Uredjenje Osmanskog carstva i položaj Srba

Državno uredjenje Osmanskog carstva

• Osmansko carstvo bila je centralizovana apsolutistička država, sa elementima teokratske vladavine (oblik vladavine u kojem sveštenstvo ima i politički uticaj)

• Sultan je od početka 16.veka, od Selima I, imao i titulu kalife, što znači da je bio i islamski verski poglavar

• Dobilo je ime po osnivaču osmanske dinastije, Osmanu

• Na čelu države nalazio se sultan

• Osmanska država imala je veoma složen državni aparat

• Vlast je skoncentrisana oko sultana, dok je izvršnu vlast vršio Carski divan (savet), koji je bio poznatiji pod imenom Visoka porta, koju su činili veziri, na čelu sa velikim vezirom

• Veliki vezir je bio drugi čovek u državi, sultanov zamenik u upravljanju državom, on je bio glavni vojni komandant, postavljao službenike po provincijama

• Posle osvajanja Carigrada, 1453.god., osmanska prestonica preneta je iz Jedrena u Carigrad

• Na mestu stare vizantijske carske palate podignut je sultanov dvor, Topkapi saraj

Topkapi palata

• U administrativnom smislu Osmansko carstvo bilo je podeljeno na beglerbegluke (ejalete), oni su se dalje delili na sandžake, a sandžaci na nahije

• U početku, do sredine 16.veka, carstvo je imalo samo dva beglerbegluka: Rumeliju (evropski deo) i Anadoliju (azijski deo), kasnije su osnovani novi

• Na čelu beglerbegluka nalazio se beglerbeg, koji je upravljao tom oblašću u ime sultana, od 16.veka nosili su titulu vezira

• Sandžaci su se delili i na kadiluke (sudske oblasti), kojima je upravljao kadija

• Kadija je sudio na osnovu šerijata (islamsko versko pravo) i kanuna (sultanovo zakonodavstvo)

Društveno uredjenje Osmanskog carstva

• Stanovništvo carstva delilo se po staleškoj pripadnosti na vladajući vojnički stalež, asker i pokoreno stanovništvo, raju

• U početku askere su činili isključivo muslimani, ali od 16.veka i mnogi hrišćani su bili uključeni u vojnički sloj

• Isto tako, raja je mogla biti i muslimanska i hrišćanska

• Najvažniji i najbrojniji deo vojske činile su spahije, turski feudalci

• Oni su služili u vojsci kao konjanici• Spahije su od sultana dobijale zemljišni posed, spahiluk, uz

obavezu da lično učestvuju u vojnim pohodima i povedu odredjeni broj vojnika

• Posedi su se prema veličini delili na timare, zeamete i hasove

• Timari su bili najmanji posedi, bilo ih je najviše, pa se turski feudalni sistem drugačije naziva timarski sistem, zeameti su bili posedi srednje veličine

• Hasovi su bili najveći posedi, to su bili sultanovi posedi, njegovih rodjaka ili visokih državnih službenika

• Janičari su bili stalna vojska, koja je regrutovana putem “danka u krvi”, oni su služili kao pešadija

• Raja je imala obaveze prema sultanu; najznačajnija je plaćanje harača (glavarina)

• Harač je porez koji je plaćao svaki punoletni hrišćanin

• Osim harača, raja je imala obaveze i prema spahijama, tzv.spahijska glavnica, kao i deo poljoprivrednih proizvoda (desetak)

Položaj Srba u Osmanskom carstvu

• Krajem 16. i početkom 17.veka pojavljuju se slabosti osmanskog feudalnog sistema

• Tada dolazi do finansijske krize, korupcije u državnom sistemu, bezakonja u provincijama

• Uzroci krize bili su višestruki: • Prestanak turskih osvajanja (nije bilo više novih

timara, nije bilo ni ratnog plena, što se negativno odražavalo na državne finansije)

• Kriza turske privrede i njeno ekonomsko zaostajanje

• Kriza osmanskog carstva najviše se odrazila na položaj raje

• Usled povećanih finansijskih potreba države raslo je opterećenje stanovništva, porezi se stalno povećavaju a uvode se novi vanredni nameti (kuluk, prinudni rad)

• Položaj raje posebno je pogoršan pojavom čitlučenja

• Čitlučenje je proces pretvaranja državnih feudalnih poseda u privatnu svojinu, uglavnom od strane janjičara ili spahija

• Oni su na taj način postajali čitluk-sahibije (gospodari čitluka)

• Čitluk-sahibije su seljacima nametali veoma teške obaveze

• Srbi su se povlačili pred turskom vlašću i naseljavali nova područja

• Prvi talasi iseljavanja počinju još nakon Maričke bitke (1371.god.) sa prostora Makedonije prema severu, u Moravsku Srbiju

• Novi talas seobe usledio je nakon Kosovske bitke, uglavnom na prostor južne Ugarske

• Nakon pada despotovine, 1459.god., počinju još intenzivnije seobe severno od Save i Dunava

Položaj Pećke patrijaršije pod turskom vlašću

• Sa postepenim turskim osvajanjem srpskih zemalja, nad njima se širila nadležnost grčke Ohridske arhiepiskopije

• Nakon smrti patrijarha Arsenija II (oko 1463.god.) nije biran novi patrijarh

• Smederevski episkop Pavle je u periodu 1530-1541.god. pokušao da obnovi Patrijaršiju, boreći se protiv ohridskog arhiepiskopa, ali je na kraju osudjen i raščinjen

Pećka patrijaršija

• Pećka patrijaršija obnovljena je 1557.god. velikom zaslugom velikog vezira Mehmed paše Sokolovića

• Tome je doprinelo učešće Srba u turskom osvajanju Banata 1552.god.

• Prvi patrijarh Makarije i njegovi naslednici bili su bliski rodjaci Mehmed paše Sokolovića

• Mehmed paša Sokolović

• Poreklom je bio Srbin iz Hercegovine

• Veliki vezir 1565-1579

• U nadležnosti Pećke patrijaršije našli su se ne samo Srbi pod turskom vlašću, već i srpsko stanovništvo izbeglo u Ugarsku, Austriju, Veneciju

• Obnova Pećke patrijaršije doprinela je ograničavanju procesa islamizacije

• Islamizacija uglavnom nije bila prisilna• Proces islamizacije bio je posebno izražen u oblastima u

kojima pravoslavna i katolička crkva nisu imale dovoljno uticaja, to je prostor Bosne

• U islam su uglavnom prelazili pripadnici povlašćenih slojeva da bi zadržali svoj položaj, prelazak u islam oslobadjao je plaćanja harača

• Islamizovano stanovništvo identifikovalo se sa Osmanskim carstvom, tako da je ono promenom vere vremenom izmenilo i svoju nacionalnu pripadnost (poturčenjaci)

• Srpska crkva je negovanjem kultova Nemanjića i kneza Lazara čuvala tradicije srpske državnosti i srpsku nacionalnu svest u periodu strane vladavine

• Do početka 17.veka crkva je uspevala da održi dobre odnose sa osmanskim vlastima

• Kriza u Osmanskom carstvu, koja je pogadjala pravoslavne vernike, uticala je na to da sveštenstvo počne da se okreće hrišćanskim silama, da od njih traži pomoć i podržava ratove hrišćanskih sila protiv Osmanskog carstva.

• Porta je konačno izgubila poverenje u Pećku patrijaršiju nakon dve velike seobe Srba na austrijsku teritoriju: prve 1690.god., koju je predvodio Arsenije III Čarnojević i druge iz 1739.god., koju je predvodio Arsenije IV Jovanović Šakabenta

• Posle II velike seobe, na mesto patrijarha uglavnom su postavljani Grci, koji su Pećku patrijaršiju sve više dovodili u zavisnost od Vaseljenske (grčke) patrijaršije

• Sultan Murat III je 1766.god. izdao ferman o ukidanju Pećke patrijaršije, nakon čega su Srbi u crkvenom pogledu došli u nadležnost Vaseljenske patrijaršije