usan ayalaliin nuuts

Усан замын аялал жуулчлалын нөөц

Бэлтгэсэн: Б.МөнгөнтуулБизнес Менежментийн тэнхим

Улаанбаатар Их Сургууль

Лекц №

Дэд сэдвүүд

• Усан замын аялал, түүний үүсэл хөгжил

• Усан замын аялалын төрлүүд

• Усан замын аялалын нөөц• Усан замын аялалын

нөөцийн үнэлгээ

Усан замын аялалын үүсэл хөгжил

• Хоол идэш тэжээл хайх • Зэрлэг ан амьтнаас дайжиж

зугтаах• Өөр овог аймаг руу дайрч

довтлохГол гатлах


• МЭӨ 6000 он модон дээр суугаад гараараа сэлүүрдэж явдаг анхны завь хэрэглэж байв.

• Эртний Грек, Египет бичээсэн чимэглэл бүхий гараараа сэлүүрддэг олон төрлийн ачааны онгоц болон завь ашиглаж эхлэв.

• Анхны далайн худалдаачин болох Финикчүүд том хурдан хөлөг онгоц бүтээв.

• Викинг ,Селт, Грек, Ромчууд ч байлдааны том том хөлөг онгоц хийдэг байсан.

• VII-IX зууны үед “Далайн хаан” гэгдэж байсан Нормандчууд нь зотон даавуу ашиглан анх дарвуулт онгоц ашиглан далайн нээлтэнд их үүрэг гүйцэтгэсэн.


• IX-зууны үед Арабчууд торгоны замыг эзэмшиж, далайн тээвэрээр олон улсын хоорондын худалдаанд чухал хувь нэмэр оруулсан.

• Газар зүйн их нээлтийн үеүүдэд усан замыг цэрэг дайны зориулалтаар ашиглаж байсан.

• 1818 онд Black Ball Line -компани New-York, Liverpool-ын хооронд анхны багц үйлчилгээ зохион байгуулжээ. Энэ нь жижиг далбаат завиар тогтмол хуваарийн дагуу зорчигчид болон захиа шуудан, ачаа зэргийг далайгаар тээвэрлэж эхэлжээ.


• XIX-зууны эхээр Америк руу цагаачлах гэсэн хүсэлтэй олон хүмүүсийн хүсэл уурын хөлөг онгоц бүтээх сэдэл болж 1807-онд Robert Fulton -ны бүтээсэн анхны Clermont уурын хөлөг онгоц нь New-York, Albany хооронд 240 км зайг 32 цагийн дотор туулжээ.

• 1843 онд Английн санваартан Томас Кук анх удаа Темза мөрнөөр аялах завины аялалыг зохион байгуулж байжээ.

• Америк тивд “American express” компани алдарт “Missisipi” дугуйт усан онгоцоор Миссисипи мөрнөөр аялах аялалыг зохион байгуулж байсан


1900-1930 он нь усан онгоц үйлдвэрлэгчдийн хувьд

оргилд хүрсэн үеүүд байсан.Энэ үед хамгийн

тансагт тооцогдож байсан хөлөг онгоцууд далайн аялалд

гарч ирсэн.

Усан замын аялал,түүний төрөл, ангилал• Àÿëàë æóóëчëàëûí íýã òºðºë áîëîõ

óñàí àÿëàë íü äýëõèé íèéòýýð õóðäàöòàé õºãæèæ áàéãààã äàãàí ò¿¿íèé òàëààð òîäîðõîé îéëãîëòóóä áèé áîëæ äîòðîî õýä õýäýí àíãèëàë, çýðýãëýëä õóâààãääàã áîëñîí áàéíà. Åðºíõèéäºº óñàí àÿëàë íü òóñãàé ñîíèðõëûí àÿëàëä õàìààðàãäàõ áºãººä àÿëàëûí áîëîí çàâèíû øèíæ ÷àíàðààñ øàëòãààëààä îëîí òºðºëòýé áàéäàã.

Êàíîå, êàÿàê çàâèàð àÿëàõ (Canoeing, êayaking)• Îëèìïèéí òºðºëä áàãòñàí, äýëõèéí

îëîí îðîíä äýëãýðñýí. Óóëûí øèð¿¿í óðñãàëò, íàðèéõàí, õî¸ð òàëààðàà õàäàí õàâöàëòàé áîëîí åðäèéí ãîë ìºðäºä ч àÿëàæ áîëíî. Ýíý çàâü íü òîãòâîð ìóóòàé óчèð ìýðãýæëèéí àÿëàãч íàð àÿëàõàä èë¿¿ òîõèðîìæòîé.

Canoeing

Kayaking

Óñíû àìüñãàëóóðòàé óñàíä àÿëàõ (Scubadiving,

Snorkeling)

• Òýíãèñ äàëàéí óðãàìàë àìüòäûí ãàéõàìøãèéã ººðèéí í¿äýýð ¿çýõ

õàðæ ñýòãýëèéí òààøààë àâàõûã ýðìýëçýãчèä áîëîí äàëàé òýíãèñèéí ñóâä ò¿¿õ, ôîòî, êèíî çóðàã àâàõ, ýðäýì øèíæèëãýýíèé õîëáîãäîëòîé

ñóäàëãàà øèíæèëãýý õèéõ çîðèëãîîð õèéãääýã .

Scubadiving

Óñíû ñêåéò (Water boarding)

• Ýíý òºðëèéí àÿëàë íü ãîëчëîí äàëàéí ýðãèéí àìðàëò (Beach) çóãààëãûí ãàçàð èõэâчëýí çàëóóчóóä чºëººò öàãàà ºíãºðººõ çîðèëãîîð óñíû äàâàëãààã àøèãëàí ÿâàãääàã õýäèé áîëîâч çàðèì íýã ìýðãýæëèéí áîëîí àäàë ÿâäàë ýðýëõèéëýãчäèéí õóâüä äàëàéí õ¿чòýé øóóðãà íü òýäíèéã òàòàõ íýã ¿íäñýí ºäººãч õ¿чèí ç¿éë (ìotivation) áîëæ чàääàã áàéíà.

Water boarding

Äàðâóóëò çàâèàð àÿëàõ (Windsurfing, Sailing)

• Ýíý òºðëèéí çàâü íü ìàíàé îðíû íºõöºëä àøèãëàõ áîëîìæã¿é áºãººä äàëàé òýíãèñ ìýòèéí èõýýõýí óñòàé ãàçàð ñàëõèíû õ¿ч, äàâàëãààã àøèãëàí ÿâàãääàã òºðºë þì.

Windsurfing

Sailing

Êàòàìàðàí• Õî¸ð áàëëîíûã õîîðîíä íü õîëáîæ äýýð íü

ñóóäàë çàññàí.Ýíý çàâèíû áóñàä çàâèíóóäààñ ÿëãàðàõ íýã îíöëîã íü õºëíèé õýñýã íîðäîãã¿é áàëëîíûã äàãàæ óðñäàã ººðñäèéí àчàà òýýøýý çàâèíû ãîë õýñýãò áýõëýæ àÿëàõàä àÿëàãчäûí õºäºëãººí áîëîí çàâü æîëîîäîõîä òºâºã áîëäîãã¿é çýðýã äàâóó òàëòàé. Ýíý çàâèàð òîìîîõîí ãîëóóä äýýð (óñ èõòýé) îëîí õ¿í àÿëàõàä òîõèðîìæòîé.

Katamaran

• Ямар ч байгалийн нөөц өөртөө рекреацийн шинж чанарыг агуулж байдаг тул тухайн газар нутгийн хувьд ус нь тэр нутгийнхаа устай холбоотой рекреацийн олон төрлийн үйлдэл, үйл ажиллагаа явуулах нөхцлийг бүрдүүлэгч чухал хүчин зүйл болдог.

Усны рекреацийн нөөц

Усны рекреацийн нөөц

• Усны рекреацийн нөөц гэсэн ойлголтонд бүс нутгийн усан обьектууд тухайлбал, бүх гол, мөрөн, нуур, цөөрөм, усан сан, рашааныг нийтэд нь хамруулж тэр нь хувь хүн, бүлэг хүмүүс, нийгмийн рекреацийн хэрэгцээг хэрхэн хангаж байгаа болон хангах боломжтой байдаг.

Монгол орны усны ай сав№ Ай сав Нутаг

дэвсгэрийн хамрах хүрээ

Нийт урсац

Голын сүлжээний

нягтшил

1. Хойд Мөсөн далайн ай сав

20.6% 52.1% 0.07 км/км2

2. Номхон Далайн ай сав

13.8% 15.9% 0.03 км/км2

3. Төв Азийн гадагш

урсгалгүй ай сав

65.6% 32% 0.01 км/км2

Монгол орны гол мөрдийн харьцуулалт, аялал жуулчлалын

ач холбогдолХойд мөсөн далайн ай сав

№ Голын нэр

Урт Ус цуглуулах

талбай

Урсацын жилийн

эзэлхүүн

Аялал жуулчлалын бүтээгдэхүүн

1. Сэлэнгэ Голын эхтэйгээ нийтдээ

1444

425245 9.14Сибирийн хилэм, Тул, Зэвэг, Омуль, Балиус, Улаан нүдэн,

Мөнгөлөг хэлтэг, Булуу цагаан, Цулбуурт зэрэг загас загасчлах

аялал, усан аялал

2. Орхон 1124 132855 3.60Тул, Зэвэг, Балиус, Булуу

цагаан, Хадран зэрэг загас загасчлах аялал, усан ялал

3. Туул 704 49840 0.76 Тул, Зэвэг, Мөнгөн хэлтэг зэрэг загас загасчлах аялал, усан

аялал


ач холбогдолНомхон далайн ай сав



талбай


эзэлхүүн


1. Онон 808 94010 1.28Улаан живэрт, Тул, Морин

загас, Булуу цагаан, Амарын хилэм зэрэг загас

загасчлах аялал, усан спорт аялал

2. Хэрлэн 1264 108439 0.62Тул, Зэвэг, Амарын сугас,

Мөнгөлөг хэлтэг, Булуу цагаан, Гутаар зэрэг загас

загасчлах аялал, усан аялал

3.

Халх 233 30465 0.91Улаан живэрт, Амарын

хадран, Амарын сугас, Давх, Морин загас зэргийг

загасчлах аялал, усан спорт


ач холбогдолТөв Азийн гадагш урсгалгүй ай сав



талбай


эзэлхүүн


1.Завхан 765 51517 0.66 Мөнгөлөг хэлтэг,

Булуу цагаан, Мөрөг зэрэг загас загасчлах

аялал, усан аялал

2.Ховд 516 49670 2.40 Үхэрдээ, Хэлтэг зэрэг

загас загасчлах аялал, усан аялал

3. Байдраг

310 27277 0.32 Усан спорт аялал

Усан аялал рекреацийн үнэлгээний шалгуур• Гол мөрөн, нуурын усны аялал

рекреацийн үнэлгээний шалгуурыг тогтоох нь их өргөн хүрээтэй ойлголт бөгөөд юуны өмнө усанд сэлэх, загас барих, завиар аялах боломж, эдгээрт тохиромжтой усны температур, үргэлжлэх хугацаа, эргийн төрөл байдал, бохирдол зэргийг тодорхойлдог.

• Гол мөрдийн боргио, давалгаа, ширүүн урсгал, уналт, хад чулуу, унасан мод, хаялага, эргүүлэг, эргийн өндөр хясаа, огцом эргэлт бүхий тойролт зэрэг байгалийн порогууд нь амрагч, аялагчдын сэтгэлзүйд нөлөөлж, тэдний сонирхолыг татдаг.

Усан аялал рекреацийн үнэлгээний шалгуур

• Аль ч оронд усан аялал, усан спорт хөгжүүлэхдээ гол мөрөн, нуурын урсгалын шинж чанар, бартаа, боргио, эргүүлэг зэргийг харгалзан гол мөрдийг зэрэглэлд хуваадаг ба аялал жуулчлалын эрдэмтэн, судлаачид Монгол орны гол, мөрдийн усан аялалын зэрэглэлийг доорхи 5 ангилжээ.


Монгол орны гол, мөрдийн усан аялалын зэрэглэл

Зэрэг--лэл

Шинж чанар Төлөөлөх гол мөрд

I Дөлгөөн урсгалтай, тогтуун гол, мөрд, нуур

Хэрлэн, Сэлэнгэ, Орхон, Туулын дунд ба адаг хэсэг, Завханы адаг хэсэг

II Чулуу ихтэй, эргүүлэг тойруулга бүхий гол мөрд, давалгаатай нуур

Идэр, Эг, Хараа, Ерөө, Дэлгэр

III Том том хад чулуутай, завь залах ур чадвар шаардах уулын гол, мөрд, давалгаа ихтэй нуур

Богд, Суман, Ховд, Булган гол, Онги, Байдраг, Эгийн голын дунд, адгийн хэсэг, Хөвсгөл

IV Хүчтэй урсгал,үертэй, догшин ширүүн гол мөрд

Чулуут, Ховд, Орхон, Туулын эх, Завханы эх

V Хүрхрээ, харгиа, боргио ихтэй, бартаа бүхий уулын гол, мөрд

Увсын Түргэн, Үенч, Бодонч, Ховдын эх, Чулуутын Чойрогын боргио орчмын хэсэг

• I-II зэрэглэлийн гол мөрнөөр дотоодын аялагчид, гадаадын жуулчид, усан аялал сонирхогчид, эхлэн суралцагчид мэргэжлийн хүмүүсийн удирдлагаар аялна.

• III-VI зэрэглэлийн гол, мөрнөөр спорт аялалынхан мэргэжлийн тамирчид аялана. Энэ зэрэглэлд зонхилон уулын ширүүн урсгалт, харгих, боргио ихтэй мөрд орно.

Монгол орны гол, мөрдийн усан аялалын зэрэглэл

Монгол орны нуурын хэмжээний ангилал

№ Нуурын ангилал Талбайн нийлбэр

Бүх нуурын хэдэн увь

болох

Нуурын бүх талбайн

хэдэн хувийг эзлэх

1.

Маш жижиг буюу 0.1-1 км2 1021.0 85.0 6.5

2.

Бага буюу 1.1- 10.0 км2 1182.0 13.1 7.5

3.

Багавтар буюу 10.1- 50 км2 583.0 1.0 3.5

4.

Дунд буюу 50.1- 100.0 км2 723.0 0.3 4.5

5.

Томоохон буюу 100-1000 км2 3041.0 0.4 19.4

6.

Том буюу 1000-аас дээш км2 9090.0 0.2 58.6

Нийлбэр 15640 100% 100%

Монгол орны зарим нууруудын аялал жуулчлалын ач

холбогдолНуурын

гарал, үүсэл Төлөөлөх нууруудАялал жуулчлалын

ач холбогдол

Техтоникийн Хөвсгөл, Увс, Ачит, Дархадын цагаан нуур

Байгалийн үзэсгэлэнтэй өвөрмөц тогтоцтой, спорт агнуур, усан аялал, цогцолборт газрын аялал жуулчлалих

Галт уулын Тэрхийн цагаан, Найман нуур, Ганга, Ширээ нуур

Галт уулын тогтоцоор үүссэн үзэсгэлэнт бүтэц, спорт агнуур, эмчилгээ сувилал

Мөстлөгийн Хотон, Хоргон, Даян, Толбо

Амралт, зугаалга,спорт агнуур

Үлдэгдэл Бөөн цагаан, Орог, Улаан, Өгий, Хар нуур, Буйр, Хөх нуур

Амралтын цогцолбор, жуулчны бааз, спорт агнуур, эмчилгээ

Цэвдгийн Жугнай, Ойгон, Сангийн далай, Хөх нуур,Бүс нуур

Амралт зугаалга

• Гол мөрөн, нуурын усны температурыг хүний биед үйлчлэх байдлаар нь эрдэмтэн Д.Хатчинсон 5 ангилж үзсэн байдаг бөгөөд Монгол орны гол мөрөн, нуурын усны температур 7-8-р саруудад ямар байхыг дээрх эрдэмтний ангилалд хувааж үзүүлэв.


Монгол орны гол, мөрд, нууруудын усны тааламжийн

үнэлгээ№ Ангилал Усны

температурТааламжийн үнэлгээний

оноо

Төлөөлөх гол, мөрөн, нуур

1. Их хүйтэн 70-130 Цочроох нөлөөтэй 0

Даян, Хөвсгөл нуур, түүний орчмын голууд, Алтайн

уулсын гол мөрд, нуурууд 2. Хүйтэн 140-160 Тохиромжтой 1 Үүрэг, Толбо

3. Хүйтэвтэр 170-190 Тохиромжтой 2 Тэлмэн, Тэрхийн цагаан, Ойгон, Сангийн далай зэрэг

нуурууд, Суман, Чулуут, Идэр, Сэлэнгэ голууд

4. Бүлээвтэр 200-240 Тохиромжтой 3 Ачит,Бөөн цагаан нуурууд, Ганга нуур

5. Бүлээн 250-270 Тохиромжтой 4 Увс, Хар-Ус, Буйр, Хяргас, Орог нуурууд

Ашигласан материал

• Ариунбат.Г, Шагдар.Ш.,2004

• “Аялал жуулчлалын асуудлууд” “Газарчин дээд сургууль. УБ 2006

• Монгол орны байгалийн нөхцөлийн аялал жуулчлалын тааламжын үнэлгээ Ш.Шагдар 2006

• http://shagai-tourism.blogspot.com

АНХААРАЛ ТАВЬСАН ЯВДАЛД БАЯРЛАЛАА.

usan ayalaliin nuuts

Documents