uts tailan

АРХАНГАЙ АЙМГИЙН АУДИТЫН ГАЗАР

1


2

ÀÃÓÓËÃÀ

Òàéëàíã áýëòãýñýí:

Àðõàíãàé Àéìãèéí

Àóäèòûí ãàçðûí Åðºíõèé

àóäèòîð: È.Íÿì-îñîð

Àóäèòûí ìåíåæåð:

Ä.Íýðã¿éáààòàð

Àõëàõ àóäèòîð:

Ä.Óëàìáàÿð

Øèíæýý÷: Á.Áàäàð÷

Í.Ýíõ÷èìýã Á.Àçõ¿¿

Àóäèòûí òàéëàí,

дүãíýëòòýé õîëáîîòîé

àñóóäëààð íýìæ òîäðóóëàõ

ç¿éë áàéâàë 21141, 22458

óòñààð õàðèëöàíà óó.

Àóäèòûí çîðèëò õàìðàõ õ¿ðýý, àðãà ç¿é, Àóäèòûí ÿâöàä

òîõèîëäñîí õ¿íäðýë áýðõøýýë, Àóäèòûí îðøèë 2

Çîðèëò 1 3

1.1. Õºòºëáºðèéí çàðöóóëàëòûí òàéëàí áîäèò çàðëàãààñ

12,538.8 ìÿíãàí òºãðºãººð çºð¿¿òýé òàéëàãíàãäñàí

áàéíà.

1.2. Õóâèéí ñóðãóóëèóäàä òºðººñ òàâèõ õÿíàëò îðõèãäñîí

áàéíà.

1.3. Õóâèéí ñóðãóóëèóä õ¿¿õäýýð äàëèìäóóëàí òºñºâ

õºðºíãèéã ¿ðýëãýí, çàðöóóëæ, àøèãëàí øàìøèãäóóëñàí

áàéíà

1.4. ¯äèéí öàéíû ìàòåðèàëûí ¿ëäýãäýë íü çîðèóëàëò áóñ

õýòð¿¿ëýí çàðöóóëàõàä øóóä íºëººëñºí áàéíà.

Çºâëºìæ

Çîðèëò 2 9

2.1. Õºäºº îðîí íóòàãò æèæèã äóíä ¿éëäâýðëýë õºãæººã¿é

áàéãàà íü æóðìûí õýðýãæèëòýíä ñºðºãººð íºëººëæ

áàéíà.

2.2. Ñîíãîí øàëãàðóóëàëò æóðàì çºð÷ñºí áàéíà.

2.3. Òóõàéí õîîëîíä çàðöóóëàãäàõ ìàòåðèàëûí îðö íîðìûí

æèøèã òîãòîîæ ìºðä¿¿ëýõ øààðäëàãàòàé áàéíà.

Çºâëºìæ

Çîðèëò 3 16

3.1. “¯äèéí öàé” õºòºëáºðèéí õýðýãæèëò íü îðëîãî áàãàòàé ºðõèéí òºñºâò ìýäýãäýõ¿éö äýì áîëæ áàéíà

Çºâëºìæ

Õàâñðàëòóóä 19-23

Төлбөр зөрчлийн нэгтгэл 24-26


3

Àóäèòûí çîðèëò

Àóäèòûã Óëñûí Èõ Õóðëûí Íèéãìèéí áîäëîãî, áîëîâñðîë, ñî¸ë, øèíæëýõ óõààíû áàéíãûí

õîðîîíû ñàíàë, Ìîíãîë Óëñûí Åðºíõèé àóäèòîðò ¯íäýñíèé Àóäèòûí ãàçðààñ 2011 îíä

íèéë¿¿ëýõ á¿òýýãäýõ¿¿í, àæèë, ¿éë÷èëãýýíèé òºëºâëºãººã ¿íäýñëýí Ìîíãîë Óëñûí Åðºíõèé

àóäèòîðûí áàòàëñàí ã¿éöýòãýëèéí àóäèòûí òºëºâëºãºº, àñóóäëûí øèíæèëãýý, àðãà ç¿éã

áàðèìòëàí Òºðèéí Àóäèòûí òóõàé õóóëèàð òîäîðõîéëñîí ÀÀÃ-ûí á¿ðýí ýðõèéí õ¿ðýýíä

õèéëýý.

Õàìàðñàí õ¿ðýý

Àóäèòààð Àéìãèéí Áîëîâñðîë ñî¸ëûí ãàçàð, åðºíõèé áîëîâñðîëûí ñóðãóóëèóäûí ñàíõ¿¿, ¿éë

àæèëëàãààíû òàéëàí, ñóäàëãàà ìàòåðèàëä òóëãóóðëàí “¯äèéí öàé” õºòºëáºðèéí õýðýãæèëòèéã

2010 îíû ñàíõ¿¿ãèéí æèë, 2011 îíû ýõíèé óëèðëûí áàéäëààð øàëãàâ.

Àðãà ç¿é

Àóäèòàä Òºðèéí õÿíàëò øàëãàëòûí ñòàíäàðò, ã¿éöýòãýëèéí Àóäèòûí àðãà ç¿éã àøèãëàí

Àéìãèéí Áîëîâñðîë ñî¸ëûí ãàçðààñ èð¿¿ëñýí òàéëàí, òîîí ìýäýý ñóäàëãààíä ä¿ãíýëò õèéõ,

ãàçðûí äàðãà, ìýðãýæèëòýí, åðºíõèé áîëîâñðîëûí ñóðãóóëèóäûí çàõèðàë, ýì÷, ñàíõ¿¿ãèéí

àæèëòàí, õîîë ç¿é÷, áàãø, ñóðàã÷èä, ýöýã ýõèéí òºëººëºëòýé ÿðèëöëàãà õèéõ, àñóóæ

òîäðóóëàõ, òàéëáàð àâàõ, õºòºëáºðèéí õýðýãæèëòèéí òàéëàí ìýäýýã ñóäëàõ, Àóäèòûí

àñóóäëààð ò¿¿âýð÷ëýí øàëãàæ, õàðüöóóëàí øèíæèëæ, òóëãàí áàòàëãààæóóëàëò õèéëýý.

Òºðèéí õÿíàëò øàëãàëòûí ñòàíäàðò, ã¿éöýòãýëèéí Àóäèòûí æóðàìä çààñíû äàãóó Àóäèòûí

ä¿í, ä¿ãíýëòýä äýìæëýã áîëîõóéö íîòëîõ ç¿éëñ, õîëáîãäîõ ìýäýý ñóäàëãààã àæëûí áàðèìò

ìàòåðèàëä õàâñàðãàâ.

Àóäèòûí ÿâöàä òîõèîëäñîí õ¿íäðýë áýðõøýýë

Õóâèéí ñóðãóóëèóäûí õóâüä ìýðãýæëèéí íÿãòëàí áîäîã÷ áàéõã¿é, “¯äèéí öàé” õºòºëáºðèéí

òàéëàí òîîöîîã çîõèõ ¸ñîîð õèéãýýã¿é áàéñàí íü Àóäèòûí ÿâöàä õ¿íäðýë ó÷ðóóëæ áàéëàà.

Îðøèë

Àéìãèéí áîëîâñðîëûí ñàëáàðûí íýãäñýí òàéëàíä òóñãàãäñàíààð 2010 îíû ñàíõ¿¿ãèéí æèëä

óëñûí 30, õóâèéí 5 á¿ãä 35 åðºíõèé áîëîâñðîëûí ñóðãóóëüä “¯äèéí öàé” õºòºëáºðºð

634,430.1 ìÿíãàí òºãðºã çàðöóóëæ, 24,780.4 ìÿíãàí òºãðºãèéã óëñûí òºñºâò áóöààí

òºâëºð¿¿ëñýí áàéíà.

Àóäèòûí çîðèëò, õàìàðñàí õ¿ðýý, àðãà ç¿é, Àóäèòûí ÿâöàä òîõèîëäñîí õ¿íäðýë, Àóäèòûí îðøèë.


4

1.1 2010 îíû ñàíõ¿¿ãèéí æèëýýð “¯äèéí öàé” õºòºëáºðò õàìðàãäàõ õ¿¿õäèéí òîîã ºìíºõ

õè÷ýýëèéí æèëèéí õ¿¿õäèéí òîîíû ïðîãíîçîîð õ¿¿õýä ºäðèéí òºëºâëºãººã òîîöîîëæ,

ñàíõ¿¿æèëòèéí òºëºâëºãººã ãàðãàñàí áàéíà.

îí Õ¿¿õäèéí òîîíû ïðîãíîç

Õ¿¿õýä ºäðèéí òºëºâëºãºº

Ñàíõ¿¿æèëòèéí òºëºâëºãºº/ìÿí.òºã/

Õ¿¿õýä ºäðèéã íîðìàòèâààð òîîöâîë /ìÿí.òºã/

Çºð¿¿ /ìÿí.òºã/

2010 10908 1636361 657,943.7 654,454.4 3,489.3

Ìîíãîë Óëñûí Çàñãèéí ãàçðûí 2008 îíû 2 ñàðûí 6-íû ºäðèéí 45 äóãààð

òîãòîîëîîð åðºíõèé áîëîâñðîëûí ñóðãóóëèéí 1-5 äóãààð àíãèéí íýã õ¿¿õäèéí ¿äèéí

öàéíû çàðäëûã 400 òºãðºãººð òîãòîîñíû äàãóó òºëºâëºëòèéã íýã á¿ð÷ëýí õÿíàæ

¿çýõýä 3,399.3 ìÿíãàí òºãðºãººð, íèéò ä¿íãýýð õÿíàæ òîîöîæ ¿çâýë 3,489.3 ìÿíãàí òºãðºãººð çºð¿¿òýé áàéñàí áºãººä ýíý íü ¯äèéí öàéíû ñàíõ¿¿æèëòýýñ ¿¿ññýí ºðèéã

øèéäâýðëýõýä îëãîñîí õºðºíãèéí íýìýëò ñàíõ¿¿æèëò áàéíà. Õàðèí óã òºëºâëºãººã

ã¿éöýòãýëòýé õàðüöóóëæ ¿çâýë 23,513.3 ìÿíãàí òºãðºãººð èë¿¿ áîëîâ÷ óëñûí òºñºâò

áóöààí òºâëºð¿¿ëñýí ìºíãº 24,780.4 ìÿíãàí òºãðºã áàéíà. Ýíý íü õ¿¿õäèéí ºâ÷ëºë,

÷ºëºº àâàëò, øèëæèëò õºäºëãººíòýé õîëáîîòîé ¿¿ññýí õýìíýëò áàéíà. /õàâñðàëò 1, 5/

Õºòºëáºðèéí çàðöóóëàëòûí òàéëàí áîäèò çàðëàãààñ 12,538.8 ìÿíãàí òºãðºãººð çºð¿¿òýé òàéëàãíàãäñàí áàéíà.

1.2 Àéìãèéí õýìæýýíä áàéãàà óëñûí íèéò 30 åðºíõèé áîëîâñðîëûí ñóðãóóëèéí 76.7%,

õóâèéí õýâøëèéí 5 ñóðãóóëèéí 80%-èéã òóñ òóñ àóäèòàä õàìðóóëñàí áºãººä ýäãýýð

õàìðàãäñàí ñóðãóóëèóä ¿äèéí öàé õºòºëáºðèéí ìàòåðèàëûí çàðöóóëàëò, òàéëàíã

òóñàä íü ãàðãàæ, òóõàéí ºäðººð ºðòºã çàðäëûí òîîöîî õèéæ åðºíõèéäºº õýâøñýí

áàéíà. Ãýñýí ÷ àóäèòàä õàìðàãäñàí áàéãóóëëàãóóä ¿äèéí öàéíû ìºíãºí õºðºíãèéí

çàðëàãûã 12,538.8 ìÿíãàí òºãðºãººð çºð¿¿òýé òàéëàãíàñàí áºãººä ýíý íü ¯äèéí

öàéòàé õîëáîîòîé ãàðñàí øàëãàëòûí àêòûí òºëáºðò øèëæ¿¿ëñýí 5,001.1 ìÿíãàí

òºãðºã, çîðèóëàëò áóñ çàðöóóëñàí 7,537.7 ìÿíãàí òºãðºã áàéíà. ªºðººð õýëáýë ¿äèéí

öàéíû çàðöóóëàëòààñ áóöààí òºâëºð¿¿ëýõ ìºíãº 12,538.8 ìÿíãàí òºãðºãººð íýìýãäýõ

áîëîìæòîé áàéñàí áàéíà. /Õàâñðàëò 2/

Ìºí æèíõýíý õ¿¿õäýä çàðöóóëñàí ìºíãèéã ¿ð ä¿íãèéí òàéëàíä 26,711.0

ìÿíãàí òºãðºãººð çºð¿¿òýé òàéëàãíàæ, òàéëàí õîîðîíäûí óÿëäàà õîëáîîã

Çîðèëò 1 “¯äèéí öàé” õºòºëáºðèéí òºëºâëºëò, ñàíõ¿¿æèëò, òàéëàãíàë, õÿíàëò îíîâ÷òîé ýñýõ


5

àëäàãäóóëñàí, òàéëàíãèéí ìýäýýëýë õýðýãëýã÷äýä àëäààòàé ìýäýýëýë õ¿ðãýñýí íîöòîé

çºð÷èë ãàðãàñàí áàéëàà.

¯¿íýýñ ãàäíà õóâèéí ñóðãóóëèóä ¿äèéí öàéíû õ¿íñíèé á¿òýýãäýõ¿¿íèé îðö,

ºðòãèéã òîîöîæ, á¿ðòãýë, òàéëàíã ¿íýí çºâ õºòëºõã¿é áàéíà. Òóõàéëáàë:

• “Èðâýñ” ñóðãóóëü ¿äèéí öàéíû ìàòåðèàëûí òàéëàíã ñàð á¿ð, ¿äèéí öàéíû öýñèéã ºäºð á¿ð ãàðãàæ çàðöóóëàëòûí òîîöîîã õèéñýí áîëîâ÷ ¿äèéí öàéíû íýã õ¿¿õäýä

íîîãäîæ áàéãàà ºðòãèéã îãò òîîöîîã¿é áàéñàí òºäèéã¿é ìàòåðèàëûí òàéëàí, ¿äèéí

öàéíû öýñýýñ 1,285.0 ìÿíãàí òºãðºãèéí çºð¿¿òýé áàéëàà.

• “Áèëã¿¿í” äóíä ñóðãóóëüä 2010 îíû ñàíõ¿¿ãèéí æèëýýð àâ÷ ¿çýõýä æèæ¿¿ðèéí

èðöèéí á¿ðòãýë, ¿äèéí öàéíû ò¿ãýýëòèéí á¿ðòãýëýýñ 8872 õ¿¿õýä ºäðººð çºð¿¿òýé.

• “Ãóðâàí òàìèð” äóíä ñóðãóóëü 2010 îíä 7,961.6 ìÿíãàí òºãðºãèéí ñàíõ¿¿æèëò

àâñàí áîëîâ÷ á¿ðòãýë, òàéëàíã çîõèõ ò¿âøèíä õºòëººã¿é, 2009-2010 îíû õè÷ýýëèéí

æèëèéí æóðíàëààñ 1-5 ñàðûí èðöèéí á¿ðòãýëèéã ãàðãàâàë 8889 õ¿¿õýä ºäºð áàéãàà

áºãººä òóõàéí õóãàöààíû ñàíõ¿¿æèëòààð ¿äèéí öàéíû çàðäëûã òîîöîæ íîðìàòèâòàé

õàðüöóóëáàë 97.59 òºãðºãººð õýòð¿¿ëýí çàðöóóëñàí òîîöîî ãàð÷ áàéíà. ªºðººð

õýëáýë 2010 îíû 1-5 ñàðä ¯äèéí öàéíû íîðìàòèâûã 867477 òºãðºãººð õýòð¿¿ëñýí ãýæ ¿çýõýýð áàéíà.

Òºñâèéí áàéãóóëëàãûí óäèðäëàãà ñàíõ¿¿æèëòèéí òóõàé õóóëèéí 13.2 “Óëñûí òºñâèéí áàéãóóëëàãà áàòëàãäñàí òºñâèéã çîðèóëàëòûí äàãóó çàðöóóëíà” ãýñýí

çààëòûã çºð÷èæ çàðèì ñóðãóóëü “¯äèéí öàé”-íû òºñâººñ õ¿¿õä¿¿äýä áýëýã àâ÷ ºãñºí

áàéëàà. Òóõàéëáàë:

• “Èðýýä¿é” ñóðãóóëü 8.7 ºäðèéí õ¿¿õäèéí ¿äèéí öàéíû ìºíãººð, • Õ¿ì¿¿í 2 äóãààð ñóðãóóëü 6.7 ºäðèéí ¿äèéí öàéíû ìºíãººð, • 4 ä¿ãýýð ñóðãóóëü 2.2 ºäðèéí ¿äèéí öàéíû ìºíãººð õ¿¿õä¿¿äýä áýëýã ºã÷ òºñâèéã

çîðèóëàëò áóñ çàðöóóëñàí áàéíà.

Õóâèéí ñóðãóóëèóäàä òºðººñ òàâèõ õÿíàëò îðõèãäñîí áàéíà.

1.3 Àéìãèéí Çàñàã äàðãûí çàõèðàìæààð 9 õ¿íèé á¿ðýëäýõ¿¿íòýé îðîí òîîíû áóñ

õÿíàëòûí çºâëºë áàéãóóëàãäàæ, çºâëºëèéí àæèëëàõ ä¿ðìèéã áàòàëñàí áºãººä

õÿíàëòûí çºâëºë íü öýöýðëýã, åðºíõèé áîëîâñðîëûí ñóðãóóëèéí ñóðàëöàã÷äûí õîîë, õ¿íñíèé àþóëã¿é áàéäàëä õÿíàëò òàâèõ ¿¿ðýãòýé áîëîâ÷ òîäîðõîé õèéñýí àæèë

áàéõã¿é áàéëàà.

Òºñºâ õºðºíãèéí çàðöóóëàëòûí áîäèò áàéäàë, õ¿¿õäèéí òîîíû ººð÷ëºëò,

øèëæèëò õºäºëãººíä ÿìàð íýã õÿíàëò áàéäàãã¿éãýýñ çàðèì õóâèéí ñóðãóóëèóäûí

õ¿¿õäèéí òîîíû õàñàãäñàí /õè÷ýýëëýõ íºõöºë áàéäëààñ ãîëëîí øàëòãààëæ íèëýýä

áàéäàã/ ººð÷ëºëòèéã õàðãàëçàëã¿é õè÷ýýëèéí æèëèéí ýõýíä á¿ðòãýñýí õ¿¿õäèéí

òîîãîîð ¿äèéí öàéíû ñàíõ¿¿æèëòèéã á¿ðýí îëãîñîí áàéíà.


6

• “Ãóðâàí òàìèð” äóíä ñóðãóóëèéí 2010-2011 îíû õè÷ýýëèéí æèëä 1 ä¿ãýýð àíãèéí

18 õ¿¿õäýä ¯äèéí öàé ºãäºã ãýñýí ìýäýý á¿ðòãýëòýé áîëîâ÷ Àóäèòûí øàëãàëòààð

¿çýõýä 1 ä¿ãýýð àíãè 3 õ¿¿õýäòýé òóë ººð àíãèòàé öóã õè÷ýýëëýäýã áàéíà. Ýíä 15

õ¿¿õäèéí îéðîëöîîãîîð 800.0 ãàðóé ìÿíãàí òºãðºãèéí ¯äèéí öàéíû ñàíõ¿¿æèëò èë¿¿

îëãîãäñîí ãýæ ¿çýõýýð áàéíà.

“Ãóðâàí òàìèð”, “Áèëã¿¿í”, “Ìàòåìàòèê” õóâèéí ñóðãóóëèóäààñ áóñàä á¿õ

ñóðãóóëüä ¯äèéí öàéíû ¿éë÷èëãýýíä õÿíàëò òàâèõ êîìèññ çîõèîí áàéãóóëàãäàí çîõèõ

¸ñîîð àæèëëàæ áàéíà. Òóõàéëáàë:

• “Õ¿ì¿¿í” 1 ä¿ãýýð ñóðãóóëü, ªíäºð-Óëààí, Òºâøð¿¿ëýõ ñóìûí ñóðãóóëüä 5-7 õ¿íèé

á¿ðýëäýõ¿¿íòýé õÿíàëòûí êîìèññ àæèëëàäàã áºãººä ãèø¿¿ä 7 õîíîãîîð ýýëæëýí ºäºð

á¿ð õÿíàëò õèéõ ãðàôèê ãàðãàí, õîîëíû öýñ, á¿òýýãäýõ¿¿íèé îðö íîðì, àìò ÷àíàð, ãàë

òîãîîíû ýð¿¿ë àõóé, ñàâ ñóóëãàíû öýâýðëýãýý, àðèóòãàë, äýýæ õàäãàëàëò, õ¿íñíèé

õàäãàëàëò õàìãààëàëòûã õÿíàæ, àâñàí á¿òýýãäýõ¿¿íèé ÷àíàð, øèíæèëãýý, àíãè

òàíõèìûí àðèóí öýâýð, ñóðаã÷äûí ãàð óãààëãà, õîîë áýëòãýëèéí õýðýãëýëä ¿íýëãýý ºã÷

õ¿ñíýãòýýð òýìäýãëýë õºòºëæ 7 õîíîã á¿ðèéí ýöýñò òîâ÷ òàéëàí áè÷èæ, àíõààðàõ

àñóóäàë áàéâàë çàñàæ çàëðóóëàõ àðãà õýìæýý àâ÷ àæèëëàñàí íü áóñàä ñóðãóóëèóäàä

íýâòð¿¿ëýõ¿éö ¿ð ä¿íòýé àæèë áîëñîí áàéëàà.

� “Ãóðâàí òàìèð”, “Áèëã¿¿í”, “Ìàòåìàòèê” çýðýã õóâèéí ñóðãóóëèóäûí óäèðäëàãà ¯äèéí öàéíû ¿éë àæèëëàãààã õàíãàëòã¿é çîõèîí áàéãóóëæ áàéãàà áºãººä ¿¿íèé íýã èëðýë áîë ò¿¿íä òàâèõ õÿíàëòûí òîãòîëöîîã îðõèãäóóëñàí ÿâäàë þì. Èíãýñíýýð òóõàéí òºñºâ õºðºíãèéí çàðöóóëàëòûн áîäèò áàéäëûã íóóí äàëäëàõ áîëîìæèéã ººðñäºäºº áèé áîëãîñîí áàéíà.

Õóâèéí ñóðãóóëèóä õ¿¿õäýýð äàëèìäóóëàí òºñºâ õºðºíãèéã ¿ðýëãýí òîîöîîã¿é çàðöóóëñàí áàéíà

1.4 “Ãóðâàí òàìèð” ñóðãóóëü ¯äèéí öàéíû ìàòåðèàëûí òàéëàíãèéí çàðöóóëàëòûí

á¿ðòãýë áàéõã¿é, òàéëàí ãàðãààã¿é, áàéãóóëëàãóóäààñ àâñàí áàðàà ìàòåðèàëûí

íýõýìæëýë, çàðëàãûí ïàäààíààñ ººð áàðèìòã¿é, ò¿¿í÷ëýí ¿äèéí öàé îëãîëòîíä òàâèõ

õÿíàëòûã çîõèîí áàéãóóëààã¿éãýýñ õîîëíû àìòëàãàà, ÷àíàð ñòàíäàðòûã õÿíàñàí

òîõèîëäîë îãò áàéõã¿é.

2010 îíû ñàíõ¿¿ãèéí áàéãàà áàðèìòíààñ ñóäàëãàà õèéæ ¿çýõýä ñóðãóóëèéí çàõèðëûí

áàòàëñàí ¿äèéí öàéíû öýñíýýñ æèëä õèéõ 7 íýðèéí õîîëíû òîîã ãàðãàæ ò¿¿íèé

îðöíîîñ 5 íýð òºðëèéí á¿òýýãäýõ¿¿íèé øààðäàãäàõ õýìæýýã òîîöîîëæ ãàðãààä,

ìàòåðèàëûí òàéëàíãààðõ òóõàéí á¿òýýãäýõ¿¿íèéã çàðöóóëñàí òîî õýìæýýòýé

õàðüöóóëàõàä çàðöóóëàëò íü äàðààõ áàéäàëòàé áàéëàà.


7

Ý

í

ä

ý

ý

ñ

õ

àðàõàä 4 íýðèéí á¿òýýãäýõ¿¿íèé çàðëàãûã 1,427.4 ìÿíãàí òºãðºãººð õóäëàà

òàéëàãíàæ õ¿¿õäýä çàðöóóëñàí ìýòýýð òàéëàí ìýäýýíä õàðàãäóóëñàí áàéíà.

Çàðöóóëñàí á¿òýýãäýõ¿¿íèéã íýã õ¿¿õäýä íîîãäîõ áàéäëààð ººð ñóðãóóëüòàé æèøèæ

õàðâàë 334 õ¿¿õýäòýé ñóðãóóëèéí íýã õ¿¿õäýä íîãäîõ òºìñíèé õýìæýýíýýñ “Ãóðâàí òàìèð” ñóðãóóëèéí íýã õ¿¿õäýä íîãäîõ òºìñíèé õýìæýý 1.6 êã-ààð èë¿¿ áàéãàà íü àíõààðàë òàòàæ áàéãàà áºãººä äýýðõ õóäëàà òàéëàãíàëûã áàòàëæ áàéíà.

Íýã õ¿¿õäýä íîîãäîõ áàéäëààð àâ÷ ¿çâýë Õ¿¿õ/òîî ìàõ ãóðèë Òºìñ Ìàíæèí

4 ä¿ãýýð ñóðãóóëü 334 4.4 5 5.7 2.1

ãóðâàí òàìèð 136 4.1 2.8 7.3

Çºð¿¿ 1.6/7.3-5.3/

“Ìàòåìàòèê”ñóðãóóëü ¯äèéí öàéíû ìàòåðèàëûí òàéëàíãèéí çàðöóóëàëòûí á¿ðòãýë

õºòºëæ, ºäºð ºäðººð òàéëàí ãàðãàñàí áîëîâ÷ 2010 îíû ñàíõ¿¿ãèéí áàðèìòíààñ

ñóäàëãàà õèéæ ¿çýõýä ñóðãóóëèéí çàõèðëûí áàòàëñàí ¿äèéí öàéíû öýñíýýñ æèëä

õèéõ 11 íýðèéí õîîëíû òîîã ãàðãàæ ò¿¿íèé îðöíîîñ 8 íýð òºðëèéí á¿òýýãäýõ¿¿íèé øààðäàãäàõ õýìæýýã òîîöîîëæ ãàðãààä, ìàòåðèàëûí òàéëàíãààðõ òóõàéí

á¿òýýãäýõ¿¿íèéã çàðöóóëñàí òîî õýìæýýòýé õàðüöóóëàõàä çàðöóóëàëò íü äàðààõ

áàéäàëòàé áàéëàà.

ÀØÁ-ààð çàðöóóëñàí /êã/

Õîîëíû îðöîîð çàðöóóëàõ /êã/

Çºð¿¿ Íá¿ /òºã/

Á¿ãä /òºã/

1 Ìàõ 997.7 744.7 253 2400 607200

2 Òºìñ 846.0 699.8 146.2 800 116960

3 Ëóóâàí 283.1 174 109.1 800 87280

4 ìàíæèí 280.3 174 106.3 800 85040

5 áàéöàà 223.7 524.7 -301 1000

6 ãîéìîí 94.5 90.4 4.1 1200 4920

7 Ãóðèë 322.2 216.3 105.9 680 72012

ÀØÁ-ààð çàðöóóëñàí /êã/

Õîîëíû îðöîîð çàðöóóëàõ /êã/

Çºð¿¿ Íá¿ /òºã/

Á¿ãä /òºã/

1 Ìàõ 566 333.2 232.8 2100 488880

2 Òºìñ 990 333.2 656.8 500 328400

3 Ëóóâàí 75.5 258.4 -182.9 600

4 Áóäàà 660 333.2 326.8 1240 405232

5 Ãóðèë 385 83.7 301.3 680 204884

Á¿ãä 1427396


8

8 Áóäàà 138 80.2 57.8 1750 101150

Á¿ãä 1074562 Ýíäýýñ õàðàõàä 7 íýðèéí á¿òýýãäýõ¿¿íèé çàðëàãûã 1,074.6 ìÿíãàí òºãðºãººð õóäëàà òàéëàãíàæ õ¿¿õäýä çàðöóóëñàí ìýòýýð òàéëàí ìýäýýíä õàðàãäóóëñàí áàéíà. Ìºí 1

òºðëèéí ìàòåðèàëûí çàðöóóëàëò íü îðö õýìæýýíýýñ äóòóó áàéãàà íü òîãòîîñîí îðö

õýìæýýã áàðèìòàëäàãã¿é íü õàðàãäàæ áàéíà.

Çàðöóóëñàí á¿òýýãäýõ¿¿íèéã íýã õ¿¿õäýä íîîãäîõ áàéäëààð ººð ñóðãóóëüòàé æèøèæ

õàðâàë 334 õ¿¿õýäòýé ñóðãóóëèéí íýã õ¿¿õäýä íîãäîõ ìàõíû õýìæýýíýýñ

“Ìàòåìàòèê” ñóðãóóëèéí íýã õ¿¿õäýä íîãäîõ ìàõíû õýìæýý 1.61 êã-ààð èë¿¿ áàéãàà íü àíõààðàë òàòàæ áàéãàà áºãººä äýýðõ õóäëàà òàéëàãíàëûã áàòàëæ áàéíà.

Íýã õ¿¿õäýä íîîãäîõ áàéäëààð àâ÷ ¿çâýë Õ¿¿õ/òîî ìàõ ãóðèë Òºìñ Ìàíæèí

4 ä¿ãýýð ñóðãóóëü 334 4.4 5 5.7 2.1

ìàòåìàòèê 165 6.01 1.9 5.1 1.7

Çºð¿¿ 1.61 “Áèëã¿¿í” ñóðãóóëü Àóäèòûí ÿâöàä äýýðõ õóâèéí ñóðãóóëüòàé ÿã àäèëõàí áàéäëààð

¯äèéí öàéíû õýðýãæèëòýíä õàíäñàí áàéñàí. Àóäèòàä õàìðàãäñàí áàðèìòíààñ

õàðàõàä ñàð á¿ð õóâààðüò ñàíõ¿¿æèëòàà á¿ðýí àâ÷, áàðàà ìàòåðèàë áîëãîäîã íü

õàðàãäàæ áàéãàà áºãººä 199 õ¿¿õäèéí õýðýãöýýíä äàðààëñàí 2 ñàðä 250 êã ãóðèë,

250 êã ìàõ àâñàí áàéõ æèøýýòýé. 2010 îíû ñàíõ¿¿ãèéí æèëèéí ¯äèéí öàéíû

ìàòåðèàëûí çàðöóóëàëòûã 334 õ¿¿õýäòýé 4 ä¿ãýýð ñóðãóóëèéí “¯äèéí öàé”-íû

ìàòåðèàëòàé æèøèæ õàðàõàä äàðààõ áàéäàëòàé áàéëàà.

Íèéò çàðöóóëàëò

ìàõ ãóðèë Òºìñ Ìàíæèí Áèëã¿¿í ñóðãóóëü 1615 êã 1635 êã 810 êã 535 êã 4 ä¿ãýýð ñóðãóóëü 1480.5 êã 1674.4 êã 1916.3 êã 715.2 êã

Çºð¿¿ 134.5 -39.4 -1106.3 -180.2 Íýã õ¿¿õäýä çàðöóóëñàí áàéäàë ìàõ ãóðèë Òºìñ Ìàíæèí Áèëã¿¿í ñóðãóóëü 8.1 8.2 4.1 2.7 4 ä¿ãýýð ñóðãóóëü 4.4 5.0 5.7 2.1 Çºð¿¿ 3.7 3.2 -1.6 0.6

Äýýðõ õ¿ñíýãòýýñ õàðàõàä Áèëã¿¿í ñóðãóóëü íü 334 õ¿¿õýäòýé ñóðãóóëèéí æèëèéí

õýðýãöýýíèé ìàõíààñ 134.5 êã ìàõ èë¿¿ õýðýãëýæ áàéãàà áºãººä íýã õ¿¿õäýä íîîãäîõ


9

áàéäëààð õàðàõàä 0.6 äàõèí îëîí õ¿¿õýäòýé ñóðãóóëèàñ ìàõ 3.7, ãóðèë 3.2, ìàíæèí

0.6 êã-ààð èë¿¿ õýðýãëýñýí áàéíà.

Ýíý áàéäàë íü ýöñèéí ýöýñò õ¿¿õäèéí ýðõ àøãèéã õîõèðîîñîí, õ¿¿õäýýð äàëèìäóóëàí òºñºâ õºðºíãèéã ¿ðýëãýí òîîöîîã¿é çàðöóóëñàí íºãººòýéã¿¿ð õóâèéí ãýäýã íýðýýð òºðèéí ìºíãºíèé ¿íý öýíèéã àëäàãäóóëñàí áàéíà ãýæ ä¿ãíýõýä õ¿ðãýæ áàéíà. /äýýðõè õóâèéí ñóðãóóëèóäàä õèéñýí ñóäàëãààíä àâàãäñàí íîòëîõ ìàòåðèàëóóä àæëûí

áàðèìòàíä áàéãàà/

¯äèéí öàéíû ìàòåðèàëûí ¿ëäýãäýë íü çîðèóëàëò áóñ õýòð¿¿ëýí çàðöóóëàõàä øóóä íºëººëñºí áàéíà.

1.5 Àóäèòààð íèéò 37,601.9 ìÿíãàí òºãðºãèéí òºëáºð çºð÷èë èëýðñýíèé 77.8% áóþó

29,255.5 ìÿíãàí òºãðºãºíä òºëáºðèéí àêò òàâèãäëàà. Èëýðñýí íèéò òºëáºð çºð÷èë íü

Çàñãèéí ãàçðûí 45 äóãààð òîãòîîëîîð áàòëàãäñàí ¯äèéí öàéíû çàðäëûí íîðìàòèâûã

áàðèìòëàëã¿é õýòð¿¿ëñýí ýñâýë õýìíýëò ãàðãàæ ìàòåðèàë èõ õýìæýýãýýð íººöºëñºí,

çîðèóëàëò áóñ çàðöóóëñàíòàé õîëáîîòîé áàéëàà.

¯äèéí öàéíû çàðöóóëàãäààã¿é ìºíãºí ¿ëäýãäýëèéã òóñãàé çîðèóëàëòûí

ñàíãèéí òóõàé õóóëèéí äàãóó áóöààí òºâëºð¿¿ëäýã áºãººä ¿¿íýýñ áîëæ òºñºâ çàõèðàã÷

íàð çàðöóóëàãäààã¿é ìºíãºí ¿ëäýãäýë ãàðãàõ ñîíèðõîëã¿é áîëæ ìàòåðèàë õýëáýðýýð

çàðöóóëààã¿é õºðºíãèéã àâ÷ ¿ëääýã àðãàòàé áîëñîí áàéíà.

2010 îíû ñàíõ¿¿ãèéí æèëèéí ýöýñò àóäèòàä õàìðàãäñàí 23 ñóðãóóëèàñ 15

ñóðãóóëü íü 72.5-8436.6 ìÿíãàí òºãðºã áóþó íèéò 22,693.7 ìÿíãàí òºãðºãèéí áàðàà ìàòåðèàë õýëáýðýýð íººöëºí àâ÷ ¿ëäñýí ба ¿¿íèéã äàðàà æèëèéí ñàíõ¿¿æèëòààñ

ñóóòãàí òîîöîëã¿é îðõèãäóóëñàíààð õºòºëáºðèéí õºðºíãèéã çîðèóëàëò áóñ õýòð¿¿ëýí

çàðöóóëàõ íºõöºë á¿ðä¿¿ëñýí áàéíà. /õàâñðàëò 3/

Çºâëºìæ:

Àéìãèéí ÁÑÃ-ûí äàðãà Ëõàìæàâò:

• “¯äèéí öàé “ õºòºëáºðèéí ìàòåðèàëûí òàéëàíã òóñàä íü ãàðãóóëæ, ñàíõ¿¿ãèéí

òàéëàíä òóñãóóëæ õýâøèõ, æèëèéí ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíãèéí õàâñðàëò òàéëàíãóóäûí

óÿëäàà õîëáîîã õàíãàõ

• Õÿíàëòûí çºâëºëèéí ¿éë àæèëëàãààã èäýâõèæ¿¿ëæ, õºòºëáºðèéí òºñºâ õºðºíãèéí

áîäèò çàðöóóëàëò òàëààñ õÿíàõ òîãòîëöîîã áèé áîëãîõ, õºòºëáºðèéí õºðºíãèéí

çîðèóëàëò áóñ çàðöóóëàëòààñ ñýðãèéëýõ àðãà õýìæýý àâàõ ÿëàíãóÿà õóâèéí

ñóðãóóëèóäûã èë¿¿ àíõààðàõ


10

Õºäºº ñóìàíä æèæèã äóíä ¿éëäâýðëýë õºãæººã¿é áàéãàà íü æóðìûí õýðýãæèëòýíä ñºðºãººð íºëººëæ áàéíà.

2.1 ¯äèéí öàéíû áýëòãýí íèéë¿¿ëýã÷èéã õýðõýí ñîíãîæ áàéãààã àæèãëàõàä õºäºº ñóìàíä

òàëõ íàðèéí áîîâíû æèæèã ¿éëäâýðëýë õýðýãöýýã õàíãàõ õýìæýýíä õºãæººã¿é,

õºãæ¿¿ëýõ òàë äýýð òóõàéí ñóìäûí óäèðäëàãà äîðâèòîé àðãà õýìæýý àâààã¿é íèéòëýã

äóòàãäàë áàéãàà íü æóðìûí õýðýãæèëòýíä ñºðºãººð íºëººëºõ õàíäëàãàòàé áàéíà.

Èõýíõ ñóìäûí ñóðãóóëèóä çàðäàë ãàðãàí àéìàã ðóó ÿâæ, “Ãîñò òðåéä” ÕÕÊ-

ààñ á¿òýýãäýõ¿¿íýý àâäàã, áàðàà ìàòåðèàëûí õóâüä òóõàéí ñóìàíä áàéãàà õ¿íñíèé

äýëã¿¿ðýýñ àâ÷ áàéíà. Ìºí “Ìàòåìàòèê” õóâèéí ñóðãóóëü ìàõ, òºìñ õ¿íñíèé

íîãîîãîî õ¿íñíèé çàõààñ àâäàã, áóñàä áàðàà á¿òýýãäýõ¿¿íýý çàõèðëûí õóâèéí

äýëã¿¿ðýýñ àâäàã. Ýíä õàìãèéí ãîë íü ÓÁ õîòûí “ªãººæ” êîìïàí, àéìãèéí “Ãîñò

òðåéä” ÕÕÊ-èóäûí ãóðèëàí á¿òýýãäõ¿¿í, àéìãèéí “Á¿ðýí” êîìïàíèé çàðèì áàðààã

óã äýëã¿¿ðýýð äàìæóóëàí ¿äèéí öàéíû õýðýãëýýíä àâ÷ áàéãàà íü æóðìûí 1.5-ä

çààñàí “ Õ¿íñíèé á¿òýýãäýõ¿¿íèéã ãýðýýò áîðëóóëàã÷ààð äàìæóóëàõ, õóâü õ¿íýýñ

õóäàëäàí àâàõûã õîðèãëîíî” ãýñýí çààëòòàé çºð÷èëäºæ áàéãàà áºãººä õ¿¿õä¿¿äýä

øèíý, ýð¿¿ë àõóéí øààðäëàãàä íèéöñýí, õàäãàëàëòûí ãîðìûã áàðèìòàëñàí

á¿òýýãäýõ¿¿í íèéë¿¿ëýãäýõ íü ó÷èð äóòàãäàëòàé áîëæ áàéíà. Òóõàéëáàë:

• ×óëóóò ñóìûí àõëàõ ñóðãóóëüä ¿äèéí öàéíä Àéìãèéí òºâèéí “Ãîñò òðåéä” ÕÕÊ-íû

¿éëäâýðëýñýí á¿òýýãäýõ¿¿í ºã÷ áàéõòàé òààðñàí áºãººä óã á¿òýýãäýõ¿¿í íü

çîðèóëàëòûí óóò, ñàâëàãààã¿é, á¿òýýãäýõ¿¿íèé îðö íîðì øîøãî áàéõã¿é, õýçýý

¿éëäâýðëýãäñýí íü òîäîðõîéã¿é, ÷àíàðûí øààðäëàãà õàíãàõã¿é õàòñàí áàéëàà.

Çîðèëò 2 Ýð¿¿ë àõóéí øààðäëàãà õàíãàõóéö á¿òýýãäýõ¿¿í íèéë¿¿ëýãäýæ áóé ýñýõ


11

• Áàòöýíãýë ñóìûí àõëàõ ñóðãóóëü íü õ¿íñíèé íîãîîã ñòàíäàðò ýð¿¿ë àõóéí øààðäëàãà

õàíãàõã¿é ãàçàð õàäãàëñíààñ áàéöàà, ìàíæèí, ëóóâàí çýðýã íîãîî ìóóäàæ ÷àíàðàà

àëäñàí áàéõàä äîòóóð áàéðíû áîëîí ¿äèéí öàéíû õîîë õ¿íñýíä õýðýãëýæ áàéñàí

íîöòîé çºð÷èë àóäèòûí ÿâöàä èëýðñíèéã òóõàéí ¿åä íü òàñëàí çîãñîîõ àðãà õýìæýý

àâñàí.


12

Õàðèí Àéìãèéí òºâèéí ñóðãóóëèóä íü îðîí íóòàãòàà ¿éëäâýðëýë ÿâóóëäàã áýëòãýí

íèéë¿¿ëýã÷äээс òàëõ íàðèéí áîîâ, òºìñ õ¿íñíèé íîãîîãîî àâäàã áайна. Òóõàéëáàë:

• Õ¿ì¿¿í 1 ä¿ãýýð ñóðãóóëü íü òºìñ õ¿íñíèé íîãîî òàðèàëäàã “Îä êîð” õîðøîî, òàëõ

íàðèéí áîîâíû “Óëàì áàÿæèõóé”ÕÕÊ çýðýãòýé ãýðýý áàéãóóëàí àæèëëàæ áàéíà.

Æóðìûí 1.5-ä çààñíû äàãóó “ ñóðãóóëèéí òóñëàõ àæ àõóéã ò¿øèãëýí ¿äèéí öàéíä

õýðýãëýãäýõ õ¿íñíèé á¿òýýãäýõ¿¿íèéã áýëòãýíý” ãýñýí çààëò îãò õýðýãæèõã¿é áàéíà.

Õàðèí “Ãóðâàí òàìèð” õóâèéí ñóðãóóëü òºìñ õ¿íñíèé íîãîîãîî ººðèéí òóñëàõ àæ

àõóéä ò¿øèãëýí áýëòãýæ áàéãàà íü журамтай нийцэж áàéíà.

¯äèéí öàéíû áýëòãýí íèéë¿¿ëýã÷, ã¿éöýòãýã÷èéã ñîíãîñîí áàéäàëä ñóäàëãàà õèéæ

¿çýõýä òóõàéí ñóðãóóëèéí çàðèì àëáàí òóøààëòàí õóâèéí àøèã ñîíèðõîëäîî

íèéö¿¿ëñýí áàéäàë àæèãëàãäñàí. Òóõàéëáàë:

• Èõ òàìèð ñóìûí ñóðãóóëü çàõèðëûíõàà “Áîíä ñåðâèñ” ÕÕÊ-ààñ,

• Èðýýä¿é ñóðãóóëèéí 2010 îíû áàðàà á¿òýýãäýõ¿¿í òàòàí àâñàí áàéãóóëëàãóóäàä

ñóäàëãàà õèéõýä íèéò òàòàí àâàëòûí 30.7% áóþó õàìãèéí èõ íü “Òýðã¿¿í ñ¿ëä”

ÕÕÊ áóþó íÿãòëàí áîäîã÷èéí êîìïàíèас,

• Ìàòåìàòèê ñóðãóóëü çàõèðëûí õóâèéí äýëã¿¿ðýýñ, • Õàíãàé ñóìûí ñóðãóóëèéí 2010 îíû áàðàà á¿òýýãäýõ¿¿í òàòàí àâñàí

áàéãóóëëàãóóäàä ñóäàëãàà õèéõýä íèéò òàòàí àâàëòûí 21.5% íü “×àìèíöýöýã” ÕÕÊ-

ààñ áóþó çàõèðëûí õ¿¿õäèéí êîìïàíèàñ,

• Öýíõýð ñóìûí ñóðãóóëü 2010 îíû áàðàà á¿òýýãäýõ¿¿í òàòàí àâàëòûí 49.6% áóþó

õàìãèéí èõ íü “Öýíõýð õàíãàéí õèøèã” ÕÕÊ áóþó íÿãòëàí áîäîã÷èéí õ¿¿õäèéí

êîìïàíèàñ,

• Õîòîíò ñóìûí ñóðãóóëü 2010 îíû áàðàà á¿òýýãäýõ¿¿íèé 30%-èéã íÿãòëàí áîäîã÷èéí

êîìïàíèàñ тус тус àâñàí áàéëàà.

� Äýýð äóðäñàí ¿éëäë¿¿ä íü Íÿãòëàí áîäîõ á¿ðòãýëèéí òóõàé õóóëèéí 20.1.2

“ ªºðèéí àæèë ¿¿ðãèéí äàãóó øóóä õÿíàëò òàâüäàã àëáàí òóøààëûí àæëûã õàâñðàí ã¿éöýòãýõèéã õîðèãëîíî”, Òºðèéí àëáàíû òóõàé õóóëèéí

15.1.11 “ Àëáàí òóøààë ýðõýëäýã òºðèéí áàéãóóëëàãàä, ýñâýë øóóä óäèðäëàãà, õÿíàëòàíä àæèëëàäàã áàéãóóëëàãàä ãóðàâ äàõü ýòãýýäèéí òºëººëºã÷ áóþó èòãýìæëýãäñýí ýòãýýä áàéõûã õîðèãëîíî.”ãýñýí çààëòóóäûã òóñ òóñ çºð÷ñºí áàéíà.

Æóðìûã çºð÷èæ ñîíãîí øàëãàðóóëàëò ÿâóóëæýý.

2.2 Ýðäýíýáóëãàí ñóìûí засаг даргын 2011 îíû 3 ñàðûí 2-íû à/182 òîîò çàõèðàìæààð

“¯äèéí öàé” õºòºëáºðèéí õîîë õ¿íñíèé ò¿¿õèé ýä, á¿òýýãäýõ¿¿í íèéë¿¿ëýõ ýðõèéã 1-

2 àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãàä äàâóó ýðõ îëãîí, áàòëàìæ ºãñºí áºãººä ýäãýýð

áàéãóóëëàãàòàé ãýðýý áàéãóóëàõûã ¿¿ðýã áîëãîñîí áàéíà. Ýíý íü ¯äèéí öàé

õºòºëáºðèéã õýðýãæ¿¿ëýõýä ìºðäºх æóðìûí 1.2 “çîðèóëàëòûí ãàë òîãîîã¿é


13

òîõèîëäîëä ñóðãóóëèéí çàõèðãàà õîîë õ¿íñíèé ÷èãëýëýýð ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëäàã

àæ àõóéí íýãæòýé ãýðýý áàéãóóëàõ”, 1.3 “ñóðãóóëèéí çàõèðàë àæ àõóé íýãæòýé

áàéãóóëàõ ãýðýýã 2-3 ñàðûí õóãàöààòàé áàéãóóëæ, ãýðýýíèé õýðýãæèëòèéã

ä¿ãíýñíèé ¿íäñýí äýýð ñóíãàõ ýñýõýý õÿíàëòûí çºâëºëòýé õàìòðàí øèéäâýðëýíý”

ãýñýí çààëòûã çºð÷ñºí ìºí Òºñâèéí áàéãóóëëàãûí óäèðäëàãà ñàíõ¿¿æèëòèéí õóóëèàð

çààñàí òºñâèéí øóóä çàõèðàã÷èéí ýðõýíä õàëäñàí ¿éëäýë áîëñîí áàéíà. Íºãººòýéã¿¿ð

ýíý íü îðîí íóòãèéí õýìæýýíä æèæèã äóíä ¿éëäâýðèéã äýìæèæ, õºãæ¿¿ëýõ òºðèéí

áîäëîãîòîé óÿëäàõã¿é áàéíà.

Õàðèí ¿үний îðîíä Àéìãèéí òºâä õ¿íñíèé ÷èãëýëýýð ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëæ áàéãàà

12 æèæèã äóíä ¿éëäâýðèéí ¿éë àæèëëàãààнд òàâèãäàõ øààðäëàãûг өндөр болгож, үйл

ажиллагааг äýìæèí, çîõèîí байгуулалтàíä оруулж чадвал, ýð¿¿ë àõóéí øààðäëàãàä

íèéöñýí øèíý á¿òýýãäýõ¿¿í íèéë¿¿ëýãäýæ, íºãºº òàëäàà àæèëã¿éäýë òîäîðõîé

õýìæýýгээр буурч, орон нутгийн төсвийн орлого нэмэгдэхийн зэрэгцээ, аймгийн

дотоодын нийт бүтээгдэхүүнд өсөлт гарч хүнсний бүтээгдэхүүний баталгаат байдал

хангагдах сайн талтай гэж үзэж байна.

Æóðìààð ¿äèéí öàéíä îëãîõûã õîðèãëîñîí á¿òýýãäýõ¿¿íèéã çàðèì ñóðãóóëü ñóðàã÷äàä

îëãîæýý. Òóõàéëáàë:

• “Ãóðâàí òàìèð”, Èðýýä¿é, Õàíãàé ñóìûí ñóðãóóëèóäûí ¯äèéí öàéíä îëãîñîí íèéò

á¿òýýãäýõ¿¿íèé 39.6-90% íü õîðèãëîñîí á¿òýýãäýõ¿¿í áîëîõ ºíäºãòýé ïå÷åíü,

æèãíýìýã, âàôëè, ÷îêîéïàé, êåêñ, ðóëåò, ýêëåð, ñîëî, ïå÷åíü çýðãèéã ºãñºí áàéíà.


14

Àóäèòûí ÿâöàä õèéñýí ñóäàëãààãààð àóäèòàä õàìðàãäñàí óëñûí 23, õóâèéí 4

ñóðãóóëèéí 1-ýýñ áóñàä íü ¿äèéí öàéã ñóðãóóëèéí ãàë òîãîîíä áýëòãýäýã. Èõ òàìèð,

×óëóóò ñóìä, мөн àéìãèéí 2 äóãààð ñóðãóóëü, 4 ä¿ãýýð ñóðãóóëèóä íü ãàë òîãîîíû

òîíîã òºõººðºìæººð á¿ðýí òîíîãëîãäñîí áàéíà. Õàðèí ×óëóóò ñóì, 4 ä¿ãýýð

ñóðãóóëèéí õ¿¿õä¿¿ä ãýðýýñýý àÿãà òàâãàà àâ÷èðäàã áàéíà.

Òóõàéí õîîëîíä çàðöóóëàãäàõ ìàòåðèàëûí îðö íîðìûí æèøèã òîãòîîæ ìºðä¿¿ëýõ øààðäëàãàòàé áàéíà.

2.2 Æóðìûí äàãóó àóäèòàä õàìðàãäñàí ñóðãóóëèóä á¿ãä áàãà ¿ä áîëîí ¿äèéí äàðààõ

öàéãààð àâàõ õ¿íñíèé á¿òýýãäýõ¿¿íèé ¿íäñýí øèìò áîäèñ áà èë÷ëýãèéí õýìæýýã

áàðèìòàëñàí ¿äèéí öàéíû öýñèéã áîëîâñðóóëàí ìºðäºæ áàéíà. Èõýíõ ñóðãóóëèóä

õè÷ýýëèéí 5 ºäðèéí 3-ò íü õîîë, 2-ò íü á¿òýýãäýõ¿¿í ºãºõ ìºí áàéãàëèéí ãàðàëòàé

æèìñ æèìñãýíý, âèòàìèíû ø¿¿ñèéã ºãºõººð õèéñýí áàéíà.

Ãýâ÷ Àéìãèéí òºâèéí ñóðãóóëèóäûí ¿äèéí öàé îëãîñîí áàðèìòíààñ õàðàõàä öýñýýð

áàòàëñàí õýìæýýã åðºíõèéä íü áàðèìòëàí îëãîæ áàéãàà ÷ èë÷ëýãèéí õýìæýý íü

Çàñãèéí ãàçðûí òîãòîîëîîð áàòàëñàí õýìæýýíýýñ õàðüöàíãóé çºð¿¿òýé áàéõ

òîõèîëäëóóä íèëýýä áàéëàà. Òóõàéëáàë:


15

• 1 ä¿ãýýð ñóðãóóëü íîãîîòîé øºëíèé èë÷ëýãèéã öýñýýð 500.45 êêàë áàéõààð áàòàëñàí

áîë îëãîëòûã õàðàõàä 631.3 êêàë áàéõ,

• 4 ä¿ãýýð ñóðãóóëü 419.14 êêàë áàéõààð öýñ áàòàëñàí áîëîâ÷ îëãîëòûã õàðàõàä 443.99

êêàë áàéõ æèøýýòýé áàéíà. Ãýòýë õóâèéí ñóðãóóëèóä õàðèëöàí àäèëã¿é “Áèëã¿¿í” ñóðãóóëü íîãîîòîé øºëèéã 433.35 êêàë áàéõààð öýñ çîõèîñîí áîëîâ÷ õýðõýí îëãîñîí

íü áàðèìòààð íîòëîãäîîã¿é, “Ãóðâàí òàìèð” õóâèéí ñóðãóóëü õîîëíû öýñ ãýæ

áàòàëñàí áîëîâ÷ øèì òýæýýëèéí áîäèñ, èë÷ëýãèéí õýìæýýã òîîöîîã¿é çýðýã íü

õºòºëáºðèéã õýðýãæ¿¿ëýõ æóðìûã ìºðäºõã¿é áàéãààã õàðóóëæ áàéíà.

Ñóìäûí ñóðãóóëèóä òóõàéí õîîëíû îðö õýìæýýã åðºíõèé äóíäàæ õýìæýýíýýñ

õýòð¿¿ëæ îëãîñîíîîñ íýã õ¿¿õäèéí íîðìàòèâò ºðòãèéã áàðèìòàëæ ÷àäàõã¿éä õ¿ðñýí

áàéäàë àæèãëàãäñàí. Òóõàéëáàë:

• Áóëãàí ñóìûí ñóðãóóëüä íîãîîòîé øºëíèé ºðòºã 620 òºãðºã èë÷ëýã íü 578.82 êêàë,

îðöîîð íýã õ¿¿õäýä 120 ãð ìàõ, 120 ãð òºìñ,

• Èõ òàìèð ñóìàíä 458.8 òºãðºã èë÷ëýã íü 458.86 êêàë, îðöîîð íýã õ¿¿õäýä 70 ãð

ìàõ, 90 ãð òºìñ òóñ òóñ ºãñºí íü ºðòºã áîëîîä èë÷ëýãèéí õýìæýýíä øóóä íºëººëñºí

áàéíà. /Õàâñðàëò 4/

¯¿íýýñ ãàäíà íýã òºðëèéí õîîëîíä ººð ººð îðö íîðì áàðèìòàëæ áàéãàà áàéäàë çàðèì

ñóðãóóëüä àæèãëàãäëàà. Òóõàéëáàë:

• “Ñóðãóóëèéí ¿äèéí õîîë” òºñºë õýðýãæèæ áàéãàà Àéìãèéí òºâèéí 2 äóãààð

ñóðãóóëüä èæèë òºðëèéí õîîëîíä ìàõíû îðö 14.8-22.5 ãð, áóäàà 2-18 ãð-

ààð çºð¿¿òýé ãýõ ìýò÷èëýí çàðöóóëñàí áàéãààã ¿íèéí ä¿íãýýð òîîöîæ

¿çýõýä íèéò 800.0 ãàðóé ìÿíãàí òºãðºãèéí çºð¿¿ ãàð÷ áàéãàà íü òîãòñîí

õýìæýý, íîðì, íîðìàòèâ áàðèìòëàõã¿é áàéãààã õàðóóëæ áàéíà.

Õîîë ç¿é÷èéí òàéëáàðààð áîë èë÷ëýãèéã íîðìàòèâò õýìæýýíä áàéëãàõûí òóëä îðö

ººð÷ëºãääºã ìºí ìàõ, õ¿íñíèé íîãîîíä õîðîãäîë òîîöîæ ºãººã¿é íü èéì áàéäàëä

õ¿ðãýñýí ãýñýí òàéëáàð ºãñºí áºãººä ¿¿íèéã íÿãòëàæ ¿çýõýä èæèë òºðëèéí õîîëíû

èë÷ëýãèéí õýìæýýíä îíöûí ÿëãàà õàðàãäààã¿é.

� Àóäèòûí ÿâöàä ºãñºí çºâëºìæèéí äàãóó òóõàéí ñóðãóóëü áóñàä ñóðãóóëèàñ

óã õºòºëáºðèéã õýðýãæ¿¿ëýõ îíöëîã ÿëãàà áàéãàà òóë áàòëàãäñàí ýðõ ç¿éí

àêòûí äàãóó õîîëíû ìàòåðèàëä õîðîãäëûí õóâü õýìæýýã òîãòîîëãîñîí

åðºíõèé ìåнåæåðèéí øèéäâýðèéã ãàðãóóëëàà.

¯¿íýýñ ãàäíà Үдийн цайнû öýñ áîëîâñðóóëàõàä ìºðäºæ áàéãàà ýðõ ç¿éí àêò îëîí ÿíç

áàéíà. Òóõàéëáàë:

• Óëñûí òºëºâëºãººíèé êîìèññûí 1982 îíû 71 ä¿ãýýð òîãòîîë,

• ÝÌÑ, ØÓÁÑ-ûí õàìòàðñàí 1992 îíû À/142/451 òîîò òóøààë,


16

• àçèéí îðíû áàðèìòàëäàã îðö, íîðìûí ñòàíäàðò,

• ÁÑØÓÑ, ÝÌÑ-ûí 2006 îíû 379/341 ä¿ãýýð òóøààë çýðýã áàéíà.

Òàíàé ñóðãóóëü ¿äèéí öàéíä ñóðàã÷äàä ÷àíàðûí øààðäëàãà õàíãàñàí á¿òýýãäýõ¿¿í ºã÷ ÷àäàæ áàéíà ãýäýãòýé ñàíàë íèéëýõ ¿¿? ãýñýí àñóóëãàíä 200 áàãø õàðèóëñàíû

69.3% íü “á¿ðýí íèéëíý”, 30.7% íü “çàðèì òàëààð ñàíàë íèéëíý” ãýæ õàðèóëñàí

áºãººä “îãò ñàíàë íèéëýõã¿é” ãýñýí õàðèëóòûã õýí ÷ ºãººã¿é áàéíà.

¯äèéí öàéíû îð÷èí íºõöºë ÿìàð âý? ãýñýí àñóóëãàä îðîëöîã÷äûí 24.4% íü ñàéí,

47.7% íü äóíä, 27.9% íü òààðóó ãýæ õàðèóëñàí áàéíà.

� 2007 îíä 6 íàñòàé õ¿¿õäèéí îð÷èí á¿ðä¿¿ëýõýýð òºðººñ òîäîðõîé õýìæýýíèé õºðºíãº çàðöóóëñàíààð ¯äèéí öàé õºòºëáºðèéã õýðýãæ¿¿ëýõýä øààðäàãäàõ òîäîðõîé íºõöºë á¿ðäñýí áàéõ ¸ñòîé áîëîâ÷ ýíý íü òîäîðõîé ¿ð ä¿íä õ¿ðýýã¿éã äýýðõ àñóóëãûí ä¿í õàðóóëæ áàéíà.

Õóâèéí ñóðãóóëèóä íü öýâýð áîõèð óñíû ñèñòåìä õîëáîãäîîã¿éãýýñ ãàð óãààõ íºõöºëèéã

øààðäëàãûí õýìæýýíä íü á¿ðä¿¿ëæ ÷àäààã¿é áàéíà. Ìºí çàðèì õóâèéí ñóðãóóëèóä

Òóõàéëáàë:

• “Ãóðâàí òàìèð” äóíä ñóðãóóëü 2010 îíû 9 ñàðûí 10-íû ºäºð Àéìãèéí ÁÑÃ-ò

èð¿¿ëñýí àëáàí áè÷èãò 2010 îíû 9 ñàðûí 20-íû äîòîð ñóðãóóëèéã öýâýð áîõèðûí

ñèñòåìòýé õîëáîæ, ñóðàã÷äûí ãàð óãààëòóóð, æîðëîíòîé áîëãîõ àñóóäëûã

øèéäâýðëýíý ãýñýí áîëîâ÷ Àóäèòûí ÿâöàä ãàíö íýã ãýðèéí íºõöëèéí ãàð óãààëòóóðûã

ýñ òîîöâîë ãàð óãààõ íºõöºëèéã îãò á¿ðä¿¿ëýýã¿é áàéëàà.

Çºâëºìæ:

ÁÑØÓ-íû ñàéä Îòãîíáàÿðò:

• Õ¿¿õäèéí õîîëíû îðö õýìæýýíä öýâýð æèíã áàðèìòàëæ, òîäîðõîé õóâü õýìæýýíèé

õîðîãäëûã øèéäâýðëýõ øààðäëàãàòàé áàéíà.

• Ìºí ìýðãýæëèéí áàéãóóëëàãóóäòàé õàìòðàí Õ¿¿õäèéí õîîëíû îðö õýìæýý, èë÷ëýã, çàðäëûí õýìæýýã õîîðîíä íü óÿëäóóëñàí íîðì, íîðìàòèâûí æèøèã òîãòîîæ ºãºõ íü

ç¿éòýé áàéíà.

ÁÑÃ-ûí äàðãà Ñ.Ëõàìæàâò

• Õ¿¿õäèéí õîîëëîõ ýð¿¿ë àõóéí îð÷èí íºõöºëèéã á¿ðä¿¿ëýõýä íýí ò¿ð¿¿í àÿãà òàâàã

ìýò õîîëíû õýðýãëýë¿¿äèéã ñóðãóóëèàñ õàíãàõ, ò¿¿íèé óãààëãà, àðèóí öýâðèéí

àñóóäàë, òºñºâ õºðºíãèéã ñóäàëæ, õîëáîãäîõ ãàçàðò àñóóäàë áîëîâñðóóëæ îðóóëàõ


17

Àéìãèéí Çàñàã äàðãàä:

• “¯äèéí öàé” õºòºëáºðèéí æóðàì çºð÷ñºí ¿éë àæèëëàãààã äýìæñýí Ýðäýíýáóëãàí

ñóìûí çàñàã äàðãûí 2011 îíû à/182 òîîò çàõèðàìæèéã õ¿÷èíã¿é áîëãîõ

• Òóõàéí ñóì îðîí íóòàãò òàëõ íàðèéí áîîâíû ÷èãëýëýýð çýýë àâñàí õ¿íñíèé æèæèã

öåõ¿¿äèéí ¿éë àæèëëàãààã “¯äèéí öàé” õºòºëáºð, ñóðãóóëèéí äîòóóð áàéðíû

õ¿¿õäèéí õîîë áîëîí àðä èðãýäèéí õ¿íñíèé õàíãàìæòàé õîëáîæ, ÆÄ¯-èéã äýìæèõ

òºðèéí áîäëîãûã õýðýãæ¿¿ëýõ

“¯äèéí öàé” õºòºëáºðèéí õýðýãæèëò íü îðëîãî áàãàòàé ºðõèéí òºñºâò ìýäýãäýõ¿éö äýì áîëæ áàéíà

3.1 ¯äèéí öàé õºòºëáºð õýðýãæñýíýýð ÿìàð àõèö ãàð÷ áàéíà ? ãýñýí àñóóëãàä ñóì îðîí íóòãèéí 200 áàãø îðîëöñîíû 17 % íü “ñóðãóóëü çàâñàðäàëò áóóðñàí”, 27 %

íü “õè÷ýýëèéí èðö ñàéæèðñàí”, 28.5 % íü “îðëîãî áàãàòàé ºðõèéí òºñºâò

ìýäýãäýõ¿éö äýì áîëæ áàéãàà”, 23.0% íü “ñóðàã÷äûí èäýâõè, ñóðëàãûí ÷àíàð

íýìýãäñýí” ãýæ õàðèóëñàí áîë 4.5% “òîäîðõîé ººð÷ëºëò ãàðààã¿é” ãýæ õàðèóëñàí

áàéíà.

Ýíäýýñ õàðàõàä ñóðàã÷äàä ¿äèéí öàé ºãñºíººð õºäººãèéí àìüäðàë ÿäóó, àéëä

ñóóäàã, îðëîãî áàãàòàé ºðõèéí òºñºâò ìýäýãäýõ¿éö äýì áîëæ áàéãàà íü èë¿¿òýé

õàðàãäàæ áàéãàà áºãººä äàðàà íü õè÷ýýëèéí èðö, ñóðëàãûí ÷àíàð èäýâõèä

ìýäýãäýõ¿éö íºëººëæ áàéãàà íü òîäîðõîé áàéíà.

Ýíý íü äàðààõ ñòàòèñòèê ìýäýýíèé ¿ç¿¿ëýëòòýé òîõèð÷ áàéíà.

¯äèéí öàé õºòºëáºð õýðýãæèõýýñ ºìíºõ áóþó õýðýãæñýíýýñ õîéøõè ¿åèéí 4 æèëèéí

áàéäëààð ñóðëàãûí ÷àíàðûí ¿ç¿¿ëýëòýä ñóäàëãàà õèéæ ¿çýõýä õýðýãæèæ ýõýëñýíýýñ

õîéøõè õóãàöààíä ñóðàã÷äûí ñóðëàãûí ÷àíàð æèëä äóíäàæààð 2.26-8.9%-èàð ºññºí áºãººä 4 æèëèéí äóíäàæààð ºñºëò íü 5.2% áàéãàà íü õºòºëáºð õýðýãæèõýýñ ºìíºõ 4

æèëèéí äóíäàæ ºñºëòººñ 2.6 äàõèí áóþó 3.16%-èàð èë¿¿ áàéíà.

Á¿ëýã 3 “¯äèéí öàé” õºòºëáºðèéí õýðýãæ¿¿ëñýíýýð ñóðàã÷äûí ñóðëàãà, èðöýä ¿ð ä¿í ãàð÷ áàéãàà ýñýõ

Õàðèí ñóðãóóëü çàâñàðä

õýðýãæñýíýýñ õîéøõè õóãàöààíû ñóðãóóëü çàâñàðäàëòûí äóíäàæ õýìæýý

æèë¿¿äèéí äóíäàæòàé õàðüöóóë

0

20

40

60

80

2000-2001

2001-2002

1-р анги 50.1 45.2

2-р анги 46.5 43.1

3-р анги 43.2 42.2

4-р анги 36.2 35

5-р анги 14.7 17.1

169

87

86

0

20

40

60

80

100

120

140

160

180

Сургууль


Õàðèí ñóðãóóëü çàâñàðäñàí õ¿¿õäèéí òîîã 5 æèëèéí øàòëàëààð àâ÷ ¿çâýë

ñýíýýñ õîéøõè õóãàöààíû ñóðãóóëü çàâñàðäàëòûí äóíäàæ õýìæýý

íäàæòàé õàðüöóóëàõàä 3.1 äàõèí áóóðñàí áàéíà.

2002-2003

2003-2004

2004-2005

2005-2006

2006-2007

2007-2008

50.1 51.8 53.7 58.1 57.1 61.4

45 47 53.5 49.5 50.3 54.3

41.2 44.1 49.1 46.6 47.3 50

44 43.3 42.9 45.5 46.6 52.6

26.8 30 31.6 42.4 44.5 45.2

Сурлагын чанар /хувиар/

86

89

79

54

3933

20

19

Сургууль завсардалт /тоогоор/


18

øàòëàëààð àâ÷ ¿çâýë õºòºëáºð

ñýíýýñ õîéøõè õóãàöààíû ñóðãóóëü çàâñàðäàëòûí äóíäàæ õýìæýý ºìíºõ

- 2008-2009

2009-2010

57.7

60.4 59.2

56.4 56.3

50.6 53

50.2 47.2

19

1-5 дугаар анги


19

Õºòºëáºðèéã õýðýãæ¿¿ëñýíýýð ñóðàã÷äûí ýð¿¿ë ìýíäýä ýåðýã ººð÷ëºëò ãàðñàí

ýñýõèéã òîîöîõ áîëîìæã¿é ÷ òºâèéí 2 äóãààð ñóðãóóëüä õýðýãæèæ áóé “Ñóðãóóëèéí

¿äèéí õîîë” òºñëèéí ¿éë àæèëëàãààíû ¿ð ä¿íä ñóäàëãàà õèéæ ¿çýõýä õºòºëáºð

õýðýãæèæ áàéãàà ¿åèéí ºñºëò íü õýðýãæèõýýñ ºìíºõ ¿åèéí õ¿¿õäèéí ºñºëòººñ

äóíäàæààð 1.87 ñì-ýýð, æèí íü 1.796 êã-ààð èë¿¿ áàéãàà íü àæèãëàãäàæ áàéëàà.

Ã¯ÉÖÝÒÃÝËÈÉÍ ÀÓÄÈÒÛÍ ÁÀÃ


20

Хавсралтууд


21


22


23


24


25

Төлбөр зөрчлийн нэгтгэл


26


27


28

Холбогдох байгууллагын санал


29

Аймгийн БСГ-ын 2011 оны 5 сарын 25-ны өдрийн 164 тоот албан бичгээр ирүүлсэн

саналыг судалж үзээд тухайн асуудлууд тайлангийн төслийн танилцуулах үед яригдаж,

Аудитын тайланд дэлгэрэнгүй тусгагдсан.Төлбөрийн актны хувьд өөрчлөх боломжгүй, харин

холбогдох албан тушаалтнуудад хариуцлагын арга хэмжээ авахуулах тухай албан бичиг

төлөвлөгдөж байна.

Холбогдох байгууллагын ирүүлсэн саналд өгөх тайлбар


30

Ерөнхий Аудиторын тушаал


31


32


33

Судалгаанууд


34

uts tailan

Documents