syf. 0

1

Uzaktan Eğitim Sürecinde

Materyal Ortam ve

Teknoloji Tasarımı

Yazar

Ayzat Kazıbekova

Murat Keleş

Albina Taalaybek kızı

Editör

Vahide CAN

ANADOLU ÜNİVERSİTESİ

2

İçindekiler

Öğretim Materyali Kullanımı……………………………………… 5

Görsel Materyal Tasarlama………………………………………… 6

Görsel/Sözel tasarım Ögeleri………………………………………. 7

Biçimsel Tasarım Ögeleri…………………………………………….. 12

Tasarımda Düzenlemeler…………………………………………….. 16

Eğitim Teknolojisi Tasarımı ve Kullanımı….…………………. 17

Çoklu Ortam Destekli Öğretim Materyalleri ve

Tasarımı ………………………..………………………………………….. 18

Kaynakça…………………………………………………………… 25

3

Uzaktan Eğitim Sürecinde Materyal Ortam ve

Teknoloji Tasarımı

Öğrenme Hedefleri

Öğretim materyallerin kullanım aşamaları öğrenebilecek,

Öğretim materyallerini seçebilecek,

Görsel materyalleri tasarlamayı öğrenebilecek,

Teknoloji tasarımının önemini kavrayabilecek,

Teknolojiyi eğitim amaçlı etkin kullanabilecek.

4

Örnek Olay

Öğretim Materyali

Materyal Seçimi

Materyal Tasarımı

Görsel materyal

Tasarım İlkeleri

Çoklu Ortam

Eğitim Amaçlı Teknoloji

5

ÖĞRETİM MATERYALİ KULLANIMI

Öğretim sürecinde materyal kullanımında planlanan etkinlik için uygun

bir yöntem seçilmesine, seçilen yönteme uygun bir aracın seçilmesine ve

son olarak seçilen araca uygun materyalin hazırlanmasına dikkat

edilmelidir.

Öğretim etkinliği için uygun materyalin hazırlanmasının 3 farklı

yaklaşımı vardır:

1. Hazır, kullanıma açık bir materyalin seçilmesi

2. Hazır materyalde düzenlemeler yapılarak kullanmak

3. Yeni bir materyal tasarlamak.

Hazır materyali ya da o materyal üzerinde değiştirmeler yaparak

kullanılan materyaller öğretmen için zaman ve maliyet kazandırmaktadır.

Bu yaklaşımlardan hariç bir kaç ölçütlere dikkat edilmesi gerekir. Onlarda

şunlardır:

Materyal, öğretim amaçlarıyla uyumlu olmalı

Materyal, hedef kitlenin düzeyine ve özelliklerine uygun olmalı

Materyalin içerdiği mesajlar doğru ve güncel olmalı

Materyalin kaynağı güvenilir olmalı

Materyal öğrenciyi güdüleyici ve ilgisini çekici olmalı

Materyalde açık ve anlaşılır bir dil kullanılmalı.

İ Bir öğretmen olarak, öğrencileriniz için materyal seçerken başka

hangi ölçütleri dikkate alırdınız?

Materyal seçiminde dikkate alınması gereken ölçütlerin listesi olmasına

rağmen, öğretmen öncelikli ölçütleri kendisi belirler.

6

GÖRSEL MATERYALLERİ TASARLAMA

Görsel materyal, sözel bilgilerin somutlaştırılması, kavramların öğretimi,

karmaşık bir sürece dayalı bilgilerin öretilmesi ve soyut bilgilerin

somutlaştırılması gibi ve başka amaçlar için kullanılmaktadır. Bazı

öğrencilerin görsel betimlemeler yoluyla daha kolay öğrendikleri

bilinmektedir.

Görsel ögeler;

Öğrenenin dikkatini çekip, güdüler,

Dikkatlerini canlı tutar,

Zor kavramları basitleştirir,

Kavramları somutlaştırır,

Bilginin düzenlenmesini ve alınmasını kolaylaştırır.

Öğretim etkinliğinin etkili olması için kullanılan görsel materyalin öğretimin

amacına, öğrenci düzeyine ve yaşına uygun olmasına dikkat edilmeli.

Görsel materyal tasarlarken dört amacı göz önünde bulundurulmalıyız;

Okunaklılığın sağlanması

İzleyenlerin etkin katılımını sağlamak

Verilmek istenen mesajı yorumlamanın kolay olmasını sağlamak

Verilmek istenen mesajın en önemli kısmına odaklanmasını sağlamak.

7

Görsel Tasarım Ögeleri

Görsel Ögeler

Gerçekçi

Benzeşik

Şematik

Sözel Ögeler

Yazı Tipi

Stil Sayısı

Büyük Harf

Renk

Harf Boyutu

Boşluklar

Çekicilik Katan Ögeler

Dikkat Çekici

Dokunulabilir

Etkileşimli

GÖRSEL TASARIM ÖGELERİ

Görsel Unsurlar

Bir öğrenme etkinliği için seçilen görsel ögeler konunun içeriğine ve

özelliklerine göre değişebilir. Görsel ögeler üç bölümde ele alınabilir:

gerçekçi, benzeşik ve şematik.

Gerçekçi görseller, üzerinde durulan gerçek nesneyi gösterir.

Örneğin, bebeğin bir fotoğrafı, gerçekçi bir görsel öge olarak

kullanılabilir.

8

Burada gerçekçi renklerin kullanılmış olması gerçekliliğin derecesin

yükseltir. Ancak, hiçbir resim üç boyutlu, haraketli bir resim dahi

olsa bile resimlenemeyen yanları mutlaka vardır.

Benzeşik görseller, bir kavramı ya da konuyu açıklamak için

benzerliği olan başka bir ögeyle ilişki kurarak dikkat çekilebilir. Bu

tür görseller, öğrencilerin eski bilgileri kullanarak yeni bilgileri

yorumlamalarına ve bu yolla öğrenmelerin gerçekleşmesine

yardımcı olurlar. Örneğin, Dünyanın portakala benzetilmesi.

Gerçek Öge KullanımıGerçek Olmayan Öge

Kullanımı

Dünyanın Portakalala Benzetilmesi

9

Öğretim Materyalleri

Görsel Materyaller

İşitsel Mateyaller

Görsel-İşitsel Materyaller

Şematik görseller, akış şemaları, grafikler, haritalar, şematik ve

sınıflama çizelgelerini kapsar ve temel kavramların diğer

kavramlarla arasındaki ilişkilere dikkat çekmek için kullanılır.

Şematik Öge Kullanımına Bir Örnek

Sözel Unsurlar

Görsel materyallerin çoğunda görsel ögelerin yanında sözel ögeler da yer

alır. Sözel tasarım ögeler; yazı tipi, büyük harf, renk, harf boyutu ve

boşluklar olmak üzere 6 boyutta incelenmektedir.

Yazı Tipi: Bir materyalde kullanılan yazı tipi görseldeki diğer ögelerle

uyum içinde olmalıdır. Öğretim amaçlı materyallerde düz ve tırnaksız

yazı tipleri ( Arial, Verdana gibi) yani hedef kitleye uygun ve

okunaklılığın sağlanacağı yazı tipi kullanılmalıdır.

Stil Sayısı: Bir görselde veya arka arkaya kullanılacak bir grup görselde

ikiden fazla yazı tipi kullanılmamalıdır. Ayrıca bu yazı tipleri uyum

içinde olmalıdırlar. Ayrıca, etkili iletişim için “kalın, yatık, altı çizili ve

yazı boyutu” gibi biçimlerde en fazla dört çeşit ile sınırlandırılmalıdır.

Bir görselde çok sayıda farklı stil kullanılması, öğrencilerin dikkatini

dağıtarak, konudan uzaklaşmasına sebep olabilir.

10

Büyük Harf: Bir metinde yazıların en iyi şekilde okunmalarını sağlamak

için yalnızca küçük harf ve ancak gerektiği yerlerde veya zorunlu

durumlarda büyük harfler kullanmak uygundur.

Başlık yazımında büyük harf kullanımı uygun olmasına rağmen, üç

sözcükten fazla olan başlıklarda “yalnız ilk harflerin büyük ”yazılması

daha uygundur.

Renk: Harflerin rengi arka planın rengiyle zıt bir renkte olmalıdır. Bu

şekilde, hem metni okunabilir hale getirilebilir, hem dikkat çekmek

istenilen noktalara vurgu yapılabilir.

Yapılan araştırmalara göre, öğrenciler kırmızı renk ile gördüklerini

daha uzun süre hatırlıyorlar. Mavi renkteki ögelerin daha az dikkat

çekildiği ve insanların ilk sarı renklere dikkat ettikleri belirlenmiştir.

Bu nedenle, dikkat çekmek istenen nesneleri sarı renkle, az dikkat

çekmek istenilene mavi renkle ve özellikle hatırlaması istenilen nesne

için kırmızı renkle vurgulanması daha uygundur.

İ Öğretim materyalinin kullanım amacına göre harf boyutu nasıl

düzenlenmelidir?

KÜÇÜK HARFLERDE HER HARFİN BOYUTU VE ŞEKLİ

FARKLI OLDUĞUNDAN GÖZ, HARFLERİ DAHA KOLAY

SEÇEBİLMEKTE VE OKUMA DA DAHA KOLAY OLMAKTADIR.

Küçük harflerde her harfin boyutu ve şekli farklı olduğundan göz, harfleri daha kolay seçebilmekte ve okuma

da daha kolay olmaktadır.

11

Harf Boyutu: Kullanılan materyalin sözel ögelere ilişkin harf boyutu,

materyalin kullanılacağı ortama ve amaca göre belirlenmelidir. Bir sınıf

ortamında kullanılacak materyal en uzak bir mesafeden, yani en arka

sıradaki öğrenci tarafından rahatlıkla okunabilmesi lazım.

Bununla birlikte harf boyutu, materyalin kullanım amacına göre

düzenlenmelidir. Örneğin, bir bülten panosuna asılan bir metin veya

poster için büyük harf boyutu kullanılırken, ders materyali olarak

hazırlanan bir materyalde daha küçük harf boyutu kullanılması uygun

olacaktır.

Boşluklar: Bir materyalde satır ve harf arasındaki boşluklar da okumayı

kolaylaştırması veya zorlaştırılması açısından önemlidir. Bu nedenle, bu

boşlukların düzenli ve uygun şekilde yerleştirilmesi gereklidir. Eğer

satırlar birbirine çok yakın iseler belirli bir uzaklıkta net olarak

okunamazlar. Eğer satırlar arasında çok boşluk varsa satırlar

birbirlerinden kopukmuş gibi bir izlenim verirler. İyi okunabilir bir metin

için satırlar arasında bırakılacak ideal bir boşluk miktarı (dikey boşluk)

küçük harflerin boyutundan birazcık küçük olmalıdırlar.

Satırlar arasındaki boşluk ortalama harf büyüklüğünden 1,5 kat büyük olursa metin rahat bir şekilde okunur

Birbirine

Çok Yakın

Satır Örneği

Satırlar arasındaki boşluk

ortalama harf büyüklüğünden

1,5 kat büyük olursa metin

rahat bir şekilde okunur

Birbirine

Çok Uzak

Satır Örneği

Satırlar arsındaki boşluk

ortalama harf

büyüklüğünden 1,5 kat

büyük olursa metin rahat bir

şekilde okunur.

Uygun Satır

Aralığı Örneği

12

Çekicilik Katan Unsurlar

Görsel/sözel materyalin tasarım ögelerinden biri çekicilik katan

ögedir(destekleyici öge). Bu öge; dikkat çekicilik, dokunulabilirlik ve

etkileşimlilik olmak üzere üç boyutta incelenmektedir.

Dikkat Çekicilik: Öğrencilere yeni bilgiler verilirken, onların dikkatlerini

çekecek ve canlı tutacak şekilde uyarıcılar kullanılacak şekilde

düzenlenmelidir.

Dokunulabilirlik: Öğretim materyali, öğrenciye dokunma hissi

yaratabilecek şekilde düzenlenmelidir. Bir materyale dokunabiliyor

olması öğrenciye konu hakkında daha açık ve yalın bir fikir verebilir.

Görsellerin çoğu iki boyutlu olduğu için, dokunulabilirlik sağlamak

oldukça zordur. Fakat, özelikle renkleri kullanarak dokunma hissi

sağlanabilir.

Etkileşimlilik: Etkileşimlilik ögesi bütün materyallere uygulanabilir bir

özelliktir. Hazırlanan materyali öğrencinin etkin katılımını sağlayacak

şekilde tasarlanmalıdır. Örneğin, öğrenciye görsel bir materyal

göstererek soru sorulabilir. Sonra materyaldeki ögelerin yerlerin

değiştirerek veya belli kısımlarını kapatılarak sorular yanıtlarla

karşılaştırılabilir.

Biçimsel Tasarım Ögeleri

Materyalde görsel/sözel ögelerin ve tasarımından sonra biçimsel yapının

tasarlanmaya başlanır. Biçimsel tasarım ögeleri; hizalama, şekil, denge,

biçem, renk düzeni olarak boyuttan incelenmektedir.

13

Hizalama: Görsel materyalin vermek istediği mesajı en etkili bir

şekilde vermenin yollarından biri “hizalama”dır. Öğretim

materyalin ögeleri belirli bir düzen içinde hizalanması, materyalin

anlaşırlığını kolaylaştırır. Öğrenci dikey ya da yatay hizalanan

ögeleri daha düzenli ve aralarındaki ilişkiyi daha çabuk kavrar.

Matematik dersinde toplama kavramını öğretirken, yukarıdaki örnekte

gösterildiği gibi hizalama ögesini kullanarak elma sayısını bulmalarını

öğrencilere sorulabilir.

Görsel ögeleri yerleştirmede dikkat edilmesi gereken nokta, dikkat

çekmek istenen ögenin sunum materyalinin sol üst tarafa

yerleştirilmesi.

Görsellerin

Hizalanmasına

Örnek

½41 ½20

½25 ½14

Hizalama

Ögesine Örnek

Gösterim

14

Şekil: Biçimsel tasarım ögelerinden biri, görseli öğrencilerin,

geçmiş bilgileriyle ilişki kurabilecekler, bildikleri ve tanıdık

olduğu bir şekle sokmaktır. Şekiller, anlamlı bir bütün oluşturmak

için bir araya getirilebilir. Burada amaç en az çabayla dikkati

materyale çekmeyi başarmaktır.

Örnekte görüldüğü gibi, bir üçgen veya daire gibi basit bir

geometri şekillerin öğrenciler tarafından tahmin edilebilecek bir

işleyişi olduğundan verilmek istenen mesajla ilgili anlaşılır bir

mantıksal çerçeve sağlar.

Denge: Görsel ögeler dikey veya yatay eksen veya hem dikey

hem de yatay eksenler dikkate alınarak eşit olarak dağıtılması ile

denge sağlanır. Denge, simetrik ve simetrik olmayan denge

olmak üzere iki şekilde sağlanabilir.

Simetrik Denge

Şekil Ögesine

Örnek

Simetrik Olmayan

Denge

Dengenin Olmadığı

Durum

15

Örnekte gösterilen denge türlerinden simetrik ya da simetrik

olmayan denge durumların kullanılması, öğrencilerde eşitlik ve

denge duygusu uyandırdığı için daha çok tercih edilmelidir.

Ancak, bazı durumlarda dengenin olmadığı durumları öğrenicinin

dikkatini çekmek için kullanılabilir.

Biçem: Materyallerin öğrenci ve ortamın özelliklerine göre

biçimlendirilmesi gerekmektedir. Örneğin, küçük bir yaş grubuna

hazırlanan bir materyalde kullanılacak yazı tipi, resim türleri vb.

diğer ögeler, bir yetişkin grubuna yönelik bir materyalden farklı

olabilecektir. Burada öğrencilerin tercihleri tasarımda baskın olan

faktör olacaktır.

Renk Düzeni: Materyalde kullanılacak renk düzeni kendi içinde

uyumlu olan renklerden oluşturulduğu zaman öğrencide daha

olumlu ve uzun süre hatırlanacak izlenimler bırakacaktır.

Kullanılan renklerin vurgu için kullanımı ve iletilmek istenen

mesajın öğrenciler tarafından algılanmasına yardımcı olmalıdır.

Kaynak: Fleming, M.L. and Levie, H.(1978). İnstructional message desing.

Englewood Cliffs, N.J.:Educational Technology Publications.

Yukarıdaki tabloda en uygun zemin, şekil, yazı ve vurgulama renklerine

ilişkin bilgiler yer almaktadır.

Beyaz Koyu Mavi Kırmızı, Turuncu

Açık Gri Mavi, Yeşil, Siyah Kırmızı Mavi Açık Sarı, Beyaz Sarı, Kırmızı

Açık Mavi Koyu Mavi, Koyu Yeşil Kırmızı, Turuncu

Açık Sarı Mor, Kahverengi Kırmızı

Zemin Şekil ve Yazılar Vurgulama

16

Tasarımda Düzenlemeler

Bir öğretim materyali tasarımının son aşaması, genel yapısına ilişkin

düzenlenmesidir. Tasarım düzenlemeler 3 boyutta toplanmıştır: yakınlılık,

yönlendiriciler ve uyumluluk.

Yakınlılık: Bir alandaki görsel ögeler, birbirlerine yakınlıklarına

göre gruplandırılarak algılanırlar. Buna göre, materyalde

birbiriyle ilişkili ögeleri yakınlaştırılmalı, birbirinden farklı ise

uzaklaştırılmalıdır. Örneğin, birbiri ile ilişkili metin ve metni

açıklayan görsel ögeyi birbirine yakın bir şekilde verilmelidir.

Yönlendiriciler: Öğretim materyalinin öğrenci tarafından belli bir

sıra izlenerek takip edilmesi ya da öğretim materyalinde

öğrencinin belli bir yerlere dikkatinin çekilmesi isteniyorsa çeşitli

yönlendiriciler kullanılabilir. Sözel unsurların anahtar kavramların

vurgulanmasında kalın ya da altı çizili yazı stillerin kullanılması ve

metin içindeki bilgilerin özelliklerine göre sıralanmasında “madde

imi” özelliklerinin kullanılması, yönlendiricilere örnek olarak

verilebilir.

Yönlendirici olarak kuvvetin yönünü göstermek için ok işaretleri kullanılması da açıklamalarının anlaşılırlığını artacaktır.

Yönlendirici Kullanımına Uygun Örnek

17

Uyumluluk: Görsel materyalleri hazırlarken, materyal içinde ögelerin düzenlenmesinde aynı yapısal özelliklerin kullanılması gerekmektedir. Örneğin, hazırlanan bir sunum materyalinde başlıklar düzeylerine göre düzenlenmeli ve her bir düzey başlık için kullanılan renk , yazı boyutu ve yazı tipi gibi özellikler, sunu materyali boyunca başlıklarda aynı şekilde kullanılmalıdır.

Eğitim Teknolojisi Tasarımı ve Kullanımı

Çoklu Ortam Destekli Öğretim Materyalleri

Çoklu ortamlar, ses ya da müzik, durağan görüntüler(grafik, fotoğraf, resim) haraketli gerçek görüntüler ve canlandırmalar(bilgisayar animasyonu, sinema veya video) ve yazılı metinler gibi farklı teknoloji olanak ve ortamlar içermektedir.

Çoklu ortam destekli öğretim materyal tasarım süreci, hedef kitlenin belirlenmesi, amaçların belirlenmesi, eğitsel içeriğin belirlenmesi ve teknolojik içeriğin belirlenmesi aşamalarından oluşmaktadır. Etkileşimli çoklu ortam üç temelden oluşmaktadır: medya(işitsel, görsel, işitsel-görsel ve metin içerikleri), teknoloji (bilgisayar ve bilgisayar destekli ya da tabanlı ortamlar, internet tabanlı ortamlar, sanal ortamlar) ve ürün (oyun CD’leri, etkileşimli internet etkinlikleri, eğitim yazılımları ve sanal ortam etkinlikleri vb ).

18

Çoklu ortam destekli eğitim materyalleri, öğrenmeyi daha etkin ve eğlenceli hale getiren, öğrenmenin çok etkili gerçekleştirildiği, öğrenenin daha motivasyonlu ve istekli öğrenme ortamlardır.

Bilgisayar Temelli Öğretim Materyali: öğrenmeyi tamamen bilgisayarlı ortamda gerçekleştirmeyi hedef alan ortamdır. Bu ortamlarda kullanılan materyaller; ses ve video kayıt sistemine dayalı, yazılı ve görsel ders yazılım ve materyalleri, görsel-işitsel ögeler içeren etkileşimli çoklu ortam materyalleri.

Bilgisayar Destekli Öğretim Materyali: öğreten ve öğrenene öğretimin daha etkin olması için öğretim sürecinde yardımcı olan araçtır. Bilgisayar temelli öğretim materyalinden farkı: öğretimi güçlendiren, öğrenmeyi kolaylaştıran, motivasyon artıran ve kalıcılığı sağlayan ve öğretimin tamamen bilgisayarlı ortamda gerçekleş-tirilmediği öğretim materyali. Bilgisayar destekli öğretim materyalleri de bazı çoklu ortam uygulamalarını, ders yazılımlarını, yazılı ve görsel materyalleri içermektedir.

İnternet Tabanlı Öğretim Materyali: öğretim etkinliklerinin tamamı ya da büyük oranı internet üzerinden gerçekleştirilmesini sağlayan öğretim materyalleridir. Web, e-posta, tartışma grupları ve elektronik sohbetler gibi internet tabanlı ortamlarına uygun çoklu ortam materyalidir.

İnternet Destekli Öğretim Materyali: internet ve internet üzerinde uygulamalarının(web, e-posta, tartışma grupları ve elektronik sohbetler gibi) öğretim yardımcısı olarak kullanılan materyallerdir.

Çevrimiçi Öğretim Materyaller: e-öğrenme, e-öğretim ya da çevrim içi öğretim etkinliklerinin gerçekleştirilmesini sağlayan, yerel ağ ya da bilgisayar ağlarının bireysel öğrenmeyi gerçekleştirmek amacıyla senkron veya asenkron öğretime olanak veren, öğretimde zaman ve mekan sınırı olmayan öğretim ortamı materyalleridir. Çevrimiçi öğretim materyaller; görsel-işitsel öğretim, öğretim içeriğine erişim,

19

Öğretim sürecinde farklı bulunan ve diğer öğrenenlerle etkileşim ya da haberleşme, öğretim içeriği paylaşma ve etkinliğini izleme, ilişkin değerlendirme, öğretim danışmanlığı gibi birçok etkinliğin gerçekleşmesine yarımcı olan yerel ya da bilgisayar ağlarına dayalı yazılı metinler, görsel içerikler, sesli aktarımlar müzik, video, sesli ve görüntülü iletişim için video konferans sistemleri(video kamera, monitör) ve ona benzer fakat daha küçük kameralar ve pc’ler ile gerçekleştirilen masaüstü etkileşimli konferans sistemleri (desk-to-desk) gibi alternatif öğretim materyalleridir. Çevrimiçi öğretim materyalleri, bireysel öğrenme üzerine kurulu, bireysel farklılıkların göz önünde bulunduran, öğrenmenin aktif ve etkileşimli gerçekleştirilmesine olanak vermektedir.

Etkileşimli Video: Kullanıcının bazı girdiler(sesli algılama sistemi, butonlar yoluyla etkileşim gibi) yolu ile öğretim materyali ile etkileşimde bulunma olanağına sahip olduğu etkileşimli video materyalleridir. Etkileşimli video (interactive video), gerçek görüntü ve bilgisayar teknolojisinin etkili kullanımı söz konusudur. Öğrenen etkileşimli video kullanırken aktif katılımcıdır; çünkü yalnız izleyici değildir, etkinlikler içerisinde aktif rol oynamaktadır. Öğrenen izlediği görüntüleri izlemenin yanı sıra yönlendirebilmekte, tercihler yapabilmekte, veri girişi de yapabilmektedir.

Çevrimiçi Öğrenme Materyalleri

20

İ Sizce etkileşimli video hangi özelliklerinden dolayı daha çok tercih

edilebilir?

Etkileşimli Ses: Öğrenen ya da kullanıcı, sesli algılamaya olanak veren

bir sistem yardımı ile veri girişi yapabilmekte, dönüt alabilmekte,

dönütle ilgili yönlendirme ya da öğretim tercihi yapabilmekte(örneğin,

dil öğretimi). Burada da öğrenen aktif haldedir.

Hipermedya: farklı çoklu ortam teknolojilerinin(seslendirmeler, müzik,

grafik, canlandırma(animasyon),yazılı metinler, gerçek görüntü)

kullanılması ile oluşan sunum ortamı ve bu ortamlar arası etkileşimin

olanaklı olduğu yazılımlardır.

Grafik

Ses Yazılı Metin

Video (Gerçek Görüntü ve Canlandırmalar )

Etkileşimli Video

21

Çoklu Ortam Destekli Öğretim Materyallerinde Kullanılan Tasarım Öğeleri

Öğrenen çoklu ortam destekli öğretim materyalini kolaylıkla

kullanabilmelidir. Bu nedenle materyalleri tasarlarken dikkat edilecek bazı

özellikler:

Farklı seçim olanakları, öğrenenin algısına daha çok uygun olması ve

kullanımı kolaylığı sağlaması sebebiyle mümkün olduğunca

kullanılmalıdır.

Öğrenen kendi isteğine göre tasarım yapabilmelidir, kullanıcı

seçeneklerine çok yer verilmelidir.

Farklı kullanıcılar için de çeşitli yardım ve yönlendirme seçenekleri açık

ve anlaşılır olmalıdır.

Ekran tasarımı kalabalık olmamalıdır.

Görsel ögelere mümkün oldukça yer verilmelidir.

Her ekran içeriği anlatan bir görsel, bilgilendirme ya da şekil

kullanılmalıdır.

Sesler gerekli yerlerde, gerektiği kadar kullanılmalıdır. Ekran üzerindeki

farklı durum ve yönlendirmelere işaret etmek için farklı sesler

kullanılabilir.

Resim, fotoğraf ve grafikleri materyalin amacına uygun seçilmelidir.

Resim, fotoğraf ve grafikler tasarım içeriğindeki diğer öğelerle bir

bütünlük ve uyumluluk içinde olmalıdır.

Ögeler öğrenenin motivasyonunu ve ilgisini sürekli sağlamalıdır.

Tasarımda kullanılan canlandırmaların senaryosu düşünce olarak

orijinal, kullanıcıya ya da izleyiciyi sıradan kalıplardan çıkarır bir

kurguya sahip olmalıdır.

Karakterlerin özelliklerinin (yaş, boyu, cinsiyeti, kişilik özellikleri, sesleri

kostümleri öykü içerisindeki konumları) hedef kitlenin özelliklerine

uygun olmalıdır.

Kullanılan sesler de hedef kitleye uygun ise oldukça etkileyici ve ilgi

çekici olabilmektedir.

22

ÖZET Öğretmenlere, öğretim materyallerini planlama ve hazırlama sürecinde yol gösteren ve yardımcı olan üç temel materyal hazırlama yaklaşımları bulunmaktadır: yazma, çizme ve yaratma. Öğretim materyali hazırlarken dikkate alınacak ilkeler:

1. Basit, sade ve anlaşılabilir olmalı, 2. Dersin hedef ve davranışlarına uygun olmalı, 3. Dersin konusunu önemli ve özet bilgilerle donatılmalı, 4. Görsel ögelerde önemli bilgileri vurgulamak amacıyla

kullanılmalı, 5. Metinler ve görsel ögeler, öğrencinin gelişim ve öğrenim

özelliklerine uygun olmalı ve gerçek hayatta da tutarlı olmalı, 6. Gerçek hayatı yansıtmalı, 7. Gerektiğinde kolaylıkla geliştirilebilir ve güncelleştirilebilir

olmalıdır.

Görsel ögeler, öğrenenin dikkatini çekerek onları güdülediği, onların dikkatlerini canlı tuttuğu, anlaşılması zor olan kavramları basitleştirdiği ve şekiller yoluyla bilginin düzenlenmesini ve alınmasını kolaylaştırdığı için öğrenmede önemli bir rol oynar.

Görsel unsurlar; gerçek, benzeşik ve şematik olarak üç bölümde ele alınır.

Dikkat çekicilik, dokunulabilirlik, etkileşimlilik materyalleri çelici kılan unsurlardır.

Materyalde hangi unsurların yer alacağını seçip, karar verdikten sonra sıra genel görünümüne gelmektedir.

Genel görünümü; hizalama, biçim, denge, biçem ve renk gibi faktörler etkilemektedir ve bunlar dikkate alınmalıdır.

Çoklu ortam destekli öğretim materyalleri, öğrenmeyi daha etkin ve eğlenceli hale getiren, duyuların ve algıların çok çeşitli olarak uyarılmasına imkan sağlayan, öğrenmenin son derece etkili gerçekleştirildiği, öğrenen aktif kullandığı zaman öğrenmede daha istekli ve ilgili oldukları ortamlardır.

23

Çoklu ortam destekli öğretim materyalleri çeşitleri şu şekilde sıralanabilir:

Bilgisayar Temelli Öğretim Materyalleri Bilgisayar Destekli Öğretim Materyalleri İnternet Tabanlı Öğretim Materyalleri İnternet Destekli Öğretim Materyalleri Çevrimiçi Öğretim Materyalleri Etkileşimli Video Etkileşimli Ses Hipermedya

Çoklu ortam Destekli Öğretim Materyallerinin Özellikleri:

Amaca Uygunluk Hedef Kitleye Uygunluk Açık İçerik Bütünlük Sadelik Motivasyon artırıcı nitelik İlgi çekicilik Çok yönlülük Kullanım kolaylığı Öğrenci Merkezli nitelik Bireysel gelişime katkı Kalite

Çoklu ortam Destekli Öğretim Materyallerinde Kullanılan Tasarım unsurları:

Arka plan Renk Yazı/Tipografi Yönlendirmeler Resimler ve Fotoğraflar Canlandırmalar(Animasyonlar) Seslendirme ve Ses Efektleri.

24

Kendimizi Sınayalım

1.Aşağıdaki öğretim etkinliği için uygun materyalin hazırlanmasında yaklaşımların

doğru olanı veya doğru olanları belirleyiniz.

1. Hazır, kullanıma açık bir materyalin seçilmesi

2. Hazır materyalde düzenlemeler yapılarak kullanmak

3. Yeni bir materyal tasarlamak.

4. Hazır materyali olduğu hadle kullanmak.

A )1,2 ve 3 B) sadece 4 C) Hepsi D) 1,3 ve 4

2.Görsel materyallerin öğretimi gerçekleştirmekte olumlu yöne etkileyen ögelerden

hangisi yanlış?

A)Öğrenenin dikkatini çekip, güdüler

B )Kavramları somutlaştırır

C )Bilginin düzenlenmesini ve alınmasını kolaylaştırır.

D )Öğrenenin konuya olan dikkatini uzaklaştırır

3. Aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?

Görsel tasarımın ögeleri:

A) Görsel

B) İşitsel

C )Sözel

D) Çekicilik kazanan

4. Görsel materyallerde çekicilik katan unsurlarda öğrencilere yeni bilgiler verilirken,

onların dikkatlerini çekecek ve canlı tutacak şekilde uyarıcılar kullanılacak şekilde

düzenlenmelidir.

Yukarıda belirtilen tanım hangi unsura ait?

A) Dokunabilirlik

B )Etkileşimlilik

C) Dikkat çekicilik

D) Renk

25

5. Biçimsel tasarım ögeleri: hizalama, denge, biçem vb.

Aşağıdaki tanım biçimsel tasarımın yukarıda belirttirilen ögelerinden hangisine ait?

“Biçimsel tasarım ögelerinden biri, görseli öğrencilerin, geçmiş bilgileriyle ilişki

kurabilecekler, bildikleri ve tanıdık olduğu bir şekle sokmaktır”.

A )Hizalama

B) Denge

C) Biçem

D) Hiçbirine

6 .Tasarımda düzenlemede hangi boyutlarda yapılmaz?

A )Yakınlılık

B )Yönlendiriciler

C )Uyuşmazlık

D )Uyumluluk

7. Aşağıda çoklu ortamla ilgili metin doğru mu yanlış mı belirtiniz?

“Çoklu ortam destekli öğretim materyal tasarım süreci, hedef kitlenin belirlenmesi,

amaçların belirlenmesi, eğitsel içeriğin belirlenmesi ve teknolojik içeriğin belirlenmesi

aşamalarından oluşmaktadır”.

A Doğru B Yanliş

8 .Etkileşimli çoklu ortam kaç temelden oluşmaktadır?

A 1 B 3 C 4 D2

9 .Çoklu ortam destekli eğitim materyalleri, öğrenmeyi daha etkin ve eğlenceli hale

getiren, öğrenmenin çok etkili gerçekleştirildiği, öğrenenin daha motivasyonlu ve istekli

öğrenme ortamlardır.

Aşağıdakilerden materyallerden hangisi yukarıdaki metne uymaz?

A Bilgisayar temelli öğretim materyalleri

B Bilgisayar destekli öğretim materyalleri

C İnternet destekli Öğretim materyalleri

D Öğretim geçekleştirilmeyen eğlence materyalleri

26

10. Öğrenen ya da kullanıcı, sesli algılamaya olanak veren bir sistem yardımı ile veri

girişi yapabilmekte, dönüt alabilmekte, dönütle ilgili yönlendirme ya da öğretim tercihi

yapabilmekte(örneğin, dil öğretimi). Burada da öğrenen aktif haldedir.

Hangi etkileşimli ögeye ait yukarıdaki tanım?

A Etkileşimli ses

B Etkileşimli video

C Etkileşimli posta

D Hipermediya

11. Materyalleri tasarlarken dikkat edilecek bazı özellikler aşağıdakilerden hangisi

doğru?

A Aynı seçenek olanakları olamalıdır

B Kullanıcı seçeneklerine çok az yer verilmelidir

C Görsel ögelere mümkün oldukça yer verilmelidir

D Seslere hiç yer verilmemelidir

12. Materyalleri tasarlarken dikkat edilecek bazı özellikler aşağıdakilerden hangisi

yanlıştır?

A Resim, fotoğraf ve grafikleri materyalin amacına uygun seçilmelidir

B Ögeler öğrenenin motivasyonunu ve ilgisini sürekli sağlamamalıdır

C Karakterlerin özelliklerinin hedef kitlenin özelliklerine

D Kullanılan sesler de hedef kitleye uygun ise oldukça etkileyici olamlıdır

Cevaplar: 1.a 2.d 3.b,4.c 5.d 6.c 7.a 8.c 9.d 10.a 11.c

27

Kaynakça

Odabaşı, H. F, Kabakçı, I., (2007). Öğretim Teknolojileri ve Materyal Tasarımı, Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Açık Öğretim Yayınları, s. 71.

Demirel, Ö., Seferoğlu, S.S., Yağcı, E.,(2002). Öğretim Teknolojileri ve Materyal Geliştirme,2.baskı, Ankara: PEGEM A Yayıncılık.

Şahin, T.Y(1999). Öğretim Teknolojileri ve Materyal Geliştirme, Ankara: Anı Yayınevi.

Kaya, Z.(2005). Öğretim Teknolojileri ve Materyal Geliştirme, Ankara: PEGEM Yayıncılık.