uzaktan algilama ve coĞrafİ bİlgİ sİstemlerİ … · uzaktan algılama teknolojisi ve cbs...

UZAKTAN ALGILAMA VE COĞRAFİ BİLGİ SİSTEMİ TEKNİKLERİNİN JEOLOJİ, MADENCİLİK, ÇEVRE ARAŞTIRMALARINDA VE İNŞAAT SEKTÖRÜNDE KULLANILMA ÖRNEKLERİ Prof. Dr. Doğan AYDAL

Uzaktan Algılama ve Cografi Bilgi Sistemleri Uygulamaları

Prof. Dr. Doğan AYDAL

1

ÖNSÖZ

Yıl 1976; Hacettepe Üniversitesinden Maden Jeolojisi Yüksek Mühendisi unvanını

alıp, Yurt dıĢı sınavını da kazanıp Ġngiltere‟ye gittim. Doktoramı yurt dıĢında

yapacaktım ama Doktora arazisi olarak seçeceğim arazi kendi ülkeme hizmet için

mutlaka kendi ülkemden olmalıydı. Öyle de oldu. ÇalıĢma alanı olarak Kayseri-

PınarbaĢı bölgesini seçtim ve 1978 yazında araziye çıkmak için PınarbaĢı ilçesine

geldim. O kadar rahattım ki! Üniversite öğrenimim esnasında dokuz ayrı yerde staj

yapmıĢtım. Olaylı yıllara rağmen Üniversiteyi” ĠYĠ” derece ile bitirecek kadar

hırslıydım. Arazi ne kadar zor olabilirdi ki? Ben iyiydim!

Ġlk birkaç günüm, kalacak yer bulma, jip bulma, arazide ihtiyacım olacak

malzemelerin temini gibi problemleri halletmekle geçti. Nihayet dağlara gidecektim.

En yüksek zirveye araç ile çıkıp etrafa büyük bir gururla bakacak, dağlara diz

çöktürecek ve sonraki günlerde gereken her ne varsa rahatlıkla yapacak, mutlu

mesut bir Ģekilde doktorayı tamamlamak için Ġngiltere‟ye geri dönecektim.

Ama Dağın zirvesindeki halim hiç de ümit ettiğim gibi baĢlamadı. Ben dağlara

baktım, dağlar bana! Ayaklarımın yeni doğmuĢ danalar gibi titrediğini bugün bile

hatırlıyorum. Allah‟ım her Ģey ne kadar da karıĢık görünüyordu gözüme. Tamam!

ĠĢleri yapacaktım ama hangi sırayla? Araziye nereden ve nasıl baĢlamalıydım? Ya

örnekler ne olacaktı? Aldığım örnekler ortamdaki kaya cinslerini gerçekten temsil

edecek miydi? Ve daha birçok soru. Sorular kafamda dizildikçe bacaklarım daha

çok titremeye baĢlamıĢtı. Artık etrafta soru soracağımız ne bir asistan, ne bir kamp

Ģefi, ne de bir hoca vardı. Dağlar, ben ve gökyüzü. Diz çöktüreceğim dağlar

karĢısında daha birinci dakikada ben diz çökmüĢtüm.

Sonra, çok Ģükür ki zor da olsa dağlarla cebelleĢmeyi öğrendim. Doktorayı bitirip

Üniversiteye intisap ettikten sonra bile dağda dizlerimin titreyiĢini hiç unutmadım.

Sadece bu sebeple, genç araĢtırıcılara yardımcı olmak için çeĢitli madenlerin ve

endüstriyel hammaddelerin nasıl ve hangi usul ve sırayla aranması konusunda çeĢitli

Mühendislik Projeleri hazırladım ve WEB sayfama koydum. Genç araĢtırmacıların

www.doganaydal.com adresindeki sitemden bu projeleri indirerek incelemeleri

kendi yararlarına olur.

Yıllar sonra, 2001 yılında Uzaktan Algılama ve Coğrafi Bilgi Sistemi programları ile

tanıĢtım. Bugün geldiğim noktada, arazide tükettiğim gereksiz zamanlara ne kadar

üzüldüğümü kelimeler ile anlatamam. Ġlerleyen sayfalarda da göreceğiniz gibi, her

Ģey ne kadar kolaylıkla yapılabilirmiĢ! Doktora çalıĢmalarım esnasında, 1978 ve

1979 yaz aylarında, altı aya yakın arazide çalıĢmıĢtım. Uzaktan Algılama(UA) ve

Coğrafi Bilgi Sistemi(CBS) kullanarak daha sonra PınarbaĢı‟nda yaptığım araĢtırma

ise sadece on beĢ gün sürmüĢtür. Ġnanması zor ama sadece on beĢ gün! Ġnanılması

belki yine zor olacak ama, on beĢ gün içinde büroda elde ettiğim sonuçlar hem daha

fazla, hem de daha güvenilir bir durumdaydı. Ancak bu çalıĢmalar “arkadaĢlar

araziye hiç çıkmadan bu iĢleri yapabilirsiniz” anlamı da taĢımamalıdır. Bu

çalıĢmalar, kayalardan incekesit çıkarma, jeokimyasal analiz yapma, sıvı kapanım,

izotop çalıĢmaları yapma gibi klasik ek iĢlemleri yapma mecburiyetimizi ortadan

kaldırmamaktadır.



2

Bütün bu gerçekleri ve onlarca farklı arazide yaptığım UA-CBS çalıĢmalarının

olumlu sonuçlarına bakıp bu bilgileri kendime saklayamazdım. Bu dosyanın sizlere

ulaĢma sebebi de budur. Malum olduğu üzere Üniversitemiz, Üniversite-Sanayi

iĢbirliği çerçevesinde sanayi ile çözüm ortağı olabilmekte, bilgilerini belli maddi

usuller çerçevesinde paylaĢabilmektedir.

ġimdi soru Ģu: Hala klasik yollar ile arazi araĢtırmasına devam edip ZAMAN VE

PARA kaybetmek istiyor musunuz? Cevap hayır ise, sonraki sayfalara lütfen

dikkatli bakın. ÇÖZÜM, SANDIĞINIZDAN DA BASĠT VE YAKININIZDA.

30 Ağustos 2012


ĠLETĠġĠM

Fakülte Tel: 0312 2033364

Cep Tel: 0532 3178181

E. Mail 1: [email protected]

E.Mail 2: [email protected]

WEB: www.doganaydal.com

ADRES: Ankara Üniversitesi Mühendislik Fakültesi

Jeoloji Mühendisliği Bölümü

Maden Yataklar ve Jeokimya ABD

06100 BeĢevler-ANKARA

mailto:[email protected]

mailto:[email protected]



3

ĠÇĠNDEKĠLER

UZAKTAN ALGILAMA VE COĞRAFĠ BĠLGĠ SĠSTEMĠ TEKNĠKLERĠNĠN

JEOLOJĠ, MADENCĠLĠK, ÇEVRE ARAġTIRMALARINDA VE ĠNġAAT

SEKTÖRÜNDE KULLANILMA ÖRNEKLERĠ….5

UZAKTAN ALGILAMA(UA) NEDĠR?......5

COĞRAFĠ BĠLGĠ SĠSTEMĠ (CBS)NEDĠR?...6

JEOLOJĠK ARAġTIRMALAR VE MADENCĠLĠK SEKTÖRÜNDE CBS VE

UZAKTAN ALGILAMA‟NIN KULLANIMI….8

UA VE CBS ĠLE YAPILACAK BAZI ĠġLEMLERĠN GÖRSEL SUNUMLARINA

ÖRNEKLER..…8

Haritaların Rektifikasyonu….9

SayısallaĢtırma iĢleminin madencilik açısından faydaları Haritaların

sayısallaĢtırılması….9

POTANSĠYEL MADEN ALANLARININ CBS VE UZAKTAN ALGILAMA

YÖNTEMLERĠYLE BELĠRLENMESĠ…10

MEVCUT JEOLOJIK HARITALARININ UYDU GÖRÜNTÜSÜ ILE

KARġILAġTIRILMASI….10

OLUġTURULAN RENKLĠ KOMPOZĠTLERĠN LĠTOLOJĠK BĠRĠMLERĠN

SINIRLARINI NET OLARAK GÖSTERMESĠ…11

YÖNLENDĠRĠLMĠġ VE YÖNLENDĠRĠLMEMĠġ SINIFLANDIRMA….13

ÇALIġILAN ARAZĠNĠN ÜÇ BOYUTLU MODELLEMESĠ VE UYDU

GÖRÜNTÜSÜNÜN GĠYDĠRĠLMESĠ…15

RUHSAT ALANLARININ ÜÇ BOYUTLU GÖRÜNTÜLERĠNĠN ELDE

EDĠLMESĠ…19

MADEN SAHASINA AĠT DEĞĠġĠK KONULU HARĠTALARIN

HAZIRLANMASI…19

Bölge Jeolojik haritasının ve topografik yükseltilerinin uydu verisi üzerine

konumlandırılması…19

EĞĠM(SLOPE) HARĠTASI VE ÖNEMĠ….23

BAKIġ-YÖN (ASPECT) HARITASI VE ÖNEMĠ…24

GÖLGELEME (SHADĠNG) HARITASI VE ÖNEMĠ….25



4

FAYLARIN –ÇATLAK SĠSTEMLERĠNĠN BULUNMASINA YARDIMCI

ĠġLEMLER….25

JEOFĠZĠKSEL VERĠLERĠN CBS ORTAMINDA DEĞERLENDĠRĠLMESĠ….27

UYDU GÖRÜNTÜLERĠNDE TEMEL BĠLEġEN ANALĠZLERĠ (PRINCIPAL

COMPONENT ANALYSIS)….31

UYDU GÖRÜNTÜLERĠNDE DEKORELASYON GERMESĠ (DECORRELATION

STRECHING) ĠġLEMLERĠ…32

CROSTA TEKNĠĞĠ ĠLE KĠLCE VE DEMĠRCE ZENGĠN BÖLGELERĠN

BULUNMASI VE CEVHER YATAKLARI ĠLE ĠLĠġKĠSĠNĠN BULUNMASI….35

UYDU VERĠLERĠNDE KĠL ANALĠZLERĠ….37

UYDU VERĠLERĠNDE DEMĠRLĠ MĠNERAL VE DEMĠROKSĠT

ANALĠZLERĠ….38

HĠPERSPECTRAL UYDU VE RADAR VERĠLERĠ ĠLE ÇALIġMALAR….41

SONDAJ VERĠLERĠNĠN CBS-GIS ORTAMINA AKTARILMASI….43

DENĠZLERDE VE GÖLLERDE UZAKTAN ALGILAMA ÇALIġMALARI….44

AÇIK ĠġLETMELERDE VE YOL YAPIM ÇALIġMALARI ESNASINDA

DEKAPAJ HESAPLARININ CBS ĠLE YAPILMASI……..46

CBS ĠLE BARAJ ÇALIġMALARI….50



5

UZAKTAN ALGILAMA VE COĞRAFĠ BĠLGĠ SĠSTEMĠ TEKNĠKLERĠNĠN

JEOLOJĠ, MADENCĠLĠK, ÇEVRE ARAġTIRMALARINDA VE ĠNġAAT

SEKTÖRÜNDE KULLANILMA ÖRNEKLERĠ

UZAKTAN ALGILAMA (UA) NEDĠR?

Geniş kapsamda, nesnelere dokunmadan dolaylı yöntemler kullanarak, onlardan yansıyan

bilgilerin Dünya etrafına yerleştirilmiş bulunan Uydular tarafından kaydedilmesidir. Genel

(klasik) anlamda ise Uydu‟dan alınan bu sayısal verilerin ve hava fotoğraflarının, işlenerek

analiz edilmesidir.

ġekil 1: Uydu verilerinin elde edilmesinin Ģekilsel anlatımı



6

ġekil 2: Uydu verileri günümüzde bir metre hatta bir metrenin de altında hassasiyetle

görüntü verebilmektedirler. Görüntü, ESKĠġEHĠR_MIHALIÇÇIK‟da Manyezitce

zengin bir alanın IKONOS RGB görüntüsüdür. Ġkinci görüntü ise aynı görüntünün sol

alt köĢesindeki küçük bir kısmını daha detaylı olarak göstermektedir

COĞRAFĠ BĠLGĠ SĠSTEMĠ (CBS) NEDĠR?

Coğrafi Bilgi Sistemi, grafik ve grafik-olmayan bilgilerin coğrafi esaslara göre toplanması,

saklanması, işlenmesi ve kullanıcıya sunulması işlevlerini bir bütünlük içerisinde

gerçekleştiren bir bilgi sistemidir. CBS bünyesinde, coğrafi veri tabanı, yazılım, donanım,

personel, standartlar ve yöntemler gibi bileşenleri kapsar. Bu özelliklerinden dolayı CBS, tüm

dünyada çok geniş kullanım alanlarına sahiptir.

Coğrafi Bilgi Sistemi, sadece haritaları üreten bir program sistemi değildir. Farklı ölçeklerde,

farklı projeksiyonlardaki haritaların üretiminin yanı sıra, bu haritaların kullanımına yönelik

bir analiz sistemidir. En büyük avantajı, harita üzerindeki grafik bilgilerin, birbirleri ile veya

kriterler bazında, mekansal ve mantıksal ilişkilerini vermesidir.



7

ġEKĠL 3: Coğrafi Bilgi Sistemlerini oluĢturan unsurlar

CBS‟nin Yararları

CBS teknolojisi, mühendislik ve bilimsel sorunların kendi içerisinde çözümünün çok

ötesinde, kamu ve özel kullanıcılara ait hizmetlerin dağıtımının optimizasyonu, istatistiksel

verilerin değerlendirilmesi, toplumsal ve doğal kaynakların yönetimi konularında çok etkin

çözümler sunmaktadır.

CBS‟in sağladığı katkılar Ģöyle sıralanabilir:

1. İş verimliliğini ve başarısını arttırır;

2. İşlem yapabilme etkinliğini arttırır;

3. Bilgi akışını hızlandırır;

4. Mevcut veriye ulaşımı çabuklaştırır;

5. Mevcut kaynak ve verilerle etkili ve doğru analiz yapılabilir;

6. Veri güncelleştirme kolaylıkla yapılabilir;

7. İşletmenin iş performansını arttırır;

8. Çalışmayı daha kolay ve zevkli hale getirir;

9. Bürokrasiden kaynaklanan iş gücü ve zaman kaybını önler.



8

Uzaktan Algılama Teknolojisi ve CBS Ġçinde Kullanımı

Uydu görüntüleri işlenerek analizlerinin yapılmasını konu alan uzaktan algılama tekniklerinin

son yıllarda çok hızlı bir şekilde gelişmesini takiben, CBS ve UA birbirini destekleyen ve

birçok sektörde mükemmel çözümler sunan iki ana dal haline gelmiştir.

JEOLOJĠK ARAġTIRMALAR VE MADENCĠLĠK SEKTÖRÜNDE CBS VE

UZAKTAN ALGILAMA‟NIN KULLANIMI

Öncelikle çok geniş sahalarda araştırma yaparak, potansiyel maden sahalarının bulunmasını

amaçlayan madencilik faaliyetleri, bir bakıma, „‟geniş bir balık ağının daraltılarak son

aşamada ağ içinde kalan balıkların toplanmasına‟‟ benzetilebilir; Arama ruhsatı almış

olduğunuz binlerce hektarlık alanlarda “acaba hangi lokasyonlarda cevherleşme vardır?”

sorusu geçmişten günümüze tüm madencilerin aklını kurcalar. Jeoloji biliminin gelişmesi ile

sistematik kazanan bu alan daraltma çalışmaları, uzaktan algılama yöntemlerinin kullanımı ile

büyük bir ivme kazanmış ve özellikle erişilmesi zor bölgelerde madenlere ait yansıma, drenaj

ve renk farklılıklarının uydular tarafından görüntülenmesi sonucu başta demir, bakır, kalay,

çinko gibi metalik maden yatakları olmak üzere, manyezit, fosfat, dolomit, kil yatakları gibi

birçok yeni endüstriyel hammadde yatağı keşfedilmiştir. Günümüzde, uydu görüntülerinin

eriştiği hassasiyet (çözünürlük) 1 m. „nin altına inmiş durumdadır.

Öte yandan, bir ruhsat sahasında ön araştırma yaparken kullanılan verilerin çeşitliliği ve

miktarı, CBS kullanımı için ideal bir ortam oluşturmaktadır. Maden sahasına ait jeoloji,

tektonik, toprak sınıfı haritaları, topoğrafik haritalar gibi sayısal nitelikte olan veriler ile

sondaj, yarma raporları, jeolojik formasyonlara ait raporlar gibi tablo (öznitelik) verileri,

bölgeye ait resim ve videolar bu sistem içinde birlikte rahatlıkla kullanılabilmektedir. Bütün

bu verilerin birlikte değerlendirilmesi ise cevher oluşumu ile ilgili doğru modelleme

yapılmasını sağlar. CBS, bu aşamada klasik yöntemlerle kıyaslandığında eşsiz çözümler

üretmektedir; çünkü grafik veriler sözel veriler ile ilişkilendirilmekte ve bu işlem sonucunda

oluşan CBS, her türlü verinin sorgulanmasında, analizinde, cevher modellenmesinde, üretim

şekline karar verilmesinde ve sunumunda tam bir bilgisayar otomasyonu sağlamaktadır.

Coğrafi Bilgi sistemleri ve uzaktan algılama teknikleri büyük ve küçük ölçekli

madencilik faaliyetlerinde maden arama, iĢletme ve rehabilitasyon çalıĢmalarının her

aĢmasında kullanılır.

UA VE CBS ĠLE YAPILACAK BAZI ĠġLEMLERĠN GÖRSEL SUNUMLARINA

ÖRNEKLER

Haritaların Rektifikasyonu

Ölçekleri 1:25000, 1:50.000, 1:100.000 gibi olan haritaların sayısallaştırılmış halleri ilgili

kurumlardan satın alınır. Ölçekleri 1:10.000, 1:5000, 1:1000 ve daha büyük ölçekli olan

haritalar sayısal halini bulmak nispeten zordur. İhtiyaç duyduğumuz haritalar ise özel

digitizerlardan (sayısallaştırıcı cihaz = tarayıcı) geçirildikten sonra kullanılan yazılımlara

uygun formatlara(TIFF, JPEG vs.) dönüştürülür. Daha sonra kullanılan CBS yazılımına

uygun olarak haritadaki bazı köşe koordinat değerleri girilerek verilen bir komutla haritalar,

belirlediğimiz projeksiyon sistemini baz alarak dünya koordinat sistemine oturtulur. Böylece

harita üzerinde istenilen her noktanın tam koordinat değerine anında ulaşılabilir.



9

Haritaların sayısallaĢtırılması

Belli ölçekteki haritaların( 1:25000, 1:50000 vs.‟lik topografik veya jeolojik) sayısal halleri

HGK veya MTA gibi ilgili kurumlardan satın alınabilir. Herhangi bir kurum tarafından daha

once üretilmemiş ve satın alınamayan haritalar ise özel olarak sayısallaştırılır. Rektifiye edilen

haritalardaki eşyükselti eğrilerinin herbiri, jeolojik formasyonlar, galeri ve/veya yarmaların

tamamı, eğim,doğrultu gibi vektörel veriler bilgisayar üzerinde tek tek çizilip yükseklik

değerleri girilir. Böylece paftalar sayısal ortama aktarılmış olur. Sayısallaştırılmış bir paftada

kontur değerleri arasına interpolasyonla yükseklik değeri atanmış olur. Böylece harita

üzerinde her noktanın yükseklik değerine ulaşılabilir.

ġekil 4: HATAY bölgesinde sayısallaĢtırılan 1:25.000 ölçekli P36-a4 paftası ve aynı

bölgedeki jeolojik birimlerin sayısallaĢtırılarak gösterilmesi ve aynı bölgede oluĢturulan

50 metre farkli münhalilerin renkli modeli.

SayısallaĢtırma iĢleminin madencilik açısından faydaları

Açılacak her türlü açıklığın ( kuyu, yarma, galeri vs…) yerinin tam yükseklik

değerine ulaşılabilir

Sahaya ait yüzlerce bilgi harita üzerinde gösterilebilir

Harita üzerinde istenildiği gibi çalışılabilir (tekrar tekrar yazılıp silinebilir)



10

POTANSĠYEL MADEN ALANLARININ CBS VE UZAKTAN ALGILAMA

YÖNTEMLERĠYLE BELĠRLENMESĠ

Sahaya ait en uygun uydu görüntüsünün temin edilmesi, rektifikasyonu ve farklı kompozitler

elde ederek bölgede dikkat çeken unsurların araştırılması

ġekil 5: HATAY-KIZILDAĞ bölgesini gösteren Landsat 7 ETM 174-35 görüntüsünün

RGB-542 kompoziti

MEVCUT JEOLOJIK HARITALARININ UYDU GÖRÜNTÜSÜ ILE

KARġILAġTIRILMASI

Daha önce herhangi bir kurum veya kişi tarafından yapılmış jeolojik harita sayısallaştırılarak

uydu görüntüsü ile çakıştırılır. Hazırlanan haritanın sahaya uyup uymadığı mutlaka kontrol

edilmelidir.



11

ġekil 6: HATAY Amanos dağlarında yapılan jeolojik bir haritadaki formasyon

sınırlarının ve fayların gerçekle örtüĢmediğini gösteren çalıĢma. Faylar, orman

sebebiyle rastgele iĢaretlenmiĢ, hatta tepelerin üzerinden, yamacından geçirilmiĢ ve

özellikle gabronun üst sınırı çok daraltılmıĢtır. Ġkinci görüntüye dikkat edildiği takdirde

ormanla örtülmüĢ olsa bile kaya sınırları Uydu verileri ile rahatlıkla ayrılabilmektedir.

OLUġTURULAN RENKLĠ KOMPOZĠTLERĠN LĠTOLOJĠK BĠRĠMLERĠN

SINIRLARINI NET OLARAK GÖSTERMESĠ

Uydu verileri kullanılarak hazırlanan çeşitli RGB kompozitleri (kombinasyonlar) litolojik

birimlerin gerçek renklerinin dışında görünmesine sebep olur. Ancak doğru kombinasyon

seçilebilirse bölgedeki bütün kayalar ve alterasyon alanları farklı renklerde ve keskin sınırlar

ile görülür. Bu da arazide litolojik sınırları ayırtlama, altere olmuş alanları bulmak için

harcadığımız zamanı birkaç günlük bir çalışmaya indirir. Ayrıca alınacak numune sayısını da

en az düzeye düşüreceğinden oldukça büyük bir tasarruf yapılmasını sağlar.



12

ġekil 7: MALATYA-PÖTÜRGE MASĠFĠ ĠLE ELAZIĞ-BASKĠL arasındaki

bölgenin litolojik birimlerinin kolayca ayırt edilebildiği Landsat 7 ETM, RGB-

531 kompoziti

ġekil 8: KAHRAMANMARAġ-GÖKSUN-BELBAġI Karbonatlı Çinko

yataklarının sınırlarını net olarak gösteren RGB 531 Equalize görüntü



13

YÖNLENDĠRĠLMĠġ VE YÖNLENDĠRĠLMEMĠġ SINIFLANDIRMA

Bu teknik çalışma alanı içinde birbirine benzer birimlerin aynı renkte gösterilmesini sağlar.Bir

başka deyişle bölgedeki litolojik birimler, hatta alterasyon alanları rahatlıkla ayrılabilir hale

gelir. Özellikle yönlendirilmiş sınıflama kullanarak arazide bildiğimiz bir madeni veya

endüstriyel hammaddeyi kullandığımız uydu programına pikselleri ile tanıtır, benzeri varsa

bulmasını isteyebiliriz. Ancak Uydu aracılığı ile bulunan lokasyonların ve çizilen sınırların

sahada da mutlaka kontrol edilmesi ve denetlenmesi beklenir.

ġekil 9: Elazığ-Baskil civarındaki altınlı kuvars damarlarının bulunduğu bölgenin

haritası ve uydu verilerinden elde edilen yönlendirilmiĢ sınıflandırma görüntüsü



14

ġekil 10: Adana-Çiftehan bölgesinin Landsat 7TM, RGB 531 kompoziti ve bu

görüntüden üretilen YönlendirilmemiĢ sınıflaması

ġekil 11: Hatay-Kisecik köyünde, altınlı kuvars ve sülfit damarlarının bulunduğu

Kızıltepe ve Deliktepe cıvarında, yönlendirilmiĢ sınıflama yapmak için oluĢturulan

eğitim setleri, sınıflandırma sonucu oluĢan görüntü ve elde edilen sınıflama sonucunun

gerçeğe uygunluğunu göstermek için, Landsat 7 ETM verisinden elde edilen Birincil

bileĢen Analizi (PC123) kompozitinin karĢılaĢtırılması.

SDD

HADD

HL

KA

KIZILTEPE

DELĠKTEPE

KĠSECĠK

KIZILTEPE

DELĠKTEPE

KĠSECĠK 0 1 km



15

ÇALIġILAN ARAZĠNĠN ÜÇ BOYUTLU MODELLEMESĠ VE UYDU

GÖRÜNTÜSÜNÜN GĠYDĠRĠLMESĠ

Üç boyutlu görüntüler farklı sebepler için oluşturulabilir. Üç boyutlu görüntülere gerçek

renkleri ile uydu görüntüsü giydirilebileceği gibi kontrastı arttırmak için yalancı renkler

dediğimiz(false colour) yüklenebir. Hatta bölge daha iyi anlaşılsın diye topografya dikey

boyda 1,5 veya 2 misli abartılabilir. Bu uygulamalara ait çeşitli örnekler aşağıda

görülmektedir.

ġekil 12: ESKĠġEHIR-MĠHALIÇÇIK bölgesinde elde edilen 3 boyutlu bir görüntünün

uydu görüntüsü giydirilmiĢ hali

ġekil 13: ESKĠġEHIR-MĠHALIÇÇIK bölgesindeki bazı kromit ocaklarının

konumlarının uydu görüntüsü giydirilmiĢ üç boyutlu ortamda gösterilmesi. Kromit

merceklerinin tespih tanesi gibi izlenmesi ve kimyasal kalitelerinin yanısıra kotlarının

kontrolu açısından önemli bir çalıĢmadır.



16

ġekil 14: ESKĠġEHĠR-MĠHALIÇÇIK Bölgesine ait bir metre çözünürlüklü- hassasiyetli

IKONOS uydu görüntüsü

ġekil 15: SĠVAS- SARIKAYA bölgesinde tabakaların ve yönlerinin bile rahatlıkla

görülebildiği 60 cm çözünürlüklü-hassasiyetli QUICKBIRD uydu görüntüsü



17

ġekil 16: ELAZIĞ-BASKĠL güneyine ait topografyanın abartılarak gösterilmesi ve

birimlere abartılı renkler atanarak (false colour) litolojik sınırların belirgin hale

getirilmesi

ġekil 17: BOLU‟da Granitoidlerin çevresindeki Demirli mineraller (kırmızı) ve

Demiroksitli (sarı) bölgelerin abartılmıĢ topografya ve kontrastı arttırmak için yalancı

renkler (false colour) ile oluĢturulmuĢ üç boyutlt görüntü üzerinde gösterilmesi.



18

ġekil 18: SĠVAS_KAYSERĠ arası HINZIR dağlarının iki ve üç boyutlu görüntülerinin

birlikte sunumu



19

ġekil 19: Herhangi bir bölgedeki ruhsat alanları üç boyutlu görüntüler üzerine

yerleĢtirilip incelenebilir.

MADEN SAHASINA AĠT DEĞĠġĠK KONULU HARĠTALARIN

HAZIRLANMASI

Bölge Jeolojik haritasının ve topografik yükseltilerinin uydu verisi

üzerine konumlandırılması

CBS ile bir maden sahasına ait; eğim haritası, bakı haritası, drenaj ağı, arazi kullanım haritası,

bitki örtüsü haritası, kil, demir analizleri, jeokimyasal veri haritası, yol ağı haritası vb…

haritalar oluşturulur. Kağıt ortamda mevcut olan haritalar sayısal ortama aktarılarak, coğrafi

veri tabanı oluşturulur. Çalışmalar esnasında da bu haritalardan sadece ihtiyaç duyduklarımız

görüntü alanine getirilerek çeşitli yorumlar yapılır. Program bütün verileri şeffaf hale

getirebilmektedir. Bu önemli bir özelliktir. Önemli gördüğümüz her alanine uydu verisi veya

harita üzerinde nereye düştüğünü kolaylıkla sorgulayabiliriz.



20

ġekil 20: NIĞDE-BOR-ÇĠFTEHAN arası bölgenin 1:100.000 ölçekli jeolojik

haritasının uydu verisi üzerindeki konumu ve Niğde-Bor çevresinin topoğrafik

konturlarının sorgulanması.

ġekil 21: Balıkesir-Bigadiç „de bir bölgeye ait jeolojik haritanın CBS ortamında

sorgulanması



21

ġekil 22: Balıkesir-Bigadiç „de bir bölgeye ait jeokimyasal verilerin sorgulanması

ġekil 23: Balıkesir-Bigadiç „de bir bölgeye ait jeolojik haritanın topoğrafik konturlar ile

birlikte sunumu



22

ġekil 24: Balıkesir-Bigadiç „de bir bölgeye ait numunelerdeki Bakır değerlerinden

oluĢturulan TIN (Triangulated Irregular Network) görüntüsü. Bu çalıĢma ideal sondaj

yerlerinin belirlenmesinde çok önemlidir.

ġekil 25: Yüzde elli Ģeffaf hale getirilen jeolojik haritanın arkasında 1:25000 ölçekli

topografik harita bulunmaktadır. Bu Ģekilde formasyonların gerçek alanda nereleri

kapsadığını, demirli mineraller ile demiroksitce zengin alanların nerede bulunduğunu

rahatlıkla görebiliriz. Yazılar okunamıyorsa Ģeffaflık yüzdesi artırılabilir.



23

EĞİM(SLOPE) HARİTASI VE ÖNEMİ

Bir maden sahasına ait eğim bilgilerinin haritalanması ve veritabanın oluşturulması CBS ile

oldukça kolaydır. Eğim haritasında her eğim değeri farklı renkle temsil edildiğinden görsel

olarak kolaylıkla eğim değerleri görülebilir.

Bir maden sahasında eğim haritasının hazırlanmasının önemi;

Pasa sahası ve stok sahası için en uygun yerin seçimi

Suların akış yönlerinin belirlenmesi

Kurulacak tesisler için eğim faktörü göz önüne alınarak en uygun yer seçimi

gibi bir çok konuda faydalar sağlar.

ġekil 26: Niğde-Bor-Kemerhisar arası bölgenin eğim haritasının CBS ortamında

gösterilmesi



24

BAKIŞ-YÖN (ASPECT) HARİTASI VE ÖNEMİ

Bir maden sahasındaki şev yüzeylerinin baktığı yönler farklı renklerle temsil edilerek araziye

ait bakı haritası oluşturulur.

Bir maden sahasında bakı-yön haritasının hazırlanmasının önemi;

Açılacak galeri, kuyu,yarma gibi açıklıkların yerlerinin belirlenmesinde,

Şev yönlerinin tespitinde

Hakim rüzgar yönünün belirlenmesinde

Pasa sahası için en uygun yer seçiminde

Kurulacak bina ve şantiyelerin yerlerinin belirlenmesi

gibi birçok problemin çözümünde büyük kolaylıklar sağlar.

ġekil 27: Niğde-Bor-Kemerhisar arası bölgenin Bakı-Yön haritasının CBS ortamında

gösterilmesi



25

GÖLGELEME (SHADĠNG) HARĠTASI VE ÖNEMĠ

Bu görüntüler çalıĢılan bölgedeki drenaj sistemlerini ve varsa fay hatlarını çok belirgin

olarak gösterir. Drenaj sistemlerinin farklılığından kayaçların ayırımı öteden beri

bilinmektedir.

ġekil 28: KAYSERĠ_PINARBAġI çevresi Gölgeleme görüntüsü

FAYLARIN –ÇATLAK SĠSTEMLERĠNĠN BULUNMASINA YARDIMCI ĠġLEMLER

Fayları en kolay bulacağımız teknik UYDU programlarındaki Filitreleme tekniğidir. Ancak

Filitreler sadece Fay bulmakta yardımcı olmaz. Filtreleme işlemleri; Görüntüyü netleştirmek,

bulanık hale getirmek, seçili olan yerlerde görüntü kirliliklerini ortadan kaldırmak, kenarları

belirginleştirmek veya görüntü kontrastını değiştirmek için de kullanılırlar. SRTM( shuttle

Radar Tematic Mapper) verileri de kırık hatlarının rahatlıkla görünmesini sağlayabilir.

Yukarıda da gösterildiği gibi Gölgeleme haritaları da bu konuda oldukça yardımcı verilerdir.

ġekil 29: Yönlü Filitlere kullanarak belli yönlerdeki Fay hatlarının abartılarak öne

çıkması sağlanır.



26

ġekil 30: ESKĠġEHĠR-Mihalıççık Manyezit bölgesindeki çatlak sistemlerinin SRTM

( Shuttle Radar Tematic Mapper) üç boyutlu görüntüsü üzerinde gösterilmesi



27

JEOFĠZĠKSEL VERĠLERĠN CBS ORTAMINDA DEĞERLENDĠRĠLMESĠ

Her türlü jeofiziksel veriler CBS ortamına kullanılabilir. SİVAS-AKKIŞLA HINZIR dağında

yaptığımız çalışmaların CBS ortamında Türkiye Manyetik haritası ve Gravite haritaları ile

örtüştürülmesi bölge hakkındaki tezlerimizi destekler birçok veri sunmuştur. Bu konu

hakkındaki makaleler MISIR‟da uluslararası sempozyumda sunulmuş ve sempozyum

kitabında yayımlanmıştır. Ayrıca MERSİN‟de yaptığımız çalışmada, Proton

Manyetometre‟den elde edilen veriler CBS ortamına yüklenerek TIN (Triangulated Irregular

Network-Üçkenlenmiş Düzensiz Ağlar) işlemi yapılmış ve ideal sondaj ve/ veya kazma alanı

belirlenmiştir. Bölgede yapılan kazıda demir cevheri bulunmuştur. Bu konu TJK‟da tebliğ

olarak sunulmuştur.

ġekil 31: SĠVAS-AKKIġLA bölgesindeki HINZIR dağına ait uydu görüntüsü ile

Bölgedeki gravite haritasının CBS ortamında örtüĢmesi sağlanmıĢtır. Gravitenin arttığı

görülen yerde hem mostra vermeyen bir plütonun varlığı belirlenmiĢ, hem de demir

yatağı bulunmuĢtur.



28

ġekil 32: HINZIR dağlarındaki Manyetik alan haritasında Tipitutan Tepe ve

Karcaömer düzlüğündeki manyetik artıĢlar Demir cevheri bulduğumuz yer ile

örtüĢmektedir.

ġekil 33: Mersin- Samadın bölgesinde yapılan Proton Manyetometre ölçümleri

sonrasında belirlenen kazma alanları



29

ġekil 34: Demir bulmak ümidiyle kiralanan kepçenin araziye getirilmesi



30

ġekil 35: Kazı çalıĢmaları

ġekil 36: SONUÇ; Açılan yarmada %78 Fe2O3 tenörlü cevherin bulunması



31

UYDU GÖRÜNTÜLERĠNDE TEMEL BĠLEġEN ANALĠZLERĠ

(PRINCIPAL COMPONENT ANALYSIS)

Bu ÇalıĢmalar ile normal uydu görüntüsünde dikkat çekmeyen birçok unsur

abartılarak ön plana çıkarılır. Özellikle endüstriyel hammaddelerin bulunmasında çok

etkilidir.

ġekil 37: Mihalıççık bölgesindeki manyezilerin bulunması için yapılan PCA321 analizi.

Bu çalıĢma ile manyezitler beyaz renkli olarak gözükmüĢ ve kolaylıkla bulunmuĢlardır.



32

UYDU GÖRÜNTÜLERĠNDE DEKORELASYON GERMESĠ (DECORRELATION

STRECHING) ĠġLEMLERĠ

Uydu verileri üzerinde yapılan bu iĢlem ile original uydu görüntüsünde dikkat

çekmeyen unsurlar ortaya çıkar. ġekildeki örnekte görüldüğü gibi bir kireçtaĢı kütlesi

içinde dıĢarıdan gelen solusyonlar ile etkilenmiĢ bölgeyi rahatlıkla buluruz.

ġekil 38: KAYSERI–PINARBAġI‟NDA bulunan kireçtaĢı bloku içinde çinko

zenginleĢmesine uğrayarak Çinkokarbonat oluĢan bölgenin görünümü. Aynı bölgede

Ultramafik ve mafik kayaçlar da çok kolaylıkla ayırtlanabilmiĢtir.



33

ġekil 39: SĠVAS_AKKIġLA HINZIR dağlarındaki karbonatlı birimler içine enjekte

olmuĢ hidrotermal solüsyonların QUICKBIRD UYDU verisinde yapılan PCA ve DS

teknikleri ile görüntülenmesi.

ġekil 40: Karbonatlı kayalar içinde Çinko bakımından zengin Zebra dolomitlerin

Dekorelasyon germesi( Decorrelation Streching) tekniği ile bulunması



34

ġekil 41: AltmıĢ santim cözünürlüklü QUICKBIRD uydusu görüntüsü üzerinde Zebra

dolomitlerin sayısallaĢtırılması



35

CROSTA TEKNĠĞĠ ĠLE KĠLCE VE DEMĠRCE ZENGĠN BÖLGELERĠN

BULUNMASI VE CEVHER YATAKLARI ĠLE ĠLĠġKĠSĠNĠN BULUNMASI

Özellikle demir ve kilce zengin bölgelerin bulunmasında kullanılan özel bir tekniktir. Bu

teknik ile daha önce denenmemiĢ bir usul tarafımdan uygulanarak birbirini kesen

plütonların da bu teknikle bulunabileceği gösterilmiĢtir. Bu konudaki makalem

International Journal of Remote Sensing adlı dergide yayımlanmıĢtır. WEB sayfamdan

indirilebilir.

ġekil 42: ÇalıĢma alanındaki tektonik hatların ve numune yerlerinin, Crosta tekniğinin

Landsat 7 ETM+ uydu verisi, dört band için (1, 4, 5 ve 7) uygulanması ile elde edilen

hidroksil (PC4) görüntüsü üzerinde, numunelerden elde edilen Bakır değerleri ile

oluĢturulan TIN görüntüsünün konumu.



36

ġekil 43: ELAZIĞ-BASKĠL bölgesinin güneyinde, hemen alt kısmında bulunan

kayaçların tek bir plutona ait olmayıp, birbirini kesen iki plutonun ürünü olduğunu

gösteren çalıĢma.



37

UYDU VERĠLERĠNDE KĠL ANALĠZLERĠ

Uydu verilerinde yapılan en etkili çalışmalardan biri de kil analizleridir. Eğer taşınmamış ve

original yerlerinde kalmışlar ise Kil mineralleri bir alterasyon ürünü olarak çok şey anlatabilir.

Yamaçlarda ve/veya tepe kısımlarında görülen kil minerallerinin kaynağı mutlaka kontrol

edilmelidir. Özellikle Porfiri tip yataklarda ve hidrotermal yataklarda kullandığımız bu teknik

ile cevher bölgesini bulmak çok kolaylaşmaktadır.Taşınarak dere yataklarında görülen killerin

iseistisnai hallerin dışında çok bir önemi yoktur.

ġekil 44: KAHRAMANMARAġ‟da bir bölgede LANDSAT uydu verisi üzerinden

yapılan kil analiz sonuçları.



38

UYDU VERĠLERĠNDE DEMĠRLĠ MĠNERAL VE DEMĠROKSĠT ANALĠZLERĠ

Herhangi bir bölgede Demir ve Demiroksitce zengin mineral analizleri de uydu üzerinden

yapılabilir. Mersin, Sivas ve Bolu‟da yapılan çalışmalarda saha verileri ile örtüşen oldukça

güzel sonuçlar elde edilmiştir.

ġekil 45: SĠVAS-KAYSERĠ arasındaki Hınzır Dağlarında eni yirmi metreyi geçen ve

2500 metrelerde bulunan hematit yatağı LANDSAT Uydu verilerinde Demiroksit analizi

yapılarak bulunmuĢtur. Konuyla ilgili tebliğ MISIR‟da sunulmuĢ ve makalesi

Sempozyum kitabında yayımlanmıĢtır. WEB sayfamdaki “Makaleler” sekmesine

girilerek indirilebilir.



39

ġekil 46: SĠVAS-SARIKAYA‟da yapılan ve QUICKBIRD uydu verisi kullanılarak

yapılan DEMĠROKSĠT‟ce zengin bölgelerin uydu analizleri. Konuyla ilgili tebliğ 2006

yılında ĠTÜ sempozyumunda sunulmuĢ ve Makale sempozyum digital kitabında

yayımlanmıĢtır.



40

ġekil 47: MERSĠN (Ovacık-Dedeler-Pelitpınarı) bölgelerinde yapılan demirli mineral,

demiroksit ve kil analizlerinin Landsat uydu görüntüsü üzerinde ve bölge jeolojik

haritası üzerinde gösterilmesi.



41

HYPERION UYDU VERĠSĠ VE RADAR VERĠLERĠ ĠLE

ÇALIġMALAR

Bugün gelinen noktada HYPERION gibi bazı uydular yüzlerce band‟a sahiptirler. Bu çok

bantlı özellikleri yer yüzeyini daha hassas olarak, hatta mineral bazında incelememize

yardımcı olmaktadır. Ayrıca Envisat ASAR ve ALOS PALSAR gibi uydular ile RADAR

çalışmaları yapılmaktadır. Henüz yayımlamadığımız için detay görüntüler veremeyeceğimiz

bu çalışmaların Gümüşhane‟deki altere alanlarda uygulanması ile oldukça güzel ve anlamlı

sonuçlar elde edilmiştir.

ġekil 48: GÜMÜġHANE‟de hyperspectral çalıĢma yapılan alandan bir

görüntü



42

ġekil 49:Alterasyona uğramıĢ alanda Hyperion uydu verisi kullanılarak

belirlenen farklı minerallerin lokasyonları



43

SONDAJ VERĠLERĠNĠN CBS-GIS ORTAMINA

AKTARILMASI

ġekil 50: Bir maden yatağındaki sondajların cevhere girip çıktığı yerlerin, topoğrafik

konumunun ve elde edilen jeokimyasal değerlerden elde edilen izokimyasal tenor

haritasının CBS ortamında gösterilmesi

ġekil 51: Galerilerin üç boyutlu topografya üzerinde gösterilmesi



44

DENĠZLERDE VE GÖLLERDE UZAKTAN ALGILAMA ÇALIġMALARI

Uydu verileri ile denizlerde çalışılması beklenmez. Ancak yaptığımız özel işlemlerde Deniz

altındaki fayların da bir şekilde göründüğünü ortaya koyduk. Deniz içinde belirlenen fayların

karada da devamlılığının olması, traverten sınırlarının rahatlıkla ve ölçülebilir olması bu

çalışmaların denizde de rahatlıkla yapılabileceğinin delilleri olarak görülmektedir. Ayrıca

denizlerde veya göllerde meydana gelen çevre kişrliliği ve kaynakları da bu çalışmalar ile çok

kolaylıkla bulunabilmektedir.



45

ġekil 52: ANTALYA-FĠNĠKE bölgesinde denizdeki fayları belirlemeye yönelik yapılan

çalıĢma



46

AÇIK ĠġLETMELERDE VE YOL YAPIM ÇALIġMALARI ESNASINDA DEKAPAJ

HESAPLARININ CBS ĠLE YAPILMASI

Bir bölgede yol yapılacak ise o bölge hakkında CBS-teorik hacım kaybı hesaplarının

yapılması müteahit tarafından verilecek teklifin daha sağlıklı olmasını sağlar.

BALIKESĠR YOL PROJESĠ

Balıkesirde 600 metre kot alınarak yapılması planlanan bir yolun CBS ortamında yapılması

ġekil 53: Yol yapılacak alanın sayısallaĢtırılmıĢ üç boyutlu modeli- görüntüsü

ġekil 54: Kotu 600 m olan yolun iĢlenmiĢ ham hali



47

ġekil 55: Kot hesaba katılarak hesaplanan ve ilk üç boyutlu hacim ile yol açıldıktan

sonra bulunan hacim arasındaki miktarın alansal ve hacimsal değerlerinin bulunması



48

ġIRNAK YOL PROJESĠ

Şırnak‟da yapılan 63Km‟lik bir yolun ilk iki kilometresine ait YARMA-DOLMA

(CUT_FILL) hesaplarının CBS ortamında yapılması.



49

ġekil 56: ġIRNAK ilinde yapılan bu çalıĢmaya ait tebliğ verilmiĢ ve 2007 yılında makale

yayımlanmıĢtır. Makale, WEB sayfamdan indirilebilir.



50

CBS ĠLEBARAJ ÇALIġMALARI

Baraj yapımı için ideal bölgelerin seçimi de CBS programları ile rahatlıkla yapılabilmektedir.

Hatta Baraj bölgeleri su ile doldurulduğunda hangi metrelerde hangi bölgelerin sular altında

kalacağı ve boşaltılması gereken köylerin belirlenmesine kadar bütün ön işlemler CBS ile

yapılabilmektedir.

1



51

ġekil 57: Bir Baraj bölgesinde su seviyeleri 1693 metre, 1803 metre, 2003 metre

seviyelerine çıktığı zaman kapsayacağı alana ait görüntülerin simülasyonu.Bu çalıĢma

ile sular altında kalacak olan yerleĢim alanları kolaylıkla bulunabilmektedir.

uzaktan algilama ve coĞrafİ bİlgİ sİstemlerİ … · uzaktan algılama teknolojisi ve cbs...

Documents