roeselare. In 1994 is hier 7.954 ton verhandeld tegen 8.146 ton in 1993. Het aanbod van champ ignons voor de verse markt op de veiling REO was in 1994 met 4.266 ton 12% kleiner dan in 1993. Aan industriechampignons werd daarentegen juist 12% meer verhandeld. Over heel 1994 gezien realiseerde de veil ing REO een middenprijs van 68,76 BFR
77
(f 3,78) voor champignons voor de verse markt (+4,5% ten opzichte van 1993). Voor de industriekwaliteiten bedroeg de middenprijs 42,64 BFR (f 2,35) per kg (+3,2%).
Verenigd Koninkrijk
Het Engelse Ministerie van Landbouw heeft onlangs de produktiecijfers van champignons herzien. Volgens de nieuwe cijfers is de produktie in het Veren igd Koninkrijk afgenomen van 123.200 ton in 1990 tot nog "slechts" 93.300 ton in 1993. In 1994 trad er een licht herstel op. Geschat wordt dat het afgelopen jaar zo'n 94.000 ton is geproduceerd. De teruggang van de produktie in Engeland wordt vooral toegeschreven aan oneerlij ke concurrentie uit Ierland. De English Mushroom Board heeft onlangs met succes bij de EU geprotesteerd tegen ongeoorloofd gebruik van EU-subsidiegelden door Ierse champignontelers. Hierdoor waren deze in staat met lagere prijzen op de markt te komen dan hun Britse concurrenten. In Ierland bedroeg de produktie aan champignons in 1994 48.000 ton. Circa de helft van deze produktie wordt op de Britse markt afgezet.
Volgens het marktonderzoekbureau AGB kochten de Britse huishoudens in 1994 zo'n 76.500 ton verse champignons tegen 72.000 ton in 1992. Vooral de zogenaamde "value packs" van aantrekkelijk geprijsde maar kwalitat ief wat mindere champignons zouden voor deze hogere afzet hebben gezorgd. Het aandeel van de supermarkten in de totale verkopen van verse champignons nam toe van 58% in 1992 tot niet minder dan 70% in 1994. De Engelse supermarkten besteden veel aandacht aan promotie en voeren een agressieve prijspolitiek. Het aandeel van voorverpakte champignons in de verkopen neemt sterk toe. In 1994 betrof het al zo'n 36% van de afzet.
PGF Produkt-Info Champignon gratis verkrijgbaar
Bovengenoemde gegevens zijn ontleend aan de nieuwe PGF Produkt- Info Champignon. Het Produktschap gaat voortaan van elk produkt een uitgebreid overzicht samenstellen, waarin per land onder andere gegevens over produktie, export- en import uitgebreid belicht zullen worden. De PGF Produkt-Info Champignon is voor handelaren en telers gratis te verkrijgen bij het Produktschap, telefoon 070-3814631, toestel427.
78
1\llilli .~CI1amd Het bijvoedmiddel voor meer
champignons van betere kwaliteit! Op het proefstation te Horst is meerdere keren bewezen
dat met Milli Champ als bijvoeding top o pbrengsten zijn verzekerd. Het nauwkeurig doseren en zorgvuldig
inmengen zijn daarbij van groot bela ng.
Milli Champ 3000 bij het afdekken. Milli Champ 6000 bij het enten.
Inlichtingen bij: C.N.C. Driekronenstraat 6, 6596 MA Mi lsbeek - Tel.: (08851) 16541
NV KAREL STERCKX - Kachtemsestraat 330 - B-8800 Roc;.clarc - Tel.: (051) 223334 TROUW NEDERLAND • BV • Posthus40. 3880 AA Puttcn •Tcl.: (034 18)716 11
elmatronics bv INGENIEURSBUREAU
ONTWERP EN PRODUKTIE VAN ELEKTRONIKA EN SOFTWARE
MAGNEETKAART TIJDREGISTRATIE SYSTEMEN INCLUSIEF NEDERLANDSTALIGE SORWARE
ELEKTRONISCHE PRECIESIE WEEGSCHALEN .. GEINTEGREERDE TIJD/WEEGREGISTRATIE SYSTEMEN VOOR DIREKTE PLUKPRESTATIES EN OPBRENGSTOVERZICHTEN
DIGITALE AFSTANOS TEMPERATUURMETERS EN THERMOSTATEN
PT-100 TEMPERATUUROPNEMERS
VANAF f 2049,-
ONTWERP VAN SOFTWARE EN ELEKTRONIKA OP KLANTENSPECIFIKATIE
PERSONAL COMPUTERS, PRINTERS EN FAX/MODEMS
BROEKWEG22 5961 JG HORST
PRUZEN EXCLUSlEF 17.5% BTW
TEL : 04709-82706 (PER lQ-10-95: 077-3982706) FAX : 04709-87745 (PER 10-10-95: 077-3987745)
DE CHAMPIGNONCULTUUR 1995, 39(2) 79
Produktie en prijzen van champignons in 1994 A.J.J. van Roestel, Proefstation voor de Champignoncultuur, Horst
De produktie van champignons in 1994 wordt door het Produktschap voor Groenten en Fruit geschat op 200 miljoen kilogram, een groei van ruim 5% ten opzichte van 1993. Deze groei is voor een groot deel te verklaren uit een groei van de teeltoppervlakte (+1,6%) en een groei van het aandeel doorgroeide compost van 66% tot 72% van het totale areaal. Ondanks de groei van het teeltareaaL blijft het aantal bedrijven dalen. In 1994 werden 720 champignonteeltbedrijven geregistreerd. Dat waren er in 1993 nog 7 36. Op basis van de areaalgegevens uit de CBS-Iandbouwtelling (mei 1994) en de produktieschatting van het PGF bedroeg de gemiddelde jaarprodukt ie 188 ki logram per m2 teeltareaaL In 1993 was de gemiddelde produktie 182 ki logram per m2
•
Veilingafzet
De veilingen hebben hun posit ie in de handelskanalen enigszins versterkt. In totaal werd iets meer dan de helft van de b innenlandse produktie via de veilingklok of contractbemiddeling door de veilingen afgezet. In 1993 bedroeg
Tabel 2: Gewogen gemiddelde van de klokprijzen (gld/kg)
1993 1994 Verschil
I fijn 3,37 3,64 +0,27 I middel 3,22 3,36 +0,14 I reuzen 3,59 3,48 -0,11 I kvp 4,00 4,05 +0,05
11-2-45 2,75 3,03 +0,28 11-2-60 2,49 2,67 +0,18 11-2-80 1,95 2,05 +0,10
11-3-80 1,74 1,90 +0,16 11-3-100 1,80 1,90 +0,10 111-3-100 1,86 1,77 -0,09
Middenprijs 2,42 2,45 +0,03
Bron: CBT
Tabel1: Afzet van champignons via de veilingen en middenprijzen (gld/kg)
Veilingklok Contractbemiddeling Totaal veilingen (CBH) veilingen
1993 1994 1993 1994 1993 1994
Afzet (x 1000 ton) 38 40 51 63 89 103 Aandeel in de totale afzet (%) 20 20 27 32 47 52 Middenprijs (gld/kg) 2,42 2,45 2,46' 2,67 2,44 2,57
' De prijzen van veilingen ZON en Veldhoven vóór toetreding tot het CBH zijn hierin niet verwerkt.
het aandeel van de veil ingen 47%, in 1994 52% (tabel1 ). Met name de contractbemiddeling is sterk gegroeid.
Bronnen: PGF, CBH
Het aandeel van de veil ingklok bleef gelijk dankzij een toename van de aanvoer van industriechampignons.
80 .---------------------------------------------,
Klokverkoop Contractbemiddeling
60 V> c 0 c m ëi. E ll)
40 ...c u c 0 +'
0 0 0
>< 20
0 1993 1994
D Industrie open 0 11 gevliesd
* Kwaliteitsverdeling gebaseerd op CBH-gegevens.
Figuur 1: Ontwikkelingen in de veilingafzet.
1993* 1994
0 Klasse I
80
H. JANSSEN KESSEL B.V. Heidenseweg 15a, 6086 PO Neer Postbus 7826, 5995 ZG Kessel tel. 04759-4242 fax. 04759-4436 tlx. 58087 JAKES NL
D =
H. JANSSEN KESSEL B.V. is een dynamisch bedrij f dat een gestadige groei doormaakt. Gestart als adviesbureau is onze onderneming uitgegroeid tot een toonaangevend produktiebedrijf, waar bovendien dienstverlening voorop staat. Installaties van H. JANSSEN KESSEL B.V. hebben hun weg gevonden in de wereld. Wij staan garant voor een "up to date" produkt, terwijl daarenboven het begeleiden van de kweker en het leren omgaan met de geavanceerde apparatuur niet uit het oog worden verloren.
Wij zijn gaarne bereid U te informeren over ons KOMPLEET PAKKET.
DE CHAMPIGNONCULTUUR 1995, 39(2) 81 ------------------------------------
De aanvoer van klasse I champignons voor de veilingklok nam af (figuur 1).
Veilingprijzen
De klokprijzen van champignons verbeterden in 1994. Dat komt nauwelijks tot uit ing in de middenprijs (tabel 1 ). Door de toename van de aanvoer van open industriechampignons zijn de middenprijzen niet vergelijkbaar.
Uit een vergelijking van de prijzen van de afzonderlijke kwaliteitskiassen
blijkt dat meesta l een stijging met f 0,10 tot ruim f 0,25 per kilogram gehaald werd. Alleen de reuzenchampignons en de minste kwaliteit industriechampignons daalden gemiddeld in prijs (tabel 2).
De middenprijs van de champignons d ie via contract werden afgezet steeg met f 0,21 per kilogram (tabel 1). Omdat de kwaliteitsverhouding en de middenprijzen van de contractbemiddeling door de veilingen in Grubbenvorst en Veldhoven vóór toetreding
tot het CBH niet bekend zijn, zijn deze prijzen echter niet zonder meer te vergelijken.
Omdat het aandeel van klasse I in de contracten hoger is dan voor de veilingklok (figuur 1 ), ligt de middenprijs bij contractbemiddeling duidelijk hoger.
Vinkenveld 22 • 5249 JP ROSMALEN • Tel. 04192-12304 • Fax. nr. 04192-19520
- Hefschuifdeuren - Aluminium chloreerbakken - Werkgangdeuren, draai- en schuif - Klimaatunits
- Koelceldeuren - Heaters, koelblokken - A luminium stellingen - Venti latoren
- A luminium pluktrappen en pluklorries - A luminium honingraten
- lsoleren van leidingen - Levering van isolatiematerialen
BESCHIKBAAR VOOR ERVAREN KWEKER
CHAMPIGNONBEDRIJF IN CANADA, ZUID-ONTARIO DICHTBIJ GROTE STAD
Het bedrijf bestaat uit: 9 cellen, 3000 m2 teeltoppervlakte Nederlands systeem, 1 0 jaar oud, stenen gebouw
Gegarandeerde verkoop van de totale produktie Contract met Co-op betreffende leverantie van fase 111 compost
Volledig gemechaniseerd Lease mogelijkheden met optie tot koop
Financiering voor een ervaren en gekwalificeerde koper Groot stenen woonhuis.
Voor verdere informatie:
Dhr. H. Jans 't Hasseltkiezel 45 3960 BREE (België) Telefoon: 00 32 89 702731
82
transportbanden ~.J PVC, Rubber, Pur ~ onderdelen
- opvoerbanden - leegmaakbanden - snijbanden - aan- en afvoerbanden - spuitbanden - bodembanden kopvulmachine
Tevens mogel ij kheden tot: - reparatie van banden - ter plekke eindloos maken van banden
- draagrollen , trogstellen - ondersteuningsrollen - steun- en bufferringen - trommelmotoren
Uit voorraad leverbaar: - lagers I RVS-lagers - v-snaren, tandriemen, rondsnaren -ketting I kettingwielen - afschrapers -zwenkwielen, smeermiddelen -gereedschap, bevestigingsmaterialen
24 UUR SERVICE I 7 DAGEN PER WEEK
~ TRANSPOilTllANDEN EN -ONDERDELEN B.V.
A.C.B. B.V. Massenweg 4a 5962 NE Horst-Meldersla Tel.: 04709 - 84416 Fax: 04709 - 86337
Kwaliteitszorg is 'n sleutelbegrip voor elke champignon-kweker. Voor top-kwaliteit en maximale opbrengst is de konditie van uw cellen van het grootste belang. Champignons houden zich het best in 'n 100% dampdichte cel. Als de wanden bovendien smetteloos wit zijn, werkt u een stuk plezieriger en beter. Als u duidelijkheid wilt over de enige juiste behandeling van uw celwanden, met 5 jaar garantie, (zowel voor nieuwbouw als renovatie) neem dan kontakt op met Ummels Waterdichtingstechnie k.
UMMELS W ATERDICHTINGSTECHNIEK
Ummels Waterdichtingstechniek BV 't Inne 32c 6021 DA Budel Tel: 04958 - 9 19 16 Fax: 04958 - 9 37 50
Postbus 6218 5960 AE Horst
DE CHAMPIGNONCULTUUR 1995, 39(2) 83
Nieuws van het CCD
G. van Megen-Boekestijn, IPC Plant- CCO
Bedrijfsopleiding champignonteelt
De eerste week van september start de bedrijfsopleiding (vakschool) champignonteelt. De bedrijfsopleiding is gericht op ondernemers en/of leidinggevende medewerkers in de champignonteelt. De opleiding omvat 60 lesdagen en wordt gedurende 1 ,5 jaar gegeven op een vaste lesdag: dinsdag, woensdag of donderdag. De opleiding bestaat voor ongeveer 60% van de tijd uit teelttechniek, (klimaat)-techniek, economie, boekhouden en biologische achtergronden. De overige lesuren worden besteed aan het vergroten van het praktisch inzicht door middel van rondleidingen door de instructiekwekerij, practica en bedrijfsbezoeken.
Verder worden er drie praktijkdagen en een buitenlandse excursie georganiseerd. Voor deze opleiding geldt de STOSAS-regeling, dit betekent dat voor de cursus- en reiskosten en voor de kosten van loonderving subsidie aangevraagd kan worden. Cursisten met een te lage vooropleiding moeten eerst een brug-opleiding volgen op de vakgebieden scheikunde, economie, techniek en biologie. De brugopleiding start begin mei. In verband hiermee is het wenselijk zich zo snel mogelijk aan te melden bij het CCO, telefoon 04709-84555.
Nieuwe instructeur
Met genoegen kunnen wij u mededelen dat een nieuwe instructeur, in de
persoon van mevrouw L. Vull ings, haar werkzaamheden aan het CCO begonnen is. Mevrouw Vullings is afkomstig uit Horst en heeft aan de Landbouw Universiteit te Wage
ningen Planteziektenkunde gestudeerd. Daarna heeft ze bij het CCO ervaring opgedaan in de champignonteelt. Ze heeft gedurende enkele maanden op de kwekerij van het CCO onderzoek gedaan naar de belasting met sporen van oesterzwammen en groene schimmels. Mevrouw Vullings vervangt de heer Rechsteiner, die reeds geruime tijd ziek is.
Meer dan 15 jaar gespecialiseerd in luchtfiltratie
• synthetisch filtermedia • filterpanelen • Z -line wegwerpfilter • zakkenfilters • Hepa-filters • Varicel-filters
Koop uw luchtfilters bij de vakman tegen groothandelsprijzen
VALKENSWAARD TEL. 04902-45406 FAX 04902-48374
84 DE CHAMPIGNONCULTUUR 1995, 39(2)
Lijst van publikalias
De afgelopen jaren zijn diverse publikatiesop het gebied van de champignonteelt verschenen. In onderstaand overzicht staan de nog verkrijgbare publikaties vermeld.
1 a. De teelt van champignons Inhoud Handboek voor de teelt van champignons in Nederland Aantal pagina's 525 Jaar 1987 Uitgave CNC BA Kosten f 1 04,- incl. portokosten binnen Nederland,
f 125,- incl. portokosten buiten Nederland Overmaken op banknummer 12.36.32.307 t.n.v. Ra bobank Maashorst t.g.v. Bestuursfonds CCO o.v.v. "Nedboek"
1 b. The cultivation of mushrooms Inhoud Handbook for the cultivation of mushrooms on the Netherlands Aantal pagina's 515 Jaar 1988 Uitgave Dadington Mushroom Laboratories Ltd. Kosten f 190,- (incl. postage costs)
Payment can be done by sending a check or international Money Order on account number 12.36.32.307 at the Rabobank Maashorst made out in the name of Bestuursfonds CCO.
2. Kwantitatieve Informatie voor de Champignonteelt Inhoud Algemene gegevens over de bedrijfstak, prijzen van champignons, kosten van
Aantal pagina's Jaar Uitgave Kosten
produktiemiddelen, investeringen, overheidsregelingen, adressen, arbeidsbehoefte en saldobegrotingen. 100 1993 IKC-AT Afdeling Champignonteelt f 25,- (incl. verzendkosten). Te verkrijgen door overmaken op Giro 354607 o.v.v. KWIN 93, f 36,- voor buitenland
3. Voorkomen en bestrijden van ziekten en plagen in de teelt van eetbare paddestoelen Inhoud Het geven van richt lijnen over het voorkomen en bestrijden van ziekten en plagen Aantal pagina 's 44 Jaar 1993 Uitgave IKC-AT Afdeling Champignonteelt Kosten f 15,- (incl. verzendkosten) Te verkrijgen door overmaken op Giro 354607
o.v.v. "Voorkomen" 1993, f 26,- voor buitenland
4. Koelcel voor de champignonteelt Inhoud Algemene inleiding over koeltechniek, programma van landbouwkundige eisen. Aantal pagina's 25 Jaar 1989 Uitgave IKC-AT afdeling champignonteelt Kosten f 15,- (incl. verzendkosten).
Te verkrijgen door overmaken op giro 354607 o.v.v. 'koelcel' f 26,-- voor buitenland
DE CHAMPIGNONCULTUUR 1995, 39(2)
5. Champignons wereldwijd Inhoud Economisch st atistische gegevens over de champignonteelt in d iverse landen Aantal pagina's 148 Jaar 1994 Uitgave IKC-AT Afdeling Champignonteelt Kosten f 30,-- (incl. BTW en verzendkosten).
6. Koeling zonder CFK Inhoud Aantal pagina's Jaar Uitgave Kosten
Te verkrijgen door overmaken op giro 354.607 o.v.v. titel. f 43,50 voor buitenland.
Gevolgen CFK-besluit voor het gebruik van koelinstallaties in de agrarische sector 16 1994 I KC-AT Afdel ing Milieu, Kwaliteit en Techniek f 7,50 (incl. BTW en verzendkosten). Te verkrijgen door overmaken op g iro 1690875 o.v.v. IKC-MKT 18.
7. Het globale Informatiemodel voor de Champignonteelt Inhoud Het globale informatiemodel voor de champignonteelt: basis voor automatisering
Aantal pagina's Jaar Uitgave Kosten
en uniformering 149 1989 Proefstation voor de Champignoncultuur f 40,- (incl. BTW en verzendkosten) Overmaken op bankrekening 12.36.03.692 ten name van Proefstation voor de Champignoncultuur o.v.v. "Informatiemodel '89".
8. Klimaatbegrippenlijst voor de Champignonteelt Inhoud Gestandaardiseerde naamgeving voor klimaatregeling, standaard eenheden,
Aantal pagina's Jaar Uitgave Kosten
standaard fase-indeling en advies voor meetplaatsen en meetmethoden. 60 1990 Proefstation voor de Champignoncultuur f 25,- (incl. BTW en verzendkosten) Overmaken op bankrekening 12.36.03.692 ten
85
name van Proefstation voor de Champignoncultuur o.v.v. " Klibegri 90". (Gratis voor telers).
9. Algemene Informatie over de Champignonteelt Inhoud Ontwikkeling van de teelt, korte beschrijving van de teelt en een voorbeeld
Aantal pagina's Jaar Uitgave Kosten
voor bedrijfsopzet. 23 1992 DLV f 15,- (incl. verzendkosten) Telefonisch te bestellen bij DLV-team Paddestoelenteelt Horst 04709-86191
10. Algemene Informatie over de Oesterzwamteelt Inhoud Ontwikkeling van de teelt, korte beschrijving van de teelt en een voorbeeld
voor bedrijfsopzet. Tevens adressenlijst. Aantal pagina's 12 Jaar 1992 Uitgave DLV Kosten f 15,- (incl. verzendkosten).
Telefonisch te bestellen bij DLV-team Paddestoelenteelt Horst 04709-86191
11 . Ekologische champignonteelt Inhoud Ekologische teeltwijze van champignons Aantal pagina's 28 Jaar 1993 Uitgave DLV Kosten f 15,-- (incl. verzendkosten).
Telefonisch te bestellen b ij DLV-team paddestoelenteelt Horst 04709-86191.
86 - ---
,..
Belangrijke adressen
COÖPERATIEVE NEDERLANDSE CHAMPIGNONKWEKERSVERENIGING
Driekronenstraat 6, Milsbeek Postbus 13, 6590 AA Gennep Telefoon 08851 -16541 Telefax 08851 -17823
Voorzitter: J.A.E. Pijnenborg
Directeur: ir. F.H. Rats
Beleidsmedewerker: ir. A.M.J. van der Steen
Hoofd ledendienst: ing. F. Horlings privé 04930 - 16948
Verkoop binnendienst en PR: ing. A.G.T. Kuijpers
Bedrijfsbegeleiding: ing. J. Ebben privé 04781- 31214 ing. R. Maas, privé 04760-74876 ing. P. Vervoort, privé 04764- 1574 ing. M. Vencken, privé 08850- 30359
Milieucoördinator: ir. M.C.J.W. van Dongen, privé 08865 - 1394
INNOVATIE- EN PRAKTIJKCENTRUM PLANTAARDIGE PRODUKTIE EN LEVENSMIDDELENTECHNOLOGIE
Centrum voor champignonteeltonderwijs
Westerholtstraat 2, 5961 BJ Horst Telefoon 04709 - 84555 Telefax 04709 -84160
Directeur: ir. A.A. van Nieuwenhuijzen
Adj. directeur: ing. G. van Megen-Boekestijn
STICHTING PROEFSTATION VOOR DE CHAMPIGNONCULTUUR
Peelheideweg 1 5966 P J America Postbus 6042, 5960 AA Horst Telefoon 04764 -7575 Telefax 04764 - 1567
Directeur: prof. dr. L.J.L.D. van Griensven
Adj. directeur: dr. F.P. Geels
VOORLICHTING:
INFORMATIE EN KENNIS CENTRUM LANDBOUW
Afdeling Champignonteelt
Peelheideweg 1, America Postbus 6042, 5960 AA Horst Telefoon 04764 - 7575 Telefax 04764 - 1567
Consulent: ir. L.G.J. van Horen
Bedrijfsdeskundige: ing. J. van de Geijn
DLV
Team Paddestoelenteelt
Spoorweg 10 Postbus 6207, 5960 AE Horst Telefoon 04709 -86191 Telefax 04709 - 86682
Teamleider: ing. C. Hermans
Bedrijfsdeskundigen: ing. C. van Bergen J. van Gils ing. A. van Haperen ing. J. Hilkens ing. D. van Laarhoven ing. F. Sebregts
DE CHAMPIGNONCULTUUR 1995, 39(2)
SEV VAN DE NCB TUINBOUW
Spoorlaan 350, 5038 CC Tilburg Telefoon 013 - 378641
VERENIGING VAN TUNNELBEDRIJVEN IN DE PADDESTOELENTEELT VTP
Crixhoek 8, 6039 RR Stramproy Telefoon 04183 - 3911
PARTICULIERE VOORLICHTINGSBUREAUS:
Advies en Bemiddelingsburo Seubring Westerholtstraat 6, 5961 BJ Horst Telefoon 04709- 83117 Telefax 04709 - 86291
BROEDFIRMA 'S:
Amycel BV Sleestraat 14 6014 CA lttervoort Telefoon 04756-6225 Telefax 04756-6385
Euro-Semy Sterckx-Holland BV Kachtemsestraat 330 B-8800 Roeselare Telefoon: 09/32/51 22 33 34 Telefax : 09/32/51 22 97 71
Le Lion Import Zeddam BV Industriestraat 4 7041 GD 's-Heerenberg Telefoon 08346-61826 Telefax 08346-62276
Sylvan BV Venrayseweg 132a 5961 NT Horst Telefoon 04709-82727 Telefax 04709-81455
DE CHAMPIGNONCULTUUR 1995, 39(2)
TOELEVERINGSBEDRIJVEN
voor primaire grondstoffen:
CNC-bedrijven Driekronenstraat 6, Milsbeek Postbus 13, 6590 AA Gennep Telefoon 08851-16541 Telefax 08851 - 17823
Euroveen BV Cal ifornischeweg 1 Ob 5971 NV Grubbenvorst Postbus 304, 5900 AH Venlo-West Telefoon 077-669393 Telefax 077 - 661313
Gebr. Theeuwen Mestferme:-~teerbedrijf BV Veerweg 11, 5863 AR Blitterswijck Telefoon 04784-8181 Telefax 04784 - 2147
Thilot-• Engineering • Kompostmeng-installaties • Kompostkeermachines • Tunnelvulmachines!Tunnellieren • Kompost-transportwagens • Dekaarde-transportwagens • Kompost blokkenpersen • Doseerapparaten voor
kompost/dekaarde • Transportbanden • Broedstrooi-apparaten • Kopvulmachines • Trekmachines • Stellingen • Pluklorries • Leeghaalmachines • Zakkenvulmachines • Kweeknetten en
Tunnelnetten • Opruw/Egaliseermachines
Nocyen Dekaarde BV Geijsterseweg 12b 5861 BL Wanssum Telefoon 04784- 2244 Telefax 04784 - 2246
VEILINGEN:
CHAMPIGNON BEMIDDELINGSBUREAU HOLLAND BV
Postbus 121, 5300 AC Zaltbommel Telefoon 04180- 79220 Telefax 04180 - 79406 Directeur: R. Schouten
COÖPERATIEVE TUINBOUWVEILING "ZALTBOMMEL EN OMSTREKEN" BA
Postbus 7, 5300 AA Zaltbommel Telefoon 04180 - 7991 1 Telefax 04180 - 79213 Contactpersoon: P. van Osch
87
RBT COÖPERATIEVE TUINBOUWVEILING
Postbus 3344, 4800 DH Breda Telefoon 07 6 - 288000 Contactpersoon: H. van Dijk
VEILING VELDHOVEN
Postbus 45, 5500 AA Veldhoven Telefoon: 040 - 585911 Telefax: 040 - 585207 Contactpersoon: P. van Hapert
VEILING ZON
Horsterweg 8, 5971 NE Grubbenvorst Afdeling Paddestoelen: L. de Vlieger Telefoon 077 - 897901 Telefax 077 - 897719
VON-COÖPERATIEVE TUINBOUWVEILING
Postbus 40, 6680 AA Bemmel Telefoon: 085- 261911 Telefax: 085 - 256995 Contactpersoon: M. Arts
r de champignont~elt
Thilot Holland B.V. Machinefabriek
Hoofdstraat 11-17 5973 NO Lottum/Holland Telefoon 04763-1n4 Telefax 04763-2648 Telex 36493TCZ NL
"LE LION"
UW VERTROUWEN WAARD
--- \ ------Sinds 40 jaar TRADITIONEEL VAKMANSCHAP voor een uiterst nauwkeurige produktie van constant broed.
Grote hybride rassen LeLion XJ en X4. tmve l voor hand- als mct:hanischc oogst ' Tus~en hybride ras~en Le Lion X20 en X25, voor mechanische oogst van een betere kwa liteit
• Bruine ra,sen LeLion C9 en C33. stevige \'astc v111chtlichamcn voor de verse markt "'Steriel CAC' ing broed C.M.S. voor alle rassen beschikhaar
Deskundige tee ltbegeleiding en bedrijfsbctock
"LE LION" H.J.M. HOLLANDER B.V. Bestelkantoor : Industriestraat 4. 7041 GD 's Heerenbcrg Tel. (08146) fl I !!26/6301!!
Voor Zuid-Nederland en Belgisch Limb.: W. Joosten (077) 662753 Voor Belgie: Hortiplan, Roeselaere (051) 229000
Technisch directeur: J.A. Jansscn (Bereikbaar van!!.()() tot !!JOu) 04763 2232 Teeltbegeleiding: H. v.d. Einde (Bereikbaar van 8.00 tot 8.30u) 04932 • 9604