1

Uvodno izlaganje o konceptu kružne ekonomije

OKRUGLI STOL KRUŽNA EKONOMIJAZagreb, 25.02.2015.

dr.sc. Igor MatutinovićGfK Croatia; FER, Sveučilište u Zagrebu; ZŠEM, Zagreb

2

Postojeći “spontani dizajn” ekonomskog sistema

Emitira milijarde tona toksičnog materijala u vode, tlo i atmosferu.

Proizvodi neke materijale toliko opasne da će zahtijevati nadzor i tokom budućih generacija.

Generira enormne količine otpada.

Zakapa nepovratno vrijedne materijale na planetarnoj razini ili ih spaljuje.

Zahtjeva kompliciranu i brojnu regulativu koja ne čuva zdravlje ljudi i ekosistema već samo usporava dinamiku zagađenja.

Erodira raznolikost prirodnih vrsta i smanjuje kulturnu raznolikost.

Prema: McDonough i Braungart (2002)

3

Ti

Upotrebljivi resursi Ti n+1

Disipacija (disanje) Ti n+2

Ulazni resurs

T0i

Tj

UpotrebljiviresursiTj n+1

Disipacija Tj n+2

Interni tok Tjk

Fi

Recikliranje Ti n+1

Otpad, emisije, toplina Ti n+2

Prirodni resurs

T0i

Fj

Recikliranje Tj n+1

Otpad, emisije,

toplina Tj n+2

proizvod Cij

Model protoka materijala i energije

Ekosistem Ekonomija

Protok energije i tvari između vrstiu ekosistemu.

Protok energije imaterijala izmeđusektora u ekonomiji.

U sektoru krajnjepotrošnje (Cij) dominiraotpad kao izlaznaveličina.

Izvor: Ulanowicz 1997; Matutinović 2002.

Termodinamički gubitak - entropija

4

Suvremena ekonomija je materijalno neefikasna

Elektronički otpad

Svake godine proda se oko 130 miliona računala a odbacuje se ...?

Studija provedena u pet industrijaliziranih zemalja pokazala je da između ½ i ¾ materijalnih resursa koji uđu u ekonomski proces biva vraćeno u okoliš kao otpad unutar jedne godine (Matthews, 2000).

Komunalni otpad

Toksični industrijski otpad

5

2010 godine u EU 27 je generirano 2,7 milijardi tona otpada - samo oko 40 % od toga vratilo se na neki način natrag u proizvodni proces!

Izvor: Ellen MacArthur Foundation 2013. Towards the Circular Economy Vol.1.

6

Plutajuća ploha smeća nalazi se oko 1,600 km od kalifornijske obale s površinom veličine Texasa (696.241 Km2). Smeće dolazi iz slijevova rijeka pacifičkih država i otpadnih gradskih voda koje zatim okuplja morska struja. Zaplitanje ili gutanje plastike uzrokuje smrt ili patnju kod najmanje 267 vrsta, uključujući kornjače, morske ptice, tuiljane, morske lavove, kitove i ribe.

Izvor: http://earthfirst.com/tag/pacific-ocean-gyre/

Zagađenje oceana velikih razmjera - “Great Pacific Garbage Patch”

7

Proizvođači umjetnih gnojiva

Opasni otpad

Farme Prehrambeni sektor

Teška industrija

Opasni otpad ulazi u lanac prehrane

Metaloprerađivačka, drvna i papirna, cementna industrija.

Olovo, arsen, kadmij i drugi teški metali,dioksini i radionukleotidi

Proivođači umjetnih gnojiva često dobivaju naknadu od proizvođača za preuzimanje opasnog otpada.

Koriste opasni otpad sa drugim vezivnim materijalom i miješaju ga sa N,P,K hranivima. Sastojci proizvoda su nepoznati pošto su proizvođači zakonski obavezni navesti samo hranive sastojke.

Toksične tvari dolaze u prehrambeni lanac putem biljaka koje ih apsorbiraju zajedno sa hranjivim tvarima a zatim ulaze i u meso životinja kroz ispašu

Fear In The Fields --How Hazardous Wastes Become Fertilizer. Copyright 1997, Seattle Times Co. http://community.seattletimes.nwsource.com/archive

Recikliranje

Proizvod Prerađivačka industrija

8

Empirijska polazišta kružne ekonomije

1. Materijalni protoci u ekonomiji su izrazito neefikasni što čini suvremenu ekonomiju na dugi rok neodrživom.

2. Ekonomski podsistem ne čini koherentnu cjelinu s ekosistemom. Pod koherentnošću se misli na funkcionalnu povezanost pri kojoj pojedini elementi sustava svojom aktivnošćupodupiru jedni druge.

Posljedice su:

• narušavanje funkcija i opstojnosti ekosistema putem raznih oblika zagađivanja;

• prekomjerno iskorištavanje prirodnih resursa

• rastući troškovi koji se pojavljuju u industriji zbog gubitka vrijednih sirovina a u društvu zbog saniranja nastalih šteta.

Moguće je, barem u teoriji, organizirati obrasce proizvodnje i potrošnje prema modelu protoka materije u ekosistemima.

9

A circular economy is an industrial system that is restorative or regenerative by intention and design

Izvor: European Commission 2014. Communication from the commission to the European Parliament, the Council, the European economic and social Committee and the committee of the regions Brussels, 2.7.2014 COM(2014) 398 final.

Pojam kružne ekonomije seže u1970-te i ima korijene u industrijskoj ekologiji.

Uključuje re-modeliranje industrijskih sustava prema uzoru ekosustava i njihovoj učinkovitosti u recikliranju materijalnih resursa.

Preston, F. 2012. A Global Redesign? Shaping the Circular Economy. Energy, Environment and Resource Governance. Chatham House Briefing Paper, www.chathamhouse.org

10

Izvor: Ellen MacArthur Foundation 2013. Towards the Circular Economy Vol.1.

11

Preston, F. 2012. A Global Redesign? Shaping the Circular Economy. Energy, Environment and Resource Governance. Chatham House Briefing Paper, www.chathamhouse.org

Primjer materijalnih protoka unutar industrijskog ekosistema u Tianjinu

12

Goodyear’s Journey to Zero Waste to Landfill 2001-2008

Proizvodni procesOtpadne sirovine

Posrednici Industrijski korisnici

Industrijski korisnici

Ostatak: spaljivanje / energijawaste-to-energy

http://www.wbcsd.org/Pages/EDocument/EDocumentDetails.aspx?ID=15750&NoSearchContextKey=true

Goodyear achieved Zero Waste to Landfill as a company by the end of the 1st quarter of 2008 and has worked to maintain the Zero Waste to Landfill program ever since.

Prodaja

13

Poruke za business

It must be a corporate mandate

It requires a change of company culture

Empowerment of employees is necessary to win commitment to goals

Additional costs are initially unavodiable

The process is based on communication, research, education, and training

Reorganize – reconceptualize waste management and put it into plan

Use established concepts like 3 Rs—reduce, reuse and recycle

Develop close business relationships with vendors and users of raw materials

Burn the rest ... (waste-to-energy facilities)

Make profit or at least a zero result.

14

Zaključna razmatranja

15

Prodaja usluga umjesto prodaje proizvoda:

proizvođači pružaju usluge (napr. broj fotokopija, broj pređenih kilometara itd..) umjesto da prodaju uređaje (fotokopirka): na taj način imaju poticaj da uređaj bude dugotrajan te preuzimaju njegovo zbrinjavanje na kraju radnog vijeka.

Predstavlja tržišno rješenje planiranog zastarijevanja proizvoda (planned obsolescence).

Ekološka reforma poreznog sustava (ecological tax reform):

preraspodjeliti porezno opetrećenje sa rada na materijale i polutante i tako učiniti transparentnima ekološke i društvene troškove proizvodnje.

Institucionalni preduvjeti kružne ekonomije

16

Prodaja usluga umjesto prodaje proizvoda

Ekološka reforma poreznog sustava

Preferencija potrošača prema odgovornoj i održivoj potrošnji

DOP

Širi sistemski kontekst kružne ekonomije

17

Towards a circular economy: A zero waste programme for EuropeNa temelju „Europe 2020 Strategy for smart, sustainable and inclusive growth”

European Commission 2015. Moving towards a circular economy. http://ec.europa.eu/environment/circular-economy/index_en.htm

• Increase recycling/re-use of municipal waste to 70% in 2030;

• Increase packaging waste recycling/re-use to 80% in 2030 with material-specific targets set to gradually increase between 2020 and 2030 (to reach 90 % for paper by 2025 and 60% for plastics, 80% for wood, 90% of ferrous metal, aluminium and glass by the end of 2030);

• Phase out landfilling by 2025 for recyclable (including plastics, paper, metals, glass and bio-waste) waste in non hazardous waste landfills – corresponding to a maximum landfilling rate of 25%;

• Reduce food waste generation by 30% by 2025;

• Ensure full traceability of hazardous waste;

• Increase the cost-effectiveness of Extended Producer Responsibility schemes by defining minimum conditions;

18

Gdje se u tome nalazi Hrvatska?

Odvajanje kućnog odpada Svijet EU 27 Hrvatska52% 59% 46%

Hrvatska generira 348kg komunalnog otpada po glavi stanovnika koji završava na deponiji - gotovo dvostruko više u usporedbi sa prosjekom EU 27 od 186kg p.c (Eurostat 2012).

Sa količinom reckiliranog materijala od svega 12kg p.c prema 121kg/p.c. u EU 27 nalazimo se na europskom začelju. Slično vrijedi i zaizgaranje otpada (Eurostat 2012).

Trećina otpadnih voda iz industrije i ¼ iz naselja ispušta se u okoliš nepročišćeno. Poljoprivreda je treći najveći zagađivač voda. (Lay i Šimleša 2012).

19

Komentari

Pitanja ....