urbani sistemi

117. Decembar 2004.Urbani sistemi

INDUSTRIJSKI OBJEKTI I URBANIZACIJADEO 1: URBANIZACIJA I ODRŽIVI RAZVOJ

©Prof. dr Slobodan Milutinovic, 2004.

URBANI SISTEMIURBANI SISTEMIŠta su urbani sistemi?Šta su urbani sistemi?Teorije lokacijeTeorije lokacijeDiferencijalna urbanizacijaDiferencijalna urbanizacijaEvolucija urbanih sistemaEvolucija urbanih sistemaCentričnost gradovaCentričnost gradovaSvetski gradoviSvetski gradovi




Šta su to urbani sistemi?Šta su to urbani sistemi?

• Svaki grad je deo jednog unutar sebe povezanog urbanog sistema, koji je sa druge strane deo regionalnog, nacionalnog i internacionalnog urbanog sistema. Na taj način gradovi čine kompleksnu međusobno povezanu mrežu.

• Urbani sistemi organizuju prostor kroz hijerarhiju gradova različitih veličina i funkcija. Mnogi od ovih hijerarhijski organizovanih urbanih sistema pokazuju zajedničke osobine u zavisnosti od relativne veličine i prostora na kojima se gradovi nalaze.




Ekonomske teorije prostoraEkonomske teorije prostora(teorije lokacije)(teorije lokacije)

• Prostorne dimenzije: – barataju serijama diskretnih veličina

nezavisnih od prostora– barataju sa kontinuumom prostora– razdvajaju tržišta

• prostorni monopoli• prostorna kompeticija• promena cene sa promenom udaljenosti• udaljenost postaje marketinški trošak





– Uvode zavisnost udaljenosti od vremena

– Uvode zavisnost prostora od tehnološke razvijenosti

– Uvode faktor atraktivnosti lokacije

– Uvode faktor troškova prostora i aglomeracione ekonomije





Transportni troskovi

0

10

20

30

40

50

60

Sirovine Trziste

Udaljenost

Tro

skov

i

UKUPNOInputiAutputi




Teorije lokacije:Teorije lokacije:

Fon Tunenov modelFon Tunenov modelVon ThünenVon Thünen

Lešova teorijaLešova teorijaLöshLösh

Teorija centralni mesta (Kristalerova teorija)Teorija centralni mesta (Kristalerova teorija)ChristallerChristaller

Teorija urbanih sistemaTeorija urbanih sistemaBourne & SimmonsBourne & Simmons

Određuju lokaciju društvenih i ekonomskih Određuju lokaciju društvenih i ekonomskih aktivnosti u prostoruaktivnosti u prostoru




Fon Tunenov modelFon Tunenov modelPredpostavke:•Svaki grad predstavlja posebno tržište (pijaca!)•Okruženje je kontinualni prostor•Zatvoreni sistem•Linearni transportni troškovi: udaljenost i težina!

0

5

10

15

20

25

30

35

0 5 10 15 20 25 30 35 40

Miles

Ec

on

om

ic R

en

t

Vegetables

Dairy

Beef

Wheat




Lešov modelLešov model

Predpostavke:Predpostavke:• Ekonomija obima favorizuje Ekonomija obima favorizuje

centralizaciju proizvodnjecentralizaciju proizvodnje• Transportni troškovi Transportni troškovi

favorizuju decentralizacijufavorizuju decentralizaciju

Konus potražnjeKonus potražnje

U homogenoj ravni krug je idealno tržišteIdealna predstava tržišta kojom se smanjuju troškovi je heksagon

Uspostavljanje centralnih mesta sa strane potražnje




Teorija centralnih mestaTeorija centralnih mestaChristaller, 1933.Christaller, 1933.

Predpostavke:• Postoji tendencija da centralna mesta budu

organizovana u hijerarhijski sistem;• Najmanje naselje unutar urbanog sistema

može da ponudi samo ona dobra i usluge koje zadovoljavaju svakodnevnu potrošnju;

• Potrošači nisu spremni da putuju predaleko kako bi došli do ovih dobara i usluga;

• Zbog toga će ova mala naselja biti relativno blizu jedna drugima

Analizira relativnu veličinu i geografski prostor gradova kao funkciju ponašanja potrošača.

Uspostavljanje centralnih mesta sa strane ponude




Teorija centralnih mestaTeorija centralnih mesta

Funkcije Funkcije i njihov i njihov rang, sa rang, sa brojem brojem stanovnistanovnika koje ka koje se se opslužujopslužujuu





Christaller, 1933.Christaller, 1933.

Hijerarhija urbanih centaraHijerarhija urbanih centara• Postoji čitav niz malih gradova koji su

međusobno blizu i udaljenije centralno mesto kome oni gravitiraju

• gradovi približno iste veličine razvijaju se na međusobno podjednakoj udaljenosti (južna Nemačka)

• Christaller je predložio mogući model rasporeda centralnih mesta, koji se bazira na geometrijskim figurama (obično heksagonima ili trouglovima), koji predstavljaju površinu opsluživanja naselja.






Koncept centralnog mesta kao naselja koje pruža određene usluge ljudima koji žive u okruženju tog naselja;

Koncept funkcija, koje predstavljaju tipove usluga koje se pružaju i njihovog ranga,

Koncept minimalne populacije, koji se odnosi na minimalni broj stanovnika potreban da bi ostvarivanje funkcije bilo ekonomično,

Koncept ranga dobara ili usluga, odnosno najmanje razdaljine koju stanovnici prelaze kako bi nabavili dobra ili usluge koje nudi centralno mesto,

Koncept hijerarhije, koji podrazumeva organizaciju centralnih mesta prema njihovom rangu.

KompetitivnostKompetitivnostcentralnih centralnih mesta!mesta!




Tri principa uređenja Tri principa uređenja hijerarhije centralnih hijerarhije centralnih mestamestamarketinški princip (K=3 sistem),transportni princip (K=4 sistem) iadministrativni princip (K=7 sistem).

Nedostatak: statiNedostatak: statička prezentacija dinamičkog sistema!čka prezentacija dinamičkog sistema!

Rang Broj1 12 33 94 275 81




Primena Kristalerove teorije centralnih mesta na gradove u južnoj Nemačkoj




Urbani sistem IrskeUrbani sistem Irske

Pokušajte da na primeru Pokušajte da na primeru Irskog urbanog sistema iz Irskog urbanog sistema iz 1996. Godine proverite 1996. Godine proverite osnovne postavke Teorije osnovne postavke Teorije centralnih mesta.centralnih mesta.




Urbani sistem EvropeUrbani sistem Evrope




ZEMLJIŠTE (resursi, potencijal)Nivo 1: poljoprivredaNivo 2: ekstraktivna industrijaNivo 3: prerađivačka industrijaNivo 4: trgovinaNivo 5: servisiNivo 6: rekreacijaNivo 7: kulturne aktivnostiNivo 8: religiozne aktivnostiNivo 9: javna organizcija

LJUDI (potrebe, mogućnosti)




I

II III IV V VI

U PP KU U

Koncentracija Dekoncentracija

VREME

MIGRACIJE

+

-

0

I Rana f aza primata

II Razv ijena f aza primata

III Napredna f aza primata

IV Rana f aza gradov a srednje v eličine

V Napredna f aza gradov a srednje v eličine

VI Faza malih gradov a

U Urbanizacija

PP Pov ratna polarizacija

KU Kontraurbanizacija

Gradov i primati

Gradov i srednje veličine

Mali gradov i

Izvor: [Geyer i Kontuly, 1993: 165]

Koncept diferencijalne urbanizacijeKoncept diferencijalne urbanizacije




Rana f aza primata Faza razv ijenih primata

Napredna f aza razv ijenih primata

Rana f aza gradov a srednje v eli;ine

Napredna f aza gradov a srednje

veli;ineg

Faza malih gradov a

FaFaze diferencijalne urbanizacijeze diferencijalne urbanizacije




ŠpanijaŠpanija

NemačkaNemačka

ItalijaItalija

Centričnost gradova u nekim Evropskim zemljamaCentričnost gradova u nekim Evropskim zemljama




Budimpešta Prag Varšava% u odnosu na

celu zemlju% u odnosu na celu

zemlju% u odnosu na

celu zemljuPopulacija 18 12 4,5GDP 35 25 10-20FDI 50 48,5 35

Centričnost gradova u nekim zemljama u tranzicijiCentričnost gradova u nekim zemljama u tranziciji




Svetski (globalni) gradoviSvetski (globalni) gradovi

•u njima se nalazi većina robe, investicionog kapitala, međunarodne razmene, kreditnog potencijala;

•svetski gradovi poseduju lance specijalizovanih, tehnološki naprednih poslovnih servisa, posebno onih koji su po svojoj nameni međunarodni i koji su povezani sa finansijama, računovodstvom, marketingom, vlasničkim odnosima i pravnim poslovima;





• to su gradovi u kojima su koncentrisana rukovodstva velikih korporacija i to ne samo međunarodnih, već i važnijih nacionalnih i velikih stranih firmi;

• u svetskim gradovima smeštena su sedišta nacionalnih i međunarodnih trgovinskih i profesionalnih asocijacija;

•u svetskim gradovima smeštene su i mnoge uticajne nevladine organizacije i međuvladine organizacije (Svetska zdravstvena organizacija, Ujedinjene Nacije, UNESCO, Međunarodna organizacija rada, itd);





•to su takođe gradovi u kojima svoje sedište imaju mnoge moćne i međunarodno uticajne medijske kuće (uključujući novinske, izdavačke kuće i satelitske televizijske mreže), novinski i informativni centri i kulturna industrija (uključujući umetnost i dizajn, modnu industriju, film i televiziju);

•konačno, zbog svog velikog značaja i izloženosti, to su gradovi koji su česte mete terorističkih akata.




Panregionalni gradoviPanregionalni gradovi

Njihove funkcije svetskih gradova šire se preko sva tri glavna “kruga” globalne ekonomije: Američkog, Evropsko - Afričko - Srednje Istočnog i Azijskog

London, NjujorkMajami, Hong Kong, SingapurPariz, Brisel, Tokio, Johanesburg




Njujork

SevernaAmerika Majami

LatinskaAmerika

London

Evropa

Afrika

Pariz

FrankofonskaAfrika

Brisel

Srednji Istok

Johanesburg

Hong Kong

Singapur

SeveroistočnaAzija

JugoistočnaAzija Okeanija

Japan

Tokio

Panregionalnicentri

Vodeći regionalnicentri

Regionalnicentri

Svetski urbani sistemSvetski urbani sistem




Rang 1977 1985 19951 London 1 London 1 London 12 Pariz 0,878 Pariz 0,914 Frankfurt 0,8593 Frankfurt 0,847 Frankfurt 0,848 Pariz 0,7674 Njujork 0,687 Njujork 0,809 Njujork 0,6725 Amsterdam 0,643 Amsterdam 0,612 Amsterdam 0,6146 Cirih 0,611 Tokio 0,608 Majami 0,5337 Atina 0,573 Cirih 0,586 Cirih 0,5338 Kopenhagen 0,526 Majami 0,530 Los Andjeles 0,5169 Tokio 0,496 Singapur 0,482 Hong Kong 0,515

10 Bangkok 0,439 Bangkok 0,460 Singapur 0,50211 Madrid 0,439 Hong Kong 0,446 Tokio 0,49412 Singapur 0,421 Madrid 0,427 Seul 0,46313 Hong Kong 0,393 Čikago 0,423 Bangkok 0,44414 Buenos Aires 0,368 Kopenhagen 0,417 Madrid 0,40515 Rio de Ž aneiro 0,344 Atina 0,413 Beč 0,37416 Sidnej 0,331 San Francisko 0,390 San Francisko 0,37217 Brisel 0,320 Brisel 0,368 Čikago 0,36918 Karacas 0,320 Boston 0,349 Dubai 0,36719 Toronto 0,309 Manila 0,347 Osaka 0,36420 Bombaj 0,302 Meksiko Siti 0,337 Brisel 0,363

Centričnost Centričnost svetskih svetskih gradova gradova prikazana prikazana preko preko indeksa indeksa avio avio putovanja putovanja između između 1977. i 1977. i 1995. 1995. godinegodine




Globalna hijerarhija svetskih gradova na Globalna hijerarhija svetskih gradova na osnovu “vrednosti neophodnosti gradova”osnovu “vrednosti neophodnosti gradova”

A. ALFA SVETSKI GRADOVI12: London, Pariz, Njujork, Tokio10: Čikago, Frankfurt, Hong Kong, Los Anđeles, Milano, Singapur

B. BETA SVETSKI GRADOVI9: San Francisko, Sydnej, Toronto, Cirih8: Brisel, Madrid, Meksiko Siti, Sao Paolo7: Moskva, Seul





C. GAMA SVETSKI GRADOVI6: Amsterdam, Boston, Karakas, Dalas, Dizeldorf, Ženeva, Hjuston, Džakarta, Johanesburg, Melburn, Osaka, Prag, Santjago, Taipej, Wašington5: Bangkok, Peking, Rim, Stokholm, Varšava4: Atlanta, Barselona, Berlin, Buenos Aires,

Budimpešta, Kopenhagen, Hamburg, Istanbul, Kuala Lumpur, Manila, Majami, Mineapolis, Montreal, Minhen, Šangaj





D. Svetski gradovi u formiranju D I Postoji relativno mnogo dokaza o formiranju

3: Okland, Dablin, Helsinki, Luksemburg, Lion, Bombaj, Nju Delhi, Filadelfija, Rio de Žaneiro, Tel Aviv, Beč

D II Postoje evidentni dokazi o formiranju2: Abu Dabi, Almati, Atina, Birmingem, Bogota, Bratislava, Brisbejn, Bukurešt, Kairo, Klivlend, Keln, Detroit, Dubai, Ho Ši Min Siti, Kijev, Lima, Lisabon, Mančester, Montevideo, Oslo, Roterdam, Rijad, Sietl, Štutgart, Den Hag, Vankuver

D III Postoji vrlo malo dokaza o formiranju1: Adelaida, Antverpen, Arhus, Baltimor, Bangalore, Bolonja, Brasilija, Kalgari, Kejptaun, Kolombo, Kolambus, Drezden, Edinburg, Đenova, Glazgov, Geteborg, Kvangčou, Hanoj, Kanzas Siti, Lids, Lil, Marsej, Ričmond, Sankt Petersburg, Taškent, Teheran, Tihuana, Torino, Utreht, Welington




Globalni gradovi (“ALFA globalni gradovi”), po pravilu sa preko pet miliona stanovnikaunutar svojih administrativnih granica i sa preko 20 miliona uključ ujuć i zaleđ e, ali u suštiniopsluž uju veoma veliku globalnu teritoriju: London, Pariz, Njujork i Tokio.

Sub-globalni gradovi (“BETA i GAMA globalni gradovi”), po pravilu izmeđ u jednog i petmiliona stanovnika u administrativnim granicama i oko 10 miliona sa zaleđ em, pruž ajuglobalne usluge u nekoj od specijalizovanih oblasti usluga (bankarstvo, moda, kultura,mediji, itd) i skoro kompletan opseg usluga za limitiranu nacionalnu ili regionalnuteritoriju: u ovu grupu spada već ina evropskih prestonica, uključ ujuć i i one gradove kojinisu administrativne, ali jesu “komercijalne prestonice” (Milan i Barcelona, pre svih) i nekeregionalne centre u najveć im evropskim zemljama (Glazgov, Manč ester, Lion, Marsej,Hamburg, itd). Ova poslednja kategorija mož e se uporediti sa Kristalerovim L-centrima i umnogim pojedinostima je sa njima ekvivalentna, mada se mora reć i da u Kristalerovojshemi L-centri ne obuhvataju nacionalne prsetonice.

Regionalni gradovi (ekvivalentno sa Kristalerovim Landstadt), sa populacijom izmešu250.000 i jednog miliona. Neki od ovih centara su u klasifikovani u kategoriju D, prematabeli 6, dakle kao svetski gradovi u formiranju.

Provincijalni gradovi (ekvivalentno sa Kristalerovim Provinzstadt), sa populacijom izmeđ u100.000 i 250.000.

Modifikacija Kristalerove teorijeModifikacija Kristalerove teorije

urbani sistemi

Documents