universiteti i tiranËs fakulteti i drejtËsisË ... · një qasje e tillë, ndihmon analizën në...
TRANSCRIPT
UNIVERSITETI I TIRANËS
FAKULTETI I DREJTËSISË
DEPARTAMENTI I TË DREJTËS PUBLIKE
DISERTACION PËR MBROJTJEN E GRADËS
SHKENCORE “DOKTOR”
BASHKIMI EVROPIAN DHE SOVRANITETI
PARLAMENTAR Në këndvështrimin e vendimeve të Gjykatës së Drejtësisë të Bashkimit Evropian
Kandidati: Udhëheqës shkencor:
Pranvera Beqiraj (Mihani) Prof. Dr. Eralda (Methasani) Çani
Tiranë, 2018
ii
© E drejta e autorit: Pranvera Beqiraj (Mihani)
Ky punim shkencor është hartuar sipas kërkesave të Rregullores së miratuar në
mbledhjen e Senatit Akademik të Universitetit të Tiranës me vendimin Nr.20 “Për
Organizimin e Programeve të Studimit të Doktoratave, datë 13.11.2008.
iii
Mirënjohje
Faleminderit Zotit për gjithçka!
Dëshiroj të shpreh mirënjohjen për udhëheqësen time shkencore Prof. Dr. Eralda
(Methasani) Çani, këshillat dhe kontributi akademik i së cilës kanë një rol të rëndësishëm
në realizimin e këtij punimi shkencor.
Mirënjohje shkon edhe për Fakultetin e Drejtësisë, Universiteti i Tiranës, për
mbështetjen institucionale dhe akademike gjatë gjithë procesit të ndjekjes së programit të
doktoraturës.
Po ashtu, i jam mirënjohëse Familjes sime, asaj që kam patur dhe që kam. Faleminderit
prindërve të mi për mbështjetjen që në hapat e parë të formimit arsimor dhe nxitjen e
vazhdueshme për thellimin e studimeve të mia akademike. Faleminderit bashkëshortit tim
Artion, për praninë e vyer dhe të pakursyer, si edhe dy djemve të mi Noel dhe Leor,
frymëzimi im më i madh në jetë.
Pranvera Beqiraj (Mihani)
iv
Lista e shkurtimeve
BE Bashkimi Evropian
KEQÇ Komuniteti Evropian i Qymyrit dhe Çelikut
TKEQÇ Traktati i Komunitetit Evropian Të Qymyrit dhe Çelikut
KEE Komuniteti Ekonomik Evropian
TKEE Traktati i Komunitetit Ekonomik Evropian
KE Komuniteti Evropian
TKE Traktati i Komunitetit Ekonomik Evropian
TA Traktati i Amsterdamit
TN Traktati i Nisës
TBE Traktati i Bashkimit Evropian
TFBE Traktati mbi Funksionimin e Bashkimit Evropian
GJDBE Gjykata e Drejtësisë e Bashkimit Evropian
KIE Komisioni i Integrimit Evropian
KKIE Këshilli Kombëtar i Integrimit Evropian
MSA Marrëveshja e Stabilizim Asocimit
IPEX Shkëmbimi Ndërparlamentar i Informacionit të BE
ECPRD Qendra Evropiane për Hulumtime Parlamentare dhe Dokumentim
v
Përmbajtja
Mirënjohje ...................................................................................................................... iii
Lista e shkurtimeve ......................................................................................................... iv
Përmbajtja ........................................................................................................................ v
Lista e Tabelave ........................................................................................................... viii
Lista e Figurave ........................................................................................................... viii
Hyrje ................................................................................................................................. x
Qëllimi dhe rëndësia e studimit ..................................................................................... xiv
Metodologjia e punimit .................................................................................................. xv
KREU I - PARLAMENTET SI BARTËSE TË SOVRANITETIT NË MBRETËRINË
E BASHKUAR, GJERMANI DHE FRANCË ............................................................ 17
1.1 Sovraniteti parlamentar si një koncept kushtetues në Mbretërinë e Bashkuar .... 19
1.2 “Sovraniteti parlamentar” në Francë dhe Gjermani në kushtetutat e pas Luftës së
Dytë Botërore ............................................................................................................ 26
KREU II - TRAKTATET E BASHKIMIT EVROPIAN DHE SOVRANITETI
PARLAMENTAR ......................................................................................................... 31
2.1 Traktatet Themeluese të Komuniteteve Evropiane ............................................. 32
2.2 Struktura institucionale e Komuniteteve Evropiane: vitet e para të parlamenteve
kombëtare .................................................................................................................. 32
2.3 Pozita e parlamenteve kombëtare në Traktatet themeluese të KEE-së ............... 34
2.4 Traktati i Mastrihtit .............................................................................................. 40
2.5 Traktati i Amsterdamit......................................................................................... 43
2.6 Traktati i Nisës..................................................................................................... 46
2.7 Traktati i Lisbonës ............................................................................................... 46
vi
2.8 Arsyet e përfshirjes së parlamenteve kombëtare në procesin legjislativ të BE-së
................................................................................................................................... 60
KREU III - GJYKATA E DREJTËSISË E BASHKIMIT EVROPIAN DHE
SOVRANITETI PARLAMENTAR ............................................................................. 64
3.1 Gjykata e Drejtësisë si një institucion i Bashkimit Evropian .............................. 65
3.1.2 Procedura paragjykimore: zbatimi i së drejtës së KE/BE-së në gjykatat
kombëtare .................................................................................................................. 67
3.2. Roli i GJDBE-së në konstitucionalizimin e së drejtës komunitare .................... 70
3.3 Parimi i efektit të drejtpërdrejtë i së drejtës së BE-së .......................................... 73
3.4 Parimi i epërsisë në jurisprudencën e GJDBE-së ................................................ 80
3.5. Parimi i epërsisë pas Traktatit të Lisbonës: kalimi nga e drejta e KE-së në atë të
BE-së ......................................................................................................................... 92
3.6 Parimi i epërsisë në këndvështrimin e Shteteve Anëtare ..................................... 96
KREU IV - REPUBLIKA E SHQIPËRISË DHE BASHKIMI EVROPIAN ............. 133
4.1 Kronologjia e marrëdhënieve ndërmjet Republikës së Shqipërisë dhe Bashkimit
Evropian................................................................................................................... 133
4.2 Përafrimi i legjislacionit .................................................................................... 136
4.3 Roli i parlamentit kombëtar në procesin e integrimit Evropian ........................ 139
4.4 Roli i Kuvendit të Republikës së Shqipërisë në procesin e integrimit Evropian141
4.5 Ligji “Zela” ........................................................................................................ 142
4.6 Roli i Kuvendit në bazë të Ligjit nr.15/2015 ..................................................... 143
4.7 Strukturat përgjegjëse për integrimin Evropian ................................................. 146
4.8 Kushtetuta e Republikës së Shqipërisë: dispozitat mbi të drejtën ndërkombëtare
................................................................................................................................. 161
4.9 Statusi i MSA-së në të drejtën tonë kombëtare ................................................. 164
4.10 Rezultatet e pyetësorit mbi Rolin e Kuvendit të Republikës së Shqipërisë në
Procesin e integrimit Evropian ................................................................................ 168
vii
KREU V - PËRFUNDIME DHE REKOMANDIME ................................................ 188
5.1 Përfundime......................................................................................................... 188
5.2 Rekomandime .................................................................................................... 196
BIBLIOGRAFIA ......................................................................................................... 200
Libra......................................................................................................................... 200
Artikuj Shkencorë dhe Publikime............................................................................ 204
Akte Juridike............................................................................................................ 210
Raporte..................................................................................................................... 210
Vendime të GJDBE-së dhe të Gjykatave Kombëtare .............................................. 211
Faqe interneti ........................................................................................................... 213
Aneks I: Tabelat e ligjeve të përafruara për përiudhën nga viti 2009 (1 prill 2009) deri
në vitin 2018 (14 qershor 2018) .................................................................................. 214
Aneks II: Pyetësor mbi “Rolin e Kuvendit të Republikës së Shqipërisë në Procesin e
Integrimit Evropian” ................................................................................................... 247
Aneks III: Pyetësor mbi “Rolin e Kuvendit të Republikës së Shqipërisë në Procesin e
Integrimit Evropian” ................................................................................................... 251
Abstrakt ....................................................................................................................... 255
Abstract ....................................................................................................................... 255
viii
Lista e Tabelave
Tabela 4-1 ..................................................................................................................................... 214
Tabela 4-2 ..................................................................................................................................... 215
Tabela 4-3 ..................................................................................................................................... 221
Tabela 4-4 ..................................................................................................................................... 226
Tabela 4-5 ..................................................................................................................................... 230
Tabela 4-6 ..................................................................................................................................... 239
Tabela 4-7 ..................................................................................................................................... 243
Tabela 4-8 ..................................................................................................................................... 246
Tabela 4-9 ..................................................................................................................................... 253
Tabela 4-10 ................................................................................................................................... 157
Tabela 4-11 ................................................................................................................................... 169
Tabela 4-12 ................................................................................................................................... 170
Tabela 4-13 ................................................................................................................................... 171
Tabela 4-14 ................................................................................................................................... 172
Tabela 4-15 ................................................................................................................................... 173
Tabela 4-16 ................................................................................................................................... 173
Tabela 4-17 ................................................................................................................................... 174
Tabela 4-18 ................................................................................................................................... 175
Tabela 4-19 ................................................................................................................................... 176
Tabela 4-20 ................................................................................................................................... 176
Tabela 4-21 ................................................................................................................................... 177
Tabela 4-22 ................................................................................................................................... 178
Tabela 4-23 ................................................................................................................................... 179
Tabela 4-24 ................................................................................................................................... 179
Tabela 4-25 ................................................................................................................................... 180
Tabela 4-26 ................................................................................................................................... 181
Tabela 4-27 ................................................................................................................................... 182
Tabela 4-28 ................................................................................................................................... 183
Tabela 4-29 ................................................................................................................................... 184
Tabela 4-30 ................................................................................................................................... 184
Tabela 4-31 ................................................................................................................................... 185
Tabela 4-32 ................................................................................................................................... 186
Tabela 4-33 ................................................................................................................................... 187
Lista e Figurave
Figura 1 ......................................................................................................................................... 156
Figura 2 ......................................................................................................................................... 156
Figura 3 ......................................................................................................................................... 171
Figura 4 ......................................................................................................................................... 172
Figura 5 ......................................................................................................................................... 174
ix
Figura 6 ......................................................................................................................................... 175
Figura 7 ......................................................................................................................................... 177
Figura 8 ......................................................................................................................................... 178
Figura 9 ......................................................................................................................................... 180
Figura 10 ....................................................................................................................................... 182
Figura 11 ....................................................................................................................................... 183
Figura 12 ....................................................................................................................................... 185
Figura 13 ....................................................................................................................................... 186
x
Hyrje
Për një kohë të gjatë, koncepti i sovranitetit parlamentar është konsideruar si thelbi i një
shoqërie demokratike. Epërsia e organit ligjvënës si organ i zgjedhur nga populli ka
përfaqësuar një parim themelor të revolucioneve demokratike deri sa koncepti iu
bashkangjit parimeve kushtetuese të së drejtës (së pakodifikuar) të Mbretërisë së
Bashkuar. Si rezultat, gjeti hapësirë doktrina e sovranitetit parlamentar, e cila i njohu
parlamentit “të drejtën për të miratuar apo shfuqizuar çdo ligj dhe asnjë person apo
organ nuk mund të anulojë apo të mos zbatojë ligjet e Parlamentit”.1 Në shekullin e XIX
në Mbretërinë e Bashkuar, doktrina e sovranitetit parlamentar u zhvillua nga juristi
britanik Albert V. Dicey në librin e tij, “Introduction to the Study of the Law of the
Constitution”. Në sistemin kontinental të së drejtës, koncepti i sovranitetit parlamentar u
mbështet nga Zhan Zhak Ruso me teorinë e tij të “vullnetit të përgjithshëm” sipas së cilës
“populli ishte suprem dhe vullneti i tij i shprehur nëpërmjet përfaqësuesve të tij ishte i
pandryshueshëm”.2
Në periudhën pas Luftës së Dytë Botërore e në vijim, koncepti tradicional i sovranitetit
parlamentar është “gërryer” apo dobësuar si rezultat i dy mekanizmave, njëri kombëtar
dhe tjetri ndërkombëtar. Mekanizmi kombëtar që ka “dobësuar” parlamentet kombëtare
është shfaqur në dy drejtime: a) fuqizimi i degës ekzekutive në raport me atë legjislative, i
njohur në teori me përcaktimin “parlamentarizëm i racionalizuar” dhe b) themelimi i
gjykatave kushtetuese me kushtetutat e pas Luftës së Dytë Botërore me kompetencën për
të kontrolluar kushtetutshmërinë e ligjeve të miratuara nga dega legjislative (drejtësia
kushtetuese). Në këtë punim, në kreun e parë do të trajtohet shkurtimisht roli i gjykatave
kushtetuese kombëtare në Francë dhe Gjermani. Kjo përzgjedhje është berë në analogji
me pjesën tjetër të punimit, me konkretisht ndikimi i Gjykatës së Drejtësisë së Bashkimit
Evropian dhe vendimeve të saj në sovranitetin legjislativ të parlamenteve kombëtare. Pas
kreut të parë, në qendër të analizës së këtij punimi do të jetë mekanizmi ndërkombëtar,
me fokus anëtarësimin e shteteve në Bashkimin Evropian.3
Bashkimi Evropian u themelua me Traktatin e Mastrihtit, me qëllimin për të arritur një
integrim jo vetëm ekonomik, por edhe politik e monetar të shteteve të Evropës. Projekti
fillestar i integrimit u konkretizua me themelimin e Komunitetit Evropian të Qymyrit dhe
Çelikut në vitin 1951. Pasuesi i tij, Komuniteti Ekonomik Evropian, u themelua me
Traktatin e Romës më 1957. Të dy këto Komunitete kërkonin një “bashkim të
sovraniteteve” në fusha të caktuara midis Shteteve Anëtare.4 Që nga themelimi e në
1 Tom Ginsburg, “Judicial Review in New Democracies: Constitutional Courts in Asian Cases.The Decline
and Fall of Parliamentary Sovereignty”, 2003, fq. 1 www.cambridge.org. 2 Po aty. 3 Në këtë studim përdoret termi “Evropian”, në përputhje me Fjalorin e Shqipes së sotme në të cilin
përdoret termi “Evropian” me kuptimin “që lidhet me Evropën ose me evropianët, që është karakteristik për
Evropën ose për evropianët, i Evropës ose i evropianëve; që është krijuar nga evropianët; që ndodhet në
Evropë. Vendet (shtetet) evropiane. Popujt evropianë. Kultura evropiane” (fq. 3010). 4 Shirley Williams, “Sovereignity and accountability in the European Communities”, 1990, fq. 299, në
https://doi.org/10.1111/j.1467-923X.1990.tb00820.x .
xi
vazhdimësi, këto Komunitete kanë njohur një zhvillim të gjithëanshëm institucional,
procedural dhe funksional. Ky zhvillim në nivel të Komuniteteve Evropiane, e më pas
Bashkimi Evropian, ka sjellë pasoja të rëndësishme për institucionet kombëtare të
Shteteve Anëtare. Ky punim analizon se si procesi i integrimit Evropian ka ndikuar në një
nga këto institucione kombëtare, parlamentin kombëtar.
Për këtë qëllim, punimi është ndarë në katër krerë. Në kreun e parë trajtohet koncepti i
sovranitetit parlamentar dhe evoluimi i tij historik në sistemin e brendshëm ligjor të tri
Shteteve Anëtare të marra në studim: Franca, Gjermania dhe Mbretëria e Bashkuar. Në
mënyrë të veçantë studimi do të ndalet tek dy autorët britanikë, filozofi i së drejtës John
Austin dhe juristi britanik Albert V. Dicey, për ndikimin e thellë të tyre në formulimin e
doktrinës tradicionale të sovranitetit parlamentar në Mbretërinë e Bashkuar. Në këtë kre
do të paraqiten edhe kushtet historike në të cilat u përpunua doktrina tradicionale e
sovranitetit parlamentar si edhe ato që çuan në relativizimin e saj në Francë dhe
Gjermani pas Luftës së Dytë Botërore. Ky trajtim paraqet statusin e parlamenteve
kombëtare në sistemet e brendshme të këtyre tri shteteve, në momentin e anëtarësimit në
Komunitetin Evropian. Një qasje e tillë, ndihmon analizën në kreun e dytë dhe të tretë: se
si ratifikimi i traktateve dhe jurisprudenca e Gjykatës së Drejtësisë së Bashkimit
Evropian kanë ndikuar në parlamentet kombëtare të secilit prej këtyre shteteve.
Në kreun e dytë është marrë në studim e drejta primare e Bashkimit Evropian që nga
traktatet themeluese të Komuniteteve të para dhe deri në Traktatin e Lisbonës. Qëllimi i
këtij kreu është të dalë në pah se si nënshkrimi dhe ratifikimi i traktateve ka ndikuar në
parlamentet kombëtare të Sheteteve Anëtare. Kufizimi në disa fusha të të drejtave të tyre
sovrane në drejtim të Komunitetit, ka krijuar një sistem normash juridike të detyrueshme
për Shtetet Anëtare dhe qytetarët e tyre. Ky proces është thelluar gjithnjë e më tepër me
kalimin e kompetencave nga niveli kombëtar në atë evropian që nga Traktatet themeluese
si edhe me ato amenduese. 5 Kjo analizë ka nxjerrë në pah pasojat që vijnë nga
transferimi i kompetencave, përmes Traktateve, nga Shtetet Anëtare në Bashkimin
Evropian për parlamentet kombëtare, me fokus kryesor pushtetin e tyre legjislativ. Me
ratifikimin e çdo Traktati ata pranuan një kalim të këtyre kompetencave në nivel
evropian, gjë e cila kufizoi pushtetin tradicional legjislativ. Zgjerimi i fushave në
kompetencën e Bashkimit Evropian ka sjellë gjithnjë e më tepër kompetenca legjislative
për institucionet e tij. Çështja që shtrohet është nëse ky transferim kompetencash rezultoi
në një erozion të kompetencave parlamentare kombëtare si rrjedhojë e përdorimit të
gjerë të kompetencave të Bashkimit.
Kreu i tretë i punimit ndalet gjerësisht në jurisprudencën e Gjykatës së Drejtësisë së
Bashkimit Evropian. Me Traktatin e Lisbonës, Gjykata e Drejtësisë e Komuniteteve
Evropiane është riemërtuar Gjykata e Drejtësisë e Bashkimit Evropian. Në bazë të nenit
19 të TBE-së ajo përfshin Gjykatën e Drejtësisë, një Gjykatë të Përgjithshme (pasuese e
Gjykatës së Shkallës së parë.) dhe gjykata të specializuara. Pjesa në vijim të këtij kreu
është një analizë e zgjeruar e jurisprudencës së Gjykatës së Drejtësisë së Bashkimit
Evropian. Në studim janë marrë ato vendime gjyqësore të Gjykatës së Drejtësisë që kanë
përcaktuar statusin e së drejtës së BE-së në raport me të drejtën kombëtare të Shteteve
Anëtare, në bazë të parimit të efektit të drejtpërdrejtë dhe të epërsisë të së drejtës së BE- 5 Adam Bodnar, Michal Kowalski, Karen Raible, Frank Schorkopf, (ed) “The Emerging Constitutional Law
of the European Union: German and Polish Perspectives”, fq. 121.
xii
së. Trajtimi i jurisprudences së Gjykatës së Drejtësisë nis me vendimin Van Gend en Loos
(1963), Costa kundër ENEL (1964), Simmenthal (1977) e më pas. Këto vendime e të tjera
që do të merren në analizë, paraqesin një rëndësi të veçantë për këtë studim. Parimet e
vendosura në këto çështje kanë ndikim të qenësishëm në konceptin tradicional të
sovranitetit parlamentar.
Në të njëjtin kre është bërë edhe një analizë krahasuese midis tri Shteteve Anëtare objekt
i këtij punimi, Franca, Gjermania dhe Mbretëria e Bashkuar. Kjo analizë ka si qëllim që
të vlerësojë ndikimin e parimit të epërsisë të së drejtës së BE-së me të drejtën e
brendshme të këtyre shteteve, me fokus ligjet e miratuara nga parlamenti kombëtar. Ky
vlerësim është bërë duke trajtuar së pari tiparet e përgjithshme kushtetuese të tyre,
dispozitat kushtetuese mbi të drejtën ndërkombëtare në tërësi dhe ato të pjesëmarrjes në
BE në veçanti. Së dyti, në lidhje me Francën dhe Gjermaninë është marrë në studim
jurisprudenca kushtetuese, respektivisht e Këshillit Kushtetues Francez dhe e Gjykatës
Federale Kushtetuese Gjermane. Për sa i përket Mbretërisë së Bashkuar, në mungesë të
një kushtetute të shkruar, është trajtuar gjerësisht Akti i Komuniteteve Evropiane i vitit
1972, i miratuar nga parlamenti britanik me rastin e anëtarësimit të Mbretërisë së
Bashkuar në Komunitetin Ekonomik Evropian. Ky Akt është baza ligjore me të cilën e
drejta komunitare, e më pas ajo e Bashkimit Evropian, është përfshirë në sistemin e
brendshëm ligjor të Mbretërisë së Bashkuar. Jurisprudenca e gjykatave britanike në
pranimin e parimit të epërsisë dhe ndikimi i tij në sovranitetin parlamentar është trajtuar
po ashtu.
Në kreun e fundit të këtij punimi, duke patur parasysh që Republika e Shqipërisë synon
anëtarësimin e plotë në Bashkimin Evropian, do të trajtohet edhe se si anëtarësimi i saj
do të ndikojë në Kuvendin e Republikës së Shqipërisë. Në këtë aspekt do të analizohen
edhe nene të caktuara të Kushtetutës së Republikës së Shqipërisë. Në mënyrë të
përmbledhur këto nene janë: neni 2, 4, 5, 116, 122, etj. Duke u nisur nga statusi aktual i
Republikës së Shqipërisë si vend kandidat, është parë me vend të bëhet një shqyrtim i
detyrimeve të saj në raport me integrimin Evropian. Për këtë, është trajtuar roli i
Kuvendit të Republikës së Shqipërisë në procesin e integrimit Evropian. Struktura
parlamentare përgjegjëse për integrimin evropian janë ngritur për të përmbushur
detyrimet që burojnë nga ky proces dhe udhëheqjen në etapën e radhës, atë të hapjes së
negociatave me BE-në. Këto struktura janë Këshilli Kombëtar i Integrimit Evropian,
Komisioni i Integrimit Evropian dhe Komiteti Parlamentar për Stabilizim Asocimin.
Përbërja dhe funksionet e secilit prej tyre janë trajtuar për të kuptuar përfshirjen e
Kuvendit të Republikës së Shqipërisë në procesin e integrimit Evropian dhe raportin me
pushtetin ekzekutiv për këtë qëllim. Kjo analizë është mbështetur në Ligjin nr.15/2015
“Për rolin e Kuvendit në procesin e integrimit të Republikës së Shqipërisë në Bashkimin
Europian” si edhe Rregulloren e Kuvendit. Qëllimi është të kuptohet nëse ky kuadër
normativ siguron përfshirjen e duhur të Kuvendit në procesin e anëtarësimit në BE.
Në funksion të kësaj teze është trajtuar se si instrumentet dhe detyrimet e
paraanëtarësimit ndikojnë në pushtetin ligjvënës të parlamentit tonë kombëtar. Për
përmbushjen e kushteve për anëtarësim në BE, vendet kandidate duhet të miratojnë
reforma nën mbikëqyrjen e Komisionit Evropian të cilat duhet të merren parasysh si një
formë udhëzimi nga parlamentet kombëtare. Për arsye se parlamentet kombëtare të
shteteve në proces anëtarësimi mund të miratojnë vetëm ligje të cilat janë në përputhje
xiii
me kriteret e anëtarësimit, kjo pasjell që edhe gjatë procesit të anëtarësimit pushtetit
legjislativ të parlamentit kombëtar i vendosen kufizime. Për të vlerësuar këtë ndikim, në
këtë punim janë marrë në studim Fletoret Zyratare të Republikës së Shqipërisë që nga viti
2009, viti i hyrjes në fuqi i Marrëveshjes së Stabilizim Asociimit, e deri në muajin qershor
të vitit 2018. Qëllimi i këtij hulumtimi është të veçoj ligjet e miratuara nga Kuvendi i
Republikës së Shqipërisë me qëllim përafrimin e legjislacionit kombëtar me atë të
Bashkimit Evropian. Më konkretisht, hulumtimi nxjerr në pah numrin e ligjeve të
miratuara në secilin vit për periudhën e marrë në studim me qëllim përafrimin e
legjislacionit kombëtar me atë të Bashkimit Evropian, numrin e plotë të ligjeve të
përafruara, fushën e përafrimit, instrumentin e së drejtës së Bashkimit Evropian me të
cilin është përafruar secili ligj si edhe nenin e Marreveshjes së Stabilizim Asocimit me të
cilin është përafruar ligji.
Në të njëjtin kre janë përfshirë rezultatet e një pyetësori të realizuar me deputetët e
Kuvendit të Republikës së Shqipërisë, Legjislatura e IX-të (shtator 2017 - në vazhdim)
dhe studentët e Fakultetit të Shkencave Politike Juridike, Dega Drejtësi, Universiteti
“Aleksandër Moisiu” Durrës. Qëllimi i këtij pyetësori është të adresojë dhe krahasojë
qëndrimet dhe pikëpamjet e grupit të ligjvënësve dhe të studentëve si profesionistët e
ardhshëm të së drejtës mbi rolin e Kuvendit në procesin e integrimit Evropian.
Së fundi, për qëllimin e kësaj mikroteze, parlamentet si bartëse të sovranitetit do të
nënkuptojë institucionin ligjvënës suprem të shtetit, legjitimiteti i të cilit buron nga
populli. Ky kuptim është më i gjerë se doktrina kushtetuese e sovranitetit parlamentar në
kushtetutën e Mbretërisë së Bashkuar.6
6 Jana Jaseĉková, “Changing Parliamentary functions: European Perspectives”, Submitted to Central
European University, Department of Legal Studies, Budapest 2013, fq. 80-81.
xiv
Qëllimi dhe rëndësia e studimit
Ky studim, bazuar në burimet që do të shfrytëzohen, ka si qëllim të realizojë një analizë
të zhvillimit të konceptit të sovranitetit parlamentar nga pikëpamja e reformave
legjislative dhe arsyetimit gjyqësor në Bashkimin Evropian. Po ashtu, qëllimi i këtij
studimi është që, nëpërmjet analizës së doktrinës mbi konceptin e sovranitetit
parlamentar, analizës së Traktateve të Bashkimit Evropian dhe vendimeve gjyqësore të
Gjykatës së Drejtësisë të Bashkimit Evropian, të vërtetohen hipotezat e ngritura: (a)
anëtarësia në Bashkimin Evropian zbeh konceptin tradicional të sovranitetit parlamentar
duke krijuar një sfond të ri konceptual e juridik dhe (b) Gjykata e Drejtësisë e Bashkimit
Evropian me jurisprudencën e saj ka ndikuar ndjeshëm në konceptin tradicional të
sovranitetit parlamentar duke çuar drejt një “erozioni” të tij.
Rezultatet e këtij punimi janë të rëndësishme edhe për Republikën e Shqipërisë.
Republika e Shqipërisë ka statusin e vendit kandidat në Bashkimin Evropian.
Institucionet shtetërore të saj janë në një proces të vazhdueshëm plotësimi të reformave
për përmbushjen e rekomandimeve të Bashkimit Evropian të nevojshme për anëtarësimin
e plotë të vendit në të. Anëtarësimi i plotë i vendit tonë në Bashkimin Evropian, duke
patur parasysh edhe eksperiencën e vendeve të tjera, do të këtë ndikimin e tij në pushtetin
legjislativ të Kuvendit të Republikës së Shqipërisë. Rezultatet e këtij studimi do të
qartësojnë se si anëtarësimi në Bashkimin Evropian do të prekë autoritetin ligjvënës të
Kuvendit të Republikës së Shqipërisë dhe se si do të ndikojë kjo në ndryshimet
kushtetuese e ligjore të së drejtës sonë. Analiza dhe studimi i jurisprudencës së gjerë të
Gjykatës së Drejtësisë së Bashkimit Evropian është shumë e rëndësishme edhe për
gjykatat shqiptare dhe Gjykatën tonë Kushtetuese në momentin e anëtarësimit të vendit
tonë në Bashkimin Evropian.
xv
Metodologjia e punimit
Në këtë studim janë përdorur disa metoda të kërkimit shkencor. Më së pari është realizuar
rishikimi i literaturës. Literatura e përdorur është e gjerë dhe e shumëllojshme. Burimet e
shfrytëzuara janë libra mbi konceptin e sovranitetit parlamentar, parlamentet kombëtare
dhe Bashkimi Evropian, të drejtën e Bashkimit Evropian dhe jurisprudencën e Gjykatës
së Drejtësisë së Bashkimit Evropian, artikuj shkencor, komentarë të jurisprudencës dhe
legjislacionit, etj. Numri i përgjithshëm i librave të përdorur është 101, ndër to 94 janë në
gjuhën angleze dhe 7 libra janë në gjuhën shqipe. Artikujt shkencor dhe publikime në
fushën e të drejtës evropiane dhe ndërkombëtare publike janë 88, ndër to 84 në gjuhën
angleze dhe 4 në gjuhën shqipe. Kjo gjerësi burimesh doktrinare dhe jurisprudenciale ka
ndihmuar në analizën e pozitës së parlamenteve kombëtare të Shteteve Anëtare si
Mbretëria e Bashkuar, Franca dhe Gjermania para dhe pas anëtarësimit në Bashkimin
Evropian si edhe të jurisprudencës së Gjykatës së Drejtësisë së Bashkimit Evropian në
përcaktimin e parimeve themelore të së drejtës së BE-së.
Metoda përshkruese, në kuptimin e studimit të kuadrit ligjor me qëllim krahasimin e
normave, institucioneve dhe koncepteve, 7 është përdorur gjerësisht në këtë studim
nëpërmjet analizës së Traktateve të Bashkimit Evropian. Analiza përshkruese është
përqendruar në dy drejtime: 1) pozita e parlamenteve kombëtare në traktatet e BE-së, që
nga Trakatet themeluese të Komuniteve të para Evropiane deri tek Traktati i Lisbonës; 2)
studimi i së drejtës së BE-së me Traktatin e Lisbonës, për të vlerësuar se si nënshkrimi i
Traktateve dhe legjislacioni i prejardhur i institucioneve të Bashkimit Evropian kanë
ndikuar në konceptin tradicional të sovranitetit parlamentar.
Rasti studimor është përdorur në kreun e tretë të punimit nëpërmjet analizës së
vendimeve të Gjykatës së Drejtësisë së Bashkimit Evropian që kanë adresuar çështje
specifike me rëndësi për studimin. Jurisprudenca e saj ka një rol përcaktues në të drejtën
e Bashkimit Evropian. Vendimet gjyqësore në lidhje me natyrën e së drejtës së Bashkimit
Evropian, raportin e saj me të drejtën e brendshme të Shteteve Anëtare, etj, kanë një
lidhje shumë të ngushtë me konceptin tradicional të sovranitetit parlamentar. Për këtë
qëllim, është studiuar zhvillimi i praktikës së Gjykatës së Drejtësisë së Bashkimit
Evropian që nga vendimet e para të saj, si Costa kundër ENEL, Van Gend en Loos,
Simmenthal II, Factortame, e në vijim. Gjithashtu, janë adresuar gjerësisht në këtë
kapitull edhe vendimet e gjykatave kombëtare të shteteve të analizuara në studim, si për
shembull vendime konkrete të shqyrtuara nga Këshilli Kushtetues Francez, Gjykata
Kushtetuese Federale Gjermane, si dhe vendimet e gjykatave në Mbretërinë e Bashkuar.
Rasti studimor ka ndihmuar në analizën e qëndrimeve të Gjykatës së Drejtësisë së
Bashkimit Evropian dhe gjykatave kombëtare mbi parimin e epërsisë të së drejtës së BE-
së.
7 Danny Pieters, “Functions of comparative law and practical methodology of comparing”, në
www.law.kuleuven.be .
xvi
Ky studim është mbështetur edhe në metodën krahasuese. Metoda krahasuese mundëson
vënien në pah të karakteristikave të përbashkëta dhe të ndryshme për një çështje të
caktuar midis shteteve, institucioneve të shteteve të ndryshme apo sistemeve të tyre
ligjore. Metoda krahasuese është posaçërisht e domosdoshme për studimet në fushën e të
drejtës së Bashkimit Evropian, sepse ajo i referohet në mënyrë të vazhdueshme traditave
kushtetuese, parimeve dhe vlerave të përbashkëta të Shteteve Anëtare.8 Në këtë metodë
është mbështetur studimi i ndryshimit të autoritetit ligjvënës së parlamenteve kombëtare
në periudhën para dhe pas anëtarësimit në Bashkimin Evropian të tri Shtete Anëtare të
marra në analizë. Studimi i traditës kombëtare kushtetuese është vlerësuar si thelbësor
sepse ndihmon kuptimin e relativizimit të konceptit të sovranitetit parlamentar nga njëri
Shtet Anëtar në tjetrin. Koncepti i sovranitetit parlamentar nuk mund të kuptohet njëlloj
në Mbretërinë e Bashkuar, Francë apo Gjermani. Për rrjedhojë, edhe qasja e tyre ndaj
sovranitetit parlamentar pas integrimit Evropian paraqitet me rëndësi për t’u studiuar.
Në kreun “Bashkimi Evropian dhe Republika e Shqipërisë” analiza e dispozitave
kushtetuese dhe ligjore me rëndësi për anëtarësimin e Republikës së Shqipërisë në
Bashkimin Evropian është bërë nëpërmjet metodës përshkruese. Në këtë kre është
përdorur edhe metoda cilësore. Për këtë qëllim është hartuar një pyetësor adresuar
deputetëve të Kuvendit të Republikës së Shqipërisë, Legjislatura e IX-të (shtator 2017 -
në vazhdim) dhe studentëve të Fakultetit të Shkencave Politike Juridike në Universitetin
“Aleksandër Moisiu” Durrës, për të marrë këndvështrimin e tyre mbi rolin e Kuvendit në
procesin e integrimit Evropian si edhe statusin e tij pas anëtarësimit të vendit tonë në
Bashkimin Evropian. Në këtë studim morën pjesë 67 anketues, nga të cilët 27 (40.3%)
deputetë të Kuvendit të Republikës së Shqipërisë, Legjislatura e IX-të (shtator 2017 - në
vazhdim) dhe 40 (59.7%) studentë të Fakultetit të Shkencave Politike Juridike, Dega
Drejtësi të Universitetit “Aleksandër Moisiu” Durrës. Deputetët janë të ndarë në bazë të
komisioneve të përhershme parlamentare sipas ndarjes të paraqitur në Tabelën 4-11 në
përputhje me parashikimet e Rregullores së Kuvendit.
Studimi është realizuar përmes një pyetësori të hartuar në një platformë elektronike që
realizon studime të tilla të karakterit statistikor. Përgjigjet e marra janë përpunuar përmes
programit statistikor SPSS 20. Testet statistikore që janë përdorur janë analiza
përshkruese dhe testi i sinjifikancës Chi-Square. Ky test është zbatuar për të matur nëse
qëndrimet e dy grupeve të marra në studim kanë dallime midis tyre dhe nesë këto dallime
janë statistikisht të rëndësishme. Vetëm për vlerat e “p < 0.05” ka ndryshime statistikisht
të rëndësishme.
8 Monica Claes, Maartje de Visser, “Reflections on Comparative Method in European Constitutional Law”,
në Maurice Adams, Jacco Bomhoff (eds), “Practice and Theory in Comparative Law”, fq. 145.
17
KREU I
PARLAMENTET SI BARTËSE TË SOVRANITETIT NË MBRETËRINË E
BASHKUAR, GJERMANI DHE FRANCË
Në këtë kre do të trajtohet koncepti i sovranitetit parlamentar dhe zhvillimi i tij në
Mbretërinë e Bashkuar, Francë dhe Gjermani, në kohën e para anëtarësimit të tyre në
Bashkimin Evropian. Pra, cili ishte statusi i parlamenteve të tyre kombëtare si bartëse të
sovranitetit në bazë të sistemit të tyre të brendshëm kushtetues, para anëtarësimit në
Bashkimin Evropian.
Përzgjedhja e këtyre Shteteve Anëtare duket e përshtatshme për disa arsye. Së pari,
Franca dhe Gjermania janë dy ndër Shtetet Anëtare të Bashkimit Evropian themeluese të
Komuniteteve të para Evropiane. Këto Komunitete, nëpërmjet amendimit të Traktateve
themeluese të tyre, janë zhvilluar nga një bashkim shtetesh me qëllimin kryesor
integrimin ekonomik, në një bashkim shtetesh me integrim më të thellë politik dhe
monetar. Në këtë mënyrë, duke përzgjedhur dy prej shteteve themeluese, është analizuar
zhvillimi i sovranitetit parlamentar të parlamenteve kombëtare që nga themelimi i
Komuniteteve të para Evropiane deri në miratimin e Traktatit të Lisbonës. Më
konkretisht, kjo analizë është bërë në kuadër të traktateve në kapitullin e dytë të tezës.
Ndërsa në kapitullin e tretë, analiza e zhvillimit të konceptit të sovranitetit parlamentar në
kuadër të Bashkimit Evropian është bërë në bazë të jurisprudencës së Gjykatës së
Drejtësisë të Bashkimit Evropian.
Bashkëpunimi gjermano-francez në kuadër të Bashkimit Evropian referohet shpesh si
“motori” i integrimit evropian. Për rrjedhojë, këto dy shtete janë të paracaktuara në
mënyrë të natyrshme që të jenë objekt përzgjedhjeje për analizë krahasuese në kuadër të
Bashkimit Evropian. Për më tepër, vendimet e Këshillit Kushtetues Francez dhe të
Gjykatës Kushtetuese Federale në Gjermani në lidhje me Traktatet e Bashkimit Evropian,
janë një fushë e rëndësishme për studimet krahasuese.9 Që nga vendimi i mirënjohur i
Mastrihtit i Gjykatës Kushtetuese Federale gjermane, ndër të tjera, çështja e
kompetencave midis Shteteve Anëtare dhe Bashkimit Evropian kërkon analizë edhe në
kuadër të parlamenteve kombëtare si bartëse të sovranitetit.
Ndërsa, për sa i përket Mbretërisë së Bashkuar ajo është natyrshëm pjesë e analizës në
këtë tezë. Sovraniteti parlamentar është një tipar themelor i sistemit kushtetues Britanik.
Pikëpamja tradicionale e kësaj doktrine e formuluar nga Dicey, nxiti një debat të madh
teorik në lidhje me sovranitetin e Parlamentit britanik, se si kjo doktrinë kushtetuese do të
harmonizohej me kufizimet mbi pushtetin legjislativ që rridhte nga anëtarësia në
Komunitetet. Në këtë pikë, jurisprudenca dhe qëndrimi i gjykatave në Mbretërinë e
Bashkuar është një fushë e rëndësishme për t’u hulumtuar. Për më tepër, me zhvillimet e
fundit të Brexit, sovraniteti parlamentar në raport me Bashkimin Evropian përbën një
interes të shtuar në këtë drejtim.
9 Jörg Gerkrath, “Dicect Effect in Germany and France - A Constitutional Comparison”, fq. 130.
18
Për Mbretërinë e Bashkuar, do të jepet përkufizimi që i është bërë konceptit të
sovranitetit parlamentar nga autorë të së drejtës të sistemit common law, si Austin dhe
Albert V. Dicey. Këta autorë përmenden në veçanti, sepse pikëpamjet e tyre mbi
konceptin e sovranitetit parlamentar përbëjnë dy doktrinat mbizotëruese të shekullit të
XIX në Mbretërinë e Bashkuar. John Austin në librin e tij “The Province of
Jurisprudence Determined”, të botuar për herë të parë në vitin 1832, paraqet një nga
analizat më të thella mbi sovranitetin në historinë e mendimit britanik. Austin pranoi se,
qëllimi i çdo organizate politike, pavarësisht nga forma e qeverisjes së saj, është të arrijë
përparimin më të madh të mundshëm për lumturinë njerëzore. Nga kjo pikëpamje, shteti
legjitimohet me miratimin e të qeverisurve nga populli dhe vetëm populli është burim i
ligjshëm i rendit publik.10 Ndërsa Dicey, doktrinën e tij të sovranitetit parlamentar e
vendos në qendër të sistemit kushtetues britanik dhe ka patur ndikimin kryesor në
formulimin e kuptimit tradicional të saj në Mbretërinë e Bashkuar. Në mënyrë të veçantë
studimi do të ndalet tek Dicey, posaçërisht tek vepra e tij “Introduction to the Study of the
The Law of the Constitution”.
Në këtë pjesë të punimit do të përmenden shkurtimisht arsyet historike në të cilat u
përpunua doktrina tradicionale e sovranitetit parlamentar dhe kushtet historike të cilat
ndikuan në relativizimin e këtij koncepti. Teza e sovranitetit parlamentar është parë për
një kohë të gjatë si thelbi i traditave demokratike, që nga koha kur koncepti i supremacisë
së ligjvënësit të zgjedhur nga populli iu bashkangjit kushtetutës së pa shkruar të
Anglisë.11 Në atë kohë kërcënimi i lirisë ishte pushteti monarkik, dhe qëllimi kryesor
ishte nënshtrimi i pushtetit të monarkut ndaj vullnetit popullor. Doktrina që rezultoi në
Britaninë e Madhe ishte që Parlamenti kishte “të drejtën për të miratuar ose shfuqizuar
çdo ligj; dhe më tej që “asnjë person apo organ nuk është i autorizuar nga e drejta e
Anglisë që të ketë të drejtën të kundërshtojë apo anulojë legjislacionin e Parlamentit”.12
Në traditën kontinentale, mbështetja intelektuale dhe filozofike e sovranitetit parlamentar
u sigurua nga Zhan Zhak Ruso në doktrinën e tij mbi vullnetin e përgjithshëm. Sovran
ishin njerëzit, dhe vullneti i tyre i shprehur nëpërmjet përfaqësuesve republikanë nuk
mund të kundërshtohet. Kjo teori e kombinuar me pozicionin regresiv të parlements
gjyqësor në Revolucionin Francez, çoi në një traditë të gjatë të mosbesimit ndaj
gjyqtarëve në Francë.13 Government du juges zëvendësoi kurorën mbretërore si kërcënim
ndaj vullnetit të popullit në mendimin politik Francez.14 Për këto arsye histotike, ishte e
natyrshme që ithtarët e parë të demokracisë mbështetën sovranitetin parlamentar. Ata
shihnin kërcënime nga aktorët tradicionalë si ancien régime, monarkia dhe kisha. Me
10 Joaquín Varela Suanzes-Carpegna, “Sovereignty in British Legal Doctrine”, Revista Historia
Constitucional, Nr.4, 2003 në: http://hc.rediris.es/04/index.html, fq. 308. 11 Tom Ginsburg, “Judicial Review in New Democracies: Constritutional Courts in Asian Cases”
Cambridge University Press, www.cambridge.org, fq. 1. 12 Albert V. Dicey, “Introduction to the Study of the The Law of the Constitution”,1915, fq. 3–4, në Tom
Ginsburg, “Judicial Review in New Democracies: Constritutional Courts in Asian Cases” Cambridge
University Press, www.cambridge.org, fq. 1. 13 Benjamin Constant, Blandine Kriegel, “The Reform of the French Constitution,” in Constitutionalism in
Transformation: European and Theoretical Perspectives”, Political Studies - Volume 44, Issue 3, 1996, fq.
76-78. 14 Tom Ginsburg, “Judicial Review in New Democracies: Constritutional Courts in Asian Cases”
Cambridge University Press, www.cambridge.org, fq. 2.
19
tejkalimin e këtyre pengesave për pushtetin popullor, teoricienët vështirë se do të
justifikonin kufizimet e vullnetit të popullit, burimi i vetëm legjitim i pushtetit. 15
Pas Luftës së Dytë Botërore koncepti tradicional mbi sovranitetin parlamentar nuk ishte
më ai i paraluftës. Në mënyrë të veçantë, ngjarjet në Evropë nën regjimet diktatoriale
gjatë Luftës së Dytë Botërore bënë që shumë demokraci të reja të njihnin një kërcënim të
ri, të brendshëm ndaj demos-it. Asnjë institucion politik, qoftë edhe i legjitimuar në
mënyrë demokratike, nuk mund të shkelë te drejtat dhe liritë themelore.16 Si rrjedhojë,
përpjekjet e pasluftës në Francë dhe Gjermani për hartimin e kushtetutave, u përqendruan
në dy çështje:
• së pari, shpallja e të drejtave dhe lirive themelore;
• së dyti, themelimi i gjykatave të posaçme kushtetuese për të siguruar dhe mbrojtur
këto të drejta,
duke i dhënë një goditje të fortë supremacisë parlametare të periudhës midis dy luftërave
botërore.
Në dallim nga Franca dhe Gjermania, Britania ruajti në masë të madhe format e
demokracisë parlamentare gjatë gjithë luftës, si dhe nocionin e epërsisë parlamentare
edhe më pas. Kjo e fundit doli nga Lufta e Dytë Botërore, me strukturën e saj kushtetuese
themelore të para luftës, gur themeli i së cilës ishte supremacia teorike dhe sovraniteti i
parlamentit.17
1.1 Sovraniteti parlamentar si një koncept kushtetues në Mbretërinë e Bashkuar
Doktrina e sovranitetit parlamentar qëndron në thelb të së drejtës kushtetuese të
Mbretërisë së Bashkuar dhe është një tipar unik i sistemit ligjor Britanik. Në përkufizimin
e pikëpamjes tradicionale të doktrinës do t’i referohemi teorisë ligjore të formuluar në
vitet 1880 nga një prej juristëve më të njohur britanik, A. V. Dicey, edhe pse duhet thënë
që ai nuk ishte i pari që përpunoi nocionin e sovranitetit. Sovraniteti ishte trajtuar edhe
më parë në esetë e filozofëve si Hobbes, 18 Bodin, 19 Blackstone 20 , Bentham, 21 dhe
Austin22. Në librin e tij, Dicey përpiqet të zbatojë në mënyrë të qëndrueshme doktrinën e
sovranitetit të Austin që ishte edhe teoria juridike mbizotëruese në Mbretërinë e Bashkuar
në shekullin e 19-të.23 Duke përgjithësuar nga vëzhgimet e tij në Angli, Austin kishte
arritur në përfundimin se në çdo sistem ligjor duhet të ketë një person ose një grup
personash me pushtetin më të lartë për të ndryshuar çdo ligj ekzistues. Megjithatë, në
tezën e tij kishte një mëdyshje se cili ishte ky grup sovran në Angli. Sipas Austin,
15 Po aty 16 Po aty 17 Peter L. Lindseth “The Paradox of Parliamentary Supremacy: Delegation, Democracy, and Dictatorship
in Germany and France, 1920s-1950s”, Yale Law Journal, Vol. 113, 2004, fq. 1386. 18 Thomas Hobbes, “Leviathan, or The Matter, form, and power of a common wealth, ecclesiasticall and
civil”, Londër, 1651. 19 Jean Bodin, “Les Six Livres de la Republique”, Paris, 1577. 20 William Blackstone “Commentaries on the Laws of England”, Oksford, 1765. 21 Jeremy Bentham, “A Fragment on Government”, 1776. 22 John Austin, “The Province of Jurisprudence Determined”, Londër, 1832. 23 Claus Hamacher, “Parliamentary sovereignty in the European communities: the developing doctrine”,
1992, fq. 5.
20
pushteti sovran i përket Mbretit, Dhomës së Lordëve dhe Dhomës së Komunëve ose
zgjedhësve.24 Austin ndonjëherë e përdorte termin “sovranitet” për të përshkruar aspektin
politik, se në fund të fundit zgjedhësit janë ato të cilët, nëpërmjet votës, do të imponojnë
vullnetin e tyre.25
Dicey në veprën e tij dallonte dy aspekte të sovranitetit tek përcaktimet e Austin:
sovranitetin “ligjor” dhe “politik”. Kuptimi politik i fjalës “sovranitet” është në të vërtetë,
sipas Dicey-t, “po aq i rëndësishëm sa kuptimi ligjor, në mos më shumë.”26 Por të dy
kuptimet, edhe pse të lidhura ngushtë së bashku, janë në thelb të ndryshme, dhe Dicey
theksonte se “në një pjesë të punës së tij Austin ka ngatërruar me sa duket një kuptim me
tjetrin”.27 Ai gjithashtu theksoi se termi “sovranitet”, në kuptimin e përdorur nga Austin,
është dukshëm një koncept ligjor, që do të thotë “pushteti ligjbërës i pakufizuar nga
ndonjë kufizim ligjor”.28 Prej kësaj, Dicey formuloi tezën se sipas kushtetutës Angleze,
sovran duhet të jetë Parlamenti, ose për të qenë më të saktë, “Mbreti në Parlament”.
Në terminologjinë e Dicey-t, “sovraniteti parlamentar” përdoret vetëm për të treguar
plotfuqishmërinë legjislative të Parlamentit. Rrjedhimisht, “sovranitet parlamentar” në
terminologjinë e Dicey-t nuk përfshin në asnjë mënyrë një pushtet politik efektiv. Ajo
shërben vetëm për të treguar plotfuqishmërinë legjislative të Parlamentit. 29 Dicey në
analizën e tij shkoi edhe më tej. Duke analizuar ndikimet kushtetuese të Septennial Act,
të vitit 1715, ai mohoi ekzistencën e ndonjë lidhjeje ligjore domethënëse midis
“zgjedhësve” politikisht sovranë dhe parlamentit sovran legjislativ. Në vitin 1716,
Parlamenti zgjati periudhën e mandatit të tij nga tre në shtatë vjet. Vlefshmëria e këtij akti
u vu në pikëpyetje duke qenë se fuqia e Parlamentit për të nxjerrë ligje duhet të
përfundojë me fundin e mandatit të dhënë nga zgjedhësit. Dicey ka kundërshtuar që
“Parlamenti, në aspektin ligjor, nuk është agjent i zgjedhësve dhe në asnjë mënyrë nuk
është një administrues i besuar për zgjedhësit e tij”. Kështu, ai vendosi që Septennial Act
1715 ishte jo vetëm i vlefshëm, por në të njëjtën kohë ilustrimi më i rëndësishëm i
plotfuqishmërisë ligjore.30
Në veprën e tij, Dicey ka dhënë përkufizimin mbi sovranitetin parlamentar si vijon:
“Parimi i sovranitetit parlamentar nënkupton as më shumë e as më pak se:
“Parlamenti, në bazë të kushtetutës Angleze, ka të drejtën të miratojë apo
shfuqizojë çdo ligj çfarëdo; dhe asnjë person apo organ, në bazë të së drejtës
Angleze, nuk ka të drejtë të refuzojë apo të anulojë legjislacionin e Parlamentit.31
24 John Austin, “The Province of Jurisprudence Determined and the Uses of the Study of Jurisprudence”,
fq. 251 - 255. 25 Po aty. 26 Albert V. Dicey, “Introduction to the Study of the Law of the Constitution”, 1915, fq. 74. 27 Po aty. 28 Albert V. Dicey, “Introduction to the Study of the Law of the Constitution”, 1915, fq. 79; në Claus
Hamacher, “Parliamentary sovereignty in the European communities: the developing doctrine”, Durham
Thesis, 1992, fq. 6. 29 Claus Hamacher, “Parliamentary sovereignty in the European communities: the developing doctrine”,
Durham Thesis, 1992, fq. 6. 30 Po aty, fq 6-7. 31 Albert V. Dicey, “Introduction to the Study of the Law of the Constitution”, 1915, fq. 40.
21
Një ligj, mund të përcaktohet si çdo rregull që duhet të zbatohet nga gjykata. Më
tej, parimi i sovranitetit parlamentar mund të përcaktohet si: çdo Akt i
Parlamentit, apo edhe një pjesë e tij, që vendos një ligj të ri, shfuqizon apo
amendon një ligj ekzistues, duhet të zbatohet nga gjykata, të cilit gjykatat duhet t’i
binden. I njëjti parim, i parë nga një qëndrim “negativ”, mund të përkufizohet:
asnjë person apo organ në bazë të kushtetutës së Anglisë, nuk mund të miratojë
rregulla të cilat shkelin apo anashkalojnë një Akt të Parlamentit, apo të cilat do të
zbatohen nga gjykatat në kundërshtim me një Akt të Parlamentit.”32
Nga ky përkufizim mund të deduktohen tri rregulla kryesore:
a) Parlamenti është organi ligjvënës suprem dhe ka të drejtë të miratojë çdo ligj çfarëdo:
Në pikëpamjen e Dicey-t, doktrina e sovranitetit parlamentar tregon kompetencën e
pakufizuar të Parlamentit të Mbretërisë së Bashkuar për të miratuar ligje. b) Asnjë
Parlament nuk mund të kufizohet nga paraardhësi apo pasardhësi i tij:
Pikëpamja e Dicey-t mbi plotfuqishmërinë e Parlamentit është se sovraniteti i këtij organi
është “vazhdues”. Parlamenti nuk mund të kufizojë pushtetin e tij dhe as atë të
parlamentit pasues për sa i përket përmbajtjes, mënyrës dhe formës së legjislacionit. Një
transferim i sovranitetit mund të arrihet nëse pushteti legjislativ dorëzohet nga Parlamenti
i Mbretërisë së Bashkuar në një organ tjetër dhe gjykatat në fjalë e zhvendosin
besnikërinë ndaj “sovranit” të ri. Nga vetë natyra e tij, doktrina e sovranitetit parlamentar
gëzon një status të veçantë: kjo doktrinë përbën bazën e të gjithë sistemit ligjor dhe për
këtë arsye nuk mund të ndryshohet me statut. Me fjalë të tjera, Parlamenti nuk mund të
vendosë kufizime në sovranitetin e vet apo në atë të parlamenteve të ardhshme.33
c) Asnjë person apo organ, duke përfshirë edhe gjykatat, nuk mund të vënë në dyshim
vlefshmërinë e Akteve të Parlamentit.34
E njëjta pikëpamje mbi doktrinën në fjalë përcakton edhe raportin e Parlamentit me
gjykatat. Parlamenti mund të miratojë çdo ligj që ai dëshiron dhe gjykatat duhet të
zbatojnë këto ligje. Gjykatat duhet të pranojnë se çdo akt i Parlamentit Westminster ka
forcën e ligjit dhe se nuk ka burim më të lartë të ligjit.
Historikisht, doktrina u zhvillua në formën e saj moderne në shekullin e 18-të dhe 19-të,
kur Mbretëria e Bashkuar gëzonte sovranitet të jashtëm në një shkallë të pakrahasueshme.
Sovraniteti parlamentar ishte rezultat i një lufte afatgjatë midis Parlamentit dhe
monarkisë. “Mbreti në Parlament” de facto u krijua me Revolucionin e Lavdishëm më
1688. Doktrina e sovranitetit parlamentar ka rrënjë të thella në historinë e Anglisë dhe
është “në të njëjtën kohë realitet historik, teori kushtetuese dhe një parim themelor i së
drejtës kushtetuese Angleze”.35
1.1.1 Sfidat ndaj pikëpamjes së Dicey-t
Doktrina e Dicey-t veproi në një kontekst të veçantë institucional, gjë e cila zvogëloi
dobësitë e mundshme të kësaj doktrine. Me kalimin e kohës kushtet historike ndryshuan
32 Po aty, fq. 39. 33 Hilaire Barnett, “Constitutional and Administrative Law”, 2017, fq. 126. 34 Po aty. 35 Po aty.
22
duke ndikuar edhe në tiparet e sistemit kushtetues britanik. Ky sistem kushtetues është
përshtatur me anëtarësimin në Bashkimin Evropian, si edhe nga një vëmendje më e
madhe për të drejtat e njeriut apo decentralizimi i autoritetit ligjvënës midis parlamenteve
rajonale.36
Sfida më e fortë për doktrinën e sovranitetit parlamentar ka rezultuar të ketë qenë
anëtarësimi i Mbretërisë së Bashkuar në Bashkimin Evropian, për shkak të statusit ligjor
të së drejtës së Komunitetit/Bashkimit Evropian: acquie communitare/acquie e BE-së
duhet të mbizotërojë mbi normat e sistemeve ligjore kombëtare, qoftë të miratuara para
apo pas Traktateve themeluese të Komuniteteve të para. Kjo, të paktën në teori, nuk
mund të pajtohet me idenë e sovranitetit ligjor të parlamentit kombëtar. Me anëtarësimin
e Mbretërisë së Bashkuar në Komunitetet Ekonomike Evropiane, teoria e Dicey-t është
debatuar dhe kritikuar shumë. Një nga pikat më të mprehta të saj është kuptimi që
parlamenti nuk mund të kufizojë pasardhësin e tij.
Me anëtarësimin e Mbretërisë së Bashkuar në Komunitetet Ekonomike Evropiane, u
zhvillua një debat i madh teorik në lidhje me “plotfuqishmërisë parlamentare” se si kjo do
të harmonizohej me kufizimin e pushtetit legjislativ që detyronte pjesëmarrja në
Komunitetet. Dy teori të lidhura me këtë pikë u panë si zgjidhje të mundshme:
a) Teoria “continuing”, apo e “sovranitetit vazhdues”, e përkrahur nga Dicey, e cila
e sheh Parlamentin si një “institucion të përhershëm” dhe që parlamenti nuk mund
të urdhërojë pasardhësin e tij.37
b) Teoria tjetër, e përkrahur nga Jennings, teoria “self embracing” apo e
“vetëkufizimit, e cilëson sovranitetin parlamentar në thelb “continuing” por
proceduralisht “self embracing”. Kjo do të thotë që Parlamenti ka të drejtën të
rregullojë mënyrën me të cilën sovraniteti i tij mund të ushtrohet dhe mund të
kalojë një pjesë të pushtetit të tij sovran përkohësisht institucioneve të tjera
ndërkombëtare.38
Teoria e dytë mundësoi shpjegimin e anëtarësimit të Mbretërisë së Bashkuar në
Komunitetet Ekonomike Evropiane si edhe miratimin e Aktit të Komuniteteve Evropiane
në vitin 1972 nga vetë parlamenti britanik. Ajo siguroi shpjegimin e vetëm ligjor për të
pajtuar traditën kushtetuese britanike me kërkesat e integrimit Evropian. Që nga ajo kohë,
supremacia “absolute” e Parlamentit Britanik është ri-interpretuar, duke i mundësuar atij
të ripërcaktojë vetveten, me qëllim që të pranojë kufizimet në ushtrimin e kompetencave
të tij legjislative.39
Një nga juristët më të mëdhenj britanikë të shekullit të XX, profesori Sir William Wade,
argumenton se hyrja e Mbretërisë së Bashkuar në Bashkimin Evropian ka shkaktuar një
“revolucion” kushtetues. Gjykatësit britanikë kanë transferuar “besnikërinë” e tyre nga
Parlamenti britanik në Bashkimin Evropian, si ligjvënësi përfundimtar për Mbretërinë e
Bashkuar. Sir William Wade vazhdon më tej duke argumentuar se sovraniteti parlamentar
36 Mark Elliott, “United Kingdom: Parliamentary sovereignty under pressure”, Cambridge University Press,
2010, fq. 546. 37 Magdalena M. Martin Martinez, “National Sovereignity and International Organizations - A Comparative
Analysis of Limitations of State Sovereignty from the Perspective of Domestic Law”, 1996, fq.151. 38 Po aty. 39 Po aty.
23
nuk pezullohet për aq kohë sa Mbretëria e Bashkuar mbetet anëtare e BE-së, por
sovraniteti parlamentar është shuar. Në këtë mënyrë Wade u përpoq të shpjegonte
vendimin historik të Komisionit të Ankesave të Dhomës së Lordëve në çështjen
Factortame, në të cilën një pjesë e aktit të parlamentit nuk u zbatua për shkak të
papajtueshmërisë së tij me të drejtën e Bashkimit Evropian.40
Mark Elliot, një profesor tjetër i së drejtës në Mbretërinë e Bashkuar harmonizon
konceptin e sovranitetit parlamentar me doktrinën e epërsisë të së drejtës së BE-së, sipas
një shpjegimi të mundshëm vetëm në teori: “Parlamenti ruan pushtetin e brendshëm ligjor
për të miratuar çfarëdo ligjesh, edhe nëse ato bien ndesh me të drejtën e Bashkimit
Evropian. Por, si një çështje e së drejtës së BE-së dhe asaj ndërkombëtare, duke bërë
kështu, Mbretëria e Bashkuar mund të shkelë detyrimet e saj sipas Traktateve të
Bashkimit Evropian. Përfundimi është se, për sa kohë që Mbretëria e Bashkuar mbetet
një Shtet Anëtar i Bashkimit Evropian, sovraniteti parlamentar ende ekziston. Por është e
paligjshme, në bazë të së drejtës së Bashkimit Evropian dhe asaj ndërkombëtare, që
sovraniteti të ushtrohet në mënyra që nuk janë në përputhje me të drejtën e Bashkimit
Evropian.”41
Në nivel të pushtetit gjyqësor në Mbretërinë e Bashkuar, vitet e fundit, debati mbi
sovranitetin parlamentar është zhvilluar në Dhomën e Lordëve në çështjen Jackson.42 Në
vendimin e tyre, Lordët nuk ishin në një mendim unanim mbi çështjen e sovranitetit
parlamentar. Edhe më parë çështjes Jackson, gjyqtarët janë shprehur, jashtëgjyqësisht,
për një kufizim të mundshëm nga e drejta common law mbi pikëpamjen tradicionale të
sovranitetit parlamentar. Sipas Lordit Woolf: “Nëse Parlamenti bën atë që nuk mund të
imagjinohet, atëherë do të thosha se gjykatave do t’u kërkohet gjithashtu të vepronin në
një mënyrë që nuk ka precedent”.43 Ndërsa Lordi John Law argumenton se: “sovraniteti
përfundimtar qëndron ... jo me ata që mbajnë pushtetin për të qeverisur, por në kushtet
nën të cilat ata janë të lejuar ta bëjnë këtë. Në këtë kuptim kushtetuta, dhe jo Parlamenti,
është sovran”.44
Jackson përfaqëson mbështetjen e parë të shprehur nga gjyqtarët, që vepronin në cilësinë
e tyre zyrtare, që gjykatat mund të kenë autoritetin për të goditur një Akt Parlamentar
nëse ai shkel parimet themelore kushtetuese. Kjo ishte një sfidë e rëndësishme për
pikëpamjen orthodokse të sovranitetit parlamentar të shprehur nga Dicey.45 Sipas Lordit
Steyn: “Nuk është e pabesueshme që mund të dalin rrethana kur gjykatat do të mund t’i
duhet të zvogëlojë një parim të vendosur mbi një hipotezë të ndryshme të
konstitucionalizmit. Në rrethana të jashtëzakonshme, që përfshijnë një përpjekje për të
shfuqizuar shqyrtimin gjyqësor ose rolin e zakonshëm të gjykatave, Dhomës së Lordëve
ose një Gjykatë e re e Lartë mund të duhet të shqyrtojë nëse kjo është një tipar themelor
kushtetues, të cilin edhe një parlament sovran që vepron sipas urdhrit të Dhomës së
Përfaqësuesve, nuk mund ta shfuqizojë”.46 40 Mark Elliot, “If EU law is supreme, can Parliament be sovereign?, 2016, në
www.publiclawforeveryone.com . 41 Po aty. 42 Çështja R (Jackson) kundër Attorney General, 2005. 43 Lord Woolf, “Droit Public - English Style”, Sweet & Maxwell, 1995, fq. 57–71. 44 John Laws, “Law and democracy”, Sweet & Maxwell, 1995, fq. 72–93. 45 Tom Mullen, “Reflections on Jackson v Attorney General: questioning sovereignty”, 2007, fq 25. 46 Po aty.
24
1.1.2 Sovraniteti parlamentar dhe gjykatat
Pika tjetër e tezës së Dicey-t është raporti i Parlamentit me gjykatat. Duke rënë dakord
me Hobbes, Bentham dhe Austin, dhe haptazi kundër Coke 47 dhe Locke, Dicey në
doktrinën e tij shpallte se jurisprudenca e gjykatave duhet t’i nënshtrohet legjislacionit të
Parlamentit. Ky qëndrim, si rrjedhojë, do të thoshte se ligjet e parlamentit të miratuara
sipas kushteve të kërkuara nuk mund të shpalleshin të pavlefshme nga gjykatat kur këto i
konsideronin ato në kundërshtim me parimet morale ose të drejtën ndërkombëtare.
Megjithatë, një tezë e tillë nuk nënkuptonte në asnjë mënyrë që shpërfillte rëndësinë e
jurisprudencës, përmes së cilës e drejta common law interpretonte statutet e parlamentit.48
Edhe në këtë tipar doktrina e sovranitetit parlamentar të Dicey-t ka njohur “ndërhyrje” të
rëndësishme. Së pari, me integrimin e Mbretërisë së Bashkuar në Komunitetet
Ekonomike Evropiane një gjykatë ndërkombëtare, Gjykata Evropiane e Drejtësisë, do të
rishikonte legjislacionin Britanik për përputhshmërinë e tij me të drejtën komunitare. Në
çështjen Factortame të vitit 1991, Dhoma e Lordëve duke mos zbatuar një statut
parlamentar në përgjigje të vendimit të Gjykatës së Drejtësisë pranoi epërsinë e së drejtës
komunitare mbi legjislacionin e parlamentit britanik. Nene të caktuara të Aktit të Anijeve
Tregtare të vitit 1988 u shpallën nga Gjykata e Drejtësisë si të papajtueshme me Traktatin
e Komuniteteve Ekonomike Evropiane dhe nuk u zbatuan nga gjykata britanike. Në vijim
të këtij vendimi, Dhoma e Lordëve pranoi epërsinë e së drejtës komunitare mbi ligjin
kombëtar në fushat ku Komuniteti ka kompetenca për të vepruar. Ky qëndrim binte ndesh
me doktrinën tradicionale të sovranitetit parlamentar të Dicey-t. Kjo çështje do të
analizohet gjerësisht në kapitullin e tretë në kuadër të parimit të epërsisë të së drejtës së
Bashkimit Evropian, si një nga parimet themelore të vendosura nga Gjykata e Drejtësisë.
Së dyti, ndërhyrje të rëndësishme ndaj pozitës së parlamentit kanë ardhur edhe si pasojë e
rritjes së rishikimit gjyqësor kombëtar. 49 Pothuajse pas një dekade nga përfundimi i
Luftës së Dytë Botërore, gjykatat britanike treguan një shkallë të lartë të respektimit dhe
njohjes të ushtrimit të pushtetit normativ edhe jashtë sferës parlamentare. Qasja e
gjykatave britanike ndryshoi në mënyrë të konsiderueshme në dekadën pas miratimit të
Aktit të Tribunalit dhe Hetimeve të vitit 1958, periudhë në të cilën gjykatat filluan të
shfaqnin një shqyrtim aktiv të kompetencave normative të deleguara nga Parlamenti tek
47 Gjyqtari Eduard Coke, që në vitin 1610, shtjellonte argumente kundër një ligji të miratuar nga
Parlamenti, duke shprehur epërsinë e common law mbi ligjin e miratuar nga Parlamenti. Ligjvënësit nuk i
mohohet e drejta për të ndërhyrë dhe e për ta zhvilluar common law, por Coke bënte një rezervë në favor të
kontrollit gjyqësor të ligjit dhe të moszbatimit të tij në rast shkeljeje të dukshme të së drejtës së
përgjithshme dhe arsyes (common law and reasons). Me arsyetimin e Coke, në Angli për herë të parë një
gjyqtar shfaqi rezerva për epërsinë e ligjit. Në vijim, e drejta në Angli nuk u zhvillua në bazë të këtij
arsyetimi të Gjyqtarit Coke, por, përkundrazi, mbi bazën e konceptit të pakufizimit Parlamentar që trajtohet
në këtë pjesë të tezës. (Në Luan Omari, “Shteti i së Drejtës”, Tiranë 2002, fq.186-187). 48 Joaquín Varela Suanzes-Carpegna, “Sovereignty in British Legal Doctrine”, fq. 313. 49 Përmes një procesi gradual gjyqësori në Britani ka ndërmarrë disa hapa larg kuptimit të Dicey-t për rolet
përkatëse kushtetuese të Parlamentit dhe të gjykatave. Në Ian Loveland “Parliamentary Sovereignity and
the European Communities: The unfinished revolution?”, Parliamentay Affairs, Vol. 49, Issue 4, 1996,
https://academic.oup.com.
25
qeveria.50 Akti i Tribunalit dhe Hetimeve 1958 parashikoi themelimin e një organi të
emërtuar Këshilli mbi Tribunalet si dhe përcaktoi kompetencat dhe funksionet e tij.
Këshilli mbi Tribunalet do të shqyrtonte çështje të referuara në Këshill, ose çështje që
Këshilli mund t’i vlerësonte të një rëndësie të veçantë, në lidhje me procedurat
administrative që përfshijnë ose mund të përfshijnë mbajtjen e një hetimi ligjor nga ose
në emër të një ministri. Po ashtu, do të shqyrtonte çështjet që i referoheshin Këshillit
sipas Aktit të Tribunalit dhe Hetimeve 1958 në lidhje me tribunalet të ndryshme nga
gjykatat e zakonshme.51
Pas një dekade pushimi, gjykatat britanike nisën të vendosnin vendin e tyre në strukturën
kushtetuese të pasluftës, duke u bërë mbrojtëse më aktive të të drejtave të njeriut përballë
procedurave ekzekutive dhe administrative, edhe pse brenda kufijve te vendosur nga
tradita kushtetuese Britanike,52 një traditë që padyshim nuk i lejoi gjyqësorit të vendosë
ndonjë kufizim të delegimit. Por, duhet theksuar që bëhet fjalë për kontrollin gjyqësor
vetëm të legjislacionit të deleguar nga Parlamenti te qeveria, jo për aktet e miratuara nga
Parlamenti.
Ende sot në Mbretërinë e Bashkuar, edhe pas themelimit të Gjykatës Supreme, kjo e
fundit nuk ka kompetencën për të shpallur të pavlefshme aktet e miratuara nga parlamenti
britanik. Por, ajo mund të shpallë si të tilla aktet e pushtetit ekzekutiv, të nxjerra ultra
vires me pushtetin e deleguar nga parlamenti britanik. Ky zhvillim i fundit në sistemin
kushtetues britanik me krijimin e një Gjykate Supreme do të trajtohet në pikën
pasardhëse.
1.1.3 Mungesa e një gjykate kushtetuese
Në vitin 2005, Parlamenti Britanik me miratimin e Aktit të Reformës Kushtetuese, për
herë të parë në historinë kushtetuese të Mbretërisë së Bashkuar, parashikonte themelimin
e një Gjykate Supreme të Mbretërisë së Bashkuar, të re dhe të veçantë. Gjykata Supreme
është shkalla e fundit e apelimit në Mbretërinë e Bashkuar për çështjet civile, dhe për
çështjet penale nga Anglia, Uellsi dhe Iranda e Veriut. Ajo ka juridiksion për çështje të
rëndësisë së madhe publike ose kushtetuese me ndikim në të gjithë popullsinë. Gjykata
Supreme, e cila filloi punën më 1 tetor 2009, mori funksionet gjyqësore të Dhomës së
Lordëve, të ushtruar nga Lords of Appeal in Ordinary (zakonisht të quajtur “Lordët e
Ligjit”). Për shkak të doktrinës së sovranitetit parlamentar, Gjykata Supreme është shumë
më e kufizuar në kompetencat e saj të shqyrtimit gjyqësor sesa gjykatat kushtetuese apo
supreme të disa vendeve të tjera. Ajo nuk mund të shfuqizojë legjislacionin primar të
miratuar nga Parlamenti. Megjithatë, ajo mund të shfuqizojë legjislacionin sekondar,
50 Për një shqyrtim të hollësishëm historik të aktivizmit gjyqësor në rritje në fillim të viteve 1960, shih
John Griffith, “Judicial Politics Since 1920: A Chronicle”, 1993, fq. 79-109. 51 Gavin Drewry, “The Judicialisation of ‘Administrative’ Tribunals in the Uk: from Hewart to Leggatt”,
Transylvanian Review of Administrative Sciences, no. 28, 2009, fq. 51. 52 Peter L. Lindseth, “The Paradox of Parliamentary Supremacy: Delegation, Democracy, and Dictatorship
in Germany and France, 1920s-1950s” Yale Law Journal”, 2004, fq. 1410-1411.
26
nëse, për shembull, ai është miratuar ultra vires me kompetencat e dhëna nga
legjislacioni parësor.53
Për këtë arsye, ende sot disa juristë britanikë vlerësojnë se Gjykata Supreme do të
vazhdojë punën e Komisionit Gjyqësor të Dhomës së Lordëve. Ndërsa, disa të tjerë
argumentojnë se zhvillimi i gjykatave të tjera të larta në mbarë botën, sidomos Gjykata
Supreme e SHBA-së, na kujton se në fund të fundit roli i ardhshëm i Gjykatës Supreme të
Mbretërisë së Bashkuar qëndron në duart e vetë gjyqtarëve.54 Për më tepër, Gjykata
Supreme vetëm do të shqyrtojë ato raste që kanë të bëjnë me “çështje të ligjit me rëndësi
të përgjithshme publike”. Kjo dërgon mesazhin se është e gatshme të konsiderohet një
gjykatë kushtetuese.55
Për sa më lart, mund të thuhet se koncepti i sovranitetit parlamentar në Mbretërinë e
Bashkuar është relativizuar edhe nga instrumente të brendshëm. Krijimi i Gjykatës së
Lartë mund të jetë tregues se Mbretëria e Bashkuar mund të largohet nga epërsia teorike
absolute parlamentare drejt një demokracie kushtetuese.56
1.2 “Sovraniteti parlamentar” në Francë dhe Gjermani në kushtetutat e pas Luftës
së Dytë Botërore
Lufta e Dytë Botërore dhe regjimet totalitare në vendet evropiane, treguan se parlamentet
nuk ishin në gjendje të mbrojnë shoqërinë nga totalitarizmi. Për këtë arsye, hartuesit e
Ligjit Themelor të vitit 1949 të Gjermanisë Perëndimore si dhe të Kushtetutës Franceze
të viteve 1946 dhe 1958, u përpoqën të përcaktojnë në vetë tekstin kushtetues57 të drejtat
themelore të individëve, 58 si dhe krijuan organe gjyqësore të veçantë: Gjykata
Kushtetuese Federale në Gjermaninë Perëndimore dhe Këshilli Kushtetues në Francë për
mbrojtjen e tyre dhe të rendit kushtetues në tërësi. Kjo nënkuptoi edhe braktisjen e
epërsisë së pakontrolluar parlamentare që është cilësuar si një tipar themelor i
“ortodoksisë republikane” në periudhën midis dy Luftërave Botërore.59
53 www.supremecourt.uk Sipas nenit 4 të Aktit për të Drejtat e Njeriut të vitit 1998, Gjykata Supreme,
ashtu si disa gjykata të tjera në Mbretërinë e Bashkuar, mund të bëjë një deklaratë të papajtueshmërisë,
duke treguar se beson që legjislacioni objekt i deklaratës është i papajtueshëm me një nga të drejtat në
Konventën Evropiane për të Drejtat e Njeriut. Një deklaratë e tillë mund të zbatohet për legjislacionin
primar ose sekondar. Legjislacioni nuk është përmbysur nga deklarata, dhe as Parlamentit e as qeverisë nuk
i kërkohet të bien dakord me ndonjë deklaratë të tillë. Megjithatë, nëse pranojnë një deklaratë, ministrat
mund të ushtrojnë kompetenca sipas nenit 10 të Aktit për të ndryshuar legjislacionin me instrument ligjor,
për të hequr papajtueshmërinë ose për të kërkuar nga Parlamenti që të ndryshojë legjislacionin. 54 Kate Malleson, ‘The Evolving Role of the Supreme Court’, 2011, fq. 757. 55 Po aty, fq. 760. 56 Gar Yein Ing, “Judicialisation and the End of Parliamentary Supremacy - Shifting Paradigms in the
Protection of the Rule of Law and Human Rights in the UK, France and the Netherlands”, 3 GLOBAL J.
COMP. L. 50 (2014), fq.35. 57 Deklarata e të Drejtave të Njeriut dhe Qytetarit në Francë e vitit 1789 mori rëndësi vetëm në Republikën
e Pestë të vitit 1958. 58 Dhe përgjegjësitë thelbësore normative që dega legjislative nuk mund t’i delegonte ligjërisht asaj
ekzekutive ose administrative. 59 Peter L. Lindseth, “The Paradox of Parliamentary Supremacy: Delegation, Democracy, and Dictatorship
in Germany and France, 1920s-1950s” Yale Law Journal”, 2004, fq. 1349.
27
Në Francë, pas çlirimit, ashtu si në zonat perëndimore të pushtimit në Gjermani në fund
të viteve 1940, pati një përpjekje për të mësuar nga gabimet kushtetuese të së kaluarës
dhe për t’i përkthyer ato “mësime” në struktura të reja dhe më të qëndrueshme politike.
Në atë periudhë të vështirë, të dy vendet përjetuan efektet e luftës, rënien e demokracisë
parlamentare në diktaturë dhe përpjekjen për të rindërtuar parlamentarizmin në kontekstin
e shtetit të mirëqenies së pasluftës, e njohur edhe si “parlamentarizmi i racionalizuar” si
pasojë e fuqizimit të pushtetit ekzekutiv. Margjinalizimi i parlamenteve si vend i fuqisë
legjislative efektive ishte pjesërisht pasojë e strukturës së qartë kushtetuese si reagim ndaj
dështimeve të demokracisë parlamentare në periudhën ndërmjet dy luftërave botërore.60
1.2.1 Gjermania
Gjermania nuk është një demokraci parlamentare në kuptimin britanik të supremacisë
parlamentare. Kushtetuta Gjermane, e njohur si Ligji Themelor dhe e interpretuar nga
Gjykata Kushtetuese Federale, kontrollon parlamentin si edhe çdo degë tjetër të
qeverisjes.61 Në teorinë e përgjithshme të shtetit dhe të së drejtës në Gjermani, çështja e
kontrollit të ligjeve dhe të drejtësisë kushtetuese u diskutua më konkretisht në shekullin e
XIX-të. Projekti i një kontrolli gjyqësor të kushtetutshmërisë së ligjeve u shfaq për herë
të parë në valën e lëvizjes për Kushtetutën në vitin 1848. Kushtetuta e miratuar nga Dieta
(Parlamenti Konfederal) i Frankfurtit parashikonte krijimin e një Gjykate të Perandorisë,
që do të ishte një gjykatë e vërtetë kushtetuese, e cila midis të tjerave, do të ushtronte
edhe kontrollin e kushtetutshmërisë së ligjeve.62
Kjo gjykatë do të shprehej për ankesat e shtetasve në lidhje me shkeljen e të drejtave të
tyre të garantuara nga Kushtetuta, madje edhe për shfuqizimet ose ndryshimet e
parregullta të Kushtetutës. Por, lëvizja e 1848 dështoi dhe bashkë me të përpjekja për
krijimin e një Gjykate Kushtetuese. Kushtetuta e Frankfurtit u shfuqizua. Në këtë debat
pati një rëndësi të veçantë mendimi i Robert fon Molit (von Mohl), i cili, më 1852,
theksonte përsëri epërsinë e Kushtetutës ndaj ligjeve dhe të drejtën e gjyqtarëve për t’i
kontrolluar ligjet nga pikëpamja e kushtetutshmërisë së tyre.63
Në nëntor të vitit 1918, u shpall Republika e Vajmarit. Kushtetuta e Vajmarit hyri në fuqi
me nënshkrimin e saj nga Presidenti Friedrich Ebert më 11 gusht 1919. Një Gjykatë
Kushtetuese u parashikua në Kushtetutën e Vajmarit, e cila përveç kompetencave
përkatëse në marrëveshjet midis landeve të ndryshme ose midis një landi dhe Reich
kishte edhe kompetencën për të gjykuar presidentin, kancelarin dhe ministrat kur
akuzohen nga Reichtagu si fajtorë për dhunimin e Kushtetutës. 64 Nga ana tjetër,
Kushtetuta e Vajmarit fuqizoi së tepërmi kompetencat e parlamentit. Pas Luftës së Dytë
botërore, pikëpamjet mbi kontrollin kushtetues të ligjeve u konkretizuan plotësisht dhe
juridikisht në Kushtetutën e Republikës Federale Gjermane të vitit 1949,65 i njohur si
60 Peter L. Lindseth “The Paradox of Parliamentary Supremacy: Delegation, Democracy, and Dictatorship
in Germany and France, 1920s-1950s”, Yale Law Journal, Vol. 113, 2004, fq.1436. 61 Donald P. Kommers, Russell A. Miller, “The Constitutional Jurisprudence of the Federal Republic of
Germany”, Duke University Press, 2012, fq. 4. 62 Luan Omari, “Shteti i së drejtës”, Tiranë 2002, fq. 190. 63 Po aty. 64 Aurela Anastasi, “Historia e Institucioneve”, Shtëpia Botuese e Librit Universitar, Tiranë 2004, fq.456 65 Luan Omari, “Shteti i së drejtës”, Tiranë 2002, fq. 190.
28
Ligji Themelor. Ligji Themelor Gjerman reflekton një qëndrim në favor të “ndarjes më të
rreptë të pushteteve”, në dallim me Kushtetutën e Vajmarit e cila fuqizoi së tepërmi
kompetencat e parlamentit. Ligji Themelor Gjerman parashikonte krijimin e Gjykatës
Kushtetuese Federale me qëllim mbrojtjen përfundimtare gjyqësore të të drejtave
kushtetuese. Ekzistenca e Gjykatës Kushtetuese hiqte çdo dyshim që kishte ekzistuar nën
Kushtetutën e Vajmarit për sa i përket kompetencës së një organi gjyqësor për të zbatuar
dispozitat e kushtetutës, edhe kundër pushtetit legjislativ. 66
Për arsyet historike të përmendura shkurtimisht më lart, në dallim nga Mbretëria e
Bashkuar, sipas autorëve Bulmer dhe Paterson, anëtarësia në Komunitetet Ekonomike
Evropiane e Gjermanisë u shoqërua nga mungesa relative e debateve mbi çështjen e
sovranitetit parlamentar. Arsye të tjera që kanë lidhje me ato historike, sidomos me
ngjarjet e Luftës së Dytë Botërore, janë:
1. Në përgjithësi, qëndrimi i Gjermanisë Perëndimore ishte më tepër favorizues në
themelimin e Komuniteteve të para. Humbja e sovranitetit ishte shumë më pak e
qartë në Republikën Federale në kohën e anëtarësimit të saj në Komunitetin
Evropian të Qymyrit dhe Çelikut. Republika Federale Gjermane, në vetvete, nuk
ishte një aktor sovran dhe procesi i integrimit në Komunitete shihej më shumë si
fitim i sovranitetit se sa humbje e tij. Zyrtarisht, sovraniteti ishte i ndarë midis
Republikës Federale Gjermane dhe Fuqive Aleate. Në mënyrë të veçantë kjo ishte
e tillë në marrëdhëniet e saj më jashtë. Mungesa e një qendre të sovranitetit
nënkuptonte se Republika Federale Gjermane nuk kishte mundësi ta mbante atë.67
2. Gjermania ka një traditë parlamentare më të dobët se Mbretëria e Bashkuar. Për
rrjedhojë ishte më pak e shqetësuar për çdo largim prej sovranitetit parlamentar.
Ligji Themelor gjerman, krahas themelimit të një Gjykate Kushtetuese Federale si
kufizuese e brendshme e sovranitetit të parlamentit, parashikoi në nenin 24 të tij
transferimin e të drejtave sovrane në institucionet ndërkombëtare. Një parashikim
i tillë, pasqyron qartazi një konsensus në favor të transferimit të kompetencave që
para themelimit të Republikës Federale Gjermane.68
Për sa më lart, epërsia e të drejtave themelore të parashikuara në Ligjin Themelor dhe
themelimi i Gjykatës Kushtetuese Federale gjermane, bënë që nocionet klasike të
sovranitetit të pakufizuar popullor ose parlamentar të ishin një nocion i “vdekur” në
Gjermaninë Perëndimore të pasluftës.69
66 Peter L. Lindseth “The Paradox of Parliamentary Supremacy: Delegation, Democracy, and Dictatorship
in Germany and France, 1920s-1950s”, Yale Law Journal, Vol. 113, 2004, fq. 1389. 67 Simon Bulmer, William Paterson, “The Federal Republic of Germany and the European Community”,
1987, fq. 166-167. 68 Po aty. 69 Peter L. Lindseth “The Paradox of Parliamentary Supremacy: Delegation, Democracy, and Dictatorship
in Germany and France, 1920s-1950s”, Yale Law Journal, Vol. 113, 2004, fq. 1389.
29
1.2.2 Franca
Franca nuk është përshtatur me modelin e epërsisë parlamentare që nga fillimi i
Republikës së Pestë. 70 Tradicionalisht në Francë, deri në Kushtetutën e 1958, ishte
kundërshtuar shqyrtimi gjyqësor i ligjeve të parlamentit. Që nga Revolucioni i vitit 1789,
mbizotëronte një ndarje e rreptë e pushteteve dhe gjyqësorit nuk iu njoh e drejta për të
ndërhyrë në pushtetin ligjvënës. Ndërsa gjatë ancient règime gjyqtarët mund të
kundërshtonin legjitimitetin e një projektligji të miratuar nga pushteti legjislativ, “asnjë
gjykatë me Revolucionin francez nuk mund të shprehej mbi ligjshmërinë e ligjeve apo të
refuzonte zbatimin e tyre me arsyetimin se ishin jokushtetues”. Mungesa e rishikimit
gjyqësor ka qenë një tipar përcaktues i konstitucionalizmit francez “jakobin” që nga koha
e Revolucionit.71
Kushtetuta e vitit 1958 u përpoq të “racionalizojë” parlamentin për t’i dhënë fund
problemeve të epërsisë parlamentare.72 Për këtë qëllim, së pari, Kushtetuta e vitit 1958
krijoi organin e presidentit. Presidenti u zgjodh fillimisht përmes Kolegjit Zgjedhor,
pastaj me votim të drejtpërdrejtë.73 Roli i presidentit ishte, dhe ende konsiderohet, si ai i
arbitrit midis kabinetit dhe parlamentit.74 Megjithëse Presidenti nuk ka rol legjislativ në
vetvete, ai ka të drejtë të referojë legjislacion tek Këshilli Kushtetues sipas nenit 61 të
Kushtetutës. Së dyti, me Kushtetutën e 1958 u ngrit edhe një institucion tjetër, Këshilli
Kushtetues Francez, me kompetencën e kontrollit a priori mbi kushtetutshmërinë e
ligjeve.75
Themelimi i Këshillit Kushtetues në Kushtetutën e vitit 1958 të Republikës së Pestë, në të
vërtetë nuk ishte parashikuar si një “Gjykatë Kushtetuese”, siç ishte rasti pas Luftës së
Dytë Botërore në Gjermani. Ky hezitim klasik ishte pasojë e doktrinës së “sovranitetit
parlamentar” dhe pikëpamjes se “Parlamenti nuk mund të bëjë keq”. 76 Parlamenti i
zgjedhur nga populli shihej si simbol i demokracisë franceze. Ideja e rishikimit të
kushtetutshmërisë së statuteve parlamentare nga një gjykatë me anëtarë të emëruar shihej
si “një top drejtuar kundër Parlamentit”. Sidoqoftë, edhe pse ideja fillestare e hartuesve të
Kushtetutës së vitit 1958 nuk kishte si qëllim rishikimin e drejtpërdrejtë të Kushtetutës,
Këshilli Kushtetues përvetësoi një pushtet të vërtetë gjyqësor dhe të ushtrojë rishikimin
kushtetues francez të ligjeve sipas modelit evropian. Kjo u bë hap pas hapi, por me të
70 Karl Loewenstein, “The Constitution of the Fifth Republic: a Preliminary Report”, The Journal of
Politics 21, 1959, fq. 211. 71 Federico Fabbrini, “Kelzen in Paris: France’s constitutional reform and the introduction of a posteriori
constitutional review of legislation”, German Law Journal, Vol. 09, Nr. 10, 2008 fq. 1300. 72 Po aty, fq. 215. 73 Sophie Boyron, “Constitutional Law’ in: J. Bell, S. Boyron dhe S. Whittaker (eds), “Principles of French
Constitutional Law”, Oxford University Press, 2008, fq. 148-149. 74 Stanley H. Hoffmann, “The French Constitution of 1958: The Final Text and Its Prospects”, The
American Political Science Review 53, 1959, fq. 341-342. 75 Kushtetuta e vitit 1946 parashikonte një “komitet kushtetues” brenda vetë legjislativit, por juridiksioni i
tij ishte jashtëzakonisht i vështirë për t’u investuar. Shih Kushtetutën e 27 Tetorit 1946, nenet. 91-93, si
edhe Jeanne Lemasurier, “La Constitution De 1946 Et Le Contrôle Juridictionnel Du Législateur”, 1954. 76 Xavier Philippe, “The Extended Role of The Conseil Constitutionnel Through the New Priority
Preliminary Rulings Procedure”, University Paul Cézanne (Aix-Marseille III), fq. 65.
30
vërtetë u arrit me amendamentin e vitit 2008 të Kushtetutës franceze që krijoi, ndër të
tjera, një procedurë të re77 të kontrollit kushtetues a posteriori.78
77 Kjo procedure e re u bë e mundur falë Reformës Kushtetuese të vitit 2008 në Francë dhe do të trajtohet
gjërësisht në kapitullin e tretë. 78 Xavier Philippe, “The Extended Role of The Conseil Constitutionnel Through the New Priority
Preliminary Rulings Procedure”, University Paul Cézanne (Aix-Marseille III), fq. 65.
31
KREU II
TRAKTATET E BASHKIMIT EVROPIAN DHE SOVRANITETI PARLAMENTAR
Deklarata e Robert Schuman
“Për herë të parë, një asamble parlamentare e cila do të përbëhet nga përfaqësues të
disa shteteve do të fitojë pushtetin e vendimmarrjes, dhe parlamentet vetë, të cilët do të
kenë deleguar një pjesë të sovranitetit të tyre, do të bashkohen për të ushtruar atë
sovranitet së bashku.79
Parlamentet si asamble legjislative, kanë zhvilluar historikisht disa funksione
tradicionale: përfaqësimin, ligjvënien dhe formimin dhe kontrollin e qeverisë. Me këto
funksione parlamentet kanë qenë aktorë kryesorë në proceset vendimmarrëse në sistemet
demokratike.80 Pavarësisht nga të drejtat e posaçme kushtetuese në çdo Shtet Anëtar në
Bashkimin Evropian, doktrina tradicionale mbizotëruese është e qartë dhe e njejtë:
“Parlamentet konsiderohen si organet më të larta përfaqësuese të shteteve të tyre, ato janë
institucionet kryesore për legjitimimin e pushtetit politik. Pushtetet legjislative dhe
kushtetuese për këtë arsye janë prerogativa natyrore dhe jetësore e parlamentarëve.
Shkalla e sovranitetit parlamentar mund të ndryshojë midis shteteve anëtare. Megjithatë,
kudo në Evropë, këto organe janë konsideruar si “simbole dhe krijuese të historisë dhe
identitetit kombëtar”.81 Edhe pse këto funksione parlamentet kombëtare ende i gëzojnë,
çështja shtrohet në aspektin sa dhe si parlamentet po i ushtrojnë këto kompetenca pas
anëtarësimit të shteteve në Bashkimin Evropian.
Integrimi Evropian ka bërë progres të jashtëzakonshëm që nga themelimi i Komuniteteve
të para Evropiane. Pas çdo reforme të Traktateve, kompetencat e Komuniteteve e më pas
Bashkimit Evropian janë zgjeruar gradualisht dhe në mënyrë të qëndrueshme. Gjithnjë e
më shumë nga institucionet e BE-së merren vendime që ndikojnë në jetën e përditshme të
qytetarëve evropianë. Po në kuadër të Traktateve, janë bërë ndryshime të rëndësishme
institucionale dhe procedurale të cilat kanë ndikuar jo vetëm raportet midis vetë
institucioneve të Bashkimit Evropian, por edhe midis tyre e institucioneve kombëtare,
dhe madje edhe pozitën e parlamenteve kombëtare.
Duke qenë se pjesëmarrja në Komunitetin Ekonomik (KE), e më pas Bashkimi Evropian
(BE), nënkuptonte transferimin e pushteteve legjislative nga parlamentet kombëtare të
Shteteve Anëtare në institucionet e KE/BE-së, anëtarësimi në KE/BE, ndër të tjera shtron
edhe çështje të rëndësishme mbi kufizimin e konceptit tradicional së sovranitetit
parlamentar. Në funksion të kësaj teme, në këtë kapitull do të analizohen dy çështje:
79 Fjalimi i Robert Schuman në Assemblée Nationale më 25 Korrik 1950. 80 Jana Jaeckova, “Chaging Parliamentary Functions: European Perspective”, 2013, fq. 21. 81 Klaus Shin Von Beyme, “Die parlamentarischen Regierungssysteme in Europa”, 1970; në Andreas
Maurer, Wolfgang Wessels, “National Parliaments on their Ways to Europe, Losers or Latecomers?”,
2001, fq. 28.
32
1. Transferimi i kompetencave përmes Traktateve;
2. Ndryshimet institucionale dhe procedurale të prezantuara nga njëri Traktat tek
tjetri.
2.1 Traktatet Themeluese të Komuniteteve Evropiane
Komuniteti Evropian i Qymyrit dhe Çelikut (KEQÇ) paraqitej me tri karakteristika të
rëndësishme: a) dy organe të natyrës ekzekutive, Autoriteti i Lartë dhe Këshilli i
Ministrave; b) fuqitë e organit me përbërje më të gjerë, Asamleja, janë shumë të pakta në
favor të ekzekutivit; c) parashikohet një Gjykatë me fuqi juridiksionale të gjera për
zbatimin e Traktatit.82 KEQÇ parashikoi një rol të rëndësishëm për Autoritetin e Lartë.
Këshilli i Ministrave u përfshi në një fazë mjaft të avancuar të negociatave për këtë
traktat. Roli i qeverive kombëtare, si edhe i parlamenteve kombëtare, ishte tepër minimal
në këtë fazë. Konceptimi fillestar i KEQÇ dhe roli i madh i federalizmit evropian në
fillim të viteve 1950-të nënkuptonte se procedurat e parlamenteve kombëtare për t’u
marrë me KEQÇ ishin minimale.83
Themelimi Komunitetit Ekonomik Evropian (KEE) parashtroi çështje të një sistemi të
ndryshëm nga ai i KEQÇ. Traktati i KEE (TKEE) u hartua si një traktat kuadër. Që nga
fillimi ishte e qartë se do të kishte një numër shumë të madh legjislacioni sekondar të
miratuar nga institucionet e KEE-së për arritjen e qëllimeve të TKEE-së. Struktura
institucionale përfshiu funksionin legjislativ në dorë të Këshillit të Ministrave (Këshilli).
Këta faktorë do të nënkuptonin përfshirjen e vazhdueshme të qeverive kombëtare dhe, në
një masë më të vogël të parlamenteve kombëtare.84
2.2 Struktura institucionale e Komuniteteve Evropiane: vitet e para të parlamenteve
kombëtare
Me themelimin e KEQÇ nga Franca, Gjermania, Italia, Belgjika, Hollanda dhe
Luksemburgu në vitin 1951 do të nisë rrugën e tij procesi i integrimit Evropian. Në vitin
1957, nga të njëjtët shtete u nënshkrua Traktati i Romës, i cili themeloi Komunitetin
Evropian të Energjisë Atomike dhe Komunitetin Ekonomik Evropian. Origjina e tri
Komuniteteve Evropiane qëndron në përpjekjet për të ndërtuar Evropën pas vitit 1945.
Megjithatë, rruga e ndjekur nga këto Traktate ndryshon së tepërmi nga ajo e traktateve të
tjera ndërkombëtare të kohës me të njëjtin qëllim për rindërtimin e Evropës së pas Luftës
së Dytë Botërore. 85 Gjatë negociatave të Traktatit të Parisit të vitit 1951 shtetet
themeluese shfaqën vullnetin për të krijuar institucione me pushtete përkatëse me natyre
kushtetuese. Komisioni Evropian, në fillim i emërtuar Autoriteti i Lartë, përfaqësonte
organin “ekzekutiv”, Parlamenti Evropian (në fillim Asambleja) degën “legjislative” dhe
Gjykata Evropiane e Drejtësisë atë “gjyqësore”. Pavarësisht këtyre propozimeve për një
82 Iva Zajmi, “E drejta Europiane”, Cikël leksionesh, Botimi i nëntë, fq. 90, Tiranë, 2009. 83 Simon Bulmer, William Paterson, “The Federal Republic of Germany and the European Community”,
1987, fq. 166-167. 84 Po aty. 85 Finn Laursen, “Designing the European Union: From Paris to Lisbon”, 2012, fq. 10.
33
strukturë kushtetuese për një komunitet të ri politik në Evropë, Shtetet Anëtare (dhe më
konkretisht Qeveritë e tyre) bënë përpjekje për të mbajtur drejtimin politik në sistemin
mbi-kombëtar.86
Në aspektin e vendimmarrjes dhe kompetencave të institucioneve të para, Traktatet
themeluese krijuan një proces ligjvënës sui generis,87 me aktorë kryesorë institucionalë të
Komunitetit, Këshillin e Ministrave (Këshilli) dhe Komisionin Evropian (Komisioni). Në
shumë aspekte Traktati i Romës e vendosi Komisionin në pozicionin drejtues për
zhvillimin e politikave të Komunitetit. 88 Komisioni kishte të drejtën e iniciativës
ligjvënëse, ndërsa Këshilli, i përbërë nga ministrat e qeverive të Shteteve Anëtare, ishte
përgjegjës për miratimin e akteve të hartuara nga Komisioni.89 Parlamenti Evropian, siç e
vërejnë edhe autorët Decaro dhe Lupo, në fillimet e tij ishte “konfiguruar si një asamble tipike e
organizatave ndërkombëtare”.90 Asambleja Evropiane, anëtarët e së cilës emëroheshin nga
parlamentet kombëtare nga radhët e anëtarëve të tyre, kishte një rol këshillues në procesin
ligjvënës. Për parlamentet kombëtare nuk parashikohej asnjë rol, as edhe këshillues në
procesin ligjvënës në Komunitetet e para.
Parlamentet kombëtare, edhe pse nuk kishin një rol të drejtpërdrejtë në procesin ligjvënës
në Komunitetet Evropiane, gjithsesi zotëronin disa “funksione” me rëndësi të madhe për
krijimin, zhvillimin dhe funksionimin efektiv të Traktateve dhe të institucioneve të
parashikuara në to. Këto funksione “tradicionale” dhe “të hershme” të parlamenteve
kombëtare mund të grupohen në “ratifikim”, “zbatim” dhe “përgjegjësi”, 91 që
përkatësisht nënkuptojnë kompetencën për të ratifikuar Traktatet dhe amendamentet e
tyre, për të zbatuar aktet që nuk ishin të vetëzbatueshme, si dhe kompetencën për të
mbajtur qeveritë kombëtare përgjegjëse për qëndrimet e tyre në Këshill.92
Për sa i përket funksionit të ratifikimit, përjashtimi i pjesshëm janë ato kushtetuta
kombëtare që parashikojnë ratifikimin mbi bazën e referendumit, i cili anashkalon
vendimmarrjen parlamentare, si në rastin e Francës. Megjithatë, ndërsa parlamentet
kombëtare gëzojnë një rëndësi të konsiderueshme kur kërkohet pëlqimi i tyre për
ratifikimin e traktateve, duhet theksuar se kjo rëndësi është krejtësisht një çështje e së
drejtës kushtetuese kombëtare. Funksionet që i përgjigjeshin rolit të parlamenteve
kombëtare në ratifikimin dhe zbatimin e traktateve ndërkombëtare, ishin rrjedhojë e
pozicioneve të parlamenteve në kushtetutat kombëtare të gjashtë vendeve themeluese.
Shtesa e vetme e parashikuar nga Traktatet themeluese ndaj këtyre funksioneve ishte e
drejta e parlamenteve të Shteteve Anëtare për të emëruar nga radhët e deputeteve të tyre
anëtarët e Asamblesë Parlamentare të Komuniteteve.93
86 Po aty. 87 Philip Norton, “National Parliaments and the European Union”, Psychology Press, 1996, fq. 12. 88 Paul Craig, Grainne De burca “The Evolution of EU law”, Oxford Univeristy Press, 2011, fq. 56. 89 Po aty. 90 Josef Blanke, Stelio Manganeli (ed), “The Treaty on European Union – A Commentary”, Springer 2013,
fq. 470. 91 Po aty. 92 Po aty. 93 Nenet 20-25 TKEQÇ, Nenet 107-114 EUROATOM, Nenet 137-144 TKEE.
34
Pavarësisht këtyre funksione, autorët Oberdof dhe Sicardi vënë në dukje se në dekadat e
para të Komuniteteve pozita e parlamenteve kombëtare ishte shumë e dobët.94 Sipas
kushteve të anëtarësimit, rregulloret kishin forcën e menjëhershme të ligjit brenda
Shteteve Anëtare. Direktivat ishin detyruese për sa i përket qëllimit që duhej arritur, duke
iu lënë autoriteteve kombëtare të vendosin për formën dhe metodën. Duke u konsideruar
si pjesë e autoriteteve kombëtare, parlamentet kanë kompetencën për të përcaktuar se si
direktivat duhet të zbatohen, por nuk kanë kompetencën për t’i shfuqizuar ato. 95
Parlamentet kombëtare nuk ishin të përfshirë në legjitimimin e procesit ligjvënës në
Komunitetet Evropiane, përveçse tangencialisht. Ministrat janë përfaqësues të qeverive të
Shteteve Anëtare dhe qeveritë kombëtare e marrin legjitimin e tyre popullor nga zgjedhjet
për parlamentet kombëtare. Por organi i vërtetë drejtues në formulimin e së drejtës të
KEE-së, Komisioni, nuk ishte i zgjedhur. Si rrjedhojë, nuk kishte lidhje të drejtpërdrejtë
midis parlamenteve kombëtare dhe procesit ligjvënës në KEE.96
2.3 Pozita e parlamenteve kombëtare në Traktatet themeluese të KEE-së
Në Traktatet themeluese të Komuniteteve të para Evropiane, hartuesit e tyre dhe anëtarët e
parlamenteve kombëtare që i ratifikuan ato, nuk i kushtuan vëmendje pozitës të ligjvënësit
kombëtar në kontekstin Evropian.97 Në vitet e para të KEE-së, të parët që adresuan pozitën e
parlamenteve kombëtare në sistemin politik të Komuniteteve Evropiane ishin Komisioni
dhe Parlamenti Evropian, dhe jo Shtetet Anëtare. Komisioni Evropian (Komisioni), në të
ashtuquajturin Raporti Vedel, theksonte se Komuniteti Evropian duhet të zhvillonte
mekanizmat e tij të veçantë të legjitimitetit demokratik dhe se: “ndërkohë që Komuniteti
zgjeron kompetencat e tij, parlamentet kombëtare në të njëjtën kohë humbasin
kompetenca ligjore dhe de facto”. 98 Më tej në raport, edhe zgjerimi i kontrollit të
parlamenteve kombëtare mbi qeveritë e Shteteve Anëtare nuk vlerësohej si një zgjidhje e
suksesshme sepse mund ta vështirësonte edhe me shumë arritjen e konsensusit në Këshill.
Natyra kolektive e këtij procesi dhe karakteri i parevokueshëm i vendimeve
përfundimtare, do të pengojë kontrollin efektiv të cilin parlamentet e ndryshme
kombëtare mund të ushtrojnë… Çdo përpjekje për të vendosur një kontroll efektiv të kësaj
natyre do të përbëjë një rrezik që parlamentet kombëtare të detyrojnë qeveritë me
udhëzime të dhëna më parë; kjo do ta bënte kërkesën për marrëveshje në Këshill edhe më
të vështirë e më të mundimshme seç është tani”.99
Komisioni sugjeronte që kjo humbje e pushteteve parlamentare në nivel kombëtar mund
të kompensohej në radhë të parë duke rritur kontrollin parlamentar në nivel të BE-së. Kjo
nënkuptonte se integrimi në BE e rriste në mënyrë disi të pakthyeshme margjinalizimin e
94 Josef Blanke, Stelio Manganeli (ed), “The Treaty on European Union – A Commentary”, Springer 2013,
fq. 470. 95 Philip Norton, “National Parliaments and the European Union”, Psychology Press, 1996, fq.13. 96 Po aty. 97 Astrid Krekelberg, “The Reticent Acknowledgement of national Parliaments in the European Treaties –
A Documentation” në Andreas Maurer, and Wolfgang Wessels, “National Parliaments on their Ways to
Europe. Losers or Latecomers?”, 2001, fq. 477. 98 Alexander Strelkov, “National Parliaments in the Aftermath of the Lisbon Treaty. Adaptation to the New
Opportunity Structure”, 2015, fq. 57-58. 99 Po aty.
35
parlamenteve kombëtare duke kërkuar të rrisë rolin e Parlamentit Evropian. Sipas
Komisionit, vetëm Parlamenti Evropian mund të siguronte instrumentet e domosdoshme
të kontrollit demokratik, ndonëse u theksua kërkesa për bashkëpunim më të ngushtë
midis parlamenteve kombëtare dhe Parlamentit Evropian: “Nëse parlamenteve kombëtare
u ishin dhënë mjete të besueshme për komunikimin me institucionet e KE-së përmes
Parlamentit Evropian, kjo do të mund të parandalonte çdo dobësim të kontrollit
demokratik kombëtar…”.100
Mungesa e përmendjes së parlamenteve kombëtare në Traktatet themeluese të Komuniteteve
Evropiane mund të shpjegohet nga natyra e këtyre Traktateve dhe e vetë Komuniteteve. Me
konceptimin e përgjithshëm të tyre si traktate “klasike” të së drejtës ndërkombëtare, shpjegohet
pse ishte logjike që Shtetet Anëtare, domethënë vetëm qeveritë e tyre, ishin të adresuarit e
këtyre Traktateve.101 Për sa i përket natyrës së Komuniteteve të para, pas të ashtuquajturit
“Kompromisi i Luksemburgut”102 në vitin 1966, vendimmarrja në Këshill ishte unanime, dhe
si rrjedhojë çdo qeveri mund të përdorte të drejtën e vetos dhe të mbante përgjegjësi përpara
parlamenteve kombëtare për qëndrimin e saj në Këshill.103 Në këtë mënyrë, Komuniteti kishte
karakteristikat e një organizatë ndërqeveritare. Për rrjedhojë, ai shihej edhe nga Shtetet Anëtare
si një çështje që i përkiste qeverive të tyre kombëtare, edhe sepse ato përgjigjeshin përpara
parlamenteve kombëtare për qëndrimet e mbajtura në Këshill.
Edhe për sa i përket kompetencave të Komunitetit, deri në vitin 1985, fushat më të rëndësishme
nën juridiksionin e Komunitetit ku ishte bërë progres i dukshëm në zbatimin e politikave
komunitare, përveç qymyrit dhe çelikut, ishin edhe bujqësia dhe heqja e barrierave të
brendshme tarifore për mallrat. Një numër i tillë i kufizuar i fushave në të cilat KEE kishte
kompetenca, bëri që parlamentet kombëtarë të mos e ndjenin që sovraniteti i tyre ishte në
rrezik.104 Situata ndryshoi së tepërmi në vijim të miratimit të Aktit Unik Evropian, i cili
transferoi një numër më të madh kompetencash tek KEE. Në këto fusha kompetenca e
parlamenteve kombëtare për të miratuar ligje u kufizua së tepërmi. Në këtë fazë do të vihej re
më qartë një “erozion” i kompetencave të parlamenteve kombëtare si pasojë e zgjerimit të
kompetencave të KEE-së.
2.3.1 Vitet 1970-të deri në Traktatin e Mastrihtit
Për arsyet e lartpërmendura, pozita e parlamenteve kombëtare në të tri Komunitetet e para
Evropiane nuk ishte veçanërisht e ndryshme nga ajo që ata gëzonin në organizata të tjera
ndërkombëtare (si për shembull Këshilli i Evropës). Pozicioni i parlamenteve kombëtare është
ndikuar në vijim nga një numër zhvillimesh që pasuan traktatet e para, e në veçanti nga
100 Po aty. 101 Diane Fromage, “National parliaments fighting back? Institutional engineering as a successful means to
become active actors in EU affairs”, Perspectives on Federalism, Vol. 8, issue 3, 2016, fq. 71. 102 Kompromisi i Luksemburgut, janar 1966, https://eur-lex.europa.eu. 103 Francesco Rizzuto, “National parliaments and the European Union: part of the problem or part of the
solution to the democratic deficit in the European constitutional settlement?”, Journal of Legislative
Studies, Volume 9, 2003 - Issue 3, fq. 103. 104 Igna Dauksiene, Sigita Matijosaityte, “The Role of National Parliaments in the European Union After
Treaty of Lisbon”, JURISPRUDENCIJA 2012, fq. 43.
36
zgjedhjet e drejtpërdrejta për Asamblenë Evropiane në vitin 1979 dhe Akti Unik Evropian në
vitin 1987.
2.3.1.1 Zgjedhjet për në Parlamentin Evropian
Asambleja Evropiane me kompetenca mbikëqyrëse dhe rol këshillues, përbëhej nga
“përfaqësues të popujve të Shteteve të bashkuar në Komunitet”. Anëtarët e saj “caktohen
nga parlamentet përkatëse një herë në vit nga radhët e anëtarëve të tyre, ose… zgjidhen
me votim të drejtpërdrejtë universal, në përputhje më procedurën e parashikuar nga secila
Palë e Lartë Kontraktuese”.105 Organi i Asamblesë Evropiane në strukturën institucionale
të Komuniteteve të para Evropiane ishte produkt i reagimeve kryesisht nga Holanda dhe
Belgjika, të cilët kërkonin që çdo transferim i kompetencave tek një institucion
ndërkombëtar të kompensohej nga një mekanizëm që ta bënte atë përgjegjës për vendimet
e tij.106 Qëllimi i Asamblesë së Përbashkët ishte të mbikëqyrte ekzekutivin e Komunitetit
të sapo themeluar. Asambleja e Përbashkët mund të konsultonte apo t’i kërkonte këshilla
ekzekutivit të Komunitetit, ama nuk mund të miratonte ligje apo të vendoste rregulla.107
Përpjekjet për të kufizuar veprimtarinë e Autoritetit të Lartë duke mbledhur anëtarët e
parlamenteve kombëtare nën kujdesin e një Asambleje Evropiane ishin të ndikuara nga
shqetësimi me natyrë kushtetuese i balancimit të pushtetit mbi-kombëtar të
vendimmarrjes me një organ të pajisur me legjitimitetin e drejtpërdrejtë zgjedhor. Në
thelb, ajo ishte një përpjekje për të demokratizuar Komunitetin.108 Sipas Fromage, në sajë
të përbërjes së Asamblesë Evropiane parlamentet kombëtare ishin në të vërtetë
pjesëmarrës në veprimtarinë e Komuniteteve në një mënyrë jo të drejtpërdrejtë, edhe pse
në atë kohë Asambleja kishte vetëm kompetenca këshilluese. 109 Ndërsa sipas Kiiver,
edhe pse në vitet e para të Komuniteteve, parlamentarët kombëtarë kishin një akses më të
drejtpërdrejtë në procesin vendimmarrës të KEE-së nëpërmjet të ashtuquajturit “mandati i
dyfishtë” që u dha atyre një vend në Asamblenë Parlamentare Evropiane, sidoqoftë, kjo
ishte një mundësi për disa parlamentarë kombëtarë dhe jo për parlamentet kombëtare si të
tillë. 110 Me miratimin e “Aktit të Zgjedhjeve” në vitin 1976, u parashikuan zgjedhje të
drejtpërdrejta për në Parlamentin Evropian. Ky Akt i ratifikuar në 1978 përbën bazën
ligjore për zgjedhje të drejtpërdrejta në Parlamentin Evropian, të cilat u mbajtën në vitin
1979. Akti ndikoi parlamentet kombëtare në dy mënyra:
105 Philiip Kiiver, “The Treaty of Lisbon, the National Parliaments and the Principle of Subsidiarity”,
Maastricht Journal of European and Comparative Law, 2008, fq. 77. 106 Berthold Rittberger, “Building Europe's parliament: democratic representation beyond the nationstate”,
Oxford: Oxford University Press, 2005, në Davor Jancic, “National Parliaments and European
Constitutionalism: Accountability Beyond Borders”, 2011, fq. 63. 107Kenneth Lindsay, “European assemblies: the experimental period, 1949-1959”, London: Stevens and
Sons, 1961; në Davor Jancic, “National Parliaments and European Constitutionalism: Accountability
Beyond Borders”, 2011, fq. 46. 108 Po aty. 109 Diane Fromage, “National Parliaments Fighting Back? Institutional Engineering as a Successful Means
to Become Active Actors in EU Affairs”, Perspectives on Federalism, Vol. 8, Issue 3, 2016, fq. 71. 110 Phiilip Kiiver, “The National Parliaments in the European Union: A Critical View on EU Constitution-
building”, Kluwer Law International, 2006, fq. 98.
37
• i dha fund varësisë së Parlamentit Evropian nga anëtarët e parlamenteve
kombëtare; 111
• po ashtu, i dha Parlamentit Evropian një legjitimitet demokratik të drejtpërdrejtë
që buronte nga zgjedhjet popullore, në vend të një legjitimiteti indirekt që rridhte
nga të qenit i përbërë nga anëtarë të parlamenteve kombëtare të zgjedhura. Ky
legjitimitet shumë shpejt do të përforcohej nga një vendim historik i Gjykatës
Evropiane të Drejtësisë, çështja ISOLUCOSE.112 Anëtarët e Parlamentit Evropian
do të përdornin këtë legjitimitet demokratik si bazën për të kërkuar më shumë
kompetenca për këtë institucion.113
Me zgjedhjet e drejtpërdrejta për në Parlamentin Evropian, parlamentet kombëtare
mbetën jashtë procesit vendimmarrës evropian. Kështu, mundësia për të ndikuar qeveritë
e tyre përpara se vendimet të merreshin në Bruksel, mbetej rruga për të pasur një ndikim
thelbësor në këtë proces.114
2.3.1.2 Libri i Bardhë i tregut të përbashkët dhe Akti Unik Evropian
Projekti i tregut të brendshëm i paraqitur në vitin 1985 do të sillte ndryshime të
rëndësishme mbi pozitën e parlamenteve kombëtare. Për të realizuar objektivat e këtij
projekti, u adoptua rishikimi i parë i Traktatit të Romës në formën e Aktit Unik Evropian
(AUE), i cili hyri në fuqi më 1 korrik të vitit 1987. Nga pikëpamja e parlamenteve
kombëtare, AUE solli dy ndryshime thelbësore: së pari, kompetencat e Komunitetit u
zgjeruan edhe më tej në më tepër fusha; së dyti AUE përcaktoi ndryshime institucionale
dhe procedurale, si për shembull prezantimi i procedurës së bashkëpunimit apo votimit
me shumicë të cilësuar.
AUE zgjeroi kompetencat e KEE-së në fusha që më parë ishin kompetencë e
vendimmarrjes kombëtare. Ai përfshiu një numër fushash të cilat nuk ishin të përfshira në
TKEE, të tilla si: mjedisi, shëndeti, sigurinë, zhvillimi dhe kërkimi teknologjik,
bashkëpunimi ekonomik, politikat sociale, kohezioni ekonomik dhe social.115 Si rrjedhojë
e zgjerimit të kompetencave të KEE-së dhe domosdoshmërisë për të vënë në vend
kornizën ligjore të përfundimit të tregut të përbashkët kishte një rritje të numrit të
rregulloreve dhe direktivave të miratuara nga KEE. Me AUE e drejta e vendimmarrjes
shkoi drejt nivelit Evropian.116
Me ndryshimet institucionale që prezantoi AUE ndikoi në marrëdhëniet e pushtetit mes
institucioneve kombëtare të Shteteve Anëtare dhe institucioneve të Komunitetit, ku këtij
të fundit i njohu fuqi shumë më të madhe. Në këtë drejtim, luajti një rol të qenësishëm
edhe miratimi i një procedure të re legjislative me AUE, procedura e bashkëpunimit.
111 Philip Norton, “National Parliaments and the European Union”, Psychology Press, 1996, fq.15. 112 Vendim i Gjykatës së Drejtësisë, 29 tetor 1980. 113 Philip Norton, “National Parliaments and the European Union”, Psychology Press, 1996, fq.15. 114 Phiilip Kiiver, “The National Parliaments in the European Union: A Critical View on EU Constitution-
building”, Kluwer Law International, 2006, fq. 13. 115 Philip Norton, “National Parliaments and the European Union”, Psychology Press, 1996, fq.15. 116 Igna Dauksiene, Sigita Matijosaityte, “The Role of National Parliaments in the European Union after
Treaty of Lisbon”, JURISPRUDENCIJA 2012, fq. 35.
38
Edhe përmes kësaj procedure, AUE realizoi një zhvendosje në raportin e kompetencave
midis institucioneve kombëtare të Shteteve Anëtare dhe institucioneve të Komunitetit, duke u
dhënë këtyre të fundit kompetenca më të mëdha.117 Kjo procedurë e lejonte Këshillin të marrë
vendime të caktuara me votim me shumicë të cilësuar, në vend të vendimmarrjes unanime, për
të përshpejtuar procesin vendimmarrës. Por, përdorimi i gjerë i votimit me shumicë të
cilësuar në Këshill nënkuptonte se qeveritë kombëtare nuk do të mund të bllokonin më
vendimet e Këshillit118 dhe kësisoj nuk mund të mbanin përgjegjësi përpara parlamenteve
kombëtare për vendimmarrjen në Këshill.
AUE realizoi një zhvendosje në raportet midis vetë institucioneve të Komunitetit, ku
Parlamenti Evropian fitoi një rol disi më të madh dhe për herë të parë një rol pozitiv në procesin
legjislativ. AUE forcoi pushtetet legjislative të Parlamentit Evropian, tani drejtpërdrejtë të
zgjedhur. AUE i njohu Parlamentit Evropian përgjegjësinë e plotë si bashkë-ligjvënës në
procedurën e bashkëpunimit për të rritur legjitimitetin demokratik,119 si edhe i dha emërtimin
që ai vetë ia kishte dhënë vetes që në 1962. “Asambleja” ishte tani zyrtarisht një “Parlament”.
Ky ndryshim i tretë ishte një tjetër sinjal që parlamentet kombëtare ishin të rrezikuar nga
të qenit të mënjanuar gjithnjë e më shumë në procesin ligjvënës.120
Si përfundim, ndikimi i AUE ishte zgjerimi i qenësishëm i përfshirjes së institucioneve të KEE-
së në çështje që më parë ishin zgjidhur në kontekstin kombëtar. Kjo përfshirje ishte bërë e
mundur edhe përmes një procedure të re vendimmarrjeje dhe votimit me shumicë të cilësuar në
Këshill, që kufizonte edhe më tej mundësinë për ndikim indirekt të parlamenteve kombëtare.
Nëse një parlament kombëtar e bindte apo edhe e urdhëronte një ministër për të mbajtur një
qëndrim të caktuar në Këshill, ai qëndrim mund të refuzohej nga Këshilli dhe të miratohej një
qëndrim tjetër, të cilin një ministër i vetëm e kishte të pamundur ta rrëzonte. Në këtë kuptim,
nëse një ministër është përgjegjës në nivel kombëtar përpara parlamentit kombëtar, kjo nuk e
kufizon në nivel evropian fuqinë vendimmarrëse të institucioneve të KE/BE-së në ato fusha ku
parashikohet vendimmarrja me shumicë të cilësuar. Por, kjo nuk e përjashton mundësinë që
sipas të drejtës kushtetuese të brendshme, anëtarët e Këshillit të jenë individualisht përgjegjës
përpara parlamenteve të tyre kombëtare.
Secili nga këto ndryshime institucionale dhe procedurale forcuan karakterin mbikombëtar të
KE.121 Po ashtu, duke zgjeruar pushtetin legjislativ të Parlamentit Evropian, AUE e forcoi
pozitën e tij në procesin ligjvënës në KEE, ndërsa me sa duket, pati efektin e margjinalizimit të
117 Po aty. 118 Për këtë shih më gjatë Francesco Rizzuto, “National parliaments and the European Union: part of the
problem or part of the solution to the democratic deficit in the European constitutional settlement?”,
Journal of Legislative Studies, Volume 9, 2003 - Issue 3, fq. 103-104. 119 Kathryn Good, “Institutional Reform under the Single European Act”, 1988, American University
International Law Review, vol 3, fq. 301. 120 Francesco Rituzzo, “National Parliament and the European Union: Part of the Problem or Part of the
Solution to the Democratic Deficit in the European Constitutional Settlement”, Journal of Legislative
Studies. 2003, 103−104; në Igna Dauksiene, Sigita Matijosaityte, “The Role of National Parliaments in the
European Union after Treaty of Lisbon”, JURISPRUDENCIJA 2012, fq. 35. 121 Igna Dauksiene, Sigita Matijosaityte, “The Role of National Parliaments in the European Union after
Treaty of Lisbon”, JURISPRUDENCIJA 2012, fq. 34.
39
mëtejshëm të parlamenteve kombëtare.122 Sipas Freestone dhe Davidsone, AUE u pa si një
“dorëzim madhor i sovranitetit” të parlamentit.123
2.3.1.3 Reagimi institucional i parlamenteve kombëtare
Miratimi i AUE luajti nga ana tjetër një rol kyç në rritjen e interesit të parlamenteve kombëtare
në çështjet e KEE-së. Në vitet e para të integrimit Evropian, brenda parlamenteve kombëtare të
Shteteve Anëtare thuajse nuk ndodhi asnjë ndryshim procedural si edhe interesi i anëtarëve të
parlamenteve kombëtare në çështjet e KEE-së ishte i ulët. Ndërsa, nga vitet 1970 parlamentet
kombëtare u bënë gjithnjë e më të vetëdijshëm për rëndësinë e BE-së dhe filluan të
ndryshonin rregullat e tyre procedurale, duke krijuar Komitete për Çështjet Evropiane.
Sipas Raunio, hyrja në fuqi e AUE nënkuptonte një ngarkesë më të madhe për parlamentet
kombëtare për shkak të transpozimit të direktivave të tregut të brendshëm,124 duke i detyruar
ato të bëheshin më të vetëdijshëm për sfidat që vinin nga integrimi Evropian. 125 Judge
argumenton se rëndësia e AUE për parlamentet kombëtare ishte e lidhur me kërkesat për
ratifikim dhe transpozim të legjislacionit komunitar në të drejtën e brendshme, të cilat ishin
përdorur nga disa parlamente si një mjet negocimi për të zgjeruar shkëmbimin e informacionit
me qeveritë e tyre.126 Po ashtu, sipas Laprat, parlamentet kombëtare i kushtuan vëmendje
më të madhe çështjeve të BE-së pasi fushat e mbuluara nga legjislacioni i BE-së ishin
zgjeruar dhe pushtetet e vendimmarrjes së BE-së dhe buxhetit ishin rritur.127
Anëtarësia në Komunitet e Mbretërisë së Bashkuar dhe Danimarkës në vitin 1973,
mendohet nga studiues të së drejtës Evropiane se ka patur ndikim në perceptimin e
parlamenteve kombëtare mbi erozionin e kompetencave të tyre tradicionale. Në këto dy
shtete, anëtarësia ishte një çështje përçarëse politike me elektorat dhe parti politike
euroskeptike dhe parlamente kombëtare tradicionalisht të fortë. Parlamenti, zinte një rol
qendror në sistemin politik britanik dhe danez, me parlamentarë “fanatikë” për statusin e
tyre në sistemin kombëtar ligjvënës. Përfshirja e parlamenteve kombëtare britanik dhe
danez në çështjet e KEE-së, mund të ketë nxitur që ligjvënës të tjerë të mendojnë për
ndryshime në strukturën e tyre në funksion të anëtarësisë në KEE, por nxitësi kryesor për
ndryshime parlamentare ishte projekti i tregut të përbashkët.128
Në gjysmën e parë të viteve 1980 të tjerë parlamente kombëtare kishin filluar të
adoptonin disa elementë të sistemeve të tyre të shqyrtimit ose së paku të njihen me
procedurat për t’u marrë me çështjet e BE-së.129 Që nga viti 1980, dhomat e parlamenteve
kombëtare filluan të shfaqnin specializim më të madh në çështjet e BE-së, u bënë më
122 Philip Norton, “National Parliaments and the European Union”, Psychology Press, 1996, fq.15. 123 J.S Davidson, D.A.C Freestone, “The institutional framework of the European Communities”, fq. 3. 124 Tapio Raunio, “National Parliaments and European Integration: What we know and what we should
know”, fq. 58. 125 Tapio Raunio, “From the Margins of European Integration to the Guardians of the Treaties? The Role of
National Parliaments in the EU”, 1999, fq. 184. 126 David Judge, “The Failure of National Parliament”, West European Politics, 1995, fq. 89. 127 Gérard Laprat, “Parliamentary Scrutiny of Community Legislation: An Evolving Idea”, 1995, fq. 58. 128 Igna Dauksiene, Sigita Matijosaityte, “The Role of National Parliaments in the European Union After
Treaty of Lisbon”, JURISPRUDENCIJA 2012, fq. 34. 129 Në të vërtetë, gjenezen e gjejmë që në vitin 1957 kur në parlamentin gjerman ishte krijuar një strukturë e
ngjashme.
40
aktive dhe u përpoqën të krijojnë kontakte më të forta me anëtarët e Parlamentit
Evropian. 130 Këtë përfshirje në çështjet e BE-së, parlamentet kombëtare të Shteteve
Anëtare e konkretizuan në ngritjen e mekanizmave të rinj brenda strukturës së tyre, në
formën e komiteteve apo komisioneve parlamentare për çështjet evropiane. Ky
institucionalizim brenda parlamenteve kombëtare erdhi si reagim ndaj humbjes së një
sërë kompetencash si pasojë e integrimit Evropian.
2.4 Traktati i Mastrihtit
Për pothuajse tri dekada, Traktati i Romës nuk pësoi asnjë ndryshim. Por, pas miratimit të
AUE, ndryshimet ishin më të shpeshta. Në vitin 1992 u miratua Traktati i Mastrihtit i cili
e transformoi Komunitetin në një formë të re të quajtur Bashkimi Evropian. Traktati i
Mastrihtit transferoi edhe më tepër kompetenca tek Komuniteti në fusha të tilla si kultura,
shëndeti publik, mbrojtja e konsumatorit, rrjetet trans-Evropiane dhe mjedisi.131
2.4.1 Struktura e shtyllave dhe procedura e bashkë-vendimmarrjes
Traktati i Mastrihtit themeloi një strukturë institucionale me tri shtylla, në të cilën
Komunitetet përbënin shtyllën e parë me mënyrën mbi-kombëtare të vendimmarrjes.
(votimi me shumicë të cilësuar).132 Në këtë shtyllë bënin pjesë politikat e përbashkëta të
tregtisë, bujqësisë dhe transportit, si edhe monedha e përbashkët dhe shtetësia e BE-së.
Traktati i KEE-së u riemërtua Traktati i Komunitetit Evropian dhe u bë pjesë e veçantë e
Traktatit të Bashkimit Evropian (TBE). Dy shtyllat e tjera, që do funksiononin si dy
shtylla të veçanta ndër-qeverisëse, u emërtuan Politika e Përbashkët e Jashtme dhe e
Sigurisë (PPJS) dhe Drejtësia dhe Punët e Brendshme (DPB), tradicionalisht të lidhura
me sovranitetin e Shteteve Anëtare.133 Mund të pohojmë se arsyeja kryesore e themelimit
të strukturës së shtyllave ishte që Shtetet Anëtare nuk kishin vullnetin për t’i lënë
Bashkimit Evropian kontrollin e plotë mbi fushat të politikave të ndjeshme për to, si PPJS
dhe DPB.
Me qëllim që të zbuste tensionin e vazhdueshëm midis forcave mbi-kombëtare të
integrimit Evropian dhe forcave ndërqeveritare, TBE solli një sërë risish institucionale në
procedurat e vendimmarrjes.134 Politikat e shtyllës së parë u vendosën përmes një modeli
të përzier institucional, i cili duke njohur rolin vendimmarrës të Komisionit dhe
Parlamentit Evropian së bashku me Këshillin, krijoi kushtet për një model të balancuar të
politikëbërjes. Këshilli dhe Parlamenti Evropian gradualisht filluan të ndajnë pushtetin
130 Philip Norton, “National Parliaments and the European Union”, Psychology Press, 1996, fq. 10. 131 Paul Craig, Grainne De Burca “EU law: Text. Cases and Materials”, Oxford University Press, 2003, fq.
25. 132 Jana Jaeckova, “Chaging Parliamentary Functions: European Perspective”, 2013, fq. 262. 133 Calipso Nikoladis, Stephen Weatherill, “Whose Europe? National Models and the Constitution of the
European Union”, 2003, fq. 41. 134 Darryl S. Lew, “The EEC legislative process: an Evolving Balance”, Columbia Journal of
Transnational Law, Vol. 27, No. 1, 1988-1989: 680; në Davor Jancic, “National Parliaments And European
Constitutionalism: Accountability Beyond Borders”, 2011, fq. 68.
41
legjislativ përmes procedurës së bashkë-vendimmarrjes, ndërkohë që Komisioni mbante
monopolin e iniciativës ligjvënëse. 135 Me sanksionimin e procedures së bashkë-
vendimmarrjes, TBE i dha Parlamentit Evropian status të barabartë me Këshillin në fusha
të caktuara.136 Parlamentit Evropian iu njoh e drejta për të pranuar apo refuzuar vendimet
e Këshillit. Sipas kësaj procedure, Parlamenti Evropian nuk mund ta detyrojë Këshillin të
miratojë një masë që Këshilli nuk dëshiron të miratojë, por ai mund të bllokojë masën.
Duke përjashtuar vetëm politikën e bujqësisë dhe konkurrencës, procedura e bashkë-
vendimmarrjes aplikohej në të gjitha fushat ku Këshilli merrte vendime me shumicë të
cilësuar. Fushat e tjera legjislative ku kërkohej unanimiteti, nuk ishin objekt i bashkë-
vendimmarrjes.
Roli i Parlamentit Evropian u përforcua me anë të procedurës së bashkë-vendimmarrjes
sepse funksioni i tij legjislativ u zgjerua. Sipas Wallace, Parlamenti Evropian ishte
ndoshta përfituesi më i madh nga ndryshimet institucionale të TBE. Për herë të parë
Parlamenti Evropian ishte tashmë një partner i barabartë në procesin legjislativ me akte të
miratuara dhe të firmosura bashkërisht nga Presidentët e Këshillit dhe Parlamentit
Evropian si edhe me të drejtën e vetos në fusha të caktuara të legjislacionit të BE-së.137
Edhe sipas Duff “Mastrihti shënon pikën në zhvillimin e Komunitetit ku Parlamenti
Evropian u bë dhoma e parë e një legjislature të vërtetë” dhe Këshilli ka detyrimin të
veprojë më shumë si një dhomë e dytë legjislative se sa si një trupë ministeriale”.138
Ndryshimet institucionale në TBE u shoqëruan edhe me zgjerimin e votimit me shumicë
të cilësuar edhe në më shumë fusha. Këto ndryshime institucionale në përfitim të
Parlamentit Evropian ishin tregues i përpjekjeve në nivel të BE-së për rritjen e
legjitimitetit demokratik të tij, të cilat ende gjatë kësaj periudhe ishin të përqendruara tek
Parlamenti Evropian si institucioni i vetëm i BE-së i zgjedhur drejtpërsëdrejti nga
qytetarët e BE-së. Por, ndërkohë zvogëloheshin fushat ku parlamentet kombëtare mund të
miratonin ligje dhe të mbanin përgjegjëse qeveritë e tyre për vendimmarrjen në Këshill.
Për shtyllat e dyta dhe të treta vendimmarrja realizohej në bazë të ndër-qeveritarizmit. Në
dallim nga mbi-kombëtarizmi, që përdorej në shtyllën e parë, ndër-qeveritarizmi bazohet
kryesisht në mënyrën unanime të votimit. Procesi vendimmarrës kontrollohej
ekskluzivisht nga qeveritë e Shteteve Anëtare përmes institucioneve të tyre
ndërqeveritare, ku procesi politikëbërës u përqendrua rreth institucioneve që përfaqësonin
së pari qeveritë kombëtare, Këshilli dhe Këshilli Evropian. Në fushën e PPJS, TBE njohu
Këshillin si institucionin përgjegjës për vendimmarrjen, nëpërmjet miratimit unanim të
veprimeve dhe qëndrimeve të përbashkëta. 139 Komisioni dhe Parlamenti Evropian u
mbajtën anësorë duke i lejuar qeverive kombëtare që në këto dy shtylla të mënjanonin
mbikëqyrjen e Parlamentit Evropian.140 Por, nga ana tjetër, parlamentet kombëtare ishin
135 Calipso Nikoladis, Stephen Weatherill, “Whose Europe? National Models and the Constitution of the
European Union”, 2003, fq. 41. 136 Procedura u sanksionua në 15 nene të Traktatit dhe në një pjesë të konsiderueshme përfshinte më shumë
legjislacionin për tregun e brendshëm. 137 David Judge, David Earnshaw, “The European Parliament”, 2008, fq. 48. 138 Andrew Duff, “Building a Parliamentary Europe”,1995, fq 253-254 https://doi.org. 139 Paul Craig, Grainne De Burca “The Evolution of EU law”, Oxford Univeristy Press, 2011, fq. 99. 140 Cristina Fasone, Nicola Lupo, “Constitutional Review and the Powers of National Parliaments in EU
Affairs: Erosion or Protection”, në Davor Jancic, “National Parliaments After the Lisbon Treaty and the
Euro Crisis: Resilience or Resignation?”, Oxford University Press 2017, fq. 64.
42
vendi i vetëm i legjitimitetit demokratik dhe i llogaridhënies politike të Këshillit në
shtyllat ndërqeveritare.
2.4.2 Parimet që rregullojnë kufijtë e kompetencave të BE-së
TBE përfshiu parimet e delegimit, subsidiaritetit dhe proporcionalitetit, të cilat
rregullojnë kufijtë e kompetencave të BE-së duke kërkuar që:
• Komuniteti të veprojë vetëm brenda kufijve të kompetencave, që i janë deleguar
atij nga ky Traktat, për arritjen e objektivave të parashikuar në to (delegimi);
• Për fushat që nuk bien në kompetencën ekskluzive të tij, Komuniteti vepron
vetëm nëse, dhe për aq sa, objektivat e veprimit të propozuar nuk mund të arrihen
mjaftueshëm nga Shtetet Anëtare, por mund të arrihen më mirë në nivel Bashkimi
duke pasur parasysh shkallën apo efektet e veprimit të propozuar (subsidiariteti);
• Komuniteti nuk duhet të tejkalojë kufijtë e asaj që është e nevojshme për arritjen e
objektivave të këtij Traktati (proporcionaliteti).141
Parimi i subsidiaritetit, i cili kishte si qëllim të kontrollonte vendimmarrjen e BE-së në
fushën e kompetencave joekskluzive, u prezantua në Traktatin e Mastrihtit si një mënyrë
për të frenuar erozionin e kompetencave të parlamenteve kombëtare si pasojë e zgjerimit
të politikave të BE-së.142 Qëllimi primar i parimit të subsidiaritetit është të sigurojë
vendimmarrjen në nivelet me të ulëta të qeverisjes. Duke patur parasysh këtë objektiv,
zbatimi i këtij parimi është konceptuar për t’u kontrolluar nga parlamentet kombëtare. Në
këtë fazë, parlamenteve kombëtare nuk i ishte besuar ende ruajtja e parimit të
subsidiaritetit. Pavarësisht përfshirjes në Traktatin e Maastrihtit, vetëm më Protokollin e
Traktatit të Lisbonës sanksionohet formalisht se si do të monitorohej parimi.143 Parimi i
subsidiaritetit dhe roli i parlamenteve kombëtare në kontrollin e zbatimit të tij do të
trajtohet në vijim në pjesën mbi Traktatin e Lisbonës.
2.4.3 Deklaratat mbi parlamentet kombëtare
TBE iu bashkangjitën dy deklarata jo ligjërisht të detyrueshme bashkëngjitur tij, Deklarata
nr.13 mbi “Rolin e Parlamenteve Kombëtare në Bashkimin Evropian” dhe Deklarata nr.14 mbi
“Konferencën e Parlamenteve”. Deklarata nr.13, përcaktonte që “është e rëndësishme të
inkurajohet një përfshirje më e madhe e parlamenteve kombëtare në veprimtarinë e BE-së” dhe
që “Shtetet Anëtare të sigurojnë që parlamentet kombëtare të marrin propozimet legjislative të
Komisionit në kohën e duhur, për t’u informuar apo për një shqyrtim të mundshëm”.144 Ky
përcaktim përfaqësonte një përparim të madh për të njohur në mënyrë të nënkuptuar të
141 Ish Neni 3b i TKEE, ish Neni 5 TKE, Neni 5 TFBE. 142 Cristina Fasone, Nicola Lupo, “Constitutional Review and the Powers of National Parliaments in EU
Affairs: Erosion or Protection”, në Davor Jancic, “National Parliaments After the Lisbon Treaty and the
Euro Crisis: Resilience or Resignation?”, Oxford University Press 2017, fq. 64. 143 Adam Cygan, “Accountability, Parliamentarism and Transparency”, 2013, fq. 72. 144 Deklarata nr.13 “Mbi Rolin e Parlamenteve Kombëtare në Bashkimin Evropian”, paragrafi 1 dhe 2, në
https://eur-lex.europa.eu.
43
drejtën e parlamenteve kombëtare për të monitoruar legjislacionin e BE-së dhe politikat
kombëtare në nivel të BE-së. Deklarata nr.13 inkurajonte një përfshirje më të madhe të
parlamenteve kombëtare në veprimtarinë e BE-së edhe nëpërmjet bashkëpunimit të
zgjeruar midis tyre dhe Parlamentit Evropian, në sajë të shkëmbimit të informacionit
midis dy institucioneve, takimeve mes tyre, si dhe dhënies së lehtësirave të ndërsjella.145
Deklarata nr.14, ftonte Parlamentin Evropian dhe parlamentet kombëtare të mblidheshin
në një Konferencë të Parlamenteve, (Assizes). Konferenca do të konsultohej për çështje të
lidhura me rolin themelor të BE-së dhe Presidentët e Këshillit Evropian dhe Komisionit
do të raportonin mbi gjendjen e Bashkimit.146
Deklaratat bashkëlidhur Traktatit të Mastrihtit përbënin një hap të rëndësishëm përpara
në njohjen e të drejtave të parlamenteve kombëtare në procesin e hartimit të politikave të
BE-së, por statusi i tyre nuk ishte ligjërisht i detyrueshëm. Përveç kësaj, edhe pse
Deklarata nr.13 parashikonte që është e rëndësishme një përfshirje më e gjerë e
parlamenteve kombëtare në çështjet e BE-së, ajo nuk jep asnjë udhëzim se si kjo mund të
arrihej dhe nuk përcaktohej formati i bashkëpunimit të parlamenteve kombëtare me
organet e BE-së. Kjo krijoi një pengesë në përparimin e përfshirjes parlamentare në
çështjet e BE-së.
Disa parlamente, si për shembull ai Francez, Gjerman dhe Portugez, e kanë përdorur
Traktatin e Mastrihtit, si një pretekst për lobim për ndryshime kushtetuese që i kanë
njohur atyre qasje më të mirë në informacione lidhur me BE.147 Në rastin e Parlamentit
gjerman, kompetencat e tij janë rritur ndoshta jo vetëm nga ndryshimet në legjislacion
primar të BE-së, por edhe nga vendimet shoqëruese të Gjykatës Kushtetuese Gjermane e
cila interpretonte rendin e ri juridik në favor të Bundestagut dhe Bundesratit. Gjykata
Kushtetuese Gjermane në vendimin e saj mbi Traktatin e Mastrihtit përcaktonte që
kompetencat dhe të drejtat e parlamentit gjerman duhet të mbeten “thelbësore në
karakter, në mënyrë që ai ende të mund të mbajë përgjegjëse politikën e BE-së”. Si
rezultat, Bundestag-ut dhe Bundesrat-it nuk iu njoh vetëm edhe një mundësi tjetër
formale për të marrë pjesë në çështjet e BE-së, por u përcaktua si detyrim përfshirja në
mënyrë aktive në diskutime mbi çështje të Bashkimit Evropian.148
2.5 Traktati i Amsterdamit
2.5.1 Komunitarizimi i shtyllës së tretë dhe procedura e bashkë-vendimmarrjes
Traktati i Amsterdamit (TA) u nënshkrua në vitin 1997 dhe hyri në fuqi në vitin 1999.
Ndryshimi më i madh në lidhje me kompetencat ishte transferimi i një pjese të madhe nga
shtylla e tretë ndërqeveritare (DPB)149 në shtyllën Komunitare. Transferimi i politikave
përfshinte lëvizjen e lirë të personave, çështjen e vizave, azilit, emigracionin dhe
145 Po aty, paragrafi 3. 146 Deklarata nr.14, “Mbi Konferencën e Parlamenteve”, paragrafi 1 dhe 2, në https://eur-lex.europa.eu. 147 Davor Jancic, “National Parliaments and the European Constitutionalism: Accountability beyond
borders”, 2011, fq. 69. 148 Carina Sprungk, “The French Assemblée Nationale and the German Bundestag in the European Union:
Towards Convergence in the ‘Old’ Europe” 2007, fq. 144. 149 Në shtyllën e tretë mbeti vetëm zona e bashkëpunimit gjyqësor dhe policor.
44
bashkëpunimin gjyqësor në çështjet civile. Ky transferim i politikave nënkuptonte në të
njëjtën kohë edhe ndryshimin e mënyrës së vendimmarrjes në këto fusha, ku nga votimi
me unanimitet do të përdorej votimi me shumicë të cilësuar. 150 Me këto ndryshime, edhe
me TA pozita e BE-së në raport me Shtetet Anëtare forcohej sërish. Duke zgjeruar
procedurën e bashkë-vendimmarrjes në fusha ku më parë zbatohej ajo e bashkëpunimit,
TA shtriu rolin e Parlamentit Evropian në procesin vendimmarrës, duke e fuqizuar atë në
raport me parlamentet kombëtare.
TA krijoi po ashtu mundësinë e votimit me shumicë të cilësuar edhe në fushën e Politikës së
Përbashkët të Jashtme dhe të Sigurisë. Megjithëse TA e ruajti sistemin e votimit unanim për
PPJS, parashikoi mundësinë e përdorimit të votimi me shumicë të cilësuar kur Këshilli miraton
një veprim të përbashkët, qëndrime të përbashkëta ose merr çdo vendim tjetër bazuar në
strategjinë e përbashkët. Por, përdorimi i votimit me shumicë të cilësuar nuk është automatik,
sepse TA po ashtu përcakton se ky proces mund të ndalet në çdo kohë: nëse një anëtar i
Këshillit vlerëson se interesat kombëtare të shtetit janë të kërcënuara dhe deklaron se ai do të
votojë kundër, nuk mund të përdoret votimi me shumicë të cilësuar.151
Komunitarizimi i politikave të caktuara të shtyllës së tretë, zgjerimi i përdorimit të procedurës
së bashkë-vendimmarrjes në fusha të reja duke përforcuar rolin e Parlamentit Evropian si edhe
mundësia e përdorimit të vendimit me shumicë të cilësuar edhe në fushën e PPJS sipas
kushteve të TA, nuk favorizonin pozitën e parlamenteve kombëtare në BE.
2.5.2 Protololli nr.13 “Mbi Rolin e Parlamenteve Kombëtare në BE”
TA bëri një hap më përpara në krahasim me TBE-në, sepse për herë të parë i jep një njohje
ligjërisht të detyrueshme përmes Traktatit përfshirjes së parlamenteve kombëtare në
veprimtarinë e BE-së. 152 Bashkëngjitur TA u përfshi Protokollin nr.13 “Mbi Rolin e
Parlamenteve Kombëtare në BE” (Protokolli nr.13). Protokolli nr.13 adresoi dy çështje: (a) atë
të fushëveprimit dhe kohës të shqyrtimit të njëanshëm parlamentar si edhe (b) çështjen e
formalizimit të bashkëpunimit ndër-parlamentar në kuadrin ndërinstitucional të BE-së. Në
lidhje me forcimin e mekanizmave të kontrollit të njëanshëm, Protokolli nr.13 përcakton se
parlamentet kombëtare do të marrin të gjitha dokumentet e konsultimit të Komisionit si librat e
bardhë dhe të gjelbër si edhe komunikimet. Këto dokumente do t’i përcillen menjëherë
parlamenteve kombëtare të Shteteve Anëtare.
Protokolli nr.13 përcaktoi edhe një detyrim kohor për Komisionin dhe Këshillin. Së pari,
Komisioni duhet të sigurojë që propozimet legjislative do të vihen në dispozicion të
parlamenteve kombëtare në kohën e duhur. Së dyti, midis nxjerrjes së një “propozimi legjislativ
apo një mase të miratuar sipas Titullit VI” të TBE dhe diskutimit apo miratimit nga Këshilli
duhet të kalojë një periudhë 6 javore.153 Këto dy dispozita mbi kohën e procesit legjislativ janë
përshtatur për të lejuar qeveritë e Shteteve Anëtare të informojnë parlamentet e tyre mbi
150 Jana Jaeckova, “Chaging Parliamentary Functions: European Perspective”, 2013, fq. 262 -263. 151 “Treaty of Amsterdam amending the Treaty on European Union, The Treaties establishing The
European Communities and certain related acts”, neni J 13, në http://www.europarl.europa.eu. 152 Alan Dashwood, Angela Ward, “The Cambridge Yearbook of European Legal Studies”, 1998, fq. 217. 153 “Protocol on the role of national parliaments in the European Union”, paragrafët 1-3, në
http://www.europarl.europa.eu.
45
propozimet dhe t’u lënë atyre kohë për t’i diskutuar. Qëllimi i kësaj pjese të Protokollit nr.13
është t’u mundësojë parlamenteve kombëtare të japin opinionet e tyre mbi propozimet
legjislative.
Në lidhje me formën e bashkëpunimit ndër-parlamentar, Protokolli nr.13 njohu zyrtarisht
Conférence des Organes Spécialisés dans les Affaires Communautaires, e njohur si
COSAC. COSAC, është Konferenca e Komiteteve të Çështjeve Evropiane të
Parlamenteve Kombëtare. Parimet e funksionimit të COSAC u përcaktuan në pjesën e dytë të
Protokollit nr.13. Themeluesit e COSAC synonin të arrinin së paku një kontroll të pjesshëm të
legjislacionit të KE-së nga parlamentet kombëtare, duke krijuar lidhje të reja midis
parlamenteve kombëtare dhe Parlamentit Evropian. Me Protokollin nr.13 u ra dakord që
COSAC mund t’u dërgojë institucioneve të BE-së çdo kontribut për propozimet apo
nismat legjislative, në mënyrë të veçantë ato që lidhen me fushën e lirisë, sigurisë dhe
drejtësisë, zbatimin e subsidiaritetit dhe çështje në lidhje me të drejtat themelore.
Megjithatë, këto kontribute nuk mund as të detyrojnë parlamentet kombëtare dhe as të
paragjykojnë pozicionin e tyre.154
TA, me një Protokoll ligjërisht të detyrueshëm, në dallim nga Deklarata nr.13 e TBE me natyrë
politike, siguron një rol formal për parlamentet kombëtare në procesin e vendimmarrjes në BE.
Kjo paraqet rëndësi sepse për herë të parë u jepet një njohje thelbësore përmes Traktatit
përfshirjes së tyre në veprimtarinë e BE-së.155 Megjithatë, Traktati i Amsterdamit nuk i vendos
parlamentet kombëtare në strukturën e BE-së. Edhe pse dukshëm më përkrahës se Deklarata
nr.13, ai nuk i jep kompetenca specifike parlamenteve kombëtare, dhe as nuk përpiqet të
përcaktojë funksionet e tyre. 156 Në vend të kësaj, Protokolli nr.13, pranon rëndësinë e
transferimit të informacionit nga niveli evropian në atë kombëtar dhe përmirësimit të tij.
Pavarësisht se Protokolli nr.13 përcaktoi angazhime ligjërisht të detyrueshme pë Shtetet
Anëtare për transmetimin e informacionit parlamenteve kombëtare dhe njohu nga ana formale
të drejtën e parlamenteve kombëtare për të zbatuar rezervën e shqyrtimit, ai nuk përcaktoi një
procedurë përmes së cilës parlamentet kombëtare mund të impononin vendimet e tyre.157
Megjithatë, TA forcoi rolin kolektiv të parlamenteve kombëtare në çështjet e BE-së duke
institucionalizuar bashkëpunimin ndër-parlamentar me COSAC që u bë pika qendrore për
bashkëpunimin ndër-parlamentar. Ai fitoi të drejtën t’i drejtohet institucioneve të BE-së për
çështjet legjislative të BE-së, duke inkurajuar në mënyrë efektive bashkëpunimin ndër-
parlamentar. Rezolutat e miratuara nga COSAC, megjithatë janë të karakterit jo detyrues.
Pozita e Parlamentit Evropian forcohet ndjeshëm me ndryshimet e TA duke zgjeruar edhe më
tej rolin e Parlamentit Evropian. Procedura e bashkë-vendimmarrjes u prezantua në fusha të
reja duke përfshirë disa shumë të rëndësishme si politikat sociale dhe shëndeti publik. Veç
kësaj, bashkë-vendimmarrja u shtri edhe në një sërë fushash në të cilat bashkëpunimi ishte i
vlefshëm më parë duke mbuluar fusha të rëndësishme si lëvizja e lirë e punëtorëve, transporti
dhe politika mjedisore. Brenda një kohë shumë të shkurtër, BE zhvilloi struktura institucionale
154 Davor Jancic, “National Parliaments and European Constitutionalism: Accountability Beyond Borders”,
2011, fq 71. 154 “Protocol on the role of national parliaments in the European Union”, paragrafët 4-7, në
http://www.europarl.europa.eu. 155 Alan Dashwood, Angela Ward, “The Cambridge Yearbook of European Legal Studies”, 1998, fq. 217. 156 Po aty. 157 Po aty.
46
që i siguruan kompetenca të rëndësishme për Parlamentin Evropian. Sipas Maurer, suksesi i
TA në rritjen e rolit të parlamenteve kombëtare ishte disi i kufizuar, edhe pse hyrja në fuqi e
TA shkaktoi ndryshime të rëndësishme procedurale në disa parlamente kombëtare. 158 Për
shembull, Parlamenti Francez, si rezultat i ratifikimit të Traktatit, fitoi të drejta më të mëdha për
t’u informuar me anë të ndryshimit të nenit 88, pika 4 të Kushtetutës Franceze.159
2.6 Traktati i Nisës
Në vitin 2001 u nënshkrua Traktati i Nisës, i cili për sa i përket transferimit të
kompetencave nuk përfaqëson një zhvillim të rëndësishëm. Deklarata nr.23 “Mbi të
Ardhmen e BE-së”, bashkëlidhur Traktatit të Nisës bënte thirrje për një diskutim më të
gjerë e më të thellë mbi të ardhmen e Bashkimit me të gjitha palët e interesuara, dhe
ftonte të merrnin pjesë në të edhe parlamentet kombëtare. 160 Roli i parlamenteve
kombëtare në arkitekturën Evropiane u shndërrua në një nga temat kryesore.
Deklarata nr.23 përcaktoi një kalendar që ky proces të vazhdojë përmes iniciativave që do
të vendosen në një Deklaratë të hartuar në Këshillin Evropian të Laeken-it, në Dhjetor të
2001. Ky proces duhet të adresonte ndër të tjera:
• krijimin dhe monitorimin e një ndarjeje më të saktë të kompetencave midis
Bashkimit Evropian dhe Shteteve Anëtare, duke reflektuar parimin e
subsidiaritetit;
• statusin e Kartës të të Drejtave Themelore të BE;
• thjeshtëzimin e traktateve, si edhe
• rolin e parlamenteve kombëtare në BE.161
Konferenca Ndërqeveritare e vitit 2004 do të parashtronte ndryshimet e nevojshme të
Traktatit në përputhje me këto hapa përgatitorë. Pas kësaj ideje për reformë qëndronte një
perceptim i përgjithshëm që parakushti për çdo përpjekje për të zvogëluar kompetencat
diskreciale të Bashkimit si një vendimmarrës do të ishte qartësimi i dispozitave të
caktuara në nivelin e shpërndarjes së kompetencave. Prandaj, sa më i qartë të ishte
sistemi i përcaktimit të kompetencave dhe sa më shumë të rritej roli i parlamenteve
kombëtare në procesin vendimmarrës, aq më pak do të kishte mosmarrëveshje mbi
parimin e subsidiaritetit kur kompetencat do të ushtroheshin nga Bashkimi.162
2.7 Traktati i Lisbonës
Traktati i Lisbonës, i cili hyri në fuqi në Dhjetor të vitit 2009, përfshiu një numër të
rëndësishëm ndryshimesh të cilat synuan përmirësimin e pjesëmarrjes së parlamenteve
kombëtare në çështjet e Bashkimit. Për herë të parë në historinë e integrimit evropian,
158 Andreas Maurer, “National Parliaments after Amsterdam: Adaptation, Re-Calibration and Europeanisation by
Process”, 2001, fq. 22. 159 Për më gjatë shih Andreas Maurer, Wolfgang Wessels, eds. “National Parliaments on their Ways to
Europe. Losers or Latecomers?”, fq. 245-247. 160 Traktati i Nisës, Deklarata nr 23 (2001) Gazeta Zyrtare C80/1, paragrafi 3. 161 Traktati i Nisës, Deklarata nr 23 (2001) Gazeta Zyrtare C80/1, paragrafi 5. 162 Adam Bodnar, Michal Kowalski, Karen Raible, Frank Schorkopf, “The Emerging Constitutional Law of
the European Union: German and Polish Perspectives”, Springer 2003, fq. 142.
47
parlamentet kombëtare përmenden në tekstin e Traktateve evropiane. Dispozitat e
Traktatit të Lisbonës janë, me ndryshime të vogla, një përsëritje e dispozitave të Traktatit
Kushtetues, i rrëzuar me referendum popullor në Francë dhe Holandë në vitin 2005.
Traktati i Lisbonës riformuloi dispozitat mbi parlamentet kombëtare të përfshira në
Traktatin Kushtetues duke i bërë ato më të dukshme përmes “kodifikimit” në nenin 12 të
Traktatit të Bashkimit Evropian163 (në vijim TBE).164 Pjesa më e madhe e të drejtave
parlamentare në arkitekturën e re kushtetuese te Bashkimit janë të përmbledhura në nenin
12 të TBE, i cili parashikon që parlamentet kombëtare “kontribuojnë në mënyrë aktive
për funksionimin e mirë të Bashkimit”.
Të drejtat dhe funksionet e parlamenteve kombëtare në nenin 12 të TBE, janë si vijon:
• e drejta për t’u informuar;
• kontrolli i respektimit të parimit të subsidiaritetit;
• pjesëmarrja për vlerësimin e politikave të Bashkimit në kuadër të zonës së lirisë,
sigurisë dhe drejtësisë;
• përfshirja në monitorimin politik të Europolit;
• pjesëmarrja në vlerësimin e veprimtarisë së Eurojust;
• pjesëmarrja në procedurën e rishikimit të traktatit;
• e drejta për t’u informuar mbi kërkesat për anëtarësimet e reja në Bashkim;
• pjesëmarrja në bashkëpunimin ndërparlamentar.165
Ushtrimi i këtyre të drejtave dhe funksioneve plotësohet nga dispozita të tjera të Traktatit
dhe më në detaje nga dy Protokollet: Protokolli nr.1 “Për rolin e Parlamenteve Kombëtare
në Bashkimin Evropian” (Protokolli nr. 1) dhe Protokolli nr.2 “Për zbatimin e parimeve
të subsidiaritetit dhe proporcionalitetit” (Protokolli nr.2). 166 Edhe pse simbolike, 167
përfshirja e nenit 12 të TBE është e rëndësishme pasi ajo njeh një rol formal të
parlamenteve kombëtare në çështjet e BE-së.168 Përfshirjen e nenit 12 në TBE, Ficher e
vlerëson një risi të jashtëzakonshme,169 si në raport me Traktatin Kushtetues, ashtu edhe
me rregullimet ligjore paraardhëse mbi rolin e parlamenteve kombëtare në arkitekturën
institucionale të Bashkimit.170 Në lidhje me Traktatin Kushtetues, risia është kryesisht
formale, duke qenë se Traktati i Lisbonës rigrupon në një dispozitë të vetme që përmban
një listë të të drejtave konkrete që parlamentet kombëtare do të kenë, të cilat më parë
ishin të shpërndara në dispozita të ndryshme të Traktatit Kushtetues.171 Në këtë linjë,
edhe Cygan, e sheh nenin 12 si një shkëputje nga Traktatet paraardhëse, sepse ai garanton
një njohje kushtetuese të parlamenteve kombëtare dhe të kredencialeve të tyre
163 Josef Blanke, Stelio Manganeli (eds), “The Treaty on European Union – A Commentary”, Springer
2013, fq. 468. 164 https://eur-lex.europa.eu. 165 Neni 12 i TBE, në https://eur-lex.europa.eu. 166 https://eur-lex.europa.eu. 167 Josef Blanke, Stelio Manganeli (eds), “The Treaty on European Union – A Commentary”, Springer
2013, fq. 468. 168 Davor Jancic, “National Parliaments and European Constitutionalism: Accountability beyond Borders”,
2011, fq. 99. 169 Josef Blanke, Stelio Manganeli (eds), “The Treaty on European Union – A Commentary”, Springer
2013, fq. 468. 170 Po aty, fq. 469. 171 Po aty.
48
demokratike, si edhe tregon që parlamentet kombëtare janë të lidhur me integrimin
Evropian. Megjithatë edhe pse iu referohet atyre dhe u jep prerogativa të caktuara,
Traktati nuk i përcakton parlamentet kombëtare dhe as u referohet atyre në një kontekst
institucional të BE-së.172
2.7.1 Ushtrimi i kompetencave nga parlamentet kombëtare sipas Traktatit të
Lisbonës
Traktati i Lisbonës i garanton parlamenteve kombëtare një sërë të drejtash, të cilat u
mundësojnë atyre të përfshihen në çështjet e BE-së dhe deri tek e drejta për të marrë pjesë
në procesin legjislativ në të. Pjesëmarrja në procesin legjislativ në nivel të BE-së
realizohet nëpërmjet kontrollit të respektimit e zbatimit të parimit të subsidiaritetit sipas
përcaktimeve në Protokollin nr.2. Disa nga këto të drejta, Traktati i Lisbonës ia njeh
individualisht secilës dhomë të parlamenteve kombëtare, (siç është e drejta e informimit,
e drejta për dërgimin e një akti përpara Gjykatës së Drejtësisë së BE-së). Të drejta të tjera
Traktati i Lisbonës ia njeh secilit parlament kombëtar si të tërë, duke e kushtëzuar me një
miratim të të dyja dhomave në rastin e parlamenteve kombëtare dydhomëshe (pushteti i
vetos në klauzolën “passarelle”, apo e “kalimit”). Kategoria tjetër e të drejtave duhet të
ushtrohet në grup nga parlamentet kombëtare me kushtin që të arrijnë një prag të caktuar
votash. Ky është rasti i kontrollit të zbatimit të parimit të subsidiaritetit në bazë të
mekanizmit të përcaktuar në Protokollin nr.2. Ky mekanizëm kontrolli i emërtuar
Mekanizmi i Paralajmërimit të Hershëm ka si qëllim kryesor të zgjerojë pjesëmarrjen e
parlamenteve kombëtare në vendim-marrjen e BE-së.
2.7.2 Roli i parlamenteve kombëtare në rishikimin e Traktateve të BE-së
Përcaktimet para Traktatit të Lisbonës të nenit 48 TBE i referoheshin ratifikimit të
Traktateve të reja nga Shtetet Anëtare në përputhje me parashikimet e tyre kushtetuese,
një kompetencë e cila në të vërtetë ushtrohet nga parlamentet kombëtare. 173 Por me
ratifikimin, parlamentet kombëtare merrnin pjesë në këtë procedurë vetëm në etapën
përfundimtare të saj dhe nuk mund të bënin gjë tjetër veçse të votonin apo të refuzonin
Traktatin e paraqitur për ratifikim. Neni 48 i TBE-së ka përcaktuar rregulla të reja për
rishikimin e Traktateve të BE-së dhe pjesëmarrjes së parlamenteve kombëtare në këtë
proces. Tërësia e këtyre rregullave i referohet reformës së traktatit në nivel të Bashkimit
përpara fazës së mbajtjes të një konference të përfaqësuesve të qeverive të Shteteve
Anëtare dhe procedures së ratifikimit nga Shtetet Anëtare. Sipas nenit 48 TBE mund të
zgjidhet midis tri procedurave për shtesa dhe ndryshime të Traktateve: 1. procedura e
zakonshme e rishikimit; 2. procedura e thjeshtuar e rishikimit; 3. klauzola e përgjithshme
e “kalimit” e njohur si klauzola “passarelle”.
172 Adam Cygan, “Accountability, Parliamentarism and Transparency in the EU”, 2013, fq. 68. 173 Përjashtim janë ato shtete të cilat parashikojnë mbajtjen e një referendumi për ratifikimin e Traktateve, i
cili është i detyrueshëm për parlamentin kombëtar.
49
Në procedurën e zakonshme të rishikimit të Traktateve, në bazë të paragrafit 2 të nenit 48
TBE parlamentet kombëtare njihen specifikisht si institucionet që duhen të “njoftohen”
nga Këshilli mbi propozimet për rishikimin e Traktateve. Këto propozime, sipas
procedures së zakonshme të rishikimit, mund të rrisin ose zvogëlojnë kompetencat e
dhëna BE-së nga Traktatet. Risi tjetër përbën paragrafi 3 i nenit 48 të TBE me
parashikimin e mbajtjes së një Konvente të thirrur nga Këshilli Evropian për reformën e
Traktatit dhe përfshirjes së drejtëpërdrejtë të parlamenteve kombëtare në këtë faze, krahas
Krerëve të Shteteve ose Qeverive të Shteteve Anëtare, Parlamentit Europian dhe
Komisionit. Konventa shqyrton propozimet për shtesat dhe ndryshimet dhe miraton me
konsensus një rekomandim që i drejtohet një Konference të përfaqësuesve të qeverive të
Shteteve Anëtare. Nga krahasimi i përmbajtjes së paragrafit 3 dhe 4 të nenit 48,
parlamentet kombëtare megjithëse mund të paraqesin propozime në fazën e Konventës,
vendimmarrja në Konventë ka thjesht natyrë rekomanduese dhe nuk krijon asnjë detyrim
për Këshillin, sepse është Konferenca e përfaqësuesve të qeverive të Shteteve Anëtare ajo
që bën adoptimin përfundimtar të ndryshimeve. Si rrjedhojë, parlamentet kombëtare nuk
mund të bllokojnë një amendim të Traktateve në fazën e rishikimit të tyre. Sikurse edhe
në fazën para Lisbonës, rishikimet hyjnë në fuqi pasi ratifikohen nga të gjitha Shtetet
Anëtare në përputhje me kërkesat e tyre kushtetuese. Në pjesën më të madhe të Shteteve
Anëtare kjo kompetencë u përket parlamenteve kombëtare. Përfshirja e parlamenteve
kombëtare në fazën e Konventës, në rastin e procedures së zakonshme të rishikimit të
Traktateve, mund të thjeshtojë fazën e ratifikimit të këtyre rishikimeve.
Në procedurën e thjeshtuar të rishikimit nuk parashikohet ndonjë rol për parlamentet
kombëtare në fazën e amendimit të Traktateve. Procedura e thjeshtuar e rishikimit
parashikohet në pikën 6 të Nenit 48 dhe do të zbatohet vetëm për propozime për
rishikimin e të gjithave ose një pjese të dispozitave të Pjesës së Tretë të TFBE e cila
mbulon politikat dhe veprimin e brendshëm të Bashkimit (si për shembull: tregu i
brendshëm, bujqësia, mjedisi, rregullat e konkurrencës, bashkimi ekonomik dhe monetar,
etj,) dhe vetëm për ndryshimet që nuk rrisin kompetencat që i janë dhënë Bashkimit nga
Traktatet. Vendimmarrja në Këshill për ndryshimet në këto pjesë të TFBE-së bëhet me
unanimitet, gjë e cila i bën ministrat e secilit Shtet Anëtar në Këshill plotësisht përgjegjës
përpara parlamentit kombëtar. Gjithashtu, vendimi i Këshillit nuk hyn në fuqi pa u
miratuar më parë nga Shtetet Anëtare sipas kërkesave kushtetuese të tyre.
2.7.3 Parlamentet kombëtare dhe rregullat e votimit në Këshillin e Ministrave të
BE-së: kontrolli i klauzolës së përgjithshme “passarelle”
Me traktatin e Lisbonës, është rritur numri i fushave ku do të zbatohet vendimmarrja me
shumicë të cilësuar. Në paragrafin 3 të nenit 16 TBE përcaktohet se Këshilli i Ministrave
të BE-së (Këshilli) do të veprojë me shumicë të cilësuar me përjashtim të rasteve kur
Traktatet parashikojnë ndryshe.174 Kalimi në votimin me shumicë të cilësuar në më tepër
fusha, sërish, si edhe në traktatet paraardhëse, shtron çështjen e cënimit të sovranitetit për
shkak të dorëzimit të vetos kombëtare si edhe mundësinë e kufizimit të mëtejshëm të
174 Paragrafi 3, Neni 16 TBE, në https://eur-lex.europa.eu .
50
pushtetit të parlamenteve kombëtare për shkak se kontrolli i tyre mbi ministrat e qeverive
kombëtare në kuadër të vendimmarrjes së tyre në Këshill mund të zvogëlohet.
Traktati i Lisbonës përfshin një klauzolë “passarelle” që mundëson ndryshimin e
rregullave të votimit në Këshill. Kjo parashikohet në nenin 48, paragrafi 7 i TBE, i cili
përcakton se: “Kur Traktati për Funksionimin e Bashkimit Europian ose Titulli V i këtij
Traktati parashikon që Këshilli duhet të veprojë unanimisht në një fushë a rast të
caktuar, Këshilli Evropian mund të miratojë një vendim që e autorizon Këshillin të
veprojë me shumicë të cilësuar në fushën apo rastin në fjalë. Ky paragraf nuk zbatohet
për vendimet me rrjedhoja ushtarake ose për vendimet në fushën e mbrojtjes”.175 Kur
merr një vendim të tillë, Këshilli Evropian vepron me unanimitet, pasi ka marrë edhe
pëlqimin e Parlamentit Evropian, i cili duhet të japë miratimin me shumicën e anëtarëve.
Çdo vendim i tillë i Këshillit Evropian duhet t’i njoftohet parlamenteve kombëtare. Nëse
një nga parlamentet kombëtare e kundërshton vendimin e Këshillit brenda një periudhe
prej 6 muajsh nga data e njoftimit, vendimi nuk mund të zbatohet.176 Ky mekanizëm i
njohur si “red card” u mundëson parlamenteve kombëtare të vendosin “veto absolute”
ndaj vendimmarrjes së Këshillit Evropian. Kjo do të thotë që miratimi i parlamenteve
kombëtare është kusht që kjo procedurë të zbatohet nga Këshilli Evropian. Miratimi nga
parlamentet kombëtare në ndryshimin e procedurës së vendimmarrjes nga unanimitet në
votim me shumicë të cilësuar në Këshill është tregues i vullnetit të Shteteve Anëtare për
ruajtjen e sovranitetit të tyre.
2.7.4 Parlamentet kombëtare dhe parimi i subsidiaritetit në Traktatin e Lisbonës
Traktati i Lisbonës, përveç njohjes së rolit të përgjithshëm institucional të parlamenteve
kombëtare për funksionimin e mirë të Bashkimit, u njeh atyre të drejtën për të vepruar si
gardianë të parimit të subsidiaritetit.177 Neni 5 i TBE parashikon parimin e subsidiaritetit
në terma të përgjithshëm. Në paragrafin 3 të nenit 5 parashikohet se: “Sipas parimit të
subsidiaritetit, për fushat që nuk bien në kompetencën ekskluzive të tij, Bashkimi vepron
vetëm nëse dhe për aq sa objektivat e veprimit të propozuar nuk mund të arrihen
mjaftueshëm nga Shtetet Anëtare në nivel qendror ose në nivel rajonal dhe vendor, por
mund të arrihen më mirë në nivel Bashkimi duke pasur parasysh shkallën apo efektet e
veprimit të propozuar”.178
Në pikën (b) të nenit 12 në terma të përgjithshëm përmendet se parlamentet kombëtare
kujdesen që parimi i subsidiaritetit të respektohet në përputhje me procedurat e
parashikuara në Protokollin për zbatimin e parimeve të subsidiaritetit dhe
proporcionalitetit.179 Protokolli Nr.2, të cilit i referohet neni 12 i TBE, krijon mekanizmin
175 Neni 48 TBE, paragrafi 7 në https://www.mei-ks.net/repository/docs/Traktati_i_Lisbones_-
_Verzioni_i_Konsoliduar.pdf . 176 Neni 48 TBE, paragrafi 7.1 dhe 7.2 https://www.mei-ks.net/repository/docs/Traktati_i_Lisbones_-
_Verzioni_i_Konsoliduar.pdf . 177 Pranvera Beqiraj (Mihani), “The Principle of Subsidiarity in the Treaty of Lisbon, a New Role for
National Parliaments?, Academic Journal of Interdisciplinary Studies, Vol 5 No 3 S1, Dhjetor 2016, fq.
403. 178 Neni 5, paragrafi 3 TBE, në https://eur-lex.europa.eu. 179 Neni 12, pika (b) TBE, në https://eur-lex.europa.eu.
51
e paralajmërimit të hershëm, një mekanizëm kontrolli ex ante për të përforcuar
shqyrtimin e subsidiaritetit. Për të ushtruar këtë kompetencë, parlamentet kombëtare
duhet të informohen mbi projektaktet legjislative nga institucionet e BE-së. Protokolli
nr.1 sanksionon se: “Një periudhë tetë javore duhet të kalojë nga paraqitja e projektaktit
legjislativ tek parlamentet kombëtare, në gjuhët zyrtare të Bashkimit, deri më datën e
përfshirjes së tij në rendin e ditës paraprak të Këshillit për miratim, ose për miratimin e
një qëndrimi sipas një procedure legjislative.”180
Procedura e mekanizmit të paralajmërimit të hershëm përcaktohet në nenet 6 dhe 7 të
Protokollit nr.2. Neni 6 përcakton se çdo parlament kombëtar apo dhomë e një parlamenti
kombëtar, brenda tetë javëve nga data e dërgimit të një projektakti legjislativ mund të
paraqesin një opinion të arsyetuar ku të shprehet pse projektakti në fjalë nuk përputhet me
parimin e subsidiaritetit.181 Në paragrafin 2 të nenit 7 është sanksionuar procedura e
“kartës së verdhë”. Procedura e “kartës së verdhë” detyron rishikimin e projektaktit
legjislativ nëse numri i opinioneve të arsyetuara që e konsiderojnë atë të papërputhshëm
me subsidiaritetin është të paktën një e treta e totalit të votave ose një e katërta në rastin e
një projektligji të paraqitur në fushën e lirisë, sigurisë dhe drejtësisë. Më pas, institucioni
i BE-së nga i cili është iniciuar drafti, mund të mbajë, ndryshojë ose tërheqë atë, por
duhet të japë arsyet për vendimin e tij.182 Procedura e “kartës së verdhë” ishte përfshirë
edhe në Traktatin Kushtetues, por me një afat prej gjashtë javësh për të kundërshtuar
aktin.
Protokolli nr.2 parashikon edhe një mekanizëm të ri, i njohur si procedura e “kartës
portokalli”, i cili nuk ishte i përfshirë në Traktatin Kushtetues. Procedura e “kartës
portokalli” zbatohet vetëm për procedurën e zakonshme legjislative dhe nëse propozimi
ka origjinën nga Komisioni. Sipas kësaj procedure, nëse numri i opinioneve të arsyetuara
që konsiderojnë papajtueshmëri të projektaktit me parimin e subsidiaritetit, përfaqëson të
paktën shumicën e thjeshtë të votave të caktuara për parlamentet kombëtare, Komisioni
duhet të rishikojë propozimin dhe mund ta mbajë, ndryshojë ose tërheqë atë. Nëse
Komisioni vendos të mbajë propozimin, ai duhet të justifikojë vendimin e tij, dhe Këshilli
dhe Parlamenti Evropian mund ta refuzojnë atë dhe opinionet e tjera të arsyetuara para
përfundimit të leximit të parë nëse e gjejnë të papajtueshme me parimin e subsidiaritetit.
Pra, vendimi përfundimtar nëse një propozim i Komisionit shkel apo jo parimin e
subsidiaritetit merret nga Parlamenti Evropian dhe Këshilli, dhe jo nga parlamentet
kombëtare. Përfshirja e parlamenteve kombëtare në këtë rast është vetëm në dhënien e një
opinioni jodetyrues për institucionet e BE-së.
180 Neni 4, Protokolli nr.1 “Për rolin e Parlamenteve Kombëtare në Bashkimin Evropian”, në https://eur-
lex.europa.eu. 181 Neni 6, Protokolli nr.2 “Për zbatimin e parimeve të subsidiaritetit dhe proporcionalitetit”, në https://eur-
lex.europa.eu. 182 Po aty, neni 7.
52
2.7.5 Zbatimi në praktikë i parimit të subsidiaritetit
Mekanizmi i paralajmërimit të hershëm përfaqëson një model të ri të përfshirjes
parlamentare në marrëdhëniet ndërkombëtare.183 Ai është vlerësuar si një mundësi e re
për të përfshirë parlamentet kombëtare në procesin legjislativ të BE-së, i cili siç u
shpjegua më lart, sigurohet nga mekanizmat e “kartës së verdhë” dhe “kartës portokalli”
të sanksionuara në Protokollin nr.2 të Traktatit të Lisbonës. Sipas Paskalev, rëndësia e
mekanizmit shkon shumë përtej qëllimit të tij për të zbatuar parimin e subsidiaritetit.
Rëndësia e tij e vërtetë do të jetë së pari në angazhimin e parlamenteve në debatet mbi
çështjet thelbësore Evropiane, dhe së dyti në nxitjen e bashkëpunimit midis parlamenteve
të Shteteve të ndryshme Anëtare 184
Ndikimi i këtij sistemi mund të mbetet i kufizuar për disa arsye. Kompetenca e
parlamenteve kombëtare për kontrollin e zbatimit të parimit të subsidiaritetit është thjesht
një kompetencë me natyrë “parandaluese” dhe nuk përfshin të drejtën për hartim të
legjislacionit.185 Sipas përcaktimeve në Traktatin e Lisbonës, dispozitat e tij do të jenë
efektive nëse parlamentet kombëtare forcojnë bashkëpunimin midis tyre dhe përmbushin
numrin e nevojshëm të votave të kërkuara për kundërshtimin e një projektakti legjislativ.
Në këtë aspekt, edhe pse afati për të paraqitur një opinion të arsyetuar është zgjatur nga
gjashtë javë në Traktatin e Amsterdamit në tetë javë në Traktatin e Lisbonës, sërish afati
mund të jetë i pamjaftueshëm për vendosjen e bashkëpunimit midis parlamenteve
kombëtare të Shteteve Anëtare.
Pavarësisht vështirësive në zbatimin në praktikë, parlamentet kombëtare kanë aplikuar tri
herë mekanizmin e “kartës së verdhë”. Në maj të vitit 2012, 12 dhoma parlamentare
paraqitën një kundërshtim mbi një propozim të Komisionit, i njohur si Monti II, i cili
shihej gjerësisht si dëmtues i interesave të punëmarrësve evropianë, duke pretenduar se
kufizonte të drejtën e tyre të grevës. Komisionit iu kërkua që të rishikonte këtë propozim.
I gjendur përballë këtij kundërshtimi, në shtator të 2012 Komisioni e anuloi propozimin.
Në këtë rast, për herë të parë parlamentet kombëtare, në grup, ndërhynë në procesin
legjislativ të BE-së duke ndikuar në rezultatin e tij.186
Në vitin 2013, një “kartë e verdhë” e dytë u aplikua në lidhje me propozimin e
Komisionit për një rregullore që themelonte Zyrën Evropiane të Prokurorit Publik. Një
analizë e thellë e opinioneve tregoi se parlamentet kombëtare ishin të motivuara nga një
larmi pikëpamjesh. Disa prej tyre e kundërshtuan propozimin mbi bazën e subsidiaritetit.
Të tjerët ishin në favor të Prokurorit Publik, por të shqetësuar nga kontrolli i Komisionit
mbi të, që do të thotë se parimi i subsidiaritetit ishte më i përshtatshëm në rastin e tyre.
Gjithashtu, edhe disa parlamente përdorën subsidiaritetin si bazë pasi propozimi nuk ishte
mjaftueshëm ambicioz në pikëpamjen e tyre. Megjithëse Komisioni vendosi të linte
propozimin të pandryshuar, sinjali i dërguar nga parlamentet kombëtare ka gjasa të nxiste
aktorë të BE-së që të pranonin ndryshime të rëndësishme gjatë procedurës së mëvonshme
183 Ian Cooper, “A virtual third chamber for the European Union? National Parliaments after the Treaty of
Lisbon”, 2011, fq. 2. 184 Vesco Paskalev, “Network for a european demoi-cracy: are the national parliaments up to the job?”,
2017, fq. 1. 185 Richard Bellamy, Sandra Kröger, “Representation and Democracy in the EU: Does One Come at the
Expense of the other?”, 2016, fq. 71. 186 Po aty, fq. 56.
53
legjislative. Ende pas katër vitesh dosja është e bllokuar.187 Në Maj të vitit 2016, 14
dhoma parlamentare kombëtare të 12 Shteteve Anëtarë, kryesisht të Evropës Qëndrore
dhe Lindore, aplikuan një “kartë të verdhë” të tretë, me anë të së cilës kundërshtonin një
propozim të Komisionit për Posted Workers Directive. Edhe mbi këtë çështje, Komisioni
nuk e ndryshoi propozimin.
Këto raste janë tregues i pengesave me të cilat ndeshet zbatimi në praktikë i mekanizmit
të paralajmërimit të hershëm. Që ky mekanizëm të jetë një instrument efektiv për
përfshirjen e parlamenteve kombëtare në çështjet e BE-së, parlamentet kombëtare duhet:
a) të përforcojnë bashkëpunimin midis tyre, për shembull përmes COSAC, dhe b) të
ndërhyjnë shumë herët në proces përpara miratimit të akteve në Këshill. Në të kundërt,
përfshirja efektive e parlamenteve kombëtare në vendimmarrjen e BE-se, mund të mbetet
vetëm një parashikim në Traktat. Por, edhe nëse kanë sukses në paraqitjen e një opinoni
mbi kundërshtimin e një projektakti të BE-së, vendimi përfundimtar i përket vetë
legjislativit të BE-së, konkretisht Parlamentit Evropian dhe Këshillit.
2.7.6 Kompetencat e BE-së dhe kategoritë e kompetencave në Traktatin e Lisbonës
Një çështje me rëndësi është edhe analiza e ndarjes së kompetencave që sanksionoi
Traktati i Lisbonës. Ekzistenca dhe kuadri i kompetencave të BE-së ishin elementët
kryesorë të procesit të reformimit, i cili kulmoi me Traktatin e Lisbonës. Tani ka kategori
kompetencash të specifikuara në Traktatin e Lisbonës si: kompetencat ekskluzive, të
përbashkëta dhe mbështetëse. Traktati i Lisbonës e shkriu strukturën e shtyllave. Shtylla e
dytë, fusha e PPJS, u integrua në Traktatin mbi Bashkimin Evropian (TBE) duke ruajtur
tiparet ndër-qeverisëse të saj. Shtylla e tretë mbi Bashkëpunimin Policor dhe Gjyqësor në
Çështjet Penale u asimilua në fushën komunitare në Traktatin mbi Funksionimin e
Bashkimit Evropian (TFBE)
Pas rishikimeve të shumta të Traktateve të BE-së, Traktati i Lisbonës kishte si qëllim të
qartësonte dhe të thjeshtonte ndarjen e kompetencave midis BE-së dhe Shteteve Anëtare.188 Në
nenin 2 të TFBE-së përcaktohen tri kategoritë e kompetencave: ekskluzive, të përbashkëta dhe
mbështetëse. Neni 2 (1) i TFBE-së përcakton kategorinë e kompetencave ekskluzive, në bazë të
të cilave vetëm Bashkimi mund të miratojë legjislacion dhe akte me fuqi ligjore detyruese,
ndërsa Shtetet Anëtare mund ta bëjnë një gjë të tillë vetëm nëse këtë të drejtë ia jep Bashkimi
ose për zbatimin e akteve të Bashkimit.189 Neni 3 i TFBE-së përcakton fushat që përfshihen në
kompetencat ekskluzive të BE-së:
a) bashkimi doganor,
b) vendosja e rregullave të konkurrencës, të nevojshme për funksionimin e tregut të
brendshëm,
c) politika monetare për Shtetet Anëtare, monedha e të cilave është Euro,
d) ruajtja e burimeve biologjike detare në kuadër të politikës së përbashkët për peshkimin,
187 Olivier Rozenberg, “The Role of National Parliaments in the EU after Lisbon: Potentialities and
Challenges”, 2017, fq. 27. 188 Jana Jaseckova “Changing Parliamentary Functions”, 2013, fq.263. 189 Neni 2, paragrafi 1, në https://www.mei-ks.net/repository/docs/Traktati_i_Lisbones_-
_Verzioni_i_Konsoliduar.pdf .
54
e) politika e përbashkët tregtare.190
Në fushat e përcaktuara si ekskluzive të Bashkimit, Shtetet Anëtare nuk kanë kompetenca
legjislative autonome dhe nuk mund të miratojnë një akt ligjërisht të detyrueshëm. Po ashtu, ato
nuk mund të nxjerrin ligje dhe as të bëjnë të paligjshëm ndonjë akt ligjërisht detyrues.191 Për
rrjedhojë, roli i parlamenteve kombëtare në këto fusha është i kufizuar vetëm në zbatimin e
akteve të miratuara në nivel të Bashkimit. Në Nenin 2 (2) të TFBE-së përcaktohet kompetenca
e përbashkët dhe formulimi është i rëndësishëm:
“Kur Traktatet i japin Bashkimit një kompetencë të përbashkët me Shtetet Anëtare në
një fushë të caktuar, Bashkimi dhe Shtetet Anëtare mund të miratojnë legjislacion dhe
akte me fuqi ligjore detyruese. Shtetet Anëtare e ushtrojnë kompetencën e tyre në
masën dhe për aq sa Bashkimi nuk ka ushtruar kompetencën e tij. Shtetet Anëtare e
ushtrojnë gjithashtu kompetencën e tyre për aq sa dhe kur Bashkimi ka vendosur të
pushojë së ushtruari kompetencën e tij.”192
Neni 4 përcakton fushat që përfshihen në kompetencat e përbashkëta midis BE-së dhe Shteteve
Anëtare:
a) tregu i brendshëm,
b) politika sociale, për aspektet e përcaktuara në këtë Traktat,
c) kohezioni ekonomik, social dhe territorial,
d) bujqësia dhe peshkimi, pa përfshirë ruajtjen e burimeve biologjike detare,
e) mjedisi,
f) mbrojtja e konsumatorit,
g) transporti,
h) rrjetet Tras – Evropiane,
i) energjetika,
j) zona e lirisë, sigurisë dhe drejtësisë,
k) shqetësimet e përbashkëta për sigurinë në çështjet e shëndetit publik, për aspektet e
përcaktuara në këtë Traktat.193
Paragrafi 1 i nenit 4 parashikon që Bashkimi duhet t’i ndajë kompetencat me Shtetet Anëtare
kur Traktatet i japin një kompetencë e cila nuk lidhet me fushat e përmendura në nenet 3 dhe 6
të TFBE-së. Këto nene përkatësisht sanksionojnë kompetencat ekskluzive dhe se kur Bashkimi
kufizohet të ndërmarrë veprime për të mbështetur, bashkërenduar ose plotësuar veprimet e
Shteteve Anëtare. Po ashtu, kjo është e mbështetur edhe në nenin 4, paragrafi 2, ku
terminologjia e përdorur i referohet fushave të listuara në këtë nen si “fushat parësore”, që
nënkupton që lista nuk është domosdoshmërisht shteruese.
Në bazë të përcaktimit të nenit 2, paragrafi 2 TFBE-së, Shteti Anëtar mund t’i ushtrojë
kompetencat vetëm në masën dhe për aq sa Bashkimi nuk i ka ushtruar ose ka vendosur të
pushojë së ushtruari kompetencën e tij në një fushë të caktuar. Kësisoj, veprimi i Shtetit Anëtar
190 Neni 3 TFBE, në https://www.mei-ks.net/repository/docs/Traktati_i_Lisbones_-
_Verzioni_i_Konsoliduar.pdf . 191 Paul Craig, Grainne De Burca, “E drejta e Bashkimit Evropian: Tekste, çështje gjyqësore dhe
materiale”, Botimi në shqip Instituti i Studimeve Ndërkombëtare AIIS, 2013, fq. 220. 192Neni 2 TFBE, paragrafi 2, në https://www.mei-ks.net/repository/docs/Traktati_i_Lisbones_-
_Verzioni_i_Konsoliduar.pdf . 193 Po aty, Neni 4 TFBE.
55
është i parandaluar atje ku Bashkimi ka ushtruar kompetencat e tij, e për pasojë sasia e
kompetencave të përbashkëta që ka Shteti Anëtar në ato fusha mund të zvogëlohet në vijim. Për
parlamentet kombëtare do vinin këto pasoja:
1. Në kuadër të kompetencave të përbashkëta, parlamentet kombëtare do të ushtronin
kompetencat legjislative vetëm deri në atë shkallë që Bashkimi ka ushtruar
kompetencat e tij;
2. Nëse në një fushë që është objekt i kompetencave të përbashkëta BE pushon së
ushtruari kompetencën, ajo u kthehet Shteteve Anëtare;194
3. Pasoja tjetër lidhet me paragrafët 3 dhe 4 të nenit 4 të TFBE-së. Thelbi i dispozitave të
dy traktateve është që ta bëjë të qartë se Shtetet Anëtare mund të vazhdojnë t’i
ushtrojnë kompetencat edhe kur BE i ka ushtruar kompetencat e saj brenda këtyre
fushave. Pra, edhe kur BE-ja ka përcaktuar dhe zbatuar programe që lidhen me
zhvillimin teknologjik dhe hapësirën, kjo nuk pengon Shtetet Anëtare të ushtrojnë
kompetencat e tyre. I njëjti arsyetim vlen edhe në fushat e bashkëpunimit për zhvillim
dhe ndihmën humanitare.195
Në nenin 6, TFBE përcakton fushat në të cilat BE ka kompetencë për të kryer veprime që
mbështesin, bashkërendojnë ose plotësojnë veprimet e Shteteve Anëtare. Fushat e veprimit të
tillë, në nivel Evropian, janë:
a) mbrojtja dhe përmirësimi i shëndetit të njeriut;
b) industria;
c) kultura;
d) turizmi;
e) arsimi, formimi profesional, rinia dhe sporti;
f) mbrojtja civile;
g) bashkëpunimi administrativ.196
Në këto fusha BE nuk ka përparësi dhe nuk mund të ndërhyjë në legjislacionin e Shteteve
Anëtare.197
Pavarësisht qëllimit për ta thjeshtuar dhe qartësuar çështjen e ndarjes së kompetencave, përveç
tri llojeve të mësipërme të kompetencave, ka edhe kompetenca të veçanta të cilat nuk i përkasin
asnjërit prej tyre. Një rast i tillë është koordinimi i politikave ekonomike dhe të punësimit i
sanksionuar në Nenin 5 të TFBE-së, sipas të cilit Këshilli ka kompetencë për të miratuar masa
dhe udhëzime për këtë qëllim.198 Për më tepër, Bashkimi merr masa për të koordinuar politikat
e punësimit të Shteteve Anëtare dhe mund të koordinojë politikat sociale të Shteteve
Anëtare.199 Në nenin 24 të TBE specifikohet kompetenca e BE-së në fushën e PPJS-së, e cila
udhëhiqet nga rregulla dhe procedura të veçanta në të cilat miratimi i akteve legjislative dhe
juridiksioni i Gjykatës së Drejtësisë është përjashtuar.200
194 Raste në të cilat kjo mund të ndodhë listohen në Deklaratën nr.18, bashkëlidhur Traktatit të Lisbonës. 195 Paul Craig, Grainne De Burca, “E drejta e Bashkimit Evropian: Tekste, çështje gjyqësore dhe
materiale”, Botimi në shqip Instituti i Studimeve Ndërkombëtare AIIS, 2013, fq. 223-224. 196 Neni 6 TFBE, në https://www.mei-ks.net/repository/docs/Traktati_i_Lisbones_-
_Verzioni_i_Konsoliduar.pdf . 197 Jana Jaseckova “Changing Parliamentary Functions”, 2013, fq.265. 198 Neni 5 TFBE, paragrafi 1, në https://www.mei-ks.net/repository/docs/Traktati_i_Lisbones_-
_Verzioni_i_Konsoliduar.pdf . 199 Po aty, paragrafi 2 dhe 3. 200 Po aty, Neni 24 TBE.
56
2.7.7 Zgjerimi i kompetencave të BE-së pas ratifikimit të Traktateve: neni 352 i
TFBE-së dhe ndikimi mbi parlamentet kombëtare
Analiza e mësipërme, në kontekstin e kompetencave, u fokusua tek kompetencat e deleguara
BE-së nëpërmjet Traktateve të ratifikuara nga vetë parlamentet kombëtare. Analiza e
kompetencave të deleguara nga Shtetet Anëtare tek BE nuk do të ishte e plotë pa hulumtimin
mbi zgjerimin e kompetencave të Komunitetit edhe pas anëtarësimit të shteteve në të. Ky
proces ka ndodhur në dy mënyra: së pari, me interpretimin e zgjeruar të Traktateve nga Gjykata
e Drejtësisë, dhe së dyti, me anë të neneve të caktuara si ish neni 235 i TKEE, më pas neni 308
TKE dhe aktualisht neni 352 i TFBE-së. Këto dispozita duke u formuluar në mënyrë të
zgjeruar i japin BE-së tagre me fushëmbulim të gjerë rregullativ. Shqetësimi i Shteteve Anëtare
lidhur me përdorimin e gjerë të këtyre dispozitave ishte faktori kryesor pas reformës së
Traktatit në këtë fushë dhe u pasqyrua në vullnetin për t’u siguruar se kompetencat e Bashkimit
kufizoheshin.201
Parimi i delegimit, paragrafi 2 i nenit 5 TBE, rregullon kufijtë e kompetencave të BE-së. Në
përputhje me këtë parim, Bashkimi vepron brenda kufijve të kompetencave të deleguara nga
Shtetet Anëtare permes Traktateve. Për rrjedhojë, siç edhe parashikohet në vijim të këtij
paragrafi, kompetencat të cilat Traktatet nuk ia japin Bashkimit do t’u mbeten Shteteve
Anëtare. Edhe pse ky parim ka ekzistuar edhe përpara Traktatit të Lisbonës,202 ishte e vështirë
të vendosje kufijtë e këtyre kompetencave. Traktatet para Lisbonës nuk kishin të përcaktuara
kategoritë e kompetencave. Përjashtimisht, në nenin 5 TKE ku sanksionohej parimi i
subsidiaritetit, përmendej si term kompetenca ekskluzive, por nuk kishte asnjë përkufizim mbi
të apo cilat do të ishin kompetencat ekskluzive të KE-së. Zgjidhja e vetme në periudhën para
Lisbonës mbetej nje lexim i kujdesshëm i dispozitave të TKE-së, e në veçanti i atyre të
formuluara gjerësisht siç ishte edhe rasti i neneve të sipërpërmendura.
Për të kuptuar Nenin aktual 352 të TFBE-së, është e rëndësishme të kuptohet zanafilla politiko-
juridike e neneve përkatëse pararendëse. Ish neni 235 i TKEE lexonte: “Në qoftë se një veprim
i Komunitetit del i nevojshëm për të realizuar, në funksionimin e tregut të përbashkët, një prej
objektivave të Komunitetit dhe ky Traktat nuk ka parashikuar pushtetet e nevojshme për të
vepruar në këtë drejtim, Këshilli, duke vepruar me unanimitet, mbi propozimin e Komisionit
dhe pas këshillimit me Parlamentitn Evropian, merr masat e nevojshme”.203 Nga përmbajtja e
nenit 235 TKEE rezulton se duhet të plotësohen disa kushte që ai të mund të zbatohet nga
institucionet e KEE-së: së pari, domosdoshmëria e veprimit të Komunitetit për të përmbushur
objektivat e tij; së dyti, rastet në të cilat mund të përdoret neni 235, sepse qëllimi i përdorimit të
tij duhet të jetë vetëm për të përmbushur objektivat e Traktatit në funksion të realizimit të tregut
të brendshëm; së treti, Traktati nuk duhet të ketë parashikuar pushtetet e nevojshme për
Komunitetin për të vepruar në këtë drejtim.
201 Paul Craig, Grainne De Burca, “E drejta e Bashkimit Evropian: Tekste, çështje gjyqësore dhe
materiale”, Botimi në shqip Instituti i Studimeve Ndërkombëtare AIIS, 2013, fq. 225. 202 Në nenin 4 të TKEE dhe Nenin 3b të TBE përcaktohej: 1. “Komuniteti vepron brenda kufijve të
kompetencave dhe të objektivave që i janë caktuar nga ky Traktat” 3. “Asnjë veprim i Komunitetit nuk
duhet të shkojë përtej asaj që është e nevojshme për përmbushjen e objektivave të këtij Traktati. Në
https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=LEGISSUM%3Axy0026 . 203 https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=LEGISSUM%3Axy0026.
57
Përdorimi i nenit 235 TKEE ishte objekt i Deklaratës të Konferencës së Kryetarëve të Shteteve
dhe të Qeverive të Shteteve Anëtare dhe atyre të ardhshëm të mbajtur më 19 – 21 tetori 1972 në
Paris. Ata shprehën vullnetin që për të përmbushur detyrimet e përcaktuara në programet e
ndryshme të veprimit, ishte e këshillueshme që dispozitat e Traktatit, duke përfshirë edhe nenin
235 TKEE, të përdoreshin sa më gjerësisht të ishte e mundur.204 Në vijim të kësaj Deklarate, ka
patur një rritje të dukshme të masave rregullatore bazuar në këtë dispozitë. Midis vitit 1962 dhe
1972, 13 direktiva, rregullore ose vendime u bazuan në nenin 235. Midis vitit 1973 dhe 1982,
ky numër u rrit në 206, dhe midis vitit 1983 dhe mesit të vitit 1990 numri arriti në 209.205 Si
rezultat i zhvendosjes së politikave në nivel të Komunitetit, vendimet dhe rregulloret lidhur me
lëvizjen e lirë të punëtorëve, ushtrimi i lirë i një profesioni, tregtia, energjia, kërkimi shkencor,
politika sociale dhe politika rajonale u miratuan gjithnjë e më shumë në bazë të nenit 235
TKEE.206
Zgjerimi i kompetencave të Komunitetit kur Traktati nuk i ka dhënë pushtetin për të vepruar, i
diktuar nga domosdoshmëria për të arritur objektivat e Traktatit, pasjell pasoja të rëndësishme
për parlamentet kombëtare të Shteteve Anëtare. Pasoja e parë më e dukshme është kufizimi i
kompetencave legjislative të parlamenteve kombëtare përtej atyre që ato kanë transferuar tek
institucionet komunitare me ratifikimin e Traktateve. Një interpretim është ngritur në doktrinë:
a do të nënkuptojë miratimi për delegimin e kompetencave vendimmarrëse nëpërmjet
ratifikimit të Traktateve mungesën e kufijve për këtë delegim duke legjitimuar në këtë drejtim
zbatimin e zgjeruar të nenit 235 TKKE? Sipas autores Martinez, përgjigja është negative sepse
Komuniteti do të mund të zvogëlonte pushtetin e parlamenteve kombëtare për të miratuar ligje
në cilëndo sferë të kompetencave. 207 Megjithatë në praktikë, miratimi i dhënë nga parlamentet
kombëtare për transferimin e pushteteve të shtetit nuk ka kërkuar një “ripërtëritje”, sepse kur
Këshilli (indirekt pushtetet ekzekutive të Shteteve Anëtare) ka rënë dakord me unanimitet për
zgjerimin e kompetencave komunitare, vullnetit të Komunitetit për të fituar kompetenca të reja
legjislative nuk mund t’i vendosen kufij të qartë. Ky nen mund t’i jepte KEE-së atë që mund të
quhet “pushtet legjislativ të përgjithshëm” dhe “potencialisht të pakufizuar”.208
Pasoja tjetër e rëndësishme e përmbajtjes së nenit 235 TKEE për parlamentet kombëtare buron
nga raporti midis Këshillit dhe Parlamentit Evropian në procesin vendimmarrës në zbatim të tij.
Edhe pse Këshilli duhet të vendosë me unanimitet për një masë të propozuar nga Komisioni në
bazë të nenit 235 TKEE, roli i Parlamentit Evropian në këtë procedure është vetëm këshillimor.
Në këtë pikë, përdorimi i nenit 235 TKEE për të zgjeruar kompetencat e Komunitetit në fusha
te reja, ngre çështjen e legjitimitetit demokratik të veprimit komunitar. Arsyeja madhore për
këtë është se dy institucionet e zgjedhura drejtëpërsëdrejti nga qytetarët evropianë nuk janë të
përfshirë në këtë proces: parlamentet kombëtare dhe Parlamenti Evropian. Të parëve nuk u
204 Conference of Heads of State and Government of the nine Member States and future Members Paris, 19-
21 October 1972 Declaration, Special issue of Bulletin of the European Communities 10-1972. Paris, 19-21
October 1972, pika 15, paragrafi 7, fq. 11 në http://aei.pitt.edu/74938/1/BUL448.pdf . 205 Franziska Tschofen, “Article 235 of the Treaty Establishing the European Economic Community:
Potential Conflicts Between the Dynamics of Lawmaking in the Community and National Constitutional
Principles”, Michigan Journal of International Law Volume 12, Issue 3, fq. 474. 206 Po aty, fq. 475. 207 Magdalena M. Martin Martinez, “National Sovereignity and International Organizations - A
Comparative Analysis of Limitations of State Sovereignty from the Perspective of Domestic Law”, 1996,
fq. 157. 208 Po aty, fq. 158.
58
kërkohet ratifikimi për këtë zgjerim dhe i dyti vetëm këshillohet në këtë proces. Mungesa e
parlamenteve kombëtare në procesin e delegimit të kompetencave të reja legjislative nuk është
e kundër-balancuar nga prezenca e Parlamentit Evropian.209
Teksti i njejtë i nenit 235 TKEE u ruajt edhe në nenin 308 TKE. Në Deklaratën e Laeken-it
kërkohej rishikimi i nenit 308 të TKE-së, me qëllim parandalimin e “zgjerimit shkarazi të
kompetencave” të KE-së, që nga njëra anë të mos shkeleshin kompetencat kombëtare e
rajonale, dhe në të njëjtën kohë BE “të ruante aftësinë për të reaguar ndaj sfidave që buronin
nga zhvillime të reja…” 210 Grupi i Punës për Kompetencat Shtesë pranoi se ishte e
nevojshme të ruhej fleksibiliteti në sistemin e kompetencave të Traktatit. Kjo do t’i
mundësonte Bashkimi të merrej me zhvillimet dhe sfidat e papritura. Për këtë arsye, një
pjesë e anëtarëve të tij mendonin se neni 308 TKE duhet të mbahej. Në të kundërt, disa
anëtarë mendonin se neni 308 ishte i hapur për keqpërdorim dhe prandaj duhet të
shfuqizohej.211 Klauzola e fleksibilitetit u sanksionua në nenin 352 TFBE-së:
“1. Nëse del nevoja që të veprojë Bashkimi, brenda kuadrit të politikave të
përcaktuara në Traktatet, për të arritur një prej objektivave të parashikuar në
Traktatet, dhe nëse Traktatet nuk i kanë parashikuar kompetencat e nevojshme,
Këshilli miraton me unanimitet masat e duhura, me propozim të Komisionit dhe
pasi merr pëlqimin e Parlamentit Europian. Kur masat në fjalë miratohen nga
Këshilli sipas një procedure të veçantë legjislative, ai vendos edhe me unanimitet,
me propozim të Komisionit dhe pasi merr pëlqimin e Parlamentit Europian.
2. Duke përdorur procedurën për vëzhgimin e zbatimit të parimit të
subsidiaritetit të përmendur në nenin 5(3) të Traktatit për Bashkimin Europian,
Komisioni e drejton vëmendjen e Parlamenteve kombëtare tek propozimet që
bazohen në këtë nen.
3. Masat e mbështetura në këtë nen nuk kërkojnë harmonizimin e akteve ligjore
ose nënligjore të Shteteve Anëtare në rastet kur Traktatet e përjashtojnë këtë
harmonizim.
4. Ky nen nuk mund të shërbejë si bazë për arritjen e objektivave që i përkasin
politikës së përbashkët të jashtme dhe të sigurisë dhe çdo akt i miratuar në
mbështetje të këtij neni duhet të respektojë kufijtë e parashikuar në paragrafin e
dytë të nenit 40 të Traktatit për Bashkimin Europian.”212
Paragrafi i parë i nenit 352 TFBE formulohet më gjerësisht duke iu referuar kuadrit të
politikave të përcaktuara në Traktatet, në dallim nga ish neni 308 TKE i cili i referohej
vetëm funksionimit të tregut të brendshëm, duke u bërë pothuajse universalisht i
zbatueshëm. Por, në bazë të paragrafit 4 të tij, neni 352 i TFBE-së nuk do të zbatohet në
209 Trevor Harley, “The Foundation of European Community Law”, 1988, fq. 109. Në Magdalena M.
Martin Martinez, “National Sovereignity and International Organizations - A Comparative Analysis of
Limitations of State Sovereignty from the Perspective of Domestic Law”, 1996, fq. 157. 210 “Deklarata e Laekenit mbi të Ardhmen e Basshkimit Evropian”, 15 Dhjetor 2001, paragrafi 22, në
https://www.cvce.eu. 211 Final Report of Working Group on Complementary Competencies, Bruksel, 4 nëntor 2002, fq. 14 në
http://european-convention.europa.eu/pdf/reg/en/02/cv00/cv00375-re01.en02.pdf . 212 Neni 352 TFBE, në https://www.mei-ks.net/repository/docs/Traktati_i_Lisbones_-
_Verzioni_i_Konsoliduar.pdf.
59
fushën e Politikës së Jashtme dhe të Sigurisë. Po ashtu, adresimi tek kjo dispozitë mund
të zvogëlohet, sepse me Traktatin e Lisbonës u krijua një bazë ligjore për të vepruar në
ato fusha ku më parë ishte përdorur neni 308 TKE, si për shembull energjia, mbrojta
civile dhe ndihma ekonomike ndaj vendeve të treta.213 Si edhe në nenin 308 TKE-së, në
nenin 352 TFBE ruhet mënyra e vendimmarrjes unanime në Këshill, dhe kjo mund të
paraqesë më tepër vështirësi në arritjen e konsensusit në një BE më të zgjeruar se ajo kur
ishte në fuqi neni 308 TKE. Pozita e Parlamentit Evropian në këtë proces është forcuar.
Në ndryshim nga neni paraardhës i cili kërkonte vetëm këshillimin e Parlamentit
Evropian, neni i ri 352 TFBE kërkon pëlqimin e tij. Me këtë parashikim, për herë të parë
përdorimi i klauzolës së fleksibilitetit bëhet objekt i pëlqimit të Parlamentit Evropian.
Parlamentet kombëtare përmenden në paragrafin e ri të nenit 352 TFBE,214 por pa iu
dhënë ndonjë rol eksplicit. Në një formulim jo të qartë të këtij paragrafi, Komisioni është
i detyruar të tërheqë vëmendjen e parlamenteve kombëtare për propozimet përkatëse
legjislative në kuadrin e procedurës për kontrollin e respektimit të parimit të
subsidiaritetit. Interpretimi më i natyrshëm i kësaj dispozitë qëndron në faktin se duke
qenë se neni i fleksibilitetit nënkupton një përdorim të veçantë të kompetencave
legjislative të Bashkimit, Komisioni ka një detyrim shtesë për t’iu tërhequr vëmendjen
parlamenteve kombëtare, me qëllim që ata të mund të kundërshtojnë mbi bazën e
respektimit të parimit të subsidiaritetit.215
Pavarësisht kësaj, neni 352 ende në frymë dhe përmbajtje, mund të shërbejë si bazë për
kompetenca në pothuajse të gjitha fushat e së drejtës së BE-së, duke kufizuar në vijim
kompetencat legjislative të parlamenteve kombëtare. Për më tepër, pavarësisht garancive
procedurale të klauzolës së fleksibilitetit, nga formulimi i dispozitës sërish nuk kërkohet
miratimi nga Shtetet Anëtare në përputhje me kërkesat e tyre kushtetuese që vendimi të
hyjë në fuqi. Siç shprehet edhe Gjykata Kushtetuese Federale Gjermane, klauzola e
fleksibilitetit bën të mundur ndryshimin e Traktateve të Bashkimit, pa pjesëmarrjen
konstituitive të organeve legjislative kombëtare. Detyrimi për të informuar parlamentet
kombëtare sipas paragrafit 2 të nenit 352 të TFBE-së nuk e ndryshon këtë; për
Komisionin lind detyrimi vetëm të tërheqë vëmendjen e parlamenteve kombëtare për një
propozim legjislativ korrespondues.216
Në këtë vendim të saj mbi Traktatin e Lisbonës, Gjykata Kushtetuese Federale Gjermane
duke qenë e shqetësuar për shtrirjen e zbatimit të nenit 352 TFBE dhe mungesën e
garancive procedurale në të, përcaktoi se ushtrimi i një kompetence të tillë kërkonte nga
pikëpamja kushtetuese ratifikimin nga organi ligjvënës gjerman:
“Për shkak të natyrës së papërcaktuar të zbatimit në të ardhmen të klauzolës së
fleksibilitetit, përdorimi i saj kushtetues do të kërkojë ratifikimin nga Bundestagu
dhe Bundesrati Gjerman në bazë të nenit 23.1, fjalia e dytë dhe e tretë e Ligjit
Themelor. Përfaqësuesi gjerman në Këshill nuk mund të shprehë miratimin zyrtar
213 Paul Craig, Grainne De Burca, “E drejta e Bashkimit Evropian: Tekste, çështje gjyqësore dhe
materiale”, botim në shqip i Institutit të Studimeve Ndërkombëtare AIIS, 2013, fq. 230 214 Neni 352, paragrafi 2 TFBE 215 Paul Craig, Grainne De Burca, “E drejta e Bashkimit Evropian: Tekste, çështje gjyqësore dhe
materiale”, botim në shqip i Institutit të Studimeve Ndërkombëtare AIIS, 2013, fq 230 216 Vendimi i Gjykatës Kushtetuese Federale Gjermane, 30 qershor 2009, fq. 58, në
https://www.bundesverfassungsgericht.de/EN .
60
në emër të Republikës Federale Gjermane për një propozim ligjor përkatës të
Komisionit, për sa kohë që këto parakushte të domosdoshme nuk përmbushen.217
Për aq sa përdoret klauzola e fleksibilitetit sipas nenit 352 TFBE, kjo do të
kërkojë gjithmonë një ligj në kuptimin e nenit 23.1 fjalia e dytë dhe e tretë e Ligjit
Themelor.”218
Sipas Aktit të Bashkimit Evropian të vitit 2011, kështu do të veprohet edhe në rastin e
Mbretërisë së Bashkuar. Në seksionin 8 të Aktit, “Vendimet në bazë të nenit 352 TFBE”,
pika 1: “Një Ministër i Kurorës, nuk mund të votojë në favor apo edhe të mbështesë një
vendim në bazë të Nenit 352, përveçse nëse një nga nën-paragrafët (3) deri (5) është
respektuar në lidhje me projekt-vendimin.” Nënparagrafi (3) kërkon që një projekt-
vendim të miratohet me Akt të Parlamentit. Nënparagrafi (5) zbatohet nëse një Ministër i
Kurorës ka paraqitur para Parlamentit një deklaratë që specifikon një projekt-vendim dhe
duke deklaruar se sipas mendimit të Ministrit vendimi ka të bëjë vetëm me një ose më
shumë qëllime të përjashtuara.219
Në dallim me sa më lart, Këshilli Kushtetues Francez e ka interpretuar klauzolën e
fleksibilitetit të mbuluar nga instrumenti fillestar i ratifikimit. 220 Akti Polak i
Bashkëpunimit parashikon gjithashtu garanci specifike në lidhje me nenin 352 të TFBE,
siç u konsiderua nga Gjykata Kushtetuese Polake në gjykimin e saj të Lisbonës. Sipas
Neneve 7 dhe 11 të këtij Akti, Këshilli i Ministrave duhet të paraqesë projekt-aktet në
Sejm dhe Senat për miratimin e qëndrimit dhe ka detyrim konsultimin me autoritetin
përkatës në Sejm dhe Senat. Shtetet e tjera Anëtare si Danimarka, Suedia, Finlanda,
Austria ose Spanja kanë dispozita të përgjithshme dhe jo në mënyrë specifike për Nenin
352 TFBE, të cilat u mundësojnë parlamenteve të tyre që të kërkojnë nga ministrat të
diskutojnë qëndrimet e tyre para mbledhjeve të Këshillit.221
2.8 Arsyet e përfshirjes së parlamenteve kombëtare në procesin legjislativ të BE-së
Traktatet e Komuniteteve të para evropiane, që nga miratimi i tyre dhe për një kohë të
gjatë, nuk kanë patur përcaktime për parlamentet kombëtare. Përjashtim bënte paragrafi 1
i nenit 138 i TKEE-së, i cili u njihte parlamenteve kombëtare të drejtën për të caktuar
delegatët nga radhët e tyre për në Asamblenë Evropiane. Që nga viti 1992 me miratimin e
Traktatit të Mastrihtit, në nivel të KE/BE-së janë bërë përpjekje në mënyrë të
vazhdueshme për të përfshirë parlamentet kombëtare në veprimtarinë e BE-së, në veçanti
në procesin legjislativ të saj. Kulmi i këtij angazhimi në nivel evropian është Traktati i
Lisbonës. Që atëherë, ato janë në fakt një nga dy shtyllat në të cilat bazohet demokracia
brenda BE-së222 dhe konsiderohen se “kontribuojnë në mënyrë aktive në funksionimin e
217 Po aty. 218 Po aty, fq. 73. 219 “Akti i Bashkimit Evropian”, 2011, seksioni 8, pika 1, nënparagrafet 3 dhe 5, www.legislation.gov.uk 220 Philip Kiiver, “German Participation in EU Decision-Making after the Lisbon Case: A Comparative
View on Domestic Parliamentary Clearance Procedures”, 2009 German Law Journal, fq. 1296. 221 Philip Kiiver, “German Participation in EU Decision-Making after the Lisbon Case: A Comparative
View on Domestic Parliamentary Clearance Procedures”, 2009 German Law Journal, fq. 1295 . 222 Neni 10 i TBE-së përcakton se:
“1. Funksionimi i Bashkimit i ka themelet tek demokracia përfaqësuese.
61
mirë të Bashkimit”. Për këtë qëllim, vetë Traktatet u japin të drejta të shumta informimi
dhe pjesëmarrjeje parlamenteve kombëtare, shumica e të cilave janë të përfshira në të
njëjtin nen, neni 12 TBE.223 Në këtë drejtim, është me vend që të parashtrohen disa nga
arsyet e përfshirjes së parlamenteve kombëtare në veprimtarinë e BE-së në përgjithësi
dhe në procesin e tij legjislativ në veçanti.
E drejta e iniciativës ligjvënëse në BE i përket Komisionit dhe miratimi i legjislacionit të
BE-së është kompetencë e dy institucioneve të tij ligjvënëse, Këshilli dhe Parlamenti
Evropian. Shtetet Anëtare përfaqësohen në Këshill nga qeveritë përkatëse dhe Parlamenti
Evropian është përfaqësues i drejtpërdrejtë i shtetasve në nivel të Bashkimit.
Legjislacioni i miratuar në nivel të BE-së do të zbatohet drejtpërdrejtë në Shtetet Anëtare
ose nëse nuk është drejtpërdrejtë i zbatueshëm ai duhet të transpozohet në të drejtën e
brendshme të Shteteve Anëtare. Transpozimi i së drejtës së BE-së në të drejtën e
brendshme të Shteteve Anëtare bëhet edhe nga parlamentet e tyre kombëtare. Por, e
drejta e transpozimit ka më shumë natyrë ekzekutive se legjislative.
Për këto arsye, çështja e legjitimitetit duhet të adresohet kur miratohen aktet ligjore në
BE dhe vëmendja e vazhdueshme e BE-së mbi domosdoshmërinë për të zgjeruar rolin e
parlamenteve kombëtare në BE, sidomos në ndjekjen e procedurës legjislative të BE-
së.224 Edhe pse nga njëri Traktat në tjetrin kompetencat dhe roli i Parlamentit Evropian në
procesin ligjvënës në BE janë zgjeruar vazhdimisht, përfshirja e parlamenteve kombëtare
në procesin ligjvënës në BE vlerësohet nga autorët e së drejtës Evropianë si hallka e
rëndësishme për reduktimin e “defiçitit demokratik” në BE. Parlamentet kombëtare,
gjithnjë e më shumë janë parë si një zgjidhje e mundshme institucionale për problemin e
përforcimit dhe zgjerimit të kredencialeve demokratike dhe legjitimitetit të BE-së. Pjesa
më e madhe e debatit të hershëm për deficitin demokratik dhe të legjitimitetit tentojnë të
përqendrohen në nivel evropian, pra në rolin dhe kompetencat e Parlamentit Evropian.
Megjithatë, është pranuar tashmë se duke u fokusuar vetëm në këtë institucion është e
pamjaftueshme. Edhe rritja e kompetencave të Parlamentit Evropian ka ngritur pikëpyetje
rreth legjitimitetit demokratik, dhe në mënyrë të veçantë rolin e parlamenteve në nivel të
Shtetit Anëtar.225
Në vitet 1990-të, autorja britanike Shirley Williams e përshkronte në terma evropianë
“deficitin demokratik” si “zbrazëtia midis pushteteve të transferuara Komunitetit dhe
2. Shtetasit përfaqësohen drejtpërdrejt në nivel të Bashkimit, në Parlamentin Europian. Shtetet Anëtare
përfaqësohen në Këshillin Europian nga Kreu i Shtetit ose i Qeverisë dhe në Këshill nga qeveritë e tyre, të
cilat në vetvete përgjigjen në mënyrë demokratike përpara parlamenteve të tyre ose përpara qytetarëve të
tyre.
3. Çdo qytetar ka të drejtën e pjesëmarrjes në jetën demokratike të Bashkimit. Vendimet merren sa më
hapur dhe sa më pranë qytetarit.
4. Partitë politike në nivel europian kontribuojnë në formimin e ndërgjegjësimit politik europian dhe në
shprehjen e vullnetit të qytetarëve të Bashkimit.” 223 Diane Fromage, “National parliaments fighting back? Institutional engineering as a successful means to
become active actors in EU affairs” Perspectives on Federalism, Vol. 8, issue 3, 2016, fq. 71. 224 Inga Daukšienė, Sigita Matijošaitytė, “The Role of National Parliaments in the European Union After
Treaty of Lisbon”, JURISPRUDENCIJA 19(1, 2012, fq.32. 225 Francesco Rituzzo, “National Parliament and the European Union: Part of the Problem or Part of the
Solution to the Democratic Deficit in the European Constitutional Settlement?” The Journal of Legislative
Studies, Volumi 9, Nr. 3, 2003, fq. 88. Në Inga Daukšienė, Sigita Matijošaitytė, “The Role of National
Parliaments in the European Union After Treaty of Lisbon”, JURISPRUDENCIJA 19(1), 2012, fq.33.
62
kontrollit të tyre nga Parlamenti drejtpërdrejtë i zgjedhur, një hapësirë e mbushur me
teknokratë të cilët veprojnë si ekspertë Evropianë…” Një organ jo i zgjedhur, Komisioni,
kishte një rol qëndror në zhvillimin e politikave dhe hartimin e akteve ligjore, në
mungesë të një përgjegjësie të përshtatshme ndaj Parlamentit Evropian apo parlamenteve
kombëtare. 226 Sipas Maurer, “deficiti demokratik” në BE është një zbrazëtirë midis
transferimit të kompetencave të institucioneve në nivel të BE-së nga njëra anë dhe
kontrollit të ushtruar nga Parlamenti Evropian dhe parlamentet kombëtare mbi to. Nga
ana tjetër, kompetencat legjislative vazhdimisht janë zhvendosur nga niveli parlamentar
kombëtar drejt Këshillit të Ministrave pa e përfshirë në të njëjtën kohë Parlamentin
Evropian si palë në procesin legjislativ të KE/BE-së.227
Në të dy qëndrimet, autorët mbështeten së pari tek raportet insitucionale në nivel të BE-së
midis Këshillit dhe Parlamentit Evropian drejtëpërdrejtë të zgjedhur nga qytetarët e
Bashkimit në procesin ligjvënës në BE. Për këtë arsye për vite me radhë përpjekjet për të
ulur “defiçitin demokratik” në BE janë fokusuar në zgjerimin e kompetencave dhe
fuqizimin e rolit vendimmarrës të Parlamentit Evropian. Së dyti, krahas Parlamentit
Evropian edhe parlamentet kombëtare janë të rëndësishëm në këtë proces sepse delegimi
i kompetencave legjislative prej tyre në nivel të KE/BE-së duhet të shoqërohet edhe me
pergjegjësinë dhe llogaridhënien e aktorëve vendimmarrës, siç është Këshilli. Anëtarët e
Këshillit janë individualisht përgjegjës përpara parlamenteve të tyre kombëtare, por në
rastet e votimit me shumicë të cilësuar në Këshill, në vend të unanimitetit, është e
vështirë që ai të mbajë përgjegjësi për një qëndrim që nuk e ka mbajtur. Për rrjedhojë,
reforma të rëndësishme janë ndëmarrë në procesin e integrimit Evropian nga njëri Traktat
në tjetrin për të zgjeruar përfshirjen e parlamenteve kombëtare në qeverisjen e BE-së.
Autori Newman, për çështjen e “defiçitit demokratik” në Komunitet dhe zbehjes së tij
nga pjesëmarrja e zgjeruar e parlamenteve kombëtare në procesin legjislativ të tij,
argumenton se do të ishte e papajtueshme me karakterin mbikombëtar të Komunitetit
nëse parlamentet kombëtare drejtëpërdrejtë apo tërthorazi të kontrollonin procesin
vendimmarrës në Komunitet. Kjo për arsye se Komuniteti, si një entitet me kompetenca
të përcaktuara nga Traktati, duhet së paku të ketë epërsi vendimmarrëse brenda kufijve të
këtyre kompetencave. 228 Megjithatë, Newman nuk përjashton përfshirjen por vetëm
kontrollin nga ana e parlamenteve kombëtare të procesit ligjvënës në fushat ku
Komuniteti vepron brenda kufijve të tij të kompetencave. Autorja Tschofen e cilëson në
kundërshtim me frymën dhe natyrën e Traktatit që parlamentet kombëtare të luajnë një
rol vendimtar në procesin e hartimit të legjislacionit të Komunitetit. Megjithatë, Tschofen
pohon se të paktën në fushat ku kompetencat e Komunitetit nuk janë të qarta dhe Traktati
nuk siguron kufijtë e kompetencave autonome të tij, siç është e vërtetë për nenin 235
TKEE, pjesëmarrja e parlamenteve kombëtare në procesin vendimmarrës duket të jetë e
226 Patrick Birkinshaw, “European Public Law”, Butterworth, fq. 291. 227 Andreas Maurer, “National Parliaments after Amsterdam: Adaptation, Re-Calibration and Europeanisation by
Process”, 2001, fq.5. 228 K. M. Newman, “The Impact of National Parliaments on the Development of Community Law”, në F.
Capotorti (eds) “Du Droit International Au Droit De L'integration: Liber Amicorum” Pierre Pescatore 481,
484 (1987); Në Franziska Tschofen, “Article 235 of the Treaty Establishing the European Economic
Community: Potential Conflicts Between the Dynamics of Lawmaking in the Community and National
Constitutional Principles”, Michigan Journal of International Law Volume 12, Issue 3, fq.505.
63
mundur (pa kundërshtuar rendin e Komunitetit) dhe e dëshirueshme, në funksion të rritjes
së llogaridhënies publike që ajo do të siguronte.229
229 Franziska Tschofen, “Article 235 of the Treaty Establishing the European Economic Community:
Potential Conflicts Between the Dynamics of Lawmaking in the Community and National Constitutional
Principles”, Michigan Journal of International Law Volume 12, Issue 3, fq.50.
64
KREU III
GJYKATA E DREJTËSISË E BASHKIMIT EVROPIAN DHE SOVRANITETI
PARLAMENTAR
Në kreun paraardhës u analizua ndikimi i së drejtës primare të BE-së në konceptin
tradicional të sovranitetit parlamentar të parlamenteve kombëtare të Shteteve Anëtare në
të. Në këtë kre do të analizohet praktika gjyqësore e Gjykatës së Drejtësisë së Bashkimit
Evropian (GJDBE) që ka përcaktuar parimin e efektit të drejtpërdrejtë dhe atij të epërsisë
të së drejtës së BE-së mbi të drejtën e brendshme të Shteteve Anëtare. Praktika gjyqësore
e marrë në studim nis që me çështjet Van Gend en Loos, Costa kundër Enel dhe Simental
II, në të cilat Gjykata e Drejtësisë ka përcaktuar përkatësisht parimin e efektit të
drejtpërdrejtë, parimin e epërsisë dhe pasojat që vijnë nga zbatimi i parimit të epërsisë.
Qasja e zgjedhur analizon lidhjen midis këtyre parimeve themelore të së drejtës së BE-së
dhe pushtetit ligjvënës të parlamenteve kombëtare dhe i jep përgjigje çështjes nëse
përcaktimi i parimit të epërsisë të së drejtës së BE-së nga GJDBE kufizon sovranitetin
tradicional parlamentar.
Për një analizë më të plotë të kësaj lidhjeje është trajtuar jo vetëm këndvështrimi i
GJDBE-së mbi parimin e epërsisë, por edhe qëndrimi i Shteteve Anëtare në pranimin e
tij. Jurisprudenca e Këshillit Kushtetues Francez, e Gjykatës Federale Gjermane dhe
praktika gjyqësore në Mbretërinë e Bashkuar është analizuar në pjesën e dytë të këtij
kreu. Franca dhe Gjermania kanë kushtetuta të shkruara me dispozita të veçanta mbi
raportin e së drejtës ndërkombëtare dhe asaj të brendshme, të cilat pranojnë epërsinë e së
drejtës ndërkombëtare mbi ligjet e miratuara nga parlamentet përkatëse. Gjykata e
Drejtësisë ka vendosur parimin e epërsisë të së drejtës së BE-së mbi të drejtën e
brendshme nisur nga përcaktimi i së drejtës së BE-së si një “rend i ri ligjor dhe i
pavarur”, duke mos iu referuar në asnjë rast normave kushtetuese kombëtare. Ndërkohë
Këshilli Kushtetues Francez dhe Gjykata Federale Gjermane pranojnë epërsinë e së
drejtës së BE-së mbi ligjet kombëtare duke u bazuar në dispozitat kushtetuese kombëtare
mbi këtë çështje.
Praktika gjyqësore në Mbretërinë e Bashkuar është dashur të sfidojë doktrinën
tradicionale të sovranitetit parlamentar në këtë vend në pranimin e parimit të epërsisë.
Sipas doktrinës tradicionale të sovranitetit parlamentar të trajtuar në kreun e parë,
parlamenti britanik mund të miratojë apo shfuqizojë çdo ligj. Në mungesë të një
kushtetute të shkruar, ligjet e miratuara nga parlamenti britanik janë aktet me fuqinë
juridike më të lartë. Ky tipar i doktrinës është sfiduar në mënyrë të qenësishme nga
parimi i epërsisë të së drejtës së BE-së, që kërkon që çdo ligj i miratuar nga parlamentet
kombëtare të Shteteve Anëtare të jenë në përputhje me të drejtën e BE-së. Tipari tjetër i
doktrinës tradicionale të sovranitetit parlamentar, që përcakton se gjykatat nuk mund të
vënë në dyshim zbatimin e akteve të miratuara nga parlamenti, është sfiduar po ashtu në
mënyrë të qenësishme nga parimi i epërsisë të së drejtës së BE-së që nga çështja
Factortame.
65
3.1 Gjykata e Drejtësisë si një institucion i Bashkimit Evropian
GJDBE nuk është e strukturuar sipas ndonjë gjykate të veçantë të Shteteve Anëtare.
Juridiksioni, kompetencat, procedurat dhe mënyrat e interpretimit të saj dallojnë nga
gjykatat e së drejtës kontinentale dhe ato të common law.230 Prandaj, për aq sa mund të
jetë e dobishme për analizën e mëposhtme, është me vend që në hyrje të këtij kreu të
jepet një përshkrim i shkurtër i tipareve strukturore dhe juridiksionale të kësaj gjykate që
kanë ndikuar në praktikën e saj gjyqësore. Procedura paragjykimore është tipari
juridiksional më i shquar i GJDBE-së. Kjo procedurë është një tipar kyç prej të cilit kanë
nisur shumë nga çështjet ku është përcaktuar parimi i epërsisë të së drejtës së BE-së,
sepse ajo lejon gjykatat të referojnë çështje për interpretimin e traktateve Evropiane dhe
vlefshmërisë apo interpretimit të akteve të institucioneve Evropiane përpara GJDBE-së.
Referimi është paraprak sepse pas vendimit të GJDBE-së çështja kthehet sërish në
gjykatën kombëtare. Por, vendimi i GJDBE-së do të jetë përcaktues në vendimin e
gjykatës kombëtare.
3.1.1 Tiparet strukturore të GJDBE-së
Zbatimi dhe kuptimi i njëjtë i së drejtës së BE-së është elementi më i qenësishëm i
ruajtjes së strukturës së tij. Sipas Arnull: “një Gjykatë Drejtësie e fortë dhe e pavarur
është një pjesë thelbësore e strukturës së Bashkimit Evropian”. Gjykatat kanë një “rol të
rëndësishëm (...) në konsolidimin e strukturave demokratike dhe në ruajtjen e sundimit të
së drejtës në Komunitetin Evropian”. 231 Pra, në doktrinë GJDBE cilësohet si një
institucion themelor në strukturën institucionale të BE-së. Një përcaktim i tillë rrjedh
edhe nga rëndësia e vendimeve të GJDBE-së për vetë të drejtën e BE-së, që do të
analizohet në vijim të këtij kreu. Krahas njohjes së rolit të saj në doktrinë, edhe në
praktikë GJDBE është një institucion gjyqësor shumë i rëndësishëm në strukturën
institucionale të BE-së. Ndikimi i saj në zhvillimin e procesit të integrimit në BE është
themelor, për shkak të rolit që GJDBE ka luajtur në zhvillimin e Komunitetit, në veçanti
në vitet 1960-të dhe 1970-të në kushtet e një mungese të vullnetit politik për zgjerimin e
integrimit Evropian. Me jurisprudencën e saj, GJDBE arriti t’i jepte jetë politikave të
miratuara nga Komuniteti, por për të cilat Shtetet Anëtare kishin vështirësi në zbatim.232
GJDBE është themeluar që në vitin 1951 nga TKEQÇ. Më pas, me themelimin e
EUROATOM dhe KEE në vitin 1957, Gjykata u bë një institucion i përbashkët për të tri
Komunitetet. Në nenin 31 të TKEQÇ përcaktohej se: “Funksioni i Gjykatës është të
sigurojë sundimin e ligjit në interpretimin dhe zbatimin e këtij Traktati dhe të
rregulloreve të miratuara për zbatimin e tij”.233 Sipas formulimit të këtij neni, ky Traktat
i caktoi Gjykatës detyrën e përgjithshme për ta interpretuar atë dhe për të realizuar këtë iu
dhanë kompetenca të caktuara si: e drejta për të anuluar aktet e institucioneve të tjera të
230 Claus Hamacher “Parliamentary sovereignty in the European communities: the developing doctrine”,
Durham theses, Durham University, 1992, në http://etheses.dur.ac.uk, fq. 70. 231 Anthony Arnull, “The European Union and its Court of Justice”, Oxford University Press, 2006 fq. 4 232 Francis Snyder, “The unfinished Constitution of the European Union”, fq. 22. 233Neni 31 TKEQÇ, në https://eur-lex.europa.eu/legal-
content/FR/TXT/PDF/?uri=CELEX:11951K/TXT&from=EN .
66
Komunitetit, të dëgjojë ankesat, të caktojë sanksione dhe të urdhërojë Komunitetin të
paguajë shpërblime për akte të miratuara në kundërshtim me të drejtën komunitare.234
Me Traktatin e Romës, GJDBE-ja u bë zyrtarisht pjesë e strukturës institucionale të
Komuniteteve Evropiane. Në nenin 4 të tij, përcaktohej se: “Detyrat që i janë besuar
Komunitetit do të përmbushen nga institucionet e mëposhtme: Asambleja (Parlamenti
Evropian), Këshilli, Komisioni dhe Gjykata e Drejtësisë”. Pra, ky nen i cili përcakton
institucionet që do të përmbushin detyrat që i janë besuar Komunitetit, rëndit Gjykatën e
Drejtësisë krahas Asamblesë Parlamentare, Këshillit dhe Komisionit. Ky nen i njohu
Gjykatës së Drejtësisë të drejtën për të qenë institucion pjesëmarrës i integrimit Evropian.
Me Traktatin e Lisbonës, Gjykata e Drejtësisë e Komuniteteve Evropiane u riemërtua
Gjykata e Drejtësisë e Bashkimit Evropian. Në bazë të nenit 19 të TBE-së ajo përfshin
Gjykatën e Drejtësisë, një Gjykatë të Përgjithshme235 dhe gjykata të specializuara236. Po
ashtu, në fjalinë e dytë të njëjtit nen përcaktohet me terma të përgjithshëm juridiksioni i
Gjykatës: “ajo garanton respektimin e ligjit në interpretimin dhe zbatimin e
Traktateve.”237 Një rol i cili i ishte dhënë GJDBE-së që me TKEQÇ në nenin 31 të tij dhe
që do të shërbejë si bazë për GJDBE-në në marrjen e vendimeve të rëndësishme që kanë
përcaktuar parimet themelore të së drejtës së BE-së.
Gjykata e Drejtësisë përbëhet nga një gjyqtar për çdo Shtet Anëtar. Gjyqtarët caktohen
për një afat të rinovueshëm 6 vjeçar dhe ndihmohen nga Avokatë të Përgjithshëm. Kjo
formulë e përbërjes së GJDBE-së krijon mundësi përfaqësimi të të gjitha juridiksioneve
për çdo Shtet Anëtar. Në përputhje me parashikimet e Traktateve 238 ato duhet të
përzgjidhen ndërmjet personaliteteve që ofrojnë çdo garanci pavarësie dhe që përmbushin
kushtet e kërkuara për ushtrimin, në vendet e tyre përkatëse, të funksioneve më të larta
gjyqësore ose që janë këshilltarë ligjorë me kompetenca të shquara. Emërimi i tyre
realizohet me marrëveshje të përbashkët me Qeveritë e Shteteve Anëtare. Traktati i
Lisbonës, me qëllimin për të parandaluar politizimin e procesit, ka përcaktuar një sistem
të ri emërimi.239 Qeveritë mund të emërojnë gjyqtarët pasi të konsultohen me një panel
përgjegjës për të dhënë mendime për përshtatshmërinë e kandidatëve. Ky panel është i
përbërë nga shtatë persona të zgjedhur nga ish-anëtare të Gjykatës së Drejtësisë dhe të
Gjykatës së Përgjithshme, anëtarë të gjykatave më të larta kombëtare dhe avokatë me
kompetenca të shquara.
Gjykata e Përgjithshme përfshin të paktën një gjyqtar për çdo shtet anëtar dhe sipas nenit
254 të TFBE-së numri i gjyqtarëve të saj do të përcaktohet nga Statuti i Gjykatës.
Gjyqtarët, të përzgjedhur ndërmjet personaliteteve që ofrojnë çdo garanci pavarsie dhe që
përmbushin kushtet e kërkuara për ushtrimin e funksioneve të larta gjyqësore, emërohen
për gjashtë vjet me marrëveshje të përbashkët të Qeverive të Shteteve Anëtare, pas
konsultimit me panelin e përmendur më lart për Gjykatën e Drejtësisë.
234 Anthony Arnull, “The European Union and its Court of Justice”, Oxford University Press, 2006, fq. 5 235 Pasuese e Gjykatës së Shkallës së parë. 236 Ky është emërtimi i ri për Panelet Gjyqësore. 237 Neni 19 i TBE. 238 Neni 19 i TBE dhe Neni 253 i TFBE. 239 Neni 255 i TFBE.
67
Gjykata mund të funksionojë si një trup gjykues i plotë, si Dhomë e Madhe ose në
Dhoma, në përputhje me rregullat e caktuara nga Statuti. Si një trup gjykues i plotë do të
funksionojë në raste që vlerësohen të një rëndësie të jashtëzakonshme dhe në marrjen e
vendimeve të rëndësishme si shkarkimi i Ombudsmanit Evropian apo i ndonjë
komisioneri. 240 Pjesa më e madhe e gjyqeve zhvillohen në Dhoma me tre ose pesë
gjyqtarë, gjë që është e rëndësishme për funksionimin efektiv të Gjykatës, duke patur
parasysh ngarkesën e saj.
3.1.2 Procedura paragjykimore: zbatimi i së drejtës së KE/BE-së në gjykatat
kombëtare
Detyra kryesore e GJDBE-së është të garantojë respektimin e ligjit në interpretimin dhe
zbatimin e Traktateve. 241 Gjykata e Drejtësisë dhe Gjykata e Përgjithshme kanë
kompetencë të gjykojnë mbi paditë e paraqitura përpara tyre në rrugë të ndryshme.
GJDBE gjykon dhe vendos për:
• mosmarrëveshjet ndërmjet Shteteve Anëtare,242
• mosmarrëveshjet midis BE-së dhe Shteteve Anëtare,243
• mosmarrëveshjet ndërmjet vetë institucioneve të Komunitetit244 dhe
• mosmarrëveshjet ndërmjet Komunitetit dhe individëve.
Një nga detyrat e saj më të rëndësishme është dhënia e vendimeve paraprake në bazë të
referimit të bërë nga gjykatat kombëtare sipas nenit 267 TFBE245:
“Gjykata e Drejtësisë e Bashkimit Evropian ka juridiksion të shprehet
përmes procedurës paragjykimore lidhur me:
(a) interpretimin e Traktateve;
(b) vlefshmërinë dhe interpretimin e akteve të institucioneve, organeve,
zyrave ose agjencive të Bashkimit;
Kur një çështje e tillë ngrihet përpara një gjykate ose tribunali të një
Shteti Anëtar, kjo gjykatë ose tribunal, nëse është e mendimit se nevojitet
një vendim në mënyrë që të gjykohet çështja, i kërkon Gjykatës nxjerrjen e
një vendimi paraprak për të.
Kur një çështje e tillë ngrihet në një çështje gjyqësore që ndodhet për
gjykim përpara një gjykate ose tribunali të një Shteti Anëtar kundër
vendimeve të të cilit nuk ka zgjidhje ligjore që mund të ndiqet në bazë të
240 Paul Craig, Grainne De Burca, “E drejta e Bashkimit Evropian: Tekste, çështje gjyqësore dhe
materiale”, Botimi në shqip Instituti i Studimeve Ndërkombëtare AIIS, 2013, fq. 199. 241 Neni 19 TBE, ish Neni 220 TKE, ish Neni 164 TKEE. 242 Neni 259 TFBE, ish Neni 227 TKE, ish Neni 170 TKEE. 243 Neni 258 TFBE, ish Neni 226 TKE, ish Neni 169 TKEE. 244 Neni 263 TFBE, ish Neni 230 TKE, ish Neni 173 TKEE. 245 Ish Neni 234 TKE, ish neni 177 TKEE.
68
legjislacionit kombëtar, kjo gjykatë ose ky tribunal mund ta paraqesë
çështjen përpara Gjykatës.246
Sipas kësaj procedure, GJDBE-ja merret vetëm me interpretimin dhe zbatimin e së
drejtës komunitare dhe jo me të drejtën kombëtare. Kjo e dyta mbetet një kompetencë
ekskluzive e gjykatave kombëtare. Juridiksioni i GJDBE-së mbi kërkesat paragjykimore
është vlerësuar si atributi më i veçantë juridiksional brenda sistemit gjyqësor të BE-së.247
Kërkesat paragjykimore kanë qenë mjeti procedural përmes të cilit janë zhvilluar parimet
bazë të efektit të drejtpërdrejtë dhe atij të epërsisë të së drejtës së BE-së.248 Përmes këtij
mekanizmi doktrina e epërsisë është “kombëtarizuar”, pjesërisht sepse ajo është zhvilluar
përmes çështjeve të paraqitura në bazë të nenit 267 TFBE dhe pjesërisht sepse në bazë të
kësaj procedure çështja fillon dhe përfundon në një gjykatë kombëtare.249
Në bazë të përmbajtjes së nenit 267 TFBE, rezulton se mund të ngrihen dy tipe çështjesh.
E para drejtohet kundër një veprimi të autoriteteve kombëtare me pretendimin se ai është
në kundërshtim me një dispozitë të Traktatit, rregullore, direktivë apo vendim ose me
norma të tjera me karakter detyrues të së drejtës së BE-së.250 Në një rast tjetër, neni 267
TFBE përdoret si një mjet kundërshtimi i tërthortë i një norme të së drejtës së BE-së që
shkel një dispozitë të Traktatit, rregullore, direktivë apo vendim që qëndron hierarkisht
mbi të. Në këtë rast, kjo dispozitë është përdorur nga individët për shkak të kufizimeve
për të paraqitur një kërkesë të drejtpërdrejtë për rishikim gjyqësor sipas nenit 263 TFBE.
Kështu, procedura paragjykimore bëhet e vetmja mënyrë praktike për individët për ta
dërguar çështjen përpara Gjykatës251 nëpërmjet gjykatës kombëtare. Në këtë dispozitë
janë të sanksionuara edhe rastet kur, gjykatat kombëtare përmes procedurës së kërkesës
paragjykimore, mund ose duhet t’i referojnë çështje që lidhen më të drejtën e BE-së
Gjykatës së Drejtësisë, vendimet e së cilës janë të detyrueshme për to.
Në Konferencën Ndërqeveritare mbi Traktatin e Nisës, ku u diskutua gjatë mbi rolin
institucional të Gjykatës Evropiane të Drejtësisë, kjo gjykatë parashtroi për diskutim një
material në të cilin përshkruante qëllimin e kërkesës paragjykimore si më poshtë:
“Të garantojë respektimin e shpërndarjes së pushtetit midis Komunitetit
dhe Shteteve anëtarë të tij si dhe midis vetë Institucioneve të Komunitetit,
uniformitetin dhe qëndrueshmërinë e së drejtës komunitare dhe të
kontribuojë në zhvillimin e harmonizuar të saj brenda Bashkimit”.252
Një pasojë e referimit paragjykimor është që çështja gjyqësore në një Shtet anëtar ka të
njëjtën rëndësi ligjore për të gjithë sistemet e së drejtës të të gjithë Shteteve Anëtare. Kjo
sepse vendimi i Gjykatës së Drejtësisë që rezulton prej saj do të ketë efekt mbi të gjitha
246 Neni 267 TFBE. 247 Paul Craig “EU Administrative Law”, 2006, fq. 285. 248 Mancini and Keeling, “From CIFLIFT to ERT: The Constitutional Challenge Facing the European
Court” 1991, fq. 2-3; cituar nga P. Craig “EU Administrative Law”, 2006, fq. 285. 249 Paul Craig, “EU Administrative Law”, 2006, fq. 285. 250 Po aty, fq. 286. 251 Po aty. 252 Gjykata Evropiane e Drejtësisë, Luksemburg, “The Future of the Judicial System of the European
Union”, 1999, www.curia.eu.int/en/instit/txtdocfr/autrestxts/ave.pdf, fq 21.
69
gjykatat kombëtare.253 Si rrjedhojë, për sa kohë që e drejta e BE-së u njeh individëve
mundësinë për t’iu referuar dispozitave të saj përpara gjykatave kombëtare, duke i
ngarkuar këto me detyrime të caktuara kur kjo ndodh, do të ishte e gabuar të kufizoje
zbatimin e së drejtës së BE-së vetëm në gjykatat e përcaktuara në nenin 19 të TBE-së.
Për sa më lart, është e qartë se janë katër gjykatat që gjykojnë mbi të drejtën e BE-së dhe
jo vetëm tre: Gjykata e Drejtësisë, Gjykata e Përgjithshme, gjykatat e specializuara dhe
gjykatat kombëtare.254 Ky pohim përbën një kusht të domosdoshëm për një sistem efektiv
të kontrollit gjyqësor. 255 Në një raport të saj Gjykata e Drejtësisë i cilësoi gjykatat
kombëtare si “gjykata me juridiksion të përgjithshëm mbi të drejtën komunitare” 256
cilësim të cilin ajo e përsërit edhe në një raport të mëvonshëm.257
3.1.3 Paditë për anulimin e një akti përpara GJDBE-së mbi bazën e subsidiaritetit:
lidhja midis parlamenteve kombëtare dhe GJDBE-së
Me Traktatin e Lisbonës, në nenin 8 të Protokollit nr.2 të tij përcaktohet juridiksioni i
GJDBE-së për të shqyrtuar paditë me objekt shkeljen e parimit të subsidiaritetit nga një
akt legjislativ i BE-së. Në këtë nen, parlamenteve kombëtare u njihet e drejta për të
iniciuar këtë proces. Pas miratimit të legjislacionit nga institucionet e BE-së, parlamentet
kombëtare, nëse lejohen nga ligji kombëtar, mund të kërkojnë një shqyrtim ex-post nga
GJDBE-ja. Padi të tilla mund të sillen nga Shtetet Anëtare, ose të njoftohen prej tyre në
përputhje me rendin e tyre ligjor në emër të parlamentit të tyre kombëtar ose një dhome të
tij. 258 Ky nen, në mënyrë indirekte nëpërmjet qeverive të tyre kombëtare, u jep
parlamenteve kombëtare një instrument juridik sipas Nenit 263 TFBE-së. Në këtë
mënyrë, parlamentet kombëtare kanë të paktën mundësinë për të paraqitur një padi
përpara GJDBE-së nëse opinionet e tyre, në bazë të mekanizmit të kontrollit të hershëm,
nuk janë miratuar.
Si reagim ndaj Vendimit të Gjykatës Kushtetuese të Gjermanisë mbi Traktatin e
Lisbonës, Bundestagu dhe Bundesrati miratuan Aktin e Përgjegjësisë për Integrimin. Ai
adreson të gjitha elementet e përcaktuara nga kjo gjykatë, dhe ndër të tjera i njeh të
drejtën të dyja dhomave të parlamentit Gjerman për të sjellë, nëpërmjet qeverisë, një
veprim përpara Gjykatës së Drejtësisë për një shkelje të parimit të subsidiaritetit, sipas
nenit 8 të Protokollit nr.2.
253 Damian Chalmers, Gareth Davies, Giorgio Monti, “European Union Law: Text and Materials”, 2010,
fq. 153. 254 Paul Craig, “EU Administrative Law”, 2006, fq. 284. 255 Po aty, fq. 283. 256 Raport i Gjykatës së Drejtësisë, “Certain Aspect of the Application of the Treaty on European Union-
Contribution of the Court of First Instance for the Purpose of the 1996 Intergovernmental Conference”,
1995, fq 15. 257 Raport i Gjykatës së Drejtesisë, “The future of the Judicial System of the European Union-Proposal and
Reflections”, 1999, http://europa.eu.int/cj/en/instit/txtdocfr/autrestxt/ave.pdf. 258 Neni 8, Protokolli nr.2.
70
Por, ata nuk kanë locus standi si një aplikues i privilegjuar dhe duhet t’u kërkojnë
qeverive kombëtare të paraqesin, në emër të Shtetit Anëtar, një padi për llogari të tyre.259
Kjo do të thotë që ushtrimi i së drejtës së njohur nga Traktati për të iniciuar këtë proces
është e varur nga e drejta e brendshme e secilit Shtet Anëtar dhe vullneti i qeverive
kombëtare. Një situatë e tillë, me gjasë, mund të ndikojë nëse padia do të jetë efektive
dhe inicimi i procesit nga parlamentet kombëtare do të ketë sukses ose jo.
3.2. Roli i GJDBE-së në konstitucionalizimin e së drejtës komunitare
3.2.1 Konstitucionalizmi i së drejtës komunitare
Termi “konstitucionalizëm” në lidhje me të drejtën komunitare është përdorur në
kontekstin e formimit të një “kushtetute” nga Traktatet,260 proces i cili ka patur një
ndikim të thellë në të drejtën e BE-së dhe atë të Shteteve Anëtare dhe në raportin midis të
dyjave. Konstitucionalizmi i së drejtës komunitare dhe më vonë të BE-së përdoret në dy
kuptime: në kuptimin e ngushtë dhe në një kuptim të gjerë. Sipas Stone Sweet
konstitucionalizmi në kuptimin e ngushtë është procesi gjatë të cilit traktatet janë bërë
drejtpërdrejtë të zbatueshme, duke u dhënë personave fizikë dhe juridikë të drejta të
zbatueshme brenda territorit të KE/BE-së.261 Edhe sipas Haltern, rendi ligjor i komunitetit
ka evoluar nga një tërësi rregullash të detyrueshme për Shtetet sovrane në një regjim
ligjor të integruar vertikalisht që u jep të drejta dhe detyrime të zbatueshme përpara
gjykatave për të gjithë personat juridikë dhe entitetet, publikë dhe privatë, brenda sferës
së zbatimit të së drejtës së KE-së.262 Në këtë kuptim, konstitucionalizmi në kuptimin e
ngushtë është një proces i lidhur me jurisprudencën e GJDBE-së që ka vendosur parime
të rëndësishme në të drejtën e BE-së si ai i epërsisë dhe i efektit të drejtpërdrejtë.
Kuptimi i termit “konstitucionalizëm” është përdorur në vitet më pas edhe në një kuptim
më të gjerë duke e përcaktuar atë si tërësia e proceseve që mund t’u garantojnë status
kushtetues normave ligjore bazë të BE-së. 263 Nën këtë këndvështrim, në procesin e
konstitucionalizmit të BE-së krahas GJDBE-së kanë rol edhe institucionet e tjera të BE-
së, si Keshilli dhe Parlamenti Evropian, dhe institucionet e Shteteve Anëtare. 264 Për
259 Philipp Kiiver, “National Parliaments in the EU: A Critical View on EU Constitution-building”, 2006,
fq. 37. 260 Alec Stone Sweet, “The Judicial Construction of the European Union”, 2004, fq. 241, në Jana
Jaseĉková, “Changing Parliamentary functions: European Perspectives”, Submitted to Central European
University, Department of Legal Studies, Budapest 2013, fq. 275. 261 Alec Stone Sweet, Thomas Brunell, “The European Court and Integration” në Martin Shapiro, Alec
Stone Sweet, “On Law, Politics and Judicialization”, Oxford University Press 2002, fq. 263, në Jana
Jaseĉková, “Changing Parliamentary functions: European Perspectives”, Submitted to Central European
University, Department of Legal Studies, Budapest 2013, fq. 275 . 262 Ulrich Haltern, “Pathos and Patina: The Failure and Promise of Constitutionalism in the European
Imagination”, Webpapers on Constitutionalism & Governance beyond the State, 2002,
www.bath.ac.uk/esml/conWEB Year 2002, Nr 6, fq. 1. 263 Francis Snyder, “The Unfinished constitution of the European Union: principles, processes and culture”
në “European Constitutionalism Beyond the State” (ed) J.H.H. Weiler, Marlene Wind, Cambridge
University Press, 2003, fq 62-63. 264 Po aty, fq. 63.
71
qëllimin e këtij kapitulli, analiza do t’i referohet “konstitucionalizmit” në kuptimin e tij të
ngushtë.
3.2.2 Konstitucionalizimi i së drejtës komunitare permes vendimeve të GJDBE-së
GJDBE është aktori kryesor në të ashtuquajturin procesin e “konstitucionalizmit” të së
drejtës së BE-së në kuptimin e tij të ngushtë. Që nga vitet 1960, ajo mori një sërë
vendimesh themelore që shërbyen gradualisht për “konstitucionalizmin”, në atë periudhë,
të Traktatit të Romës. Në formulimin dhe shpalljen e së drejtës së Komunitetit, Gjykata e
Drejtësisë ka luajtur një rol vendimtar. Doktrinat themelore të së drejtës së KE/BE-së nuk
gjenden në Traktate apo në legjislacionin dytësor të KE/BE-së, por në praktikën
gjyqësore të GJDBE-së. Traktati i Romës ishte një traktat ndërkombëtar i dalë nga
negociatat ndërshtetërore, por me pak forcë për të vepruar përpara viteve 1960-të dhe
1970-të.265 Shtysa e vërtetë për integrimin e mëtejshëm në aspektin ligjor erdhi nga
Gjykata në vendimet e çështjeve Van Gend and Loss dhe Costa. Në këto dy çështje ajo
formuloi, përkatësisht, parimin e efektit të drejtpërdrejtë të së drejtës komunitare në
Shtetet Anëtare dhe të epërsisë të së drejtës komunitare mbi të drejtën e Shteteve Anëtare.
Efekti i drejtpërdrejtë u njeh individëve të drejtën për të përdorur të drejtën e BE-së
përpara gjykatave kombëtare ose GJDBE-së, pa kushtin paraprak që Shtetet Anëtare të
integrojnë paraprakisht të drejtën e BE-së në sistemet ligjore kombëtare. Në van Gend en
Loos Gjykata e Drejtësisë e kufizoi zbatimin e parimit të efektit të drejtpërdrejtë për ato
dispozita të së drejtës primare të BE-së të cilat janë të sakta, të qarta, të pakushtëzuara
dhe të cilat nuk kërkojnë miratimin e masave të tjera. Duke i ruajtur kushtet e efektit të
drejtpërdrejtë, në jurisprudencën e saj të mëpasshme Gjykata e Drejtësisë e zgjeroi
zbatimin e efektit të drejtpërdrejtë edhe në aktet që janë pjesë e së drejtës së prejardhur
komunitare. Një vit më vonë, në vitin 1964 Gjykata e Drejtësisë mori një vendim tjetër
shumë të rëndësishëm në çështjen Costa, në të cilin ajo formuloi parimin e epërsisë të së
drejtës komunitare:
“E drejta që buron nga Traktati, një burim i pavarur i së drejtës, nuk
duhet, për shkak të natyrës së saj të veçantë dhe origjinale, të shkelet nga
normat ligjore kombëtare…, pa u privuar nga karakteri i saj si e drejtë e
Komunitetit dhe pa vënë në pikëpyetje bazën ligjore të vetë
Komunitetit”266
Në të njëjtën çështje ajo vendosi se:
“Në dallim me traktatet e zakonshme ndërkombëtare, Traktati i KEE-së ka
krijuar sistemin e tij ligjor, i cili, me hyrjen në fuqi të Traktatit, u bë pjesë
integrale e sistemeve ligjore të Shteteve Anëtare dhe të cilin gjykatat e tyre
janë të detyruara të zbatojnë.”267
265 Jana Jaseĉková, “Changing Parliamentary functions: European Perspectives”, Submitted to Central
European University, Department of Legal Studies, Budapest 2013, fq. 276. 266 Çështja 6/64 Flaminio Costa kundër E.N.E.L.,1964, fq. 8 në https://eur-lex.europa.eu/legal-
content/EN/TXT/PDF/?uri=CELEX:61964CJ0006&from=EN . 267 Po aty, fq. 7.
72
Gjykata e Lartë e Belgjikës ishte gjykata e parë e lartë kombëtare që e pranoi këtë nocion.
Në një vendim historik ajo u shpreh se: “...Traktatet që kanë krijuar të drejtën e
Komunitetit kanë themeluar një sistem të ri ligjor në favor të të cilit Shtetet Anëtare kanë
kufizuar ushtrimin e kompetencave të tyre sovrane në fushat e përcaktuara nga këto
traktate.” Sipas Gjykatës Kushtetuese Federale Gjermane: “E drejta e Komunitetit nuk
është as pjesë përbërëse e sistemit ligjor kombëtar dhe as e së drejtës ndërkombëtare, por
formon një sistem të pavarur ligjor që rrjedh nga një burim ligjor autonom.”268
Në çështjen Simmenthal II, të vitit 1978 Gjykata e Drejtësisë vendosi që zbatimi i së
drejtës së Komunitetit bën automatikisht të pazbatueshëm çdo rregull të së drejtës
kombëtare që bien ndesh me të, duke përfshirë edhe ato kushtetuese në çështjen
Internationale. Por, jo të gjitha Shtetet Anëtare e mirëpritën këtë qëndrim të Gjykatës.
Gjermania e kritikoi këtë vendim mbi parimin e epërsisë të së drejtës së Komunitetit si
një kufizim të sovranitetit të tyre me argumentin se Gjykata e Drejtësisë nuk ishte e
autorizuar nga Traktatet për zhvillimin e këtyre doktrinave.269
Formulimi dhe zhvillimi i këtyre dy doktrinave janë tregues i një përpjekje të Gjykatës së
Drejtësisë për të vendosur institucionet mbi-kombëtare të BE-së në një nivel kushtetues të
autonomisë së qeverisjes. Një status i tillë i institucioneve mbi-kombëtare të BE-së është i
ngjashëm me atë në një sistemi federal. Në vitet 80-të, traktatet ishin bërë, në frazën e
famshme të Gjykatës së Drejtësisë, “Karta Kushtetuese e një Komuniteti të bazuar në
sundimin e ligjit”.270
3.2.3 Vështrim i shkurtër krahasues i BE-së me Organizatat e tjera Ndërkombëtare
Përpara një shqyrtimi të hollësishëm të jurisprudencës së Gjykatës Evropiane të
Drejtësisë, do të shqyrtohen disa nga karakteristikat që dallojnë kuadrin ligjor të KE/BE-
së nga traktatet e zakonshme ndërkombëtare. Traktatet themeluese të tri Komuniteteve të
para Evropiane, Traktatet amenduese, si Akti Unik Evropian dhe Traktati i Bashkimit
bashkë me traktatet e pranimit të shteteve në Komunitet ndryshojnë nga traktatet e tjera
ndërkombëtare.
Edhe pse Neni 210 TKEE271 i njohu personalitetin ligjor KEE-së, kjo nuk përbënte një
risi dhe kriter dallimi të këtij Traktati me traktatet e tjera ndërkombëtare. Kombet e
Bashkuara gjithashtu njihen se kanë një personalitet ligjor, i cili dallon nga ai i anëtarëve
të tij. Megjithatë, ka aspekte në të cilat Bashkimi është i ndryshëm nga organizatat e tjera
të themeluara nga traktatet ndërkombëtare.272 Tipari, ndoshta më i rëndësishëm që e
dallon Bashkimin nga organizatat e tjera ndërkombëtare është shkalla në të cilën e drejta
primare dhe e prejardhur e Bashkimit depërton në sistemet ligjore kombëtare dhe krijon
të drejta dhe detyrime drejtpërdrejt të zbatueshme për individët. 268 Claus Hamacher “Parliamentary sovereignty in the European communities: the developing doctrine”,
Durham theses, Durham University, 1992, në http://etheses.dur.ac.uk, fq. 58. 269 Jana Jaseckova “Changing Parliamentary Functions”, 2013, fq. 277. 270 Çështja 294/83, Parti Écologiste ‘Les Verts’ kundër Parlamentit Evropian, paragrafi. 23, 1986. 271 Neni 210 TKEE, e më pas neni 281 i TBE lexonte: “Komuniteti ka personalitet juridik.” 272 Claus Hamacher “Parliamentary sovereignty in the European communities: the developing doctrine”,
Durham theses, Durham University, 1992, në http://etheses.dur.ac.uk, fq. 59.
73
Që në fillim të vitit 1963, Gjykata e Drejtësisë shpalli se Traktati i Romës ishte shumë më
tepër se një marrëveshje e cila krijonte detyrime midis Shteteve Anëtare. Më konkretisht,
për këtë tipar që ajo i njohu Traktatit të Romës, në Van Gend en Loss u shpreh se:
“Në përfundim, Komuniteti përfaqëson një sistem të ri ligjor në të drejtën
ndërkombëtare, në favor të të cilit Shtetet Anëtare kanë kufizuar të drejtat
e tyre sovrane, edhe pse në fusha të kufizuara, dhe subjekte të të cilit nuk
janë vetëm Shtetet Anëtare, por edhe shtetasit e tyre.”273
Formulimi i parimit të efektit të drejtpërdrejtë çoi si rrjedhojë në një çështje tjetër shumë
të rëndësishme për natyrën e së drejtës komunitare: cilat norma duhet të mbizotërojnë në
rastin e një konflikti midis së drejtës komunitare dhe asaj kombëtare? Në përgjigje të
kësaj çështjeje Gjykata e Drejtësisë krijoi doktrinën e epërsisë të së drejtës komunitare
mbi çdo formë të ligjit kombëtar. Si rrjedhojë e parimit të epërsisë, Gjykata e Drejtësisë
formuloi një koncept të qartë të hierarkisë midis së drejtës së KE-së dhe së drejtës
kombëtare kur përcaktoi se në dallim me traktatet ndërkombëtare të zakonshme Traktati i
KEE-së ka themeluar sistemin e tij ligjor, i cili, me hyrjen në fuqi të Traktatit, u bë pjesë
integrale e sistemit ligjor të Shteteve Anëtare dhe gjykatat kombëtare janë të detyruara ta
zbatojnë”.274
Gjykata e Drejtësisë përcaktoi që e drejta komunitare përbën një “sistem të ri ligjor” të
ndryshëm nga traktatet e zakonshme ndërkombëtare. Sipas Konventës së Vjenës mbi të
Drejtën e Traktateve, një shtet nuk mund të detyrohet nga një traktat pa miratimin e tij.275
Megjithatë, nga perspektiva e Gjykatës së Drejtësisë, Shtetet Anëtare janë të detyruara
automatikisht nga e drejta BE-së si rezultat i themelimit të KKE-së.276 Prandaj, është e
vlefshme që të analizohet më hollësisht jurisprudenca përkatëse e Gjykatës së Drejtësisë
dhe pasojat e saj për parlamentet kombëtare të Shteteve Anëtare.
3.3 Parimi i efektit të drejtpërdrejtë i së drejtës së BE-së
3.3.1 Çështja Van Gend en Loos: efekti i drejtpërdrejtë i dispozitave të Traktatit
Van Gend en Loos është gjykimi që ka hedhur themelet për pothuajse çdo zhvillim
madhor në të drejtën e KE/BE-së. Duke iu referuar nenit 177 TKEE në atë kohë, gjykata
holandeze i kërkoi Gjykatës së Drejtësisë nëse një nen i Traktatit, neni 12 i TKEE, do të
kishte një zbatim të drejtpërdrejtë brenda territorit të një Shteti Anëtar. Pra, a munden
shtetasit e një Shteti Anëtar, në bazë të këtij neni, të kërkojnë të drejtat individuale të cilat
duhet të mbrohen nga gjykata.277
Qeveria Hollandeze që në fillim kundërshtoi faktin që Gjykata e Drejtësisë të kishte
juridiksion me argumentin se në këtë çështje nuk kërkohej interpretimi i Traktatit, por
273 Çështja 26-62 “NV Algemene Transport- en Expeditie Onderneming van Gend & Loos kundër
Netherlands Inland Revenue Administration”, fq. 11 Në https://eur-lex.europa.eu/legal-
content/EN/TXT/PDF/?uri=CELEX:61962CJ0026&from=EN . 274 Flamino Costa kundër ENEL, fq. 7. 275 “Konventa e Vjenës mbi të Drejtën e Traktateve”, Vol.1155, fq. 331. 276 Aisi Zhang, “Supremacy of EU Law: a comparative analyse”, 2014, fq. 3. 277 Van Gend en Loos, paragrafi 1, fq. 3.
74
zbatimi i tij në bazë të së drejtës kushtetuese të Hollandës, mbi të cilën Gjykata nuk ka
juridiksion për të vendosur. Në përgjigje të pretendimeve të qeverisë holandeze, Gjykata
e Drejtësisë përcaktoi se:
“Gjykata nuk kërkohet të gjykojë mbi zbatimin e Traktatit sipas parimeve
të së drejtës kombëtare, e cila mbetet kompetencë e gjykatave kombëtare,
por kërkohet, përputhshmëria me nënparagrafin (a) të paragrafit të parë
të nenit 177 të Traktatit, vetëm për të interpretuar fushëveprimin e Nenit
12 të Traktatit në kuadër të së drejtës së Komunitetit dhe duke iu referuar
efekteve e tij mbi individët.”278
Duke deklaruar se i ishte kërkuar vetëm për të shpjeguar fushëveprimin e nenit 12 duke
iu referuar efektit të tij mbi individët, Gjykata e Drejtësisë nënkuptonte se supozohej se
ajo mund t’i përgjigjet kësaj pyetjeje ekskluzivisht në bazë të së drejtës komunitare, pa
marrë parasysh konceptet kushtetuese kombëtare se si traktatet ndërkombëtare janë
përfshirë në të drejtën kombëtare. Për më tepër, Gjykata e Drejtësisë vendosi se vetëm
gjykata kombëtare mund të përcaktojë kur ishte i nevojshëm një referim paraprak për t’i
dhënë mundësi asaj të merrte një vendim. Në vijim, Gjykata e Drejtësisë shqyrtoi
çështjen e efektit të drejtpërdrejtë të nenit 12 dhe vendosi se:
“Sipas frymës dhe formulimit të Traktatit, Neni 12 duhet të interpretohet
se prodhon efekt të drejtpërdrejtë dhe krijon të drejta për individët të cilat
gjykatat kombëtare duhet të mbrojnë.”279
Në mbështetje të këtij pohimi, Gjykata përdori kryesisht këto argumente:
Në vend të analizimit të vetë nenit 12, Gjykata filloi arsyetimin e vendimit të saj me një
referim të objektivave të Traktatit të KEE-së. Në zgjedhjen e kësaj qasjeje, Gjykata
argumentoi se çështja e vërtetë e ngritur nga gjykata holandeze ishte e një natyre
themelore dhe të përgjithshme që nuk kufizohej vetëm tek një nen i veçantë i Traktatit.
Ajo përcaktoi se: “objektivi i Traktatit, i cili është krijimi i një tregu të përbashkët,
funksionimi i të cilit është me interes të drejtpërdrejtë për palët e përfshira në Komunitet,
nënkupton që ky Traktat është më shumë se një marrëveshje e cila thjesht krijon detyrime
të ndërsjella midis palëve kontraktuese”. 280 Po ashtu, Gjykata përmendi faktet se
Preambula e Traktatit i referohet jo vetëm qeverive por edhe popujve, se institucionet e
Komunitetit ishin pajisur me të drejta sovrane dhe, se shtetasit e Shteteve Anëtare marrin
pjesë në funksionimin e Komunitetit nëpërmjet Parlamentit Evropian.281 Në argumentin
e saj të pare, Gjykata mbështetet tek funksionimi i Komunitetit.
Më tej, Gjykata e mbështeti këtë përcaktim edhe me argumentin e saj të dytë, të cilin e
mbështeti në nenin 177 TKEE: “Përveç kësaj, detyra që i është dhenë Gjykatës së
Drejtësisë sipas nenit 177, objekt i të cilit është sigurimi i një interpretimi uniform të
Traktatit nga gjykatat kombëtare, konfirmon se shtetet kanë pranuar se e drejta e
Komunitetit ka një autoritet që mund të përdoret nga shtetasit e tyre përpara këtyre
278 Po aty, fq. 10. 279 Po aty, fq. 13. 280 Po aty, fq. 11. 281 Po aty, fq. 12.
75
gjykatave.”282 Si rrjedhojë, neni 177 i jep të drejtën gjykatave kombëtare për t’i referuar
një kërkesë paragjykimore Gjykatës së Drejtësisë vetëm “nëse vlerësohej se vendimi për
çështjen është i domosdoshëm për ta mundësuar atë që të japë një vendim”. Një vendim i
tillë mund të jetë “i domosdoshëm” vetëm nëse pozita ligjore e individëve është prekur
nga dispozitat e Traktatit.
Referuar dy argumenteve të sipërpërmendur, Gjykata e Drejtësisë arriti në përfundimin
se:
“Komuniteti përbën një rend të ri të së drejtës ndërkombëtare ndaj të cilit
Shtetet Anëtare, megjithëse brenda fushave të kufizuara, kanë kufizuar të
drejtat e tyre sovrane, dhe subjekte të cilit janë jo vetëm Shtetet Anëtare
por edhe shtetasit e tyre. Pavarësisht nga legjislacioni i Shteteve Anëtare,
e drejta e Komunitetit jo vetëm që vendos detyrime ndaj individëve, por
gjithashtu ka si qëllim t’u japë atyre të drejta që bëhen pjesë e
trashëgimisë së tyre ligjore. Këto të drejta lindin jo vetëm kur burojnë si të
dhëna shprehimisht nga Traktati, por edhe për shkak të detyrimeve që
Traktati vendos në mënyrë të qartë mbi individët si edhe mbi Shtetet
Anëtare dhe institucionet e Komunitetit.”283
Duke deklaruar se është kryesisht e mundur që dispozitat e Traktatit të njohin të drejta të
zbatueshme për individët, Gjykata e Drejtësisë ndërmori hapin e tretë dhe shqyrtoi nenin
12 TKEE-së. Ajo vlerësoi se formulimi i dispozitës në fjalë përmban një ndalim të qartë
dhe të pakushtëzuar dhe përbën një detyrim negativ, të pavarur nga masa të mëtejshme
legjislative të së drejtës kombëtare e si rrjedhojë “e përshtatshme në mënyrë ideale për të
prodhuar efekte të drejtpërdrejta ndërmjet Shteteve Anëtare dhe subjekteve të tyre. Po
ashtu, edhe pse në bazë të këtij neni subjekt i detyrimit negativ janë Shtetet Anëtare, kjo
nuk nënkupton që shtetasit e tyre nuk mund të përfitojnë nga ky detyrim.”284
Gjykata e Drejtësisë nuk e pranoi argumentin e Qeverisë holandeze se, bazuar në nenet
169 dhe 170 të Traktatit: “Një kufizim i garancive kundër shkeljes së nenit 12 nga Shtetet
Anëtare ndaj procedurave sipas neneve do të heqë çdo mbrojtje të drejtpërdrejtë ligjore të
të drejtave individuale të shtetasve të tyre (...). Vigjilenca e individëve në fjalë për të
mbrojtur të drejtat e tyre përbën një mbikëqyrje efektive shtesë në mbikëqyrjen e dhënë
nga nenet 169 dhe 170 nën kujdesin e Komisionit dhe Shteteve Anëtare.”285
Në këtë çështje Gjykata e Drejtësisë arriti në këto përfundime të rëndësishme:
1. Përkundër pretendimeve të një Shteti Anëtar, se Traktati i KEE-së nuk dallon nga
traktatet ndërkombëtare tradicionale, Gjykata përcaktoi së ai është i ndryshëm nga
traktatet e tjera ndërkombëtare dhe fusha e tij e veprimit shtrihet përtej angazhimit
të përbashkët të shteteve në një nivel inter-se (midis tyre). Nga qëllimi dhe kuadri
282 Claus Hamacher “Parliamentary sovereignty in the European communities: the developing doctrine”,
Durham theses, Durham University, 1992, në http://etheses.dur.ac.uk, fq. 78. 283 Van Gend en Loos, fq. 12. 284 Po aty. 285 Po aty, fq. 13.
76
i tij institucional, ai mund t’u japë drejtpërsëdrejti individëve të drejta që janë të
zbatueshme kundër Shteteve Anëtare.286
2. Së dyti, në këtë vendim Gjykata përcaktoi se që një dispozitë e Traktatit të ketë
efekt të drejtpëdrejtë duhet të jetë e qartë, negative, e pakushtëzuar, e pavarur nga
ndonjë masë zbatuese kombëtare. Në Van Gend en Loos u përcaktuan disa nga
kriteret që një dispozitë e së drejtës primare të KEE-së të kete efekt të
drejtpëdrejtë.
3. Së treti, Gjykata e Drejtësisë u cakton gjykatave kombëtare detyrën për të
mbrojtur të drejtat që burojnë nga e drejta komunitare për individët e Shteteve
Anëtare.
Në asnjë nga Traktatet nuk ka një përcaktim nëse dispozitat e Traktatit kanë efekt të
drejtpërdrejtë. Hartuesit e Traktateve mund të kenë supozuar se çështja e efektit të
drejtpërdrejtë do të vendosej nga gjykatat kombëtare në lidhje me rregullat e së drejtës së
brendshme. Në këtë drejtim, jurisprudenca e Gjykatës përbën një zhvillim madhor për të
drejtën e KE/BE-së.287
3.3.2 Çështje të tjera në lidhje më efektin e drejtpërdrejtë
Në çështjen Van Gend en Loos gjykata përpunoi kushtet për efektin e drejtpërdrejtë në
lidhje me dispozitat e Traktatit. Kushtet për zbatimin e parimit të “efektit të
drejtpërdrejtë” janë zhvilluar edhe në raste të tjera përpara Gjykatës së Drejtësisë. Këto
raste kanë lidhje me efektin e drejtpërdrejtë të së drejtës së prejardhur të KE/BE-së.
Duhet të theksohet se kur Gjykata vendos se një masë e veçantë e së drejtës së prejardhur
të Komunitetit ka efekt të drejtpërdrejtë, nuk ka dallim midis saj dhe një dispozite të
Traktatit288 për sa i përket fuqisë ligjore.289 Gjykata e Drejtësisë e rikonfirmoi dhe e
zhvilloi edhe më tej këtë parim edhe në vendime të mëvonshme. Në vitin 1974, Gjykata
vendosi po ashtu që direktivat në kushte të caktuara mund të kenë efekt të drejtpërdrejtë.
Sërish, kjo nuk u mirëprit nga Shtetet Anëtare, të cilët e kundërshtuan këtë qëndrim duke
iu referuar Traktatit i cili dallon midis rregulloreve drejtpërdrejtë të zbatueshme dhe
direktivave që, për të qenë efektive, duhet të transpozohen në sistemin ligjor kombëtar.
3.3.2.1 Rregulloret
Për sa i përket instrumenteve të legjislacionit të prejardhur të Bashkimit, Traktatet
themeluese dhe Traktati i Lisbonës i atribuojnë zbatueshmërinë e drejtpërdrejtë vetëm
286 Claus Hamacher “Parliamentary sovereignty in the European communities: the developing doctrine”,
Durham theses, Durham University, 1992, në http://etheses.dur.ac.uk, fq. 79. 287 Trevor C. Hartley, “The Foundations of European Union Law: An Introduction to the Constitutional and
Administrative Law of the EU”, Oxford University Press, 2014, fq. 216. 288 Siç do të shihet edhe në rastin Internationale-Handelsgesellschaft, një numër rregulloresh të thjeshta të
Këshillit kishin, sipas Gjykatës së Drejtësisë, përparësi mbi të drejtën kushteuese gjermane. 289 Claus Hamacher “Parliamentary sovereignty in the European communities: the developing doctrine”,
Durham theses, Durham University, 1992, në http://etheses.dur.ac.uk, fq. 97.
77
rregulloreve, por jo direktivave ose vendimeve. Në bazë të nenit 288 TFBE,290 paragrafi 2
lexon: “Rregullorja ka zbatim të përgjithshëm. Ajo ka fuqi detyruese dhe është
drejtpërdrejtë e zbatueshme në të gjitha Shtetet Anëtare.”291 Por, fakti që Traktatet i kanë
njohur rregullores zbatim të drejtpërdrejtë, nuk do të thotë domosdoshmërisht se ajo ka
gjithashtu efekt të drejtpërdrejtë.292
Në çështjen Van Duyn kundër Ministrisë së Brendshme, Gjykata e Drejtësisë e nënvizoi
këtë nëpërmjet formulimit se “në bazë të nenit 189 TKEE rregulloret janë drejtpërdrejt të
zbatueshme dhe, për rrjedhojë, mundet që nga natyra e tyre të kenë efekt të
drejtpërdrejtë”. 293 Sipas saj, “zbatimi i drejtpërdrejtë” mund të çojë në “efekt të
drejtpërdrejtë”. Megjithatë, në të njëjtën çështje Gjykata e Drejtësisë u shpreh se: vetëm
sepse rregulloret janë “drejtpërdrejt të zbatueshme”, nuk i bën ato ipso facto të kënë edhe
“efekt të drejtpërdrejtë”. Nëse rregulloret do të kenë ose jo efekt të drejtpërdrejtë mbi
shtetasit e Shteteve Anëtare kjo do të përcaktohet rast pas rasti.294
Në çështjen Komisioni kundër Italisë, Qeveria Italiane u gjet përgjegjëse për mënyrën e
zbatimit të rregullores, e cila vinte në dyshim karakterin ligjor dhe zbatimin e
drejtpërdrejtë të asaj mase. Gjykata e Drejtësisë u shpreh se: “të gjitha mënyrat e zbatimit
ishin në kundërshtim me Traktatin dhe si pasojë do të krijonin pengesa për efektin e
drejtpërdrejtë të rregulloreve të Komunitetit dhe vinin në rrezik zbatimin e njëkohshëm
dhe të njëjtë të tyre në të gjithë Komunitetin.”295 Në çështjen Munoz, Gjykata e Drejtësisë
vendosi se: “në sajë të natyrës dhe vendit të tyre në sistemin e burimeve të së drejtës së
Komunitetit, rregulloret u japin të drejta individëve, të cilat gjykatat kombëtare kanë
detyrimin qe t’i mbrojnë.296
Si përfundim, duke iu referuar përmbajtjes së Nenit 288 TFBE, rregulloret janë
drejtpërsëdrejti të zbatueshme në të gjitha Shtetet Anëtare, që nënkupton se ato bëhen
pjesë e së drejtës kombëtare pa kërkesën e një akti transpozues. Në momentin që ato
bëhen pjesë e së drejtës së brendshme të një Shteti Anëtar, ato do të kenë efekt të
drejtpërdrejtë nëse dispozitat e tyre janë të qarta, të sakta, dhe të përshtatshme për
situatën e një individi palë ndërgjygjëse.297
3.3.2.2 Vendimet
Në ish nenet 189 të TKEE dhe 249 TKE përcaktohej se: “një vendim është i detyrueshëm
në të gjitha elementët e tij, për ata të cilëve u drejtohet.” Në nenin 288 të TFBE-së ka
290 Ish neni 189 TKEE, ish neni 249 TKE. 291 Neni 288 TFBE, paragrafi 2. 292 Josephine Steiner, “Textbook on EEC Law”, 1990, fq. 24. 293 Çështja 41-74, Yvonne Van Duyn kundër Home Office, 1974, paragrafi 12, fq. 11, në https://eur-
lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/PDF/?uri=CELEX:61974CJ0041&from=EN . 294 Po aty. 295 Paul Craig, Grainne De Burca, “E drejta e Bashkimit Evropian: tekste, çështje gjyqësore dhe materiale”
Botimi në shqip Instituti i Studimeve Evropiane AIIS, 2013, fq. 320. 296 Po aty. 297 Çështja C-403/98, Azienda Agricola Monte Arcosu kundër Regione Autonoma della Sardegna 2001,
paragrafi 26, fq. 11, në https://eur-lex.europa.eu/legal-
content/EN/TXT/PDF/?uri=CELEX:61998CJ0403&from=EN.
78
ndryshuar formulimi i Traktatit në lidhje me vendimet: “Vendimi ka fuqi detyruese në
tërësinë e tij. Vendimi që e përcakton se kujt i drejtohet ka fuqi detyruese vetëm për
këta.”298 Për sa i përket jurisprudencës, Gjykata e Drejtësisë ka qenë pak hezituese në
fillim në përcaktimin e vendimeve si drejtpërdrejtë efektive, përkundër faktit se neni
përkatës i Traktatit nuk bënte asnjë referencë për zbatueshmërinë e tyre të
drejtpërdrejtë.299
Vendimet mund të nxirren nga Këshilli ose nga Komisioni dhe mund t’u drejtohen
individëve ose Shteteve Anëtare. Vendimet të cilat u drejtohen individëve, për nga natyra
e tyre do të kenë efekt të drejtpërdrejtë.300 Por, edhe nëse vendimi i adresohet një Shteti
Anëtar, ai mund të përdoret nga individët (efekti i drejtpërdrejtë vertikal) nëse plotëson të
njëjtat kushte që janë përcaktuar për efektin e drejtpërdrejtë të së drejtës primare të
Komunitetit: mbi të gjitha duhet të përcaktojë një detyrim të qartë, të saktë dhe të
pakushtëzuar.301
Por, Gjykata e Drejtësisë nguron të arrijë në përfundimin se një vendim që i drejtohet një
Shteti Anëtar mund të prodhojë detyrime të zbatueshme midis palëve private: efektin e
drejtpërdrejtë horizontal. Në çështjen Carp, Gjykata e Drejtësisë u shpreh se: një vendim,
që iu drejtohet Shteteve Anëtare dhe që përmban procedura të përshtatshme të zbatuara
për disa materiale ndërtimi, nuk vendos detyrime mbi palët private. Ky përfundim u
përforcua me formulimin e nenit 288 TFBE-së, ku përcaktohet se një vendim që
përcakton ato të cilëve u drejtohet, është detyrues vetëm për këta. Megjithatë, një vendim
mund t’i drejtohet një pale private dhe në këtë rast ai e detyron atë. Në raste të tilla,
vendimi mund të krijojë një efekt të drejtpërdrejtë horizontal midis palëve private, me
kusht që detyrimi i përcaktuar të jetë i qartë, i saktë dhe i pakushtëzuar.302
3.3.2.3 Direktivat
Një nga aspektet më të diskutueshme të parimit të efektit të drejtpërdrejtë është fakti që
zbatimi i tij është shtrirë edhe për direktivat. Një direktivë, sipas nenit 288 TFBE,
paragrafi 2 “ka fuqi detyruese, në lidhje me rezultatin që duhet arritur, për çdo Shtet
Anëtar të cilit i drejtohet, por ua lë autoriteteve kompetencën e zgjedhjes së formave dhe
mënyrave.” 303 Në vështrim të parë, direktivat nuk janë madje as të zbatueshme
drejtpërdrejtë (pasi kërkojnë masa zbatuese nga Shtetet Anëtare), e aq më tepër të kenë
efekt të drejtpërdrejtë. Pra, duket se mungojnë disa nga kriteret e efektit të drejtpërdrejtë
të përcaktuara në jurisprudencën e Gjykatës së Drejtësisë. Pavarësisht kësaj pengese të
dukshme, qëllimi i integrimit ligjor që përforcoi formulimin fillestar të Gjykatës së
298 Neni 288 TFBE. 299 Paul Craig, Grainne De Burca “EU law: text, cases and materials” Oxford University Press 2011, fq.
200. 300 Claus Hamacher “Parliamentary sovereignty in the European communities: the developing doctrine”,
Durham theses, Durham University, 1992, në http://etheses.dur.ac.uk, fq. 98. 301 Shih çeshtjet e Gjykatës së Drejtësisë të vitit 1970: Çështja 9/70 Grad kundër Finanzamt Traustein,
1970; Çështja Lesage kundër Hauptzollamt Freiburg, 1970 dhe Çështja Haselhorst kundër Finanzamt
Dilsseldorf, 1970. 302 Paul Craig, Grainne De Burca, “E drejta e Bashkimit Evropian: tekste, çështje gjyqësore dhe materiale”
Botimi në shqip Instituti i Studimeve Evropiane AIIS, 2013, fq. 321. 303 Neni 288 TFBE, paragrafi 2.
79
Drejtësisë për efektin e drejtpërdrejtë të dispozitave të Traktatit, mund të jenë njëlloj të
zbatueshme edhe për direktivat në këndvështrimin e saj. Gjykata e Drejtësisë vendosi në
çështjen Grad kundër Flnanzamt Traustein, që edhe direktivat, në rrethana të caktuara,
mund të kishin efekt të drejtpërdrejtë.304
Gjykata e Drejtësisë përcaktoi, në parim, arsyet e efektit të drejtpërdrejtë të direktivave
në dy vendime të lidhura me këtë çështje: Vand Duyn dhe Ratti.305 Në çështjen Van Duyn
Gjykata e Drejtësisë u mbështet në dy argumente për të njohur efektin e drejtpërdrejtë të
direktivave. Së pari, kur institucionet e Komunitetit me anë të një direktive, përcaktojnë
një detyrim për Shtetet Anëtare, efekti i saj do të dobësohej në qoftë se individëve nuk do
t’i njihej e drejta për ta përdorur atë përpara një gjykate kombëtare dhe nëse këtyre të
fundit u vendosen pengesa për ta marrë parasysh si një element të së drejtës së
Komunitetit.306 Gjykata e Drejtësisë njohu efektin e drejtpërdrejtë të direktivave për të
mbrojtur të drejtat e individëve. Së dyti, Neni 177 TKEE, sot neni 267 TFBE autorizon
gjykatat kombëtare t’i përcjellin GJDBE-së çështjet që lidhen me vlefshmërinë dhe
interpretimin e të gjitha akteve të institucioneve të Komunitetit, pa dallim. Kjo nënkupton
se këto akte mund të përdoren nga individët në gjykatat kombëtare.307
Në çështjen Ratti, Gjykata e Drejtësisë formuloi kushtin e “ndalimit”: në rastin kur ndaj
Shteteve Anëtare ishte ngritur një padi, atyre nuk iu lejohej, që për shkak të moszbatimit
siç duhet të një direktive, të mos pranonin të njihnin efektin e saj të drejtpërdrejtë.308 Një
kusht tjetër, i përcaktuar nga Gjykata e Drejtësisë për efektin e drejtpërdrejtë të
direktivës, është që të ketë përfunduar afati për zbatimin e saj:
“Si përfundim, duke qenë se një direktivë vendos detyrime vetëm Shteteve
Anëtare, nuk është e mundur që një individ të mbrojë parimin e “pritjes
legjitime” përpara përundimit të afatit të caktuar për zbatimin e saj. 309
Shtetet Anëtare gëzojnë lirinë e zgjedhjes sa i përket aktit që do të miratojnë për sa kohë
zgjat periudha e zbatimit. Pas kësaj periudhe, detyrimi i tyre bëhet absolut dhe ata nuk
mund të përfitojnë nga dështimi i tyre për të zbatuar direktivën.310 Si përfundim, Gjykata
e Drejtësisë në praktikën e saj gjyqësore ka njohur efektin e drejtpërdrejtë të një direktive
kur dispozitat e saj janë të pakushtëzuara, mjaftueshëm të qarta e të sakta dhe kur Shteti
Anëtar nuk e ka transpozuar direktivën brenda afatit të përcaktuar ose shteti nuk e ka
zbatuar atë siç duhet.
304 Paul Craig, Grainne De Burca, “E drejta e Bashkimit Evropian: tekste, çështje gjyqësore dhe materiale”
Botimi në shqip Instituti i Studimeve Evropiane AIIS, 2013, fq.321. 305 Çështja Publico Ministero kundër Tullio Ratti, 1979. 306 Çështja Yvonne van Duyn kundër Home Office, 1974, paragrafi 12, në https://eur-lex.europa.eu/legal-
content/EN/TXT/PDF/?uri=CELEX:61974CJ0041&from=EN . 307 Po aty . 308 Paul Craig, Grainne De Burca, “E drejta e Bashkimit Evropian: tekste, çështje gjyqësore dhe materiale”
Botimi në shqip Instituti i Studimeve Evropiane AIIS, 2013, fq. 323. 309Çështja Publico Ministero kundër Ratti, 1979, paragrafi 46, në https://eur-lex.europa.eu/legal-
content/EN/TXT/PDF/?uri=CELEX:61978CJ0148&from=EN . 310 Çështja Yvonne van Duyn kundër Home Office, paragrafi 12.
80
3.4 Parimi i epërsisë në jurisprudencën e GJDBE-së
Gjykata e Drejtësisë, si gardiane e respektimit të ligjshmërisë dhe instrumentit të
harmonizimit brenda KE/BE-së, ka patur një pikëpamje të vendosur për të përcaktuar
statusin e së drejtës komunitare dhe për t’i dhënë përparësi kur është në konflikt me
sistemet ligjore kombëtare të Shteteve Anëtarëve. Doktrina e epërsisë të së drejtës
komunitare u përpunua nga Gjykata e Drejtësisë në fillim të viteve 1960-të. Ajo përbën
një nga doktrinat e rëndësishme kushtetuese të së drejtës së BE-së, e cila nuk kishte një
bazë ligjore në Traktatet themeluese të Komuniteteve të para Evropiane. Megjithatë, ajo u
zhvillua nga Gjykata e Drejtësisë mbi bazën e konceptit që e drejta komunitare përbënte
një “rend të ri ligjor”. Edhe pse TKEE nuk përmbante një dispozitë mbi parimin e
epërsisë, Gjykata e Drejtësisë në mënyrë të pandërprerë ka këmbëngulur në zhvillimin e
tij.
3.4.1 Çështja Costa kundër ENEL
Siç edhe u trajtua më lart, rasti i parë ku Gjykata e Drejtësisë u shpreh mbi natyrën e së
drejtës komunitare ishte në çështjen Van Gend en Loos. Në këtë vendim Gjykata e
Drejtësisë formuloi vetëm parimin e efektit të drejtpërdrejtë. Por ky përcaktim, natyrshëm
shtron pyetjen: nëse një normë me efekt të drejtpërdrejtë e së drejtës së Komunitetit dhe
një normë e së drejtës kombëtare janë në kundërshtim me njëra tjetrën, cilën prej tyre
duhet të zbatojë gjykata kombëtare? Pavarësisht kësaj lidhje të ngushtë midis këtyre dy
çështjeve, në Van Gend en Loos Gjykata e Drejtësisë nuk dha një përgjigje për këtë,
sepse gjykata kombëtare holandeze nuk e kishte ngritur këtë si çështje në referimin e saj
tek Gjykata e Drejtësisë. Gjykata e Drejtësisë e shqyrtoi këtë në vendimin Costa kundër
ENEL, i cili përbën gurthemelin e parimit të epërsisë të së drejtës komunitare.
Për qëllimin e këtij punimi, me rëndësi në këtë çështje është paraqitja e fakteve të saj,
sepse në Costa kundërshtohej si i papajtueshëm më TKEE një ligj i Parlamentit Italian.
Flamino Costa refuzonte t’i paguante Korporatës Shtetërore të Energjisë (ENEL) faturat e
energjisë elektrike me argumentin se Akti Parlamentar i vitit 1962, i cili shtetëzonte
industrinë e energjisë elektrike, ishte në kundërshtim me TKEE. Gjyqtari kombëtar e
kishte referuar çështjen në Gjykatën Kushtetuese Italiane për kushtetutshmërinë e Aktit
Parlamentar të Shtetëzimit. Gjykata Kushtetuese Italiane, në gjykimin e saj mbi çështjen
Costa kundër ENEL, mbajti qëndrimin se Kushtetuta Italiane në nenin 11 të saj lejonte
kufizime në favor të organizatave ndërkombëtare, të tilla si KEE. Por, kjo dispozitë nuk
ndikonte në statusin e Traktateve Evropiane apo të normave të miratuara nga institucionet
Komunitare311 në sistemin e brendshëm ligjor italian. Ajo vendosi se, dispozitat në fuqi
mbi marrëveshjet ndërkombëtare duhet të zbatohen në sistemin dualist. TKEE i cili ishte
bërë pjesë e së drejtës së brendshme në vitin 1957 nuk mund të kishte epërsi mbi ligjin e
mëvonshëm, Aktin Parlamentar të Shtetëzimit të Energjisë të vitit 1962.312
311 Bruno De Witte, “Direct Effect, Primacy and the Nature of the Legal Order”, 2011, fq. 328. Në Paul
Craig, Bruno de Witte, (eds) “The Evolution of EU Law”, 2011. 312 Vendim i Gjykatës Kushtetuese Italiane, 7 Mars 1964, Nr. 14, në
http://www.giurcost.org/decisioni/1964/0014s-64.html.
81
Përpara Gjykatës së Drejtësisë u parashtrua si argument nga Qeveria Italiane, duke u
mbështetur edhe në arsyetimin e Gjykatës Kushtetuese Italiane, se: “referimi i bërë nga
gjyqtari italian ishte absolutisht i pavlefshëm”. Arsyet për këtë ishin se: në bazë të ligjit
italian, gjykata kombëtare nuk kishte kompetencën për të mos zbatuar një akt të
parlamentit sepse ai bie në kundërshtim me të drejtën e KEE-së. Si rrjedhojë, kërkesa e
kësaj gjykate për interpretimin e së drejtës së KEE nuk mund t’i shërbejë një qëllimi të
vlefshëm.313 Argumenti tjetër, i paraqitur nga Qeveria Italiane ishte që gjyqtari ishte i
detyruar të vendosë mbi çështjen duke zbatuar vetëm ligjin kombëtar dhe jo një dispozitë
të Traktatit.314 Duke qenë se, gjyqtari italian kishte kërkuar nga Gjykata e Drejtësisë për
të vendosur mbi përputhshmërinë e ligjit italian me Traktatin, ajo mori në shqyrtim ato
çështje të cilat kishin lidhje vetëm me interpretimin e Traktatit. Në këtë mënyrë, Gjykata
e Drejtësisë nuk e mori në konsideratë kundërshtimin e parë të Qeverisë Italiane.
Në këtë drejtim, ky vendim është një zgjerim i rëndësishëm i koncepteve kushtetuese të
Gjykatës së Drejtësisë mbi natyrën e së drejtës së Komunitetit, sepse edhe një herë ajo
pranoi se Shtetet Anëtare kishin kufizuar të drejtat e tyre sovrane në themelimin e
Komunitetit. Në vendimin e saj Gjykata e Drejtësisë theksoi kohëzgjatjen e pakufizuar të
Komunitetit, autonominë e pushteteve të Komunitetit dhe, sidomos kufizimin e
kompetencave ose transferimin e kompetencave nga Shtetet Anëtare tek KEE:
“Duke krijuar një Komunitet me kohëzgjatje të pakufizuar, duke pasur
institucionet e veta, personalitetin e vet, kapacitetin e vet ligjor dhe
kapacitetin e përfaqësimit në planin ndërkombëtar dhe, në veçanti, fuqitë e
vërteta që rrjedhin nga kufizimi i sovranitetit ose transferimi i
kompetencave nga Shtetet tek Komuniteti, Shtetet Anëtare kanë kufizuar të
drejtat e tyre sovrane, edhe pse në fusha të kufizuara. Në këtë mënyrë ato
kanë krijuar një organizëm ligjor i cili është i detyrueshëm për to dhe
shtetasit e tyre.”315
Ndonëse Traktati i KEE nuk përmbante asnjë dispozitë për parimin e epërsisë, Gjykata e
Drejtësisë iu referua tekstit të tij, prej të cilit mund të nënkuptohej ky parim. Gjykata e
Drejtësisë ishte e vendosur të tregonte se “fjalët dhe fryma e Traktatit”
domosdoshmërisht nënkuptonin që:
“Është e pamundur që Shtetet Anëtare të krijojnë një masë tjetër të
njëanshme që bie ndesh me një rend ligjor të cilin e kanë pranuar në baza
të reciprocitetit”.316
Gjykata e Drejtësisë vendosi se, edhe nga formulimi i nenit 189 të TKEE, sipas të cilit
rregulloret kanë forcë “detyruese” dhe janë “të zbatueshme drejtpërdrejtë” në të gjitha
Shtetet Anëtare”, do të nënkuptohej epërsia e së drejtës së KEE-së:
“Epërsia e së drejtës së Komunitetit është e mbështetur edhe nga Neni
189, sipas të cilit një rregullore “do të jetë detyruese” dhe “e zbatueshme
drejtpërdrejtë në të gjitha Shtetet Anëtare”. Kjo dispozitë e cila nuk është
313 Bruno De Witte, “Direct Effect, Primacy and the Nature of the Legal Order”, 2011, fq. 328. Në Paul
Craig, Bruno de Witte, (eds) “The Evolution of EU Law”, 2011. 314 Çështja Costa kundër ENEL, fq. 3. 315 Çështja Costa kundër ENEL, fq. 7. 316 Po aty, fq. 8.
82
e kushtëzuar nga ndonjë rezervë do të ishte e pakuptimtë nëse një Shtet
Anëtar do të anullonte në mënyrë të njëanshme efektin e saj me anë të
masave legjislative të cilat do të mund të mbizotëronin mbi të drejtën e
KEE-së”.317
Në fund, Gjykata e Drejtësisë arriti në përfundimin se:
“Nga të gjitha këto vëzhgime rezulton se e drejta që rrjedh nga Traktati, si
një burim i pavarur ligjor, për shkak të natyrës së saj të veçantë dhe
origjinale, nuk mund të shkelet nga dispozitat ligjore kombëtare,
pavarësisht formulimit të tyre, pa u privuar nga karakteri i saj si e drejtë
komunitare dhe pa vënë në pikëpyetje bazën ligjore të vetë Komunitetit.
Transferimi nga vetë Shtetet Anëtare, i të drejtave dhe detyrimeve që
rrjedhin nga Traktati nga sistemi i tyre ligjor kombëtar në sistemin ligjor
të Komunitetit, përbën një kufizim të përhershëm të të drejtave të tyre
sovrane, kundër të cilit nuk mund të mbizotërojë një akt i mëvonshëm i
njëanshëm i papajtueshëm me konceptin e Komunitetit.”318
Ashtu si edhe në çështjen Van Gend, Gjykata e Drejtësisë nuk bëri asnjë referencë në
kushtetutën e ndonjë Shteti Anëtar të veçantë për të parë nëse një transferim i tillë i
kompetencave ishte parashikuar apo ishte i mundur në përputhje me atë kushtetutë. Për
më tepër, Gjykata u bazua në “frymën dhe qëllimet” e Traktatit për të vendosur se ishte “e
pamundur” që Shtetet Anëtare t’u japin epërsi ligjeve të brendshme në raport me të
drejtën komunitare.
Detyra e Gjykatës së Drejtësisë në çështjen Costa ishte më e vështirë se në Van Gend en
Loos. Duke patur parasysh që kushtet e efektit të drejtpërdrejtë mund të vlerësoheshin
sipas kritereve të së drejtës ndërkombëtare, si një pjesë e pandarë e funksionit
interpretues të Gjykatës së Drejtësisë, e njëjta gjë nuk mund të thuhet për parimin e
epërsisë. Që në atë kohë, pranohej gjerësisht si një parim i së drejtës ndërkombëtare se
“midis shteteve palë kontraktuese të një traktati, e drejta e brendshme nuk mund të ketë
epërsi mbi ato të traktatit”.319 Por, ky parim ishte i zbatueshëm midis palëve, që do të
thotë se ai thjesht nënkuptonte se e drejta komunitare kishte epërsi mbi të drejtën e
brendshme në planin ndërkombëtar. Ndërkohë, në çështjen Costa, debati ishte mbi
epërsinë e së drejtës komunitare në planin e brendshëm. Kjo do të thotë se, kur e drejta e
brendshme është në kundërshtim me atë komunitare, gjykatat kombëtare duhet të
zbatojnë normat komunitare.320
Përgjithësisht, pikëpamja tradicionale e Gjykatës së Drejtësisë mbi parimin e epërsisë ka
qenë e një natyre pragmatiste. Kjo pikëpamje është radikale në efektet e synuara të saj
sepse bën që çdo normë e së drejtës komunitare të mbizotërojë mbi çdo normë
kombëtare. Por, ajo do të vihet në zbatim vetëm kur ka një konflikt konkret midis dy
normave që do të zbatohen për të njëjtën çështje. Çështja nëse, një akt i Komunitetit ka
317 Po aty. 318 Po aty. 319 Gjykata e përhershme e Drejtësisë, Komunitetet Greke dhe Bullgare, Seria B, nr. 17, fq. 32 cituar në
Bruno De Witte, “Direct Effect, Primacy and the Nature of the Legal Order”, 2011, fq. 329. 320 Bruno de Witte, “Direct Effect, Primacy and the Nature of the Legal Order”, në Paul Craig, Grainne De
Burca, “The Evolution of the European Union law”, fq. 329.
83
efekt të drejtpërdrejtë i paraprin atij të statusit të kësaj norme në të drejtën e brendshme.
Pra, një dispozitë duhet të njihet më parë nga një gjykatë e Shtetit Anëtar, e vetëm më pas
të gjykohet mbi përputhshmërinë ose jo të saj me normat kombëtare, gjë e cila mund të
çojë në mos zbatimin e këtyre të fundit.321
Vendimi i Gjykatës së Drejtësisë në çështjen Costa është i rëndësishëm sepse: së pari,
parimet e zbatimit të drejtpërdrejtë dhe efektit të drejtpërdrejtë të së drejtës komunitare
nuk do të kufizoheshin vetëm në çështjen Van Gend en Loos, por edhe dispozita të tjera
të Traktatit mund të kenë të njëjtin efekt si neni 12 TKEE; së dyti, Gjykata e Drejtësisë
me çështjen Costa shënon një etapë historike në procesin e integrimit Evropian duke
formuluar parimin e epërsisë të së drejtës komunitare mbi legjislacionin e brendshëm të
Shteteve Anëtare.
3.4.2 Çështja Internationale Handelsgesellschaft
Në çështjen Costa, një ligj i parlamentit kombëtar u kundërshtua si i papajtueshëm me të
drejtën komunitare. Gjykata e Drejtësisë i dha përparësi të drejtës komunitare në raport
me ligjet e brendshme të Shteteve Anëtare, por formulimi i parimit të epërsisë u bë në
mënyrë më të zgjeruar: “E drejta komunitare nuk mund të cenohet nga norma ligjore
kombëtare, cilado qoftë ajo”. Në çështjen Internationale Handelsgesellschaft,322 ku u
shtrua çështja e raportit midis të drejtës komunitare dhe normave kushtetuese të një Shteti
Anëtar, u vendos pohimi klasik i epërsisë së plotë të së drejtës komunitare. Normat
kushtetuese të kundështruara në raport me të drejtën komunitare ishin në sferën e lirive
dhe të drejtave themelore të njeriut. Në jurisprudencën e saj kushtetuese Gjykata
Kushtetuese Gjermane kishte shqyrtuar në disa raste raportin midis të drejtës së
prejardhur komunitare (rregulloret) dhe normave kushtetuese kombëtare të lirive dhe të
drejtave themelore të njeriut. Qëndrimi i saj ishte njohja e epërsisë së lirive dhe të
drejtave themelore të njeriut të garantuara në nenet 1 deri 20 të Ligjit Themelor Gjerman.
Pjesa më e madhe e këtyre çështjeve ishin në shkelje të parimit të proporcionalitetit në
kuadër të së drejtës së pronësisë323 dhe të lrive personale.324.
Në çështjen në fjalë, gjykata administrative e Frankfurtit sipas Nenit 177 (2) të TKEE e
referoi çështjen në Gjykatën e Drejtësisë. Ajo vuri në dukje se sipas nenit 1, paragrafi 3 i
Ligjit Themelor, të tri pushtetet shtetërore, duke përfshirë edhe pushtetin legjislativ, janë
të lidhura me të drejtat themelore. Po ashtu, Ligji Themelor Gjerman në bazë të nenit 24
të tij lejon transferimin e kompetencave legjislative por brenda kornizës dhe kufijve të tij.
Organi legjislativ federal mund t’i transferojë Komunitetit vetëm kompetenca legjislative
që i janë dhënë atij me Ligjin Themelor dhe të kufizuara nga Neni 19 (2) dhe 79 (3) i tij.
Pra, ai nuk mundet të mohojë respektimin e të drejtave themelore të Ligjit Themelor
brenda fushës së nenit 24 kur ratifikon Traktatin, sepse Ligji Themelor nuk ia njeh këtë
321 Sir A. A. Dashwood, “The law and practice of CFSP Joint actions” në M. Cremona and B. de Witte (ed)
“Eu Foreign Relations Law – Constitutional Foundamentals, 2008, fq. 142. 322 Çështja 11/70, Internationale Handelsgesellschaft mbH kundër Einfuhr- und Vorratsstelle für Getreide
und Futtermittel, 1970 (e njohur ndryshe si Solange I). 323 Neni 14, paragrafi 1, Ligji Themelor Gjerman, në https://www.btg-bestellservice.de. 324 Neni 2, paragrafi 1 Ligji Themelor Gjerman, në https://www.btg-bestellservice.de .
84
pushtet.325 Në këtë pikë, Gjykata e Drejtësisë u gjend përballë çështjes nëse e drejta e
Komunitetit mund të rishikohej nëse ishte në kundërshtim më kushtetutën e një Shteti
Anëtar.
Gjykata e Drejtësisë në shqyrtimin e çështjes nuk e mori në shqyrtim nenin 24 të Ligjit
Themelor. Duke vepruar kështu, ajo bëri të qartë se statusi ligjor i një mase kombëtare
nuk ishte i lidhur me çështjen nëse e drejta e Komunitetit duhet të ketë përparësi. Ajo
përcaktoi se as rregulli themelor i së drejtës kombëtare kushtetuese nuk mund të thirret në
vetvete për të kundërshtuar epërsinë e një norme komunitare me efekt të drejtpërdrejtë
sepse do të cënohej uniformiteti dhe efikasiteti i së drejtës komunitare:
“Mbështetja në rregullat ligjore ose konceptet e së drejtës kombëtare për
të gjykuar vlefshmërinë e masave të miratuara nga institucionet e
Komunitetit do të kishte një efekt të kundërt në uniformitetin dhe
efikasitetin e së drejtës komunitare. Vlefshmëria e këtyre masave mund të
gjykohet vetëm në dritën e së drejtës së Komunitetit.
Vlefshmëria e një mase të Komunitetit ose efekti i saj brenda një Shteti
Anëtar nuk mund të ndikohet nga pretendimet se ajo është në kundërshtim
me të drejtat themelore të formuluara nga kushtetuta e atij shteti ose
parimet e një sistemi kushtetues kombëtar.”326
Prandaj, në këndvështrimin e Gjykatës së Drejtësisë norma kushtetuese kombëtare nuk
mund të kundërshtojë epërsinë e së drejtës komunitare. Për më tepër, ajo i njeh parimit të
epërsisë një tipar absolut: edhe pjesa më e vogël e legjislacionit teknik të Komunitetit
qëndron më lart edhe se norma kushtetuese. 327 Por, pavarësisht kundërshtimeve të
qëndrimeve të saj, Gjykata e Drejtësisë vazhdoi të theksonte rëndësinë se epërsia e së
drejtës së Komunitetit duhet të zbatohet në të gjitha gjykatat kombëtare në rastet që ato
marrin në shqyrtim:
“…e drejta që rrjedh nga Traktati, një burim i pavarur i së drejtës, për
shkak të natyrës së saj nuk mund të anashkalohet nga norma të së drejtës
kombëtare, cilado qoftë ajo, pa u privuar nga karakteri i saj si e drejtë e
Komunitetit dhe pa vënë në dyshim vetë bazën ligjore të Komunitetit.
Prandaj, vlefshmëria e një mase komunitare ose efekti i saj brenda një
Shteti Anëtar nuk mund të ndikohet nga pretendimet se ajo bie ndesh me të
drejtat themelore të formuluara nga kushtetuta e atij shteti…”.328
Nëse Gjykata e Drejtësisë do të pranonte “dorëzimin” e parimit të epërsisë të së drejtës
komunitare përpara të drejtave themelore sipas Ligjit Themelor Gjerman, kjo do të hapte
rrugën për shqyrtimin gjyqësor të akteve të Komunitetit që vlerësoheshin në kundërshtim
325 Gerhard Bebr, “Development of Judicial Control of the European Communities”, Kluwer Academic
Publisher Group, 1981, fq. 704. 326Internationale Handelsgesellschaft , paragrafi 3, fq. 1134, në https://eur-
lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=CELEX:61970CJ0011:EN:PDF. 327 Stephen Weatherill, “Law and Integrations in the European Union”, Oxford University Press, 1995,
fq.106. 328Internationale Handelsgesellschaft, paragrafi 3, fq. 1134, në https://eur-
lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=CELEX:61970CJ0011:EN:PDF.
85
me kushtetutën e çdo Shteti Anëtar. 329 Arsyeja themelore e dhënë nga Gjykata e
Drejtësisë ishte që harmonizimi dhe efikasiteti i së drejtës komunitare do të cenohej rëndë
nëse do të lejohej rishikimi i vlefshmërisë së saj në bazë të standarteve të veçanta ligjore
apo kushtetuese kombëtare. Parimi i epërsisë do të zbatohet për të drejtën primare edhe
atë të prejardhur të BE-së. Për të drejtën e prejardhur, një kusht i qartë për epërsinë e saj
është që aktet duhet të miratohen në mënyrë të vlefshme si një çështje e së drejtës së BE-
së. Aktet ultra vires të së drejtës së BE-së nuk mund të kenë epërsi mbi të drejtën e
brendshme, dhe procedura e referimit paraprak i lejon gjykatat kombëtare që të shprehin
çdo dyshim nëse një akt i BE-së është i vlefshëm.330
Sidoqoftë, duhet vënë në dukje se pas çështjes Internationale Handelsgesellschaft,
Gjykata e Drejtësisë zhvilloi konceptin e të drejtave themelore të Komunitetit. Ajo i
shpalli ato si parime të përgjithshme të së drejtës që Gjykata e Drejtësisë do të zbatojë në
kuadër të së drejtës komunitare:
“Sidoqoftë, duhet të merret në shqyrtim nëse ndonjë garanci analoge në të
drejtën e Komunitetit nuk është marrë në konsideratë. Në fakt, respektimi i
të drejtave themelore përbën një pjesë integrale të parimeve të
përgjithshme të së drejtës të mbrojtur nga Gjykata e Drejtësisë. Mbrojtja e
këtyre të drejtave, ndonëse frymëzohet nga traditat kushtetuese të
përbashkëta të Shteteve Anëtare, duhet të sigurohet brenda kuadrit të
strukturës dhe objektivave të Komunitetit.”331
3.4.3 Çështja Simental II332
Vendimi i Gjykatës së Drejtësisë në çështjen Simental II i përket atyre çështjeve
thelbësore kushtetuese që përcaktuan procesin e konstitucionalizimit të së drejtës së KE-
së në vitet 60-të dhe 70-të të shekullit të XX. Kjo çështje kuptohet si një vazhdim i
doktrinës së epërsisë të së drejtës së BE-së mbi të drejtën kombëtare të Shteteve
Anëtare.333 Gjykata e Drejtësisë në Van Gend en Loos përcaktoi doktrinën e efektit të
drejtpërdrejtë dhe në Costa atë të epërsisë. Ndërsa, në Simental II ajo i dha përgjigje
çështjes se: çfarë pasojash rrjedhin nga fakti që individët mund të përdorin të drejtën
komunitare kundër një Shteti Anëtar, normat e së cilës kanë fuqi më të lartë ligjore se
normat e së drejtës kombëtare. Me fjalë të tjera, Gjykatës së Drejtësisë i duhej të shprehej
329 Claus Hamacher, “Parliamentary sovereignty in the European communities: the developing doctrine”,
Durham theses, Durham University, 1992, në http://etheses.dur.ac.uk, fq. 90. 330 Bruno de Witte, “Direct Effect, Primacy and the Nature of the Legal Order”, në Paul Craig, Grainne De
Burca, “The Evolution of the European Union law”, fq. 342. 331 Internationale Handelsgesellschaft , paragrafi 4, fq. 1134. 332 Gjithsej çështjet të gjykuara në Gjykatën e Drejtësisë nën emërtimin “Simental” që nga viti 1976 deri në
vitin 1979 janë katër: Çështja 35/76 Simmenthal SpA kundër Amministrazione delle Finanze dello Stato,
1976; Çështja 106/77 Amministrazione delle Finanze dello Stato kundër Simmenthal SpA, 1978; Çështja
70/77 Simmenthal SpA kundër Amministrazione delle Flnanze dello Stato, 1978, Çështja 92/78
Simmenthal SpA kundër Komisionit, 1979. Në këtë pjesë, për shkak të lidhjes së saj me këtë temë
dizertacioni, do të trajtohet çështja e dytë e emërtuar ndryshe “Simental II”. 333 Sinisa Rodin, “Back to Square One: the Past, the Present and the Future of the Simmenthal Mandate”, European Constitutional Law Network, 8th Annual Conference, 2010, fq. 3, në
https://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=1837237.
86
mbi pasojat e efektit të drejtpërdrejtë të një norme të Komunitetit kur një normë e së
drejtës së Shteteve Anëtare nuk përputhej me të.334
Gjykata e Drejtësisë kishte tashmë një jurisprudencë të qëndrueshme, në kuadër të
parimit të epërsisë: një Shtet Anëtar nuk mund t’i japë epërsi një norme kombëtare që
është në kundërshtim me atë komunitare. Ajo e ripërsëriti rëndësinë e parimit të efektit të
drejtpërdrejtë dhe të epësisë të së drejtës komunitare edhe në çështjen Simental II:
“Ligji i Komunitetit është i detyrueshëm dhe absolut; kjo do të thotë që
autoritetet kombëtare kompetente janë automatikisht të ndaluara për të
zbatuar një dispozitë kombëtare të papajtueshme me të drejtën
Komunitare dhe duhet, kur është e nevojshme, të ndërmarrin të gjitha
hapat e duhur për të siguruar që së drejtës së Komunitetit t’i jepet fuqi dhe
efekt i plotë.335
Ato duhet të kenë përparësi absolute mbi të drejtën e brendshme të
Shteteve Anëtare, madje edhe mbi një legjislacion të miratuar më pas;
Shtetet Anëtare nuk mund të argumentojnë se ka shmangie nga e drejta e
Komunitetit që rrjedh nga ligjvënësit apo sistemet e tyre gjyqësore, edhe
nëse çështja është e lidhur me një dispozitë kushtetuese. E drejta e
Komunitetit prodhon efekt të drejtpërdrejtë dhe si i tillë është e aftë të
krijojë të drejta për individët të cilat gjykatat kombëtare duhet të
mbrojnë.”336
Por, ajo nuk ishte shprehur në vendimet e mëparshmë për pasojat e kësaj epërsie si edhe
nuk kishte bërë ndonjë dallim të shprehur midis legjislacionit të miratuar para apo pas
normës kombëtare. Për këtë Gjykata e Drejtësisë vendosi në Simental II, duke u shprehur
se:
“Çdo gjykatë kombëtare duhet, që për çështje brenda juridiksionit të saj,
të zbatojë të drejtën e Komunitetit në tërësinë e saj dhe t’u japë efekt të
plotë dispozitave komunitare, dhe nëse është e nevojshme, të refuzojë me
iniciativën e saj zbatimin e çdo dispozitë të së drejtës kombëtare që është
në konfliktit me atë të Komunitetit, të miratuar qoftë para ose pas normës
komunitare, dhe nuk është e nevojshme që gjykata të kërkojë ose të presë
heqjen paraprake të këtyre dispozitave me mjete legjislative apo mjete të
tjera kushtetuese.”337
Detyrimin e gjykatave kombëtare për të zbatuar të drejtën e Komunitetit në tërësinë e saj
dhe t’u japë efekt të plotë dispozitave komunitare, Gjykata e Drejtësisë e argumentoi
duke u bazuar në nenin 177 të TKEE-së. Përkundër pretendimit të qeverisë italiane se “…
ligji i zbatueshëm është ai italian derisa të jetë shpallur antikushtetues, gjykatat e
zakonshme nuk mund të përfitojnë nga procedura e parashikuar nga neni 177 i Traktatit
të KEE-së”. 338 Gjykata e Drejtësisë arsyetoi se: “Efektiviteti i kësaj dispozite do të
334 Po aty. 335 Çështja Simenthal II, fq. 633-634 në https://eur-lex.europa.eu/legal-
content/EN/TXT/PDF/?uri=CELEX:61977CJ0106&from=EN. 336 Po aty. 337 Simenthal II, paragrafi 24, fq. 644. 338 Simenthal II, fq. 634.
87
cënohej nëse gjykata kombëtare pengohet nga zbatimi i menjëhershëm i së drejtës së
Komunitetit në përputhje me vendimin ose jurisprudencën e Gjykatës.” 339 Pra, nëse
gjykata kombëtare nuk mund të zbatonte ligjin e Komunitetit pas marrjes së një vendimi
paraprak të Gjykatës së Drejtësisë për këtë qëllim, efektiviteti i nenit 177 TKEE do të
vihej në dyshim. Gjykata e Drejtësisë vendosi vetëm detyrimin për gjykatat kombëtare
për të mos zbatuar ato norma kombëtare që bien ndesh me normat komunitare. Ajo nuk
kërkoi anulimin e këtyre normave kombëtare.
Detyrimi i moszbatimit si një kërkesë minimale nuk mund të gjej zbatim në çdo rast. Në
raste të caktuara, gjykatat kombëtare munden dhe duhet, të shkojnë përtej kësaj dhe të
bëjnë një korrigjim më të shpejtë në bazë të se drejtës së brendshme dhe të secilës çështje
konkrete. Gjykatat kombëtare do të anulojnë çdo masë administrative individuale të
bazuar në një ligj kombëtar që është në kundërshtim me të drejtën e BE-së, por vetë ligji
kombëtar nuk mund të jetë objekt i anulimit nga gjykata.340
Një normë kombëtare e cila nuk do të zbatohet për shkak të konfliktit të saj me të drejtën
e BE-së, është e paefektshme deri në shkallën e mospërputhshmërisë. Ndërkohë, norma
mund të vazhdojë të zbatohet për ato çështje të cilat nuk kanë mospërputhje, ose për ato
të cilat nuk rregullohen nga e drejta e BE-së dhe mund të zbatohet sërish e plotë kur
normat e së drejtës së BE-së të pushojnë së ekzistuari.341 Në rastin kur e drejta e BE-së ka
si qëllim të harmonizojë legjislacionin kombëtar, nuk duhet të ketë asnjë mospërputhje.
Në këtë mënyrë duhet të shfuqizohen apo të ndryshohen ligjet kombëtare në masën që
kërkohet nga akti i harmonizimit.342 Në këtë rast moszbatimi i mundshëm i normës
kombëtare nga gjykatat kombëtare nuk mund të shërbejë si një “justifikim” për
parlamentet kombëtare që të mos e ndryshojnë ligjin.
Përfundimet e mësipërme të çështjes janë me rëndësi për doktrinën e epërsisë të së drejtës
komunitare. Por, Gjykata e Drejtësisë në këtë pikë nuk i kishte dhënë ende përgjigje
pyetjes vendimtare: “pse duhet një gjykatë kombëtare të shpërfillë një dispozitë
kushtetuese e cila i rezervon të drejtën për të anuluar legjislacionin kombëtar vetëm
ligjvënësit kombëtar apo Gjykatës Kushtetuese të një Shtetit Anëtar?”343 Në paragrafët në
vijim Gjykata e Drejtësisë i jep përgjigje edhe kësaj çështjeje duke përcaktuar se:
“Çdo dispozitë e sistemit ligjor kombëtar dhe çdo praktikë legjislative,
administrative ose gjyqësore që mund të dëmtojë efektivitetin e së drejtës
së Komunitetit, duke mos i lënë gjykatës kombëtare kompetente të drejtën
për të bërë gjithçka që është e nevojshme, në momentin e zbatimit të saj,
për të lënë mënjanë dispozitat ligjore kombëtare, që mund të pengojnë
rregullat e Komunitetit të kenë fuqi dhe efekt të plotë, është e
papajtueshme me ato kërkesa që janë thelbi i të drejtës së Komunitetit.”344
339 Simenthal II, paragrafi 20, fq. 644. 340 Bruno de Witte, “Direct Effect, Primacy and the Nature of the Legal Order”, në Paul Craig, Grainne De
Burca, “The Evolution of the European Union law”, 2011, fq. 341. 341 Po aty. 342 Po aty. 343 Claus Hamacher “Parliamentary sovereignty in the European communities: the developing doctrine”,
Durham theses, Durham University, 1992, në http://etheses.dur.ac.uk, fq. 87. 344 Çështja Simental II, paragrafi 22, fq. 644.
88
Në mbështetje të këtij arsyetimi, Gjykata e Drejtësisë u shpreh mbi disa çështje që e
zhvilluan edhe më tej parimin e epërsisë të së drejtës Komunitare. Në fillim, ajo vë në
dukje se parimi i zbatimit të drejtpërdrejtë nënkupton që rregullat e së drejtës komunitare
duhet të zbatohen plotësisht në të gjitha Shtetet Anëtare që nga momenti i hyrjes së tyre
në fuqi. Më tej ajo vazhdon:
“Për më tepër, në përputhje me parimin e epërsisë të së drejtës
komunitare, raporti midis dispozitave të Traktatit dhe masave me efekt të
drejtpërdrejtë të institucioneve të KE-së nga njëra anë dhe të drejtës
kombëtare të Shteteve Anëtare nga ana tjetër, është e tillë që këto
dispozita dhe masa jo vetëm që me hyrjen në fuqi të tyre, automatikisht
bëjnë të pazbatueshme çdo dispozitë kontradiktore të së drejtës kombëtare,
por për sa kohë janë një pjesë integrale e saj, dhe kanë epërsi mbi të, kjo
përjashton gjithashtu miratimin e masave të reja legjislative në masën në
të cilën ato do të ishin në kundërshtim me dispozitat e Komunitetit”.345
Këtë qëndrim Gjykata e Drejtësisë e ka pohuar edhe në çështje të mëvonshme. Në
çështjen Komisioni kundër Francës ajo vendosi detyra të caktuara për organet kombëtare,
duke përfshirë edhe parlamentet kombëtare:
“Detyra e autoriteteve kombëtare është të shfuqizojë normat kombëtare në
konflikt me ato të së drejtës së BE-së, pavarësisht nga moszbatimi i këtyre
normave nga ana e gjykatave. Mospërputhja e legjislacionit kombëtar me
dispozitat e Komunitetit, madje edhe dispozitat të cilat janë drejtpërdrejtë
të zbatueshme, mund të zgjidhet përfundimisht vetëm me anë të dispozitave
kombëtare me natyrë detyruese, që kanë të njëjtën forcë ligjore si ato që
duhet të ndryshohen.”346
Detyrimi i gjykatave kombëtare për të mos zbatuar me iniciativën e tyre çdo dispozitë të
së drejtës kombëtare që është në konflikt me atë të Komunitetit, të miratuar qoftë para ose
pas normës komunitare, ështe ende sot i pakundërshtueshëm në terma doktrinarë.
Megjithatë, zbatimi i tij në praktikë ka evoluar në mënyrë të konsiderueshme, 347
pjesërisht për shkak të angazhimit të Gjykatës së Drejtësisë për të siguruar uniformitetin
dhe efektivitetin e së drejtës komunitare dhe pjesërisht si përgjigje e saj ndaj praktikave
kombëtare që kanë sfiduar epërsinë e së drejtës komunitare mbi të drejtën kushtetuese të
brendshme dhe parimeve kushtetuese. 348
345 Çështja Simental II , paragrafi 17. 346 Çështja C-197/96 Komisioni kundër Francës, 1997, paragrafi 14. 347 Për kufizimet e detyrimit të vendosur në Simmental II mbi gjykatat kombëtare shih më gjerësisht Sinisa
Rodin, “Back to Square One: the Past, the Present and the Future of the Simmenthal Mandate”, European
Constitutional Law Network, 8th Annual Conference, 2010, në
https://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=1837237 . 348 Sinisa Rodin, “Back to Square One: the Past, the Present and the Future of the Simmenthal Mandate”,
European Constitutional Law Network, 8th Annual Conference, 2010, fq. 24.
89
3.4.4 Çështja Factortame349
Çështja Factortame do të trajtohet, së pari, nga këndvështrimi i së drejtës së KE-së. Por,
për qëllime të këtij punimi, trajtimi do të ndalet gjithashtu në pozitën e gjykatave
britanike në raport me legjislacionin e miratuar nga Parlamenti Britanik, në kuadër të
konceptit të sovranitetit parlamentar në Mbretërinë e Bashkuar. Për këtë arsye, një
parashtrim i shkurtër i fakteve të çështjes vlerësohet me rëndësi. Në bazë të Aktit të
Anijeve Tregtare të vitit 1988, anijet e peshkimit duhet të kenë shumicën e pronarëve
britanikë që të regjistroheshin në Mbretërinë e Bashkuar. Si rrjedhojë, ato anije në
pronësi të shtetasve të huaj (në këtë rast spanjolle), duhet të përjashtoheshin nga
regjistrimi për qëllime të lejeve të peshkimit. Këto shtetas e kundërshtuan Aktin në bazë
të Traktatit të KEE-së, më konkretisht diskriminimi sipas kombësisë. Gjykata në
Mbretërinë së Bashkuar dhe më pas edhe Dhoma e Lordëve iu drejtuan Gjykatës së
Drejtësisë për një vendim paraprak mbi ligjshmërinë e Aktit të vitit 1988.
Gjykata britanike në referimin e çështjes përpara Gjykatës së Drejtësisë parashtroi nëse
kërkesat si shtetësia, vendbanimi dhe kontrolli të përcaktuara në legjislacionin e një
Shteti Anëtar si kushte për regjistrimin e anijeve të peshkimit ishin në përputhje me të
drejtën komunitare. Në të njëjtën kohë, kjo gjykatë mori një vendim gjyqësor kundër
zbatimit të Aktit të vitit 1988, në pritje të vendimit nga Gjykata e Drejtësisë. Dhoma e
Lordëve, e kundërshtoi një vendim të tillë të gjykatës me argumentin se: e drejta angleze
nuk përmbante asnjë rregull i cili lejonte vendime gjyqësore paraprake kundër zbatimit të
një Akti të Parlamentit.
Sipas Lordit Bridge: “Dhoma e Lordëve duhet të përcaktojë nëse, pavarësisht së drejtës
kombëtare, ekziston një parim mbizotërues në të drejtën komunitare që detyron një
gjykatë kombëtare të marrë masa të përkohshme, për të drejtat që kanë efekt të
drejtpërdrejtë sipas së drejtës komunitare”. Po sipas Lord Bridge, duke qenë se nuk
kishte kompetenca të qarta për këtë çështje, do të ishte i nevojshëm një vendim i Gjykatës
së Drejtësisë që të mundësonte Dhomën e Lordëve të merrte një vendim. Dhoma e
Lordëve ishte e detyruar të kërkonte një vendim paraprak sipas nenit 234 të TKEE, i cili
detyronte gjykatat kombëtare të paraqesin një referim paraprak “kundër vendimeve të të
cilit nuk ka një mjet juridik sipas legjislacionit kombëtar”.350
Në Opinionin e tij Avokati i Përgjithshëm Tesauro, parashtroi se një gjykatë kombëtare
duhet të ketë kompetencën që të mos e zbatojë përkohësisht një ligj kombëtar i cili është
në kundërshtim me të drejtën komunitare. Për këtë qëndrim të tijin, ai dha tri arsye
kryesore:
1. Së pari, në jurisprudencën e Gjykatës së Drejtësisë, normat komunitare me efekt
të drejtpërdrejtë që nga moment i hyrjes së tyre në fuqi u sigurojnë individëve të
drejta, pavarësisht normës kombëtare që është në kundërshtim me të.351
349 Çështja C-213/89 Regina kundër Secretary of State for Transport, ex parte Factortame Limited and
others, 1990 në https://eur-lex.europa.eu/resource.html?uri=cellar:ff8d6d63-022c-4f23-9cea-
4e79f37ca53f.0002.03/DOC_2&format=PDF . 350 Lord Bridge cituar në Paul Craig, Gráinne de Búrca, “EU Law, Text, Cases and Materials”, 2007, fq.
367. 351 Opinion of Advocate General Tesauro, 28 Nëntor 1995, fq. 1070-1074 në https://eur-
lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/PDF/?uri=CELEX:61993CC0046&from=GA.
90
2. Së dyti, sërish në bazë të jurisprudencës së Gjykatës së Drejtësisë, sistemi ligjor i
një Shteti Anëtar duhet të përcaktojë procedura për të mbrojtur të drejtat e njohura
nga Komuniteti, dhe se këto procedura nuk duhet të miratohen në mënyrë të tillë
që e bëjnë të pamundur gëzimin në praktikë të të drejtave që gjykatat kombëtare
duhet të mbrojnë. Në këtë rast, gjykata kombëtare duhet të zbatojë të drejtën
komunitare nëpërmjet procedurave kombëtare, dhe në mungesë të tyre, me
iniciativën e saj.352
3. Së treti, në përgjigje të pretendimit të Dhomës së Lordëve se një gjykatë
kombëtare nuk mund të pezullojë zbatimin e përkohshëm të një ligji kombëtar,
Avokati i Përgjithshëm nënvizoi rëndësinë e masave të përkohshme në çdo sistem
ligjor. Sipas tij, qëllimi i një mase të përkohshme është të sigurojë që koha që
duhet për të vendosur mbi një të drejtë nuk mund të cenojë thelbin e saj. Po ashtu,
ai argumentoi se një gjykatë kombëtare nuk duhet t’i japë përparësi ligjit
kombëtar thjesht sepse ende nuk është vendosur mbi pajtueshmërinë e tij me të
drejtën komunitare. Sipas Avokatit të Përgjithshëm, nëse kjo do të pranohej të
drejtat e njohura nga e drejta kombëtare do të kishin më tepër mbrojtje se ato të
njohura nga e drejta komunitare.353
Gjykata e Drejtësisë në vendimin e saj përcaktoi se:
“Nëse një gjykatë kombëtare, në një çështje në lidhje me të drejtën
komunitare, vlerëson se pengesa e vetme që e përjashton nga dhënia e një
mase të përkohshme është një normë e së drejtës kombëtare, ajo nuk duhet
të zbatojë atë normë.”354
Duke ndjekur Opinionin e Avokatit të Përgjithshëm, Gjykata e Drejtësisë vendosi se një
gjykatë kombëtare ka detyrimin për të dhënë masa të përkohshme për të mbrojtur të
drejtat e njohura nga Komuniteti, derisa Gjykata e Drejtësisë të marrë një vendim për
interpretimin e së drejtës komunitare.355 Ajo do të veprojë në këtë mënyrë edhe nëse një
normë kombëtare nuk e lejon këtë. Në këtë rast ajo duhet të mos e zbatojë këtë normë
kombëtare: “… një gjykatë kombëtare, në një çështje të sjellë para saj në lidhje me të
drejtën komunitare, vlerëson se ndalesa e vetme që e pengon atë nga dhënia e masës së
përkohshme është një rregull i së drejtës kombëtare, ajo duhet të mos e zbatojë atë”.356
Një detyrim i tillë, bazohet në natyrën dhe efektin e drejtpërdrejtë të normave komunitare
të cilat duhet të jenë efektive në tërësinë e tyre në të gjithë Komunitetin, dhe nëse për të
mbrojtur një të drejtë të tillë, është e nevojshme marrja e masave të përkohshme, një
gjykatë kombëtare duhet ta bëjë këtë:
“... efektiviteti i plotë i së drejtë së Komunitetit do të ishte po aq i dëmtuar
nëse një rregull i së drejtës kombëtare do të mund të parandalonte një
gjykatë të vendosë mbi një mosmarrëveshje të së drejtës komunitare duke
352 Po aty. 353 Po aty. 354 Çështja Factortame, paragrafi 22, në https://eur-lex.europa.eu/resource.html?uri=cellar:ff8d6d63-022c-
4f23-9cea-4e79f37ca53f.0002.03/DOC_2&format=PDF . 355 Çështja Factortame, paragrafi 22. 356 Çështja Factortame, paragrafi 23.
91
dhënë masa të përkohshme në mënyrë që të sigurojë efektivitetin e plotë …
mbi të drejtën e pretenduar në bazë të së drejtës komunitare”.357
Kjo është veçanërisht e vërtetë aty ku një gjykatë kombëtare është në pritje të një vendimi
të Gjykatës së Drejtësisë mbi të drejtën komunitare. Në dritën e vendimit të Gjykatës së
Drejtësisë, Dhoma e Lordëve mori një vendim në favor të kompanisë Factortame. Lordi
Bridge theksoi se: sipas Aktit të Komunitete Evropiane të vitit 1972, i cili përcakton
anëtarësimin e Mbretërisë së Bashkuar në KEE ishte e qartë se një gjykatë në Mbretërinë
e Bashkuar në dhënien e një vendimi përfundimtar duhet të mos zbatonte çdo normë të së
drejtës kombëtare që vlerësohet të jetë në kundërshtim me ndonjë dispozitë me efekt të
drejtpërdrejtë të Komunitetit. Në të njëjtën mënyrë që Parlamenti kishte miratuar
legjislacionin për të ndryshuar fushat e së drejtës së Mbretërisë së Bashkuar, të cilat nuk
i plotësonin standardet e vendosura nga aktet e Komunitetit, Dhoma e Lordëve po
kryente të njëjtën detyrë në dhënien e vendimit për Factortame.”358
Një vit më vonë, në vitin 1991, Gjykata e Drejtësisë mori vendimin mbi çështjen e
parashtruar nga gjykata kombëtare britanike nëse kushtet për regjistrimin e anijeve të
peshkimit sipas Aktit të vitit 1988 ishin në përputhje me të drejtën e Komunitetit. Pra,
nëse një Akt i Parlamentit Britanik ishte në përputhje me të drejtën komunitare. Gjykata e
Drejtësisë vendosi se:
“Shtetet Anëtare duhet të përcaktojnë... kushtet që duhet të përmbushen në
mënyrë që një anije të regjistrohet në shtetin e tyre dhe u jepet e drejta për
të mbajtur flamurin e tyre. Por, në ushtrimin e kësaj kompetence, Shtetet
Anëtare duhet të zbatojnë rregullat e së drejtës komunitare. Në veçanti,
kushtet për regjistrim nuk duhet të përbëjnë pengesa për shtetasit e një
Shteti Anëtar për të vendosur një kompani në territorin e një Shteti tjetër
Anëtar (liria e themelimit) dhe as të jenë diskriminuese në bazë të
kombësisë.”359
Gjykata e Drejtësisë përcaktoi se kërkesat e shtetësisë në Aktin e vitit 1988 ishin
diskriminuese në bazë të kombësisë dhe në kundërshtim me nenin 43 TKEE si një
kufizim në lirinë e themelimit. Akti vendoste një dallim të padrejtë midis shtetasve të
Mbretërisë së Bashkuar dhe atyre të Shteteve të tjera Anëtare sepse “shumica e shtetasve
të Mbretërisë së Bashkuar banojnë dhe kanë vendqëndrim në atë shtet dhe për këtë arsye
e përmbushin këtë kërkesë automatikisht. Ndërsa, shtetasit e Shteteve të tjera Anëtare, në
shumicën e rasteve, duhet të lëvizin vendbanimin dhe vendqëndrimin e tyre në
Mbretërinë e Bashkuar, në mënyrë që të përmbushin kërkesat e legjislacionit kombëtar.360
Gjithashtu, kushtet e vendbanimit dhe të vendqëndrimit shkelnin nenin 43 TKEE.361
Pasi Gjykata e Drejtësisë vendosi mbi papajtueshmërinë e Aktit të vitit 1988 me të
drejtën e Komunitetit në çështjen Factortame, Dhoma e Lordëve me vendimin e saj pohoi
357 Çështja Factortame, paragrafi 21. 358 Lord Bridge cituar në Paul Craig, Gráinne de Búrca, “EU Law, Text, Cases and Materials”, 2007,
fq.367. Shih po ashtu “The EU Bill and Parliamentary sovereignty - European Scrutiny Committee”,
Professor Adam Tomkins, John Millar në https://publications.parliament.uk . 359 Çështja C-221/89, Factortame paragrafi 1, fq. 3905, në http://curia.europa.eu/juris/showPdf. 360 Çështja C-221/89, Factortame paragrafi 26, fq. 3966, në https://eur-lex.europa.eu/resource.html. 361 Po aty, paragrafi 32, fq. 3967.
92
epërsinë e së drejtës komunitare mbi ligjin kombëtar në fushat ku Komuniteti ka
kompetenca, për shkak të detyrimeve që Mbretëria e Bashkuar ka në përputhje me
Traktatin e KEE-së. Sipas Lordit Bridge të Dhomës së Lordëve:
“Nëse epërsia brenda Komunitetit Evropian e së Drejtës Komunitare mbi
të drejtën kombëtare të Shteteve Anëtare nuk ishte gjithmonë e natyrshme
në Traktatin e KEE-së, ajo ishte sigurisht e mirëvendosur në
jurisprudencën e Gjykatës së Drejtësisë.”362
Në çështjen Factortame, Gjykata e Drejtësisë dha një vendim i cili sfidoi pikëpamjen
tradicionale në Mbretërinë e Bashkuar mbi sovranitetin parlamentar. Doktrina
tradicionale britanike e sovranitetit parlamentar kërkon që gjykatat e Mbretërisë së
Bashkuar të zbatojnë çdo akt të Parlamentit. Si rezultat, ato nuk mund të vënë në dyshim
zbatimin e legjislacionit të miratuar nga Parlamenti britanik. Pasoja e menjëhershme e
vendimit Factortame është dhënia e kompetencës gjykatave të Mbretërisë së Bashkuar
për moszbatimin e përkohshëm të çdo dispozite të ligjit kombëtar që gjykata beson se
mund të jetë në kundërshtim me të drejtën e Komunitetit. Duke u përballur me nocionin
tradicional të sovranitetit parlamentar, Factortame vendos kështu që gjykatat në
Mbretërinë e Bashkuar duhet t’u njihet e drejta për të urdhëruar moszbatimin e
përkohshëm të një akti të Parlamentit.
Vullneti i gjykatave të Mbretërisë së Bashkuar për të interpretuar, dhe kur interpretimi
është i pamjaftueshëm për të konsideruar legjislacionin e mëvonshëm të papajtueshëm
me të drejtën e Komunitetit, tregon se gjykatat e Mbretërisë së Bashkuar e pranojnë se
sovraniteti parlamentar tani i nënshtrohet parimeve themelore të Komunitetit. Sipas
Aragones, epërsia e së drejtës së Komunitetit mund të ketë arritur një status i cili dikur iu
akordua vetëm Magna Carta.363
3.5. Parimi i epërsisë pas Traktatit të Lisbonës: kalimi nga e drejta e KE-së në atë të
BE-së
Parimi i epërsisë e ka bazën e tij në jurisprudencën e Gjykatës së Drejtësisë. Në nenet e
Traktateve të Komuniteteve Evropiane nuk përmendej një term që, në mënyrë të
shprehur, të rregullonte çështjen e epërsisë midis të drejtës së Komunitetit dhe të drejtës
së brendshme të Shteteve Anëtare. E vetmja referencë e nënkuptuar e parimit të epërsisë
në Traktate ka qenë neni 10 i TKE-së (ish neni 5 TKEE-së) i cili përcaktonte se: “Shtetet
Anëtare marrin të gjithë masat e duhura, të përgjithshme ose të veçanta, për të siguruar
përmbushjen e detyrimeve që rrjedhin nga ky Traktat ose që dalin si rezultat i akteve të
institucioneve të Komunitetit. Ato lehtësojnë përmbushjen e detyrave të Komunitetit. Ato
nuk marrin asnjë masë që mund të vërë në rrezik arritjen e objektivave të këtij
Traktati”.364
Kjo dispozitë përcaktonte detyrimin për të gjitha Shtetet Anëtare që të miratojnë masat e
duhura për të siguruar përmbushjen e detyrimeve të Traktatit, së bashku me detyrimin
362 Adam Tomkins, John Millar, “The EU Bill and Parliamentary sovereignty”, European Scrutiny
Committee”, në https://publications.parliament.uk . 363 Jay J. Aragones, “Comment - Regina v. Secretary for the Home Department”, fq. 23. 364 Neni 10, TKE në https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/PDF/ .
93
shtesë për të abstenuar nga të gjitha aktet që mund të rrezikojnë arritjen e objektivave të
Traktatit. Që nga Traktati i Mastrihtit, Traktatet e Komuniteteve Evropiane janë
amenduar disa here. Por ata nuk e kanë formalizuar parimin e epërsisë në tekstin e tyre.
Përpjekjet e para për kodifikimin e parimit të epërsisë në të drejtën primare të Bashkimit
shënohen me Traktatin që themelonte një Kushtetutë për Evropën të vitit 2004 (Traktati
Kushtetues), ku u përfshi edhe parimi i epërsisë. Një formalizim i tillë i këtij parimi në
vetë tekstin e nje traktati të Bashkimit vlerësohej si pjesë e një qëllimi më të gjerë për të
bërë më të dukshme dhe më të qarta normat e të drejtës së BE-së për qytetarët e
Bashkimit.
Traktati Kushtetues kërkonte të hidhte themelet për një Bashkim Evropian të ri, me
elementë qartazi të një shteti federal. Hartuesit e Traktatit Kushtetues vendosën të
formalizonin parimet e përgjithshme të së drejtës së Komunitetit (Bashkimit) dhe t’i
përfshinin ato në të drejtën primare të shkruar të BE-së. Tërësia e dispozitave
kushtetuese, të cilat do të ndërtonin themelet e së ardhmes së ardhmes së Bashkimit, do të
kodifikohej në një Traktat të vetëm.365 Parimi i epërsisë parashikohej në pjesën hyrëse të
Traktatit Kushtetues në nenin I-6 të tij, i cili përcaktonte:
“Kushtetuta dhe e drejta e miratuar nga institucionet e Bashkimit në
ushtrimin e kompetencave të deleguara atij, do të kenë epërsi mbi të
drejtën e Shteteve Anëtare.”
Një formulim i tillë i epërsisë të së drejtës së Bashkimit përkonte me atë të vendimit të
Gjykatës së Drejtësisë në çështjen Internationale: zbatimi i parimit të epërsisë do të jetë
mbi të gjithë sistemin ligjor të Shteteve Anëtare, duke përfshirë edhe kushtetutat e tyre
kombëtare. Por, ky formulim do të nënkuptonte pamundësinë e fleksibilitetit në
interpretimin e epërsisë që karakterizonte jurisprudencën e Gjykatës së Drejtësisë pas
Internationale në kuadër të doktrinës së kufijve të diskrecionit.366 Po nga teksti i këtij
neni mund të kuptohet lidhja e drejtpërdrejtë midis parimit të epërsisë dhe kompetencave
që i delegoheshin Bashkimit nga Shtetet Anëtare. Edhe kjo lidhje është e mbështetur në
jurisprudencën e Gjykatës së Drejtësisë, e cila nuk e njihte epërsinë e të drejtës
Komunitare mbi atë kombëtare për akte të miratuara ultra vires nga institucionet e
Bashkimit. Por nga formulimi i nenit I-6 nuk mund të përcaktohet nëse ai i referohet
epërsisë së zbatimit apo epërsisë së vlefshmërisë të së drejtës së BE-së.367
Përgjatë Konferencës Ndërqeveritare përpara Traktatit Kushtetues, kodifikimi i parimit të
epërsisë ishte bërë i diskutueshëm në debatet e brendshme në Mbretërinë e Bashkuar. Si
rrjedhojë, neni I-6 u shoqërua me një Deklaratë bashkëngjitur, në të cilën u parashtrua se:
365 Stanislaw Biernat, “The Status of the Principle of Primacy in the Lisbon Treaty Architecture”, në Jose
Maria Beneyto, Ingolf Pernice, “Europes’s Constitutional Challenges in the Light of Recent Case Law of
Nationals Constitutional Courts”, fq. 286. 366 Shih më gjerësisht për këtë Sinisa Rodin, “Back to Square One: the Past, the Present and the Future of
the Simmenthal Mandate”, European Constitutional Law Network, 8th Annual Conference, 2010, në
https://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=1837237 . 367 Stanislaw Biernat, “The Status of the Principle of Primacy in the Lisbon Treaty Architecture” në Jose
Maria Beneyto, Ingolf Pernice, “Europes’s Constitutional Challenges in the Light of Recent Case Law of
Nationals Constitutional Courts”, fq. 282.
94
“Neni I-6 reflekton jurisprudencën ekzistuese të Gjykatës së Drejtësisë,
dhe prandaj nuk mund të shkaktonte kufizime shtesë në sovranitetin e
Shteteve Anëtare.”368
Traktati Kushtetues me përfshirjen e parimit të epërsisë në nenin I-6 e zhvilloi së tepërmi
statusin e parimit të epërsisë. Por, Traktati Kushtetues nuk hyri në fuqi. Në vijim, Këshilli
Evropian i Qershorit 2007 vendosi që projekti i Traktatit Kushtetues të ndryshohej në një
“Traktat Reformues” dhe në vitin 2009 hyri në fuqi Traktati i Lisbonës. Në Traktatet që e
përbëjnë Traktatin e Lisbonës janë përfshirë shumë prej dispozitave të Traktatit
Kushtetues, edhe ato janë vetëm traktate amenduese. Në vlerësimin e Këshillit Evropian
të Qershorit 2007, parimi i epërsisë nuk u përfshi në tekstin e Traktatit të Lisbonës për të
vënë në dukje ndryshimin midis Traktatit të Lisbonës dhe Traktatit Kushtetues. Parimi i
epërsisë u përfshi në Deklaratën nr.17 bashkëngjitur Traktatit të Lisbonës:
“…në përputhje me praktikën gjyqësore të mirë përcaktuar të Gjykatës së
Drejtësisë të Bashkimit Evropian, Traktatet dhe legjislacioni i miratuar
nga Bashkimi në bazë të Traktateve kanë epërsi mbi të drejtën e Shteteve
Anëtare, sipas kushteve të përcaktuara nga praktika gjyqësore e
përmendur.”
Deklarata nr.17 nuk është pjesë e Traktateve dhe nuk ka status ligjor detyrues. Në bazë të
së drejtës zakonore ndërkombëtare dhe Konventës së Vjenës mbi të Drejtën e
Traktateve,369 roli i saj është ndërtimi i kontekstit për qëllimin e interpretimit të Traktatit
të Lisbonës.370 Sipas Deklaratës nr.17, parimi i epërsisë do të bazohet në “jurisprudencën
e konsoliduar të Gjykatës së Drejtësisë”. Pra, ajo nuk krijon apo shpall parimin e
epërsisë, por vetëm i referohet jurisprudencës së Gjykatës së Drejtësisë. Për këtë arsye,
duhet vënë në pah dallimi i rëndësishëm i Deklaratës nr.17 bashkëngjitur Traktatit të
Lisbonës me Deklaratën mbi nenin I-6 të Traktatit Kushtetues. Kjo e fundit nuk e
zëvendësoi nenin I-6 të Traktatit Kushtetues, por e interpretonte atë. Qëllimi i saj ishte të
theksonte vazhdimësinë e të njëjtit kuptim të parimit të epërsisë siç ishte formuluar në
jurisprudencën e Gjykatës së Drejtësisë. Kjo vlerësohej e rëndësishme në një situatë ku
parimi do të ishte, për të parën herë, bazuar qartë në tekstin e një Traktati dhe mund të
shkaktonte diskutime lidhur me pasojat e një ndryshimi të tillë.
Përpos çështjes së mospërfshirjes së shprehur të parimit të epërsisë në tekstin e Traktatit
të Lisbonës, si një dallim me Traktatin Kushtetues, një çështje tjetër kërkon vlerësim në
dritën e ndryshimeve të Traktatit të Lisbonës. E drejta komunitare është përfshirë në të
drejtën e BE-së. Për rrjedhojë, çështja e fushës së veprimit të parimit të epërsisë kërkon të
trajtohet edhe nën dritën e këtij ndryshimi të rëndësishëm.
Me Traktatin e Mastrihtit, Komuniteti Evropian u përfshi në një organizatë më të gjerë,
BE-në. Ky Traktat krijoi strukturën e shtyllave, ku Komuniteti Evropian përfaqësonte
shtyllën e parë me karakteristika mbikombëtare. Dy shtyllat e tjera të BE-së, në terma të
368 Deklaratë mbi Nenin I-6, bashkëngjitur Aktit Final të Traktatit Kushtetues, në
http://data.europa.eu/eli/treaty/tcons_2004/fna_1/dcl_7/oj . 369 Neni 23 i Konventës së Vjenës “Për të Drejtën e Traktateve”, 1986. 370 Stanislaw Biernat, “The Status of the Principle of Primacy in the Lisbon Treaty Architecture” në Jose
Maria Beneyto, Ingolf Pernice, “Europes’s Constitutional Challenges in the Light of Recent Case Law of
Nationals Constitutional Courts” fq. 294.
95
vendimmarrjes dhe instrumenteve ligjore, nuk ndanin karakteristikat mbi-kombëtare të
KE-së. Që nga kjo kohë, është shtruar pyetja nëse parimi i epërsisë, të cilin Gjykata e
Drejtësisë e ka zhvilluar në kuadër të së drejtës së Komunitetit, do të shtrihet edhe më
gjerë në të drejtën e BE-së si të tërë. Në çështjen Costa, Gjykata e Drejtësisë u mbështet
në karakteristikat e veçanta të TKEE-së për të vendosur mbi epërsinë e tij brenda sistemit
ligjor kombëtar. 371 Në vitet pas hyrjes në fuqi të Traktatit të Mastrihtit, Gjykata e
Drejtësisë nuk ka patur mundësinë që të shprehet mbi çështjen nëse Traktati i BE-së
krijon, si edhe TKE, një rend ligjor të veçantë, normat e të cilit duhet të kenë epërsi mbi
normat kombëtare në konflikt me to.372
Pas Traktatit i Lisbonës fusha e veprimit të parimit të epërsisë është më e gjerë. Traktati i
Lisbonës shfuqizoi strukturën e shtyllave të Bashkimit. Shtylla e tretë e mëparshme e
Bashkimit mbi zonën e Lirisë, Sigurisë dhe Drejtësisë (Titulli V TFBE) pas Traktatit të
Lisbonës, paraqet karakteristika të përbashkëta me ish shtyllën e parë dhe është objekt i
rregullave të së ashtuquajturës “metoda komunitare”. Megjithatë, edhe përpara Traktatit
të Lisbonës, Gjykata e Drejtësisë në jurisprudencën e saj, kishte dhënë argumente për
shtrirjen e parimit të epërsisë edhe në shtyllën e tretë. Por kjo mbetej ende në çështje e
diskutueshme.373 Gjykatat Kushtetuese të Shteteve Anëtare, në vendimet e vazhdueshme
të tyre në lidhje me masat kombëtare për zbatimin e Vendimit Kuadër mbi Urdhër
Arrestin Evropian374 (i miratuar në kuadër të Shtyllës së tretë) nuk kanë shfaqur vullnetin
për të njohur epërsinë në planin e brendshëm të Shtyllës së Tretë. Ndërsa pas Traktatit të
Lisbonës, situata është edhe më e qartë. Parimi i epërsisë do të shtrihet edhe në zonën e
Lirisë, Sigurisë dhe Drejtësisë.375 Por, kjo do të ketë një kufizim të përkohshëm që buron
nga dispozita tranzitore e nenit 9 të Protokollit nr.36 të Traktatit të Lisbonës “Mbi
Dispozitat Kalimtare”:
“Fuqia ligjore e akteve të institucioneve, organeve, zyrave dhe agjencive
të Bashkimit të miratuara në bazë të Traktatit për Bashkimin Europian,
përpara hyrjes në fuqi të Traktatit të Lisbonës, ruhet deri në shfuqizimin,
anulimin ose ndryshimin e atyre akteve, në zbatim të Traktateve. E njëjta
vlen edhe për marrëveshjet e lidhura ndërmjet Shteteve Anëtare në bazë të
Traktatit për Bashkimin Europian.”376
371 Bruno de Witte, “Direct Effect, Primacy and the Nature of the Legal Order” në Paul Craig, Grainne De
Burca, “The Evolution of the European Union law”, fq. 343. 372 Po aty, fq. 344. 373 Stanislaw Biernat, “The Status of the Principle of Primacy in the Lisbon Treaty Architecture” në Jose
Maria Beneyto, Ingolf Pernice, “Europes’s Constitutional Challenges in the Light of Recent Case Law of
Nationals Constitutional Courts” fq. 293. 374 Council Framework Decision 2002/584/JHA, On the European arrest warrant and the surrender
procedures between Member States, 13 Qershor 2002, Fletore Zyrtare e Bashkimit L 190/1, në
http://data.europa.eu/eli/dec_framw/2002/584/oj . 375 Ka edhe përjashtime të caktuara si për shembull neni 276 TFBE: “Gjykata e Drejtësisë e Bashkimit
Europian, gjatë ushtrimit të tagrave lidhur me dispozitat e Krerëve 4 dhe 5 të Titullit V të Pjesës së Tretë të
cilat lidhen me zonën e lirisë, sigurisë dhe drejtësisë, nuk ka juridiksion për të shqyrtuar vlefshmërinë ose
proporcionalitetin e operacioneve të realizuara nga forcat policore apo nga shërbimet e tjera të forcave të
zbatimit të ligjit të një Shteti Anëtar ose ushtrimin e përgjegjësive që u janë ngarkuar Shteteve Anëtare në
lidhje me ruajtjen e ligjit dhe të rendit dhe mbrojtjen e sigurisë së brendshme.” 376 Protokolli nr.36 i Traktatit të Lisbonës “Për dispozitat kalimtare”, neni 9.
96
Shfuqizimi i strukturës së shtyllave parimisht e shtrin fushën e zbatimit të parimit të
epërsisë të zbatuar nga Gjykata e Drejtësisë në atë që tani është emërtuar e drejta e BE-së.
Por, TBE dhe TFBE kanë vendosur kufizime ndaj juridiksionit të saj mbi politikën e
përbashkët të jashtme dhe të sigurisë. Sipas paragrafit 1 të nenit 24 TBE: “Gjykata e
Drejtësisë e Bashkimit Europian nuk ka juridiksion në lidhje me këto dispozita, me
përjashtim të juridiksionit për të vëzhguar respektimin e nenit 40 të këtij Traktati dhe për
të shqyrtuar ligjshmërinë e disa vendimeve të caktuara, siç e parashikon paragrafi i dytë
i nenit 275 të Traktatit për Funksionimin e Bashkimit Europian.”377 Në vijim, neni 275
TFBE përcakton se: “Gjykata e Drejtësisë e Bashkimit Europian nuk ka kompetencë
lidhur me dispozitat që kanë të bëjnë me politikën e përbashkët të jashtme dhe të sigurisë
dhe as lidhur me aktet e miratuara në mbështetje të këtyre dispozitave. Por, Gjykata ka
kompetencë të vëzhgojë respektimin e nenit 40 të Traktatit për Bashkimin Europian dhe
të vendosë mbi proceset e hapura në përputhje me kushtet e përcaktuara në paragrafin e
katërt të nenit 263 të këtij Traktati, duke shqyrtuar ligjshmërinë e vendimeve që
parashikojnë masa kufizuese kundër personave fizikë dhe juridikë të miratuara nga
Këshilli në mbështetje të Kreut 2 të Titullit V të Traktatit për Bashkimin Europian.”378
Nisur nga këto ndalime të rrepta në nenet e sipërcituara të Traktatit të Lisbonës, GJDBE
nuk mund të shqyrtojë zgjerimin e fushës së veprimit të parimit të epërsisë në fushën e
Politikë së Përbashkët të Jashtme dhe të Sigurisë.
3.6 Parimi i epërsisë në këndvështrimin e Shteteve Anëtare
Më lart, me anë të vendimeve të Gjykatës së Drejtësisë, u analizua parimi i epërsisë të së
drejtës së BE-së mbi të drejtën kombëtare në këndvështrimin e kësaj gjykate. Në vijim
analiza do të trajtojë parimin e epërsisë nga këndvështrimi i Shteteve Anëtare që janë
pjesë e këtij studimi: Franca, Gjermania dhe Mbretëria e Bashkuar. Për këtë qëllim, dy do
të jenë shtyllat kryesore të analizës:
1. Kushtetuta (në Francë dhe Gjermani) dhe tradita kushtetuese (në Mbretërinë e
Bashkuar);
2. Jurisprudenca e Këshillit Kushtetues Francez, Gjykatës Kushtetuese Federale
Gjermane dhe e Gjykatës së Lartë në Mbretërinë e Bashkuar.
Doktrina e epërsisë e së drejtës së BE-së karakterizohet nga një qëndrim dualist midis
Gjykatës së Drejtësisë dhe Shteteve Anëtare. Nga njëra anë, Gjykata e Drejtësisë ka
përcaktuar epërsinë e plotë të së drejtës së BE-së mbi atë kombëtare “sepse qëllimi i
krijimit të një tregu të përbashkët midis Shteteve Anëtare do të dëmtohej nëse e drejta e
Komunitetit do të miratohej në varësi të së drejtës kombëtare të Shteteve Anëtare”.379 Në
anën tjetër, shumica e Shteteve Anëtare nuk e pranojnë plotësisht doktrinën e epërsisë siç
është zhvilluar në jurisprudencën e Gjykatës së Drejtësisë. Së pari, numri më i madh i
Shteteve Anëtare bazën konceptuale të parimit të epërsisë e mbështesin në kushtetutat e
tyre përkatëse dhe jo në natyrën e veçantë të së drejtës së BE-së si një “rend i ri ligjor”, e
377 Neni 24, paragrafi 1, TBE. 378 Neni 275 TFBE. 379 Paul Craig, Grainne De Búrca, “EU Law Text, Cases and Materials”, Oxford University Press, 2007, fq.
344.
97
zhvilluar nga Gjykata e Drejtësisë.380 Së dyti, shumica e Shteteve Anëtare nuk e pranojnë
doktrinën e epërsisë në mënyrë të pakushtëzuar. Ato e njohin dhe e pranojnë se e drejta e
BE-së ka përparësi ndaj ligjeve kombëtare, por jo në raport me kushtetutën e secilit nga
Shtetet Anëtare. 381
Përjashtimi vetëm në mesin e Shteteve Anëtare është Holanda. Në vitin 1963, me anë të
një ndryshimi në Kushtetutën e Mbretërisë së Holandës, “dispozitat e traktateve dhe të
rezolutave të organizatave ndërkombëtare që janë të vetëzbatueshme janë të detyrueshme
për personat fizikë dhe juridikë dhe kanë epërsi mbi të drejtën kombëtare, duke përfshirë
edhe vetë Kushtetutën, Aktet e Parlamentit dhe aktet nënligjore”.382 Po ashtu, paragrafi 3
i nenin nenit 91 të saj parashikon se “Çdo dispozitë e një traktati që është në kundërshtim
me Kushtetutën ose që çon në përplasje me të mund të miratohet nga Dhomat e
Parlamentit vetëm nëse të paktën dy të tretat e votave janë në favor.”383
3.6.1 Franca
3.6.1.1 Tipare të përgjithshme kushtetuese
Sistemi i sotëm politik francez, i quajtur Republika e Pestë, daton qysh nga viti 1958 kur
Kushtetuta e këtij viti zëvendësoi sistemin parlamentar të Republikës së Katërt me një
sistem gjysëmpresidencial. Presidenti i Republikës është i zgjedhur në mënyrë të
drejtpërdrejtë nga populli dhe si rrjedhojë ai është përgjegjës vetëm përpara popullit
francez, në dallim nga qeveria që është përgjegjëse përpara Asamblesë Kombëtare.
Parlamenti francez për nga struktura është një parlament dydhomësh i përbërë nga
Asambleja Kombëtare dhe Senati. Anëtarët e Asamblesë Kombëtare zgjidhen me votim
të drejtpërdrejtë nga populli, për një periudhë pesë vjeçare. Anëtarët e dhomës së Senatit
zgjidhen në mënyrë indirekte për gjashtë vjet.384
Në Kushtetutën e vitit 1958, funksioni i kontrollit kushtetues të traktateve ndërkombëtare
dhe akteve të Parlamentit iu caktua një organi të posaçëm si Këshilli Kushtetues. Sipas
nenit 54 të Kushtetutës franceze:
“Nëse Këshilli Kushtetues, mbi referimin e Presidentit të Republikës,
Kryeministrit, Kryetarit të njërës nga Dhomat, ose 60 Deputetë apo 60
Senatorë, vendos që një marrëveshje ndërkombëtare është në kundërshtim
me Kushtetutën, autorizimi për ratifikimin apo miratimin i saj mund të
jepet vetëm pasi të ndryshohet Kushtetuta.”385
380 Aisi Zhang “Supremacy of EU Law: A Comparative Analysis”, 2014, fq 2. 381 Po aty. 382 Joseph Fleuren, “The Application of Public International Law by Dutch Courts”, Netherlands
International Law Review, fq. 245-266, në Ajsi Zhang “Supremacy of EU Law: A Comparative Analysis”
fq. 5. Shih edhe nenin 94 të Kushtetutës së Mbretërisë së Hollandës në file:///C:/Users/HP/Downloads/the-
constitution-of-the-kingdom-of-the-netherlands-2008.pdf. 383 Neni 91, paragrafi 3 i Kushtetutës së Mbretërisë së Hollandës në file:///C:/Users/HP/Downloads/the-
constitution-of-the-kingdom-of-the-netherlands-2008.pdf . 384 Neni 24 i Kushtetutës Franceze, në https://www.conseil-
constitutionnel.fr/sites/default/files/as/root/bank_mm/anglais/constiution_anglais_oct2009.pdf . 385 Po aty, Neni 54.
98
Kontrolli kushtetues i traktateve ndërkombëtare do të ushtrohet a priori. Ndërsa, për sa i
përket akteve të Parlamentit, kontrolli kushtetues mund të bëhet ose para (rishikimi a
priori) ose pas (rishikimi a posteriori) shpalljes së aktit nga Presidenti i Republikës. Siç
përcaktohet edhe në nenin 61, paragrafi 2 i Kushtetutës, subjektet politike që mund të
referojnë aktet e Parlamentit në Këshillin Kushtetues, përpara shpalljes së tyre nga
Presidenti i Republikës (rishikimi a priori), janë të njëjtët që mund të kërkojnë edhe
kontrollin e kushtetutshmërisë për traktatet ndërkombëtarë në Këshillin Kushtetues.386
Një formë e tillë e kontrollit kushtetues ka anë pozitive, sepse një ligj që vlerësohet si
antikushtetues nuk do të hyjë në fuqi. Në të njëjtën kohë, nëse një ligj kalon kontrollin
kushtetues dhe hyn në fuqi, kushtetutshmëria e tij nuk mund të kontrollohet dhe ai nuk
mund të shpallet më pas jokushtetues. Të gjithë subjektet e autorizuara nga Kushtetuta
franceze, nëse kanë dyshime mbi kushtetutshmërinë e ligjit, duhet të ankohen në
Këshillin Kushtetues para se të shpallet akti parlamentar. 387
Me reformën kushtetuese të vitit 2008, 388 në Francë është miratuar edhe sistemi i
kontrollit kushtetues a posteriori të akteve të Parlamentit. Neni 26 i Ligjit nr.2008-724
për rishikimin e Kushtetutës përfshin një nen të ri në Kushtetutën franceze, nenin 61-1.
Ky nen është vendosur menjëherë pas nenin 61, që përcaktonte vetëm kontrollin
kushtetues a priori.
“Nëse, gjatë procesit gjyqësor përpara një gjykate, pretendohet se një
dispozitë legjislative shkel liritë dhe të drejtat e garantuara në Kushtetutë,
çështja mund t’i referohet Këshillit Kushtetues nga Këshilli i Shtetit apo
Gjykata e Kasacionit, i cili duhet të vendosë brenda një periudhe të
caktuar.”389
Neni 61-1 i jep Këshillit Kushtetues kompetencën për të ushtruar kontrollin kushtetues a
posteriori. Në përputhje me përcaktimet e nenit 61-1, Këshilli Kushtetues mund të
shqyrtojë kushtetutshmërinë e aktit për sa i përket të drejtave dhe lirive të garantuara në
Kushtetutë. Së dyti, akti që kundërshtohet i referohet Këshillit Kushtetues nga gjykatat
më të larta jo kushtetuese të Francës, Këshilli i Shtetit ose Gjykata e Kasacionit, me
iniciativën e tyre ose pasi akti i është referuar këtyre gjykatave nga gjykatat më të ulëta.
Ky është një instrument tipik i sistemeve ligjore të cilat, referuar teorisë së Kelzenit, kanë
krijuar një sistem të centralizuar të kontrollit kushtetues duke i dhënë kompetencën e këtij
kontrolli gjykatave të posaçme të njohura si gjykata kushtetuese. Në këto sisteme,
gjyqtarët e shkallëve të gjyqësorit nuk mund të ushtrojne vetë kontrollin kushtetues të
legjislacionit të miratuar nga parlamenti.390 Por, nëse gjatë procesit gjyqësor, ligji në fjalë
çmohet se është në kundërshtim me Kushtetutën, gjyqtari mund të pezullojë gjykimin dhe
386 Neni 61, paragrafi 2 “…Aktet e Parlamentit mund t’i referohen Këshillit Kushtetues përpara shpalljes së
tyre nga Presidenti i Republikës, nga Kryeministri, Kryetari i Asamblesë Kombëtare, Kryetari i Senatit, 60
anëtarë të Asamblesë Kombëtare apo 60 Senatorë.” 387 I. Bogdanovskaia, “The Legislative Bodies in The Lawmaking Process”, fq. 13. 388 Më 23 korrik të vitit 2008, Presidenti i Republikës shpalli, dy ditë pas votimit përfundimtar në të dy
dhomat e Parlamentit të mbledhur në Kongres, ligjin kushtetues në lidhje me reformimin e institucioneve të
Republikës së Pestë. 389 Neni 61-1 i Kushtetutës Franceze, në https://www.conseil-
constitutionnel.fr/sites/default/files/as/root/bank_mm/anglais/constiution_anglais_oct2009.pdf. 390 Federico Fabbrini, “Kelsen in Paris: France’s Constitutional Reform and the Introduction of a Posteriori
Constitutional Review of Legislation”, fq. 1304.
99
e dërgojnë çështjen në Gjykatën Kushtetuese.391 Në Francë, kjo e drejtë deri në vitin 2008
nuk i njihej shkallëve të gjyqësorit. Edhe pas reformës kushtetuese kjo e drejtë i është
njohur vetëm gjykatave më të larta, si Këshilli i Shtetit (gjykata më e lartë për çështjet
administrative) dhe Gjykata e Kasacionit (juridiksioni më i lartë gjyqësor për çështjet
penale dhe civile).
Nëse gjykata kushtetuese nuk e deklaron ligjin antikushtetues, gjyqtari mund të vazhdojë
në gjykimin e çështjes duke e zbatuar atë në vendimin e tij. Por, nëse gjykata kushtetuese
e deklaron ligjin antikushtetues, gjyqtari duhet të vendosë mbi çështjen pa marrë parasysh
ligjin, tashmë të pavlefshëm.392 Prandaj, neni 62 i Kushtetutës franceze, i ndryshuar me
nenin 30 të Ligjit për rishikimin e Kushtetutës, pohon se:
“Dispozita statutore e shpallur jokushtetuese në bazë të nenit 61-1
shfuqizohet që nga dita e shpalljes së vendimit të Këshillit Kushtetues ose
nga data e mëvonshme e përcaktuar me vendimin në fjalë.
Vendimet e Këshillit Kushtetues nuk mund t’i nënshtrohen rishikimit në
asnjë juridiksion. Ato do të jenë të detyrueshme për autoritetet qeveritare
dhe për të gjitha autoritetet administrative dhe gjyqësore.”393
Pasojat e kontrollit kushtetues a posteriori (si një mekanizëm shtesë i atij a priori)
që kufizojnë pushtetin legjislativ të Parlamentit francez, do të trajtohen edhe në
raport me parimin e epërsisë të së drejtës së BE-së.
3.6.1.2 Kushtetuta Franceze: dispozita të përgjithshme mbi pozitën e së drejtës
ndërkombëtare në sistemin e brendshëm ligjor
Në pjesën e gjashtë të Kushtetutës së vitit 1958 të Republikës së Pestë , të titulluar “Për
traktatet dhe marrëveshjet ndërkombëtare” nenet 53 dhe 55 të saj pranojnë sistemin
monist të raportit midis të drejtës ndërkombëtare dhe asaj të brendshme. Neni 53 i
Kushtetutës Franceze përcakton tërësinë e traktateve ndërkombëtare sipas fushave
përkatëse për të cilat kërkohet ratifikimi i parlamentit:
“Traktatet e paqes, marrëveshjet tregtare, traktatet ose marrëveshjet në
lidhje me organizatat ndërkombëtare, ato që lidhen me financat e shtetit,
që ndryshojnë dispozitat që janë objekt i statuteve, që lidhen me statusin e
personave dhe ato që përfshijnë transferimin, këmbimin ose rritjen e
territorit, mund të ratifikohen ose miratohen vetëm me anë të Aktit të
Parlamentit. Ata nuk do të kenë asnjë efekt para ratifikimit apo miratimit
të tyre.”394
391 Shih edhe në Kushtetutën e Republikës së Shqipërisë, nenin 145, paragrafi 2; “Kur gjyqtarët çmojnë se
ligjet vijnë në kundërshtim me Kushtetutën, nuk i zbatojnë ato. Në këtë rast, ata pezullojnë gjykimin dhe ia
dërgojnë çështjen Gjykatës Kushtetuese. Vendimet e Gjykatës Kushtetuese janë të detyrueshme për të gjitha
gjykatat.” 392 Gustavo Zagrebelsky, “La giurisdizione costituzionale”, në Giuliano Amato, Augusto Barbera
MANUALE DI DIRITTO PUBBLICO, 1991; në Federico Fabbrini, “Kelsen in Paris: France’s
Constitutional Reform and the Introduction of a Posteriori Constitutional Review of Legislation”, fq. 1305. 393 Neni 62 i Kushtetutës Franceze. 394 Neni 53 i Kushtetutës Franceze, në https://www.conseil-
constitutionnel.fr/sites/default/files/as/root/bank_mm/anglais/constiution_anglais_oct2009.pdf.
100
Dispozita që përcakton raportin midis traktateve ndërkombëtare dhe ligjeve të parlamentit
është neni 55, i cili përcakton se:
“Traktatet apo marrëveshjet e ratifikuara apo të miratuara në mënyrë të
rregullt, pas publikimit, kanë epërsi mbi Aktet e Parlamentit …”
Në përgjithësi, neni 55 njihet si rregulli që përcakton pozitën e traktateve ndërkombëtare
në sistemin ligjor francez.395 Një traktat i ratifikuar dhe i zbatuar edhe nga pala tjetër
kontraktuese do të bëhet i zbatueshëm pas botimit në Gazetën Zyrtare të Republikës
Franceze. Një kërkesë e tillë është tipike për një sistem monist.396
3.6.1.3 Kushtetuta Franceze: dispozita të veçanta për integrimin Evropian
TKEE i vitit 1957 u nënshkrua, u miratua dhe u ratifikua në bazë të Kushtetutës së vitit
1946. Dispozitat kushtetuese në të cilat u mbështet anëtarësimi në KEE janë Preambula e
Kushtetutës së vitit 1946 dhe neni 27 i saj. Në Preambulën e saj, në paragrafin 15,
shpallej vullneti i Republikës Franceze për të kufizuar sovranitetin e saj në masën e
nevojshme për mbrojtjen e paqes. 397 Në nenin 27 të Kushtetutës 1947 përcaktohej
detyrimi i ratifikimit me Akt të Parlamentit i traktateve në lidhje me organizatat
ndërkombëtare. Por edhe me miratimin e Kushtetutës së 4 tetorit 1958, në kohën kur
Franca ishte Shtet Anëtar themelues i KEE-së, nuk u parashikuan dispozita të veçanta
mbi anëtarësimin në KEE.
Bashkekzistenca paqësore midis dispozitave kushtetuese me karakter të përgjithshëm dhe
zhvillimit dinamik të Traktateve themeluese të Komuniteteve pushoi me nënshkrimin e
Traktatit të Mastrihtit më 1992. Franca u përball me sfida të rëndësishme kushtetuese
gjatë procedurës së ratifikimit të Traktatit të Mastrihtit. Pas vendimit të Këshillit
Kushtetues i cili e deklaroi këtë traktat në kundërshtim me Kushtetutën, u vendos të
ndryshohej Kushtetuta. 398 Që nga viti 1992, krahas dispozitave të përgjithshme
kushtetuese që lejojnë anëtarësimin në një organizate ndërkombëtare, në një kapitull të
veçantë në Kushtetutën franceze, sanksionohen edhe një numër dispozitash kushtetuese
mbi anëtarësimin në BE. Ky kapitull është sot Titulli XV i Kushtetutës franceze. Këto
nene fillojnë me një seksion mbi kushtet e pjesëmarrjes së Francës në BE. Ato vazhdojnë
më tej me një seksion mbi transferimin e kompetencave dhe përfundojnë me përcaktime
mbi rolin e parlamentit kombëtar në procesin vendimmarrës të BE-së, të shtuar së fundmi
pas Traktatit të Lisbonës.
395 Jörg Gerkrath, “Dicect Effect in Germany and France - A Constitutional Comparison” fq. 138. 396 Po aty. 397 Studim i Parlamentit Evropian, Directorate General for Internal Policies, Policy Department C: Citizens'
Rights and Constitutional Affairs, “National Constitutional Avenues for Further EU Integration”, 2014, fq.
184. 398 Jörg Gerkrath, “Dicect Effect in Germany and France - A Constitutional Comparison” fq. 139.
101
3.6.1.4 Dispozitat kushtetuese për anëtarësimin në KE/BE dhe transferimin e
kompetencave
Në vitin 1992, me qëllim miratimin dhe ratifikimin parlamentar të Traktatit të Mastrihtit,
në Kushtetutën Franceze u shtua kapitulli “Për Komunitetet Evropiane dhe Bashkimin
Evropian”. Neni 88-1 përcaktonte se: “Franca do të marrë pjesë në Komunitetet
Evropiane dhe në Bashkimin Evropian, të përbërë nga Shtete që në bazë të Traktateve
themeluese kanë zgjedhur lirisht të ushtrojnë disa nga kompetencat e tyre bashkërisht”.
Përfshirja e nenit 88-1 në Kushtetutën Franceze i njohu status kushtetues pjesëmarrjes së
Francës në Komunitete dhe në BE dhe përfaqëson njohjen nga autoritetet kushtetuese të
së drejtës së acquis.399 Pas Traktatit të Lisbonës ky nen është formuluar si vijon:
“Republika do të marrë pjesë në Bashkimin Evropian të përbërë nga
Shtete që kanë zgjedhur lirisht të ushtrojnë disa nga pushtetet e tyre
bashkërisht në bazë të Traktatit për Bashkimin Evropian dhe të Traktatit
për Funksionimin e Bashkimit Evropian, pasi ato rezultojnë nga Traktati i
nënshkruar në Lisbonë më 13 dhjetor 2007.”400
Duke iu referuar formulimit të neneve, Kushtetuta franceze reflekton një vizion statik të
Bashkimit. Qëndrimi i Kushtetutës franceze është tepër “mbrojtës”, duke deklaruar se
Republika thjesht “merr pjesë” në Komunitete dhe Bashkim. Duke nënvizuar se Shtetet
Anëtare kanë zgjedhur lirisht të bëjnë asgjë më shumë sesa të ushtrojnë disa prej
pushteteve të tyre “bashkërisht”, Neni 88-1 duket është reflektim i një qëndrimi stepës
për të humbur sovranitetin.401 Po ashtu, për sa i përket natyrës së Bashkimit, Kushtetuta
franceze këmbëngul në të vërtetë mbi elementët ekzistues të natyrës tradicionale të së
drejtës ndërkombëtare kur parashikon “e përbërë nga shtetet dhe e bazuar në
traktate”.402
Kushtetuta franceze pranon transferimin e kompetencave për qëllime të secilit Traktat
individualisht. Neni 88-2, në lidhje me transferimin e kompetencave, është i përbërë nga
dy nënparagrafë të shtuar përkatësisht në vitin 1992 dhe 1999. Këto nënparagrafë u
shtuan pas vendimeve të Këshillit Kushtetues, që deklaronin Traktatin e Mastrihtit dhe
atë të Amsterdamit në kundërshtim me Kushtetutën.403 Neni 88-2 parashikonte se:
“Në bazë të reciprocitetit dhe në përputhje me kushtet e Traktatit për
Bashkimin Evropian i nënshkruar më 7 shkurt 1992, Franca pajtohet me
transferimin e kompetencave të nevojshme për krijimin e Bashkimit
Evropian ekonomik dhe monetar.
…në përputhje me kushtet e Traktatit themelues të Komunitetit Evropian, i
ndryshuar nga Traktati i nënshkruar më 2 tetor 1997, mund të bëhet
399 Jacqueline Dutheil de la Rochere, “French Conseil Constitutionnel: Recent Developments” 2011, fq. 23. 400 Neni 88-1 i Kushtetutës Franceze, në https://www.conseil-
constitutionnel.fr/sites/default/files/as/root/bank_mm/anglais/constiution_anglais_oct2009.pdf. 401 Jörg Gerkrath, “Dicect Effect in Germany and France - A Constitutional Comparison” fq. 140. 402 Po aty, 140 – 141. 403 Po aty.
102
transferimi i kompetencave të nevojshme për përcaktimin e rregullave në
lidhje me lirinë e lëvizjes për personat …”404
Në terminologjinë e ish Nenit 88-2 të Kushtetutës franceze, transferimin e kompetencave
lejohet në masën që është e nevojshme për të përmbushur objektivat e traktateve që ai i
referohet. Që nga ndryshimi kushtetues i kërkuar për ratifikimin e Traktatit të Lisbonës,
autorizimi për transferimin e kompetencave në fushën monetare është i mishëruar në
klauzolën e përgjithshme të BE-së të nenit 88-1 të Kushtetutës. Aktualisht, nenin 88-2 i
Kushtetutës është përshtatur për rregullat mbi Urdhër Arrestin Evropian: “Statutet do të
përcaktojnë rregullat në lidhje me urdhër-arrestin Evropian në pajtim me aktet e
miratuara nga institucionet për Bashkimin Evropian.”405
3.6.1.5 Dispozita kushtetuese mbi pjesëmarrjen e parlamentit kombëtar në
vendimmarrjen e BE-së
Kushtetuta e vitit 1958 kufizoi të drejtat e parlamentit francez me qëllimin kryesor për të
rivendosur autoritetin e pushtetit ekzekutiv. Në përputhje me këtë, Këshilli Kushtetues në
një nga vendimet e tij më të hershme vendosi që dhomat e parlamentit kanë vetëm ato
kompetenca që Kushtetuta i jep në mënyrë të shprehur dhe se mund të votojnë vetëm ato
akte që Kushtetuta parashikon shprehimisht. 406 Edhe me miratimin e Traktatit të
Lisbonës, në mënyrë të ngjashme me situatën në TBE, kërkoheshin nene shtesë në
Kushtetutë. Kjo kërkesë vinte si pasojë se të drejtat e dhëna parlamenteve kombëtare nga
neni 48, paragrafi 6 dhe 7 TBE dhe për respektimin e parimit të subsidiaritetit në
përputhje me Protokollin nr. 2 të Traktatit të Lisbonës nuk mund të ushtroheshin nga
parlamenti francez në kuadër të dispozitave ekzistuese të Kushtetutës franceze. Prandaj,
Këshilli Kushtetues deklaroi se dispozitat përkatëse në Traktatin e Lisbonës mbi të drejtat
e parlamenteve kombëtare ishin në kundërshtim me Kushtetutën franceze. 407 Në
versionin e tanishëm të Kushtetutës, neni 88-4 i jep Asamblesë Kombëtare dhe Senatit të
drejtën për të miratuar rezolutat mbi projektaktet e BE-së: “Qeveria paraqet para
Asamblesë Kombëtare dhe Senatit projektaktet legjislative evropiane, si dhe draftet ose
propozimet e tjera të akteve të Bashkimit Evropian sapo ato të jenë transmetuar në
Këshillin e Bashkimit Evropian.”408
Në paragrafin vijues të të njejtit nen, Kushtetuta përcakton ngritjen e një komisioni për
çështjet evropiane në secilën dhomë të Asamblesë Parlamentare. Në nenin 88-6 të
Kushtetutës franceze, në vijim të ndryshimeve kushtetuese për Traktatin e Lisbonës,
është përcaktuar e drejta e parlamentit për kontrollin e parimit të subsidiaritetit. Çdo
dhomë mund të miratojë opinione të arsyetuara lidhur me përputhjen e një projektakti
evropian me parimin e subsidiaritetit. Një opinion i tillë do të adresohet nga Kryetari i
404 Neni 88-1 i Kushtetutës Franceze, në https://www.conseil-
constitutionnel.fr/sites/default/files/as/root/bank_mm/anglais/constiution_anglais_oct2009.pdf. 405 Po aty, Neni 88-2 . 406 Vendim i Këshillit Kushtetues Francez, nr. 59-2 DC, 24 Qershor 1959. Në https://www.conseil-
constitutionnel.fr/decision/1959/592DC.htm. 407 Vendim i Këshillit Kushtetues Francez, nr. 560 DC, 20 Dhjetor 2007. Në https://www.conseil-
constitutionnel.fr/decision/2007/2007560DC.htm . 408 Neni 88-4 i Kushtetutës Franceze .
103
Dhomës tek Kryetarët e Parlamentit Evropian, Këshillit të Bashkimit Evropian dhe
Komisionit Evropian. Qeveria do të informohet për opinionin e lartpërmendur.
Për më tepër, çdo dhomë mund të ndërmarrë një veprim para Gjykatës së Drejtësisë të
BE-së kundër një akti legjislativ evropian të miratuar për mospërputhjen me parimin e
subsidiaritetit. Veprimi do t’i referohet Gjykatës së Drejtësisë nga Qeveria. 409 Për
qëllimet e mësipërme, rezolutat mund të miratohen, edhe nëse Parlamenti nuk është në
sesion parlamentar, në mënyrën e përcaktuar me Rregulloren e çdo Dhome për paraqitjen
dhe diskutimin e tyre.
Neni 88-7 i jep parlamentit Francez të drejtën për të kundërshtuar amendamentet e
thjeshtuara të Traktatit në bazë të nenit 48 (7) TBE ose përdorimi i klauzolës së kalimit
në nenin 81 (3) të TFBE, i cili parashikon që parlamentet kombëtare mund të vendosin
veton ndaj një propozimi të Komisionit për të zbatuar procedurën e zakonshme
legjislative në vendime për të drejtën familjare. Një veto parlamentare kërkon miratimin e
një rezolute në terma identikë nga Asambleja Kombëtare dhe Senati.410
3.6.1.6 Parimi i epërsisë në sistemin ligjor në Francë: jurisprudenca e gjykatave dhe e
Këshillit Kushtetues
Në vitet 1960-të, gjykatat franceze dhe Gjykata e Drejtësisë kanë regjistruar në sërë
mosmarrëveshjes mbi detyrimin e gjykatave kombëtare për të zbatuar epërsinë e së
drejtës së Komuniteteve. Fillimisht, pengesa kryesore për pranimin e parimit të epërsisë
ka qenë kufizimi ligjor i gjykatave franceze. Sipas Kushtetutës Franceze të vitit 1958,
Këshilli Kushtetues është organi i vetëm që mund të vendosë mbi kushtetutshmërinë e
ligjeve.411
Mbi këtë bazë, Këshilli i Shtetit në çështjet Semoules nuk e pranoi doktrinën e epërsisë.
Sipas tij, Këshilli i Shtetit nuk mund të vendoste mbi pajtueshmërinë e ligjeve me të
drejtën e KEE-së sepse ai nuk kishte kompetencën për të shqyrtuar vlefshmërinë e
legjislacionit francez.412 Ai përcaktoi Këshillin Kushtetues si organin e vetëm që mund të
zbatojë epërsinë e të drejtës së KEE-së në Francë. Një qëndrim i tillë u bë precedent për
të mos referuar çështje përpara Gjykatës së Drejtësisë. Por, në gjysmën e parë të viteve
1970-të, vetë Këshilli Kushtetues vendosi që zbatimi i epërsisë i së drejtës ndërkombëtare
nuk ishte pjesë e mandatit të tij kushtetues. 413 Këshilli Kushtetues refuzoi të ushtronte
çdo rishikim të ligjit në fushën e tij të shqyrtimit kushtetues për shkak të dallimit në
409 Po aty, Neni 88-6. 410 Po aty, Neni 88-7 i Kushtetutës franceze: “Parlamenti, me miratimin e një mocioni në terma identikë
nga Asambleja Kombëtare dhe Senati, kundërshton çdo modifikim të normave që rregullojnë miratimin e
akteve të Bashkimit Evropian në rastet e parashikuara në procedurën e thjeshtuar të rishikimit për traktatet
ose për bashkëpunimin gjyqësor në çështjet civile, siç përcaktohet në Traktatin për Bashkimin Evropian
dhe Traktatin për Funksionimin e Bashkimit Evropian, siç rrjedhin nga Traktati i nënshkruar në Lisbonë më
13 dhjetor 2007.” 411 Aisi Zhang, “Supremacy of EU Law: a comparative analyse”, 2014, fq. 10. 412 Paul Craig, Grainne De Búrca, “EU Law: Text, Cases and Materials”, Oxford University Press, 2007,
fq. 354. 413 Camille White “National Constitutional Courts and the EU - The Evolution of the Conseil
Constitutionnel and the Bundesverfassungsgericht”, Civitas: Institute for the Study of Civil Society, 2014,
fq. 6.
104
natyrën e dy kontrolleve. Dispozitat kushtetuese i japin Traktateve, sipas kushteve që ato
përcaktojnë, një fuqi më të lartë se ajo e ligjeve. Por, ato nuk parashikojnë ose nuk
nënkuptojnë se respektimi i këtij parimi duhet të sigurohet në kuadrin e kontrollit të
përputhshmërisë së ligjeve me Kushtetutën i parashikuar në nenin 61 të saj.414
Këtë hapësirë të lënë nga Këshilli i Shtetit dhe Këshilli Kushtetues e plotësoi Gjykata e
Kasacionit. Në çështjen Ramel ajo u mbështet në parimin e epërsisë të së drejtës së KEE-
së për të mos zbatuar një rregullore të së drejtës franceze.415 Gjykata e Kasacionit njohu
autoritetin e saj për të zbatuar të drejtën e KEE-së mbi atë kombëtare. Sërish në një
çështje tjetër të vitit 1970, Jacques Vabre, Gjykata e Kasacionit pranoi plotësisht
doktrinën e epërsisë. Sipas Gjykatës së Kasacionit: “… Neni 95 i Traktatit duhet të
zbatohet duke përjashtuar zbatimin e nenit 265 të Kodit Doganor, megjithëse ky i fundit
është miratuar më pas”. Ajo vendosi se, nëse ka një konflikt midis një ligji kombëtar dhe
një traktati ndërkombëtar të ratifikuar, vetë Kushtetuta i jep përparësi këtij të fundit. Kjo
sepse vetë Kushtetuta në nenin 55 të saj parashikon që: “Traktatet ose marrëveshjet e
ratifikuara apo miratuara në mënyrë të rregullt, pas botimit, kanë epërsi mbi aktet e
Parlamentit,…”416 Gjykata e Kasacionit në vendimin e saj pranon parimin e epërsisë të së
drejtës komunitare në bazë të Kushtetutës franceze që i jep epërsi traktateve
ndërkombëtare mbi ligjet e brendshme.
Arsyetimi ligjor i Gjykatës së Kasacionit për t’i njohur vetes kompetencën e zbatimit të
së drejtës së KEE-së ishte: Këshilli Kushtetues, duke mos e pranuar si kompetencë të
tijën rishikimin e pajtueshmërisë të ligjeve kombëtare me të drejtën e BE-së, nënkuptonte
që zbatimi i epërsisë të së drejtës së KEE-së nuk do të thoshte kontroll të
kushtetutshmërisë. Për rrjedhojë, ishte brenda kompetencës së Gjykatës së Kasacionit.
Këtë kompetencë Gjykatës së Kasacionit ia njohu më pas në vitet 1980 edhe vetë Këshilli
Kushtetues.417
Me ndryshimet kushtetuese të nenit 88 të Kushtetutës Franceze për ratifikimin e Traktatit
të Mastrihtit, gjyqtarët francez pranuan gjerësisht detyrimin e zbatimit të parimit të
epërsisë të së drejtës së KE-së. Megjithatë, Këshilli Kushtetues, Këshilli i Shtetit dhe
Gjykata e Kasacionit pranojnë epërsinë e së drejtës së KE-së vetëm mbi ligjet e
Parlamentit. Ato nuk e pranojnë epërsinë e së drejtës së KE-së mbi vetë Kushtetutën. Në
të vërtetë në Francë, e drejta e BE-së qëndron mbi ligjet por nën Kushtetutën.418
Neni 54 i Kushtetutës Franceze përcakton raportin midis të drejtës së BE-së dhe
Kushtetutës: “Nëse Këshilli Kushtetues ... ka vendosur se një detyrim ndërkombëtar
përmban një klauzolë në kundërshtim me Kushtetutën, autorizimi për të ratifikuar ose
414 Bruno Pireyre, “The peculiarity of the constitutional order in the movement of Europeanisation of
national rights”, në www.courdecassation.fr/venements_23/relations_internationales_5/italie_8735 . 415 Camille White “National Constitutional Courts and the EU - The Evolution of the Conseil
Constitutionnel and the Bundesverfassungsgericht”, Civitas: Institute for the Study of Civil Society, 2014,
fq. 6. 416 Vendim i Gjykatës së Kasacionit në Francë Administration des Douanes kundër Société Cafés Jacques
Vabre and Weigel et Compagnie, 24 maj 1975 në
https://www.legifrance.gouv.fr/affichJuriJudi.do?idTexte=JURITEXT000006994625. 417 Camille White, “National Constitutional Courts and the EU - The Evolution of the Conseil
Constitutionnel and the Bundesverfassungsgericht”, Civitas: Institute for the Study of Civil Society, 2014,
fq 6-7. 418 Po aty.
105
miratuar atë mund të jepet vetëm pas ndryshimit të Kushtetutës.” Në rastin e një konflikti
midis të drejtës së BE dhe Kushtetutës Franceze, kjo e fundit duhet ndryshuar. Po ashtu,
që e drejta e BE-së të zbatohet në rendin juridik francez duhet që më parë konflikti të jetë
rregulluar më një amendament kushtetues.
Në jurisprudencën e Këshillit Kushtetues pozita e së drejtës së BE-së vazhdon të jetë e
përcaktuar nga Kushtetuta Franceze e cila qëndron në majë të rendit juridik të
brendshëm.419 Në vendimin e tij për kushtetutshmërinë e Traktatit Kushtetues të vitit
2004, Këshilli Kushtetues bëri një interpretim të nenit 88-1 të Kushtetutës Franceze:
“autoriteti kushtetues ka njohur inkorporimin e sistemit ligjor të Komunitetit në rendin
juridik kombëtar, i cili dallon nga e drejta ndërkombëtare”.420 Për rrjedhojë, Këshilli
Kushtetues pranon autonominë e rendit ligjor të Komunitetit duke e dalluar atë me rendin
juridik ndërkombëtar. Gjithashtu, kjo do të nënkuptojë se rendi ligjor i Komunitetit është
inkorporuar në rendin juridik francez. Një qëndrim i tillë është në përputhje me praktikën
gjyqësore të Gjykatës së Drejtësisë të BE-së që në vendimet e para të saj. Megjithatë, në
dallim nga Gjykata e Drejtësisë, Këshilli Kushtetues përcakton se ky trupëzim është për
shkak të së drejtës kushtetuese franceze dhe jo të natyrës autonome të vetë rendit juridik
të BE-së, siç është shprehur Gjykata e Drejtësisë në çështjen Costa.
Në vitin 2006 Këshilli Kushtetues francez merr nje vendim tjetër të rëndësishëm ku
shqyrton kushtetutshmërinë e një ligji që transpozon direktivat. Duke iu referuar
interpretimit të nenit 88-1 të Kushtetutës, ai përcaktoi se transpozimi në të drejtën e
brendshme e një direktivë të Komunitetit është një kërkesë kushtetuese.421 Në bazë të
nenit 61 të Kushtetutës ai njohu kompetencën e tij që të sigurojë përputhjen me këtë
kërkesë. Megjithatë, kontrolli i ushtruar për këtë qëllim është subjekt i një kufizimi të
dyfishtë:422 a) transpozimi i një direktive nuk duhet të vijë në kundërshtim me një rregull
ose parim të pandarë të “identitetit kushtetues francez”;423 b) duke qenë se Këshilli
Kushtetues duhet të vendosë përpara shpalljes së ligjit brenda afatit të përcaktuar në
nenin 61 të Kushtetutës, ai nuk mund t’i drejtohet Gjykatës së Drejtësisë së Komuniteteve
Evropiane për një vendim paraprak. Ai nuk mund as të shpallë që dispozita legjislative
qartazi nuk përputhet me direktivën që synon të transpozojë. Në çdo rast, është detyrë e
autoriteteve gjyqësore kombëtare, aty ku është e përshtatshme, të referojnë çështjen në
Gjykatën e Drejtësisë të Komuniteteve Evropiane për një vendim paraprak.424
Edhe pse mund të pranohet se e drejta e BE-së de facto ka forcën e së drejtës kushtetuese
në Francë, kjo nuk do të nënkuptojë që Këshilli Kushtetues ka kompetencën për të
rishikuar aktet e parlamentit në raport me të drejtën e BE-së.425 Këtë qëndrim Këshilli
Kushtetues e ka mbajtur që vitin 1975. Një ligj që është në kundërshtim me një traktat
419 Vendim i Këshillit Kushtetues nr.505, 19 Nëntor 2004, paragrafi 10, në https://www.conseil-
constitutionnel.fr/decision/2004/2004505DC.htm. 420 Po aty, paragrafi 11. 421 Vendim i Këshillit Kushtetues nr.540 DC, 27 Korrik 2006, paragrafi 17, në https://www.conseil-
constitutionnel.fr/decision/2006/2006540DC.htm . 422 Po aty, paragrafi 18. 423 Po aty, paragrafi 19. 424 Po aty, paragrafi 20. 425 Studim i Parlamentit Evropian, Directorate General for Internal Policies, Policy Department C: Citizens'
Rights and Constitutional Affairs, “National Constitutional Avenues for Further EU Integration”, 2014, fq.
100.
106
nuk do të jetë për këtë arsye edhe automatikisht antikushtetues.426 Kontrolli i respektimit
të parimit të përmendur në nenin 55 të Kushtetutës nuk mund të ushtrohet brenda
kornizës së shqyrtimit të parashikuar me nenin 61, për shkak të ndryshimit të natyrës së
këtyre dy kontrolleve427: vendimet lidhur me kushtetutshmërinë e akteve të parlamentit
sipas nenit 61 janë “të pakushtëzuara dhe përfundimtare”, ndërsa epërsia e traktateve mbi
aktet e parlamentit, parim i përcaktuar në nenin 55, është relative dhe e kushtëzuar, duke
qenë e kufizuar në kuadrin e traktatit dhe subjekt i parimit të reciprocitetit, i cili vetë
varet nga sjellja e shtetit ose shteteve nënshkruese dhe në kohën në të cilën duhet të
vlerësohet.428
Ky qëndrim i Këshillit Kushtetues është përsëritur në mënyrë të vazhdueshme në
jurisprudencën e tij. Por, mungesa e kompetencës së Këshillit Kushtetues për të rishikuar
aktet e parlamentit në raport me të drejtën e BE-së është objekt i tre përjashtimeve. Rasti i
parë u përmend edhe më lart në rastin e kontrollit kushtetues të ligjit transpozues të një
direktive të BE-së. Këshilli Kushtetues i nënshtron kontrollit kushtetues ligjet e
parlamentit që transpozojnë një direktivë kur “identiteti kushtetues francez” është në
rrezik. Përjashtimi dytë ka të bëjë me të drejtat e shtetasve jo-francezë të BE-së për të
votuar dhe për të kandiduar në zgjedhjet vendore. Në vendimin e datës 9 prill 1992 mbi
Traktatin e Mastrihtit, Këshilli Kushtetues deklaroi dispozitat përkatëse të Traktatit
antikushtetues. Në vijim, neni 88-3 u parashikua në Kushtetutë. Dispozita përcakton se të
drejtat do t’u njihen shtetasve të BE-së që banojnë në Francë në përputhje me kushtet e
Traktatit për Bashkimin Evropian të nënshkruar më 7 shkurt 1992, siç zbatohet nga një
ligj organik. Në një vendim të datës 20 maj 1998, Këshilli Kushtetues shqyrtoi aktin
organik jo vetëm në përputhje me Kushtetutën, por edhe kundër nenit 8.b të TKE-së dhe
Direktivën e Këshillit 94/80 të 19 dhjetorit 1994. Një vendim i tillë u mor sepse neni 88-3
i Kushtetutës shprehimisht nënshtron kushtetutshmërinë e aktit institucional në përputhje
me rregullat e komunitetit.429 Përjashtimi i tretë është në thelb i ngjashëm me të parin dhe
ka të bëjë me vendimin Kuadër mbi Urdhër Arrestin Evropian. Për të qenë në gjendje t’i
ekzekutonte këto, Franca duhej të ndryshonte Kushtetutën e saj. Në bazë të nenit 88-2 të
Kushtetutës Franceze, Këshilli Kushtetues do të rishikojë aktet e Parlamentit për zbatimin
e akteve të BE-së në lidhje me Urdhër Arrestin Evropian, nëse ato i referohen. 430
Për sa më lart, nga të tri gjykatat franceze të përmendura në këtë pjesë, Gjykata e
Kasacionit ka vendosur të luajë rolin e “gjykatës evropiane”, duke e cilësuar veten si
“përkrahëse e së drejtës komunitare” brenda juridiksionit të saj.431 Në kuadër të këtij roli,
426 Vendimi i Këshillit Kushtetues nr. 74-54 DC, 15 Janar 1975, paragrafi 5, në https://www.conseil-
constitutionnel.fr/decision/1975/7454DC.htm . 427 Po aty, paragrafi 6. 428 Po aty, paragrafi 4. 429 Studim i Parlamentit Evropian, Directorate General for Internal Policies, Policy Department C: Citizens'
Rights and Constitutional Affairs, “National Constitutional Avenues for Further EU Integration”, 2014, fq.
100-101. 430 Studim i Parlamentit Evropian, Directorate General for Internal Policies, Policy Department C: Citizens'
Rights and Constitutional Affairs, “National Constitutional Avenues for Further EU Integration”, 2014, fq.
100-101. 431 Rapport annuel 2006 de la Cour de cassation, “La Cour de cassation et la construction juridique
européenne, www.courdecassation.fr/publications, në Claudina Richards, “EU Law Before the French
Courts: The Curious Incident of the Question Prioritaire De Constitutionnalité”, 2011 në http://ssrn.com, fq.
4.
107
që ia njohu vetes që në vitin 1975, Gjykata e Kasacionit mori në shqyrtim rastin e parë të
paraqitur për të bërë një referencë paraprake tek Gjykata e Drejtësisë lidhur me
pajtueshmërinë e procedurës së question prioritaire de constitutionnalité (përparësia e
shqyrtimit kushtetues) me të drejtën e Bashkimit, veçanërisht me nenin 267 të TFBE-
së.432
Përfshirja e një neni të ri 61-1 në Kushtetutën Franceze i cili përcakton një sistem
kontrolli a posteriori plotësues mbi kushtetutshmërinë e ligjeve ngre çështje të reja në
lidhje me epërsinë e të drejtës së BE-së në sistemin ligjor Francez. Sipas nenit 61-1:
“Nëse gjatë procesit gjyqësor përpara një gjykate, pretendohet se një dispozitë
legjislative shkel liritë dhe të drejtat e garantuara në Kushtetutë, çështja mund t’i
referohet Këshillit Kushtetues nga Këshilli i Shtetit apo Gjykata e Kasacionit, i cili duhet
të vendosë brenda një periudhe të caktuar.”433 Në zbatim të nenit 61-1 të Kushtetutës,
parlamenti francez miratoi një Ligj Organik. 434 Në nenin 23-2 të Ligjit Organik,
përcaktohet se: “Nëse gjatë procesit gjyqësor përpara një gjykate, pretendohet se një
dispozitë legjislative, nga njëra anë, shkel liritë dhe të drejtat e garantuara në Kushtetutë
dhe, nga ana tjetër, detyrimet ndërkombëtare të Republikës Franceze, gjykata duhet të
referojë me përparësi në Këshillin e Shtetit dhe Gjykatën e Kasacionit çështjen e
kushtetutshmërisë.”435
Vetë Ligji organik iu nënshtrua kontrollit kushtetues a priori nga Këshilli Kushtetues i
cili vendosi në favor të kushtetutshmërisë së tij. Sipas Këshillit Kushtetues, përparësia në
shqyrtimin e çështjes së kushtetutshmërisë ishte në përputhje me Kushtetutën franceze.
Ai vendosi436 se të dy kontrollet (i kushtetutshmërisë dhe i përputhshmërisë me Traktatet)
mund të realizohen njëri pas tjetrit. Duke vendosur shqyrtimin me prioritet të
kushtetutshmërisë në raport me detyrimet ndërkombëtare të Francës, ligjvënësi ka si
qëllim të sigurojë respektimin e Kushtetutës si edhe të vërë në dukje pozitën e saj në
majën e hierarkisë së normave në sistemin ligjor francez.437 Në çdo rast, kjo përparësi ka
si qëllim kryesor të vendosë rendin e shqyrtimit në një gjykatë. Por kjo dispozitë, nuk e
kufizon kompetencën e kësaj të fundit, kur ato e kanë zbatuar përparësinë e shqyrtimit
kushtetues, për t’i kushtuar vëmendjen e duhur epërsisë së marrëveshjeve ndërkombëtare
apo normave të BE-së. Si rrjedhojë, Ligji Organik nuk është në kundërshtim me
Kushtetutën.438 Këshilli Kushtetues vendosi me këtë arsyetim se përparësia e dhënë në
çështjen e kushtetutshmërisë nuk ishte e papajtueshme me nenet 55 të Kushtetutës, i cili
432 Arthur Dyevre, “The Melki Way: The Melki Case and Everything You Always Wanted to Know About
French Judicial Politics”, 2011, në http://ssrn.com, fq. 7. 433 Neni 61-1 i Kushtetutës Franceze. 434 Ligji Organik, nr 2009-1523, 10 Dhjetor 2009 “Mbi zbatimin e nenit 61-1 të Kushtetutës”, JOURNAL
OFFICIEL DE LA RÉPUBLIQUE FRANÇAISE, 11 Dhjetor 2009. 435 Pra, Ligji Organik i referohet në terma të përgjithshëm detyrimeve ndërkombëtare të Francës pa veçuar
detyrimet e marra përsipër në kuadër të BE-së. Në https://www.conseil-
constitutionnel.fr/sites/default/files/as/root/bank_mm/QPC/lo_2009_1523_10dec2009.pdf. 436 Vendimi i Këshillit Kushtetues Francez, nr. 2009-595 DC, 3 Dhjetor 2009, në https://www.conseil-
constitutionnel.fr/decision/2009/2009595DC.htm. 437 Vendimi i Këshillit Kushtetues Francez, nr. 2009-595 DC, 3 Dhjetor 2009, paragrafi 14, në
https://www.conseil-constitutionnel.fr/decision/2009/2009595DC.htm. 438 Po aty.
108
parashikon epërsinë e traktateve ndërkombëtare mbi legjislacionin kombëtar, apo me
nenin 88-1 të saj.439
Në vijim, në gjykatat franceze u shtrua çështja e përputhshmërisë së përparësisë së
shqyrtimit kushtetues të vendosur në Ligjin Organik me të drejtën e BE-së. Në çështjen
Melki dhe Abdeli dispozitat e Kodit Francez të Procedurës Penale u kundërshtuan si të
papajtueshme me të drejtën e BE-së (nenin 67 TFBE) dhe nenin 88-1 të Kushtetutës
franceze. Çështja iu referua Gjykatës së Kasacionit në bazë të nenit 23 të Ligjit Organik.
Gjykata e Kasacionit, përtej çdo parashikimi, vendosi të mos e referojë çështjen në
Këshillin Kushtetues. Ajo e referoi çështjen tek GJDBE në bazë të procedurës të referimit
paraprak, sipas nenit 267 të TFBE-së.440
GJDBE në vendimin e saj mbajti një qëndrim që të pajtonte kërkesat e dy sistemeve
ligjore (atij të BE-së dhe atij francez), duke shmangur një “luftë midis gjykatave”. Duke
iu referuar vendimeve të Këshillit Kushtetues dhe Këshillit të Shtetit, GJDBE vlerësoi se
procedura e përparësisë së shqyrtimit kushtetues nuk ishte në kundështim më të drejtën e
BE-së, por në bazë të tre kushteve,441 përmbushja e të cilëve është detyrim i gjykatave
franceze. Gjykatat franceze duhet të jenë të lira:
1. Për t’iu drejtuar GJDBE-së në çdo rast që ato e vlerësojnë të nevojshme, edhe
nëse procedura e përparësisë të shqyrtimit kushtetues është zbatuar;
2. Të ruajnë të drejtën për të marrë masa të nevojshme për të siguruar mbrojtjen e
përkohshme të të drejtave të njohura nga e drejta e BE-së;
3. Të kenë kompetencën të mos zbatojnë një ligj kombëtar që ato vlerësojnë që është
në kundërshtim me të drejtën e BE-së, në përfundim të procedurës së përparësisë
të shqyrtimit kushtetues.442
Në vijim, GJDBE interpretoi nenin 67 TFBE dhe vendosi që dispozitat e Kodit Francez të
procedurës penale nuk janë në përputhje me të drejtën e BE-së.443 Gjykata e Kasacionit,
në bazë të vendimit të GJDBE-së vendosi që procedura e përparësisë të shqyrtimit
kushtetues nuk mund të përputhet me kushtet e përcaktuara nga GJDBE. Për rrjedhojë,
ajo nuk e referoi çështjen në Këshillin Kushtetues. Çështja e pajtueshmërisë me të drejtën
e BE-së duhet të shqyrtohej në fillim. Në bazë të interpretimit të nenit 67 TFBE nga
GJDBE, Gjykata e Kasacionit vendosi që procedurat e ndjekura nga autoritet shtetërore
franceze ishin të paligjshme. 444
439 Jacqueline Dutheil de la Rochere, “French Conseil Constitutionnel: Recent Developments”, në José
MarÍa Beneyto, Ingolf Pernice (eds), “Europe’s Constitutional Challenges in the Light of the Recent Case
Law of National Constitutional Courts. Lisbon and Beyond”, 2011, fq. 27, në http://www.ecln.net 440 Po aty, fq. 28. 441 Claudina Richards, “EU Law Before the French Courts: The Curious Incident of the Question Prioritaire
De Constitutionnalité”, 2011 në http://ssrn.com, fq. 13. 442 Çështja C-188/10 dhe C-189/10 Melki dhe Abdeli, 2010, fq. 5740 në https://eur-lex.europa.eu/legal-
content/EN/TXT/PDF/?uri=CELEX:62010CJ0188&from=EN. 443 Po aty, fq. 5741. 444 Cour de cassation, plen., 6 avril 2010, Abdeli et Melki, 10-40002, në
http://www.revuegeneraledudroit.eu/blog/decisions/cour-de-cassation-plen-6-avril-2010-abdeli-et-melki-
pourvoi-numero-10-40002-inedit-au-bulletin/ .
109
3.6.2 Gjermania
3.6.2.1 Tipare të përgjithshme kushtetuese
Republika Federale e Gjermanisë ka një sistem qeverisjeje parlamentar me një parlament
dy-dhomësh. Struktura dy-dhomëshe e parlamentit reflekton formën e ndërtimit territorial
federal të Gjermanisë. Dokumenti themelor i cili përcakton parimet themelore të
funksionimit të organeve më të larta të shtetit është Grundgesetz, i njohur si Ligji
Themelor Gjerman (më poshtë Ligji Themelor).
Në nivel federal, kontrolli kushtetues është i përqendruar në një gjykatë të veçantë,
Gjykata Federale Kushtetuese Gjermane. Kjo gjykatë ka juridiksionin ekskluziv mbi
çështjet e kushtetutshmërisë. Në nivel të Landeve ka po ashtu gjykata kushtetuese të cilat
kanë kompetencën për të vendosur për pajtueshmërinë e ligjeve shtetërore me kushtetutën
e atij shteti. Gjykata Kushtetuese Federale ka kompetencën për të vendosur mbi çështjet e
kushtetutshmërisë të referuara nga institucionet politike dhe ato nga gjykatat e
zakonshme ose administrative. Pra, Gjykata Kushtetuese Federale është gjykata më e
lartë për të gjitha çështjet kushtetuese dhe të gjitha gjykatat gjermane janë nën autoritetin
e saj kushtetues. 445 Përgjegjësia kryesore e Gjykatës Kushtetuese Federale është të
shqyrtojë legjislacionin dhe veprimet e institucioneve shtetërore për pajtueshmërinë e tyre
me Ligjin Themelor. 446
3.6.2.2 Ligji Themelor: dispozita të përgjithshme mbi pozitën e së drejtës
ndërkombëtare në sistemin e brendshëm ligjor
Ligji Themelor Gjerman, njëlloj si edhe Kushtetuta Franceze, përmban dispozita të
përgjithshme mbi të drejtën ndërkombëtare publike dhe organizatat ndërkombëtare si
edhe dispozita të veçanta për integrimin Evropian. Për këtë arsye, siç edhe u veprua më
lart në analizën mbi Francën, këto dy aspekte do të paraqiten të ndara. Dispozitat
kushtetuese mbi pozitën e së drejtës ndërkombëtare dhe pjesëmarrjen e federates në
organizatat ndërkombëtare janë të sanksionuara në pjesën e dytë të Ligjit Themelor. Këto
dispozita të rënditura njëra pas tjetrës janë përkatësisht neni 24 (transferimi i pushteteve
sovrane – sistemi kolektiv i sigurisë), neni 25 (epërsia e së drejtës ndërkombëtare) dhe
neni 26 (sigurimi i paqes ndërkombëtare).447 Në pjesën e pestë të ligjit themelor, neni 59
paragrafi 2 sanksionon se për cilat traktate kërkohet miratimi i një ligji federal. Një
dispozitë tjetër kushtetuese në zbatim të nenit 25 të Ligjit Themelor është neni 100,
paragrafi 2 i cili parashikon juridiksionin e Gjykatës Kushtetuese Federale në lidhje me
normat e së drejtës ndërkombëtare.448
445 Studim i Parlamentit Evropian, Directorate General for Internal Policies, Policy Department C: Citizens'
Rights and Constitutional Affairs, “National Constitutional Avenues for Further EU Integration”, 2014, fq
111. 446 Camille White “National Constitutional Courts and the EU - The Evolution of the Conseil
Constitutionnel and the Bundesverfassungsgericht”, Civitas: Institute for the Study of Civil Society, 2014,
fq.12. 447 Nenet 24, 25 dhe 26 të Ligjit Themelor në https://www.btg-bestellservice.de/pdf/80201000.pdf . 448 Neni 59, paragrafi 2 dhe neni 100, paragrafi 2 i Ligjit Themelor.
110
Në nenin 24, paragrafi 1 përcaktohet se Federata ka të drejtë të transferojë pushtete
sovrane tek organizatat ndërkombëtare. Kërkesa kushtetuese për këtë transferim është që
të bëhet me ligj. Paragrafi 2 i nenit 24 parashikon se “për ruajtjen e paqes, federata mund
të bashkohet me një sistem të sigurisë kolektive të përbashkët” dhe se “duke vepruar në
këtë mënyrë, do të pranojë kufizime të tilla mbi të drejtat e saj të sovranitetit, siç do të
sigurojë një rend të qëndrueshëm dhe paqen në Evropë dhe midis kombeve të botës”.
Neni 24 përfaqëson një nga zgjedhjet themelore kushtetuese në favor të një integrimi të
thelluar të Gjermanisë në bashkësinë ndërkombëtare. Kjo, me fjalë të tjera, do të kuptojë
që Ligji Themelor përdor vizionin e “hapjes” ose “miqësisë” të rendit juridik gjerman në
raport me të drejtën ndërkombëtare. Ky vizion përforcohet edhe me formulimin e
preambulës dhe të nenit 26, të cilat përcaktojnë se populli gjerman e miratoi Ligjin
Themelor “me qëllimin për t’i shërbyer paqes botërore” dhe që “veprimet të cilat synojnë
dhe ndërmerren me qëllim që të shqetësojnë marrëdhëniet paqësore midis kombeve ...
janë antikushtetuese”.449
Pozita e së drejtës ndërkombëtare në rendin juridik gjerman, më konkretisht e normave të
së drejtës ndërkombëtare është sanksionuar në nenin 25 të Ligjit Themelor: “Normat e
përgjithshme të së drejtës ndërkombëtare publike përbëjnë një pjesë integrale të së
drejtës federale. Ato kanë përparësi mbi ligjet e vendit dhe krijojnë drejtpërsëdrejti të
drejta dhe detyra për shtetasit e territorit federal.”450
Në terminologjinë e nenit 25 “normat e përgjithshme të së drejtës ndërkombëtare” janë të
integruara në tërësinë e tyre në sistemin federal të së drejtës gjermane. Ndërsa neni 59 (2)
i Ligjit Themelor përcakton se: “Traktatet që rregullojnë marrëdhëniet politike të
Federatës ose lidhen me çështjet e legjislacionit federal kërkojnë pëlqimin ose
pjesëmarrjen, në formën e një ligji federal, të organeve kompetente në çdo rast specifik
për këtë legjislacion federal. Për sa i përket marrëveshjeve administrative, dispozitat që
kanë të bëjnë me administratën federale zbatohen mutatis mutandis.”451
Neni 59 (2) bën një dallim midis normave të përgjithshme të së drejtës ndërkombëtare
dhe traktateve duke iu referuar në tekstin e tij vetëm këtyre të fundit. Më tej ai i
kategorizon ato në traktate “politike” dhe traktate që lidhen me çështje të legjislacionit
federal. Kjo dispozitë parandalon ekzekutivin nga menjanimi i organeve ligjvënëse në
transferimin e një çështjeje nga sfera kombëtare në atë ndërkombëtare. Kur një detyrim i
një traktati mund të përmbushet vetëm me një akt të parlamentit, Ligji Themelor kërkon
pëlqimin e Parlamentit përpara se ekzekutivi të pranojë këtë detyrim ndërkombëtar.452
Natyrisht, dy kategoritë e traktateve të përmendura mund të mbivendosen. Shumë traktate
“politike” do të lidhen, në një mënyrë apo tjetrën, me çështje të legjislacionit federal.453
Fjalia e fundit nënkupton që përfundimi i marrëveshjeve administrative mund të kërkojë
miratimin paraprak nga Bundesrat sipas nenit 80, paragrafi 2. Për sa më lart, nuk ka
ndonjë parashikim për vlefshmërinë dhe zbatueshmërinë e traktateve brenda sistemit
ligjor gjerman dhe as për pozitën e tyre në raport me të drejtën gjermane. Çdo traktat ose
449 Jörg Gerkrath, “Dicect Effect in Germany and France - A Constitutional Comparison” fq. 136. 450 Neni 25 i Ligjit Themelor. 451 Neni 59 (2) i Ligjit Themelor. 452 Jochen A. Frowein & Michael J. Hahn, “The Participation of Parliament in the Treaty Process in the
Federal Republic of Germany – Europe”, 67 Chi.-Kent L. Rev. 361 (1991), fq. 368. 453 Po aty, fq. 367.
111
marrëveshje administrative duhet të bëhet pjesë e sistemit të brendshëm ligjor qoftë nga
një ligj federal ose një akt i pushtetit ekzekutiv.454
3.6.2.3 Ligji Themelor: dispozita të veçanta mbi integrimin Evropian
Që nga themelimi i Komuniteteve të para e deri në vitin 1992, ashtu si edhe Franca,
Gjermania ka marrë pjesë në procesin e integrimit Evropian në bazë të dispozitave
kushtetuese mbi pozitën e së drejtës ndërkombëtare në sistemin e brendshëm. Në Ligjin
Themelor të vitit 1949 nuk u përcaktuan, si edhe në Kushtetutën Franceze të vitit 1958,
dispozita të veçanta mbi procesin e integrimit Evropian në momentin e anëtarësimit të
tyre në Komunitetet e para. I vetmi referim për një “Evropë të bashkuar” bëhej në
preambulën e Ligjit Themelor, i cili përcaktonte se populli gjerman e miratoi atë “nisur
nga qëllimi për t’i shërbyer paqes botërore si pjesë e një Evrope të bashkuar”.
Në vitin 1992 me rastin e ratifikimit të TBE-së, Gjermania u përball me sfida të
rëndësishme kushtetuese. TBE zgjeronte kompetencat e KE/BE-së dhe Neni 24 u
vlerësua si një bazë e pamjaftueshme për integrimin e mëtejshëm të Gjermanisë. Prandaj,
në Ligjin Themelor u parashikua një nen i ri, neni 23, si një përpjekje për të kapërcyer
shqetësimet me natyrë kushtetuese dhe për të rritur legjitimitetin demokratik të integrimit
në BE duke forcuar rolin e Bundestag-ut Gjerman dhe të drejtat e Landeve në çështjet e
integrimit evropian.455
3.6.2.4 Dispozitat kushtetuese mbi anëtarësimin në KE/BE dhe transferimin e
kompetencave
Paragrafi i parë i nenit 23 autorizon në mënyrë të shprehur pjesëmarrjen e Gjermanisë në
BE. Neni 23 i Ligjit Themelor përcakton se:
“Në funksion të një Evrope të bashkuar, Gjermania pajtohet me zhvillimin
e Bashkimit Evropian i cili është i lidhur me parimet demokratike,
shoqërore dhe federale, shtetin e së drejtës, si dhe parimin e subsidiaritetit
dhe siguron një mbrojtje të të drejtave themelore që janë në thelb të
krahasueshme me atë të këtij Ligji Themelor. Për këtë qëllim, Federata
mund të transferojë pushtetet sovrane me anë të një ligji me pëlqimin e
Bundesrat. Themelimi i Bashkimit Evropian, si dhe ndryshimet në traktatet
e tij themeluese dhe rregulloret … që ndryshojnë ose plotësojnë këtë Ligj
Themelor ose bëjnë të mundur këto ndryshime ose plotësime, i
nënshtrohen paragrafëve (2) dhe (3) të Nenit 79”456
Ky nen është një saktësim i mëtejshëm i nenit 24, paragrafi 1 i të cilit lejon “transferimin
e pushteteve sovrane organizatave ndërkombëtare”. Së bashku me Preambulën ai
përcakton objektivin që Gjermania të bashkëpunojë në zhvillimin e BE-së. Por në të
454Jörg Gerkrath, “Dicect Effect in Germany and France - A Constitutional Comparison” fq. 137. 455 Erich Vranes, “German Constitutional Foundations of, and Limitations to, EU Integration: A Systematic
Analysis”, German Law Journal, Vol. 14, Nr. 01, fq. 78. 456 Neni 23 i Ligjit Themelor.
112
njëjtën kohë, nëpërmjet termave specifikë neni 23 kërkon angazhimin nga BE për
“parimet demokratike, shoqërore dhe federale, shtetin e së drejtës, si dhe parimin e
subsidiaritetit dhe një mbrojtje të të drejtave themelore që janë në thelb të krahasueshme
me atë të këtij Ligji Themelor”. Këto janë në thelb kushte për anëtarësinë në BE.457 Pra,
Nenet 24 dhe 23 nuk shërbejnë vetëm si bazë për integrimin. Ato funksionojnë edhe si
barriera të integrimit.458
Në vijim neni 23 sanksionon se çdo transferim i pushteteve sovrane do të bëhet me anë të
një ligji me pëlqimin e Bundesrat. Kjo është vlerësuar si një kompensim për humbjen e
përgjithshme të kompetencave të Landeve në kuadër të integrimit në BE. Për këtë
kërkohet pëlqimi i Bundesrat mbi çdo transferim që zgjeron më tej rendin ligjor,
pavarësisht nëse ai ka të bëjë me kompetencat specifike të Landeve. Në përputhje edhe
me nenin 24, çdo ndryshim i traktateve të BE-së duhet të plotësojë formalisht kushtet e
nenit 59 (2).459
Në një vështrim krahasues, neni 23, paragrafi 1 dallon së tepërmi nga neni 88-1 përkatës i
Kushtetutës Franceze. Duke u nisur nga formulimi i këtyre neneve, nenit 23-1 të Ligjit
Themelor dhe nenit 88-1 të Kushtetutës franceze, mund të vërejmë ndryshime të
rëndësishme midis tyre. Së pari, ka një ndryshim në qëndrimin ndaj procesit të integrimit
Evropian. Ligji Themelor mban një qëndrim i cili mund të cilësohet si “sulmues”.
Republikës Federale i kërkohet që të “pajtohet me zhvillimin e Bashkimit”, që nënkupton
se institucionet federale kanë një detyrim për të vepruar në këtë mënyrë. Për më tepër,
shumë prej parimeve kushtetuese gëzojnë një “mbrojtje” në raport me Bashkimin, të cilit
i kërkohet që t’i respektojë ato. Në dallim me këtë, qëndrimi i Kushtetutës Franceze është
i një natyre “mbrojtëse”, duke përcaktuar thjesht që Republika merr pjesë në Komunitete
dhe në Bashkim. 460 Së dyti, dallimi qëndron në perceptimin e natyrës së Bashkimit.
Nëse, siç është thënë edhe më lart, Kushtetuta franceze këmbëngul në elementët e së
drejtës ndërkombëtare klasike (të përbërë nga shtete dhe të themeluara nga traktatet),
Ligji Themelor përcakton një vizion “federal” ose “kushtetues” të Bashkimit (Evropë e
bashkuar, parime federale). 461 Pavarësisht këtyre dallimeve, të dyja shtetet, kanë
“konstitucionalizuar” pjesëmarrjen e tyre në Bashkim. Prandaj ata nuk mund të tërhiqen
më nga Bashkimi pa modifikuar paraprakisht Kushtetutën e tyre.462
3.6.2.5 Dispozitat Kushtetuese mbi pjesëmarrjen e parlamentit kombëtar në
vendimmarrjen e BE-së
Në Ligjin Themelor është përcaktuar edhe roli i parlamentit kombëtar në procesin e
integrimit Evropian. Pas Traktatit të Lisbonës, në nenin 23 të Ligjit Themelor u përfshi
457 Studim i Parlamentit Evropian, Directorate General for Internal Policies, Policy Department C: Citizens'
Rights and Constitutional Affairs, “National Constitutional Avenues for Further EU Integration”, 2014, fq.
221. 458 Erich Vranes, “German Constitutional Foundations of, and Limitations to, EU Integration: A Systematic
Analysis”, German Law Journal, Vol. 14, Nr. 01, fq. 78 . 459 Po aty, fq. 81. 460 Jörg Gerkrath, “Direct Effect in Germany and France - A Constitutional Comparison” fq. 140. 461 Po aty, fq. 140. 462 Po aty, fq. 140-141.
113
paragrafi (1a) për të bërë të mundur ushtrimin e të drejtës që ky traktat i njeh
parlamenteve kombëtare që të paraqesin një kërkesë përpara GJDBE-së për të
kundërshtuar një akt legjislativ të BE-së për shkeljen e parimit të subsidiaritetit. Në vijim,
në paragrafët (2)-(7) të nenit 23 të Ligjit Themelor parashikohen rregulla mjaft të
hollësishme për pjesëmarrjen e Bundestagut dhe Bundesratit në çështjet që lidhen me BE-
në. Këto dispozita janë tregues i vullnetit për të forcuar pozitën e parlamentit gjerman në
çështjet e BE-së përballë pushtetit ekzekutiv federal. Neni 23 (2)-(3) përcakton se:
(2) “Bundestagu dhe Landet me përfaqësimin e tyre në Bundesrat, marrin pjesë në
çështjet e Bashkimit Evropian. Qeveria duhet ta informojë plotësisht Bundestagun dhe
Bundesratin sa më shpejt që të jetë e mundur.”
(3) Qeveria Federale, përpara se të marrë pjesë në aktet legjislative të Bashkimit
Evropian, duhet të mundësojë që Bundestagu të mbajë qëndrimin e tij. Qeveria Federale
do të marrë në konsideratë deklaratat e Bundestagut gjatë bisedimeve. Detajet
rregullohen me ligj.
Paragrafët vijues (4) – (7) të nenit 23 parashikojnë pozitën e Bundesratit dhe të Landeve
në kuadër të integrimit Evropian. Të dyja dhomat e Parlamentit Gjerman janë të lidhura
me procedurën e vendimmarrjes evropiane në nivel kombëtar. Elementi më sfidues duhet
të gjendet, megjithatë, në paragrafin 6. Kjo dispozitë bën të mundur që një përfaqësues i
Land-it të ushtrojë të drejtat e Federatës në nivelin e Bashkimit Evropian në qoftë se
kompetencat ekskluzive legjislative të tij janë të prekura nga niveli qendror.463
3.6.2.6 Parimi i epërsisë në sistemin ligjor gjerman: jurisprudenca e Gjykatës
Kushtetuese Federale
Sipas autorëve gjermanë të së drejtës, neni 24 i Ligjit Themelor shërbeu si baza
kushtetuese e cila legjitimoi anëtarësinë e Gjermanisë në BE (deri në vitin 1992). Ky nen
u vlerësua edhe si baza ligjore për njohjen dhe pranimin e parimit të epërsisë të së drejtës
së KE/BE-së në sistemin ligjor gjerman.464 Kësisoj, sipas doktrinës kushtetuese gjermane,
pozita e së drejtës së BE-së në raport me të drejtën e brendshme në sistemin ligjor
gjerman e ka bazën në vetë Ligjin Themelor. Ky pohim mbështetet edhe në nenin 23,
paragrafi (1) i cili vendos bazat kushtetuese të integrimit Evropian të Gjermanisë në BE
dhe në të njëjtën kohë kufizimet kushtetuese të këtij procesi.
Këtë qëndrim ka mbajtur edhe Gjykata Kushtetuese Federale që në vendimet e saj më të
hershme në lidhje me të drejtën e KE/BE-së. Por, ajo nuk e ka pranuar të plotë parimin e
epërsisë të së drejtës së BE-së mbi çdo normë të së drejtës Gjermane. Gjykata
Kushtetuese Federale në jurisprudencën e saj ka mbajtur qëndrimin se dispozitat
thelbësore dhe parimet strukturore të Ligjit Themelor mbizotërojnë mbi të drejtën e BE-
së. Në këtë pikë, kjo gjykatë nuk e ka njohur parimin e epërsisë të së drejtës së BE-së siç
është përcaktuar në çështjen Internationale të Gjykatës së Drejtësisë. Praktika gjyqësore e
Gjykatës Kushtetuese Federale është mbështetur fort në idenë se Ligji Themelor shpreh
463 Po aty, fq. 143. 464 Rudolf Geiger, “Grundgesetz und Völkerrecht: mit Europarecht (Kurzlehrbücher für das Juristische
Studium)”, 2013, fq. 164-165.
114
identitetin kushtetues të shtetit gjerman dhe në vlerat e përshkruara në nenin 24, paragrafi
1 të tij.465
Në periudhën menjëherë pas anëtarësimit, u nxit një debat gjyqësor mbi
kushtetushmërinë e Traktatit të KEE-së në Gjermani. Një gjykatë e taksave në Rheinland-
Pfalz ishte e mendimit që TKEE mund të shkelë parimin e ndarjes së pushteteve të
sanksionuar në Ligjin Themelor. Çështja iu referua Gjykatës Federale Kushtetuese, e cila,
pas dhënies së një përgjigjeje të parë që shmangte çështjet e ndjeshme politike,
përfundimisht vendosi se anëtarësimi i Gjermanisë në KEE ishte në përputhje me Ligjin
Themelor në bazë të nenit 24 dhe 25 të tij. 466 Gjithashtu, Gjykata Federale Kushtetuese
vendosi që rregulloret komunitare ishin drejtpërdrejtë të zbatueshme në Gjermani dhe se
gjykatat gjermane nuk ishin kompetente për të vlerësuar vlefshmërinë e tyre.467
Në vitet468 pas shpalljes nga Gjykata e Drejtësisë të parimit të efektit të drejtpërdrejtë
(Van Gend en Loos) edhe atij mbi epërsinë e së drejtës komunitare (Costa), jurisprudenca
e Gjykatës Federale Kushtetuese ishte në përputhje me këto parime të së drejtës
komunitare. Gjykatave kombëtare u kërkohej që t’u jepnin epërsi të drejtës së KEE-së
mbi ligjet kombëtare. Por, duke nisur nga vitet 1970-të,469 Gjykata Federale Kushtetuese
ka mbajtur një qëndrim të kundërt me Gjykatën e Drejtësisë për sa i përket epërsisë të së
drejtës së KE/BE-së mbi Ligjin Themelor, më konkretisht në fushën e lirive dhe të
drejtave themelore. Gjykata Federale Kushtetuese vendosi kufizime për nenin 24 mbi
transferimin e kompetencave në vendimet Solange I dhe Solange II, respektivisht në vitet
1974 dhe 1985. Në Solange I, në interpretim të nenit 24 të Ligjit Themelor ajo u shpreh
se:
“Neni 24 i Ligjit Themelor i referohet transferimit të të drejtave sovrane
tek institucionet ndërshtetërore. Ky paragraf nuk mund të merret fjalë për
fjalë. Neni 24 i Ligjit Themelor, si çdo dispozitë kushtetuese me natyre të
ngjashme themelore, duhet të kuptohet dhe të interpretohet në kontekstin e
të gjithë Ligjit Themelor. Kjo do të thotë që ai nuk jep mundësinë e
ndryshimit të strukturës themelore të Kushtetutës, që përbën bazën e
identitetit të saj, pa një ndryshim formal të Ligjit Themelor, dhe aq më
tepër nëpërmjet legjislacionit të institucioneve ndërshtetërore.”470
Në lidhje me mbrojtjen kushtetuese të të drejtave themelore, Gjykata Federale
Kushtetuese përcaktoi se:
465 Studim i Parlamentit Evropian, Directorate General for Internal Policies, Policy Department C: Citizens'
Rights and Constitutional Affairs, “National Constitutional Avenues for Further EU Integration”, 2014, fq.
116. 466 Camille White “National Constitutional Courts and the EU - The Evolution of the Conseil
Constitutionnel and the Bundesverfassungsgericht”, Civitas: Institute for the Study of Civil Society, 2014,
fq.13. 467 Karen J. Alter, “Establishing the Supremacy of European Law: The Making of an Internationale Rule of
Law in Europe”, Oxford University Press, 2003, fq. 82-87. 468 Vitet 1965-1971. 469 Pas vendimit të Gjykatës së Drejtësisë në çështjen Internationale. 470 Çështja nr.2 BvL 52/71, 29 Maj 1974, 37 BVERFGE 271, paragrafi 3, në
http://www.bverfg.de/entscheidungen/es20090630_2bve000208en.html
115
“Ajo pjesë e Ligjit Themelor që lidhet me të drejtat themelore është një
tipar thelbësor dhe i patjetërsueshëm i tij, si edhe është pjesë e strukturës
kushtetuese të Ligjit Themelor. Neni 24 i Ligjit Themelor nuk e lejon, pa
rezerva, kufizimin e tij.”471
Për rrjedhojë, Gjykata Federale Kushtetuese vendosi përfundimisht se:
“Në rast të një konflikti midis të drejtës komunitare dhe një pjese të së
drejtës kushtetuese, më konkretisht garancitë kushtetuese të të drejtave
themelore,… të drejtat themelore të përcaktuara në Ligjin Themelor do të
kenë epërsi. Kjo për sa kohë që institucionet komunitare nuk kanë
shfuqizuar normat që janë në kundërshtim me to, sipas procedurës së
përcaktuar në Traktate.”472
Gjykata Federale Kushtetuese i mbështeti këto arsyetime edhe në pozitën e Komunitetit,
në të cilin mungon një katalog i kodifikuar i të drejtave themelore, si edhe në mungesën e
një Parlamenti të legjitimuar në mënyrë demokratike nga zgjedhje të përgjithshme e të
drejtpërdrejta, me kompetenca ligjvënëse dhe para të cilit organet përgjegjëse legjislative
të Komunitetit të mbajnë përgjegjësi të plotë politike. Qëndrimi i Gjykatës Federale
Kushtetuese në Solange I, është interpretuar se vendos kufij të kushtetutshmërisë së
transferimit të kompetencave.473
Në Solange II474, sërish u ngrit çështja e pajtueshmërisë të së drejtës së KEE-së me atë të
brendshme në kuadrin e të drejtave themelore. Edhe një herë Gjykata Federale
Kushtetuese e ripohoi qëndrimin e mbajtur në Solange I duke mos e “dorëzuar”
juridiksionin mbi të drejtat themelore. Por, duke pranuar se në hapësirën territoriale të
Komunitetit janë rritur garancitë e mbrojtjes të të drejtave themelore, Gjykata Federale
Kushtetuese nuk do të ushtronte këtë juridiksion për aq kohë sa Komunitetet Evropiane,
e veçanërisht jurisprudenca e Gjykatës Evropiane garantojnë një mbrojtje të efektshme të
të drejtave themelore kundrejt pushtetit sovran të komuniteteve në përgjithësi.475
Në vendimin e Mastrihtit476 të vitit 1993, Gjykata Federale Kushtetuese rikonfirmoi
kushtin e saj të pajtueshmërisë të së drejtës komunitare me Ligjin Themelor. Por, më e
rëndësishmja, ajo vendosi se kompetenca për të shqyrtuar shtrirjen e kompetencave të
Komunitetit në Gjermani i përkiste Gjykatës Federale Kushtetuese.477 Kjo do të thotë që
Gjykata Kushtetuese Federale ka të drejtën për t’i nënshtruar rishikimit nga ana e saj të
akteve ligjore të institucioneve të KE/BE-së dhe për të vendosur nëse ato mbeten brenda
kufijve të kompetencave sovrane që u janë deleguar atyre apo tejkalojnë këto kufij. Në
lidhje me pozitën e parlamentit gjerman në procesin e integrimit Evropian, në këtë
471 Po aty, paragrafi 4. 472 Po aty. 473 Erich Vranes, “German Constitutional Foundations of, and Limitations to, EU Integration: A Systematic
Analysis”, German Law Journal, Vol. 14, Nr. 01, fq. 82. 474 Çështja nr. 2 BvR 197/83, 22 Tetor 1986. 475 Jürgen Schwabe, “Vendime Të Përzgjedhura Të Gjykatës Kushtetuese Federale Gjermane”, Botim
jubilar, përktheu Brikena Kadzadej, fq. 544, në
https://www.kas.de/c/document_library/get_file?uuid=37c80a15-dbb5-b074-e515-
a8288664deb0&groupId=252038. 476 Çështja nr. 2 BvR 2134/92, 12 Tetor 1993, 89 BVERFGE 155 (vendimi i Mastrihtit). 477 Aisi Zhang, “Supremacy of EU Law: A Comparative Analysis”, 2014 fq.10
116
vendim Gjykata Federale Kushtetuese bëri një pohim të rëndësishëm: “Parlamenti
gjerman nuk mund të heqë dorë nga funksionet e tij legjislative dhe të kontrollit duke
transferuar kompetencat në BE në një masë që do të cënonte parimin e demokracisë.
Prandaj, ligjvënësi mund të pranojë vetëm një program integrimi që është mjaftueshëm i
parashikueshëm”.478
Kontrolli i shtrirjes ultra vires i kompetencave të Komunitetit është ripërsëritur në
çështjen Bananas dhe u shndërrua në një qëndrim teorik në të ashtuquajturin vendimin e
Honeywell. Në këtë vendim Gjykata Federale Kushtetuese u shpreh se shqyrtimi ultra
vires do të përdoret vetëm në qoftë se ekziston një tejkalim i dukshëm i kompetencave
nga institucionet e BE-së që passjell një ndryshim të rëndësishëm strukturor, të dëmshëm
për kompetencat e Shteteve Anëtare. 479 Pra, ajo ka Kompetenz-Kompetenz për të
vendosur nëse veprimet e Komunitetit janë brenda kompetencave të tij.480 Ndërkohë,
Gjykata e Drejtësisë mban një qëndrim të kundërt. Kjo gjykatë pohon se vendimi
përfundimtar mbi çështjen e Kompetenz-Kompetenz i mbetet asaj.
Ashtu si Traktati i Mastrihit, edhe Traktati i Lisbonës i vitit 2009 u ratifikua nga
Bundestagu vetëm me kushtin që qeveria kombëtare, parlamenti dhe gjykatat të mbeten
“zotët e Traktateve” dhe të zhvillimeve të tyre në të ardhmen.481 Në përputhje me këtë,
vendimi i Lisbonës i Gjykatës Federale Kushtetuese përcaktoi një sërë kushtesh të
mëtejshme mbi kuptimin e parimit të demokracisë. Për sa i përket parlamentit kombëtar
ajo vendosi që duhet të ketë një hapësirë të rëndësishme për të, në drejtim të pushtetit
vendimmarrës autonom në lidhje me një numër fushash të veprimtarisë shtetërore. Këto
përfshijnë të drejtën penale, vendosjen mbi monopolin e përdorimit të forcës nga policia
dhe forcat e armatosura, vendimet kryesore mbi të ardhurat dhe shpenzimet publike, dhe
çështje të rëndësishme kulturore, siç është e drejta familjare, sistemi arsimor dhe
marrëdhëniet ndërmjet shtetit dhe bashkësive fetare. 482
Për sa më lart, Gjykata Federale Kushtetuese ka vendosur kushte të rëndësishme në
pranimin e epërsisë të së drejtës së KE/BE-së në sistemin ligjor gjerman. Së pari, epërsia
e së drejtës së KE/BE-së pranohet mbi ligjet e miratuara nga parlamenti gjerman në bazë
të dizpotitave kushtetuese të Ligjit Themelor gjerman mbi të drejtën ndërkombëtare në
përgjithësi dhe ato mbi BE-në në veçanti. Së dyti, kufizime të rëndësishme të natyrës
kushtetuese i janë vënë këtij parimi në lidhje me respektimin nga legjislacioni i
prejardhur i KE/BE-së i të drejtave themelore kushtetuese, identitetit kushtetues të
478 Vendimi i Mastrihtit, paragrafi 1, në https://ael.eui.eu/wp-content/uploads/sites/28/2013/04/06-Von-
Bogdandy-German-Federal-Constitutional-Court.pdf . 479 Studim i Parlamentit Evropian, Directorate General for Internal Policies, Policy Department C: Citizens'
Rights and Constitutional Affairs, “National Constitutional Avenues for Further EU Integration”, 2014, fq.
115. 480 Paul Craig, Grainne De Búrca, “EU Law Text, Cases and Materials”, Oxford University Press, 2007, fq.
363. 481 Camille White “National Constitutional Courts and the EU - The Evolution of the Conseil
Constitutionnel and the Bundesverfassungsgericht”, Civitas: Institute for the Study of Civil Society, 2014,
fq. 15. 482 Studim i Parlamentit Evropian, Directorate General for Internal Policies, Policy Department C: Citizens'
Rights and Constitutional Affairs, “National Constitutional Avenues for Further EU Integration”, 2014, fq.
116.
117
Shteteve Anëtare dhe doktrina e ushtrimit intra vires e kompetencave të KE/BE-së në
përputhje me parimin e delegimit.
Kohët e fundit, në qendër të një numri vendimesh të Gjykatës Federale Kushtetuese ka
qenë edhe çështja e kompetencave buxhetore të parlamentit. Në vendimin lidhur me
paketën e shpëtimit për Greqinë dhe paketën e shpëtimit të Euro-s në shtator të vitit 2011,
Gjykata Federale Kushtetuese ripohoi se parlamenti nuk mund të heqë dorë nga
kompetencat e tij buxhetore, pasi ky është një element thelbësor në vendimmarrjen
demokratike dhe një pjesë themelore e vetëvendosjes autonome të një shteti
kushtetues.483 Si përfaqësues të popullit, anëtarët e zgjedhur të Bundestagut duhet të kenë
kontroll mbi vendimet themelore të politikës buxhetore, edhe në një sistem ndërqeveritar
qeverisjeje. Bundestagu nuk mund të transferojë përgjegjësinë e tij buxhetore me
autorizime të pacaktuara të politikës buxhetore. Më konkretisht, nuk mund t’i dorëzohet
mekanizmave me ndikim buxhetor që do të rezultonte në ngarkesa të paparashikueshme
dhe të rëndësishme për buxhetin, pa miratimin paraprak kushtetues.484
Në vendimin e saj të datës 19 qershor 2012, Gjykata Federale Kushtetuese sqaroi
shtrirjen e të drejtës së Bundestagut për të marrë informacion nga qeveria federale (në
këtë rast, mbi Mekanizmin Evropian të Stabilitetit dhe Traktatin Fiskal para përfundimit
të tyre). Duke vlerësuar rëndësinë e të drejtës së Bundestag-ut gjerman për t’u informuar
nga Qeveria federale në lidhje me BE-në, Gjykata Federale Kushtetuese pranoi se:
“Detyrimi i Qeverisë Federale për të informuar Bundestagun gjerman, në
bazë të nenit 23, paragrafi 2 e Ligjit Themelor, është e lidhur me të drejtën
e Bundestagut gjerman, për të marrë pjesë në çështjet e Bashkimit
Evropian, siç parashikohet në fjalinë e parë të këtij paragrafi, të të njëjtit
nen. Kërkesa për informacion të plotë synon të mundësojë Bundestagun
gjerman të ushtrojë të drejtat e tij për pjesëmarrje. Prandaj, dhënia e
informacionit duhet të jetë më e përshpejtuar, sa më shumë komplekse të
jetë çështja, aq më thellë ajo ndërhyn në sferën e kompetencave të
legjislaturës dhe aq më shumë i ngjan një rezolute formale ose
marrëveshjeje. Kjo krijon kushte për cilësinë, sasinë dhe afatin kohor të
informacionit.485
Në lidhje me të dy Traktatet, ajo vendosi se qeveria kishte dështuar të sigurojë
informacion të mjaftueshëm dhe në kohë për Bundestag-un dhe kishte vepruar në mënyrë
jokushtetuese.
Në përfundim, tani që jurisprudenca e Këshillit Kushtetues dhe e Gjykatës Federale
Kushtetuese Gjermane është trajtuar si në raport me transferimin e kompetencave (në
kapitullin e dytë) ashtu edhe me qëndrimin e tyre ndaj parimit të epërsisë të së drejtës së
BE-së (në kapitullin e tretë), është me vend të bëjmë një vështrim krahasues. Ky vështrim
kërkon të përcaktojë çfarë qëndrimi kanë mbajtur ato në lidhje me transferimin e
483 Po aty, fq. 120. 484 Po aty. 485 Çështja BVerfG, 2 BvE 4/11, 19 Qershor 2012, paragrafi 3 (aa), në
https://www.bundesverfassungsgericht.de/SharedDocs/Entscheidungen/EN/2012/06/es20120619_2bve000
411en.html.
118
pushteteve parlamentare kombëtare në çështjet e BE-së si edhe për të drejtat e tyre për të
marrë pjesë në vendimmarrjen e BE-së.
Gjykata Kushtetuese Federale, në mënyrë të vazhdueshme që nga vendimi mbi Traktatin
e Mastrihtit, mbron prerogativat e parlamentit gjerman në procesin e integrimit Evropian.
Sërish, ajo theksoi rëndësinë e sovranitetit parlamentar në vendimin e saj më të fundit të
Lisbonës, në të cilin parlamenti gjerman përcaktohet si një “përgjegjës për integrimin”.486
Për sa i përket Francës, edhe pse Këshilli Kushtetues është shprehur mbi pajtueshmërinë
e Traktateve Evropiane me Kushtetutën në disa raste që nga Traktati i Mastrihtit, në asnjë
prej tyre nuk kërkoi të rriste drejtpërdrejtë rolin e parlamentit francez. Në vendimin mbi
traktatin e Lisbonës ai kërkoi vetëm konstitucionalizimin e kompetencave të dhëna
parlamentit Francez nga Traktati i Lisbonës, por vetëm sepse i vlerësonte ato jo në
përputhje me ato kompetenca që kuadri kushtetues në fuqi përcaktonte për parlamentin
francez.487
Kjo do të thotë që edhe pse Këshilli Kushtetues vendosi në këto raste që Kushtetuta
Franceze duhej të ndryshonte, në asnjërën prej tyre ai nuk ka këmbëngulur në rolin e
parlamentit apo t’i atribuonte një “përgjegjësi për integrimin”, siç ndodhi në Gjermani.
Kështu në Gjermani, parlamenti ka përfituar nga aktivizimi i Gjykatës Kushtetuese në
favor të tij. Në Francë, parlamenti është mbështetur vetëm në ndryshimet Kushtetuese të
detyruara nga e drejta primare e BE-së për të marrë pjesë në procesin e integrimit në BE.
Megjithatë, arsyeja për këtë mund të lidhet me kufizimet organike të Këshillit
Kushtetues. Pra, jo automatikisht mund të lidhet me mungesën e vullnetit të tij për të
mbrojtur parlamentin francez.488
Për sa më lart, mbrojtja e pushteteve të parlamenteve kombëtare apo e të drejtave të tyre
për të marrë pjesë në vendimmarrjen e BE-së mund të lidhet edhe me ekzistencën e një
mbrojtje të fortë gjyqësore kushtetuese të pushteteve të parlamentit ose mungesës së saj.
3.6.3 Mbretëria e Bashkuar
3.6.3.1 Karakteristika të përgjithshme kushtetuese
Mbretëria e Bashkuar është një monarki kushtetuese me një sistem qeverisës parlamentar.
Parlamenti për nga struktura është dydhomësh. Ai përbëhet nga Dhoma e Komunëve dhe
Dhoma e Lordëve (e njohur edhe si Dhoma e Lartë). Anëtarët në Dhomën e Komunëve
zgjidhen çdo pesë vite në zgjedhje të përgjithshme. Kompetencat e Dhomës së Lordëve
janë më të kufizuara se ato të Dhomës së Komunëve, duke e bërë këtë të fundit më të
rëndësishme nga pikëpamja politike dhe e procesit legjislativ. Pasi një projektligj
miratohet në të dyja dhomat e parlamentit, ai merr më pas pëlqimin e Kurorës.489
486 Diane Fromage, “National parliaments fighting back? Institutional engineering as a successful means to
become active actors in EU affairs” Perspectives on Federalism, Vol. 8, issue 3, 2016, fq. 75. 487 Po aty. 488 Po aty, fq. 76. 489 Emërtimi i saktë i Parlamentit të Mbretërisë së Bashkuar është Mbreti në Parlament (Mbretëresha në
Parlament).
119
Mbretëria e Bashkuar nuk ka një kushtetutë të “shkruar”. Kjo do të thotë që në
Mbretërinë e Bashkuar nuk ka një kushtetutë të kodifikuar, të miratuar sipas një procesi
ligjor përgjithësisht të pranuar si i përshtatshëm për këtë proces. Rregullat kushtetuese
britanike i gjejmë pjesërisht në: Aktet e Parlamentit, praktikat kushtetuese, 490 dhe në të
drejtën common law. Për rrjedhojë, Aktet e Parlamentit konsiderohen si Ligji suprem në
Mbretërinë e Bashkuar dhe forma më e lartë e ligjit në kuadrin e saj kushtetues. Një
pasojë tjetër që rrjedh nga ky tipar i kushtetutës Britanike është mungesa e “rishikimit
kushtetues” të legjislacionit nga gjykatat apo një gjykatë kushtetuese. Mbretëria e
Bashkuar nuk ka adoptuar, si shumë shtete Evropiane pas vitit 1945, modelin e një
gjykate kushtetuese me kompetencën për të vendosur mbi mosmarrëveshjet kushtetuese
dhe të rishikimit “abstrakt” të kushtetushmërisë së legjislacionit.491
Në teorinë kushtetuese të Britanisë së Madhe, si një tipar unik i saj, një vend themelor zë
doktrina e sovranitetit parlamentar. Në bazë të pikëpamjes tradicionale të kësaj doktrine
është së pari se “parlamenti ... ka të drejtën të miratojë ose të shfuqizojë çdo ligj”. Së dyti,
një element tjetër i rëndësishëm i doktrinës është raporti midis gjykatave dhe Parlamentit.
Në përputhje me aspektin e dytë të doktrinës, asnjë gjykatë nuk mund të kundërshtojë
zbatimin dhe as të shpallë të pavlefshëm një Akt të Parlamentit. Së treti, sipas doktrinës
Parlamenti nuk mund të urdhërojë pasardhësin e tij. Kuptimi i këtyre tri elementëve në
doktrinën tradicionale të sovranitetit parlamentar është dhënë në Kapitullin e parë. Kjo
doktrinë është ndikuar dhe relativizuar në vijim të anëtarësisë së Mbretërisë së Bashkuar
në BE, atë kohë KEE.
3.6.3.2 Korniza normative për anëtarësimin e Mbretësisë së Bashkuar në Komunitetet e
para
Mbretëria e Bashkuar, në dallim nga Franca dhe Gjermania nuk është një ndër shtetet
themeluese të Komuniteteve të para Evropiane. Ajo u anëtarësua në Komunitet në vitin
1973. Që në vitet 60-të Gjykata e Drejtësisë kishte vendosur mbi epërsinë e së drejtës së
KEE-së mbi ligjet e Shteteve Anëtare. Gjykata e Drejtësisë mbështeti në mënyrë të
qëndrueshme pikëpamjen se me nënshkrimin e Traktateve, Shtetet Anëtare kanë kufizuar
kompetencat e tyre legjislative në çështjet e BE-së duke e deleguar pushtetin suprem
ligjvënës mbi këto çështje institucioneve të Bashkimit.492 Anëtarësia në KEE shtroi si
pasojë, ndër të tjera, edhe çështjen e rëndësishme të doktrinës së sovranitetit parlamentar.
Për të gjitha Shtetet Anëtare, pjesëmarrja në Komunitete do të kërkonte transferimin e
pushteteve legjislative të parlamenteve të tyre kombëtare tek institucionet e
Komuniteteve. 493 Pasoja e parë ligjore pas anëtarësimit është humbja e sovranitetit
parlamentar për shkak të transferimit të këtyre pushteteve. Së dyti, të qenit Shtet Anëtar
në KE/BE kërkon kufizime legjislative të cilat e zbehin rolin kushtetues të parlamenteve
kombëtare. Por, për shkak të rëndësisë së doktrinës së sovranitetit parlamentar dhe po
490 Anthony King, “The British Constitution”, 2007, në David Feldman, “English Public Law”, 2009, fq. 3. 491 David Feldman, “English Public Law”, 2009, fq. 4. 492 Hilaire Barnett, “Constitutional and Administrative Law”, 2017, fq. 141. 493 Për këtë shih analizën në Kapitullin II të këtij dizertacioni.
120
ashtu mungesës së një kushtetute të shkruar, këto pasoja të anëtarësimit në Komunitete
kërkonin një vlerësim më të veçantë në Mbretërinë e Bashkuar. 494
Debati teorik që nxiti anëtarësia e Mbretërisë së Bashkuar në KEE në lidhje me
“sovranitetin parlamentar” shtrohej nëse mund të harmonizohej kjo doktrinë kushtetuese
me kufizimin që detyronte pjesëmarrja në KEE për Parlamentin? Për këtë, u mbajtën dy
qëndrime të kundërta. 495 Së pari, një pjesë e doktrinës britanike të sovranitetit
parlamentar e cilësonte atë si absolutisht “vazhdues”. Për rrjedhojë ushtrimi i pushteteve
legjislative të parlamentit ishte i pandryshueshëm. Omnipotenca e këtyre pushteteve
legjislative të parlamentit ishte e mbështetur fort në kushtetutë/aktet me natyrë
kushtetuese, kështu që asnjë ndryshim apo transferim i pushteteve legjislative nuk mund
të ndodhte.496 Së dyti, një pikëpamje tjetër e përcaktonte sovranitetin parlamentar si në
thelb “vazhdues”, por proceduralisht “vetëkufizues”. Kjo do të nënkuptonte se Parlamenti
ka të drejtën të përcaktojë mënyrën në të cilën sovraniteti i tij mund të ushtrohet dhe
madje të transferojë një pjesë të pushtetit të tij sovran “përkohësisht” tek institucionet
ndërkombëtare. 497
Kjo pikëpamje e dytë shpjegoi anëtarësimin e Britanisë së Madhe në KEE si edhe
miratimin e Aktit të Komuniteve Evropiane në vitin 1972 (Akti 1972). Anëtarësia
nëpërmjet ratifikimit të Traktateve të KEE-së dhe Akti 1972 ishin ato që do të
ripërcaktonin doktrinën e sovranitetit parlamentar. Ato do të autorizonin krijimin për
qëllime specifike të një autoriteti të ri legjislativ, të përbërë nga Parlamenti dhe organet
legjislative të KEE-së. 498 Për rrjedhojë, anëtarësia e Mbretërisë së Bashkuar në BE ka një
bazë të dyfishtë. E para përcaktohet nga ratifikimi i Traktateve të KE/BE-së nga qeveria
Britanike. E dyta përbëhet nga Akti 1972 .
Që nga viti 2008, me miratimin e Aktit të Bashkimit Evropian 2008, ratifikimi i
Traktateve të ardhshme të BE-së ka përcaktuar si detyrim miratimin e dhënë me një Akt
të Parlamentit. Edhe Akti i Bashkimit Evropian 2011 e sanksionon këtë detyrim në Nenin
2, paragrafi (b). Edhe pse para vitit 2008 nuk kërkohej formalisht miratimi parlamentar
për ratifikimin e traktateve të BE, një traktat i nënshkruar dhe i ratifikuar nga qeveria e
Mbretërisë së Bashkuar nuk mund të kishte efekt në rendin juridik britanik pa përfshirjen
e tij me një akt të Parlamentit në këtë sistem. Politikisht dhe praktikisht, qeveria britanike
nuk mund të kishte ratifikuar Traktatin e Anëtarësimit në KEE dhe Traktatet e
mëvonshme të KE/BE-së pa mbështetjen e Dhomave të Parlamentit për të miratuar një
Akt të Parlamentit që përfshin drejtpërdrejt të drejtën e KE/BE-së në sistemin ligjor
britanik. Traktatet e KE/BE-së janë miratuar në mënyrë indirekte nga Dhomat e
Parlamentit. Akti në fjalë është Akti 1972 së bashku me amendamentet e mëvonshme.499
494 Magdalena M. Martín Martínez, “National Sovereignity and International Organizations”, Kluver Law
International, fq. 151. 495 Altiero Spinelli, “Il manifesto del Ventotene”, Naples 1982 cituar në Thomas Hörber, “The Foundations
of Europe: European Integration Ideas in France, Germany and Britain in the 1950s”, VS VERLAG, fq. 17. 496 Magdalena M. Martín Martínez, “National Sovereignity and International Organizations”, Kluver Law
International, fq. 152. 497 Po aty. 498 Po aty, fq. 153. 499 Studim i Parlamentit Evropian, Directorate General for Internal Policies, Policy Department C: Citizens'
Rights and Constitutional Affairs, “National Constitutional Avenues for Further EU Integration”, 2014,
fq.186.
121
3.6.3.3 Përfshirja e së drejtës së BE-së në sistemin ligjor Britanik
Në Mbretërinë e Bashkuar, marrëdhënia midis rendit juridik të brendshëm dhe atij
ndërkombëtar është e përcaktuar në mënyrë rigoroze sipas sistemit dualist. Sipas këtij
sistemi, e drejta ndërkombëtare dhe ajo e brendshme janë dy sisteme ligjore të ndara.
Prandaj, e drejta ndërkombëtare ka efekt në rendin juridik të Mbretërisë së Bashkuar
vetëm nëse përfshihet në një Akt të Parlamentit. Për rrjedhojë, në Britani pranimi i
doktrinës së epërsisë duhet të bazohet në një amendament të natyrës kushtetuese apo akte
të tjera të Parlamentit.500
E drejta e Bashkimit – Traktatet dhe e drejta e prejardhur e miratuar nga institucionet e
BE-së - bashkë me vendimet e Gjykatës së Drejtësisë, janë të detyrueshme për të gjithë
Shtetet Anëtare. Në Mbretërinë e Bashkuar, pranimi i së drejtës së BE-së e ka bazën në
Aktin 1972, një akt i Parlamentit të Mbretërisë së Bashkuar. Prandaj, fuqia dhe autoriteti i
së drejtës së BE-së buron nga një Akt i Parlamentit.501 Akti 1972 i njeh të drejtës së BE-
së statusin si e drejtë e brendshme. Këtë njohje, në bazë të seksionit 2 të tij, ai e bën në dy
mënyra. 502 Në seksionin 2/1 të Aktit 1972 përcaktohet se:
“Të gjitha këto të drejta, kompetenca, përgjegjësi, detyrime dhe
kufizime, që krijohen apo që dalin rast pas rasti nga Traktatet apo
sipas tyre, si dhe të gjitha procedurat, që parashikohen herë pas here
nga Traktatet apo sipas tyre, meqenëse sipas Traktateve nuk kanë
miratim tjetër, që t’u jepet fuqia ligjore apo që të përdoren në
Mbretërinë e Bashkuar, duhet të njihen dhe të gjenden në ligj, si dhe të
zbatohen, lejohen dhe ndiqen siç duhet.”503
Seksioni 2 (1) i Aktit 1972 nënkupton që rregullat drejtpërdrejtë të zbatueshme apo me
efekt të drejtpërdrejtë të së drejtës së BE-së, si rregulloret apo dispozita të caktuara të
Traktateve të BE-së, inkorporohen dhe janë të detyrueshme në të drejtën e brendshme pa
miratimin e një Akti të Parlamentit. Seksioni 2(1) do të zbatohet si për të drejtën në fuqi
të BE-së edhe për atë të zhvilluar në vijim në të ardhmen.504 Veçoria e seksionit 2(1)
është se ai i jep efekt të drejtës së BE-së drejtpërdrejtë të zbatueshme pa kërkesën e
miratimit të legjislacionit në çdo rast, siç kërkohet në një shtet me sistemin “dualist” për
inkorporimin e detyrimeve të marra përsipër në bazë të së drejtës ndërkombëtare.
Gjykatat kombëtare kanë detyrimin për t’i dhënë fuqi të plotë ligjore seksionit 2(1), edhe
në dritën e jurisprudencës së Gjykatës së Drejtësisë (seksioni 3(1)).505
Në dallim nga seksioni 2(1), seksioni 2(2) zbatohet për masat e së drejtës së BE-së të cilat
nuk janë drejtpërdrejtë të zbatueshme dhe as nuk kanë efekt të drejtpërdrejtë. Këtyre
500 Ansi Zhang, “Supremacy of EU law: A comparative analysis”, fq. 6 . 501 Hilaire Barnett, “Constitutional and Administrative Law”, 2017, fq. 141. 502 Studim i Parlamentit Evropian, Directorate General for Internal Policies, Policy Department C: Citizens'
Rights and Constitutional Affairs, “National Constitutional Avenues for Further EU Integration”, 2014, fq.
180. 503 Seksioni 2/1 i Aktit 1972, në www.legislation.gov.al. 504House of Commons: European Scrutiny Committee, “The EU Bill and parliamentary sovereignty: tenth
report of session 2010 – 2011”, Volume 1, 2010, fq. 5. 505 Po aty.
122
masave u jepet efekt në të drejtën e brendshme nëpërmjet legjislacionit dytësor apo të
deleguar506 ose legjislacionit primar (Akt i Parlamentit). Nëse për zbatimin e direktivave
do të përdoret një Akt i Parlamentit apo një akt i legjislacionit dytësor kjo të përcaktohet
në varësi të rastit. Zbatimi përmes Aktit të Parlamentit, do të përdoret për shembull kur
qeveria synon të rregullojë më shumë se sa kërkon direktiva. Një rast tjetër mund të jetë
kur çështja është me rëndësi të madhe politike ose pasqyron një ndryshim të rëndësishëm
të politikave, apo kur në fushën në fjalë, direktivat zbatohen tradicionalisht me Aktin e
Parlamentit.507
Në vijim seksioni 2/4 parashikon: “Dispozita që mund të bëhet, sipas nënseksionit (2) më
sipër, subjekt i Shtojcës 2 të këtij Akti, përfshin çdo dispozitë të tillë (me një shtrirje të
tillë) siç mund të bëhet me aktin parlamentar dhe çdo dekret i miratuar apo që do të
miratohet, përveç atij që gjendet në këtë pjesë të këtij Akti, duhet interpretuar dhe ka fuqi
në varësi të dispozitave të mëparshme të këtij seksioni.” 508 Ndërsa seksioni 3(1)
parashikon se: “Për qëllimet e të gjitha procedurave ligjore, çdo çështje lidhur me
kuptimin ose efektin e secilit prej Traktateve, ose në lidhje me vlefshmërinë, kuptimin ose
efektin e ndonjë instrumenti të BE-së, do të trajtohet si një çështje e ligjit (dhe, nëse nuk
referohet në Gjykatën Evropiane), duhet të vendoset në përputhje me parimet e
përcaktuara nga dhe çdo vendim përkatës të Gjykatës Evropiane.” 509
Seksioni 2 (4) dhe 3 (1) pranojnë parimin e epërsisë të së drejtës së BE-së në përputhje
me interpretimin e bërë nga Gjykata e Drejtësisë. Kjo i jep vendimeve të Gjykatës së
Drejtësisë forcën e precedentit në Mbretërinë e Bashkuar. 510 Legjislacioni primar i
miratuar nga Parlamenti duhet të miratohet dhe të interpretohet nga gjykatat kombëtare
në përputhje me të drejtën e BE-së. Gjykatat kombëtare duhet të mos e zbatojnë
legjislacionin që është në kundërshtim me të drejtën e BE-së, duke kundërshtuar në këtë
mënyrë vullnetin e Parlamentit. 511
3.6.3.4 Statusi i së drejtës së BE-së në sistemin ligjor Britanik: parimi i epërsisë të së
drejtës së BE-së dhe sovraniteti parlamentar
Akti 1972, siç edhe u trajtua më lart, njeh në mënyrë të shprehur parimin e efektit të
drejtpërdrejtë të së drejtës së BE-së në sistemin ligjor britanik. Ndërsa, parimin e epërsisë
të së drejtës së BE-së Akti 1972 e njeh në mënyrë të nënkuptuar. Seksioni 2/1 i Aktit
1972, qëllimi i të cilit është përfshirja e legjislacionit me efekt të drejtpërdrejtë të BE-së
në sistemin ligjor britanik, interpretohet nga autori Bruneau se në mënyrë të nënkuptuar
506 Po aty, fq. 6. 507 Bernard Steunenberg, Wim Voermans, “The transposition of EC directives: A Comparative Study of
Instruments, Techniques and Processes in Six Member States” http://papers.ssrn.com fq. 150-151 dhe fq.
153. 508 Seksioni 2/4 i AKtit 1972 në www.legislation.gov.al. 509 Seksioni 3/1 i Aktit 1972, në www.legislation.gov.al. 510 Paul Craig, Grainne De Búrca, “EU law. Text, cases anf materials”, Oxford University Press 2011, fq.
269. 511 House of Commons: European Scrutiny Committee, “The EU Bill and parliamentary sovereignty: tenth
report of session 2010 – 2011”, Volume 1, 2010, fq. 6.
123
ai njeh traktatet si autoriteti ligjor suprem.512 Sërish në mënyrë të nënkuptuar, Akti 1972
pranon parimin e epërsisë të së drejtës së BE-së edhe në rastet kur përcakton se nëse
interpretimi i të drejtës së BE-së vihet në dyshim, gjykatat e Mbretërisë së Bashkuar
duhet të bëjnë referim përpara Gjykatës së Drejtësisë. Legjislacioni primar i miratuar nga
Parlamenti i Mbretërisë së Bashkuar pas hyrjes në fuqi të Aktit të vitit 1972 i nënshtrohet
kërkesave të së drejtës së BE-së. Gjykatat janë të detyruara të mos zbatojnë legjislacionin
e brendshëm që është në kundërshtim me të drejtën e BE-së. Kjo është një pasojë e
rëndësishme mbi doktrinën kushtetuese britanike të sovranitetit parlamentar, e cila nuk
parashikon as gjykatë kushtetuese që mund të kontrollojë Parlamentin në ushtrimin e
pushtetit të tij ligjvënës.513
Në praktikën gjyqësore të gjykatave në Mbretërinë e Bashkuar, vendimi më i njohur mbi
epërsinë e të drejtës së BE- është çështja Factortame, ku gjykatat britanike pranuan për
herë të parë epërsinë e të drejtës së BE-së. Kjo çështje është trajtuar më lart si në
pikëpamjen e Gjykatës së Drejtësisë ashtu edhe në këndvështrimin e gjykatave të
Mbretërisë së Bashkuar. Pas Factortame, njohja e parimit të epërsisë nga gjykatat
britanike vijoi edhe më tej në çështje të tjera.
Në vendimin Komisioni i Mundësive të Barabarta me Sekretarin e Shtetit për
Punësimin514 shtrohej çështja e pajtueshmërisë së Aktit të Mbrojtjes së Punësimit me të
drejtën e Komunitetit. Më konkretisht, dispozitat mbi largimin e padrejtë dhe ndihmën në
lidhje me papunësinë kundërshtoheshin si të papajtueshme me nenin 119 të Traktatit të
KEE-së. Në dallim me pretendimin e Komisionit të Mundësive të Barabarta, Sekretari i
Shtetit për Punësimin refuzonte të pranonte se Mbretëria e Bashkuar kishte shkelur të
drejtën komunitare. Në vijim, Komisioni i Mundësive të Barabarta e ngriti çështjen
përpara gjykatave britanike. Për dërgimin e çështjes përpara gjykatave kombëtare,
Sekretari i Shtetit për Punësimin argumentonte se gjykata britanike nuk kishte juridiksion
të shpallte se Mbretëria e Bashkuar apo Sekretari i Shtetit kishte shkelur detyrimet që
buronin nga e drejta komunitare. Dhoma e Lordëve vendosi në favor të Komisionit të
Mundësive të Barabarta dhe që legjislacioni i brendshëm, Akti i Mbrojtjes së Punësimit,
ishte në kundërshtim me nenin 119 të TKEE-së. Në këtë vendim, Dhoma e Lordëve
(Lordi Keith) i referohet vendimit Factortame për të vendosur se:
“Shqyrtimi gjyqësor i pajtueshmërisë së një Akti parlamentar me të
Drejtën e Komunitetit është në juridiksionin e gjykatave britanike.
Çështja Factortame është një precedent në favor të ankimit të
Komisionit të Mundësive të Barabarta për rishikim gjyqësor me
qëllimin e kundërshtimit të dispozitave përkatëse të Aktit të Mbrojtjes së
Punësimit, si të papajtueshme me të drejtën komunitare”.515
Precedenti Factortame, krahas pranimit të epërsisë të së drejtës së BE-së dhe njohjes së
juridiksionit të gjykatave britanike për të vendosur mbi pajtueshmërinë e së drejtës
512 Jonathan Christophe Bruneau, “The Erosion of Parliamentary Sovereignty in the United Kingdom
arising from its Membership to the European Union”, 2015, në https://www.researchgate.net, fq. 8. 513 Michal Bobek, “The effect of Eu law in national legal systems”, në ed. Catherine Barnard, Steve Peers
“European Union Law”, Oxford University Press, fq. 149. 514 Çështja R kundër Secretary of State for Employment, ex p. Equal Opportunities Commission, 1994, 1
WLR fq. 409. 515 Po aty, fq. 419.
124
kombëtare me atë komunitare, është i rëndësishëm edhe për bazën ligjore mbi të cilën
Dhoma e Lordëve e pranon epërsinë. Në vendimin mbi Factortame, Lordi Bridge bazën e
parimit të epërsisë e mbështeti në Aktin 1972, pra një Akt i Parlamentit britanik. Ai
argumentoi se çdo kufizim mbi sovranitetin e Parlamentit, si pasojë e anëtarësimit në
KEE ishte pranuar “vullnetarisht” nga Parlamenti me miratimin e Aktit të Komuniteteve
Evropiane 1972. Pra, Parlamenti është i lirë të lejojë që e drejta e BE-së të mbizotërojë
mbi aktet e veta: “... çdo kufizim i sovranitetit të tij, që Parlamenti pranoi me miratimin e
Aktit të Komuniteteve Evropiane 1972, ishte krejtësisht vullnetar”.516
Edhe në praktikën gjyqësore të mëvonshme të gjykatave britanike, pranimi i epërsisë të
së drejtës së BE-së është bazuar në të drejtën e brendshme. Kështu, në çështjen Thoburn
me Këshillin e Qytetit të Sunderlandit, Lordi Law u shpreh se:
“Marrëdhënia kushtetuese midis Mbretërisë së Bashkuar dhe BE-së, nuk
duhet të vendoset nga GJDBE-ja, e cila nuk mund t’i japë fuqi të drejtës së
BE-së në të drejtën kombëtare. Marrëdhënia kushtetuese midis Mbretërisë
së Bashkuar dhe BE-së, përfshi këtu edhe ndikimin mbi sovranitetin
parlamentar nga anëtarësimi në BE, duhet të vendoset nga e drejta e
common law mbi bazën e ligjeve kombëtare.”517
Ky vendim ka rëndësi edhe për përcaktimin e natyrës së Aktit 1972 në të drejtën e
brendshme të Mbretërisë së Bashkuar, që kërkon një trajtim më të gjerë në vijim.
Kushtetuta e Mbretërisë së Bashkuar përveçse e pashkruar, është edhe elastike. Kjo do të
thotë se ndryshimi i saj nga një Akt i Parlamentit nuk i nënshtrohet një procedure të
veçantë. Po ashtu, një kushtetutë elastike nuk përcakton kërkesa të votimit me shumicë të
cilësuar, siç kërkohet zakonisht në kontinentin Evropian. Si rrjedhojë, Mbretërisë së
Bashkuar i mungon një kriter formal me të cilin mund të përcaktohet nëse një Akt i
Parlamentit është i një natyre kushtetuese. 518 Megjithatë, jurisprudenca e gjykatave
britanike ka përcaktuar kritere për përcaktimin e ligjeve me natyrë kushtetuese. Çështja
Thoburn është e rëndësishme edhe për këtë aspekt.
Në këtë çështje Lordi Laws bëri një dallim midis “ligjeve të zakonshme” dhe “ligjeve
kushtetuese”. Lordi Laws përcaktoi se janë “ligje kushtetuese” ato të cilat kushtëzojnë
marrëdhëniet juridike midis shtetasve dhe shtetit ose ato të cilat përcaktonin të drejtat
kushtetuese të shtetasve. Në vijim, Lordi Laws përcaktoi se: ligjet e zakonshme i
nënshtrohen rregullit të “shfuqizimit të nënkuptar”, ndërsa ligjet kushtetuese nuk janë
objekt i këtij rregulli. 519 Sipas pikëpamjes tradicionale të sovranitetit parlamentar,
Parlamenti mund të miratojë ose të shfuqizojë çdo ligj dhe Parlamenti nuk mund të
urdhërojë parlamentin pasardhës. Kjo do të thotë se, çdo akt i parlamentit i cili është në
kundërshtim me një akt të mëvonshëm të tij dhe që nuk është shfuqizuar në mënyrë të
516 Mark Elliot “If EU law is supreme, can Parliament be sovereign?”, www.publiclawforeveryone.com,
2016. 517 Çështja Thoburn me Këshillin e Qytetit të Sunderlandit, (2003) QB 151, në Paul Craig, Grainne De
Burca, “EU law, Text, Cases and Materials” Oxford University Press 2015, fq. 300. 518 Studim i Parlamentit Evropian, Directorate General for Internal Policies, Policy Department C: Citizens'
Rights and Constitutional Affairs, “National Constitutional Avenues for Further EU Integration”, 2014, fq.
184. 519 Lordi Laws në Vendimin gjyqësor Thoburn kundër Sunderdand City Council, 2003, pika 62-64.
125
shprehur, do të konsiderohet se është shfuqizuar në mënyrë të nënkuptuar (lex posterior
derogat legi priori).
Sipas Lordit Law, nuk ka asnjë dyshim se për shkak të rëndësisë së tij themelore, Akti
1972 ka një “natyrë kushtetuese”. Ky kategorizim e radhit Aktin 1972 krahas Magna
Kartës, (1215), Kartën e Drejtave (1688), Aktin e Bashkimit (1703), Aktin e
Parlamenteve (1911 dhe 1949), Aktin për të Drejtat e Njeriut (1998).520 Njohja e natyrës
kushtetuese të Aktit 1972 ka një pasojë të rëndësishme mbi doktrinën tradicionale të
sovranitetit parlamentar në Mbretërinë e Bashkuar. Në dallim nga ligjet e zakonshme të
Parlamentit, Akti 1972 nuk i nënshtrohet rregullit të “shfuqizimit të nënkuptuar”. Për
rrjedhojë, edhe legjislacioni me efekt të drejtpërdrejtë i BE-së nuk mund të shfuqizohet
në mënyrë të nënkuptuar nga aktet e mëvonshme të Parlamentit, përkatësisht pas vitit
1972.
Akti 1972 mbron legjislacionin me efekt të drejtpërdrejtë të BE-së nga çdo shfuqizim i
nënkuptuar i tij dhe njeh për pasojë epërsinë e së drejtës së BE-së mbi të drejtën e
brendshme. Më konkretisht për këtë, Lord Laws në çështjen Thuborn u shpreh se e drejta
e common law ka ndryshuar kuptimin tradicional të sovranitetit parlamentar, duke krijuar
përjashtime nga rregulli i “shfuqizimit të nënkuptuar”.521 Ky përcaktim është në përputhje
edhe me vendimet në Factortame dhe Komisioni i Mundësive të Barabarta me Sekretarin
e Shtetit për Punësimin, ku aktet përkatëse parlamentare të mëvonshme ishin në
kundërshtim me të drejtën e KE-së dhe kjo e dyta u zbatua në vend të aktit të Parlamentit
duke mos iu nënshtruar shfuqizimit të nënkuptuar”. Në këtë mënyrë, epërsia e të drejtës
së BE-së mbi Aktet e Parlamentit është e garantuar derisa një Akt i mëvonshëm i
Parlamentit shfuqizon shprehimisht Aktin 1972.522
Mungesa e “shfuqizimit të nënkuptuar” përputhet me pikëpamjen doktrinale të
sovranitetit parlamentar që bëri të mundur anëtarësimin e Mbretërisë së Bashkuar në BE;
sovraniteti parlamentar është në thelb “vazhdues” por proceduralisht “vetëkufizues”. Kjo
në rastin e rregullit në fjalë, do të thotë se parlamenti nuk mund të kufizojë në thelb
pushtetin legjislativ të parlamentit pasardhës, por mund të vendosë forma të kufizimeve
në mënyrën se si parlamenti pasardhës do të ushtrojë kompetencat e tij legjislative. Kjo
është ajo që Parlamenti ka pranuar me miratimin e Aktit 1972, ky akt mund të
shfuqizohet vetëm në një mënyrë të shprehur.523
Në lidhje me pikëpamjen tradicionale të sovranitetit parlamentar se Parlamenti mund të
miratojë apo të shfuqizojë çdo ligj, autori Paul Craig argumenton se: në bazë të Aktit
1972, më vete apo bashkë me të drejtën e BE-së dhe parimin e epërsisë së saj, Parlamenti
e ka humbur pushtetin për të deroguar nga e drejta e BE-së në çështje të caktuara. Edhe
nëse një Akt i Parlamentit do të vendosë, qoftë edhe në mënyrë të shprehur se, ai do të
zbatohet pavarësisht një rregulloreje të caktuar të BE-së, gjykatat britanike do të zbatojnë
520 Po aty. 521 Lordi Laws në Vendimin gjyqësor Thoburn kundër Sunderdand City Council, 2003, pika 63. 522 Studim i Parlamentit Evropian, Directorate General for Internal Policies, Policy Department C: Citizens'
Rights and Constitutional Affairs, “National Constitutional Avenues for Further EU Integration”, 2014, fq
185. 523 Jeffrey Goldsworthy, “Parliamentary Sovereignty”, Cambridge University Press 2010, fq. 175.
126
legjislacionin e BE-së në vend të Aktit të Parlamentit.524 “Sovraniteti” i vetëm që zotëron
parlamenti në këtë rast, është ai për të shfuqizuar Aktin 1972 në tërësinë e tij, që do të
nënkuptonte një vendim për t’u tërhequr nga BE-ja.525
Për sa më lart, pranimi i epërsisë të së drejtës së BE-së mbi të drejtën e brendshme është
pranuar nga gjykatat britanike, dhe ashtu si edhe Këshilli Kushtetues në Francë dhe
Gjykata Federale Kushtuese në Gjermani, baza e kësaj epërsie është vetë e drejta e
Mbretërisë së Bashkuar. Më konkretisht, baza është një akt i Parlamentit britanik, Akti
1972. Por, në praktikën gjyqësore të Mbretërisë së Bashkuar në njohjen e epërsisë të së
drejtës së BE-së, nuk janë shumë të zhvilluara kufizimet mbi epërsinë e legjislacionit të
prejardhur të BE-së, të tilla si: respektimi i të drejtave themelore kushtetuese, respektimi i
identitetit kushtetues, apo mosushtrimi ultra vires i kompetencave të Komunitetit. Ky
përbën një ndryshim me jurisprudencën e Këshillit Kushtetues francez (kufizimi i
respektimit të identitetit kushtetues francez) dhe Gjykatës Federale Kushtuese gjermane
(të tri këto kufizime janë të pranishme në jurispudencën e saj duke filluar nga çështja
Solange I).
Megjithatë, jurisprudenca kushtetuese e “kufizimeve” të epërsisë të së drejtës së BE-së e
zhvilluar nga gjykatat kushtetuese të Shteteve të tjera Anëtare në BE, janë përmendur
edhe në jurisprudencën e Mbretërisë së Bashkuar. Në Factortame, Lord Bridge
argumentoi se epërsia e të drejtës së KE-së do të veprojë vetëm në fushat ku e drejta
komunitare është e zbatueshme. Një përcaktim i tillë mund të lexohet si një referim i
doktrinës “Kompetenz-Kompetenz”, e zhvilluar nga Gjykata Federale Kushtetuese në
Gjermani.526 Ndërsa në Thoburn, Lordi Laws deklaroi : “në rast se, gjë që padyshim nuk
do të ndodhte në realitet, një akt evropian është i papajtueshëm me një të drejtë
themelore apo kushtetuese të garantuar nga e drejta angleze, do të vihej në pikëpyetje
nëse nenet e përgjithshme të Aktit 1972 do të ishin të mjaftueshme për të përfshirë aktin
evropian në të drejtën e brendshme dhe për t’i dhënë atij epërsi mbi të.”527
Në vendimin gjyqësor të Gjykatës së Lartë në rastin e ashtuquajtur HS2, 528 , Lord
Neuberger dhe Lord Mance, në arsyetimin e tyre të përbashkët parashikonin në mënyrë të
qartë kufijtë thelbësorë të epërsisë të së drejtës së BE-së:
Në bazë të Aktit të Komuniteteve Evropiane 1972, gjykatat e Mbretërisë
së Bashkuar kanë pranuar gjithashtu se e drejta evropiane detyron
gjykatat që ligjet kombëtare, qoftë të miratuara para ose pas Aktit të vitit
1972, t’i trajtojnë si të pavlefshme nëse dhe për aq sa ato nuk mund të
interpretohen në përputhje me të drejtën evropiane. Ky ishte një zhvillim i
rëndësishëm, duke njohur statusin e veçantë të Aktit të vitit 1972 dhe të së
drejtës evropiane si dhe rëndësinë që Mbretëria e Bashkuar dhe gjykatat e
524 Paul Craig, “Britain in European Union”, në Sir Jeffrey Jowell, Dawn Oliver, “The Changing
Constitution”, Oxford Univeristy Press, 2011, fq. 118. 525 Studim i Parlamentit Evropian, Directorate General for Internal Policies, Policy Department C: Citizens'
Rights and Constitutional Affairs, “National Constitutional Avenues for Further EU Integration”, 2014, fq
186. 526 Paul Craig, “Britain in the European Union”, në Sir Jeffrey Jowell, Dawn Oliver, “The Changing
Constitution”, 2011, fq. 118 . 527 Lordi Laws në Vendimin gjyqësor Thoburn kundër Sunderdand City Council, 2003, pika 63. 528 Çështja HS2 Action Alliance Ltd kundër Secretary of State for Transport, 2014.
127
saj të përmbushin detyrimin për t’i dhënë efekt të plotë të drejtës
evropiane. Por, është e vështirë të shihet se si një gjykatë angleze mund të
përputhet plotësisht me qasjen e sugjeruar nga dy Avokatët e
Përgjithshëm, pa adresuar konfliktin e saj të dukshëm me parimet e tjera
që deri më tani konsideroheshin si themelore dhe të mishëruara në Aktin e
të Drejtave.529
Mbretëria e Bashkuar nuk ka kushtetutë të shkruar, por ajo ka një numër
instrumentesh kushtetuese. Ato përfshijnë Magna Kartën 1215, Peticionin
e të Drejtave 1628, Kartën e të Drejtave 1689, Aktin e Vendosjes
(Settlement) 1701 dhe Aktin e Bashkimit 1707, Akti i Komuniteteve
Evropiane 1972, Akti për të Drejtat e Njeriut 1998 dhe Akti i Reformës
Kushtetuese 2005 i shtohen kësaj liste. Vetë e drejta common law,
gjithashtu njeh parime të caktuara si parime thelbësore për shtetin e së
drejtës. Në këtë pikë, i takon të drejtës së Mbretërisë së Bashkuar dhe
gjykatave të saj të përcaktojnë se mund të ketë parime themelore, qoftë të
përfshira në instrumente të tjera kushtetuese ose të njohura nga common
law, të cilat Parlamenti kur miratoi Aktin e Komuniteteve Europiane 1972
nuk i ka parashikuar apo autorizuar shfuqizimin.530
Pavarësisht nga dyshimet në momentin e anëtarësimit të Mbretërisë së Bashkuar, nëse
gjykatat kombëtare do të njihnin parimin e epërsisë të së drejtës së BE-së, është e qartë që
ato e kanë bërë këtë. Në rast konflikti midis të drejtës kombëtare dhe të drejtës së BE-së,
ai do të zgjidhet në favor të kësaj të fundit. Baza konceptuale e pranimit të parimit të
epërsisë të së drejtës së BE-së është Akti 1972.531
3.6.3.5 Kuadri normativ mbi pjesëmarrjen e parlamentit kombëtar në vendimmarrejn e
BE-së
Institucionet e BE-së nuk janë përgjegjës përpara një parlamenti kombëtar të Shteteve
Anëtare. Parlamentet kombëtare mund të ushtrojnë kompetencat e tyre të kontrollit dhe të
ndikojnë në çështjet e BE-së nëpërmjet përgjegjësisë individuale të ministave si
përfaqësues të qeverive kombëtare në Këshillin e BE-së.532 Në disa Shtete Anëtare të BE-
së kontrolli i axhendës së Bashkimit mund të përafrohet më tej me kërkesat e
parlamenteve kombëtare nëpërmjet të ashtuquajturës rezerva e shqyrtimit. Rezerva e
shqyrtimit kufizon të drejtën e ministrave për të rënë dakord në Këshillin e Ministrave të
BE-së mbi çështje të cilat janë ende nën shqyrtim në parlamentet e tyre kombëtare.533 Në
Mbretërinë e Bashkuar, në bazë të rezervës së shqyrtimit, ministri përkatës nuk mund të
529 Çështja HS2 Action Alliance Ltd kundër Secretary of State for Transport , pika 206, fq. 72, në
https://www.supremecourt.uk/decided-cases/docs/UKSC_2013_0172_Judgment.pdf. 530 Po aty, pika 207, në https://www.supremecourt.uk/decided-cases/docs/UKSC_2013_0172_Judgment.pdf 531 Paul Craig, Grainne De Burca, “E drejta e Bashkimit Evropian. Tekste, çështje gjyqësore dhe
materiale”, Botimi në shqip Instituti i Studimeve Evropiane AIIS, 2013, fq. 415 . 532 House of Commons Information Office, ‘EU Legislation and Scrutiny Procedures’, 2010, fq. 5, në
https://www.parliament.uk/documents/commons-information-office/l11.pdf . 533 Christopher Lord, “Democratic Control of the Council of Ministers”, Österreichische Zeitschrift für
Politikëissenschaft (ÖZP), 2007, https://www.uibk.ac.at, fq. 127.
128
japë miratimin mbi propozimet legjislative, nëse nuk ka përfunduar shqyrtimi i
propozimit në Dhomat e Parlamentit. Në rast se Komiteti Evropian i Shqyrtimit e ka
dërguar dokumentin për debat në Dhomën e Komunëve, shqyrtimi do të vlerësohet i
përfunduar nëse Dhoma ka miratuar një rezolutë mbi dokumentin qoftë drejtpërdrejtë ose
pasi një nga tre Komitetet Evropiane ka diskutuar mbi dokumentin.534
Akti i Bashkimit Evropian 2011 (Akti 2011) krahas njohjes së rezervës së shqyrtimit,535
përforcon procedurat në Mbretërinë e Bashkuar për miratimin ose ratifikimin e një sërë
projektaktesh të BE-së apo ndryshimeve të Traktatit. Ai vë theksin tek një përfshirje më e
gjerë parlamentare dhe popullore në vendimmarrjen e BE-së. Në mënyrë të përmbledhur,
Akti 2011 parashtron kërkesa në lidhje me: Traktatet që ndryshojnë ose zëvendësojnë
TBE apo TFBE (seksioni 2), amendimin e TFBE-së në përputhje me procedurën e
thjeshtuar të rishikimit (seksioni 3) dhe rastet kur traktati ose vendimi në bazë të nenit 48
(6) TFBE kërkon një referendum (seksioni 4).
Në bazë të seksionit 2 të Aktit 2011, Traktatet të cilët ndryshojnë ose zëvendësojnë TBE
apo TFBE në zbatim të procedurës së zakonshme të rishikimit në nenin 48(2)-(5) të TBE
duhet të miratohen me një Akt parlamentar si edhe votë pozitive në vijim të një
referendumi në Mbretërinë e Bashkuar, përveç nëse zbatohet kushti i përjashtimit.536
Seksioni 3 cakton të njëjtat kushte për ndryshimin e Traktateve, për të cilat zbatohet
procedura e thjeshtuar e rishikimit në nenin 48(6) të TBE-së, përveç nëse zbatohet kushti
i përjashtimit.537
Kushtet e përjashtimit kanë të bëjnë me atë që akti që parashikon miratimin e traktatit
thekson se traktati nuk përfshihet në seksionin 4 të Aktit 2011. Kushtet përjashtuese e
bëjnë të panevojshëm një referendum në qoftë se ndryshimi i Traktateve nuk përfshihet
në seksionin 4 të Aktit 2011. Por, kjo ndodh rrallë po të kemi parasysh gjerësinë e këtij
seksioni. 538 Seksioni 4 i Aktit 2011 përcakton një sërë rastesh kur një Traktat apo një
vendim në bazë të nenit 48(6) të TBE-së kërkojnë një referendum, si p.sh: zgjerimi i
objektivave të BE-së siç përcaktohet në nenin 3 të TBE-së, delegimin tek BE të
kompetencave të reja ekskluzive; zgjerimin e një kompetence ekskluzive të BE-së;
delegimin tek BE të një kompetence të re të përbashkët me Shtetet Anëtare, zgjerimin e
çdo kompetence të BE-së që ndahet me Shtetet Anëtare; zgjerimi i kompetencës së BE-së
në lidhje me koordinimin e politikës ekonomike dhe të punësimit, ose politikës së
përbashkët të jashtme dhe e sigurisë; etj.539
Në seksionin 6 përcaktohen rastet për të cilat kërkohet një miratim me akt të Parlamentit
apo referendum mbi vendimet e BE-së. Në rastet e përcaktuara nga Akti 2011 në
seksionin 6(1), ministri nuk mund të votojë për një ndryshim të tillë, nëse projektvendimi
i BE-së nuk është miratuar me një akt parlamentar si edhe kushti i referendumit të
534 Studim i Parlamentit Evropian, Directorate General for Internal Policies, Policy Department C: Citizens'
Rights and Constitutional Affairs, “National Constitutional Avenues for Further EU Integration”, 2014, fq.
189. 535 Seksioni 5, Akti 2011 në www.legislation.gov.uk. 536 Seksioni 2, Akti 2011 në www.legislation.gov.uk. 537 Seksioni 3, Akti 2011 në www.legislation.gov.uk. 538 Paul Craig, “The European Union Act 2011: Locks, Limits and Legality”, Common Market Law
Review, 2011, fq. 1882, në https://www.biicl.org/files/5986_craig_25-01-12_biicl.pdf. 539 Seksioni 4 pikat (a)-(m), Akti 2011 në www.legislation.gov.al .
129
plotësohet. 540 Terreni në të cilin do të zbatohet seksioni 6(1) është përcaktuar në
seksionin 6(5). Në radhë të parë ai i referohet ndryshimeve të rregullave të votimit të
Traktateve dhe procedurës legjislative në bazë të dispozitave passarelle. Kështu, nëse një
vendim i BE-së i bërë në bazë të klauzolës së përgjithshme në nenin 48(7) TBE, permes
së cilës mund të kalohet nga votimi me unanimitet në atë me shumicë të cilësuar, apo nga
proceura e veçantë në atë të zakonshme legjislative, duhet të miratohet me statut dhe
referendum. Seksioni 6(5) kërkon miratimin me statut dhe referendum edhe për vendime
të tjera të BE-së të cilat nuk janë dispozita passarelle.541
Në dallim me seksionet e sipërpërmendura të Aktit 2011, seksionet 7-9 kërkojnë vetëm
miratimin me akt të Parlamentit për rastet kur një ministër nuk mund të miratojë disa
projektvendime të BE-së. Një risi e rëndësishme në këtë drejtim pas miratimit të Traktatit
të Lisbonës, është kërkesa për miratimin nga Parlamenti për projektvendimet e marra në
bazë të nenit 352 TFBE-së, i cili ka të bëjë me transferimet e kompetencave pas miratimit
të Traktateve. Në këtë drejtim, Mbretëria e Bashkuar dhe Gjermania janë ndër Shtetet
Anëtare që kanë forcuar rolin e parlamenteve të tyre kombëtare për vendimmarrjen e BE-
së në bazë të nenit 352 TFBE.542
Përveç rritjes së rolit të Parlamentit në çështjet e BE-së, në përmbajtjen e Aktit 2011
gjejmë një përpjekje në seksionin 18 të tij për çështjen e “sovranitetit”. Ky seksion, në
mënyrë të thjeshtuar përcakton se: “E drejta e BE-së, me efekt të drejtpërdrejtë dhe ajo e
zbatueshme drejtpërdrejt, … do të njihet dhe të ketë efekt në Mbretërinë e Bashkuar…
vetëm në saj të Aktit 1972 apo një akti tjetër parlamentar.”543 Duke u nisur nga kjo
përmbajtje e seksionit 18, Akti 2011 nuk përmban një rregull mbi epërsinë e së drejtës së
BE-së në Mbretërinë e Bashkuar dhe si rrjedhojë nuk mund të lidhet me “sovranitetin si
epërsi”. Ai lidhet me “sovranitetin si dualizëm”. Ai vetëm përcakton se në një shtet me
sistem dualist si Mbretëria e Bashkuar duhet të ketë një akt parlamentar, që pranon apo
transformon të drejtën e BE-së në të drejtë të brendshme të saj.544
3.6.3.6 Jurisprudenca e Gjykatës së Lartë për çështjen Brexit: roli i Parlamentit
britanik
Në referendumin e datës 23 qershor 2016, Mbretëria e Bashkuar votoi për largimin e saj
nga BE. Në vijim u shtrua çështja se cili institucion në Mbretërinë e Bashkuar do të
kishte autoritetin ligjor për të vënë në lëvizje nenin 50 TBE. Në paragrafin e parë të këtij
neni parashikohet se: “Çdo Shtet Anëtar mund të vendosë të dalë nga Bashkimi, në
përputhje me kërkesat kushtetuese të veta”.545 Qeveria britanike pretendonte se kishte
kompetencën prerogative të Kurorës për të hyrë dhe për t’u tërhequr nga traktatet dhe për
rrjedhojë i përkiste autoriteti ligjor për të vënë në lëvizje nenin 50 TBE, edhe pa
540 Seksioni 6 (1), Akti 2011 në www.legislation.gov.uk. 541 Paul Craig, “The European Union Act 2011: Locks, Limits and Legality”, Common Market Law
Review, 2011, fq. 1882, në https://www.biicl.org/files/5986_craig_25-01-12_biicl.pdf. 542 Shih për më tepër Kapitullin II të kësaj teze. 543 Seksioni 18, Akti 2011 në http://www.legislation.gov.uk/ukpga/2011/12/pdfs/ukpga_20110012_en.pdf . 544 Paul Craig, Grainne De Burca “E drejta e Bashkimit Evropian. Tekste, çështje gjyqësore dhe materiale”,
Botimi në shqip Instituti i Studimeve Evropiane AIIS, 2013, fq. 414. 545 Neni 50 TBE, paragrafi 1.
130
miratimin e Parlamentit britanik. Për këtë çështje, më 24 janar 2017 u shpreh Gjykata e
Lartë e Mbretërisë së Bashkuar në vendimin Miller546.
Pretendimi i Sekretarit të Shtetit në bazë të kompetencës prerogative të Kurorës ishte se
ministrat kanë të drejtë të ushtrojnë këtë pushtet edhe në raport me Traktatet e BE-së. Për
këtë arsye, Qeveria mund të bëjë njoftimin pa pasur nevojë për ndonjë legjislacion
paraprak. Pas dhënies së njoftimit deri në fund të marsit 2017, ministrat do t’i dërgojnë
Parlamentit atë që njihet si “Akti i Madh i Shfuqizimit”. Ky Akt do të shfuqizojë Aktin e
vitit 1972 dhe, kudo që të jetë e volitshme, ai do ta shndërrojë legjislacionin ekzistues të
BE-së në legjislacion vendas së paku për një periudhë tranzitore. 547 Në bazë të nenit 50 të
TBE-së, tërheqja do të ndodhë jo më vonë se dy vjet pas njoftimit (përveç nëse kjo
periudhë zgjatet me marrëveshje unanime midis Shteteve të tjera Anëtare) dhe ka për
qëllim që në këtë pikë Akti i Madh i Shfuqizimit të hyjë në fuqi.548 Gjykata e Lartë
vendosi në shumicë kundër Qeverisë, së cilës do t’i duhet miratimi nga Parlamenti për të
vënë në lëvizje procesin e tërheqjes nga BE. Parlamenti britanik miratoi për këtë qëllim
Aktin e BE-së 2017.
Gjykata e Lartë parashtroi arsye të rëndësishme të mungesës së kompetencës për
ushtrimin e prerogativës Mbretërore nga Qeveria mbi Traktatet e BE-së, të mbështetura
në raportin midis Parlamentit dhe ekzekutivit, natyrën e Aktit 1972 dhe statusit të së
drejtës së BE-së në sistemin e brendshëm britanik të së drejtës.
Gjykata e Lartë u shpreh se prerogativa Mbretërore përfshin kompetencat e mbetura të
Kurorës të cilat ushtrohen nga ministrat, me kushtin që ushtrimi i këtyre kompetencave të
jetë në përputhje me legjislacionin parlamentar. Në çështjen Burmah Oil Co (Burma
Trading) Ltd kundër Lord Advocate, Lordi Reid shpjegoi se privilegji mbretëror është një
burim i pushtetit i cili është “i disponueshëm vetëm për një rast që nuk mbulohet nga
statuti”. 549 Në arsyetimin e këtij qëndrimi Gjykata e Lartë iu referua edhe një precedenti
të mëparshëm të çështjes R kundër Sekretari i Shtetit për Departamentin e Punëve të
Brendshme, Unioni i Brigadave të Zjarrfikësve550 në vitin 1995. Në atë vendim Lordi
Browne-Wilkinson e bëri të qartë se, qëllimet e ministrave nuk janë ligj dhe gjykatat nuk
mund të vazhdojnë me supozimin se ata domosdoshmërisht do të bëhen ligj. Kjo është
një çështje që Parlamenti duhet të vendosë në kohën e duhur.551
Shumica e gjyqtarëve në këtë çështje i kushton rëndësi të madhe rregullit që e drejta e
BE-së është “burim i së drejtës në Mbretërinë e Bashkuar”. Në të vërtetë, kjo pikëpamje
546 Çështja R (Miller) kundër Secretary of State for Exiting the European Union, 24 janar 2017, në
https://www.supremecourt.uk/cases/docs/uksc-2016-0196-judgment.pdf. 547 Çështja Miller, paragrafi 34. 548 Neni 50 TBE. 549 Çështja Miller, paragrafi 47. Po ashtu shih edhe argumentin e Gjykatës në paragrafin 48: “Siç parashtroi
edhe Lord De Parmoor në De Keyser, ku diskutohej për pushtetin prerogativ të Kurorës për të marrë pronën
e një subjekti në kohë lufte: Parimi kushtetues është se kur pushteti i Ekzekutivit për të ndërhyrë në pronën
ose lirinë e subjekteve vendoset nën kontrollin parlamentar dhe rregullohet drejtpërsëdrejti me statut,
autoriteti i Ekzekutivit nuk mund të burojë nga Privilegji Mbretëror i Kurorës por nga Parlamenti, dhe në
ushtrimin e një autoriteti të tillë, Ekzekutivi është i detyruar të respektojë kufizimet që Parlamenti ka
vendosur në favor të subjekteve.” 550 Çështja R kundër Secretary of State for the Home Department, Ex p Fire Brigades Union ,1995, në
http://www.bailii.org/uk/cases/UKHL/1995/3.html . 551 Çështja Miller, paragrafi 35.
131
është thelbësore për analizën e saj. Ato pranojnë se “në një kuptim” Ligji britanik, në
formën e Aktit 1972, “është burim i së drejtës së BE-së”, sepse “pa atë Ligj, e drejta e
BE-së nuk do të kishte status të brendshëm”. 552 Megjithatë, pa hedhur poshtë këtë
analizë, shumica gjyqtarëve vënë theksin tek pikëpamja se “janë institucionet e BE-së të
cilat janë burimi përkatës i të drejtës së BE-së”. Institucionet legjislative të BE-së mund
të miratojnë ose të shfuqizojnë akte ligjore, të cilat pastaj do të zbatohen brenda vendit,
pa ndonjë miratim të veçantë të ndonjë institucioni në Mbretërinë e Bashkuar. Nëse Akti
1972 “i jep fuqi” të drejtës së BE-së, ai nuk është vetë “burimi i origjinës së asaj të
drejte”. Përkundrazi, e drejta e BE-së është “një burim i pavarur dhe mbizotërues i të
drejtës së brendshme”.553
Sipas vendimit të shumicës së anëtarëve të Gjykatës së Lartë, pranohet se: “një sërë
statutesh i japin fuqi traktateve duke përcaktuar përmbajtjen e ligjit kombëtar në fushat që
mbulohen prej tyre. Ndërkohë, Akti 1972 përveç kësaj bën edhe më shumë. Ai autorizon
një proces dinamik me të cilin, edhe pa një legjislacion të mëtejshëm primar (në disa raste
edhe pa ndonjë legjislacion të brendshëm), legjislacioni i BE-së që bëhet një burim i
sistemit ligjor në Mbretërinë e Bashkuar, si edhe ka epërsi mbi të gjitha burimet e
brendshme të këtij sistemi, duke përfshirë edhe statutet. Për shumicën e gjyqtarëve të
çështjes, ky arsyetim shndërrohet pjesërisht në atë që mund të quhet “status” kushtetues,
që do të thotë, niveli i pasojave kushtetuese të anëtarësimit në BE dhe niveli i pasojave
kushtetuese të tërheqjes nga BE.554 Për këtë arsye, “në aspektin kushtetues efekti i Aktit
1972 ishte i paprecedent”.555 Në këtë këndvështrim, tërheqja “do të përbëjë një ndryshim
të rëndësishëm kushtetues si ai që ndodhi kur e drejta e BE-së u inkorporua për herë të
parë në sistemin ligjor kombëtar nga Akti 1972.556
Në përputhje me këtë arsyetim, shumica e gjyqtarëve të çështjes shprehet se, do të ishte
“në kundërshtim me parimet tradicionale dhe themelore që një ndryshim kaq i gjerë i
marrëveshjeve kushtetuese të Mbretërisë së Bashkuar të miratohet vetëm me vendim
ministror ose me veprime ministrore”.557 Pra, “një ndryshim i madh në marrëveshjet
kushtetuese në Mbretërinë e Bashkuar nuk mund të arrihet vetëm nga një ministër” dhe
duhet të “zbatohet në mënyrën e vetme që njeh kushtetuta e Mbretërisë së Bashkuar,
përkatësisht me legjislacionin parlamentar”.558
Gjykata e Lartë në Miller mori në shqyrtim një pasojë tjetër të rëndësishme kushtetuese të
tërheqjes nga BE-ja: sovraniteti parlamentar. E drejta e BE-së gëzon efekt të
drejtpërdrejtë dhe epërsi vetëm në bazë të Aktit 1972, e për rrjedhojë vetëm për sa kohë
ky akt mbetet në fuqi. Kjo pasqyron faktin se Parlamenti ishte dhe mbetet sovran: asnjë
burim i ri i ligjit nuk mund të ekzistojë pa miratimin parlamentar dhe pa qenë i prekshëm
për t’u shfuqizuar nga Parlamenti. Megjithatë, është joreale të mohohet se, për sa kohë ky
552 Çështja Miller, paragrafi 61. 553 Mark Elliot “The Supreme Court’s Judgment in Miller”, në
https://publiclawforeveryone.com/2017/01/25/analysis-the-supreme-courts-judgment-in-miller/ . 554 Mark Elliot “The Supreme Court’s Judgment in Miller”, në
https://publiclawforeveryone.com/2017/01/25/analysis-the-supreme-courts-judgment-in-miller/ . 555 Çështja Miller, paragrafi 60. 556 Po aty, paragrafi 61. 557 Mark Elliot “The Supreme Court’s Judgment in Miller”, në
https://publiclawforeveryone.com/2017/01/25/analysis-the-supreme-courts-judgment-in-miller/. 558 Po aty.
132
akt mbetet në fuqi, Traktatet e BE-së, legjislacioni i BE-së dhe interpretimet e vendosura
mbi këto instrumente nga Gjykata e Drejtësisë janë burime të drejtpërdrejta të së drejtës
në Mbretërinë e Bashkuar.559 Pikëpamja e shumicës së gjyqtarëve në këtë çështje është
që parlamenti ka ruajtur sovranitetin e tij gjatë anëtarësisë së Mbretërisë së Bashkuar në
BE. Megjithatë, krahas përkrahjes së kësaj pikëpamje, këto gjyqtarë sugjerojnë se: ndërsa
e drejta e BE-së ka efekt në Mbretërinë e Bashkuar në bazë të Aktit 1972, kjo e drejtë
mund (dhe duhet) të vlerësohet si një burim “i drejtpërdrejtë”, “i pavarur” dhe
“mbizotërues” i së drejtës së brendshme.560
Sipas autorit Elliot, Çështja Miller mund të vlerësohet si një triumf i Parlamentit mbi
ekzekutivin: e përparësisë së parimeve të demokracisë dhe të përgjegjësisë, si edhe një
ripohim i parimit të sovranitetit parlamentar. Miller përfaqëson një triumf të parimeve
kushtetuese në përgjithësi dhe parimit të sovranitetit parlamentar në veçanti.561
559 Çështja Miller, paragrafi 61. 560 Mark Elliot “The Supreme Court’s Judgment in Miller”, në
https://publiclawforeveryone.com/2017/01/25/analysis-the-supreme-courts-judgment-in-miller/ . 561 Mark Elliot “The Supreme Court’s Judgment in Miller: In Search of Constitutional Principle”, Legal
Studies Research Paper Series, PAPER NO. 23/2017, fq. 25-26, në file:///C:/Users/HP/Downloads/SSRN-
id2952331%20(1).pdf .
133
KREU IV
REPUBLIKA E SHQIPËRISË DHE BASHKIMI EVROPIAN
Në fillim të këtij kapitulli, do të paraqitet një pasqyrë e marrëdhënieve midis BE-së dhe
Republikës së Shqipërisë. Këto marrëdhënie paraqiten kronologjikisht duke filluar nga
viti 1991 dhe deri në vitin 2014, vit i cili përkon me marrjen e statusit të “vendit
kandidat” me BE-në. Kjo renditje shërben për të kuptuar detyrimet që burojnë për një
shtet që ka qëllim anëtarësimin në BE në çdo fazë të këtij procesi. Çdo fazë e
marrëdhënieve midis BE-së dhe një shteti në proces anëtarësimi në të përmban detyrime
të caktuara për institucionet e këtij shteti në përgjithësi dhe parlamentin kombëtar në
veçanti. Në funksion të temës do të trajtohet roli i Kuvendit të Republikës së Shqipërisë
(Kuvendi) në procesin e integrimit Evropian të Shqipërisë, e më konkretisht funksioni i tij
legjislativ që nga miratimi i Marrëveshjes së Stabilizim Asociimit Shqipëri-BE (MSA).
Për një kuptim sa më të plotë të këtij roli do të analizohet edhe bashkëpunimi
institucional me Këshillin e Ministrave të Republikës së Shqipërisë. Në vijim do të
analizohet procesi i ligjbërjes, si thelbi i veprimtarisë së Kuvendit, dhe ndikimi i procesit
të integrimit Evropian në të. Raporti midis ligjeve të miratuara nga Kuvendi i Republikës
së Shqipërisë (Kuvendi) me legjislacionin e BE-së do të trajtohet në këtë kontekst.
Shqipëria nuk është shtet anëtar i BE-së dhe nuk ka detyrimin e zbatimit të legjislacionit
të tij apo të jurisprudencës së GJDBE-së. Për këtë arsye, trajtimi do të bazohet në
dispozitat kushtetuese mbi të drejtën ndërkombëtare në tërësi. Në përputhje me këtë, do
të trajtohet më në detaje statusi dhe zbatimi i MSA-së në sistemin ligjor kombëtar dhe
raporti i saj me ligjet kombëtare. Hyrja në fuqi e MSA-së në vitin 2009 vendosi detyrime
të caktuara për Kuvendin, si në procedurën e miratimit të ligjeve dhe në përmbajtjen e
tyre po aq, në funksion të përafrimit të legjislacionit kombëtar me atë të BE-së.
4.1 Kronologjia e marrëdhënieve ndërmjet Republikës së Shqipërisë dhe Bashkimit
Evropian
Vitet ‘90, me rënien e murit të Berlinit dhe të sistemit monopartiak dhe ekonomisë së
centralizuar, sollën në rajonin e Evropës Juglindore, përfshirë edhe Shqipërinë, një erë të
re bashkëpunimi me vendet e Evropës Perëndimore. Në kuadër të kësaj fryme, Shqipëria
vendosi marrëdhëniet e para me Komunitetin Ekonomik Evropian (KEE), i cili kishte
forcuar ekzistencën e tij në një zonë të përbashkët të funksionimit social, ekonomik dhe
politik.562 Në qershor të vitit 1991 u vendosën marrëdhëniet e para midis Republikës së
Shqipërisë dhe KEE-së në atë kohë. Një vit më vonë, marrëdhëniet midis Shqipërisë dhe
KEE-së u shtrinë në fushën ekonomike dhe atë politike. Më 12 maj 1992 nënshkruhet
562 Manual Informativ, “Procesi i Integrimit Europian, Mekanizmat dhe Institucionet. Marrëveshja e
Stabilizim Asocimit dhe detyrimet e Institucioneve Shqiptare”, http://www.agendainstitute.org, Dhjetor
2008, fq. 4 .
134
Marrëveshja e Tregtisë dhe Bashkëpunimit Ekonomik,563 e cila u shoqërua edhe nga
nënshkrimi i Deklaratës së Përbashkët Politike564 midis palëve. Shqipëria ishte vendi i
parë në rajon që nënshkroi një marrëveshje të tillë, e cila hyri në fuqi më 1 dhjetor 1992.
Nëpërmjet kësaj marrëveshjeje, u vendos jo vetëm zhvillimi i bashkëpunimit ekonomik
dhe zgjerimi i marrëdhënieve tregtare me Shqipërinë, por edhe vendosja mbi baza
kontraktuale e orientimit politik të Shqipërisë drejt një demokracie funksionale dhe
ekonomie e lirë të tregut. Kjo marrëveshje synonte ndër të tjera, vendosjen e rregullave
për bashkëpunimin ekonomik dhe tregtar midis Shqipërisë dhe KEE-së dhe eliminimin e
formave të ndryshme të diskriminimit, duke kërkuar njëherësh harmonizimin e
legjislacionit vendas me atë komunitar, kryesisht në fushën ekonomike dhe tregtare.565
Në përputhje me Marrëveshjen e Tregtisë dhe Bashkëpunimit Ekonomik, u ngrit
gjithashtu edhe një kuadër institucional me funksion mbikëqyrjen e zbatimin e saj. Këtu
mund të përmendim Komitetin e Përbashkët. Në përbërje të tij kishte përfaqësues të të
dyja palëve BE-Shqipëri. Komiteti i Përbashkët mblidhej çdo vit dhe në të merrnin pjesë
grupe pune nga fusha të ndryshme të ekonomisë, financave, bujqësisë dhe peshkimit,
infrastrukturës, doganave, taksimit dhe përafrimit të legjislacionit.566
Viti 1993 është viti i cili shënon vendosjen e marrëdhënieve diplomatike midis Shqipërisë
dhe BE-së. Delegacioni i Komisionit Evropian, i cili përbënte Misionin Diplomatik të
përhershëm përfaqësues të Komisionit Evropian në marrëdhëniet me jashtë, do të
akreditohet në Tiranë. Në prill të vitit 1997, Këshilli i Çështjeve të Përgjithshme të BE-së
miratoi Përqasjen Rajonale për 5 shtete të Evropës Juglindore, përfshirë Shqipërinë,
përmes së cilës BE-ja vendosi kushtet politike dhe ekonomike për zhvillimin e mëtejshëm
të marrëdhënieve dypalëshe.
Në maj të vitit 1999 BE miratoi një iniciativë të re për vendet e Ballkanit Perëndimor,
përfshirë Shqipërinë, të quajtur Procesi i Stabilizim-Asocimit. Ky Proces, i shpallur në
nëntor të vitit 2000 në Samitin e Zagrebit, përbën kuadrin e përgjithshëm politik të BE-së
për vendet e Ballkanit Perëndimor. Objektivi i kësaj politike të re të BE-së ndaj vendeve
të Ballkanit Perëndimor ishte promovimi i stabilitetit rajonal dhe përgatitja e vendeve të
rajonit për t’u integruar në BE. Instrumenti kryesor i Procesit të Stabilizim-Asocimit
është MSA-ja, e cila ka në themel të saj parimet themelore mbi të cilat mbështetet procesi
i anëtarësimit në Bashkimin Evropian.567
Negociatat me Shqipërinë për nënshkrimin e MSA-së u hapën zyrtarisht në vitin 2003.
Vetëm tri vite më vonë nga Samiti i Zagrebit, në samitin e Selanikut të qershorit 2003,
BE konfirmoi zyrtarisht perspektivën e anëtarësimit në BE për të gjithë vendet
pjesëmarrëse në Procesin e Stabilizim-Asociimit. MSA BE- Shqipëri, si elementi kryesor
i këtij procesi, u nënshkrua në 12 qershor 2006 dhe hyri në fuqi më 1 prill 2009. Hyrja në
fuqi e MSA-së shënon një fazë të re dhe më të avancuar të marrëdhënieve të Shqipërisë
me BE-në, të konceptuar si një marrëdhënie kontraktuale me detyrime dhe të drejta
563 http://ec.europa.eu. 564 Po aty. 565 Manual Informativ, “Procesi i Integrimit Europian, Mekanizmat dhe Institucionet. Marrëveshja e
Stabilizim Asocimit dhe detyrimet e Institucioneve Shqiptare”, http://www.agendainstitute.org, Dhjetor
2008, fq. 4. 566 Po aty, fq. 5. 567 www.parlament.al .
135
reciproke ndërmjet palëve. Deri në hyrjen në fuqi të MSA-së, që kërkonte ratifikimin e
saj nga vendet anëtare të BE-së në momentin e nënshkrimit të saj, më 1 dhjetor 2006 hyri
në fuqi Marrëveshja e Përkohshme. Kjo Marrëveshje parashikonte zbatimin e dispozitave
të MSA-së për tregtinë dhe bashkëpunimin tregtar.
MSA-ja i jep një shteti nënshkrues statusin e vendit të asociuar dhe një kandidati të
mundshëm për anëtarësim në BE. MSA-ja rregullon marrëdhëniet politike e tregtare dhe
përafrim gradual politik, ekonomik dhe ligjor ndërmjet Shqipërisë dhe BE-së. Ajo
mbështetet në katër shtylla:
1. dialogu politik dhe bashkëpunimi rajonal - Titulli II dhe Titulli III i MSA-së
2. dispozitat tregtare për liberalizimin progresiv të këmbimeve tregtare (lëvizja e lirë
e mallrave) deri në vendosjen e një zone të tregtisë së lirë midis palëve - Titulli IV
i MSA-së
3. dispozitat për tri liritë e tjera të tregut të brendshëm të BE-së (lëvizja e lirë e
personave, e shërbimeve dhe kapitaleve) - Titulli V i MSA-së
4. bashkëpunimi në fushat prioritare, sidomos në fushën e drejtësisë dhe çështjet e
brendshme – Titulli VII i MSA-së
Kërkesa për anëtarësimin e Shqipërisë në BE568 u paraqit më 28 prill 2009 në Këshillin e
BE-së. Më 16 nëntor 2009, Këshilli i Çështjeve të Përgjithshme dhe i Marrëdhënieve me
Jashtë, i kërkoi Komisionit të përgatisë Opinionin për Shqipërinë. Ky i fundit, më 16
dhjetor 2009, i dorëzoi Pyetësorin Shqipërisë. Në bazë të përgjigjeve të Pyetësorit të
plotësuar nga pala shqiptare, në 10.11.2010 u publikua Opinioni i Komisionit Evropian
për kërkesën e Shqipërisë për anëtarësim. Opinioni përcaktoi 12 prioritete kyçe që duhen
të adresohen nga Shqipëria në mënyrë që të matet progresi i saj drejt BE-së dhe të mund
të hapen negociatat e anëtarësimit me BE-në. Në Raport Progresin e vitit 2012, 569
Komisioni rekomandoi që Këshilli duhet t’i japë Shqipërisë statusin e vendit kandidat, në
varësi të përmbushjes së masave kyçe në fushën e drejtësisë dhe reformës së
administratës publike, si dhe përfundimin e rishikimit të procedurave të Rregullores së
Kuvendit.
Sërish në Raport Progresin për Shqipërinë në 2013, Komisioni rekomandoi që Këshilli t’i
japë Shqipërisë statusin e vendit kandidat.570 Gjithashtu, Komisioni përcaktoi 5 prioritete
kyçe për hapjen e negociatave të anëtarësimit, të cilat janë: reforma në administratën
publike; forcimi pavarësisë, efiçencës dhe llogaridhënies së gjyqësorit; lufta kundër
korrupsionit; lufta kundër krimit të organizuar; mbrojtja e të drejtave të njeriut, përfshirë
Romët dhe politikat anti-diskriminim; si dhe respektimi i së drejtës së pronës.571
568 http://www.consilium.europa.eu . 569 Po aty. 570 Në datën 11 Nëntor 2013, u lançua edhe Dialogu i Nivelit të Lartë për Prioritetet Kyçe, Shqipëri-
Komisioni Evropian, ku marrin pjesë Qeveria, Institucionet e pavarura si dhe Opozita. Platforma e Dialogut
të Nivelit të Lartë, përbën një element shumë të rëndësishëm për të siguruar një proces gjithëpërfshirës dhe
për të fokusuar energjitë tek reformat e nevojshme për avancimin e axhendës evropiane të Shqipërisë. 571 http://www.consilium.europa.eu .
136
Në 24 qershor të vitit 2014 Këshilli i Çështjeve të Përgjithshme të BE-së vendosi
unanimisht për t’i dhënë Shqipërisë statusin e vendit kandidat për anëtarësim në BE,572 i
cili u miratua në mbledhjen e Këshillit Evropian më 27 qershor 2014 në Bruksel. Statusi i
vendit kandidat i ngre marrëdhëniet mes Shqipërisë dhe BE-së në një nivel më të lartë:
Shqipëria tani do të marrë ftesa në mbledhjet e Këshillit të BE-së që janë të hapura për
vendet kandidate. Qasja e saj në agjencitë e BE-së dhe bashkëpunimi me to do të jenë më
të lehta. Për shembull pjesëmarrja në Agjencinë për të Drejtat Themelore si vëzhguese.
Gjithashtu, mund të krijohen komitete të përbashkëta mes Shqipërisë dhe Komitetit të
Rajoneve si edhe Komitetit Ekonomik dhe Social. Aktualisht, Shqipëria ka marrë
rekomandimin pozitiv të Komisionit për hapjen e negociatave për anëtarësim të saj në BE
më 17 prill 2018. Ky rekomandim u mor në shqyrtim për votim në Këshillin e Çështjeve
të Përgjithshme të 26 qershorit 2018. Këshilli iu përgjigj pozitivisht progresit të bërë nga
Shqipëria dhe përcaktojë rrugën për hapjen e negociatave të pranimit në qershor 2019.573
4.2 Përafrimi i legjislacionit
Përvoja e Shteteve të reja Anëtare të BE-së është një provë se anëtarësimi në BE nuk
është vetëm çështje politike dhe ekonomike, por edhe çështje ligjore. Nëpërmjet
përafrimit të legjislacionit kombëtar me atë të BE-së mundësohet edhe bashkëpunimi në
këto dy fusha. Për këto arsye, procesi i përafrimit ligjor të së drejtës kombëtare me atë të
BE-së është një detyrë gjithëpërfshirëse gjatë procesit të anëtarësimit. Çdo shtet që synon
të anëtarësohet në BE duhet të harmonizojë sistemin e tij juridik në të gjitha fushat ku
Shtetet Anëtare kanë deleguar kompetencat e tyre në BE.574 Edhe në bazë të vendimeve
të GJDBE-së në përcaktimin e parimit të epërsisë në çështjen Costa, efektiviteti i së
drejtës së BE-së do të sigurohet nëse ka një harmonizim të ligjeve të Shteteve Anëtare.
BE-ja nuk mund të funksionojë në mungesë të një harmonizimi të tillë.
Koncepti i përafrimit ligjor në BE do të thotë proces i harmonizimit të legjislacionit
kombëtar me të drejtën e BE-së. Procesi i përafrimit përfshin metoda dhe teknika për të
transpozuar legjislacionin e BE-së në të drejtën kombëtare, përfshirjen e saj në sistemet
ligjore kombëtare dhe procesin e zbatimit.575 Në Traktatet e BE-së janë përdorur terma të
ndryshëm për procesin e përafrimit ligjor, të tilla si: harmonizim, përafrim dhe
koordinim. Në Traktatin e Lisbonës, për të treguar përafrimin e legjislacionit kombëtar
me atë të BE-së përdoren dy termat e parë. Termi “koordinim” përdoret në një kuptim më
të përgjithshëm si kërkesë për politikat në tërësi.
572 Po aty. 573 http://www.consilium.europa.eu. 574 Besim Kajtazi, “Udhëzime Praktike për Përafrimin e Legjislacionit të Republikës së Kosovës me
Legjislacionin e Bashkimit Evropian”, në “Përmbledhje Legjislacioni Për Procesin e Hartimit të Politikave
dhe Legjislacionit në Republikën e Kosovës”, Botim i Qeverisë së Republikës së Kosovës, (Version i
përditësuar, 19 janar 2016), fq. 619, në http://www.kryeministri-
ks.net/repository/docs/PERMBLEDHJE_LEGJISLACIONI_PER_PROCESIN_E_HARTIMIT_TE_POLIT
IKAVE_DHE_LEGJ___.pdf 575 Po aty, fq. 619.
137
Këto tre terma shprehin nivele të ndryshme të proceseve integruese që janë arritur midis
Shteteve Anëtare të BE-së.576 Për sa i përket shteteve të cilat nuk janë ende anëtare në
BE, termi i cili përdoret është “përafrim”. Duke iu referuar MSA-së midis Shqipërisë dhe
BE-së, termi që përdoret në Titullin VI të MSA-së është “përafrim i legjislacionit”. Por,
në dispozita më të veçanta, si ato mbi transportin577 apo mbrojtjen e konsumatorit578,
është përdorur termi “harmonizim”. Në përgjithësi, procesi i përafrimit ligjor duhet të
vlerësohet në dy drejtime:
• Në kuptimin më të gjerë ligjor, përafrimi do të thotë zhvendosje e dispozitave të
së drejtës së BE-së në legjislacionin kombëtar, zbatimin e dispozitave të këtij
legjislacioni kombëtar nga autoritetet kompetente publike dhe hyrja e tyre në fuqi
nga gjykatat dhe agjencitë e zbatimit të ligjit;579
• Në terma praktikë, pavarësisht dallimit në terminologjinë e përdorur, një nga
treguesit më të qartë të përparimit të një shteti me procesin e integrimit si dhe
përafrimin me BE-në është sasia dhe cilësia e akteve kombëtare ligjore të
transpozimit të dispozitave të së drejtës së BE-së, dhe dëshmia mbi zbatimin e
tyre aktiv në praktikë.580
Krahas parashikimit në legjislacionin e BE-së, edhe në praktikën gjyqësore të Gjykatës së
Drejtësisë është theksuar rëndësia e procesit të përafrimit ligjor në funksion të
efektivitetit të së drejtës së BE-së. Një nga çështjet e njohura në lidhje me procesin në
fjalë është Cassis de Dijon. Në këtë çështje Gjykata e Drejtësisë vendosi ndalimin e
kufizimeve sasiore në këmbimin e mallrave pasi kjo pengonte qëllimin e lëvizjes së lirë të
mallrave në Komunitet, pa iu nënshtruar kufizimeve.581 Sipas Gjykatës së Drejtësisë,
përcaktimi i produkteve si të shëndetshme dhe të sigurta nuk duhet të ndryshojë shumë
midis Shteteve Anëtare të BE-së. Një produkt që pranohet ligjërisht në tregun e një Shteti
576 Në bazë të nenit 4(3) të Traktatit të Bashkimit Evropian: “Shtetet Anëtare të BE-së do të ndërmarrin
masat e duhura, të përgjithshme ose të veçanta, për të siguruar plotësimin e detyrimeve që rrjedhin nga
Traktatet ose nga aktet e institucioneve të BE-së. Gjithashtu, Shtetet Anëtare ia lehtësojnë Bashkimit
arritjen e detyrave të tij dhe heqin dorë nga çdo mase, e cila do të vinte në rrezik arritjen e objektivave të
Bashkimit.”. 577 Neni 59, paragrafi 1 i MSA-së: “Në lidhje me ofrimin e shërbimeve të transportit ndërmjet Komunitetit
dhe Shqipërisë, aplikohen dispozitat e mëposhtme: 1. Lidhur me transportin e brendshëm tokësor,
Protokolli nr. 5 parashtron rregullat e aplikueshme në marrëdhëniet midis Palëve për të siguruar, sidomos
trafik rrugor tranzit të pakufizuar përmes Shqipërisë dhe Komunitetit në tërësi, zbatimin efektiv të parimit
të mosdiskriminit dhe harmonizimit progresiv të legjislacionit shqiptar për transportin me atë Komunitar”. 578 Neni 76 i MSA-së: “… në kuadër të interesave të tyre të përbashkëta, palët do të inkurajojnë dhe
garantojnë: …harmonizimin e legjislacionit të mbrojtjes së konsumatorëve në Shqipëri me atë ekzistues në
Komunitet.” 579 Besim Kajtazi, “Udhëzime Praktike për Përafrimin e Legjislacionit të Republikës së Kosovës me
Legjislacionin e Bashkimit Evropian”, në “Përmbledhje Legjislacioni Për Procesin e Hartimit të Politikave
dhe Legjislacionit në Republikën e Kosovës”, Botim i Qeverisë së Republikës së Kosovës, (Version i
përditësuar, 19 janar 2016), fq. 620, në http://www.kryeministri-
ks.net/repository/docs/PERMBLEDHJE_LEGJISLACIONI_PER_PROCESIN_E_HARTIMIT_TE_POLIT
IKAVE_DHE_LEGJ___.pdf 580 Po aty. 581 Çështja 120/78 Rewe-Zentral AG kundër Bundesmonopolverwaltung für Branntwei, 1979 .
138
Anëtar do të duhet të pranohet si i tillë edhe në tregjet e Shteteve të tjera Anëtare, përveç
rasteve kur në mënyrë specifike një gjë e tillë ndalohet nga e drejta e BE-së.582
Rezultati më i rëndësishëm në këtë rast ishte përcaktimi nga Gjykata e Drejtësisë i
parimit të njohjes reciproke. Parimi i njohjes reciproke nënkupton se rregulloret
kombëtare të tregtisë edhe pse të zbatueshme pa dallim, nuk mund të ndalojnë hyrjen në
tregun kombëtar të produkteve ligjërisht të prodhuara e të tregtuara në një Shtet tjetër
Anëtar. Kjo hyrje në treg mund të ndalohet në mënyrë legjitime vetëm nëse rregullimi
është i nevojshëm për të arritur një objektiv të interesit të përgjithshëm të denjë për t’u
mbrojtur.583 Në vijim, në vendimin mbi këtë çështje Gjykata e Drejtësisë përcaktoi edhe
kërkesa të tjera të detyrueshme dhe të domosdoshme të lëvizjes së mallrave si: efektiviteti
i mbikëqyrjes fiskale, mbrojtjen e shëndetit publik dhe mbrojtja e konsumatorit. Edhe pse
në të vërtetë këto kërkesa nuk janë një metodë e përafrimit të ligjit, ato përbëjnë një mjet
për të hequr pengesat ndaj tregtisë së lirë. Kjo do të mund të përshpejtojë përafrimin e
rregullave kombëtare në mënyrë që të arrihet në një siguri më të lartë të produktit.584
Me hyrjen në fuqi të MSA-së, Shqipëria ka detyrimin e qartë për përafrimin gradual të
legjislacionit me acquis e BE-së. Ky detyrim buron nga Titulli VI i MSA-së “Përafrimi i
Legjislacionit, Imponimi i Ligjeve dhe Rregullat e Konkurencës”. Neni 70 i MSA-së në
paragrafin e parë të tij parashikon se: “Palët njohin rëndësinë e përafrimit të
legjislacionit ekzistues shqiptar me atë të Komunitetit dhe zbatimin e tij me efektivitet.
Shqipëria do të përpiqet të sigurojë që ligjet e saj ekzistuese dhe ligji i ardhshëm të
shkojë gradualisht drejt përputhjes me acquis e Komunitetit. Shqipëria do të sigurojë që
legjislacioni i ardhshëm dhe ekzistues të zbatohet dhe imponohet si duhet.” 585 Ky
përafrim ka filluar në datën e nënshkrimit të MSA-së dhe është shtrirë gradualisht në tërë
elementet e acquis të BE-së të parashikuara në këtë Marrëveshje brenda një periudhe
tranzitore deri në 10 vjet, e ndarë në dy faza.
Në bazë të nenit 70, paragrafi 3 i MSA-së gjatë fazës së parë të periudhës tranzitore (e
cila ka filluar me hyrjen në fuqi të MSA-së) përafrimi u përqendrua në elementet
thelbësore të acqui-s të Tregut të Brendshëm. Përveç lëvizjes së lirë të mallrave, që në
bazë të nenit 6 të MSA-së do të zbatohet një kalendar specifik, elementët e tjerë
thelbësorë të Tregut të Brendshëm mbeten lëvizja e lirë e personave, e shërbimeve dhe e
kapitaleve, të përcaktuara në Titullin V të MSA-së. Po ashtu, sërish në bazë të nenit 70,
paragrafi 3 i MSA-së, përafrimi u përqendrua edhe në fusha të tjera të rëndësishme si
konkurrenca, të drejtat mbi pronësinë intelektuale, industriale dhe tregtare, prokurimi
publik, standardet dhe çertifikimi, shërbimet financiare, transporti detar dhe tokësor, duke
582 Në çështjen Cassis de Dijon, Gjykata e Drejtësisë vendosi që legjislacioni Gjerman përmbante një masë
të barabartë me kufizimin sasior ndaj importeve. Për rrjedhojë, ai ishte në kundërshtim me Traktatin. 583 Senada Reçi, “Lëvizja e Lirë e Shërbimeve në Tregun Unik Evropian dhe Perspektiva në kuadër të
Zgjerimit të Bashkimit Evropian” Disertacion për gradën shkencore “Doktor”, Universiteti i Tiranës,
Fakulteti i Drejtësisë, Tiranë 2013, fq. 13 http://www.doktoratura.unitir.edu.al . 584 Besim Kajtazi, “Udhëzime Praktike për Përafrimin e Legjislacionit të Republikës së Kosovës me
Legjislacionin e Bashkimit Evropian”, në “Përmbledhje Legjislacioni Për Procesin e Hartimit të Politikave
dhe Legjislacionit në Republikën e Kosovës”, Botim i Qeverisë së Republikës së Kosovës, (Version i
përditësuar, 19 janar 2016), fq. 629, në http://www.kryeministri-
ks.net/repository/docs/PERMBLEDHJE_LEGJISLACIONI_PER_PROCESIN_E_HARTIMIT_TE_POLIT
IKAVE_DHE_LEGJ___.pdf 585 Neni 70 MSA, Fletore Zyrtare e Republikës së Shqipërisë, nr. 87, 14 gusht 2006.
139
i kushtuar rëndësi të veçantë sigurisë dhe standardeve mjedisore si dhe aspekteve sociale,
ligji për kompanitë tregtare, kontabiliteti, mbrojtja e konsumatorit, mbrojtja e të dhënave,
shëndeti dhe siguria në punë dhe mundësi të barabarta. Gjatë fazës së dytë Shqipëria do të
përafrojë pjesët e mbetura të acqui-s.586
Një instrument i rëndësishëm në kuadër të përafrimit ligjor është edhe Plani Kombëtar
për Integrimin Evropian. Ai miratohet me vendim të Këshillit të Ministrave, i cili më pas
duhet ta paraqesë atë në Kuvend. Ky detyrim i paraqitjes së Planit Kombëtar për
Integrimin Evropian ka thjesht karakter informues për organin legjislativ, në kuadër të
detyrimit të Qeverisë për të informuar Kuvendin për procesin e integrimit Evropian. Kjo
do të thotë që nuk kërkohet miratim nga Kuvendi për Planin Kombëtar për Integrimin
Evropian, i cili miratohet vetëm me vendim të Këshillit të Ministrave. Plani i fundit
Kombëtar për Integrimin Evropian është miratuar më VKM nr.42, datë 25.1.2017 “Për
miratimin e Planit Kombëtar për Integrimin Evropian, 2017 – 2020”, i botuar në Fletoren
Zyrtare të Republikës së Shqipërisë nr.12, viti 2017.
Në bazë të Ligjit 15/2015, Kuvendi çdo vit zhvillon një seancë me debat për detyrat që
dalin nga Plani Kombëtar për Integrimin Evropian dhe miraton rezolutën përkatëse.587 Të
gjitha fazat e procesit legjislativ, duke nisur me formulimin e politikave dhe përcaktimin
e instrumentit rregullues deri në hartimin e tekstit të aktit dhe miratimit të tij në Kuvend,
kur përafrimi do të bëhet me ligj, janë pjesë e procesit të adresimit të kërkesave të acquis
të BE-së në legjislacionin shqiptar. Në këtë proces, përgjegjësinë kryesore për
planifikimin dhe propozimin e nismave ligjore e ka Qeveria. Kuvendi, si organi më i lartë
ligjvënës në vend, luan rol shumë të rëndësishëm në procesin e përafrimit të legjislacionit
shqiptar me atë të BE-së, duke ushtruar më së pari, kontrollin ligjor dhe politik të këtij
procesi.588 Roli i Kuvendit në përafrimin e legjislacionit është trajtuar në vijim të këtij
kreu në kuadër të funksionit legjislativ të Komisionit të Integrimit Evropian.
4.3 Roli i parlamentit kombëtar në procesin e integrimit Evropian
Procesi i anëtarësimit të një shteti në BE është kryesisht detyrë e pushtetit ekzekutiv, pra
e qeverisë, e cila gëzon të drejtën e zhvillimit të negociatave me BE-në. Qeveria është
aktori kryesor në fazën e para anëtarësimit, por jo i vetmi. Në përgjithësi, procesi i
anëtarësimit në BE është parë edhe nga vetë parlamentarët kombëtarë si çështje e
marrëdhënieve me jashtë, e kësisoj një kompetencë e qeverisë. Për këtë, balanca e
pushteteve në procesin e anëtarësimit në BE është më shumë në favor të qeverisë, si dega
ekzekutive. Megjithatë, kjo nuk nënkupton që roli i parlamentit në këtë proces është i
papërfillshëm. Duhet mbajtur në konsideratë rëndësia e parimit kushtetues të ndarjes dhe
balancimit të pushteteve. Në përputhje me funksionin e tij legjislativ, në bazë të ndarjes
së pushteteve, miratimi i çdo akti juridik që ka si qëllim përafrimin dhe që do të duhet të
jetë në formën e ligjit, e përfshin në mënyrë të drejtpërdrejtë parlamentin nëpërmjet
miratimit të tyre. Etapat e procesit ligjvënës në nivel kombëtar përshtaten proceduralisht
me kërkesat e përafrimit të legjislacionit. Në bazë të parimit të ndarjes dhe balancimit të
586 Po aty, paragrafi 3. 587 Entela Nikaj “Roli i parlamentit kombëtar në procesin e integrimit Evropian” Revista KUVENDI,
nr.6/2016, fq. 67-68. 588 Po aty, fq. 66.
140
pushteteve, roli i ligjvënësit është të kontrollojë ekzekutivin si edhe përgjegjësia e këtij të
fundit ndaj legjislativit. Ky kontroll shtrihet edhe në veprimtarinë e Qeverisë në procesin
e integrimit Evropian. Mund të pohojmë se detyra kryesore e parlamentit në këtë kontekst
është të ushtrojë mbikëqyrjen mbi procesin e anëtarësimit në BE, duke garantuar
legjitimitetin demokratik si edhe kontrollin ligjor e politik të këtij procesi.
Përpara se të vlerësojmë përfshirjen e Kuvendit në procesin e integrimit Evropian, po
paraqes një përmbledhje të shkurtër të disa parlamenteve të tjera kombëtare në procesin e
para anëtarësimit në BE. Parlamenti i Sllovenisë u përfshi gjerësisht në procesin e para-
anëtarësimit, duke miratuar draftet e çdo pozicioni negociues dhe duke marrë kështu
“autorësinë” e procesit të negociatave. Në të kundërt, Parlamenti i Maltës lejoi qeverinë
të kryejë të gjitha aktivitetet gjatë negociatave dhe thjesht ratifikoi marrëveshjen e
pranimit në përfundim të procesit.589 Disa vende të tjera u përpoqën të forcojnë rolin
mbikëqyrës të Parlamentit gjatë negociatave. Një shembull i tillë është Hungaria, e cila
krijoi një ekip të posaçëm të konsulentëve ekspertë për t’i dhënë Qeverisë sugjerime për
zhvillimin e negociatave.590 Një mënyrë tjetër për të forcuar mbikëqyrjen e procesit të
negociatave është të përfshijë një gamë të gjerë të palëve të interesuara në diskutim për
çështje të rëndësishme brenda procesit të pranimit. Një shembull i tillë është Komiteti i
Specializuar për Çështjet Evropiane i Parlamentit të Estonisë, i cili herë pas here mori
karakterin e një forumi të hapur, duke bashkuar përfaqësuesit e shoqërisë civile,
ekzekutivit dhe legjislaturës si edhe palëve të tjera të interesuara.591
Detyra e parlamentit kombëtar për mbikëqyrjen e qeverisë buron nga akti më i lartë
juridik i shtetit, kushtetuta. Megjithatë, nga praktika e shteteve të tjera në rrugën e
anëtarësimit në BE, marrëdhënia mes qeverisë dhe parlamentit gjatë negociatave dhe
rolet e tyre përkatëse në këtë proces mund të përcaktohen në mënyrë më të detajuar edhe
nga marrëveshje dhe në një akt të veçantë, siç ishte rasti në Kroaci, Parlamenti i së cilës
miratoi një ligj të veçantë për këtë çështje, Akti “Për bashkëpunim në çështjet evropiane”
midis Parlamentit Kroat dhe Qeverisë së Republikës së Kroacisë. Kuvendi Kroat pati një
rol aktiv dhe kyç në të gjithë procesin e anëtarësimit të Kroacisë në BE, në sajë të dy
funksioneve kryesore, funksionit legjislativ dhe atij të kontrollit politik të Qeverisë në
procesin e integrimit.592
Në Shqipëri është miratuar një ligj i posaçëm me objekt përcaktimin e marrëdhënieve
midis Kuvendit dhe Këshillit të Ministrave në procesin e integrimit Evropian të vendit.
Ligji i parë u miratua në vitin 2004, ende pa hyrë në fuqi MSA-ja, për një përcaktim më
të qartë të marrëdhënieve midis Kuvendit dhe Qeverisë në procesin e integrimit Evropian.
Për shkak të mangësive procedurale të këtij ligji, Kuvendi miratoi një ligj të ri, Ligjin nr.
15/2015, datë 05.03.2015 “Për rolin e Kuvendit në procesin e integrimit të Republikës së
Shqipërisë në Bashkimin Europian”. Ky ligj do të analizohet gjerësisht më poshtë.
589 Marović, J., Sošić, M. “Parliament of Montenegro and the process of European integration: Just
watching or taking part?”, Podgorica 2012, fq. 9, në http://media.institut-alternativa.org/2012/10/institute-
alternative-parliament-of-montenegro-and-the-process-of-european-integration.pdf 590 Po aty. 591 Po aty. 592 Shih po aty.
141
4.4 Roli i Kuvendit të Republikës së Shqipërisë në procesin e integrimit Evropian
Forma e qeverisjes e Shqipërisë si republikë parlamentare shpallet që në nenin 1 të
Kushtetutës. Pushteti ligjvënës i përket Kuvendit. Por, Kushtetuta nuk ka ndonjë
përkufizim për rolin dhe funksionet e Kuvendit dhe për pozitën që ai ka në raport me
organet e tjera.593 Mjaft përfaqësues të klasës politike, por edhe analistë e studiues, e kanë
cilësuar Kuvendin si organin më të lartë në shtet. Madje, një cilësim të ngjashëm e gjejmë
edhe në raportin e Komisionit Evropian për Shqipërinë, ku ai karakterizohet si “trupi më i
lartë i pushtetit shtetëror”. 594 Në fakt, Kuvendi nuk e merr një atribut të tillë nga
Kushtetuta, e cila është mjaftuar me shpalljen e formës së qeverisjes, si republikë
parlamentare. Ky fakt na bën të mendojmë se, Kuvendi i Shqipërisë, nuk mund të
karakterizohet si organi më i lartë i pushtetit shtetëror. Edhe kur afirmon parimin e
sovranitetit, Kushtetuta i dedikon popullit ushtrimin e sovranitetit përmes përfaqësuesve
të tij, ose drejtpërsëdrejti.595
Edhe për sa i përket sistemit të qeverisjes në Republikën e Shqipërisë, ai bazohet në
parimin e ndarjes dhe balancimit të pushteteve ligjvënës, ekzekutiv dhe gjyqësor (neni 7 i
Kushtetutës). Kjo do të thotë se nuk ka një epërsi absolute të pushtetit ligjvënës mbi
pushtetet e tjera.596 Sigurisht sistemi parlamentar që ekziston në vendin tonë, ka si tipar të
qenësishëm të drejtën e Parlamentit për të miratuar përbërjen dhe programin e Qeverisë
dhe për të kontrolluar veprimtarinë e saj, kontroll që ushtrohet në forma të ndryshme të
parashikuara në Kushtetutë.597
Mbi këto tipare të përgjithshme kushtetuese të pozitës së Kuvendit dhe raportit të tij me
pushtetin ekzekutiv është mbështetur edhe kuadri normativ dhe institucional për rolin e tij
në procesin e integrimit Evropian.
Kompetencat e Kuvendit në procesin e anëtarësimit të Shqipërisë në BE përfshijnë
kontrollin ligjor dhe politik mbi procesin e integrimit. Krahas Kushtetutës së Republikës
së Shqipërisë, baza ligjore e veprimtarisë së Kuvendit në raport me procesin e integrimit
Evropian është edhe Rregullorja e Kuvendit dhe Ligji nr. 15/2015, datë 05.03.2015 “Për
rolin e Kuvendit në procesin e integrimit të Republikës së Shqipërisë në Bashkimin
Europian” (Ligji nr. 15/2015).598
Me hyrjen në fuqi të MSA-së, struktura të përbashkëta Shqipëri-BE, përgjegjëse për
integrimin evropian janë ngritur në nivel ekzekutiv dhe në nivel parlamentar. Në nivel
ekzekutiv veprojnë Këshilli i Stabilizim Asociimit dhe Komiteti i Stabilizim Asociimit
(së bashku me nënkomitetet e Stabilizim Asociimit). Në bazë të nenit 117, paragrafi 1 i
MSA-së, Këshilli i Stabilizim Asociimit përbëhet nga anëtarë të Këshillit të Bashkimit
Evropian dhe anëtarë të Komisionit të Komuniteteve Evropiane (emërtimi për BE-në
përpara hyrjes në fuqi të Traktatit të Lisbonës), nga njëra anë, dhe anëtarë të Qeverisë së
593 Luan Omari, Aurela Anastasi “E drejta Kushtetuese”, fq. 192. 594 Raporti analitik i Komisionit Evropian, për Shqipërinë, dt. 09.11.2010, f. 10. Cituar në Xhezair
Zaganjori, Aurela Anastasi, Eralda (Methasani) Çani, “Shteti i së drejtës në Kushtetutën e Republikës së
Shqipërisë”, Shtëpia Botuese Adelprint, Tiranë 2011, fq. 122. 595 Xhezair Zaganjori, Aurela Anastasi, Eralda (Methasani) Çani, “Shteti i së drejtës në Kushtetutën e
Republikës së Shqipërisë”, Shtëpia Botuese Adelprint, Tiranë 2011, fq. 122. 596 Luan Omari, Aurela Anastasi “E drejta Kushtetuese”, fq. 193. 597 Po aty. 598 Botuar në Fletoren Zyrtare nr.38, viti 2015.
142
Shqipërisë, nga ana tjetër.599 MSA në nenin 120 të saj përcakton se Këshilli i Stabilizim
Asociimit asistohet gjatë zbatimit të detyrave të tij nga Komiteti i Stabilizim Asociimit.
Ky Komitet përbëhet nga përfaqësues të Bashkimit Evropian, nga njëra anë, dhe
përfaqësues të Shqipërisë, nga ana tjetër. Në nivel parlamentar, në bazë të MSA-së,
vepron Komiteti Parlamentar për Stabilizim Asocimin, i përbërë nga deputetë të Kuvendit
dhe Parlamentit Evropian. Ky Komitet shërben si një forum ku zhvillohet dialogu politik
në nivel të Parlamentit Evropian dhe Kuvendit, me fokus të veçantë MSA-në.600 Krahas
Komitetit Parlamentar për Stabilizim Asociimin, dy struktura të rëndësishme
parlamentare përgjegjëse për integrimin evropian, por jo në bazë të MSA-së, janë Këshilli
Kombëtar i Integrimit Evropian dhe Komisioni për Integrimin Evropian.
4.5 Ligji nr.925/2004 (Ligji “Zela”)
Në vitin 2004, mbi propozimin e deputetit Ilir Zela, Kuvendi miratoi Ligjin nr.9252, datë
08.07.2004 “Për punën e Kuvendit në procesin e integrimit të Shqipërisë në Bashkimin
Europian” (Ligji nr.9252).601 Ky ligj u miratua në kuadër të përparësisë që kishte për
vendin Procesi i Stabilizim Asociimit dhe adresimi më i qartë i raporteve midis Kuvendit
dhe Qeverisë në këtë proces. Në këtë kontekst, gjatë Procesit të Stabilizim Asociimit
duhej të adresohej më qartë koordinimi i roleve të Qeverisë dhe Kuvendit, e në veçanti
mbikëqyrjen e Qeverisë nga Kuvendi. Objekti i Ligjit nr.9252 ishte vendosja e rregullave
mbi rolin e Kuvendit në kuadër të Procesit të Stabilizim Asociimit me qëllim hartimin e
një kuadri të plotë ligjor, mbështetjen dhe mbikëqyrjen e procesit të afrimit të Shqipërisë
me BE-në.
Neni 3 i Ligjit nr.9252 parashikonte të drejtën e Kuvendit për t’u informuar. Ai
përcaktonte se: “Këshilli i Ministrave i dërgon rregullisht Kuvendit informacione mbi
punën e bërë pranë institucioneve të ndryshme të BE-së dhe vlerësimet e bëra...”.
Zbatimi në praktikë i kësaj të drejte të Kuvendit ka hasur vështirësi. Kjo edhe për faktin
se nuk ishte parashikuar asnjë procedurë për mënyrën se si do të transmetohet ky
informacion nga Qeveria tek Kuvendi. I vetmi term që përdor neni 3 i Ligjit nr.9252
është “rregullisht”.
Neni 8 i Ligjit nr.9252 përcaktonte detyrimin për Qeverinë që gjatë dymujorit të parë të
çdo viti “të paraqesë një raport bashkë me analizën përkatëse për vendimet e marra mbi
ecurinë e marrëdhënieve të Shqipërisë me BE-në gjatë vitit paraardhës”. Në përputhje
me këtë, sistemi i raportimit ishte baza e rolit mbikëqyrës të Kuvendit. Megjithatë, në
praktikë ky detyrim nuk është zbatuar nga Qeveria në përputhje me kërkesat e këtij neni.
Së pari, raporti nuk është dërguar në përputhje me afatet kohore që vendos Ligji nr. 9252,
në mënyrë periodike çdo vit. Por, edhe në rastet kur i është dërguar Kuvendit, Komisioni
i Integrimit Evropian nuk ka marrë një kopje të tij. Për rrjedhojë, raportimi i Qeverisë
mbi ecurinë e marrëdhënieve Shqipëri-BE nuk është diskutuar apo analizuar nga
Komisioni i Integrimit Evropian gjatë periudhës kur Ligji nr.9252 ishte në fuqi.602
599 Neni 117, paragrafi 1 i MSA-së. 600 Neni 120 1 i MSA-së. 601 Shfuqizuar në vitin 2015 me Ligjin nr.15/2015 . 602 Raporti Analitik “Identifikimi i Propozimeve për Ndryshimin e Ligjit Zela” Fondacioni Shoqëria e
Hapur për Shqipërinë, fq 3.
143
Një mangësi tjetër e Ligjit nr.9252 ishte boshllëku ligjor mbi bashkëpunimin e
domosdoshëm midis Qeverisë dhe Kuvendit në kuadër të përafrimit të legjislacionit të
brendshëm me atë të KE-së. Më konkretisht ky bashkëpunim do të ishte i domosdoshëm
midis Ministrisë të Integrimit Evropian, Komisionit të Integrimit Evropian dhe
komisioneve të tjera që marrin pjesë në përafrimin e legjislacionit në përputhje me fushat
e tyre të përgjegjësisë.
As Ligji nr.9252 dhe as Rregullorja e Kuvendit, nuk përcaktonin hapat proceduralë të
nevojshëm si edhe elementet normues të zbatimit të tyre, në lidhje me: a)shqyrtimin e
dokumenteve të politikave që parashikojnë apo kërkojnë përafrimin e së drejtës së BE-së
në kuadrin normativ vendas; b)shqyrtimin e akteve normative që përafrojnë legjislacionin
e BE-së (objekt i miratimit nga ana e Kuvendit); c)shqyrtimin e akteve nënligjore që
përafrojnë legjislacionin e BE-së në zbatim të ligjeve (apo akteve normative që janë
objekt i miratimit të Kuvendit), dhe qasja normuese e të cilave ka një rëndësi të posaçme
në zbatimin korrekt të këtyre ligjeve, pavarësisht se miratimi i tyre është kompetencë e
Qeverisë. 603
Për arsyet e lartpërmendura, qëllimi i Ligjit nr.9252 ishte, pa dyshim, të përfshinte
organin ligjvënës në tërësinë e procesit të integrimit, të ndihmonte në ndërgjegjësimin e
deputetëve dhe ta bënte procesin sa më transparent. Por, me gjithë vullnetin e shprehur në
nenet dhe frymën e tij, Ligji nr.9252 nuk arriti të parashikonte dhe aq më pak të zgjidhte
problemet procedurale dhe substanciale të zbatimit të MSA-së. Arsyeja për këtë mund të
jetë edhe se miratimi i tij i parapriu në kohë MSA-së.604
Në veçanti, Ligji nr.9252 nuk i siguronte Kuvendit garancitë e nevojshme në
përmbushjen e funksioneve të tij. Më konkretisht:
a. Nuk kishte një rol të qartë sidomos në lidhje me mbikëqyrjen e Procesit të
Integrimit Europian si edhe për monitorimin e projektligjeve në përafrimin e tyre
me acqui-s;605
b. Pamundësi në analizimin korrekt të projektligjeve të propozuara nga Komisioni i
Integrimit Evropian, për shkak edhe të mos shoqërimit të këtyre akteve me tabelat
e përputhshmërisë në versionin e duhur.606
Për këto arsye, në vitin 2015 Kuvendi miratoi një ligj të ri, Ligjin nr.15/2015, datë
05.03.2015 “Për rolin e Kuvendit në procesin e integrimit të Republikës së Shqipërisë në
Bashkimin Europian” (Ligji nr.15/2015).
4.6 Roli i Kuvendit në bazë të Ligjit nr.15/2015
Duke vlerësuar mangësitë procedurale të ligjit paraardhës, që në hyrje të tij Ligji
nr.15/2015 shpall si qëllim që të forcohet edhe më tej roli i Kuvendit në procesin e
603 Po aty, fq. 4. 604 Entela Nikaj, “Roli i parlamentit kombëtar në procesin e integrimit europian” Revista KUVENDI,
nr.6/2016, fq. 66. 605 Raporti Analitik “Identifikimi i Propozimeve për Ndryshimin e Ligjit Zela”, Fondacioni Shoqëria e
hapur për Shqipërinë, fq. 6. 606 Po aty.
144
integrimit të Shqipërisë në BE. Tërësia e dispozitave të ligjit, në kuadër të këtij roli,
rregullon në nivel kombëtar marrëdhëniet e Kuvendit me pushtetin ekzekutiv. Po ashtu,
në raport me BE-në përcaktohen edhe rregulla mbi bashkëpunimin me institucionet e BE-
së gjatë këtij procesi.
4.6.1 Kompetencat dhe Përgjegjësitë e Kuvendit në çështjet Evropiane
Në nenin 11 të Ligjit nr.15/2015 Kuvendit i atribuohen të drejta të rëndësishme të
formuluara në mënyrë të përgjithshme. Këto të drejta rregullohen më tej në dispozitat mbi
strukturën institucionale të ngritur pranë tij dhe që parashikojnë të drejta dhe detyrime më
konkrete. Në raport me BE-në, kompetencat dhe përgjegjësitë e Kuvendit shtrihen së pari
në shqyrtimin e raporteve të institucioneve të BE-së mbi procesin e integrimit Evropian.
Në vijim, ai merr në shqyrtim edhe qëndrimet e Qeverisë si reagim ndaj konkluzioneve të
këtyre raporteve. Por, në fund Kuvendi mund të miratojë vetëm akte me karakter
rekomandues. Karakteri rekomandues i akteve të Kuvendit mund të shpjegohet me rolin
qendror të Qeverisë në procesin e negocimit të anëtarësimit në BE. Në këtë pikë
Kuvendit i atribuohet një funksion këshillimor.
Bashkëpunimi ndër-parlamentar është një e drejtë dhe përgjegjësi tjetër e Kuvendit në
çështjet evropiane në bazë të Ligjit nr.15/2015. Për këtë, Kuvendi bashkëpunon me
Parlamentin Evropian dhe me parlamentet e vendeve anëtare të BE-së sipas përcaktimit
në nenin 11 të Ligjit nr.15/2015, pika (d). Në përputhje me këtë, edhe neni 12 i Ligjit
nr.15/2015 parashikon ndërveprimin me institucionet e BE-së, nëpërmjet pjesëmarrjes së
Kuvendit në nisma rajonale dhe evropiane të bashkëpunimit ndër-parlamentar për çështje
të integrimit Evropian. Përfaqësuesit e Kuvendit në këto marrëdhënie do të caktohen nga
radhët e anëtarëve të tij, në bazë të dispozitave në Rregulloren e Kuvendit për
delegacionet e përhershme pranë organizmave ndërkombëtarë. Këto rregulla përcaktohen
në nenin 7 të Rregullores së Kuvendit. Lista e anëtarëve dhe e kryesive të delegacioneve
të përhershme të Kuvendit pranë organizatave ndërkombëtare përcaktohen nga Kryetari i
Kuvendit, në këshillim me kryetarët e grupeve parlamentare. Përbërja e delegacioneve
pasqyron, për aq sa është e mundur, përbërjen politike të Kuvendit dhe është në përputhje
me rregullat e përfaqësimit në organizatat përkatëse.607
Ligji nr.15/2015 kërkon bashkëpunimin e Kuvendit me Parlamentin Evropian dhe me
parlamentet kombëtare të vendeve anëtare në BE. Edhe nga praktika e Shteteve Anëtare
të anëtarësuara rishtazi në BE, për shembull Kroacia, bashkëpunimi ndër-parlamentar ka
qenë i suksesshëm në përfitim të ekspertizës së nevojshme për parlamentarët kombëtarë
në çështjet e anëtarësimit në BE. Parlamenti Kroat në kuadër të një “marrëveshje
binjakëzimi” ftoi homologët e tij nga Asambleja Kombëtare e Hungarisë ekspertë në
çështjet e BE-së. Edhe Shqipëria rishtazi ka përfunduar “projekte të binjakëzimit” me
parlamentet e Shteteve Anëtare në BE. Këto projekte janë zbatuar nga Kuvendi në
bashkëpunim me parlamentin grek dhe italian gjatë vitit 2017 dhe 2018. Qëllimi i këtij
bashkëpunimi është që të ndihmojë një parlament kombëtar të një shteti që synon të
anëtarësohet në BE të funksionojë si një parlament i një Shteti Anëtar i BE-së. Një punë e
tillë parapërgatitore është e domosdoshme, po të marrim në konsideratë të drejtat dhe
607 Neni 7, paragrafi 3 i Rregullores së Kuvendit.
145
detyrat që Traktati i Lisbonës u jep parlamenteve kombëtare të Shteteve Anëtare të BE-
së.
Edhe në nivel të BE-së, vazhdimisht është venë theksi tek rëndësia e bashkëpunimit të
parlamenteve kombëtare të Shteteve Anëtare me njëri tjetrin dhe me vetë Parlamentin
Evropian mbi çështjet e BE-së.
Kompetencat e tjera që neni 11 i Ligjit nr.15/2015 i njeh Kuvendit janë të natyrës
monitoruese. Në përputhje me kuadrin ligjor në çështjet e integrimit Evropian, Kuvendi
monitoron dhe kontrollon zbatimin e tij dhe punën e bërë nga institucionet e ngarkuara
për zbatimin e tij.608 Në raport me Qeverinë, Kuvendi ka kompetencën që të mbikëqyrë
veprimtarinë e saj në lidhje me zbatimin e detyrimeve për procesin e integrimit në BE.609
Pavarësisht rolit qendror të Qeverisë në këtë proces, një kërkesë e tillë është në përputhje
me dispozitat kushtetuese që rregullojnë marrëdhëniet midis Kuvendit dhe Këshillit të
Ministrave në bazë të parimit të ndarjes dhe balancimit të pushteteve të përcaktuar në
nenin 7 të Kushtetutës së Republikës së Shqipërisë. Qeveria ka detyrimin, në bazë të
nenit 13 të Ligjit nr.15/2015, të informojë Kuvendin edhe mbi punën e bërë pranë
institucioneve të ndryshme të Bashkimit, veçanërisht për:
a) projektmarrëveshjet dhe konventat që duhen miratuar me Bashkimin
Evropian, në kuadër të procesit të anëtarësimit të Shqipërisë në Bashkimin
Evropian;
b) projektaktet që kanë të bëjnë me angazhimet në traktatet e Bashkimit
Evropian, me përjashtim të akteve administrative;
c) projektaktet e të drejtave dhe detyrimeve që rrjedhin në mënyrë jo të
drejtpërdrejtë dhe që janë të rëndësishme për Republikën e Shqipërisë;
d) projektaktet që kanë të bëjnë me përdorimin e fondeve të Bashkimit
Evropian.610
Në bazë të nenit 15 të Ligjit nr.15/2015 Plani Kombëtar i Integrimit Evropian, i miratuar
me Vendim të Këshillit të Ministrave, duhet të depozitohet në Kuvend. Ky i fundit, çdo
vit, zhvillon një seancë me debat për detyrat që dalin për Kuvendin, të parashikuara në
Planin Kombëtar për Integrimin Evropian dhe miraton rezolutën përkatëse. Në këtë rast
Kuvendi ka një rol vlerësues.
Kuvendi duhet që të sigurojë përafrimin e legjislacionit shqiptar me legjislacionin e BE-
së. Çdo akt kombëtar që ka si qëllim përafrimin e legjislacionit shqiptar me legjislacionin
e BE-së dhe që duhet të këtë formën e ligjit, miratohet në përputhje me funksionin
ligjvënës që Kushtetuta i jep Kuvendit, prej këtij të fundit. Kompetencat e Kuvendit mbi
përafrimin e legjislacionit janë të detajuara në dispozitat e tjera të Ligjit nr.15/2015 mbi
Komisionin e Integrimit Evropian dhe në Rregulloren e Kuvendit në dispozitat e saj mbi
shqyrtimin e projektligjeve që kanë si qëllim përafrimin e legjislacionit.
608 Shih germa a, paragrafi 1 i Nenit 11 të Ligjit nr.15/2015. 609 Shih germa b, paragrafi 1 i Nenit 11 të Ligjit nr.15/2015. 610 Neni 13 i Ligjit nr.15/2015.
146
4.7 Strukturat përgjegjëse për integrimin Evropian
4.7.1 Këshilli Kombëtar i Integrimit Evropian
Këshilli Kombëtar i Integrimit Evropian (KKIE) është ngritur pranë Kuvendit më 8 maj
të vitit 2015 dhe veprimtaria e tij rregullohet në bazë të Ligjit nr.15/2015 dhe një akti
tjetër që është “Rregullorja e Këshillit Kombëtar për Integrimin Europian”. Kjo
Rregullore është miratuar me Vendimin nr.67, datë 04.05.2016 të Byrosë së Kuvendit
“Për miratimin e Rregullores së Këshillit Kombëtar të Integrimit Evropian”. Krijimi i
KKIE-së u iniciua në adresim të rekomandimit të Dialogut të Nivelit të Lartë BE-
Shqipëri, për ngritjen e një strukture gjithëpërfshirëse për integrimin evropian, e cila do të
garantonte zhvillimin e një dialogu politik konstruktiv e të qëndrueshëm dhe do të
siguronte gjithë-përfshirjen në realizimin e reformave dhe detyrimeve të anëtarësimit.611
Kjo strukturë ka forcuar më tej rolin kontrollues të Kuvendit në procesin e integrimit
Evropian, duke mundësuar fuqizimin e vazhdueshëm të rolit të tij, si një aktor i
rëndësishëm në monitorimin e detyrimeve të anëtarësimit. Themelimi i tij si struktura më
e lartë këshillimore kombëtare për integrimin Evropian, që ngrihet pranë Kuvendit, ka si
qëllim nxitjen dhe garantimin e bashkëpunimit gjithëpërfshirës ndërmjet forcave politike,
institucioneve publike dhe shoqërisë civile, si dhe siguron rritjen e transparencës në
vendimmarrjen për çështjet e integrimit. Deri më tani, në përputhje me paragrafin 6, të
nenit 6 të Ligjit nr.15/2015, KKIE është mbledhur gjithsej nëntë herë dhe ka miratuar dy
Raporte mbi ecurinë e procesit të anëtarësimit të Shqipërisë drejt BE-së.612
(a) Anëtarësia
Përbërja e KKIE-së përcaktohet në nenin 6 të Ligjit nr.15/2015 dhe nenin 4 të
Rregullores së tij. Ajo është gjithëpërfshirëse më përfaqësues nga parlamenti, qeveria,
institucionet e pavarura, shoqëria civile, bota akademike, etj. Anëtarët në përbërje të
KKIE-së mund të kategorizohen në anëtarë të përhershëm dhe anëtarë që marrin pjesë,
me statusin e të ftuarit të përhershëm. Anëtarët e përhershëm gëzojnë të drejtën e votës.
Ndërsa anëtarët e KKIE që marrin pjesë në të me statusin e të ftuarit të përhershëm, nuk
kanë të drejtë vote, në bazë të nenit 4 të Rregullores së KKIE-së.
Anëtarët e përhershëm janë:
a. kryetarët dhe zëvendëskryetarët e komisioneve të përhershme parlamentare;
b. kryetarët e grupeve parlamentare të Kuvendit;
c. kryesuesi i delegacionit shqiptar në Komitetin Parlamentar për Stabilizim-
Asociimin;
ç. ministri përgjegjës për integrimin;
d. përfaqësues nga Kabineti i Presidentit;
dh. përfaqësues nga Kabineti i Kryeministrit;
e. përfaqësues nga Ministria e Jashtme;
ë. Prokurori i Përgjithshëm;
f. Zëvendëskryetari i Këshillit të Lartë të Drejtësisë;
g. Avokati i Popullit; 611 Raporti Vjetor i Këshillit Kombëtar të Integrimit Evropian, Viti 2017. 612 Shih në www.parlament.al Procesverbalet e Mbledhjeve të KKIE që nga viti 2015 – 2017, Raportin
vjetor 2016 dhe Raportin vjetor 2017.
147
gj. tre përfaqësues nga Organizata të Shoqërisë Civile (OSHC), të përfshira në
çështje të integrimit europian.613
Anëtarët që marrin pjesë, me statusin e të ftuarit të përhershëm janë:
a. titullarët e institucioneve të pavarura kushtetuese dhe të krijuara me ligj, që
raportojnë dhe informojnë Kuvendin;
b. përfaqësues nga Akademia e Shkencave dhe Universiteti Publik;
ç. përfaqësues nga media;
c. përfaqësues nga organizatat e biznesit, dhomat e tregtisë dhe sindikatat;
dh. përfaqësues të Delegacionit të Bashkimit Europian;
d. përfaqësues të organizatave ndërkombëtare dhe të trupit diplomatik.614
Ky model i KKIE-së, si një strukturë e specializuar pranë Kuvendit dhe një ndarje në të
drejtën e votës midis anëtarëve të përhershëm të tij dhe atyre që marrin pjesë me statusin
e të ftuarit të përhershëm, është i ngjashëm me atë të vendeve të tjera të rajonit, si për
shembull Kroacia dhe Maqedonia. Komiteti Kombëtar Kroat për Integrimin Evropian
funksionoi si një organ i specializuar i Parlamentit Kroat. Kjo do të thotë, si edhe në
rastin e Shqipërisë, se anëtarët e tij të jashtëm nuk kanë të drejtë vote. Një model i tillë
është përdorur edhe në Maqedoni. Në dallim me këtë model, në Këshillin Kombëtar të
Integrimit në Mal të Zi të gjithë anëtarët kanë të drejta vote. Në radhët e përfaqësuesve të
përhershëm sipas germës (a) dhe (c) zgjidhen përkatësisht: Kryetari i KKIE-së, që është
kryetari i KIE dhe i përket opozitës parlamentare, si edhe Zëvendëskryetari që është
kryesuesi i delegacionit shqiptar në Komitetin Parlamentar për Stabilizim-Asociimin.
Kryesia e KKIE-së siguron një lidhje midis tij dhe dy strukturave të tjera parlamentare në
procesin e integrimit Evropian, KIE dhe Komitetin Parlamentar për Stabilizim-
Asociimin.
Pranë KKIE-së funksionon sekretariati teknik, që kryen funksione administrative dhe
ndihmëse. Sekretariati teknik, sipas nenit 8 të Ligjit nr.15/2015 përbëhet nga përfaqësues
të administratës së Kuvendit që mbulojnë çështjet legjislative, përafrimin e legjislacionit,
monitorimin e institucioneve të pavarura dhe shoqërinë civile, një përfaqësues nga
ministria përgjegjëse për integrimin, një përfaqësues nga Ministria e Punëve të Jashtme,
si dhe ekspertë të pavarur për çështjet e integrimit Evropian.
(b) Kompetencat e KKIE-së
Kompetencat dhe përgjegjësitë e Këshillit Kombëtar të Integrimit Evropian janë të
përcaktuara në nenin 7 të Ligjit nr 15/2015 dhe në nenin 3 të Rregullores së tij. Ndër të
tjera këto kompetenca përfshijnë: bashkëpunimin midis forcave politike, institucioneve
shtetërore dhe të pavarura dhe shoqërisë civile, diskutim të vazhdueshëm për politikat e
integrimit evropian, të zbatuara nga institucionet shtetërore, me shoqërinë civile dhe me
aktorë të tjerë të interesuar; monitorimi i zbatimit të detyrimeve për hapjen e negociatave
me Bashkimin Evropian; analizë e kuadrit ekzistues normativ dhe praktikat, në lidhje me
procesin e integrimit europian, për çështjet që merr në shqyrtim; etj.615 Si struktura më e
613 Neni 6, pika 3 e Ligjit nr.15/2015. 614 Neni 6, pika 4 e Ligjit nr.15/2015. 615 Neni 7 i Ligjit nr.15/2015.
148
lartë këshillimore, në përfundim të mledhjeve të tij KKIE miraton rekomandime, te cilat i
përcillen institucioneve sipas fushës së cilës i përket çështja e trajtuar.
4.7.2 Komisioni për Integrimin Evropian
Komisioni për Integrimin Evropian (KIE) u krijua në vitin 2002 si një komision ad hoc,
me Vendim të Kuvendit nr.37, datë 16.05.2002. Në vitin 2004, me miratimin e
Rregullores së re të Kuvendit, KIE mori statusin e komisionit të përhershëm
parlamentar.616 Baza ligjore e veprimtarisë së tij është Rregullorja e Kuvendit dhe Ligji
nr.15/2015. Në bazë të këtyre akteve, KIE është organ i përhershëm i Kuvendit, që ka në
fushën e përgjegjësisë së tij një sërë çështjes. Edhe në nenin 10 të Ligjit nr.15/2015
përcaktohet statusi i KIE si organ i përhershëm i Kuvendit. Në fushat e përgjegjësisë së tij
do të përfshihen çështjet e integrimit Evropian, përafrimi i legjislacionit shqiptar me
legjislacionin e BE-së, monitorimi i zbatimit të angazhimeve që rrjedhin nga MSA-ja, si
dhe i asistencës financiare të Bashkimit Evropian për Shqipërinë. Ky formulim i nenit 10
të Ligjit nr.15/2015 është i njëjtë në përmbajtje me nenin 19, pika 2 e Rregullores së
Kuvendit. Në bazë të dispozitave të Ligjit nr.15/2015 dhe Rregullores së Kuvendit,
funksionet e KIE mund të përmblidhen në tri:
a. funksioni legjislativ
b. funksioni mbikëqyrës
c. bashkëpunimi ndër-parlamentar.
(a) Funksioni legjislativ
Një nga çështjet kryesore që shtrohet në kuadër të pranimit të një Shteti të ri Anëtar në
BE është përafrimi dhe harmonizimi i legjislacionit të atij shteti me acquis të BE-së.
Përmbushja e këtij angazhimi duke përshtatur acquis në rendin juridik kombëtar
nënkupton që vendet kandidate, nga momenti i pranimit të tyre në BE, duhet të sigurojnë
pajtueshmëri të plotë të legjislacionit kombëtar me acquis. Pajtueshmëria e plotë kërkohet
jo vetëm në lidhje me legjislacionin dytësor të BE-së, por edhe në lidhje me të drejtën
primare të saj, parimet e përcaktuara nga GJDBE në jurisprudencën e saj, marrëveshjet
ndërkombëtare të lidhura nga BE dhe parimet e përgjithshme të së drejtës së BE-së. Ky
është një parakusht ligjor i anëtarësimit në BE i miratuar në vitin 1993 në samitin e
Kopenhagenit të Këshillit Evropian, i njohur ndryshe si kriteri acquis i Kopenhagenit.
Samiti i Madridit i Këshillit Evropian e përforcoi më tej këtë kriter të pranimit duke
shtuar kërkesën për zbatimin efektiv të acquis communautaire nëpërmjet strukturave të
përshtatshme administrative dhe gjyqësore.
Në nenin 14 të Ligjit nr.15/2015, në paragrafin (a) të tij, është përcaktuar si përgjegjësi e
KIE shqyrtimi i projektligjeve që kanë lidhje me përafrimin e legjislacionit shqiptar me
atë të BE-së. Kjo detyrë do të përmbushet në bashkëpunim me komisionet e tjera
parlamentare. Në momentin e paraqitjes për miratim në Kuvend, një projektligj i tillë
duhet të shqyrtohet paraprakisht nga KIE. Vetëm më pas, ai mund të kalojë për shqyrtim
në komisionet e tjera parlamentare sipas fushës së përgjegjësisë së tyre. Ky detyrim buron
616 Vendimi i Kuvendit nr.117, datë 26.01.2004.
149
nga paragrafi i parë i nenit 17 të Ligjit nr.15/2015. Për më tepër, në bazë të nenit 38, pika
5, të Rregullores së Kuvendit, komisioni përgjegjës ka detyrimin që të shqyrtojë Raportin
e KIE para miratimit në tërësi të projektligjit.
Sipas Rregullores së Kuvendit, që në fazën e parë të mbërritjes në Kuvend, “Projektligjet
duhet të jenë të hartuara në formën e një akti normativ dhe të jenë të shoqëruara me një
relacion, i cili duhet të përmbajë…harmonizimin me legjislacionin e Bashkimit
Evropian...”617 Po ashtu, sipas Ligjit nr.15/2015: “Projektligjet e paraqitura nga Këshilli
i Ministrave shoqërohen me tabelën që analizon shkallën e përputhshmërisë me të drejtën
e Bashkimit Evropian, në përputhje me kriteret e parashikuara nga legjislacioni në fuqi
për instrumentet e përafrimit të legjislacionit vendas me atë të Bashkimit Evropian.” 618
Këto përbëjnë kërkesa bazike për rregullsinë e projektligjit që synon harmonizimin me të
drejtën e BE-së. Në rast së konstatohen mangësi në dokumentacionin e kërkuar, organet e
Kuvendit kanë të drejtë që t’i kthejnë Këshillit të Ministrave projektligjin. Ky i fundit
duhet të ridërgojë në Kuvend projektligjin e plotësuar brenda 15 ditëve. Edhe në bazë të
nenit 68 të Rregullores së Kuvendit, Kryetari i Kuvendit, në mënyrë të arsyetuar, mund të
kthejë te nismëtari projektligjet e depozituara, në rast se nuk përmbushin kërkesat e
parashikuara në pikën 2 të këtij neni. Pika 2 e këtij neni, siç edhe u përmend më lart,
kërkon që projektligjet duhet të jenë të shoqëruara me një relacion, i cili duhet të
përmbajë harmonizimin me legjislacionin e BE-së. Pra, krahas Qeverisë e cila ka
detyrimin për propozimin e nismave ligjore, edhe Kuvendi si organ ligjvënës luan një rol
shumë të rëndësishëm në procesin e përafrimit të legjislacionit.
Për qëllimin e këtij kapitulli, është bërë një hulumtim në Fletoret Zyrtare të Republikës së
Shqipërisë që nga viti 2009, viti i hyrjes në fuqi të MSA-së, mbi ligjet e përafruara me
acquis e BE-së për periudhën nga viti 2009 (1 prill 2009) deri në vitin 2018 (14 qershor
2018, Fletore Zyrtare nr.87). Për një studim të gjerë të tyre, në bazë të të dhënave në
Fletoren Zyrtare përkatëse është vënë në pah akti i BE-së me të cilin është bërë përafrimi
dhe shkalla e përafrimit (i plotë apo i pjesshëm). Po ashtu, është dhënë edhe neni i MSA-
së me të cilin është përafruar ligji dhe fusha përkatëse e përafrimit. Këto të dhëna janë
përfshirë në tabelat e Aneks I të këtij punimi. Ligjet e përafruara për periudhën e marrë
në studim, për secilin vit, janë si më poshtë.
Viti 2009
Asnjë ligj i përafruar me legjislacionin e BE-së.
Viti 2010619
1. Ligj nr.10 221, datë 4.2.2010 “Për Mbrojtjen nga Diskriminimi”
2. Ligj nr.10 304, datë 15.7.2010 “Për sektorin minerar në Republikën e Shqipërisë”
3. Ligj nr.10 317, datë 16.9.2010 për disa shtesa dhe ndryshime në Ligjin nr. 9121,
datë 28.7.2003 “Për mbrojtjen e konkurrencës”, të ndryshuar
Në vitin 2010 numri i ligjeve të përafruara me të drejtën e BE-së është vetëm tre.
Përafrimi i ligjeve dy vitet e para të hyrjes në fuqi të MSA-së është tepër i ulët. Sipas
Tabelës 4-1 (Aneks I), përafrimi i këtyre tri ligjeve është i plotë me aktet përkatëse të së
617 Në bazë të nenit 68, pika 2 e Rregullores së Kuvendit. 618 Neni 17 i Ligjit nr.15/2015. 619 Fletoret Zyrtare të vitit 2010, përkatësisht me numër: 15, 107, 135.
150
drejtës së BE-së në fushën e tregut të brendshëm (lëvizja e lirë e punonjësve dhe
mallrave) dhe rregullave të konkurrencës. Ligji nr.10 317, datë 16.9.2010 për disa shtesa
dhe ndryshime në Ligjin nr.9121, datë 28.7.2003 “Për mbrojtjen e konkurrencës”, të
ndryshuar është përafruar drejtpërdrejtë me nene të TFBE-së.
Viti 2011620
1. Ligj nr.10 385, datë 24.2.2011 “Për ndërmjetësimin në zgjidhjen e
mosmarrëveshjeve
2. Ligj nr.10 390, datë 3.3.2011 “Për plehrat e përdorimit për bimësinë”
3. Ligj nr.10 416, datë 7.4.2011 “Për materialin mbjellës dhe shumëzues bimor”
4. Ligj nr.10 428, datë 2.6.2011 “Për të drejtën ndërkombëtare private”
5. Ligj nr.10 431, datë 9.6.2011 “Për mbrojtjen e mjedisit”
6. Ligj nr.10 440, datë 7.7. 2011 “Për vlerësimin e ndikimit në mjedis”
7. Ligj nr.10 444, datë 14.7.2011 për disa ndryshime dhe shtesa në Ligjin nr.9902,
datë 17.4.2008 “Për mbrojtjen e konsumatorëve”
8. Ligj nr.10 448, datë 14.7.201, “Për lejet e mjedisit”
9. Ligj nr.10 454, datë 21.7.2011 “Për transplantimin e indeve, të qelizave dhe të
organeve në Republikën e Shqipërisë”,
10. Ligj nr.10 463, datë 22.9.2011 “Për menaxhimin e integruar të mbetjeve”
11. Ligj nr.10 465, datë 29.9.2011 “Për shërbimin veterinar në Republikën e
Shqipërisë”
12. Ligj nr.10 475, datë 27.10.2011 për një ndryshim në ligjin nr.9901, datë 14.4.2008
“Për tregtarët dhe shoqëritë tregtare”
13. Ligj nr.10 480 datë 17.11.2011 “Për sigurinë e përgjithshme të produkteve
joushqimore”
14. Ligj nr.10 485, datë 26.11.2011 për disa ndryshime dhe shtesa në ligjin nr.9072,
datë 22.5.2003 “Për sektorin e energjisë elektrike”, të ndryshuar
15. Ligj nr.10 489, datë 15.12.2011 “Për tregtimin dhe mbikëqyrjen e tregut të
produkteve joushqimore”
Në vitin 2011 numri i ligjeve të përafruara me të drejtën e BE-së është më i larti brenda
periudhës 2009-2018, me 15 ligje të miratuara gjithsej me qëllim përafrimin e
legjislacionit. Sipas të dhënave në Tabelën 4-2 (Aneks I) fusha në të cilën vërejmë
numrin më të madh të ligjeve të përafruara është ajo e mjedisit, me 4 nga 15 ligje të
përafruara gjithsej. Në vijim radhiten fusha e të drejtës private dhe ajo e mbrojtjes së
konsumatorit me 3 ligje secila. Në fushën e bujqësisë janë përafruar gjithsej 2 ligje dhe
po aq edhe në atë të shëndetësisë. Sektori i energjisë radhitet i fundit me vetëm 1 ligj të
përafruar në këtë vit. Shkalla e përafrimit me aktet e BE-së gjatë këtij viti është e
ndryshme. Sipas Tabelës 4-2, numri më i madh i ligjeve të përafruara (8 nga 15) ka një
shkallë përafrimi të plotë dhe vetëm 3 ligje janë përafruar pjesërisht me aktet e
institucioneve të BE-së. Për 4 ligjet e para të përafruara për vitin 2011 mungojnë të
dhënat në Fletoret Zyrtare për shkallën e përafrimit.
620 Fletoret Zyrtare të vitit 2011, përkatësisht me numër: 25, 31, 46, 82, 89, 101, 103, 105, 107, 148, 143,
152, 160, 164, 166.
151
Viti 2012621
1. Ligj nr. 38/2012, datë 5.4.2012 “Për shoqëritë e bashkëpunimit bujqësor”
2. Ligj nr. 61/2012 datë, 24.5.2012 “Për akcizat në Republikën e Shqipërisë”
3. Ligj nr. 64/2012, datë 31.5.2012 “Për peshkimin”
4. Ligj nr. 66/2012, datë 7.6.2012 për disa ndryshime dhe shtesa në ligjin nr. 9917,
datë 19.5.2008 “Për parandalimin e pastrimit të parave dhe financimit të
terrorizmit”, të ndryshuar
5. Ligj nr. 68/2012, datë 21.6.2012 “Për informacionin e konsumit të energjisë dhe
burimeve të tjera të produkteve me ndikim në energji”
6. Ligj nr. 69/2012, datë 21.6.2012 “Për sistemin arsimor parauniversitar në
Republikën e Shqipërisë”
7. Ligj nr. 72/2012, date 28.06.2012, “Për organizimin dhe funksionimin e
infrastrukturës kombëtare të informacionit gjeohapësinor në Republikën e
Shqipërisë”
8. Ligj nr. 78/2012, datë 26.7.2012 për disa shtesa dhe ndryshime në ligjin nr. 8873,
datë 29.3.2002 “Për sigurimin e depozitave”, të ndryshuar
9. Ligj nr. 102/2012, datë 24.10.2012 Për disa ndryshime dhe shtesa në ligjin nr.
9918, datë 19.5.2008 “Për komunikimet elektronike në Republikën e Shqipërisë
10. Ligj nr. 110/2012, datë 15.11.2012 “Për bashkimin ndërkufitar të shoqërive
tregtare”
11. Ligj nr. 111/2012, datë 15.11.2012 “Për menaxhimin e integruar të burimeve
ujore”
12. Ligj nr. 118/2012, datë 13.12.2012 “Për transportin e mallrave të rrezikshme”
13. Ligj nr. 129/2012, datë 27.12.2012 për një ndryshim në ligjin nr. 64/2012, datë
31.5.2012 “Për peshkimin”
14. Ligj nr. 131/2012, datë 27.12.2012 për disa ndryshime dhe shtesa në ligjin nr.
9643, datë 20.11.2006 “Për prokurimin publik”, të ndryshuar
Në vitin 2012, me 14 ligje gjithsej, vërehet po ashtu një numër i lartë ligjesh të
përafruara. Edhe në këtë vit, ashtu si edhe në vitin 2011, vërejmë ligje të përafruara në
fushën e të drejtës tregtare (2 ligje), bujqësisë (1 ligj), energjisë (1 ligj) dhe mjedisit (1
ligj). Fusha të tjera në të cilat janë miratuar ligje për përafrimin e legjislacionit janë
peshkimi (2 ligje), shoqëria e informacionit (1 ligj), e drejta financiare (1 ligje) doganat
(1 ligj), transporti (1 ligj), lufta kundër terrorizmit (1 ligj), komunikimi elektronik (1 ligj)
dhe kontratat publike (1 ligj). Njëri nga ligjet i përafruar në fushën e arsimit, Ligji
nr.69/2012, datë 21.6.2012 “Për sistemin arsimor parauniversitar në Republikën e
Shqipërisë” është përafruar me një akt të së drejtës primare të BE-së: Kartën e të Drejtave
Themelore të Bashkimit Evropian. Për sa i përket shkallës së përafrimit, numri i ligjeve
është i ndarë në mënyrë të barabartë: 7 ligje të përafruara pjesërisht dhe 7 të përafruara
plotësisht. Për fushat e përafrimit dhe shkallën e përafrimit shih Tabelën 4-3 (Aneks I).
621 Fletoret Zyrtare të vitit 2012, përkatësisht me numër: 42, 97, 73, 80, 87, 87, 89, 106, 145, 157, 157, 172,
183, 168.
152
Viti 2013622
1. Ligj nr. 6/2013, datë 14.2.2013 për disa ndryshime dhe shtesa në ligjin nr. 9946,
datë 30.6.2008 “Për sektorin e gazit natyror”
2. Ligj nr. 7/2013, datë 14.2.2013 për disa ndryshime dhe shtesa në ligjin nr. 9180,
datë 5.2.2004 “Për statistikat zyrtare”, të ndryshuar
3. Ligj nr. 87/2013, datë 14.2.2013 “Për kategorizimin e prodhimit, emërtimin dhe
tregtimin e vajit të ullirit dhe vajit të bërsisë së ullirit”
4. Ligj nr. 91/2013, datë 28.2.2013 “Për vlerësimin strategjik mjedisor”
5. Ligj nr. 97/2013, datë 4.3.2013 “Për mediat audiovizive në Republikën e
Shqipërisë”
6. Ligj nr. 99/2013, datë 18.3.2013 “Për armët”
7. Ligj nr. 108/2013, datë 28.3.2013 “Për të huajt”
8. Ligj nr. 121/2013 datë 18.4.2013 për disa shtesa dhe ndryshime në ligjin nr. 7850,
datë 29.7.1994 “Kodi Civil i Republikës së Shqipërisë”, të ndryshuar
9. Ligj nr. 125/2013, datë 25.4.2013 “Për koncesionet dhe partneritetin publik
privat”
10. Ligj nr. 133/2013, datë 29.4.2013 “Për sistemin e pagesave”
11. Ligj nr. 135/2013, datë 29.4.2013 për disa shtesa dhe ndryshime në ligjin nr. 10
128, datë 11.5.2009 “Për tregtinë elektronike”
12. Ligj nr. 138/2013, datë 2.5.2013 “Për burimet e energjisë së rinovueshme”
13. Ligj nr. 158/2013, datë 10.10.2013 “Për sigurinë në tunelet rrugore”
14. Ligj nr. 168/2013, datë 31.10.2013 “Për sigurinë në anije dhe në porte”
Sërish në vitin 2013 numri i ligjeve të përafruara paraqitet i lartë me 14 ligje (po aq sa në
vitin 2012). Sipas të dhënave në Tabelën 4-4 (Aneks I), numri më i madh i ligjeve, si
edhe në vitin 2011, është përafruar në fushën e mjedisit me 3 ligje. Fushat e tjera në të
cilat janë përafruar ligjet janë ato që u vërejtën edhe në vitet paraardhëse si: bujqësia,
lëvizja e punonjësve, e drejtë private, energjia, transporti (por krahas transportit rrugor
është përafruar edhe një ligj në transportin detar), komunikimi elektronik dhe kontratat
publike, secili me nga 1 ligj të përafruar. Në fushën e lëvizjes së lirë, krahas një ligji për
lëvizjen e lirë të punonjësve është përafruar edhe një ligj në fushën e lëvizjes së kapitalit.
Për sa i përket shkallës së përafrimit, numri më i madh i ligjeve me 11 nga 14 ligje të
përafruara gjithsej është përafruar plotësisht; vetëm 3 janë përafruar pjesërisht.
Viti 2014623
1. Ligj nr. 48/2014, datë 24.4.2014 “Për pagesat e vonuara në detyrimet kontraktore
e tregtare”
2. Ligj nr. 52/2014, datë 22.5.2014 “Për veprimtarinë e sigurimit dhe risigurimit”
3. Ligj nr. 53/2014, datë 22.5.2014 “Për sigurimin e depozitave”
4. Ligj nr. 68/2014, datë 3.7.2014 “Për disa shtesa dhe ndryshime në ligjin nr.9587,
datë 20.7.2006 “Për mbrojtjen e biodiversitetit” të ndryshuar
5. Ligj nr. 74/2014, datë 10.7.2014 “Për armët”
622 Fletoret Zyrtare të vitit 2013, përkatësisht me numër: 20, 20, 20, 36, 37, 45, 48, 67, 76, 79, 80, 83, 172,
184. 623 Fletoret Zyrtare të vitit 2014, përkatësisht me numër: 70, 93, 94, 115, 126, 126, 128, 134, 132, 153, 158,
163, 198, 203.
153
6. Ligj nr. 89/2014, datë 17.7.2014 “Për pajisjet mjekësore”
7. Ligj nr. 92/2014, datë 24.7.2014 “Për tatimin mbi vlerën e shtuar në Republikën e
Shqipërisë”
8. Ligj nr. 102/2014, datë 31.7.2014 “Kodi Doganor i Republikës së Shqipërisë”
9. Ligj nr. 105/2014, datë 31.7.2014 “Për barnat dhe shërbimin farmaceutik”
10. Ligj nr. 116/2014, datë 11.9.2014 “Për akreditimin e organeve të vlerësimit të
konformitetit në Republikën e Shqipërisë”
11. Ligj nr. 121/2014, datë 18.9.2014 “Për azilin në Republikën e Shqipërisë”
12. Ligj nr. 129/2014, datë 2.10.2014 “Për disa shtesa dhe ndryshime në ligjin
nr.9901, datë 14.4.2008,“Për tregtarët dhe shoqëritë tregtare”, të ndryshuar
13. Ligj nr. 162/2014, datë 4.12.2014 “Për mbrojtjen e cilësisë së ajrit në mjedis”
14. Ligj nr. 175/2014, datë 18.12.2014 “Për disa ndryshime dhe shtesa në ligjin nr.
8378, datë 22.7.1998 “Kodi Rrugor i Republikës së Shqipërisë” të ndryshuar”
Gjatë vitit 2014, si edhe në vitin 2012 dhe 2013, numri total i ligjeve të përafruara është
14. Në Tabelën 4-5 (Aneks I) vërejmë se 8 ligje janë përafruar pjesërisht, 3 ligje janë
përafruar plotësisht dhe për 3 ligje të tjera nuk ka të dhëna mbi shkallën e përafrimit në
Fletoren Zyrtare ku janë botuar. Fushat të cilave i përkasin këto ligje të përafruara janë të
ndryshme. Në vend të parë për nga numri i ligjeve të përafruara radhiten mjedisi (2 ligje),
tregu i brendshëm (2 ligje) dhe shëndetësia (2 ligje). Në vijim, secila me nga 1 ligj të
përafruar radhiten këto fusha: tregu i sigurimeve, shërbimet bankare dhe financiare,
çështjet penale, e drejtë financiare, doganat, e drejtë tregtare dhe transporti.
Viti 2015624
1. Ligj nr. 8/2015, datë 19.2.2015 “Për disa ndryshime dhe shtesa në ligjin nr. 9723,
datë 3.5.2007, “Për Qendrën Kombëtare të Regjistrimit”, të ndryshuar”
2. Ligj nr. 43/2015, datë 30.4.2015 “Për sektorin e energjisë elektrike”
3. Ligj nr. 46/2015, datë 7.5.2015 “Për shërbimet postare në Republikën e
Shqipërisë”
4. Ligj nr. 53/2015, datë 21.5.2015 “Për disa ndryshime në ligjin nr. 9870, datë
4.2.2008 “Për standardizimin” të ndryshuar””
5. Ligj nr. 93/2015, datë 27.7.2015 “Për turizmin”.
6. Ligj nr. 95/2015, datë 17.9.2015 “Për shërbimet dhe produktet biocide në
shëndetin publik”.
7. Ligj nr. 102/2015, datë 23.9.2015 “Për sektorin e gazit natyror”.
8. Ligj nr. 124/2015, datë 12.11.2015 “Për efiçencën e energjisë”.
9. Ligj nr.136/2015, datë 5.12.2015 “Për disa shtesa dhe ndryshime në ligjin nr.
7961, datë 12.7.1995, “Kodi i Punës i Republikës së Shqipërisë”, të ndryshuar”.
Në vitin 2015 numri i ligjeve të përafruara është gjithsej 9 ligje: një numër më i ulët se ai
në vitet 2011, 2012, 2013, 2014. Ndër to, 6 ligje janë përafruar pjesërisht dhe 4 të tjerë
plotësisht. Fushat e përafrimit janë të ndryshme. Të parat radhiten fusha e tregut të
brendshëm dhe ajo e energjisë, secila me 2 ligje. Fusha të tjera në të cilat ligjet janë
624 Fletoret Zyrtare të vitit 2015, përkatësisht me numër: 32, 87, 85, 95, 164, 170, 178, 201, 220.
154
përafruar janë ato të së drejtës tregtare, turizmi, shëndeti publik, mjedisi dhe
marrëdhëniet e punës, secila me nga 1 ligj. Shih për këtë Tabelën 4-6 (Aneks I).
Viti 2016625
1. Ligj nr.10/2016, datë 11.2.2016 “Për disa ndryshime dhe shtesa në ligjin nr. 8308,
datë 18.3.1998, “Për transportet rrugore”, të ndryshuar”
2. Ligj nr. 15/2016, datë 10.3.2016 “Për parandalimin dhe luftimin e infeksioneve
dhe sëmundjeve infektive”
3. Ligj nr. 21/2016, datë 10.3.2016 “Për disa ndryshime dhe shtesa në ligjin nr.
9374, datë 21.4.2005, “Për ndihmën shtetërore”, të ndryshuar”
4. Ligj nr.27/2016, datë 17.3.2016 “Për menaxhimin e kimikateve”
5. Ligj nr.35/2016, datë 31.3.2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të
lidhura me to”
6. Ligj nr.36/2016, datë 31.3.2016 “Për disa shtesa dhe ndryshime në ligjin nr.10
198, datë 10.12.2009, “Për sipërmarrjet e investimeve kolektive”
7. Ligj nr.39/2016, datë 14.4.2016 “Për disa ndryshime dhe shtesa në ligjin
nr.53/2014, “Për sigurimin e depozitave”
8. Ligj nr.47/2016, datë 28.4.2016 “Për disa ndryshime dhe shtesa në ligjin nr.10
091, datë 5.3.2009, “Për auditimin ligjor, organizimin e profesionit të ekspertit
kontabël të regjistruar dhe të kontabilistit të miratuar”, të ndryshuar”
9. Ligj nr.66/2016, datë 9.6.2016 “Për shërbimet në Republikën e Shqipërisë”
10. Ligj nr.71/2016, datë 7.7.2016 “Për kontrollin kufitar”
11. Ligji nr.74/2016, datë 14.7.2016 “Për disa ndryshime dhe shtesa në ligjin nr.
108/2013 “Për të huajt”
Sipas të dhënave në Tabelën 4-7 (Aneks I), numri i ligjeve të përafruara gjatë vitit 2016
është 11. Ndër to, numri më i madh i ligjeve është në fushën e tregut të brendshëm me 5
ligje. Ligjet e tjera janë përafruar secili në fushën e transportit, shëndetit publik,
pronësisë intelektuale, ekonomisë, shërbimet bankare dhe financiare dhe e drejta
financiare. Për sa i përket shkallës së përafrimit, 9 nga 11 ligjet janë përafruar pjesërisht
dhe vetëm 2 prej tyre janë përafruar plotësisht.
Viti 2017626
1. Ligj nr.2/2017, datë 26.1.2017 “ Për sigurinë kibernetike”
2. Ligj nr.7/2017, datë 2.2.2017 “Për nxitjen e përdorimit të energjisë nga burimet e
rinovueshme”
3. Ligj nr.17/2017, datë 16.2.2017 “Për disa ndryshime dhe shtesa në Ligjin nr.9947,
datë 7.7.2008, “Për pronësinë industriale”, të ndryshuar”
4. Ligj nr.26/2017, datë 16.3.2017 “Për produktet kozmetike”
5. Ligj nr.47/2017, datë 13.4.2017 “Për disa ndryshime dhe shtesa në Ligjin nr.9643,
datë 20.11.2006, “Për prokurimin publik”, të ndryshuar”
6. Ligj nr.71/2017, datë 27.4.2017 “Për një shtesë në Ligjin nr. 92/2014, “Për tatimin
mbi vlerën e shtuar”, të ndryshuar”
625 Fletoret Zyrtare të vitit 2016, përkatësisht me numër: 35, 46, 47, 46, 64, 64, 77, 84, 118, 133, 146. 626 Fletoret Zyrtare të vitit 2017, përkatësisht me numër: 22, 26, 43, 75, 93, 113, 114, 116.
155
7. Ligj nr.80/2017, datë 4.5.2017 “Për disa shtesa dhe ndryshime në Ligjin
nr.64/2012, “Për peshkimin”, të ndryshuar”
8. Ligj nr.81/2017, datë 4.5.2017 “Për zonat e mbrojtura”
Në vitin 2017 numri i ligjeve të përafrura është 8 ligje dhe të gjitha të përafruara
pjesërisht me një akt të BE-së. Sipas të dhënave të paraqitura në Tabelën 4-8 (Aneks I),
secili prej këtyre ligjeve i përket një fushe të caktuar si: bashkëpunimi në çështjet penale,
energjia, pronësia intelektuale, industriale dhe tregtare, shëndetësia, kontratat publike, e
drejtë financiare, peshkimi dhe mjedisi.
Viti 2018627 (deri më 14 qershor 2018)
1. Ligj nr.17/2018, datë 5.4.2018 “Për statistikat zyrtare”
2. Ligj nr.25/2018, datë 10.5.2018 “Për kontabilitetin dhe pasqyrat financiare”
3. Ligj nr.27/2018, datë 17.5.2018 “Për trashëgiminë kulturore dhe muzetë”
Në gjysmën e parë të vitit 2018, numri i ligjeve të përafruara është vetëm tre (po aq sa
përgjatë gjithë vitit 2010). Që të tre ligjet janë përafruar pjesërisht me një akt të BE-së
dhe u përkasin fushave të ndryshme: bashkëpunimi kulturor, e drejtë financiare dhe
bashkëpunimi statistikor. Shih për këtë Tabelën 4-9 (Aneks I).
Duke iu referuar të dhënave në tabelat e e Ankes I të këtij punimi, rezulton se për këto
vite të marra në shqyrtim numri i ligjeve të miratuara nga Kuvendi me qëllim përafrimin
e legjislacionit të brendshëm me atë të BE-së është gjithsej 91 1igje të përafruara. Ky
është një numër i ulët në raport me numrin total të ligjeve të miratuara nga Kuvendi dhe
të botuara në Fletoren Zyrtare gjatë të njëjtës periudhë. Numri i përgjithshëm i ligjeve të
miratuara brenda periudhës së marrë në analizë është në total 1358 ligje628 (Figura 1,
kolona blu). Më konkretisht:
1. Viti 2009: 157 ligje
2. Viti 2010: 156 ligje
3. Viti 2011: 130 ligje
4. Viti 2012: 129 ligje
5. Viti 2013: 186 ligje
6. Viti 2014: 181 ligje
7. Viti 2015: 133 ligje
8. Viti 2016: 140 ligje
9. Viti 2017: 115 ligje
10. Viti 2018: 31 ligje (deri në 14 qershor 2018)
627 Fletoret Zyrtare të vitit 2018, përkatësisht me numër: 59, 79, 86. 628 Fletoret Zyrtare të vitit 2009, 2010, 2011, 2012, 2013, 2014, 2015, 2016, 2017, 2018 në
http://www.qbz.gov.al
156
Figura 1: Numri i ligjeve të miratuara dhe ligjeve të përafruara për secilin vit
Numri i ligjeve të përafruara për secilin vit është paraqitur në kolonën portokalli. Numri i
ligjeve të miratuara për përafrimin e legjislacionit me atë të BE-së në raport me numrin
total të ligjeve të miratuara brenda të njëjtës periudhë, i konvertuar në përqindje është
6,7% (91/1358). Një numër i tillë është i ulët dhe mund të shpjegohet me arsyen se gjatë
fazës së përafrimit të legjislacionit, përafrimi realizohet kryesisht me anë të akteve
nënligjore të pushtetit ekzekutiv.
Figura 2: Raporti midis ligjeve të miratuara dhe ligjeve të përafruara
Përafrimi ligjor me legjislacionin e BE-së mund të jetë i pjesshëm apo i plotë. Pjesa më e
madhe e legjislacionit në këtë fazë përafrohet pjesërisht me atë të BE-së. Megjithatë, disa
prej ligjeve të lartpërmendura janë përafruar plotësisht me disa prej akteve të
legjislacionit të prejardhur të BE-së. Në bazë të nenit 73 të MSA-së “Pronësia
157
intelektuale, industriale dhe tregtare”, në paragrafin 2 kërkohet që: “Shqipëria, merr
masat e nevojshme për të garantuar, brenda katër viteve pas hyrjes në fuqi të kësaj
Marrëveshjeje, një nivel mbrojtjeje të të drejtave të pronësisë intelektuale, industriale
dhe tregtare të njëjtë me atë që ekziston në Komunitet, përfshirë mjetet e efektshme për
realizimin e këtyre të drejtave”. Për këtë arsye, Ligji nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit
dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”, është përafruar plotësisht me direktivat e BE-së.
Refeuar tabelave të mësipërme, numri i ligjeve të përafruara plotësisht me akte të BE-së
është 35 (38.5%). Pjesa tjetër me 56 ligje (61.5%) është përafruar pjesërisht me një akt të
BE-së.
Edhe pse është një përafrim i plotë me akte të caktuara të legjislacionit të prejadhur të
BE-së, kjo nuk do të nënkuptojë që ai është plotësisht i njëjtë me secilin akt të BE-së në
fushën përkatëse. Për shembull, Ligji nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e
tjera të lidhura me to”, është përafruar plotësisht me disa prej direktivave të BE-së (shih
më lart), por pjesërisht me disa të tjera që kanë objekt rregullimi të njëjtën fushë. Pjesa
tjetër e ligjeve të renditura më lart janë përafruar pjesërisht më një akt të legjislacionit të
prejardhur të BE- së që mund të jetë një rregullore, direktivë apo vendim i institucioneve
të BE-së.
Në lidhje me fushat e përafrimit, numri më i madh i ligjeve është përafruar në fushën e
tregut të brendshëm me 14 ligje dhe në atë të mjedisit me 12 ligje. Po në këto dy fusha
vërejmë edhe numrin më të madh të ligjeve me përafrim të plotë me aktet e BE-së:
mjedisi me 10 ligje dhe tregu i brendshëm me 6 ligje. Tregu i brendshëm radhitet i pari
për nga numri i ligjeve të përafruara në këtë fushë; fusha e mjedisit radhitet e para për
nga numri i ligjeve me përafrim të plotë me aktet e BE-së.
Pavarësisht shkallës së përafrimit me legjislacionin e BE-së, të plotë apo të pjesshëm,
numri më i madh i ligjeve të mësipërme është përafruar me direktiva të BE-së,
përkatësisht 59 nga 91 i totalit të ligjeve të përafruara. Vetëm në dy raste përafrimi është
bërë me legjislacionin primar të BE-së: a) Ligji nr.10 317, datë 16.9.2010 për disa shtesa
dhe ndryshime në Ligjin nr.9121, datë 28.7.2003 “Për mbrojtjen e konkurrencës”, të
ndryshuar përafruar me nenet 101-106 të TFBE-së dhe b) Ligji nr.69/2012, datë
21.6.2012 “Për sistemin arsimor parauniversitar në Republikën e Shqipërisë” përafruar
me Kartën e të Drejtave Themelore në BE. Pjesa tjetër është sipas tabelës më poshtë.
Tabela 4-10: Numri i ligjeve kombëtare të përafruara me aktin përkatës të BE-së
Emërtimi i
Aktit të
BE-së
E drejta
primare
e BE-së
Rregullore Direktivë Vendim Rregullore
dhe
Direktivë
Rregullore
dhe
Vendim
Rregullore,
Direktive
dhe
Vendim
Numri i
ligjeve
kombëtare
të
përafruara
2
16
60
1
8
2
2
158
(b) Funksioni mbikëqyrës
Funksioni mbikëqyrës i KIE ushtrohet në raport me Qeverinë. Në terma të përgjithshëm
kjo përgjegjësi e KIE është përcaktuar në nenin 14 të Ligjit nr.15/2015. Në bazë të
paragrafëve (b) deri (d) KIE i kërkohet që:
• të monitorojë Këshillin e Ministrave/ministrinë përgjegjëse për çështjet e
integrimit për zbatimin e detyrimeve që rrjedhin nga procesi i anëtarësimit në BE;
• të nxitë ministrinë përgjegjëse për çështjet e integrimit evropian, që të hartojë dhe
të përditësojë planin kombëtar për integrimin evropian, si dhe të monitorojë
zbatimin e tij;
• të monitorojë kuadrin e përgjithshëm të bisedimeve për anëtarësim;
• të monitorojë, së bashku me komisionet e tjera të përhershme, zbatimin e
legjislacionit shqiptar të përafruar me legjislacionin e BE-së.
Në përputhje me pikën e fundit, paragrafi (d) i nenit 14, Ligji nr.15/2015 përcakton në
nenin 21 detyrimin e KIE për të koordinuar me komisionet e përhershme të Kuvendit
procesin e mbikëqyrjes së zbatueshmërisë së kuadrit normativ, që synon përafrimin e
legjislacionit, sipas fushave kryesore të integrimit evropian. Në vijim, Komisionet e
përhershme të Kuvendit, në fund të çdo sesioni parlamentar, u kërkojnë ministrive të
linjës të përgatisin një raport lidhur me shkallën e zbatueshmërisë së kuadrit normativ që
synon përafrimin e legjislacionit. Raporti, me vlerësimet e komisionit përgjegjës, i
dërgohet KIE për të përgatitur analiza vlerësuese.
Ndërkohë, në nenin 19 të Ligjit nr.15/2015 përcaktohet një detyrim konkret për Ministrin
përgjegjës për integrimin evropian që të paraqesë në fund të çdo 3 mujori një raport në
KIE. Raporti duhet të jetë i hartuar në mënyrë të hollësishme në lidhje me:
a. listën e përditësuar të projektligjeve të lidhura me çështjet e integrimit evropian,
të cilat do t’i kalojnë për shqyrtim Kuvendit për periudhën vijuese;
b. ecurinë e procesit të bisedimeve për anëtarësim;
c. raportimet e paraqitura pranë strukturave të Komisionit Europian apo strukturave
të përbashkëta, qëndrimet mbi çështjet e diskutuara, si dhe konkluzionet dhe
rekomandimet e arritura nga këto takime.629
Një aspekt përforcues i funksionit të tij kontrollues ndaj ekzekutivit gjendet edhe në
formulën e përbërjes së KIE. Sipas një tradite tashmë të konsoliduar parlamentare,
kryetari i KIE i përket opozitës parlamentare. Kjo është një praktikë e mirë, po të kemi
parasysh rolin e tij kontrollues ndaj qeverisë. Për më tepër, kryetari i Komisionit do të
kryesojë edhe KKIE. Po ashtu, KIE ka të drejtën për t’u informuar nga Ministri
përgjegjës për integrimin evropian. Për këtë, Ministri përgjegjës, në bazë të nenit 19, pika
2, do të thirret nga KIE për të dhënë informacion mbi çdo çështje që ka të bëjë me
koordinimin e procesit të anëtarësimit të Republikës së Shqipërisë në BE. Megjithëse ky
funksion i kontrollit ushtrohet në raport me Qeverinë, Ligji nr.15/2015 parashikon edhe
mundësinë që KIE (por edhe komisionet përgjegjëse) të shtrijë këtë funksion edhe mbi
institucione të tjera të pavarura kushtetuese dhe ato të krijuara me ligj. Këtë e realizon
nëpërmjet instrumentit të raportimit dhe informimit.
629 Neni 19, Ligji nr.15/2015.
159
(c) Bashkëpunimi ndërparlamentar
Në përgjegjësinë e KIE, sipas nenit 14 është edhe çështja e bashkëpunimit
ndërparlamentar në nivel kombëtar dhe atë të BE-së. Bashkëpunimi ndërparlamentar në
nivel kombëtar ka të bëjë me bashkëpunimin me komisionet e përhershme parlamentare.
Siç edhe u përmend më lart, sipas Rregullores së Kuvendit, raporti i KIE është i
detyrueshëm për t’u shqyrtuar nga komisioni përgjegjës para miratimit në tërësi të
projektligjit. Në nivel të BE-së KIE bashkërendon punën me Komitetin Parlamentar për
Stabilizim-Asociimin për të mbajtur marrëdhënie bashkëpunimi me strukturat e
Parlamentit Evropian dhe me parlamentet e vendeve anëtare të BE-së. Për rëndësinë e një
bashkëpunimi të tillë shih më lart tek pjesa e përgjegjësive të Kuvendit sipas Ligjit
nr.15/2015.
Një detyrim në kuadër të procesit të anëtarësimit në BE është edhe bashkëpunimi me
shoqatat e shoqërisë civile për të siguruar informimin dhe pjesëmarrjen e tyre në procesin
e integrimit evropian. Rëndësia që Ligji nr. 05/2015 i jep shoqërisë civile në këtë proces
mbështetet edhe në dispozitën mbi përbërjen e KKIE dhe në një nen të posaçëm, neni 22 i
Ligjit nr.15/2015 mbi bashkëpunimin me shoqërinë civile. Përfaqësues të shoqërisë
civile, përkatësisht tri përfaqësues nga organizata të shoqërisë civile të përfshira në
çështjet e integrimit Evropian, marrin pjesë me statusin e anëtarëve të përhershëm në
mbledhjet e KKIE. Pra, ato marrin pjesë me të drejtë vote në mbledhjet e KKIE-së.
Në bazë të nenit 22 të Ligjit nr.15/2015, KIE dhe komisionet e përhershme të Kuvendit,
sipas fushës së përgjegjësisë, ftojnë grupet e interesit për të marrë pjesë në seanca
dëgjimore që lidhen me procesin e integrimit. E drejta e pjesëmarrjes u njihet edhe në
seancat dëgjimore në lidhje me procesin e miratimit të kuadrit ligjor që synon përafrimin
e legjislacionit. KIE mund të organizojë edhe takime të hapura me shoqërinë civile për
diskutimin e projektit të Planit të Veprimit të Kuvendit, për zbatimin e masave konkrete,
lidhur me përparësitë për integrimin në BE.
Ligji nr.15/2015 përcakton që aspekti procedural më i detajuar mbi zbatimin e këtij neni
të gjej rregullim në Rregulloren e Kuvendit. Në këtë të fundit, është parashikuar vetëm
një nen mbi përfshirjen e shoqërisë civile në mbledhjet e komisioneve të përhershme
parlamentare, neni 36 i Rregullores së Kuvendit. Ky nen përcakton mundësinë e mbajtjes
së seancave dëgjimore gjatë procesit legjislativ, ku ndër të tjera përfaqësues të shoqërisë
civile apo përfaqësues të grupeve të interesit mund të marrin pjesë. Në këtë rast,
komisioni nuk mund të përgatisë raportin për seancë plenare pa u realizuar seanca
dëgjimore. Në përputhje me këtë kërkesë që buron nga neni 22 i Ligjit nr.15/2015 do të
lindë nevoja e përfshirjes së rregullimeve më specifike në Rregulloren e Kuvendit mbi
procedurën e bashkëpunimit midis KIE dhe shoqërisë civile, në kuadër të procesit të
integrimit Evropian.
4.7.3 Komiteti Parlamentar i Stabilizim-Asociimit BE-Shqipëri
Që nga viti 1992 marrëdhëniet ndër-parlamentare mes BE-së dhe Kuvendit janë zhvilluar
në vijimësi përmes takimeve dhe shkëmbimeve parlamentare. Këto marrëdhënie u
institucionalizuan me ngritjen e Komitetit Parlamentar të Stabilizim-Asociimit BE-
Shqipëri pas hyrjes në fuqi të MSA-së. Komiteti Parlamentar i Stabilizim-Asociimit BE-
160
Shqipëri (KPSA) është ngritur në vitin 2010 në zbatim të vendimit të Parlamentit
Evropian dhe të Kuvendit. Ai është forumi i anëtarëve të Kuvendit të Shqipërisë dhe të
Parlamentit Evropian, në të cilin zhvillohet dialogu politik në nivel parlamentar dhe
diskutohen të gjitha aspektet e marrëdhënieve politike dhe ekonomike ndërmjet BE-së
dhe Shqipërisë, me fokus të veçantë zbatimin e MSA-së.630
KPSA shënoi një përmirësim në statusin e marrëdhënieve ndër-parlamentare, duke
institucionalizuar bashkëpunimin e rregullt midis Parlamentit Evropian dhe Parlamentit të
Shqipërisë. Ai është një organ konsultues, i cili fokusohet tek të gjitha aspektet e
marrëdhënieve dypalëshe, duke filluar nga bashkëpunimi politik tek ai i ndërsjellë në
fusha të ndryshme të politikave, dhe veçanërisht në mbikëqyrjen e zbatimit të MSA-së.
Përveç kësaj, KPSA ka për qëllim të shërbejë si katalizator për bashkëpunimin, në
mënyrë që të përmirësohet dialogu politik mbi proceset reformuese.631 Sipas nenit 122 të
MSA-së, KPSA-ja shërben si forum mbledhjesh dypalëshe dhe shkëmbim pikëpamjesh
midis anëtarëve të delegacioneve parlamentare. Si e tillë, KPSA-ja ofron mundësi për të
ushtruar një mbikëqyrje parlamentare mbi procesin e integrimit të Shqipërisë. Ndërsa
Parlamenti Evropian, duke patur një praktikë të konsoliduar në ngritjen e delegacioneve
ndërparlamentare me vendet e treta, synon formësimin e marrëdhënieve të jashtme të
Bashkimit.632
Takimet e KPSA janë publike, me përjashtim të rasteve kur Komiteti Parlamentar i
Stabilizim Asociimit vendos ndryshe. KPSA organizon mbledhje sistematike, dy herë në
vit, me rotacion, në Tiranë dhe në selinë e Parlamentit Evropian në Bruksel ose
Strasburg. Ky rotacion mundëson kontakte më të ngushta të delegacionit shqiptar me
punën e Parlamentit Evropian dhe një shpërndarje të barabartë të kostove. Takimi i parë
midis KPSA dhe Parlamentit Evropian është mbajtur më 3-4 mars 2010 në Bruksel. Që
nga kjo mbledhje e parë janë zhvilluar gjithsej edhe 11 takime të tjera. 633 Puna
administrative e KPSA kryhet nga një sekretariat i përbashkët, me personel të
përzgjedhur nga Sekretariati i Parlamentit Evropian dhe zyrtarë të emëruar nga Kuvendi.
Në përfundim të çdo takimi, pasi diskutohen të gjitha pikat e rendit të ditës, Komiteti
Parlamentar i Stabilizim-Asociimit, si rregull, miraton deklaratën dhe rekomandimet e
përbashkëta, të cilat u dërgohen institucioneve shqiptare (Kuvendit dhe Qeverisë
shqiptare) dhe atyre të BE-së (Parlamentit Evropian, Këshillit të Ministrave të BE-së dhe
Komisionit Evropian). Rekomandimet konsiderohen të miratuara nëse marrin
mbështetjen e shumicës së anëtarëve të delegacionit të Parlamentit Evropian dhe të
delegacionit të Kuvendit të Shqipërisë.634
630 www.parlament.al 631 Gentiola Madhi, “Kërkohet dialog: Eksperienca e Bashkëpunimit Ndërparlamentar BE-Shqipëri”, EU
Policy Hub, http://www.eupolicyhub.eu , 28 Prill 2017, fq. 1. 632 Po aty. 633 http://www.europarl.europa.eu/delegations/en/d-al/activities/calendar 634 Entela Nikaj, “Roli i parlamentit kombëtar në procesin e integrimit europian”, Revista KUVENDI,
nr.6/2016, fq. 65.
161
4.8 Kushtetuta e Republikës së Shqipërisë: dispozitat mbi të drejtën ndërkombëtare
Pozita e së drejtës ndërkombëtare në Kushtetutën e Republikës së Shqipërisë të vitit 1998
(Kushtetuta) përcaktohet në disa dispozita. Që në pjesën hyrëse të saj “Parimet
themelore”, në nenin 5 përcaktohet se: “Republika e Shqipërisë zbaton të drejtën
ndërkombëtare të detyrueshme për të.” Kjo është një risi interesante dhe një arritje e
madhe e legjislacionit modern shqiptar. Ndryshe nga më parë, ndryshe nga kushtetutat
pararendëse, ajo nxiton të shpallë se Shqipëria e fillimit të mijëvjeçarit të tretë e hapur
dhe e shkëputur nga regjimi monist, është e vendosur t’i bashkohet bashkësisë
ndërkombëtare, duke marrë përsipër të drejtat, por edhe përgjegjësitë që rrjedhin nga
bashkëjetesa normale dhe marrëdhëniet me subjektet e tjerë ndërkombëtare.635 Përfshirja
e këtij neni në këtë pjesë të Kushtetutës i jep atij karakterin e një parimi të përgjithshëm
kushtetues. Në literaturën tonë juridike, ka mendime se ky nen, nuk ekziston në mënyrë
të pavarur, por mund të zbatohet i lidhur ngushtë vetëm me nenet e tjera përkatëse. Ky
këndvështrim do t’i jepte nenit një karakter të thjeshtë deklarativ. Përkundrazi, mendimi
tjetër është se neni 5 duhet t’i nënshtrohet një interpretimi më të gjerë.636
Dispozitat kushtetuese vijuese mbi të drejtën ndërkombëtare, me rendësi për punimin i
gjejmë në nenin 116 dhe në Kreun mbi “Marrëveshjet Ndërkombëtare” nenet 121-123.
Neni 116 i Kushtetutës, paragrafi 1, përcakton hierarkinë e akteve normative që kanë fuqi
në të gjithë territorin e Republikës së Shqipërisë.637 Kjo dispozitë i vendos marrëveshjet
ndërkombëtare në hierarkinë normative dhe iu jep madje një vend të posaçëm. Ato
rënditen menjëherë pas Kushtetutës, përpara ligjeve dhe akteve normative të Këshillit të
Ministrave.638 Ato duhet të ratifikohen me ligj dhe në bazë të nenit 116 dhe 122/2639
kanë epërsi mbi ligjet e vendit. Në këtë mënyrë, në nenin 122/2 Kushtetuta qartazi i jep
zgjidhje çdo konflikti midis një marrëveshjeje ndërkombëtare të ratifikuar dhe ligjeve të
brendshme që janë në kundërshtim me të, në favor të zbatimit të së parës. Një bazë tjetër
kushtetuese për këtë epërsi e gjejmë edhe në interpretimin e nenin 131 të Kushtetutës. Në
bazë të tij, Gjykata Kushtetuese vendos edhe për pajtueshmërinë e ligjit me marrëveshjet
ndërkombëtare, siç parashikohet në nenin 122. Për sa më lart, Kushtetuta njeh epërsinë e
normave të së drejtës ndërkombëtare klasike mbi ligjet e vendit të cilët nuk pajtohen me
të.
635 Ksenofon Krisafi, “Kushtetuta shqiptare dhe e drejta ndërkombëtare”, në Buletin i posaçëm, “5 vjet
Kushtetutë”, fq. 100, Shtëpia Botuese BOTIMEPEX, Tiranë 2004. 636 Xhezair Zaganjori, “Vendi i së drejtës ndërkombëtare në Kushtetutën e Republikës së Shqipërisë”,
revista “Jeta Juridike” nr.2, shkurt 2004; cituar në Luan Omari, Aurela Anastasi “E drejta Kushtetuese”, fq.
56 . 637 Neni 116, paragrafi 1 i Kushtetutës: Aktet normative që kanë fuqi në të gjithë territorin e Republikës së
Shqipërisë janë:
a) Kushtetuta;
b) Marrëveshjet ndërkombëtare të ratifikuara;
c) Ligjet;
ç) Aktet normative të Këshillit të Ministrave. 638 Ksenofon Krisafi, “Kushtetuta shqiptare dhe e drejta ndërkombëtare”, në Buletin i posaçëm, “5 vjet
Kushtetutë”, fq. 101, Shtëpia Botuese BOTIMEPEX, Tiranë 2004. 639 Neni 122, paragrafi 2 i Kushtetutës: “Një marrëveshje ndërkombëtare e ratifikuar me ligj ka epërsi mbi
ligjet e vendit që nuk pajtohen me të.”
162
Për përfshirjen e marrëveshjeve ndërkombëtare të ratifikuara në sistemin e brendshëm
juridik, përcaktohet si kërkesë kushtetuese botimi i marrëveshjeve ndërkombëtare të
ratifikuara në Fletoren Zyrtare të Republikës së Shqipërisë. Gjithashtu, krahas epërsisë së
tyre mbi ligjet e vendit, Kushtetuta njeh parimin e zbatimit të drejtpërdrejtë të
marrëveshjeve ndërkombëtare të ratifikuara, përveç rasteve kur nuk është e
vetëzbatueshme dhe zbatimi i saj kërkon nxjerrjen e një ligji.640
Nëse në bazë të Kushtetutës Gjykata Kushtetuese vendos për pajtueshmërinë e ligjit me
marrëveshjet ndërkombëtare, ajo nuk ka juridiksion mbi çështjen e zbatimit të
marrëveshjes ndërkombëtare në vend të një ligji që nuk pajtohet me të. Kjo është në
juridiksionin e interpretimit gjyqësor të gjykatave të zakonshme. Në një rast të tillë,
gjyqtari do të zbatojë nenin 122/ 1, 2 dhe jo nenin 145/2. Ndryshe ndodh në rastet kur
është fjala për zbatimin e një ligji i cili përmban kufizime të të drejtave të njeriut. Kur
këto kufizime vijnë në kundërshtim me Konventën Evropiane për të Drejtat e Njeriut ose
me Kushtetutën, gjyqtari i gjykatave të zakonshme do të referojë çështjen në Gjykatën
Kushtetuese në bazë të nenit 145/2. Një detyrim i tillë, buron nga 17/2, në të cilin vetë
Kushtetuta i jep KEDNJ status kushtetues dhe si rrjedhojë edhe nga hierarkia e normave
në nenin 116.641
Në dispozitat kushtetuese të lartpërmendura, Kushtetuta rregullon raportin midis të
drejtës së brendshme dhe normave klasike të së drejtës ndërkombëtare publike. Ndërsa,
dispozita kushtetuese në paragrafin 3 të nenit 122 përcakton raportin e së drejtës së
brendshme me normat e nxjerra prej një organizate ndërkombëtare, në të cilën Shqipëria
aderon me marrëveshje të posaçme.642 Sërish në lidhje me organizatat ndërkombëtare, në
nenin 123 përcaktohet se Republika e Shqipërisë u delegon organizatave ndërkombëtare
kompetenca shtetërore për çështje të caktuara. Ky delegim është rrjedhojë e marrëveshjes
së aderimit të Republikës së Shqipërisë në atë organizatë.
Si edhe në rastin e normave klasike të së drejtës ndërkombëtare publike edhe raporti i
normave të nxjerra nga një organizatë ndërkombëtare me të drejtën e brendshme do të
udhëhiqet nga parimi i epërsisë dhe ai i zbatimit të drejtpërdrejtë. Në nenin 122/3
Kushtetuta përcakton se: “Normat e nxjerra prej një organizate ndërkombëtare kanë
epërsi, në rast konflikti, mbi të drejtën e vendit, kur në marrëveshjen e ratifikuar nga
Republika e Shqipërisë për pjesëmarrjen në atë organizatë, parashikohet shprehimisht
zbatimi i drejtpërdrejtë i normave të nxjerra prej asaj.”643
Parimi i zbatimit të drejtpërdrejtë i referohet normave të nxjerra nga një organizatë
ndërkombëtare pas ratifikimit të marrëveshjes së aderimit të Republikës së Shqipërisë në
të. Ndërkohë, për sa i përket parimit të epërsisë ka një dallim me nenin 122/2. Ky dallim
qëndron në përdorimin e termit “e drejtë” në vend të termit “ligj”. Pasoja juridike e një
formulimi të tillë në Kushtetutë do të lidhet me shtrirjen e parimit të epërsisë. Termi “e
640 Neni 122, paragrafi 1 i Kushtetutës: “Çdo marrëveshje ndërkombëtare e ratifikuar përbën pjesë të
sistemit të brendshëm juridik pasi botohet në Fletoren Zyrtare të Republikës së Shqipërisë. Ajo zbatohet në
mënyrë të drejtpërdrejtë, përveç rasteve kur nuk është e vetëzbatueshme dhe zbatimi i saj kërkon nxjerrjen
e një ligji.” 641 Shih për këtë Luan Omari, Aurela Anastasi “E drejta Kushtetuese”, Tiranë 2008, fq 60. 642 Xhezair Zaganjori, Aurela Anastasi, Eralda (Methasani) Çani, “Shteti i së drejtës në Kushtetutën e
Republikës së Shqipërisë”, Shtëpia Botuese Adelprint, Tiranë 2011, fq. 60. 643 Neni 122, paragrafi 3 i Kushtetutës.
163
drejtë” nënkupton tërësinë e normave që përbëjnë rendin juridik të brendshëm në një
shtet të caktuar, duke përfshirë edhe Kushtetutën. Për këtë arsye, epërsia e normave të
nxjerra nga një organizatë ndërkombëtare, kur në marrëveshjen e ratifikuar me të
parashikohet zbatimi i drejtpërdrejtë i këtyre normave, do të shtrihet edhe mbi vetë
Kushtetutën, dhe jo vetëm mbi ligjet e parlamentit.
Në lidhje me aderimin në organizatat ndërkombëtare, Kushtetuta pranon delegimin në
organizatat ndërkombëtare të kompetencave shtetërore për çështje të caktuara, nëpërmjet
marrëveshjes së aderimit të Republikës së Shqipërisë në atë organizatë. Si rrjedhojë, me
vullnetin e popullit të shprehur përmes përfaqësueseve të tij, kryhet bartja e sovranitetit të
shtetit, në mënyrë të pjesshme, për çështje të caktuara, përmes delegimit të kompetencave
shtetërore. Nuk ka dyshim, se në këtë rast kemi të bëjmë jo vetëm me kufizimin e
sovranitetit të shtetit (aspekti i jashtëm), por edhe me kufizimin e sovranitetit të
popullit644 (aspekti i brendshëm).645 Këto dispozita ndihmojnë që sovraniteti i popullit si
një parim bazë i këtij shteti, të mos kuptohet si një sovranitet summa potestas, i
pandryshueshëm, por si një çështje fleksibël.646
Në literaturën tonë juridike neni 123 i Kushtetutës vlerësohet si një bazë e mirë ligjore
për anëtarësimin e Republikës së Shqipërisë në BE. Megjithatë, do të ishte më mirë që
Kushtetuta të kishte parashikuar në mënyrë të posaçme një klauzolë specifike me të cilën
të autorizonte anëtarësimin në BE. 647 Kjo qasje është në përputhje me praktikat
kushtetuese edhe të Shteteve Anëtare të BE-së, qoftë atyre themeluese edhe të vendeve të
anëtarësuara më pas. Kështu, siç u pa në kapitullin e tretë, Franca dhe Gjermania
anëtarësimin e tyre fillestar në Traktatet themeluese të KEE-së e mbështetën në normat
klasike të së drejtës ndërkombëtare në kushtetutat përkatëse. Por, me zhvillimin dinamik
të BE-së, që nga viti 1992 për ratifikimin e Traktatit të Mastrihtit dhe në vijim të
traktateve të tjera të BE-së, këto shtete kanë ndërhyrë në Kushtetutat e tyre.
Këto ndërhyrje kanë patur si qëllim përfshirjen në kushtetutë të dispozitave të veçanta për
transferimin e kompetencave tek BE. Përshtatjet më të fundit kushtetuese kanë lidhje me
dispozitat për pjesëmarrjen të parlamenteve kombëtare në vendimmarrjen e BE-së si edhe
raportin midis qeverisë dhe parlamentit kombëtar në funksion të kësaj vendimmarrjeje.
Po ashtu edhe nga eksperienca e vendeve të anëtarësuara më pas në BE, me gjithë
kornizën kushtetuese të favorshme në disa prej tyre për çështjet integruese,648 sërish u
është dashur të ndërhyjnë në kushtetutë në funksion të delegimit të kompetencave
shtetërore tek BE-ja.
Për sa i përket raportit midis të drejtës së BE-së dhe ligjeve të brendshme të Kuvendit, në
të dyja rastet, si të atyre të marrëveshjeve ndërkombëtare klasike dhe të normave të
nxjerra nga një organizatë ndërkombëtare, dispozitat kushtetuese qartazi i japin përparësi
të dyjave në raport me ligjet e vendit. Kjo qasje është plotësisht në përputhje me
jurisprudencën e GJDBE-së në lidhje me formulimin e saj mbi parimin e epërsisë të së
644 Në bazë të nenit 2 të Kushtetutës: “Sovraniteti në Republikën e Shqipërisë i përket popullit. Populli e
ushtron sovranitetin nëpërmjet përfaqësuesve të tij ose drejtpërsëdrejti.” 645 Xhezair Zaganjori, Aurela Anastasi, Eralda (Methasani) Çani, “Shteti i së drejtës në Kushtetutën e
Republikës së Shqipërisë”, Shtëpia Botuese Adelprint, Tiranë 2011, fq. 61. 646 Shih Luan Omari, Aurela Anastasi “E drejta Kushtetuese”, Tiranë 2008, fq. 61. 647 Luan Omari, Aurela Anastasi “E drejta Kushtetuese”, Tiranë 2008, fq. 63. 648 Këtu mund të përmendin Kushtetutën e Polonisë.
164
drejtës së BE-së mbi të drejtën kombëtare. Çështja që mund të mbetet për t’u vendosur ka
të bëjë me raportin midis të drejtës parësorë (traktatet e Bashkimit) dhe asaj të prejardhur
(normat e miratuara nga institucionet e Bashkimit) të BE-së me Kushtetutën. Në këtë
drejtim, autori Kellerman është i mendimit që referencat për efektin dhe pozitën e të
drejtës së BE-së në sistemin ligjor kombëtar duhet të shtohen në Kushtetutë.649
Në vlerësimin tim, një rol shumë të rëndësishëm i takon Gjykatës Kushtetuese të
Shqipërisë, si organi i ngarkuar nga Kushtetuta për të zgjidhur mosmarrëveshjet
kushtetuese dhe të bëjë interpretimin përfundimtar të saj. 650 Për më tepër, Gjykata
Kushtetuese ka kompetencë për të vendosur mbi pajtueshmërinë e marrëveshjeve
ndërkombëtare me Kushtetutën para ratifikimit të tyre. Kështu që, edhe në rast të një
konflikti midis një Traktati të BE-së dhe Kushtetutës, mund të ndryshohet kjo e fundit për
t’i hapur rrugë më pas ratifikimit të Traktatit.
Ky qëndrim është i mbështetur në jurisprudencën e gjykatave kushtetuese të Shteteve
Anëtare në BE, të cilat në përputhje me juridiksionin e tyre janë mbështetur në
kushtetutat kombëtare për të vendosur mbi pajtueshmërinë e Traktateve të BE-së me
kushtetutat kombëtare. Në çdo rast që ato kanë vlerësuar se dispozitat e Traktatit të BE-së
nuk kanë patur mbështetje në kushtetutat e tyre, kjo e fundit i është nënshtruar ndryshimit
apo shtesave përpara ratifikimit të Traktatit. Kjo kërkesë në lidhje me ndryshimet apo
shtesa të dispozitave kushtetuese është vendosur si kusht për ratifikimin e Traktateve të
BE-së në lidhje me transferimin e kompetencave shtetërore që nga viti 1992.
Në lidhje me parimin e epërsisë të së drejtës së BE-së të vendosur nga Gjykata e
Drejtësisë, praktika gjyqësore kushtetuese ka vendosur kufizime të rëndësishme. Këshilli
Kushtetues Francez e kufizon epërsinë e së drejtës së BE-së nëse ajo cënon identitetin
kushtetues francez. Gjykata Federale Kushtetuese Gjermane vendos si kriter respektimin
nga ana e së drejtës të BE-së të garancive kushtetuese kombëtare të të drejtave dhe lirive
themelore.
Për sa më lart, Kushtetuta përmban dispozita të rëndësishme të cilat lejojnë delegimin e
kompetencave shtetërore për çështje të caktuara në bazë të marrëveshjeve ndërkombëtare.
Megjithatë, nisur edhe nga natyra e Bashkimit Evropian si organizatë sui gereris dhe
praktika kushtetuese e Shteteve Anëtare tashmë në BE, dispozita të veçanta kushtetuese
në lidhje me Bashkimin Evropian duhet të përfshihen në Kushtetutë.
4.9 Statusi i MSA-së në të drejtën tonë kombëtare
Ndër burimet e së drejtës të BE-së, një vend të rëndësishëm zënë marrëveshjet
ndërkombëtare të BE-së. Në tërësinë e normave të BE-së ato vijnë menjëherë pas
traktateve dhe qëndrojnë mbi të drejtën e prejardhur të BE-së. Këto marrëveshje
ndërkombëtare janë instrumente të rëndësishëm për rolin e Bashkimit në nivel
ndërkombëtar. Si një nga udhëheqësit botërorë, Evropa nuk mund të kufizohet vetëm me
menaxhimin e çështjeve të veta të brendshme. Ajo duhet të merret me marrëdhëniet
649 Shih Alfred Kellerman, “Impakti i anëtarësimit në BE në rendin e brendshëm ligjor të Republikës së
Shqipërisë”, Revista “E drejta parlamentare dhe politikat ligjore”, Nr 1, fq. 23. 650 Neni 124 i Kushtetutës, paragrafi 1 dhe 2: “Gjykata Kushtetuese zgjidh mosmarrëveshjet kushtetuese
dhe bën interpretimin përfundimtar të Kushtetutës. Gjykata Kushtetuese i nënshtrohet vetëm Kushtetutës.”
165
ekonomike, sociale dhe politike me palë të treta. Prandaj, në të drejtën ndërkombëtare,
BE-ja lidh marrëveshje me shtetet jo-anëtare (“shtetet e treta”) dhe me organizata të tjera
ndërkombëtare. Këto marrëveshje janë nga më të ndryshmet: nga traktatet për
bashkëpunim të zgjeruar tregtar ose në fushat industriale, teknike dhe sociale, e deri në
marrëveshjet mbi tregtinë e prodhimeve të veçanta.651
Marrëveshjet e asociimit me shtetet jo anëtare janë ndër më të rëndësishmet në këtë grup.
Këto marrëveshje nuk kufizohen vetëm në rregullimin e thjeshtë të politikës tregtare. Ato
përfshijnë bashkëpunimin e ngushtë politik, ekonomik, ligjor si edhe ndihmë të gjerë
financiare nga BE-ja për shtetin e caktuar. Baza ligjore për lidhjen nga Bashkimi të
këtyre marrëveshjeve është në nenin 217 të TFBE-së i cili përcakton se: “Bashkimi mund
të lidhë me një ose më shumë vende të treta ose organizata ndërkombëtare marrëveshje
që vendosin një asociim i cili përfshin të drejta dhe detyrime të ndërsjella, veprim të
përbashkët dhe procedurë të posaçme.”652
Nga njëra anë këto marrëveshje asociimi paraqiten si marrëveshje ndërkombëtare dhe nga
ana tjetër si pjesë e së drejtës së BE-së. Edhe sipas autorit Kellerman, statusi normativ i
marrëveshjes së asociimit është i veçantë, pasi ajo shfaqet nga njëra anë si një
marrëveshje ndërkombëtare e ratifikuar nga Kuvendi, sipas procedurave që ndiqen për
marrëveshjet ndërkombëtare klasike, dhe nga ana tjetër si një akt i së drejtës komunitare.
Kjo e fundit, marrëveshjet e nënshkruara nga Komuniteti i bën pjesë të veta, pa qenë
nevoja që tekstet e tyre të shkruhen në të drejtën e brendshme komunitare.653
Duke u cilësuar si një marrëveshje ndërkombëtare, për MSA-në do të zbatohen dispozitat
kushtetuese mbi procedurën e përfshirjes së normave ndërkombëtare klasike në të
sistemin e brendshëm ligjor si edhe ato që përcaktojnë pozitën e këtyre normave në të
drejtën tonë të brendshme, konkretisht neni 116, 121, 122/1,2 dhe 131/a të Kushtetutës.
Përmbajtja e këtyre dispozitave kushtetuese është trajtuar më lart. Për sa i përket kritereve
kushtetuese procedurale, MSA-ja është ratifikuar me ligj të Kuvendit dhe është pjesë e
sistemit tonë ligjor pas botimit të saj në Fletoren Zyrtare të Republikës së Shqipërisë. Në
lidhje me parimin e zbatimit të drejtpërdrejtë, ajo është një akt që do të zbatohet në
mënyrë të drejtpërdrejtë pas ratifikimit.
Siç u pohua më lart duke cituar autorin Kellerman, qëndrimi i të cilit mbështetet edhe nga
konstitucionalistët shqiptarë, përpos një marrëveshjeje ndërkombëtare, MSA-ja është
edhe një akt i së drejtës komunitare. Duke patur parasysh praktikën gjyqësore të Gjykatës
së Drejtësisë të trajtuar në kapitullin e tretë, zbatimi i drejtpërdrejtë është parakusht për
efektin e drejtpërdrejtë të normave komunitare. Edhe pse kjo praktikë nuk është e
detyrueshme për Shqipërinë në këtë fazë, ajo përbën një bazë në të cilën gjykatat
shqiptare mund të mbështeten. Kështu ka vepruar edhe Gjykata Kushtetuese në disa
vendime të saj të cilat përmenden më poshtë. Kështu, gjykatat shqiptare i referohen
drejtpërdrejtë MSA-së, madje edhe legjislacionit të BE-së, kur kompanitë shqiptare ose
651 Klaus-Diter Borçard “ABC e së drejtës së BE-së”, fq. 82. 652 Neni 217 të TFBE. 653 A. Kellerman, “Efektet ligjore të Marrëveshjeve të Asociimit me BE-në për shtetasit e vendeve
joanëtare”, Revista “E drejta parlamentare dhe politikat ligjore”, Nr. 41, viti 2008 cituar në Xhezair
Zaganjori, Aurela Anastasi, Eralda (Methasani) Çani, “Shteti i së drejtës në Kushtetutën e Republikës së
Shqipërisë”, Tiranë 2011, fq. 66.
166
evropiane të vendosura në Shqipëri, ngrenë padi lidhur me korrektësinë e zbatimit të
detyrimeve doganore, ose kufizimeve sasiore, çështjeve të konkurrencës, etj.654
Në zbatim të parimit të epërsisë, në bazë të Kushtetutës çdo ligj që miratohet që nga hyrja
në fuqi e MSA-së duhet të jetë në përputhje me këtë marrëveshje. Ligjet ekzistuese ose
duhet të shfuqizohen ose të ndryshohen ato nene të tyre të cilat janë në kundërshtim me
MSA-në. Kjo klauzolë e epërsisë të së drejtës komunitare, në këtë rast MSA-së mbi ligjet
kombëtare, është në përputhje me praktikën gjyqësore të GJDBE-së. Në këtë rast,
gjyqtari i gjykatave të zakonshme sipas GJDBE-së duhet të zbatojë MSA-në në vend të
ligjit kombëtar.
Edhe vetë Gjykata Kushtetuese në vendimin e saj nr.24, datë 24.07.2009 i është referuar
MSA-së. Në këtë rast ajo është investuar në bazë të nenit 131/c për të vendosur mbi:
“pajtueshmërinë e akteve normative të organeve qendrore dhe vendore me Kushtetutën
dhe me marrëveshjet ndërkombëtare.” Akti në fjalë që kundërshtohej ishte Vendimi i
Këshillit të Ministrave nr.52 i datës 14.01.2009 “Për cilësinë e lëndës djegëse gazoil
(diezel), të prodhuar nga rafinimi i naftës bruto, të nxjerrë në territorin e Republikës së
Shqipërisë, dhe të tregtuar për automjete rrugore e gjeneratorë.”
Pala private në këtë çështje, në bazë të nenit 131 të Kushtetutës dhe 134, pika f e
paragrafit të parë, ngriti përpara Gjykatës Kushtetuese pretendimin se:
“VKM është i papajtueshëm me marrëveshjet ndërkombëtare OBT –
GATT (Marrëveshje e Përgjithshme për Tregtinë dhe Tarifat e
Organizatës Botërore të Tregtisë) dhe MSA, pasi lejon favorizimin e një
ndërmarrjeje private me pozitë dominuese në treg për produkte që,
pavarësisht nga origjina e tyre, kanë të njëjtin përdorim dhe krijojnë të
njëjtat probleme për ndotjen e mjedisit.”655
Kërkuesi pretendon se VKM objekt shqyrtimi, është në kundërshtim me MSA-në sepse
cënon parimin e ekonomisë së lirë të tregut dhe qarkullimin e lirë të mallrave, të mbrojtur
nga vetë MSA-ja. Në lidhje me këtë, Gjykata Kushtetuese duke iu referuar nenit 33/2 dhe
42 të MSA-së arsyeton se:
“Në bazë të kësaj marrëveshje e drejta e shtetit për të ndërhyrë në
rregullimin e ushtrimit të lirisë së veprimtarisë ekonomike njeh një kufizim
të ri të përcaktuar në pikën 2 të nenit 33 të saj, i cili parashikon se: Që
nga data e hyrjes në fuqi të kësaj Marrëveshjeje, nuk vendosen kufizime
sasiore të reja për importet ose eksportet, apo masa të reja me efekt të
njëjtë me to, dhe as nuk bëhen kufizime të mëtejshme mbi ato ekzistuese në
tregtinë ndërmjet Komunitetit dhe Shqipërisë”.656
Në zbatim të dispozitës së mësipërme shteti mund të kufizojë ushtrimin e
lirisë ekonomike për aq sa nuk krijohen kufizime të mëtejshme mbi ato
ekzistuese në tregtinë ndërmjet Komunitetit Evropian dhe Shqipërisë. Por
654 Alfred Kellerman, “EU Enlargement and the Constitution of Central and Eastern Europe”, Cambridge
University Press, 2005, cituar në Xhezair Zaganjori, Aurela Anastasi, Eralda (Methasani) Çani, “Shteti i së
drejtës në Ksuhtetutën e Republikës së Shqipërisë”, Shtëpia Botuese Adelprint, Tiranë 2011, fq. 67. 655 Vendim i Gjykatës Kushtetuese, nr. 24/2009, fq. 3. 656 Po aty, fq. 9
167
edhe ky kufizim i kompetencës shtetërore gjen përjashtim në nenin 42 të
kësaj marrëveshjeje i cili parashikon se, “Kjo Marrëveshje nuk përjashton
ndalimet apo kufizimet e importeve, eksporteve ose mallrave tranzit të
justifikuara në bazë të moralit publik, politikave publike, ose sigurisë
publike; mbrojtjes së shëndetit dhe jetës së njerëzve, kafshëve ose bimëve;
mbrojtjes së thesareve kombëtare me vlerë artistike, historike ose
arkeologjike, ose mbrojtjes së pronësisë intelektuale, industriale dhe
tregtare, ose të rregullave lidhur me arin dhe argjendin. Megjithatë,
ndalime ose kufizime të tilla nuk përbëjnë diskriminim arbitrar ose kufizim
të tërthortë në tregtinë ndërmjet Palëve”.657
Për më tepër Gjykata Kushtetuese vëren se nëse i referohemi legjislacionit kombëtar ai
ndalon tregtimin e lëndës djegëse Diezel D2 dhe përcakton kushte cilësie të cilat do të
zbatohen njëlloj për të gjithë operatorët mbi lëndën Diezel D1. Në kundërshtim me
ndalimin e përcaktuar në ligj, VKM lejon tregtimin e lëndës djegëse Diezel D2 të
prodhuar nga rafinimi i naftës bruto të nxjerrë nga vendburimet brenda territorit të
Republikës së Shqipërisë si dhe duke lejuar tregtimin e lëndës Diezel D1 të prodhuar nga
vendburimet brenda territorit të Republikës së Shqipërisë në kushte cilësie më të
favorshme se ajo e importuar. Për rrjedhojë Gjykata Kushtetuese vendosi se:
“Vendimi objekt shqyrtimi, nëpërmjet përjashtimit që krijon ndryshon
legjislacionin shqiptar, duke krijuar një situatë ndalimi të importeve për
një produkt dhe duke favorizuar prodhimet e brendshme për një produkt
tjetër.”
Gjykata vëren se vendimi objekt shqyrtimi, duke ndryshuar rregullat
ligjore mbi importin e lëndës djegëse Diezel D2 dhe tregtimin e lëndës
djegëse Diezel D1, krijon kufizim total për importet e lëndës Diezel D2
dhe vështirëson tregtimin e lëndës djegëse Diezel D1 edhe nëse këto lëndë
importohen nga vendet anëtare të Komunitetit Europian, duke kufizuar
kështu tregtinë ndërmjet Komunitetit Europian dhe Shqipërisë.”658
Si përfundim, në vijim të arsyetimit të mësipërm, Gjykata Kushtetuese vendosi se VKM
në fjalë është në kundërshtim nenin 33, paragrafi 2, të MSA-së me Komunitetin
Evropian. Pra, Gjykata Kushtetuese në këtë rast, krahas kontrollit të pajtueshmërisë me
Kushtetutën, vendosi edhe për pajtueshmërinë e një akti normativ me një marrëveshje
ndërkombëtare.
657 Po aty. 658 Po aty.
168
4.10 Rezultatet e pyetësorit mbi Rolin e Kuvendit të Republikës së Shqipërisë në
Procesin e integrimit Evropian
Më lart në këtë kre u analizua kuadri ligjor që siguron përfshirjen e Kuvendit në procesin
e integrimit Evropian. Në përputhje me detyrimet dhe përgjegjësitë e Kuvendit që
burojnë nga ky kuadër ligjor, në funksion të punimit është realizuar një pyetësor me
deputetët e Kuvendit, Legjislatura e IX-të (shtator 2017 - në vazhdim) dhe studentët e
Fakultetit të Shkencave Politike Juridike, Dega Drejtësi, Universiteti “Aleksandër
Moisiu” Durrës. Qëllimi i këtij pyetësori është të adresojë dhe krahasojë qëndrimet dhe
pikëpamjet e këtyre dy grupeve mbi rolin e Kuvendit në procesin e integrimit Evropian:
periudha para anëtarësimit dhe për periudhën pas anëtarësimit të plotë të Republikës së
Shqipërisë në BE.
Pyetësori është hartuar në dy grupe pyetjesh: 1) pyetje mbi pergjegjësitë e Kuvendit në
procesin e anëtarësimit në BE, me fokus procesin ligjvënës dhe raportin e Kuvendit me
Qeverinë në këtë proces sipas Ligjit nr.15/2015 dhe Rregullores së Kuvendit dhe 2)
pyetje mbi statusin që do të ketë Kuvendi pas anëtarësimit të plotë të Republikës së
Shqipërisë në BE, me fokus funksionin e tij legjislativ dhe përgjegjësinë e Qeverisë ndaj
legjislativit në çështjet e BE-së.
Në këtë studim u ftuan 140 deputetë të Kuvendit dhe 40 studentë dhe dhanë përgjigje
pjesë 67 anketues, nga të cilët 27 (40.3%) deputetë të Kuvendit të Republikës së
Shqipërisë, Legjislatura e IX-të (shtator 2017 - në vazhdim)659 dhe 40 (59.7%) studentë të
Fakultetit të Shkencave Politike Juridike, Dega Drejtësi të Universitetit “Aleksandër
Moisiu” Durrës. Studimi është realizuar përmes një pyetësori të hartuar në një platformë
elektronike që realizon studime të tilla të karakterit statistikor.
Për studimin është gjeneruar një link për deputetët, aksesi elektronik në:
https://www.surveyface.com/l/pyetËsor-mbi-rolin-e-kuvendit-tË-republikËs-sË-
shqipËrisË-nË-procesin-e-integrimit-evropian dhe një link për studentët, aksesi
elektronik në: https://www.surveyface.com/l/pyetësor-mbi-“rolin-e-kuvendit-të-
republikës-së-shqipërisë-në-procesin-e-integrimit-evropian”-1. Këto pyetësorë janë ndarë
në dy pjesë: pjesa e përgjithshme, e cila përmban karakteristikat e secilit grup të marrë në
studim dhe një pjesë me pyetje të veçanta për të matur perceptimin e secilit grup për rolin
e Kuvendit në çështjet e integrimit Evropian. Kjo pjesë e pyetjeve është e njëjtë në
përmbajtje për të dy grupet. Përgjigjet e marra janë përpunuar përmes programit
statistikor SPSS 20. Testet statistikore që janë përdorur janë analiza përshkruese dhe testi
i sinjifikancës Chi-Square. Ky test është zbatuar për të matur nëse qëndrimet e dy
grupeve të marra në studim kanë dallime midis tyre dhe nesë këto dallime janë
statistikisht të rëndësishme. Vetëm për vlerat e “p < 0.05” ka ndryshime statistikisht të
rëndësishme.
Deputetët janë të ndarë në bazë të komisioneve të përhershme parlamentare sipas ndarjes
të paraqitur në Tabelën 4-11 në përputhje me parashikimet e Rregullores së Kuvendit.
Kjo ndarje është bërë që të dalë në pah përkatësia e komisionit të përhershëm parlamentar
659 Ky numër përgjigjesh nuk reflekton interesimin e pritshëm nga deputetët për çështjet e ngritura. Në një
pikëpamje tjetër, mund të jetë tregues i perceptimit të procesit të integrimit Evropian më tepër si një çështje
e pushtetit ekzekutiv.
169
në të cilin deputeti bën pjesë, të marrë vlerësimin e deputetit si anëtar i komisionit
përkatës ku çështjet diskutohen në nivel më teknik. Numri më i madh i përgjigjeve është
marrë nga Komisioni për Çështjet Ligjore, Administratën Publike dhe të Drejtat e Njeriut
me 29.6% dhe Komisioni për Edukimin dhe Mjetet e Informimit Publik me 25.9%, të
ndjekur nga Komisioni për Veprimtaritë Prodhuese, Tregtinë dhe Mjedisin dhe
Komisioni për Punën, Çështjet Sociale dhe Shëndetësinë secili me 11.1%. Në vijim me
7.4% radhiten Komisioni për Ekonominë dhe Financat dhe Komisioni për Sigurinë
Kombëtare. Në fund rënditen Komisioni për Integrimin Evropian dhe Komisioni për
Politikën e Jashtme secili me 3.7%.
Tabela 4-11: Përgjigjet e deputetëve sipas përkatësisë në komisionet e përhershme
parlamentare
Komisioni i përhershëm parlamentar
Numri i
deputetëve të
përgjigjur
Përqindja
Komisioni për Çështjet Ligjore, Administratën
Publike dhe të Drejtat e Njeriut
8 29.6
Komisioni për Integrimin Evropian 1 3.7
Komisioni për Politikën e Jashtme 1 3.7
Komisioni për Ekonominë dhe Financat 2 7.4
Komisioni për Sigurinë Kombëtare 2 7.4
Komisioni për Veprimtaritë Prodhuese, Tregtinë dhe
Mjedisin
3 11.1
Komisioni për Punën, Çështjet Sociale dhe
Shëndetësinë
3 11.1
Komisioni për Edukimin dhe Mjetet e Informimit
Publik
7 25.9
Për sa i përket studentëve, ato janë të ndarë në mënyrë të barabartë me 50% të kthimit të
përgjigjeve me studentë të programit të studimit Bachelor dhe 50% studentë të programit
të studimit Master.
Pyetjes “Sipas mendimit tuaj, a është në shkallën e kërkuar bashkëpunimi
ndërparlamentar i Kuvendit me Parlamentin Evropian dhe parlamentet kombëtare të
Shteteve Anëtare në BE në kuadrin e procesit të integrimit në BE?” i janë përgjigjur me
“po” 21 deputetë dhe vetëm 6 prej tyre mendojnë se bashkëpunimi ndërparlamentar nuk
është në shkallën e kërkuar. Nga radhët e studentëve, të njëjtës pyetje i janë përgjigjur me
“po” 22 studentë dhe 18 prej tyre janë përgjigjur me “jo”.
170
Tabela 4-12: Qëndrimet e dy grupeve mbi shkallën e bashkëpunimit
ndërparlamentar të Kuvendit me Parlamentin Evropian dhe parlamentet
kombëtare të Shteteve Anëtare në BE
Sipas mendimit tuaj, a është në
shkallën e kërkuar bashkëpunimi
ndërparlamentar i Kuvendit me
Parlamentin Evropian dhe
parlamentet kombëtare të
Shteteve Anëtare në BE në
kuadrin e procesit të integrimit
në BE?
Total
Po Jo
Deputet/student
Deputet
Count 21 6 27
% of
Total 31.3% 9.0% 40.3%
Student
Count 22 18 40
% of
Total 32.8% 26.9% 59.7%
Total
Count 43 24 67
% of
Total 64.2% 35.8% 100.0%
Në grafikun më poshtë (Figura 3) vërehet se deputetët janë dukshëm të mendimit se
bashkëpunimi ndërparlamentar i Kuvendit në kuadrin e procesit të integrimit në BE është
në shkallën e kërkuar. Po ashtu edhe studentët në shumicë mendojnë se bashkëpunimi
ndërparlamentar në procesin e integrimit Evropian është në shkallën e kërkuar: 22 nga 40
studentët janë përgjigjur me “po”. Por, pjesa tjetër e studentëve që janë përgjigjur me
“jo” (18 studentë) nuk janë në një numër shumë më të vogël se ai studentëve të përgjigjur
me “po”. Studentët janë të ndarë në mënyrë thuajse të barabartë në mendimet e tyre në
lidhje me këtë pyetje.
171
Figura 3: Sipas mendimit tuaj, a është në shkallën e kërkuar bashkëpunimi
ndërparlamentar i Kuvendit me Parlamentin Evropian dhe parlamentet kombëtare
të Shteteve Anëtare në BE në kuadrin e procesit të integrimit në BE?
Megjithatë, në bazë të testit statistikor Chi-Square kjo diferencë e vërejtur nuk është
statistikisht e rëndësishme.
Tabela 4-13: Testi Chi-Square për pyetjen “Sipas mendimit tuaj, a është në shkallën
e kërkuar bashkëpunimi ndërparlamentar i Kuvendit me Parlamentin Evropian
dhe parlamentet kombëtare të Shteteve Anëtare në BE në kuadrin e procesit të
integrimit në BE?”
Pyetjes “Në dijeninë Tuaj, me cilin nga institucionet e Bashkimit Evropian ka më tepër
marrëdhënie Kuvendi i Republikës së Shqipërisë?” deputetët kanë dhënë këto përgjigje: 6
deputetë janë përgjigjur Parlamenti Evropian, 7 Komisioni Evropian, vetëm 1 Këshilli
Evropian dhe pjesa më e madhe e tyre prej 13 deputetëve mendojnë se Kuvendi ka
marrëdhënie institucionale me të tri këto institucione të BE-së. Nga radhët e studentëve,
13 prej tyre mendojnë Parlamenti Evropian, 20 Komisioni Evropian, vetëm 1 Këshilli
Evropian dhe pjesa më e madhe prej 29 studentësh janë përgjigjur se bashkëpunimi i
Kuvendit është me të gjithë institucionet e BE-së, si në nivel ekzekutiv ashtu edhe në atë
legjislativ.
Value df Asymp. Sig.
(2-sided)
Pearson Chi-Square 3.638a 1 .056
172
Tabela 4-14: Qëndrimet e dy grupeve mbi bashkëpunimin e Kuvendit me
institucionet e BE-së
Në dijeninë Tuaj, me cilin nga institucionet e
Bashkimit Evropian ka më tepër marrëdhënie
Kuvendi i Republikës së Shqipërisë?
Total
Parlamenti
Evropian
Komisioni
Evropian
Këshilli
Evropian
Të gjitha
së bashku
Deputet/student
Deputet
Count 6 7 1 13 27
% of
Total 9.0% 10.4% 1.5% 19.4%
40.3
%
Student
Count 7 13 4 16 40
% of
Total 10.4% 19.4% 6.0% 23.9%
59.7
%
Total
Count 13 20 5 29 67
% of
Total 19.4% 29.9% 7.5% 43.3%
100.0
%
Siç vërehet edhe më qartë në grafikun më poshtë (Figura 4), pjesa më e madhe e
deputetëve dhe e studentëve mendojnë se Kuvendi ka marrëdhënie institucionale me të
gjitha institucionet e BE-së. Por, një pjesë e tyre mendojnë po ashtu se Komisioni
Evropian më vete është një institucion me të cilin Kuvendi ka bashkëpunim. Ky
perceptim mund të shpjegohet me statusin aktual të vendit tonë në procesin e integrimit
Evropian ku Komisioni Evropian luan një rol të rëndësishëm.
Figura 4: Në dijeninë Tuaj, me cilin nga institucionet e Bashkimit Evropian ka më
tepër marrëdhënie Kuvendi i Republikës së Shqipërisë?
173
Edhe në bazë të testit statistikor Chi-Square nuk vërehen diferenca statistikisht të
rëndësishme mbi këtë pyetje.
Tabela 4-15: Testi Chi-Square për pyetjen “Në dijeninë Tuaj, me cilin nga
institucionet e Bashkimit Evropian ka më tepër marrëdhënie Kuvendi i Republikës
së Shqipërisë?”
Value df Asymp. Sig.
(2-sided)
Pearson Chi-Square 1.522a 3 .677
Pyetjes “A ka vend të ndryshojë qasja e përgjithshme dhe informuese e Qeverisë ndaj
Kuvendit që ky i fundit të përmbushë më së miri rolin e tij në procesin e integrimit
Evropian?” i janë përgjigjur me “po” 21 deputetë dhe vetëm 6 prej tyre janë përgjigjur
me “jo”. Shumica e deputetëve mendojnë se qasja e përgjithshme dhe informuese e
Qeverisë ndaj Kuvendit që ky i fundit të përmbushë më së miri rolin e tij në procesin e
integrimit Evropian duhet të ndryshojë. Nga radhët e studentëve, të njëjtës pyetje i janë
përgjigjur me “po” 33 studentë dhe 7 prej tyre janë përgjigjur me “jo”. Në procesin e
integrimit Evropian, megjithëse Qeveria është aktori kryesor i udhëheqjes së negociatave,
në bazë të kuadrit normativ në fuqi, Ligji nr.15/2015, Qeveria është e detyruar të
raportojë në Kuvend mbi këtë proces. Sipas mendimit të deputetëve dhe studentëve
rezulton se qasja e përgithshme e Qeverisë në përmbushje të përgjegjësisë së saj
informuese dhe raportuese ndaj Kuvendit ka vend që të ndryshojë. Trendi i përgjigjeve
ndaj kësaj pyetjeje është në përputhje me pyetjen pasardhëse.
Tabela 4-16: Qëndrimet e dy grupeve mbi qasjen e përgjithshme dhe informuese të
Qeverisë ndaj Kuvendit që ky i fundit të përmbushë më së miri rolin e tij në
procesin e integrimit Evropian
A ka vend të ndryshojë qasja
e përgjithshme dhe
informuese e Qeverisë ndaj
Kuvendit që ky i fundit të
përmbushë më së miri rolin e
tij në procesin e integrimit
Evropian?
Total
Po Jo
Deputet/student
Deputet
Count 21 6 27
% of
Total 31.3% 9.0% 40.3%
Student
Count 33 7 40
% of
Total 49.3% 10.4% 59.7%
Total
Count 54 13 67
% of
Total 80.6% 19.4% 100.0%
174
Në grafikun më poshtë po ashtu (Figura 5), vërehët se të dy grupet e anketuara, deputetët
dhe studentët, janë dukshëm në shumicë të mendimit se qasja e përgjithshme dhe
informuese e Qeverisë ndaj Kuvendit që ky i fundit të përmbushë më së miri rolin e tij në
procesin e integrimit Evropian duhet të ndryshojë.
Figura 5: A ka vend të ndryshojë qasja e përgjithshme dhe informuese e Qeverisë
ndaj Kuvendit që ky i fundit të përmbushë më së miri rolin e tij në procesin e
integrimit Evropian?
Edhe në bazë të testit statistikor Chi-Square nuk vërehen diferenca statistikisht të
rëndësishme mbi këtë pyetje.
Tabela 4-17: Testi Chi-Square për pyetjen “A ka vend të ndryshojë qasja e
përgjithshme dhe informuese e Qeverisë ndaj Kuvendit që ky i fundit të përmbushë
më së miri rolin e tij në procesin e integrimit Evropian?
Value df Asymp. Sig.
(2-sided)
Pearson Chi-Square .230a 1 .632
Nga përgjigjet e pyetjes “Funksioni monitorues i Kuvendit ndaj Qeverisë në çështjet e
integrimit Evropian, është?” vërehet se 12 prej deputetëve të përgjigjur vlerësojnë që
funksioni monitorues i Kuvendit ndaj Qeverisë është mesatar; 10 prej tyre janë përgjigjur
se ky funksion është i lartë, ndërsa vetëm 5 deputetë mendojnë se funksioni monitorues
është i ulët. Ky mund të jetë një tregues se pavarësisht parashikimeve të Ligjit
nr.15/2015, ka vend që funksioni monitorues i Kuvendit të zgjerohet. Kjo mund të
realizohet për shembull nëpërmjet instrumentave parlamentare si interpelancat,
175
raportimet përpara KIE, etj. Studentët vlerësojnë se ky funksion është mesatar (20
studentë) dhe i ulët (14 studentë). Vetëm 6 prej tyre mendojnë se është i lartë.
Tabela 4-18: Qëndrimi dy grupeve mbi funksionin monitorues të Kuvendit ndaj
Qeverisë në çështjet e integrimit Evropian
Funksioni monitorues i Kuvendit ndaj
Qeverisë në çështjet e integrimit Evropian,
është?
Total
I lartë Mesatar I ulët
Deputet/student
Deputet
Count 10 12 5 27
% of
Total 14.9% 17.9% 7.5% 40.3%
Student
Count 6 20 14 40
% of
Total 9.0% 29.9% 20.9% 59.7%
Total
Count 16 32 19 67
% of
Total 23.9% 47.8% 28.4%
100.0
%
Siç shihet edhe nga grafiku më poshtë (Figura 6), pjesa më e madhe si në grupin e
deputetëve ashtu edhe në grupin e studentëve mendojnë se funksioni monitorues i
Kuvendit ndaj Qeverisë në çështjet e integrimit Evropian është në nivelin mesatar.
Megjithatë, në grupin e studentëve një pjesë relativisht e lartë mendojnë edhe se ky
funksion është i ulët.
Figura 6: Funksioni monitorues i Kuvendit ndaj Qeverisë në çështjet e integrimit
Evropian, është?
176
Edhe në bazë të testit statistikor Chi-Square nuk vërehen diferenca statistikisht të
rëndësishme mbi këtë pyetje.
Tabela 4-19: Testi Chi-Square për pyetjen “Funksioni monitorues i Kuvendit ndaj
Qeverisë në çështjet e integrimit Evropian, është?”
Value df Asymp. Sig.
(2-sided)
Pearson Chi-Square 4.926a 2 .085
Pyetjes “A vlerësohet mjaftueshëm plani vjetor i Kuvendit nga këndvështrimi i integrimit
Evropian?” i janë përgjigjur me “po” 20 prej deputetëve dhe 7 prej tyre vlerësojnë se ky
plan nuk vlerësohet mjaftueshëm në përputhje me procesin e integrimit Evropian. Në
përgjigje të kësaj pyetje, më së shumti deputetët gjykojnë të vlerësuar planin vjetor të
Kuvendit në përputhje me programin e integrimit. Ky qëndrim është pozitiv se Kuvendi,
në kuadër të veprimtarisë së tij mbi procesin e integrimit Evropian, vlerëson planin e tij
vjetor në këndvështrimin e anëtarësimit të vendit në BE.
Në grupin e studentëve një numër prej 24 studentësh mendojnë se plani vjetor i Kuvendit
vlerësohet mjaftueshëm përkundër 16 prej tyre që janë përgjigjur që mendojnë “jo”.
Tabela 4-20: Qëndrimi i dy grupeve mbi vlerësimin e planit vjetor të Kuvendit nga
këndvështrimi i integrimit Evropian
A vlerësohet mjaftueshëm
plani vjetor i Kuvendit nga
këndvështrimi i integrimit
Evropian?
Total
Po Jo
Deputet/Student
Deputet
Count 20 7 27
% of
Total 29.9% 10.4% 40.3%
Student
Count 24 16 40
% of
Total 35.8% 23.9% 59.7%
Total
Count 44 23 67
% of
Total 65.7% 34.3% 100.0%
Në bazë të grafikut më poshtë (Figura 7) vërehet se të dy grupet në shumicë mendojnë se
plani vjetor i Kuvendit vlerësohet mjaftueshëm nga këndvështrimi i integrimit Evropian.
Por, në grupin e deputetëve raporti midis deputetëve që janë përgjigjur me “po” dhe atyre
që janë përgjigjur me “jo” është një raport më i thelluar se ai në grupin e studentëve.
177
Figura 7: A vlerësohet mjaftueshëm plani vjetor i Kuvendit nga këndvështrimi i
integrimit Evropian?
Edhe në bazë të testit statistikor Chi-Square nuk vërehen diferenca statistikisht të
rëndësishme mbi këtë pyetje.
Tabela 4-21: Testi Chi-Square për pyetjen “A vlerësohet mjaftueshëm plani vjetor i
Kuvendit nga këndvështrimi i integrimit Evropian
Value df Asymp. Sig.
(2-sided)
Pearson Chi-Square 1.416a 1 .234
Në përgjigje të pyetjes “Sa përputhet programi analitik vjetor i Këshillit të Ministrave me
programin vjetor ligjvënës të Kuvendit për çështjet e integrimit Evropian?”, më së shumti
deputetët gjykojnë se programi analitik vjetor i Këshillit të Ministrave përputhet me
programin vjetor ligjvënës të Kuvendit për çështjet e integrimit Evropian. Në nivel
programor vihet re bashkëpunim më i ngushtë midis Këshillit të Ministrave dhe Kuvendit
me 2/3 e deputetëve të përgjigjur (18 deputetë) që mendojnë se ka përputhje të plotë të
programit analitik vjetor të Qeverisë me programin vjetor ligjvënës të Kuvendit për
çështjet e integrimit Evropian. Ndërsa 1/3 e tyre (9 deputetë) mendojnë se ky program
përputhet pjesërisht.
Pjesa më e madhe e studentëve në shumicë të dukshme, 31 prej tyre, mendojnë se ky
program përputhet pjesërisht.
178
Tabela 4-22: Qëndrimi i dy grupeve mbi përputhjen e programi analitik vjetor të
Këshillit të Ministrave me programin vjetor ligjvënës të Kuvendit për çështjet e
integrimit Evropian
Sa përputhet programi analitik vjetor i
Këshillit të Ministrave me programin
vjetor ligjvënës të Kuvendit për çështjet e
integrimit Evropian?
Total
Plotësisht Pjesërisht Aspak
Deputet/student
Deputet
Count 18 9 0 27
% of
Total 26.9% 13.4% 0.0% 40.3%
Student
Count 7 31 2 40
% of
Total 10.4% 46.3% 3.0% 59.7%
Total
Count 25 40 2 67
% of
Total 37.3% 59.7% 3.0% 100.0%
Në grafikun më poshtë (Figura 8) mendimet e grupit të deputetëve dhe atij të studentëve
për pyetjen në fjalë janë dukshëm të ndryshme: shumica e deputetëve (18 nga 27
deputetët e përgjigjur) mendojnë se programi vjetor ligjvënës i Kuvendit për çështjet e
integrimit Evropian përputhet plotësisht me atë të Këshillit të Ministrave. Ndërsa,
studentët në shumicë (31 nga 40 studentët e përgjigjur) mendojnë se kjo përputhje është e
pjesshme.
Figura 8: Sa përputhet programi analitik vjetor i Këshillit të Ministrave me
programin vjetor ligjvënës të Kuvendit për çështjet e integrimit Evropian?
179
Në bazë të testit statistikor Chi-Square vërehen diferenca statistikisht të rëndësishme mbi
këtë pyetje (p < 0.05).
Tabela 4-23: Testi Chi-Square për pyetjen “Sa përputhet programi analitik vjetor i
Këshillit të Ministrave me programin vjetor ligjvënës të Kuvendit për çështjet e
integrimit Evropian?
Value df Asymp. Sig.
(2-sided)
Pearson Chi-Square 17.060a 2 .000
Për pyetjen “Në terma të përgjithshëm, a ndikon anëtarësimi në BE në procesin ligjvënës
të Kuvendit të Republikës së Shqipërisë? deputetët gjykojnë se anëtarësimi në BE ndikon
në procesin ligjvënës të Kuvendit të Republikës së Shqipërisë. Këtu vihet re që deputetët
pranojnë në shumicë të cilësuar, me 24 nga 27 deputetët e përgjigjur, se anëtarësimi në
BE do të ndikojë në procesin ligjvënës të Kuvendit. Vetëm 3 prej tyre janë përgjigjur me
“jo”. Po ashtu, ky raport në përgjigje vërehet edhe ne grupin e studentëve: 37 nga
studentët e përgjigjur mendojnë, si edhe deputetët, se anëtarësimi në BE ndikon në
procesin ligjvënës të Kuvendit dhe vetëm 1 prej tyre mendon qe “jo”.
Ky perceptim i të dy grupeve përputhet me përfundimet teorike të këtij punimi:
parlamentet kombëtare të Shteteve Anëtare si edhe ato me statusin e vendit kandidat kanë
përshtatur procedurat parlamentare të miratimit të ligjeve në funksion të procesit të
integrimit Evropian.
Tabela 4-24: Qëndrimi i dy grupeve mbi ndikimin e anëtarësimit në BE në procesin
ligjvënës të Kuvendit të Republikës së Shqipërisë
Në terma të përgjithshëm, a ndikon
anëtarësimi në BE në procesin
ligjvënës të Kuvendit të Republikës së
Shqipërisë?
Total
Po Jo Nuk e
di
Deputet/student
Deputet
Count 24 3 0 27
% of
Total 35.8% 4.5% 0.0% 40.3%
Student
Count 37 1 2 40
% of
Total 55.2% 1.5% 3.0% 59.7%
Total
Count 61 4 2 67
% of
Total 91.0% 6.0% 3.0% 100.0%
180
Sipas grafikut (Figura 9), të dy grupet e marra në studim janë dukshëm të të njëjtit
mendim. Deputetët dhe studentët vlerësojnë se anëtarësimi në BE ndikon në procesin
ligjvënës të Kuvendit. Qëndrimi i deputetëve dhe studentëve përputhet me ndryshimet
ligjore që janë bërë në Rregulloren e Kuvendit në funksion të procesit të integrimit
Evropian. Në vitin 2002, me Vendim të Kuvendit nr.37, datë 16.05.2002, u krijua KIE si
një komision ad hoc. Që nga viti 2004 KIE ka marrë statusin e komisionit të përhershëm
parlamentar. Në momentin e paraqitjes për miratim në Kuvend, një projektligj që
përafron legjislacionin kombëtar me atë të BE-së duhet të shqyrtohet paraprakisht nga
KIE. Vetëm më pas, ai mund të kalojë për shqyrtim në komisionet e tjera parlamentare
sipas fushës së përgjegjësisë së tyre. Ky detyrim buron nga paragrafi i parë i nenit 17 të
Ligjit nr.15/2015. Për më tepër, në bazë të nenit 38, pika 5, të Rregullores së Kuvendit,
komisioni përgjegjës ka detyrimin që të shqyrtojë Raportin e KIE para miratimit në tërësi
të projektligjit.
Figura 9: Në terma të përgjithshëm, a ndikon anëtarësimi në BE në procesin
ligjvënës të Kuvendit të Republikës së Shqipërisë?
Edhe në bazë të testit statistikor Chi-Square nuk vërehen diferenca statistikisht të
rëndësishme mbi këtë pyetje.
Tabela 4-25: Testi Chi-Square për pyetjen “Në terma të përgjithshëm, a ndikon
anëtarësimi në BE në procesin ligjvënës të Kuvendit të Republikës së Shqipërisë?”
Value df Asymp. Sig.
(2-sided)
Pearson Chi-Square 3.375a 2 .185
181
Në përgjigje të pyetjes “Në terma më specifikë, a do të kufizojë anëtarësimi në BE
funksionin ligjvënës të Kuvendit?” deputetët në shumicë të cilësuar mendojnë se
anëtarësimi në BE nuk parasheh kufizim të funksionit ligjvënës të Kuvendit me 22 nga 27
deputetët e përgjigjur. Ndërsa, vetëm 4 prej tyre mendojnë se anëtarësimi në BE kufizon
funksionin ligjvënës të Kuvendit. Nga përgjigja e kësaj pyetjeje mund të kuptojmë se
deputetët gjykojnë që nga anëtarësimi në BE funksioni ligjvënës i Kuvendit nuk ndryshon
aspak ose në një këndvështrim tjetër ai edhe mund të zgjerohet. Në krahasimin me
pyetjen paraardhëse rezulton se, deputetët e përgjigjur pranojnë që anëtarësimi në BE do
të ketë ndikim në procesin ligjvënës por jo në funksionin ligjvënës të Kuvendit.
Në grupin e studentëve vihet re një qëndrim i kundërt me atë të deputetëve: studentët në
shumicë, 22 nga 40 studentët e përgjigjur mendojnë se anëtarësimi në BE e kufizon
funksionin ligjvënës të Kuvendit. Duke krahasuar përgjigjet e studentëve në këtë pyetje
me ato në pyetjen parardhëse, studentët mendojnë se anëtarësimi në BE ndikon si në
procesin ligjvënës ashtu edhe në funskionin ligjvënës të Kuvendit.
Tabela 4-26: Qëndrimi i dy grupeve mbi ndikimin e anëtarësimit në BE në
funksionin ligjvënës të Kuvendit
Në terma më specifikë, a do të kufizojë
anëtarësimi në BE funksionin ligjvënës
të Kuvendit?
Total
Po Jo Nuk e di
Deputet/student
Deputet
Count 4 22 1 27
% of
Total 6.0% 32.8% 1.5% 40.3%
Student
Count 22 13 5 40
% of
Total 32.8% 19.4% 7.5% 59.7%
Total
Count 26 35 6 67
% of
Total 38.8% 52.2% 9.0%
100.0
%
Sipas grafikut më poshtë (Figura 10) duken qartë qëndrimet e kundërta të dy grupeve mbi
këtë çështje. Por, edhe në grupin e studentëve vihet re se një numër prej 13 studentësh
mendojnë si shumica e grupit të deputetëve: anëtarësimi në BE nuk e kufizon funksionin
ligjvënës të Kuvendit dhe 5 studentë janë përgjigjur me “nuk e di”. Edhe nëse bëjmë
bashkë grupin e studentëve që janë përgjigjur me “jo” dhe atyre që janë përgjigjur me
“nuk e di” (18 nga 40 studentët e përgjigjur) sërish numri i tyre nuk është më i madh se ai
i studentëve që janë përgjigjur me “po” (22 nga 40 studentët e përgjigjur).
182
Figura 10: Në terma më specifikë, a do të kufizojë anëtarësimi në BE funksionin
ligjvënës të Kuvendit?
Në bazë të testit statistikor Chi-Square vërehen diferenca statistikisht të rëndësishme mbi
këtë pyetje (p < 0.05).
Tabela 4-27: Testi Chi-Square për pyetjen “Në terma më specifikë, a do të kufizojë
anëtarësimi në BE funksionin ligjvënës të Kuvendit?”
Value df Asymp. Sig.
(2-sided)
Pearson Chi-Square 15.504a 2 .000
Pyetjes “Në terma më specifikë, a do të kufizojë anëtarësimi në BE funksionin
monitorues të Kuvendit ndaj Qeverisë? deputetët i janë përgjigjur në shumicë të cilësuar
se me anëtarësimin në BE funksioni monitorues i Kuvendit ndaj Qeverisë nuk kufizohet,
me 24 nga 27 deputetët e përgjigjur. Në dallim nga deputetët, studentët janë të ndarë në
përgjigjet e tyre: 14 studentë janë përgjigjur “po”, 13 studentë janë përgjigjur me “jo”
dhe 13 me “nuk e di”.
183
Tabela 4-28: Qëndrimi i grupeve mbi ndikimin e anëtarësimit në BE në funksionin
monitorues të Kuvendit ndaj Qeverisë
Në terma më specifikë, a do të
kufizojë anëtarësimi në BE
funksionin monitorues të Kuvendit
ndaj Qeverisë?
Total
Po Jo Nuk e di
Deputet/student
Deputet
Count 2 24 1 27
% of
Total 3.0% 35.8% 1.5% 40.3%
Student
Count 14 13 13 40
% of
Total 20.9% 19.4% 19.4% 59.7%
Total
Count 16 37 14 67
% of
Total 23.9% 55.2% 20.9% 100.0%
Sipas grafikut më poshtë (Figura 11), përgjigjet e deputetëve janë pothuajse unanime mbi
pyetjen në fjalë: anëtarësimi në BE nuk e kufizon funksionin monitorues të Kuvendit ndaj
Qeverisë. Kjo mund të interpretohet si një qëndrim i qartë i grupit të deputetëve lidhur me
çështjen në fjalë. Deputetët gjykojnë se në nivelin institucional të brendshëm shtetëror
funksioni monitorues i Kuvendit ndaj Qeverisë nuk preket nga anëtarësimi në BE. Në
grupin e studentëve vemë re se qëndrimet e tyre janë të ndara në numër pothuajse të
barabartë, duke reflektuar paqartësi mbi këtë pyetje.
Figura 11: Në terma më specifikë, a do të kufizojë anëtarësimi në BE funksionin
monitorues të Kuvendit ndaj Qeverisë?
184
Në bazë të testit statistikor Chi-Square vërehen diferenca statistikisht të rëndësishme mbi
këtë pyetje (p < 0.05).
Tabela 4-29: Testi Chi-Square për pyetjen “Në terma më specifikë, a do të kufizojë
anëtarësimi në BE funksionin monitorues të Kuvendit ndaj Qeverisë?
Value df Asymp. Sig.
(2-sided)
Pearson Chi-Square 20.817a 2 .000
Në përgjigje të pyetjes “A ka përfituar Kuvendi i Republikës së Shqipërisë nga procesi i
integrimit Evropian?” deputetët janë të ndarë në mendimin nëse Kuvendi ka përfituar nga
procesi i integrimit Evropian. Një shumicë prej 17 deputetësh të përgjigjur mendojnë se
Kuvendi ka përfituar “shumë” nga integrimi Evropian; një numër prej 10 deputetësh
mendojnë se Kuvendi ka përfituar “pak” nga procesi i integrimit Evropian. Për rrjedhojë,
qëndrimi i deputetëve të përgjigjur nuk është plotësisht i konsoliduar në lidhje me
përfitimet e Kuvendit nga ky proces. Po ashtu, edhe studentët janë të ndarë në përgjigjet e
tyre: 20 nga 40 studentët e përgjigjur mendojnë se Kuvendi ka përfituar “shumë” nga
procesi i integrimit Evropian; 16 prej tyre mendojnë se Kuvendi ka përfituar “pak” nga
ky proces dhe vetëm 4 studentë mendojnë se ai nuk ka përfituar “aspak”.
Tabela 4-30: Qëndrimi i dy grupeve mbi përfitimet e Kuvendit nga procesi i
integrimit Evropian
A ka përfituar Kuvendi i Republikës së
Shqipërisë nga procesi i integrimit
Evropian?
Total
Shumë Pak Aspak
Deputet/student
Deputet
Count 17 10 0 27
% of
Total 25.4% 14.9% 0.0% 40.3%
Student
Count 20 16 4 40
% of
Total 29.9% 23.9% 6.0% 59.7%
Total
Count 37 26 4 67
% of
Total 55.2% 38.8% 6.0% 100.0%
Sipas grafikut (Figura 12) vëmë re se diferenca në trendin e përgjigjeve është minimale,
me përjashtim të 10% të studentëve që mendojnë se Kuvendi nuk ka përfituar aspak.
185
Figura 12: A ka përfituar Kuvendi i Republikës së Shqipërisë nga procesi i
integrimit Evropian?
Edhe në bazë të testit statistikor Chi-Square nuk vërehen diferenca statistikisht të
rëndësishme mbi këtë pyetje.
Tabela 4-31: Testi Chi-Square për pyetjen “A ka përfituar Kuvendi i Republikës së
Shqipërisë nga procesi i integrimit Evropian?”
Value df Asymp. Sig.
(2-sided)
Pearson Chi-Square 3.227a 2 .199
Për pyetjen “Nisur nga pyetjet më lart, sipas mendimit Tuaj, a është në nivelin e kërkuar
roli i Kuvendit të Republikës së Shqipërisë në kuadrin e procesit të integrimit në BE?”,
18 nga deputetët e përgjigjur janë të mendimit se roli i Kuvendit në këtë proces është në
nivelin e kërkuar; 9 nga deputetët e përgjigjur e vlerësojnë këtë rol jo në nivelin e
kërkuar. Në grupin e studentëve viret re një pikëpamje e kundërt me atë të grupit të
deputetëve. Pjesa më e madhe e studentëve, 26 nga 40 studentët e përgjigjur, mendojnë
se roli i Kuvendit në kuadrin e procesit të integrimit në BE nuk është në nivelin e
kërkuar. Studentët që mendojnë se ky rol është në nivelin e kërkuar janë 14.
186
Tabela 4-32: Qëndrimi i dy grupeve mbi rolin e Kuvendit të Republikës së
Shqipërisë në kuadrin e procesit të integrimit në BE
Nisur nga pyetjet më lart,
sipas mendimit Tuaj, a është
në nivelin e kërkuar roli i
Kuvendit të Republikës së
Shqipërisë në kuadrin e
procesit të integrimit në BE?
Total
Po Jo
Deputet/student
Deputet
Count 18 9 27
% of
Total 26.9% 13.4% 40.3%
Student
Count 14 26 40
% of
Total 20.9% 38.8% 59.7%
Total
Count 32 35 67
% of
Total 47.8% 52.2% 100.0%
Sipas grafikut më poshtë (Figura 13), vërehet se 67% e deputetëve të përgjigjur (18/27)
janë të mendimit se roli i Kuvendit në kuadrin e procesit të integrimit në BE është në
nivelin e kërkuar, ndërsa 65% e studentëve (26/40) mendojnë se ky rol nuk është në
nivelin e kërkuar. Qëndrimet e dy grupeve për këtë pyetje janë diametralisht të kundërt.
Figura 13: Nisur nga pyetjet më lart, sipas mendimit Tuaj, a është në nivelin e
kërkuar roli i Kuvendit të Republikës së Shqipërisë në kuadrin e procesit të
integrimit në BE?
187
Ky qëndrim është i dukshëm edhe në rezultatin e testit statistikor Chi-Square, ku vërehen
diferenca statistikisht të rëndësishme mbi këtë pyetje (p < 0.05).
Tabela 4-33: Testi Chi-Square për pyetjen “Nisur nga pyetjet më lart, sipas
mendimit Tuaj, a është në nivelin e kërkuar roli i Kuvendit të Republikës së
Shqipërisë në kuadrin e procesit të integrimit në BE?”
Value df Asymp. Sig.
(2-sided)
Pearson Chi-Square 6.479a 1 .011
188
KREU V
PËRFUNDIME DHE REKOMANDIME
5.1 Përfundime
Në kreun e parë u trajtua koncepti tradicional i sovranitetit parlamentar në sistemet
kombëtare të së drejtës në tri juridiksionet e marra si objekt studimi në këtë temë
dizertacioni: Mbretëria e Bashkuar, Franca dhe Gjermania. Ky trajtim, iu referua
periudhës që përkon me momentin e para anëtarësimit të tyre në BE, në atë kohë KEE.
Referimi kohor shërbeu si një pikënisje e analizës për të kuptuar pasojat e anëtarësimit në
KEE nisur nga kuadri normativ kombëtar ekzistues në secilin prej tri shteteve.
Mbretëria e Bashkuar, në dallim nga Franca dhe Gjermania, nuk ka një kushtetutë të
shkruar. Në bazë të një kushtetute, të shkruar apo të pashkruar duhet të përcaktohet
autoriteti më i lartë: një pushtet suprem që qëndron mbi çdo pushtet tjetër në atë shtet. Në
bazë të një kushtetute të shkruar, burimi më i lartë është vetë kushtetuta, e interpretuar
nga Gjykata Kushtetuese në ato shtete të cilat zbatojnë modelin e kontrollit kushtetues të
centralizuar. Në bazë të kushtetutës së pashkruar të Mbretërisë së Bashkuar burimi më i
lartë i pushtetit është Parlamenti britanik dhe aktet e Parlamentit janë forma më e lartë e
së drejtës.660 Këtë koncept të supremacisë parlamentare Britania e Madhe e ruajti edhe
pas Luftës së Dytë Botërore.
Franca dhe Gjermania kanë kushtetuta të shkruara dhe rregulli është që çdo ligj duhet të
jetë në përputhje me kushtetutën e shtetit. Për më tepër, themelimi i një Gjykate
Kushtetuese Federale në Gjermani dhe i Këshillit Kushtetues Francez me të drejtën për të
kontrolluar kushtetutshmërinë e ligjeve kufizoi sovranitetin ligjor të parlamenteve
përkatëse në këto shtete. Edhe para anëtarësimit në KEE, në Francë dhe Gjermani pozita
e parlamentit si organ suprem ligjvënës kufizohet nga ekzistenca e autoritetit suprem të
kushtetutës dhe rishikimit kushtetues të ligjeve të miratuara nga parlamenti. Parlamentet
kombëtare në Francë dhe Gjermani nuk janë sovrane në kuptimin e termit “sovranitet
parlamentar” në doktrinën tradicionale britanike të shpjeguar në Kapitullin I. Kjo si
pasojë e eksiztencës së një kushtetute të shkruar dhe të kontrollit kushtetues të ligjeve të
parlamenteve kombëtare në këto shtete.
Në kreun e dytë, kërkimi ështe mbështetur në të drejtën primare të KE/BE-së në dy
drejtime: a) fushat e politikave dhe gjerësinë e kompetencave të deleguara tek KE/BE nga
Shtetet Anëtare nëpërmjet ratifikimit të Traktateve; b) zgjerimi i kompetencave të
KE/BE-së pas ratifikimit të Traktateve duke përdorur të ashtuquajturën klauzolë e
“fleksibilitetit”.
Përfundimi i parë nga kërkimi në tekstet e Traktateve është se vëmendja e integrimit
Evropian ndaj parlamenteve kombëtare nuk ka qenë e njejtë nga Traktatet e
Komuniteteve të para e deri në Traktatin e Lisbonës. Në TKEE kishte vetëm një referim
mbi parlamentet kombëtare. Në bazë të paragrafit të parë të nenit 138 TKEE
parlamenteve kombëtare u kërkohej të caktonin delegatët në Asamblenë Evropiane. Kjo e
660 Hilaire Barnett, “Constitutional & Administrative Law”, 2017, fq. 122.
189
drejtë shumë shpejt u shfuqizua dhe u zëvendësua me dispozitën për zgjedhje të
drejtëpërdrejta në vitin 1979. Çështja e parlamenteve kombëtare do të kthehet vetëm në
vitin 1992 me Traktatin e Mastrihtit, por në dy deklarata bashkëngjitur tij dhe jo në vetë
tekstin e Traktatit.
Arsyeja për këtë mospërfshirje në Traktatet që themeluan Komunitetet e para Evropiane
gjendet në natyrën dhe qëllimin e krijimit të tyre. Ato u konceptuan si një organizatë
rajonale me objektivin ekskluziv integrimin ekonomik të Shteteve Anëtare. Në këtë
kontekst, deri në vitin 1985, parlamentet kombëtare të Shteteve Anëtare nuk ndjenin asnjë
rrezik për to. Kompetencat legjislative ishin deleguar vetëm në ato fusha të miratuara me
vullnetin e tyre të lirë nëpërmjet ratifikimit të TKEE-së dhe numri i tyre ishte i kufizuar në
fusha të tilla si qymyri dhe çeliku, bujqësia dhe heqja e barrierave të brendshme tarifore për
mallrat.
Pas kësaj periudhe të integrimit Evropian, pas miratimit të Aktit Unik Evropian në vitin 1987
duke vazhduar me Traktatin e Mastrihtit në vitin 1992 dhe Traktatin e Amsterdamit 1997, do të
zgjerohen vazhdimisht fushat e politikave në të cilat institucioneve ligjvënëse të KE/BE-së u
delegohen kompetenca konkrete me rezultatin e kufizimit të pushtetit legjislativ të
parlamenteve kombëtare në këto fusha. Për parlamentet kombëtare kjo do të passjellë kufizime
të rëndësishme, sepse përgjegjësia për hartimin e politikave dhe miratimin e akteve në këto
fusha transferohet në nivel evropian tek institucionet e KE/BE-së. Parlamentet kombëtare
nuk mund të ushtrojnë pushtetin ligjvënës në këto fusha. Edhe kur përfshihen, këtë e
bëjnë nëpërmjet procesit të transpozimit të së drejtës së BE-së. Por, procesi i transpozimit
përfaqëson më shumë një funksion të natyrës ekzekutive, i cili nuk është një prerogativë
natyrore e parlamenteve kombëtare si institucione ligjvënëse. Pushteti i drejtëpërdrejtë i
parlamenteve kombëtare në territorin e secilit Shtet Anëtar në miratimin e ligjeve
kufizohet në këto fusha. Parlamentet kombëtare nuk janë më të vetmit ligjvënës në
Shtetet Anëtare.
Traktati i Lisbonës në mënyrë të shprehur, në dallim nga Traktatet paraardhëse, në tekstin
e tij bën një përcaktim të kategorive të kompetencave midis Bashkimit dhe Shteteve
Anëtare, duke përcaktuar tri kategori të kompetencave: ekskluzive, të përbashkëta dhe
mbështetëse. Në fushat ku Bashkimi ka kompetenca ekskluzive parlamentet kombëtare
nuk mund të ushtrojnë pushtetin legjislativ autonom, por kufizohen vetëm në zbatimin e
akteve të miratuara nga institucionet e Bashkimit për të cilat kërkohet nxjerrja e një akti
kombëtar në formën e ligjit. Në fushat e politikave ku kompetencat janë të përbashkëta
midis Bashkimit dhe Shteteve Anëtare, këto të fundit mund të ushtrojnë kompetencat e
tyre në masën dhe për aq sa Bashkimi nuk i ka ushtruar kompetencat e tij. Për
parlamentet kombëtare kjo do të kuptojë se ushtrimi i kompetencave të tyre legjislative
është në varësi të ushtrimit të kompetencave nga vetë institucionet e Bashkimit. Në
kuadër të kompetencave të përbashkëta, pushteti legjislativ i parlamenteve kombëtare
kufizohet vetëm deri në atë shkallë që Bashkimi ka ushtruar kompetencat e tij.
Megjithatë, çdo delegim i kompetencave është bërë me ratifikimin e Traktateve nga vetë
parlamentet kombëtare. Ratifikimi përfaqëson një shprehje e vullnetit të parlamenteve
kombëtare për delegimin e këtyre kompetencave tek institucionet e Bashkimit.
Krahas zgjerimit të kompetencave të KE/BE-së nga njëri Traktat në tjetrin, të ratifikuar
nga vetë parlamentet kombëtare, zgjerimi i kompetencave të KE/BE-së është bërë edhe
190
nëpërmjet përdorimit të gjerë të klauzolës së “fleksibilitetit”, e sanksionuar në fillim në
nenin 235 të TKEE, më pas neni 308 i TKE dhe aktualisht neni 352 i TFBE. Me
ratifikimin e Traktateve delegimi i kompetencave ishte i kufizuar vetëm në fushat që
parashikoheshin në to. Në fushat e tjera, madje edhe në ato të cilat nuk parashikoheshin në
mënyrë të shprehur në Traktate, pushteti legjislativ do të mbetej nën autoritetin e parlamenteve
kombëtare. Pavarsisht këtij rregulli, Komuniteti në kuadër të përmbushjes së objektivave të
Traktateve në funksion të realizimit të tregut të brendshëm ka zgjeruar vazhdimisht
kompetencat legjislative edhe në fusha të cilat nuk ishin nën juridiksionin e tij në momentin e
themelimit. Zgjerimi i autoritetit legjislativ të Komunitetit është bërë vetëm me vendimmarrjen
e institucioneve të tij. Parlamenteve kombëtare, edhe pse institucionet kryesore të prekura, nuk i
është kërkuar miratimi nëpërmjet instrumentit të ratifikimit. Me propozimin e institucioneve të
Komunitetit dhe pranimin e Shteteve Anëtare (nëpërmjet përfaqësuesve të qeverive kombëtare
në Këshill), klauzola e fleksibilitetit ka udhëhequr zgjerimin e brendshëm të Komunitetit. Si
rrjedhojë e kësaj “marrëveshje” parlamentet kombëtare kanë qenë plotësisht të mënjanuara në
një proces që prek drejtpërsëdrejti funksionin e tyre kushtetues.661
Pozita e parlamenteve kombëtare në kontrollin e përdorimit të klauzolës së “fleksibilitetit”
është fuqizuar në periudhën pas Traktatit të Lisbonës si rrjedhojë e vendimeve të disa prej
gjykatave kushtetuese të Shteteve Anëtare apo akteve ligjore kombëtare. Në nenin 352 TFBE
nuk parashikohen garanci të reja procedurale për parlamentet kombëtare por forcohet vetëm
pozita e Parlamentit Evropian. Në përdorimin e klauzolës së fleksibilitetit Këshillit i kërkohet
për herë të parë që të marrë pëlqimin e Parlamentit Evropian kur miraton me unanimitet masa
në bazë të nenit 352 TFBE. Përtej parashikimeve të Traktatit të Lisbonës Gjykata Kushtetuese
Federale Gjermane në vendimin e saj mbi Traktatin e Lisbonës përcaktoi se ushtrimi i një
kompetence të tillë sipas nenit 352 TFBE kërkonte nga pikëpamja kushtetuese ratifikimin
nga organi ligjvënës gjerman. Edhe Akti i Bashkimit Evropian i vitit 2011 në Mbretërinë e
Bashkuar kërkon një miratim paraprak me një akt të Parlamentit. Në dallim, Këshilli
Kushtetues Francez e ka interpretuar klauzolën e fleksibilitetit të mbuluar nga instrumenti
fillestar i ratifikimit.
Përveç zgjerimit të kompetencave të KE/BE-së, Traktatet sanksionuan edhe ndryshime të
rëndësishme institucionale dhe procedurale, si prezantimi i procedurës së bashkëpunimit
apo votimit me shumicë të cilësuar që me AUE. Me prezantimin e procedurës së
bashkëpunimit, vendimmarrja në Këshill në fusha të caktuara bëhej me votim me shumicë të
cilësuar në vend të unanimitetit. Votimi me shumicë të cilësuar në Këshill nënkupton se
qeveritë kombëtare nuk mund të bllokojnë vendimet e Këshillit dhe parimisht nuk mund
të jenë përgjegjëse përpara parlamenteve kombëtare për vendimet e Këshillit, edhe nëse
ministri përkatës voton në Këshill sipas udhëzimeve ex-ante të parlamenteve kombëtare.
Prandaj, votimi me shumicë të cilësuar prek edhe raportin midis pushtetit ekzekutiv dhe
atij legjislativ për çështjet e BE-së.
Me Traktatin e Mastrihtit u prezantua procedura e bashkë-vendimmarrjes dhe zgjerohet
përdorimi i votimit me shumicë të cilësuar në Këshill edhe në më tepër fusha. Zgjerimi i
përdorimit të votimit me shumicë të cilësuar në Këshill u ndoq edhe më tej me TA si dhe
u sanksionua në më tepër fusha edhe në Traktatin e Lisbonës. Përdorimi më i gjerë i
661 Magdalena M. Martin Martinez, “National Sovereignity and International Organizations - A
Comparative Analysis of Limitations of State Sovereignty from the Perspective of Domestic Law”, 1996,
fq. 158.
191
procedurës së bashkë-vendimmarrjes ka fuqizuar pozitën e Parlamentit Evropian në
strukturën institucionale të KE/BE-së dhe jo atë të parlamenteve kombëtare.
Mungesa e pjesëmarrjes së parlamenteve kombëtare në vendimmarrjen e BE-së dhe
erozioni i përgjegjësisë ekzekutive në çështjet e BE-së është përcaktuar nga autorë të
ndryshëm me emrin e “deparlamentarizimit” në BE. Por, nga ana tjetër parlamentet
kombëtare kanë reaguar institucionalisht ndaj këtij procesi. Ato kanë ngritur mekanizmat e
tyre të brendshme të kontrollit mbi qeveritë kombëtare për shqyrtimin e çështjeve
evropiane. Qëllimi kryesor i këtyre mekanizmave është që të sigurojë përgjegjësinë e
plotë të ekzekutivit, më konkretisht përgjegjësinë e ministrit, përpara qëndrimit të tij si
një anëtar i Këshillit. Parlamentet kombëtare që kanë zbatuar një proces kontrolli rigoroz
kanë mundur të zëvendësojnë kufizimet mbi pushtetin e tyre legjislativ dhe të jenë një
aktor politikisht më i rëndësishëm në çështjet e BE-së.
Me Traktatin e Lisbonës parashikohet mundësia për të përfshirë parlamentet kombëtare në
procesin legjislativ të BE-së. Siç u shpjegua në kreun e dytë, kjo përfshirje sigurohet nga
mekanizmat e “kartës së verdhë” dhe “kartës portokalli” të sanksionuara në Protokollin
nr.2 të Traktatit të Lisbonës, njohur ndryshe edhe si mekanizmi i paralajmërimit të
hershëm. Ky mekanizëm përfaqëson një model të ri të përfshirjes parlamentare në
marrëdhëniet ndërkombëtare. Megjithatë, roli i parlamenteve kombëtare në ndikimin
përfundimtar në procesin ligjvënës të BE-së mbetet i kufizuar. E drejta e parlamenteve
kombëtare për të paraqitur një opinion të arsyetuar për mosrespektimin e parimit të
subsidiaritetit nuk përbën një veto dhe nuk u lejon atyre të paraqesin një propozim të ri.
Pavarsisht opinionit të paraqitur nga parlamentet kombëtare, do te jenë organet
legjislative të BE-së, Këshilli dhe Parlamentit Evropian, ato që do të marrin vendimin
përfundimtar nëse do të vijojë procesi legjislativ në BE. Mbi këto përfundime, edhe pse
me Traktatin e Lisbonës përmirësohen mundësitë procedurale të parlamenteve
kombëtare, statusi i tyre në raport me strukturën institucionale të BE-së nuk ndryshon.
Procesi rigoroz i kontrollit ministerial përpara vendimmarrjes në Këshill dhe i mundësisë
së ndikimit në procesin legjislativ të BE-së nëpërmjet mekanizmit të paralajmërimit të
hershëm, mund të vlerësohen si një mënyrë për të kompensuar humbjen e sovranitetit
parlamentar si pasojë e integrimit Evropian. Ato mund të vlerësohen si një “sovranitet
zëvendësues”.662
Pas analizës në kreun e dytë të së drejtës primare të KE/BE-së, në kreun e tretë është
analizuar gjerësisht praktika gjyqësore e Gjykatës së Drejtësisë. Këto vendime janë të
rëndësishme për këtë studim sepse parimet themelore të së drejtës së nuk e kanë bazën në
vetë tekstin e Traktateve të BE-së, por në jurisprudencën e Gjykatës së Drejtësisë mbi
natyrën dhe pozitën e së drejtës së BE-së. Përmes vendimeve historike të Gjykatës së
Drejtësisë është studiuar ndikimi i tyre në sovranitetin ligjvënës të parlamenteve
kombëtare të Shteteve Anëtare. Në çështjet Costa dhe Van Gen end Loos, Gjykata e
Drejtësisë vendosi përkatësisht epërsinë e së drejtës së KE-së mbi të drejtën kombëtare
dhe efektin e drejtpërdrejtë për disa dispozita të caktuara të Traktatit. Në vijim, Gjykata e
Drejtësisë e zgjeroi zbatimin e këtyre parimeve edhe për të drejtën e prejardhur të BE-së.
662 Adam Cygan, “Accountability, Parliamentarism and Transparency in the EU”, 2013, fq. 54.
192
Që nga vendimi i parë Costa kundër Enel, Gjykata e Drejtësisë ka përpunuar një
jurisprudencë të qëndrueshme për epërsinë e së drejtës së BE-së mbi të drejtën e Shteteve
Anëtare. Këto vendime kanë sjellë detyrime të ndryshme për institucionet kombëtare të
Shteteve Anëtare. Parlamentet kombëtare në detyrimin për të respektuar parimin e
epërsisë të së drejtës së BE-së nuk mund të miratojnë ligje të cilat vijnë në kundërshtim
me të drejtën e BE-së. Po ashtu, në respektim të këtij parimi ato kanë edhe detyrimin për
të ndryshuar ato ligje të cilat vijnë në kundërshtim më të drejtën e BE-së. Parimet e
natyrës kushtetuese të shpallura në vendimet e Gjykatës së Drejtësisë kanë vendosur
epërsinë e së drejtës së BE-së mbi të drejtën kombëtare duke kufizuar funksionet
legjislative të parlamenteve kombëtare. Pajtueshmëria e ligjeve kombëtare duhet të jetë
edhe me normën më të vogël teknike të legjislacionit të miratuar nga institucionet e BE-
së.
Në analizën e pranimit të parimit të epërsisë nga Shtetet Anëtare si Franca, Gjermania
dhe Mbretëria e Bashkuar dhe krahasimit me vendimet e Gjykatës së Drejtësisë arrijmë
në dy pëfundime. Së pari, që nga çështja Internationale Gjykata e Drejtësisë shtrin
detyrimin e pajtueshmërisë me të drejtën e BE-së për të gjithë korpusin e normave të së
drejtës kombëtare duke përfshirë këtu edhe ato kushtetuese. Jurisprundeca kushtetuese në
Francë dhe Gjermani pranon parimin e epërsisë të së drejtës së BE-së mbi ligjet
kombëtare, por jo mbi vetë kushtetutën. Në njohjen e parimit të epërsisë ato vendosin
kufizime të rëndësishme në këtë drejtim si respektimi i indentitetit kushtetues, respektimi
i të drejtave dhe lirive themelore të njohura në Kushtetutë, etj. Së dyti, ka një dallim në
bazën konceptuale të pranimit të epërsisë të së drejtës së BE-së. GJDBE e lidh parimin e
epërsisë me natyrën e veçantë të së drejtës së BE-së si një “rend i ri ligjor” dhe me
kërkesën për efektivitetin e saj, duke mos iu referuar dispozitave kushtetuese kombëtare
për statusin e së drejtës ndërkombëtare në të drejtën e brendshme. Në dallim me këtë,
jurisprudenca kushtetuese (Francë, Gjermani) dhe ajo e gjykatave (Mbretëria e Bashkuar)
e vlerësojnë parimin e epërsisë të së drejtës së BE-së mbi ligjet kombëtare si pasojë e
kuadrit kushtetues kombëtar mbi statusin e së drejtës ndërkombëtare në sistemin e
brendshëm ligjor.
Në këndvështimin e Gjykatës së Drejtësisë, në masën që Shtetet Anëtare kanë deleguar
kompetencat legjislative, sovraniteti ligjvënës i parlamenteve kombëtare është
zëvëndësuar me sovranitetin ligjvënës të institucioneve legjislative të BE-së (Këshilli i
Ministrave dhe Parlamenti Evropian). Integrimi Evropian ka shtuar në mënyrë thelbësore
kufizime të tjera mbi kufizimet ekzistuese kombëtare të pushtetit legjislativ të
parlamenteve kombëtare. Nëse si pasojë e delegimit të kompetencave legjislative tek
institucionet legjislative të BE-së parlamentet kombëtare nuk janë më të vetmit ligjënës,
rrjedhoja e parimit të epërsisë është se ato nuk janë më ligjvënësit suprem në fusha të
caktuara të politikave. Delegimi i kompetencave është bërë me ratifikimin e Traktateve të
BE-së nga vetë parlamentet kombëtare. Parimi i epërsisë i së drejtës së BE-së është
zhvilluar në jurisprudencën e Gjykatës së Drejtësisë. Trakatet e BE-së, që nga TKEE e
deri në Traktatin e Lisbonës nuk përmbajnë dispozita mbi parimin e epërsisë të së drejtës
së BE-së.
Në kreun katër, analiza u përqendrua në Republikën e Shqipërisë, më konkretisht në tri
pika kryesore:
1. Roli i Kuvendit në procesin e integrimit Evropian;
193
2. Dispozitat kushtetuese mbi të drejtën ndërkombëtare si kornizë normative e
anëtarësimit të Shqipërisë në BE;
3. Statusi i MSA-së në sistemin ligjor kombëtar në bazë të raportit kushtetues të së
drejtës së brendshme dhe asaj ndërkombëtare, si edhe jurisprudencës kushtetuese.
Roli i Kuvendit në procesin e anëtarësimit në BE është i mbështetur në radhë të parë në
Kushtetutë. Qeveria është aktori kryesor në negocimin e anëtarësimit, por në bazë të
Kushtetutës ajo është përgjegjëse përpara Kuvendit. Kjo përgjegjësi buron nga sistemi
parlamentar i qeverisjes i sanksionuar në Kushtetutë. Krahas çështjeve të politikës së
brendshme, Qeveria do të përgjigjet ndaj Kuvendit edhe për përmbushjen e detyrimeve
në kuadër të anëtarësimit të Shqipërisë në BE. Në përmbushje të rolit të Kuvendit në
procesin e integrimit Evropian, struktura parlamentare përgjegjëse për integrimin janë
ngritur për të përmbushur detyrimet që burojnë nga ky proces dhe udhëheqjen në etapën e
radhës, atë të hapjes së negociatave me BE-në. Këto struktura janë KKIE, KIE dhe
Komiteti Parlamentar për Stabilizim Asocimin.
Mbi këtë detyrim kushtetues është mbështetur edhe Ligji nr.15/2015 si edhe Rregullorja e
Kuvendit. Sipas Ligjit nr.15/2015, Qeveria duhet të raportojë në Kuvend mbi
përmbushjen e detyrimeve që burojnë nga procesi i anëtarësimit. Po ashtu, ajo nëpërmjet
ministrit përgjegjës për integrimin Evropian raporton në mënyrë të hollësishme dhe
periodike në KIE mbi këtë proces.
Në funksion të forcimit të rolit të Kuvendit në procesin e përafrimit të legjislacionit, në
vitet 2002 dhe 2004 me vendim të Kuvendit u bënë ndryshimet e nevojshme në
Rregulloren e tij. KIE nga një komision ad hoc në vitin 2002, u ngrit më pas si një
komision i përhershëm në Kuvend në vitin 2004. Shqyrtimi në KIE i projektligjeve që
synojnë përafrimin e legjislacionit shqiptar me atë të BE-së, është tashmë një hallkë e
rëndësishme dhe e domosdoshme e procesit legjislativ në bazë të Rregullores e Kuvendit.
Kuvendi ka përshtatur etapat e shqyrtimit të projektiligjeve në funksion të procesit të
përafrimit të ligjeve kombëtare me të drejtën e BE-së.
Modeli që parashikon kuadri i lartpërmendur normativ i shqyrtimit të çështjeve të BE-së
në Kuvendin e Shqipërisë është i centralizuar. KIE luan rol thelbësor në procesin e
përafrimit të legjislacionit shqiptar me acquis të BE-së në nivel parlamentar dhe në
kontrollin e veprimtarisë së qeverisë në çështjet e integrimit Evropian. KKIE, megjithëse
një organ këshillimor, me anëtarësinë e tij gjithëpërfshirëse është një garanci për
bashkëpunimin midis aktorëve të përfshirë në procesin e integrimit Evropian si edhe për
transparencën e këtij procesi.
Pra, përgjegjësia kryesore për anëtarësimin në BE është mbi Qeverinë, sepse ajo
përcakton prioritetet dhe përgatit projektligjet për harmonizimin e së drejtës së
brendshme me atë të BE-së. Roli i Kuvendit është së pari mbikëqyrja e këtij procesi
nëpërmjet KIE. Së dyti, Kuvendi është i përfshirë edhe në përafrimin e legjislacionit
nëpërmjet procesit legjislativ dhe miratimit të ligjeve që kanë si qëllim harmonizimin.
Nga analiza në këtë kre, arrijmë në përfundimin se Republika e Shqipërisë ka tashmë një
kuadër normativ dhe institucional parlamentar që siguron përfshirjen e Kuvendit në
procesin e anëtarësimit në BE. Ky kuadër normativ e vë Kuvendin në radhën e atyre
parlamenteve kombëtare që kanë luajtur apo luajnë një rol aktiv në procesin e
anëtarësimit të një shteti në BE.
194
Dispozitat kushtetuese mbi delegimin e kompetencave tek një organizatë ndërkombëtare
përbëjnë një bazë të rëndësishme integruese për anëtarësimin e Shqipërisë në BE. Por,
praktika e Shteteve Anëtare në BE, qoftë atyre themeluese apo të anëtarësuara më pas, ka
provuar nevojën e ndryshimit të Kushtetutës në funksion të anëtarësisë në BE që nga
Traktati i Mastrihtit. Natyra e Bashkimit Evropian si organizatë sui gereris dhe dinamika
e zhvillimit të tij institucional dhe normativ kërkon ndryshime kushtetuese. Në
Kushtetutat e Sheteve Anëtare tashmë në BE, dispozita të veçanta kushtetuese në lidhje
BE-në janë përfshirë në to. Në këtë drejtim, edhe në Kushtetutën tonë do të jetë me vend
përfshirja e një kapitulli të veçantë mbi BE-në.
Për sa i përket raportit midis të drejtës së BE-së dhe ligjeve të miratuara nga Kuvendi,
Kushtetuta në dispozitat mbi të drejtën ndërkombëtare publike përbëjnë një bazë të qartë
për të sanksionuar epërsinë e së drejtës së BE-së mbi ligjet kombëtare. Në favor të kësaj
shkon edhe jurisprudenca e Gjykatës sonë Kushtetuese në lidhje me statusin e MSA-së në
të drejtën tonë të brendshme.
Çështja e raportit midis të drejtës të BE-së dhe Kushtetutës tonë, do të kërkojë një
konkretizim të mëtejshëm në momentin e anëtarësimit. Kjo për dy arsye: së pari,
Kushtetuta jonë, në nenin 116 i njeh vetes statusin e aktit normativ me fuqinë më të lartë
në vend, duke pasqyruar kështu sistemin monist kombëtar. Menjëherë pas saj vijnë
marrëveshjet ndërkombëtare të ratifikuara. Këto në rastin e anëtarësimin në BE do t’i
referohen edhe vetë Traktateve të tij. Së dyti, në nenin 122/3 Kushtetuta vetë njeh
epërsinë, në rast konflikti, e normave të nxjerra nga një organizate ndërkombëtare mbi të
drejtën e vendit, kur në marrëveshjen e ratifikuar nga Shqipëria për pjesëmarrjen në atë
organizatë, parashikohet shprehimisht zbatimi i drejtpërdrejtë i normave të nxjerra prej
asaj. Në kuptimin e “drejtë” do të përfshihet edhe vetë Kushtetuta. Sipas interpretimit
literal të kësaj dispozite kushtetuese, aktet e institucioneve të BE-së që përbëjnë të drejtën
e prejardhur të saj, do të duhet të kenë epërsi mbi vetë Kushtetutën.
Nëse bëjmë bashkë këto dy dispozita, do të rezultonte që Kushtetuta do të ketë epërsi mbi
të drejtën primare (Traktatet) por jo mbi të drejtën e prejardhur të BE-së (rregulloret,
direktivat, vendimet). Në mendimin tim, kjo nuk mund të qëndrojë, sepse vetë Traktatet
përbëjnë bazën e veprimtarisë së institucioneve të BE-së dhe në bazë të të cilave ato
miratojnë akte që zbatojnë politikat e BE-së. Në këtë drejtim, unë vlerësoj se një rol
thelbësor në këtë çështje do të luajë vetë Gjykata Kushtetuese, si organi që bën
interpretimin përfundimtar të Kushtetutës.
Në momentin e anëtarësimit të plotë të Shqipërisë në BE, roli i Kuvendit për
pjesëmarrjen në çështjet e BE-së do të kalojë nga ai i mbikëqyrjes së procesit të
anëtarësimit në atë të kontrollit të qeverisë në vendimmarrjen e BE-së. Në vlerësimin tim,
funksioni legjislativ dhe kontrollues i lartpërmendur i Kuvendit krijon një traditë të
rëndësishme parlamentare e cila do t’i shërbejë hapave të mëtejshëm të procesit të
integrimit.
Për sa i përket Kuvendit, në momentin e anëtarësimit të plotë ai do të transferojë disa prej
kompetencave të tij legjislative tek institucionet e BE-së. Në ato fusha ku parlamenti
kombëtar mund të miratojë ligje, ato duhet të jenë në përputhje me legjislacionin e BE-së.
Në momentin e shkrimit të këtij dizertacioni, Republika e Shqipërisë mban statusin e
vendit kandidat për në BE. Me qëllim anëtarësimin e plotë në BE, shtetet e ardhshme
195
anëtare duhet të përmbushin një tërësi kriteresh të pranimit, në veçanti pas kritereve të
Kopenhagenit, të përcaktuara në Këshilli Evropian të Kopenhagenit, 21-22 qershor të
vitit 1993. Për përmbushjen e kushteve për anëtarësim në BE, vendet kandidate duhet të
miratojnë reforma nën mbikëqyrjen e Komisionit të cilat duhet të merren parasysh si një
formë udhëzimi nga parlamentet kombëtare. Parlamentet kombëtare mund të miratojnë
vetëm ligje të cilat janë në përputhje me kriteret e anëtarësimit në fushat ku kërkohet
përafrimi i legjislacionit. Për rrjedhojë, edhe kushtet e anëtarësimit vendosin kufizime të
përkohshme në pushtetin legjislativ të parlamentit kombëtar.
Por, nuk mund të mos përmendim këtu edhe përfitimet për kuadrin ligjor kombëtar të
Shteteve Anëtare dhe shteteve të cilat synojnë anëtarësimin në BE. Kërkesa për miratimin
e legjislacionit në përputhje me të drejtën e BE-së zgjeron kuadrin ligjor kombëtar duke
passjell edhe përfitime për parlamentin kombëtar si institucion i miratimit të politikave.
Përafrimi i legjislacionit kombëtar me një numër të madh aktesh të legjislacionit të BE-së
bën të mundur që parlamentet kombëtare të miratojnë ligje në fusha të reja, të cilat më
parë nuk kanë qenë objekt i legjislacionit të miratuar prej tyre. Këto ligje janë hartuar dhe
miratuar duke u bazuar në legjislacionin e BE-së. Një shembull i tillë vlen edhe për
Shqipërinë, për shembull për poltikat e saj në fushën e mbrojtjes së mjedisit. Një numër i
rëndësishëm ligjesh (12 ligje) janë miratuar në fushën e mjedisit që nga hyrja në fuqi e
MSA-së. Kuadri ligjor i miratuar në këtë kontekst, ka më shumë gjasa të jetë i
qëndrueshëm dhe efektiv. Bashkëpunimi me ekspertë të fushave të caktuara të përafrimit
të legjislacionit mundëson që zyrtarët kombëtarë të njihen me praktikat më të mira në
këtë drejtim.
Çështjet që përbëjnë përfundime të këtij studimi u shtruan për vlerësim edhe nga
deputetët e Kuvendit, Legjislatura e IX-të (shtator 2017 - në vazhdim) dhe studentët e
Fakultetit të Shkencave Politike Juridike, Universiteti “Aleksandër Moisiu”, Durrës në
pyetësorin “Roli i Kuvendit të Republikës së Shqipërisë në procesin e integrimit
Evropian”. Për pyetjen “Në terma më specifikë, a do të kufizojë anëtarësimi në BE
funksionin ligjvënës të Kuvendit” deputetët e përgjigjur vlerësojnë se anëtarësimi në BE
nuk e kufizon funksionin ligjvënës të tij. Perceptimi i parlamentarëve shqiptarë mbi
funksionin ligjvënës të Kuvendit pas anëtarësimit të Shqipërisë në BE është i ndryshëm
nga gjetjet teorike të këtij punimi. Në lidhje me çështjen e ndikimit të anëtarësimit në BE
në procesin ligjvënës të Kuvendit të Republikës së Shqipërisë, deputetët janë përgjigjur
se anëtarësimi në BE ndikon në procesin ligjvënës të Kuvendit të Republikës së
Shqipërisë. Ky qëndrim i deputetëve përputhet me përfundimet teorike të këtij punimi:
parlamentet kombëtare të Shteteve Anëtare si edhe ato me statusin e vendit kandidat kanë
përshtatur procedurat parlamentare të miratimit të ligjeve në funksion të procesit të
integrimit Evropian. Përgjigjet e studentëve, për të njëjtat pyetje, përputhen në të dyja
rastet me gjetjet teorike këtij punimi.
196
5.2 Rekomandime
Përfundimet e këtij punimi janë të rëndësishme për të adresuar disa rekomandime për
Kuvendin e Republikës së Shqipërisë në procesin e integrimit Evropian, për periudhën
para anëtarësimit dhe pas anëtarësimit të plotë të Shqipërisë në BE.
Kompetenca e zhvillimit të negociatave me BE-në gjatë procesit të anëtarësimit të një
shteti në BE i përket qeverisë kombëtare, pushtetit ekzekutiv, por jo vetëm. Qeveria nuk
është aktori i vetëm në këtë proces. Edhe në përputhje me parimin kushtetues të ndarjes
së pushteteve, Kuvendi, si mbajtës i pushtetit legjislativ, ushtron kontrollin ligjor dhe
politik mbi procesin e integrimit Evropian për të siguruar legjitimitetin sa më të gjerë
demokratik të procesit. Ky kuadër i përgjithshëm për përfshirjen e parlamentit kombëtar
në procesin e integrimit Evopian është respektuar në pjesën më të madhe të vendeve
kandidate për në BE, përfshirë edhe Shqipërinë. Kjo përfshirje përmblidhet në rolin e
Kuvendit për përafrimin e legjislacionit kombëtar me atë të BE-së, funksionin
mbikëqyrës mbi qeverinë dhe bashkëpunimin parlamentar. Kjo përfshirje duhet të vijojë
të jetë e qëndrueshme.
• Përafrimi i legjislacionit kombëtar me atë të BE-së
Miratimi i çdo akti juridik në formën e ligjit e përfshin në mënyrë të drejtëpërdrejtë
Kuvendin në përputhje me funksionin e tij legjislativ. Monitorimi i procesit të përafrimit
ligjor është kompetencë e KIE. Në vijim të hapjes së negociatave me BE-në, do të jetë e
domosdoshme që Kuvendi të përmirësojë edhe më tej procedurat legjislative për
përafrimin e legjislacionit për të siguruar përputhshmërinë e ligjeve me acquis të BE-së,
në aspektin sasior dhe cilësor të ligjeve të përafruara. Përafrimi sasior dhe cilësor i ligjeve
me acquis të BE-së kërkon zgjerimin e personelit teknik parlamentar, qoftë edhe si një
strukturë e posaçme pranë KIE. Krijimi i kësaj strukture duhet të jetë i qëndrueshëm dhe
të mbetet i paprekur nga ndryshimet politike.
Në transparencë të plotë të procesit të përafrimit rekomandohet krijimi i një baze të
dhënash në Kuvend mbi tabelat e pajtueshmërisë së ligjeve, për shembull një platformë
parlamentare, si edhe plotësimi i të dhënave ekzistuese mbi ligjet e përafruara,
përkatësisht gjatë viteve 2010, 2011, 2012, 2013, 2017, 2018. Për këto vite mungojnë të
dhënat në faqen zyrtare të Kuvendit për ligjet e përafruara.
• Kontrolli politik i procesit të integrimit Evropian
Raportimi i Këshillit të Ministrave, përkatësisht e Ministrisë për Punët e Jashtme dhe
Evropën, është detyrim në kuadër të funksionit mbikëqyrës të KIE mbi çështjet e
integrimit Evropian. Me hyrjen në fuqi të Ligjit 15/2015, raportimi në KIE duhet të bëhet
në fund të çdo tremujori. Respektimi i këtij instrumenti raportues siguron një mbikëqyrje
efektive të Kuvendit mbi procesin e integrimit Evropian. Krahas raportimit, Kuvendi
duhet të përdorë instrumenta të tjerë kushtetues llogaridhënës dhe të kontrollit
parlamentar, si për shembull interpelancat me ministrin përgjegjës për çështjet e
integrimit Evropian, seancave dëgjimore në Komisionet parlamentare sipas fushës së
veprimtarisë, mocioneve për debat dhe kërkesa për informacion, etj. Që nga nëntori i vitit
2017, nuk është zhvilluar në Kuvend asnjë interpelancë me Ministrin për Punët e Jashtme
197
dhe Evropën. 663 Prandaj, rekomandohet mbajtja e interpelancave parlamentare me
ministrin përgjegjës apo seanca parlamentare të diskutimeve mbi procesin e integrimit
Evropian. Këto do të ndihmojnë në qartësimin e qëndrimit politik të Kuvendit dhe
qeverisë mbi çështjet e BE-së. Sipas pyetësorit, përgjigjet e deputetëve rekomandojnë
zgjerimin e qasjes informuese të Qeverisë ndaj Kuvendit në çështjet e BE-së si edhe të
rolit monitorues të Kuvendit mbi Qeverinë për këto çështje. Për këtë arsye, rekomandohet
ushtrimi i plotë dhe sa më efektiv i kontrollit politik të procesit të integrimit Evropian.
• Bashkëpunimi ndërparlamentar
Bashkëpunimi i zgjeruar ndërparlamentar në nivel të BE-së me Parlamentin Evropian dhe
me parlamentet kombëtare të Shteteve Anëtare në BE është një tjetër shtyllë e
rëndësishme e procesit të integrimit Evropian. Duke iu referuar edhe vendeve të rajonit,
është në favor të Kuvendit pjesëmarrja në IPEX (Shkëmbimi Ndërparlamentar i
Informacionit të BE) apo anëtarësia në Qendrën Evropiane për Hulumtime Parlamentare
dhe Dokumentim (ECPRD). Në faqen zyrtare të IPEX mungojnë të dhëna mbi Kuvendin
e Republikës së Shqipërisë dhe rolin e tij në procesin e integrimit Evropian.
Rekomandohet që, në pjesën mbi Shqipërinë, të gjenerohen të dhëna të përgjithshme mbi
Kuvendin dhe të dhëna të veçanta mbi strukturat parlamentare të procesit të integrimit
Evropian.
Bashkëpunimi ndërparlamentar mendoj se është i rëndësishëm edhe për të fituar
ekspertizë dhe përvojë në fushën e legjislacionit të BE-së. Për këtë, përfundimi i
“projekteve të binjakëzimit” me parlamentet e Shteteve Anëtare në BE i zbatuar nga
Kuvendi në bashkëpunim me parlamentin grek dhe italian gjatë vitit 2017 dhe 2018
përbën një praktikë të mirë në këtë drejtim. Një praktikë e tillë është një zgjedhje e duhur
për Kuvendin tonë dhe mund të shërbejë si punë parapërgatitore për të funksionuar si një
parlament kombëtar i një Shteti Anëtar në BE.
Përcaktimet në Ligjin 15/2015 dhe Rregulloren e Kuvendit mbi bashkëpunimin
ndërparlamentar janë të një natyre tepër të përgjithshme po të vlerësojmë rolin që i jepet
këtij bashkëpunim në nivel të BE-së dhe Shteteve të saj Anëtare. Prandaj, mendoj se
tregues i vullnetit të zgjerimit të bashkëpunimit ndërparlamentar do të jetë edhe një
rregullim i mëtejshëm në Rregulloren e Kuvendit, edhe në formën e një kapitulli të
veçantë në të me titull “Bashkëpunimi Ndërparlamentar”, ku të përcaktohet
bashkëpunimi ndërparlamentar me parlamentet e shteteve të tjera anëtare apo me
asambletë parlamentare të organizatave ndërkombëtare dhe me Parlamentin Evropian për
ushtrimin e kompetencave të Kuvendit në procesin e integrimit Evropian. Në përfundim
të një bashkëpunimi në nivel ndërparlamentar, do të jetë me vlerë edhe detyrimi i
kryetarit të delegacionit përkatës apo i çdo deputeti individualisht që ka zhvilluar një
vizitë zyrtare për këtë qëllim të paraqesin një raport përpara KIE (ose në Komisionin e
Politikës së Jashtme nëse çështja nuk ka lidhje specifike me integrimin Evropian) pas
përfundimit të vizitës.
Bashkëpunimi ndërparlamentar është një nga shtyllat e rëndësishme ku BE, edhe me
Traktatin e Lisbonës, mbështetet për të rritur rolin e parlamenteve kombëtare në çështjet e
BE-së. Në funksion edhe të përmbushjes së këtij angazhimi, do jetë me vend edhe njohja
663 Shih në http://www.parlament.al/Kerkese?tipId=1.
198
me procedurat parlamentare në nivel të BE-së dhe legjislacionin e BE-së në përgjithësi.
Mund të zhvillohen për këtë seminare të trajnimit të vazhdueshëm të anëtarëve të
Kuvendit mbi çështjet e BE-së dhe seminare apo workshope të posaçme të organizuara
nga Kuvendi mbi çështje të integrimit Evropian me ekspertë apo profesorë të kësaj fushe.
Organizime të tilla janë në funksion edhe të rritjes së cilësisë dhe forcimit të veprimit
parlamentar mbi çëshjet e integrimit Evropian.
Fuqizimi i instrumentave dhe ushtimi efektiv i funksioneve të lartëpërmendura të
strukturave parlamentare në çëshjet e integrimit Evropian krijon një traditë të
rëndësishme parlamentare, e cila do t’i shërbejë hapave të mëtejshëm të procesit të
integrimit dhe anëtarësimit të plotë, si qëllimi final i këtij procesi.
• Kuadri kushtetues dhe ligjor pas anëtarësimit të plotë të Republikës së
Shqipërisë në BE
Me anëtarësimin e plotë të Republikës së Shqipërisë në BE, pozita dhe roli i Kuvendit do
të ndryshojë, nga ai i kontrollit ligjor dhe politik mbi procesin e integrimit Evropian në
shqyrtimin e veprimtarisë së qeverisë në kuadër të vendimmarrjes në nivel të BE-së.
Kuvendi do të marrë pjesë në çështjet evropiane në mënyrë indirekte duke kontrolluar
veprimtarinë e Qeverisë në institucionet e BE-së dhe drejtpërdrejtë duke ushtruar
kompetencat e dhëna parlamenteve kombëtare nga Traktati i Lisbonës. Në miratimin e
legjislacionit të BE-së, Republika e Shqipërisë do të përfaqësohet në Këshillin e BE-së, si
organ legjislativ, nga anëtarë të qeverisë. Në organin e dytë legjislativ të BE-së,
Parlamentin Evropian, qytetarët shqiptarë, do të përfaqësohen drejtpërdrejtë me anëtarët e
Parlamentit Evropian të zgjedhur në Republikën e Shqipërisë.
Pjesëmarrja e Kuvendit në procesin e vendimmarrjes në nivel të BE-së duhet të
garantohet me ndryshimet e kërkuara së pari në Kushtetutë dhe Rregulloren së Kuvendit.
Së dyti, një ligj që rregullon marrëdhënien midis Kuvendit dhe Qeverisë së Republikës së
Shqipërisë në çështjet e BE-së do të jetë me vend të miratohet për të zhvilluar më tej
dispozitat kushtetuese në këtë fushë. Ky ligj natyrshëm do të zëvendësojë Ligjin 15/2015.
Kuadri kushtetues për anëtarësimin në BE do të kërkojë një kapitull i ri në Kushtetutë nën
titullin “Bashkimi Evropian”. Ky kapitull duhet të sanksionojë në radhë të parë
transferimin e kompetencave tek BE. Ky është edhe rasti i Shteteve Anëtare të marra në
studim. Franca dhe Gjermania kanë përfshirë në kushtetutat e tyre një kapitull të veçantë
mbi BE-në që nga miratimi i Traktatit të Mastrihtit. E njëjta praktikë është ndjekur edhe
nga Shtete të tjera Anëtare. Së fundi, Republika e Kroacisë miratoi amendamentet e
nevojshme kushtetuese për anëtarësimin në BE në vitin 2010, tri vite para anëtarësimit të
plotë në BE në vitin 2013. Edhe pse kushtetutat përmbanin dispozita mbi të drejtën
ndërkombëtare dhe organizatat ndërkombëtare në përgjithësi si edhe transferimin e
kompetencave në to, hartuesit e ndryshimeve kushtetuese për anëtarësinë dhe
anëtarësimin në BE zgjodhën të përfshinin një kapitull të veçantë i cili përbën bazën
kushtetuese për anëtarësim dhe transferimin e kompetencave tek BE. Shembulli më i
mirë për këto ndryshime kushtetuese gjykoj se është ai i Ligjit Themelor gjerman, i cili jo
vetëm sanksionon transferimin e kompetencave tek BE, por edhe parimet që garantojnë
kushtetutshmërinë e këtij transferimi.
199
Në përputhje me ndryshimet që solli Traktati i Lisbonës për përfshirjen e parlamenteve
kombëtare në vendimmarrjen e BE-së, duhet të përcaktohen dispozita të reja në
Kushtetutë mbi rolin e Kuvendit si një parlament kombëtar i një Shteti Anëtar në BE.
Këto dispozita duhet të adresojnë kompetencat e Kuvendit në kontrollin e zbatimit të
parimit të subsidiaritetit. Në veçanti kjo nënkupton monitorimin e përputhshmërisë së
parimit të subsidiaritetit në projekt-aktet legjislative të BE-së dhe përfshirjen në dialogun
politik me institucionet e tij. Dispozitat kushtetuese duhet të përfshijnë edhe detyrimin e
qeverisë për të informuar Kuvendin brenda afateve të përcaktuara në Traktatin e Lisbonës
mbi projektaktet e BE-së.
Këto dispozita të sanksionuara në Kushtetutë do të kërkojnë edhe rregullim më të
detajuar në Rregulloren e Kuvendit, e cila duhet të përfshijë një sërë rregullash të reja për
KIE dhe komisionet e tjera të përhershme parlamentare, sipas fushës së përgjegjësisë së
tyre, që Kuvendi të realizojë rolin e tij si pjesëmarrës në procesin vendimmarrës të BE-së.
Procedura të detajuara mbi shqyrtimin e perputhshmërisë së projektakteve të BE-së me
parimin e subsidiaritetit duhet të përfshihen në Rregulloren e Kuvendit, së bashku me
afatet përkatëse.
Ligji mbi bashkëpunimin e Kuvendit dhe Qeverisë së Republikës së Shqipërisë në
çështjet e BE-së rekomandohet të miratohet në kuadër të anëtarësimit të plotë të
Shqipërisë në BE. Ky ligj rekomandohet të zhvillojë më tej dispozitat kushtetuese në këtë
fushë dhe të përmbajë dispozita mbi: a) kompetencat e Kuvendit në çështjet e BE-së me
fokus të veçantë në rolin e KIE në ushtrimin e këtyre kompetencave; b) detyrimin e
qeverisë për njoftimin e Kuvendit mbi projekt aktet e BE-së dhe dokumente të tjera të saj
sipas programit legjislativ të institucioneve të BE-së; c) rolin e Kuvendit mbi
amendamentet e Traktateve të BE-së si edhe ushtrimin e kompetencës së tij sipas
klauzolës passarelle në bazë të nenit 48 (7) TBE; ç) shqyrtimin e perputhshmërisë së
projektakteve të BE-së me parimin e subsidiariteti.
Me anëtarësimin e Republikës së Shqipërisë në BE, çështjet Evropiane do të përbëjnë
çështje të brendshme për anëtarët e Kuvendit dhe komisionet e tij të përhershme
parlamentare. Krijimi i një kuadri të përshtatshëm kushtetues dhe ligjor për veprimtarinë
e Kuvendit në çështjet evropiane krijon terrenin e domosdoshëm për të shprehur pozitën e
Republikës së Shqipërisë në nivel të BE-së si edhe garanton një rol për përfshirjen e
Kuvendit në çështjet e BE-së, edhe pas transferimit të kompetencave legjislative në fusha
të caktuara tek institucionet legjislative të BE-së.
200
BIBLIOGRAFIA
Libra
1. A. London Fell, “Origins of Legislative Sovereignity and the Legislative State”,
Praeger, 2004
2. Adam Bodnar, Michal Kowalski, Karen Raible, Frank Schorkopf (eds), “The
Emerging Constitutional Law of the European Union: German And Polish
Perspectives”, Springer, 2003
3. Adam Bodnar, Michal Kowalski, Karen Raible, Frank Schorkopf, “The Emerging
Constitutional Law of the EU: German and Polish Perspectives”, Springer, 2003
4. Adam Cygan, “Accountability, Parliamentarism and Transparency in the EU”,
Edward Elgar Publishing Limited, 2013
5. Adam Lupel, “Globalizations and Popular Sovereignity: Democracy’s
Transnational Dilema”, Routledge Taylor and Francis Group, 2009
6. Alan Dashwood, Angela Ward, “The Cambridge Yearbook of European legal
Studies”, Vëllimi I, Hart Publishing, 1999
7. Alec Stone Sweet, “The judicial Construction of the European Union”, Oxford
Scholarship Online, 2005
8. Andrea M. Gates, “Promotong Unity, Preserving Diversity? Member State
Institutions and European Integration”, Lexington Books, 2006
9. Andrew Heywood, “Key Conscepts in Politics and International Relations”,
Palgrave Books, 2015
10. Anna Jonsson Cornell, Marco Goldoni, “National and Regional Parliaments in the
EU Legislative Procedure post Lisbon: The Impact of Early Warning System”,
Bloomsbury Publishing, 2017
11. Anthony Arnull, “The European Union and its Court of Justice”, Oxford
University Press, 2006
12. Aparajita Endow, “France, Germany and the European Union: Maastricht and
after”, AAKA Books, 2003
13. Aurela Anastasi, “Historia e Institucioneve”, Shtëpia Botuese e Librit Universitar,
Tiranë 2004
14. Barry Eichengreen, Jeffry Frieden, Jürgen v. Hagen “Politics and Institutions in
Integrated Europe”, Springer, 2012
15. Beate Kohler-Koch, Berthold Rittberger, “Debating the Democratic Legitimacy of
the EU”, Rowman&LittlefieldPublishers, Inc., 2007
16. Bogdan Iancu, “Legislative Delegations: The Erosion of Normative Limits in
Modern Constitutionalism”, Springer, 2012
17. Brian Thomson, Michael Gordon, “Cases and Materials on Constitutional and
Administrative Law”, Oxford University Press, 2008
18. Catherine Barnard, Steve Peers (eds) “European Union Law”, Oxford University
Press, 2017
19. Colette Mazzuceli, “France and Germany at Maastricht: Politics and Negotations
to create the EU”, Routledge Taylor and Francis Group, 1997
201
20. Damian Chalmers, Gareth Davies, Giorgio Monti, “European Union Law: Text
and Materials”, Cambridge University Press, 2010
21. David Feldman, “English Public Law”, Oxford University Press ,2009
22. David Judge, “The Failure of National Parliament”, West European Politics, 1995
23. David Judge, David Earnshaw, “The European Parliament”, Palgrave Macmillan,
2003
24. Davis O’keeffe, Patrick M. Twomey, “Legal Issues of the Amsterdam Treaty”,
Chancery Law Pub.,1999
25. Davis O’keeffe, Patrick M. Twomey, “Legal Issues of the Maastricht Treaty”,
Chancery Law Pub., 1994
26. Davor Jancic, “National Parliaments after the Lisbon Treaty, The Eurocrisis:
Resilience or Resignation”, Oxford University Press, 2017
27. Donald Kammers, Russsels A. Miller, “The Constitutional Jurisprudence of the
Federal Republic of Germany”, Duke University Press, 1997
28. Donald P. Kommers, Russell A. Miller, “The Constitutional Jurisprudence of the
Federal Republic of Germany”, Duke University Press, 2012
29. Erich Vranes, “German Constitutional Foundations of, and Limitations to, EU
Integration: A Systematic Analysis”, German Law Journal, Vol. 14, Nr. 01
30. Erik Oddvar Eriksen, John Erik Fossum, “Democracy in the European Union:
Integration through Deliberation?”, Routledge Taylor and Francis Group, 2002
31. Ethan Putterman, “Rousseau, Law and Sovereignity of the People”, Cambridge
University Press, 2010
32. European Commission for Democracy through Law, “European Integration and
Constitutional Law”, Coulcil of Europe Publication, 2001
33. Finn Laursen, “Designing the EuropeanUnion: From Paris to Lisbon”, Palgrave
MacMillan, 2012
34. Flavio G. I. Inocencio, “Reconceptualizing Sovereignity in the Post-National
State: Statehood Attributes in the International Order: The Federal Tradition”,
AuthorHouse, 2014
35. Franco Rituzzo “The French Parliament and the European Union” Loosing the
Constitutio”
36. Gerhard Bebr, “Development of Judicial Control of the European Communities”,
Kluwer Academic Publisher Group, 1981
37. Gordon Slynn Baron Slynn of Hadley, Mads Tønnesson Andenæs, Duncan
Fairgrieve “Judicial Review in International Perspective”, Kluwer Law
International, 2000
38. Hermann Josef Blake, Stelio Mangiameli (eds), “The Treaty on European Union:
A commentary”, Springer – Verlag, 2013
39. Hilaire Barnett, “Constitutional and Administrative Law”, Routledge, 2017
40. House of Commons: European Scrutiny Committee, “The EU Bill and
parliamentary sovereignty: tenth report of session 2010 – 2011”, Volume 1, 2010
41. Ian Loveland, “Constitutional Law, Administrative Law and Human Rights: A
critical Introduction”, OUP Oxford, 2012
42. Iva Zajmi, “E drejta Europiane”, Cikël leksionesh, Botimi i nëntë, Tiranë, 2009
43. J. Bell, S. Boyron dhe S. Whittaker (eds), “Principles of French Constitutional
Law”, Oxford University Press, 2008
202
44. J.H.H. Weiler, Marlene Wind (eds) “European Constitutionalism Beyond the
State”, Cambridge University Press, 2003
45. J.S Davidson, D.A.C Freestone, “The institutional framework of the European
Communities”, Routledge 1990
46. Jack Hayward, “The Crisis of Represantation in Europe”, Frank Cass and CO.
LTD, 2012
47. Jack Hayward, Rudiger Wurzel, “European Disunion: Between Sovereignity and
Solidiraty”, Palgrave Macmillan, 2012
48. Jean Brissaud, “A History of French Public Law”, BeardBooks, 2001
49. Jean Claude Piris, “The Treaty of Lisbon: A Legal and Political Analysis”,
Cambridge University Press, 2010
50. Jeffrey Goldsworthy, “Parliamentary Sovereignty”, Cambridge University Press,
2010
51. Jochen A. Frowein & Michael J. Hahn, “The Participation of Parliament in the
Treaty Process in the Federal Republic of Germany – Europe”, 67 Chi.-Kent L.
Rev. 361 (1991),
52. John Griffith, “Judicial Politics Since 1920: A Chronicle”, Blackwell Pub, 1993
53. John Laws, “Law and democracy”, Sweet & Maxwell, 1995
54. John O’Brennan, Topio Raunio (eds), “National Parliments within the Enlarged
European Union: From Victims to Competitive Actors?”, Taylor and Francis e-
Library, 2007
55. Jörg Gerkrath, “Dicect Effect in Germany and France - A Constitutional
Comparison”, në J. Prinssen, A. Schrauwen, “Direct effect: rethinking a classic
of EC legal doctrine” 2002, Europa Law Publishing, në
http://hdl.handle.net/10993/3112
56. José M. Magone, “Contemporary European Policies: a Comparative
Introduction”, Routledge, 2011
57. Jose Maria Beneyto, Ingolf Pernice, “Europes’s Constitutional Challenges in the
Light of Recent Case Law of Nationals Constitutional Courts”, në
https://www.nomos-elibrary.de/10.5771/9783845233109-1/titelei-
inhaltsverzeichnis, 2011
58. Josephine Steiner, “Textbook on EEC Law”, Oxford University Press, 1990
59. Jürgen Schwabe, “Vendime Të Përzgjedhura Të Gjykatës Kushtetuese Federale
Gjermane”, Botim jubilar, përktheu Brikena Kadzadej, në
https://www.kas.de/c/document_library/get_file?uuid=37c80a15-dbb5-b074-
e515-a8288664deb0&groupId=252038
60. Katrin Auel, Arthur Benz “The Europeanisation of parliamentary democracy”,
Library of Legislative studies, Taylor and Francis Goup Ltd, 2013
61. Lisa Widely, Harriet Samuels, “Complete Public Law: Text, Cases and
Materials”, Oxford University Press Oxford, 2009
62. Lord Woolf, “Droit Public - English Style”, Sweet & Maxwell, 1995
63. Luan Omari, “Ndarja e Pushteteve dhe Pavarësia e Institucioneve Kushtetuese”,
Botimet “Elena Gjika”, Tiranë, 2011
64. Luan Omari, “Shteti i së Drejtës”, Tiranë 2002
65. Luan Omari, Aurela Anastasi “E drejta Kushtetuese”, Tiranë 2008
203
66. Luc Wintgens, “Legisprudence: A New theoretical Approach”, Hart Publishing,
2002
67. Maartje de Visser, “Constitutional Review in Europe: A comparative Analysis”,
Hart Publishing, 2014
68. MadsTønnesson Andenæs, John Anthony Usher, “The Treaty of Nice and
Beyond: Enlargement and Constitutional Reform”, Hart Publishing Oxford and
Portland, 2003
69. Magdalena M. Martin Martinez, “National Sovereignity and International
Organizations”, Kluwer Law International, 1996
70. Marise Cremona and Bruno de Witte (ed) “Eu Foreign Relations Law –
Constitutional Foundamentals, Hart Publishing, 2008
71. Mark Elliott, “United Kingdom: Parliamentary sovereignty under pressure”
Cambridge University Press, 2010
72. Martin Shapiro, Alec Stone Sweet, “On Law, Politics and Judicialization”, Oxford
University Press 2002
73. Martti Koskenniemi, “International Law Aspects of the European Union”,
Martinus Nijhoff Publishers, 1998
74. Maurice Adams, Jacco Bomhoff (eds), “Practice and Theory in Comparative
Law”, Cambridge University Press, 2012
75. Paskal Milo, “Bashkimi Evropian: ideja, integrimi, identiteti e ardhmja”, Shtëpia
Botuese “Albpaper”, 2002.
76. Paul Craig, “EU Administrative Law”, Oxford University Press, 2006
77. Paul Craig, “The Lisbon Treaty: Law, Politics and Treaty Reform”, Oxford
University Press, 2010
78. Paul Craig, Grainne De Burca “The Evolution of EU Law”, Oford University
Press, 2011
79. Paul Craig, Grainne De Burca, “EU Law: Text, Cases and Materials”, Oxford
University Press, 2015
80. Paul Craig, Grainne De Burca, “The Evolution of the European Union law”,
Oxford University Press, 2011
81. Peter H. Russell, Lorne Sossin (eds), “Parliamentary Democracy in Crisis”,
University of Toronto Press, 2009
82. Philip Lynch, Nanette Neuwahl, G. Wyn Rees, “Reforming the European Union:
from Maastricht to Amsterdam”, Routledge, 2000
83. Philip Norton, “National Parliaments and the European Union”, Routledge 1996,
84. Philipp Kiiver, “The Early Warning System for the Principle of Subsidiarity:
Constitutional Theory and Empirical Reality”, Routledge, 2012
85. Philipp Kiiver, “The National Parliaments in the Eu, A critical View” Kluver law
International, 2006
86. Rainer Arnold, “Limitations of National Sovereignity through European
Integrations”, Springer, 2016
87. Ralph H. Folsom, Ralph B. Lake, Ved P. Nanda (eds) “European Union Law after
Maastricht: Practical Guide for lawyers outside the Common Market”, Kluwer
law international, 1996
88. Richard Bellamy, Sandra KRÖGER, “Representation and Democracy in the EU:
Does One come at the Expense of the Other?”, Routledge, 2014
204
89. Richard Rawlings, Peter Leyland, Alison L Young, “Sovereignty and the Law:
Domestic, European and International Perspectives”, Oxford University Press,
2013
90. Ronald Holzhacker, Erik Albæk, “Democratic Governance and European
Integration: linking societal and state processes of democracy”, Edward Elgar
Publishing Limited, 2007
91. Sergio Fabbrini, “Democracy and Federalism in the European Union and the
United States”, Routledge, 2004.
92. Sergio Fabrini, “Which European Union?”, Cambridge University Press, 2015
93. Sergio Pistone, “The Union of European Federalist: From the foundation to the
Decision on Direct Election of the European Parliament (1946 – 1974)”, Giuffrè
Editore, 2008
94. Shane Martin, Thomas Saalfeld, Kaare Strøm, “The Oxford Handbook of
Legislative Studies” Oxford University Press, 2014
95. Simon Balmer, William Patterson, “The Federal Republic of Germany and the
European Communities”, Routledge Library Editions, 1987
96. Søren Dosenrode, “European Unions after Lisbon: Polity, Politics, Policy”,
Routledge, 2016
97. Sotiros Petrovas, “Parliamentary Democracy in the Lisbon Treaty: The Role of
the Parliamentary Bodies in Achieving Institutional Balance for a New European
Political Regime”, Dissertation. Com Boca Raton, 2011
98. T.R.S Allan, “The Sovereignity of Law: Freedom, Constitution and Common
Law”, Oxford Scholarship Online, 2013
99. Thomas Horber, “The Foundations of Europe: European Integration Idea in
France, Germany and Britain in 1950s”, VS Verlag, 2006
100. Trevor C. Hartley, “The Foundations of the European Union Law: An
Introduction to the Constitutional and Administrative Law of the EU”, Oxford
University Press, 2014
101. Xhezair Zaganjori, Aurela Anastasi, Eralda (Methasani) Çani, “Shteti i së drejtës
në Kushtetutën e Republikës së Shqipërisë”, Shtëpia Botuese Adelprint, Tiranë
2011
Artikuj Shkencorë dhe Publikime
1. A. Lawrence Lowell, “The Limits of Sovereignty”, Harvard Law Review, Vol. 2,
No. 2 May 15, 1888, në http://www.jstor.org
2. Adrián Tokár, “Something Happened. Sovereignty and European Integration”,
IWM Junior Visiting Fellows Conferences, Vol. XI/2, 2001
3. Aisi Zhang, “Supremacy of EU Law: a comparative analyse”, 2014 në
http://nicholasnicoletti.com,
4. Alain Delcamp, “Relations between Parliaments and the Constitutional Courts”,
Constitutional & Parliamentary Information, 61th year, No. 202 Bern, October
17-19, 2011
205
5. Alec Stone Sweet, “The Constitutional Council and the Transformation of the
Republic”, Yale Law School Legal Scholarship Repository, 2008
6. Andreas Maurer, “National Parliaments after Amsterdam: Adaptation, Re-
Calibration and Europeanisation by Process”, Paper for Working Group Meeting,
XXIVth COSAC April 8-9 2001
7. Andreas Maurer, “National Parliaments in the European Architecture: Elements
for Establishing a Best Practice Mechanism”, Brussels, Working Group No.4, 9
July 2002, në: european-convention.eu.int/docs/wd4/1380.pdf
8. Andreas Maurer, “The Legislative Powers and Impact of the European
Parliament”, JCMS 2003 Volume 41. Number 2
9. Andrew Duff, “Building a Parliamentary Europe”,1995, në
https://doi.org/10.1111/j.1477-7053.1994.tb01248.x
10. Bernard Steunenberg, Wim Voermans, “The transposition of EC directives: A
Comparative Study of Instruments, Techniques and Processes in Six Member
States”, 2009 në http://papers.ssrn.com
11. Bruno Pireyre, “The peculiarity of the constitutional order in the movement of
Europeanisation of national rights”, aksesi elektronik në
www.courdecassation.fr/venements_23/relations_internationales_5/italie_8735
12. Camille White, “National Constitutional Courts and the EU: The Evolution of the
Conseil Constitutionnel and the Bundesverfassungsgericht”, Civitas: Institute for
the Study of Civil Society, 2014
13. Carina Sprungk, “The French Assemblée Nationale and the German Bundestag in
the European Union: Towards Convergence in the ‘Old’ Europe” 2007
14. Cheryl Saunders, Anna Dziedzic, “Parliamentary Sovereignty and Written
Constitutions in Comparative Perspective”
15. Chris Backes, Mariolina Eliantonio, “The influence of the ECJ’s case law on
indirect effect in the Italian, German, Dutch and English administrative legal
systems and its application by the national administrative”, SSRN Electronic
Journal, 2017
16. Christopher Lord, “Democratic Control of the Council of Ministers”,
Österreichische Zeitschrift für Politikwissenschaft (ÖZP), 36 Jg. 2007
17. Christopher Lord, “Democratic Control of the Council of Ministers”,
Österreichische Zeitschrift für Politikëissenschaft (ÖZP), 2007, aksesi elektronik
në https://www.uibk.ac.at
18. Claudia Hefftler, “Inter-parliamentary relations in the EU: What drives national
parliaments’ participation in cooperation beyond the domestic arena?”, UACES
44th Annual Conference Cork, 1-3 Shtator 2014, në www.uaces.org
19. Claudina Richards, “EU Law Before the French Courts: The Curious Incident of
the Question Prioritaire De Constitutionnalité”, 2011 në http://ssrn.com
20. Claus Hamacher, “Parliamentary sovereignty in the European communities: the
developing doctrine” Durham E-Theses 1992, në http://etheses.dur.ac.uk/6026/
21. Danny Pieters, “Functions of comparative law and practical methodology of
comparing”, në www.law.kuleuven.be
22. David P. Angel, Halina Szejnwald Brown, Patrick G. Derr, “Effective
Environmental Regulation: Learning from Poland's Experience”, Praeger, 2000
206
23. Davor Jancic, “National Parliaments And European Constitutionalism:
Accountability Beyond Borders”, në file:///C:/Users/HP/Downloads/Jancic.pdf
24. Davor Jancic, “Representative democracy across levels? National parliaments and
EU constitutionalism”, në http://eprints.lse.ac.uk/51590/
25. Davor Jancic, “The French parliament: a European scrutineer or national actor?”
Kluwer Law International, 2013 në http://eprints.lse.ac.uk/51584/
26. Diane Fromage, “National parliaments fighting back? Institutional engineering as
a successful means to become active actors in EU affairs”, Perspectives on
Federalism, Vol. 8, issue 3, 2016
27. Entela Nikaj “Roli i parlamentit kombëtar në procesin e integrimit Evropian”,
Revista KUVENDI, nr.6/2016
28. Erin F. Delaney, “Judiciary Rising: Constitutional Change in the United
Kingdom”, North Western University law review
29. Federico Fabbrini, “Kelzen in Paris: France’s constitutional reform and the
introduction of a posteriori constitutional review of legislation”, German Law
Journal, Vol. 09, Nr. 10, 2008
30. Francesca Bignami, “Rethinking the Legal Foundations of the European
Constitutional Order: The Lessons of the New Historical Research”, GW Law
Faculty Publications & Other Works, 2013, në http://scholarship.law.gwu.edu
31. Francesca Bignami, “Rethinking the Legal Foundations of the European
Constitutional Order: The Lessons of the New Historical Research”, 2013, në
http://scholarship.law.gwu.edu/faculty_publications
32. Francesco Duina dhe Tapio Raunio, “The Open Method of Coordination and
National Parliaments: Further Marginalization or New Opportunities?” Journal of
European Public Policy 14. Nr 4, 2007
33. Francesco Duina, Michael J. Oliver, “National Parliaments in the European
Union: Are There Any Benefits to Integration?”, European Law Journal, Vol. 11,
No. 2, March 2005
34. Francesco Rituzzo, “National Parliament and the European Union: Part of the
Problem or Part of the Solution to the Democratic Deficit in the European
Constitutional Settlement?” The Journal of Legislative Studies, Volumi 9, Nr. 3,
2003
35. Franziska Tschofen, “Article 235 of the Treaty Establishing the European
Economic Community: Potential Conflicts Between the Dynamics of Lawmaking
in the Community and National Constitutional Principles”, Michigan Journal of
International Law Volume 12, Issue 3.
36. Gar Yein Ing, “Judicialisation and the End of Parliamentary Supremacy -
Shifting Paradigms in the Protection of the Rule of Law and Human Rights in the
UK, France and the Netherlands”, Global Journal of Comparative Law 3, 2014
37. Gavin Drewry, “The Judicialisation of ‘Administrative’ Tribunals in the Uk: from
Hewart to Leggatt”, Transylvanian Review of Administrative Sciences, no. 28,
2009
38. Gentiola Madhi, “Kërkohet dialog: Eksperienca e Bashkëpunimit
Ndërparlamentar BE-Shqipëri”, EU Policy Hub, http://www.eupolicyhub.eu , 28
Prill 2017
207
39. Gérard Laprat, “Parliamentary Scrutiny of Community Legislation: An Evolving
Idea”, 1995
40. Heather Grabbe, “How does Europeanization Affect CEE Governance?
Conditionality, Diffusion and Diversity”, Journal of European Public Policy, 8(6),
2001
41. Ian Cooper, “A virtual third chamber for the European Union? National
Parliaments after the Treaty of Lisbon”, ARENA Working Papers 10, ARENA,
2011
42. Ian Loveland “Parliamentary Sovereignity and the European Communities: the
unfinished revolution?”, Parliamentay Affairs, Vol.49, Issue 4, 1996,
https://academic.oup.com
43. Inga Daukšienė, Sigita Matijošaitytė, “The role of national parliaments in the
European Union after Treaty of Lisbon”,Jurisprudencija, Mykolo Romerio
universitetas, 2012, në http://www.mruni.eu/lt/mokslo_darbai/jurisprudencija/
44. Ingolf Pernice, “Multilevel Constitutionalism and the Treaty of Amsterdam:
European Constitution – Making Revisited”, Common Market Law Review,
Kluver Law International, 1999
45. Jens Bartelson, “The Concept of Sovereignty Revisited”, The European Journal of
International Law Vol. 17 no.2 © EJIL 2006
46. Joaquín Varela Suanzes-Carpegna, “Sovereignty in British Legal Doctrine”,
Revista Historia Constitucional, Nr.4, 2003 në: http://hc.rediris.es/04/index.html
47. Jonathan Christophe Bruneau, “The Erosion of Parliamentary Sovereignty in the
United Kingdom arising from its Membership to the European Union”, 2015, në
https://www.researchgate.net
48. Jorg Gerkrath, “Direct effect in Germany anf France: A constitutional
Comparison”, në https://rechercheisidore.fr
49. Joseph Weiler, “The Community system: the dual character of supranationalism”,
Yearbook of European Law, Vol. 1, Issue 1, https://doi.org/10.1093/yel/1.1.267 ,
1981
50. Karl Loewenstein, “The Constitution of the Fifth Republic: a Preliminary
Report”, The Journal of Politics 21, 1959
51. Kate Malleson, “The Evolving Role of the Supreme Court”, në
http://lib.exeter.ac.uk/search, 2011
52. Kathryn Good, “Institutional Reform under the Single European Act”, American
University International Law Review, vol 3, 1988
53. Katrin Auel, “‘Servants of the People’ or ‘Masters of the Government’?
Explaining Parliamentary Behaviour in EU Affairs”, 11th Biennial Conference of
the European Union Studies Association, Los Angeles, 23-25 Prill, 2009
54. Katrin Auel, Tapio Raunio, “Introduction: Connecting with the Electorate?
Parliamentary Communication in EU Affairs”, Journal of Legislative Studies 20
(1), 2014
55. Ksenofon Krisafi, “Kushtetuta shqiptare dhe e drejta ndërkombëtare”, në Buletin
i posaçëm, “5 vjet Kushtetutë”, Shtëpia Botuese BOTIMEPEX, Tiranë 2004
56. Leonard F.M. Besselink, Brecht van Mourik, “The Parliamentary Legitimacy of
the European Union: The Role of the States General within the European Union”,
208
Utrecht Law Review, Volume 8, Issue 1, January 2012 në
http://www.utrechtlawreview.org
57. Linda Senden, “Soft Law in the European Community Law” Modern Studies in
European Law V. 1 Oxford, 2004
58. Mark Elliot “If EU law is supreme, can Parliament be sovereign?”, aksesi
elektronik në www.publiclawforeveryone.com 2016
59. Mark Elliot “The Supreme Court’s Judgment in Miller: In Search of
Constitutional Principle”, Legal Studies Research Paper Series, PAPER NO.
23/2017, aksesi elektronik në file:///C:/Users/HP/Downloads/SSRN-
id2952331%20(1).pdf
60. Mark Elliot “The Supreme Court’s Judgment in Miller”, aksesi elektronik në
https://publiclawforeveryone.com/2017/01/25/analysis-the-supreme-courts-
judgment-in-miller/
61. Mark Elliot, “If EU law is supreme, can Parliament be Sovereign?, 2016,
www.publiclawforevery.com
62. Mark Elliott, “The ‘war on terror’ and the United Kingdom’s constitution”,
European Journal of Legal Studies, Issue 1.
63. Nevra Esenturk, “Democracy in the European Union and the Treaty of Lisbon.
Alternatives”, Turkish Journal of International Relations. Volumi 8, Nr 4, 2009
64. Nicolas Emilou, “Subsidiarity: An Effective Barrier against the Enterprises of
Ambition”, European Law Review, 17,1992
65. Olivier Rozenberg, “The Emotional Europeanisation of National Parliaments:
Roles played by EU committee chairs at the Commons and at the French National
Assembly”, OPAL Online Paper Series | 7/2012 në www.opal-europe.org.
66. Paul Craig, “The European Union Act 2011: Locks, Limits and Legality”,
Common Market Law Review, 2011, aksesi elektronik në
https://www.biicl.org/files/5986_craig_25-01-12_biicl.pdf
67. Pavlos Eleftheriadis, “Law and Sovereignty”
68. Peter L. Lindseth, “The Paradox of Parliamentary Supremacy: Delegation,
Democracy, and Dictatorship in Germany and France, 1920s-1950s”, The Yale
Law Journal, Vol. 113
69. Peter Lindseth, “The Contradictions of Supranationalism: Administrative
Governance and Constitutionalization in European Integration Since the 1950s”,
University of Connecticut School of Law Articles and Working Papers, 2004, në
http://lsr.nellco.org/uconn_wps
70. Philipp Kiiver, “German Participation in EU Decision-Making after the Lisbon
Case: A Comparative View on Domestic Parliamentary Clearance Procedures”,
German Law Journal, Vol. 10, Nº. 8, 2009
71. Pierre Pescatore, “Les repartitions des competences entre la Communaute et ses
Etats members”, Institut d’etudes Juridiques, 1973
72. Pranvera Beqiraj (Mihani) “Gjykata e Drejtësisë e BE-së dhe Roli i saj në
Formimin e të Drejtës Administrative Evropiane”, Tezë për Mbrojtjen e Masterit
të Nivelit të Dytë, Dorëzuar pranë Fakultetit të Shkencave Humane, Universiteti
“Marin Barleti” Tiranë, 2011
73. Przemyslaw Biskup, “Conflicts Between Community and National Laws: An
Analysis of the British Approach”, SEI Working Paper No 66, Qershor 2003
209
74. Rivka Weill, “Reconciling Parliamentary Sovereignty and Judicial Review: On
The Theoretical and Historical Origins of the Israeli Legislative Override Power”,
Hastings Constitutional Law Quarterly, 2012
75. Sinisa Rodin, “Back to Square One: the Past, the Present and the Future of the
Simmenthal Mandate”, European Constitutional Law Network, 8th Annual
Conference, 2010, aksesi elektronik në
https://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=1837237
76. Sonia Mazey, “The European Union and Women’s Rights: From the
Europeanization of national Agendas to the Nationalization of the European
Agenda”, Journal of European Public Policy 5(1), 1998
77. Sonia Piedrafita, “EU Democratic Legitimacy and National Parliaments”, No.
7/25 Nëntor, 2013
78. Stanley H. Hoffmann, “The French Constitution of 1958: The Final Text and Its
Prospects”, The American Political Science Review 53, 1959
79. Tapio Raunio, “From the Margins of European Integration to the Guardians of the
Treaties? The Role of National Parliaments in the EU”, 1999, në
https://link.springer.com/chapter/10.1057/9780230355828_10
80. Tapio Raunio, “National Parliaments and European Integration: What we know
and what we should know”, Working Paper No. 02, January 2009, ARENA
Working Paper, në http://www.arena.uio.no
81. Tom Ginsburg, “Judicial Review in New Democracies: Constitutional Courts in
Asian Cases. The Decline and Fall of Parliamentary Sovereignty”, në
www.cambridge.org
82. Tom Mullen, “Reflections on Jackson v Attorney General: questioning
sovereignty”, 2006 https://doi.org/10.1111/j.1748-121X.2006.00038.x,
83. Tracy H. Slagter, “National Parliaments and the ECJ: A View from the
Bundestag”, JCMS 2009 Volume 47. Number 1
84. Trevor Hartley, “The Foundation of European Community Law”,
https://www.researchgate.net/, 1988
85. Ulrich Haltern, “Pathos and Patina: The Failure and Promise of Constitutionalism
in the European Imagination”, European Law Journal, Vol. 9, Nr. 1, 2003, në
https://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=388492
86. Victor Contatinescu, “La repartition des competences entre L’Union et les Etats
Membres dans le project de Traite Instituant l’Union Europeene”, EUI Working
Paper, 1985
87. Vivien A. Schmidt, “European ‘Federalism’ and its Encroachments on National
Institutions”, Publius, Vol. 29, No.1, 1999 në http://www.jstor.org/stable/3330918
88. Xavier Philippe, “The Extended Role of The Conseil Constitutionnel Through the
New Priority Preliminary Rulings Procedure”, University Paul Cézanne (Aix-
Marseille III), 2012
210
Akte Juridike
1. Akti i Bashkimit Evropian, 2011
2. Akti i Komuniteteve Evropiane, 1972
3. Deklarata e Laekenit mbi të Ardhmen e Bashkimit Evropian”, 15 Dhjetor 2001
4. Direktiva nr.94/80/EC, 19 Dhjetor 1994
5. Kushtetuta e Republikës së Pestë së Francës
6. Kushtetuta e Republikës së Shqipërisë, 1998
7. Ligji nr.15/2015,datë 5.03.2015 “Për rolin e Kuvendit në procesin e integrimit të
Republikës së Shqipërisë në Bashkimin Europian”
8. Ligji Themelor Gjerman
9. Marrëveshja e Stabilizim Asociimit, miratuar me Ligjin nr. 9590, datë 27.7.2006
për ratifikimin e “Marrëveshjes së Stabilizim-Asociimit ndërmjet Republikës së
Shqipërisë dhe Komuniteteve Europiane e Shteteve të tyre Anëtare”, Fletore
Zyrtare e Republikës së Shqipërisë nr. 87, Viti 2006
10. Protokolli nr.1 “Për rolin e Parlamenteve Kombëtare në Bashkimin Evropian”
bashkëngjitur Traktatit të Lisbonës, 2009
11. Protokolli nr.2 “Për zbatimin e parimeve të subsidiaritetit dhe proporcionalitetit”,
bashkëngjitur Traktatit të Lisbonës, 2009
12. Rezoluta e Dhomës së Komunëve “Mbi Rezervën e Shqyrtimit”, 17 nëntor 1998
13. Rezoluta e Parlamentit Evropian “On institutional and legal implications of the
use of “soft law” instruments”, 4 shtator 2007
14. Rezoluta e Rezervës së Shqyrtimit në lidhje me veprimtarinë e Komitetit të
Bashkimit Evropian, 30 mars 2010
15. Rregullorja e Kuvendit të Republikës së Shqipërisë, miratuar me vendimin nr.166,
datë 16.12.2004
16. Trakati i Komuniteteve Ekonomike Evropiane https://eur-lex.europa.eu
17. Traktati i Lisbonës https://eur-lex.europa.eu
18. Traktati i Mastrihtit https://eur-lex.europa.eu
Raporte
1. “Përmbledhje Legjislacioni Për Procesin e Hartimit të Politikave dhe
Legjislacionit në Republikën e Kosovës”, Botim i Qeverisë së Republikës së
Kosovës, (Version i përditësuar, 19 janar 2016), në http://www.kryeministri-
ks.net/repository/docs/PERMBLEDHJE_LEGJISLACIONI_PER_PROCESIN_E
_HARTIMIT_TE_POLITIKAVE_DHE_LEGJ___.pdf
2. Raport Analitik “Identifikimi i Propozimeve për Ndryshimin e Ligjit Zela”,
Fondacioni Shoqëria e hapur për Shqipërinë, Dhjetor 2014
3. Raport i Gjykatës së Drejtesisë “The future of the Judicial System of the
European Union: Proposal and Reflections”, 1999, në http://europa.eu.int
4. Raport i Gjykatës së Drejtësisë “Certain Aspect of the Application of the Treaty
on European Union-Contribution of the Court of First Instance for the Purpose of
the 1996 Intergovernmental Conference ”, 1995, në http://europa.eu.int
211
5. Raporti Vjetor i Këshillit Kombëtar të Integrimit Evropian, Viti 2016, në
https://www.parlament.al/wp-content/uploads/2015/10/Raporti_Vjetor-KKIE-
2016.pdf
6. Raporti Vjetor i Këshillit Kombëtar të Integrimit Evropian, Viti 2017, në
https://www.parlament.al/wp-content/uploads/2015/10/Raporti_Vjetor-KKIE-
2017-3.pdf
Vendime të GJDBE-së dhe të Gjykatave Kombëtare
Vendime të GJDBE-së
1. Çështja 103/88 Fratelli Costanzo kundër Commune di Milano, 1989
2. Çështja 106/77 Amministrazione delle Finanze dello Stato kundër Simmenthal,
1978
3. Çështja 11/70 Internationale Handelsgesellschaft kundër Einfuhr- und
Vorratstelle für Getreide und Futtermittel, 1970 ECR 1125.
4. Çështja 14/83 Isabine von Colson dhe Elizabeth Kamann kundër Land Nordrhein,
1984
5. Çështja 283/31 (ECJ) “Srl CILFIT dhe Lanificio di Gavardo SpA kundër
Ministrisë së Shendetsisë”, viti 1982
6. Çështja 294/83, Parti Écologiste ‘Les Verts’ kundër Parlamentit Evropian, 1986
7. Çështja 30/62 (ECJ) “Da Costa en Schaake NV, Jacob Meijer NV and Hoechst-
Holland NV kundër Nederlandse Belastingadministratie”, viti 1963
8. Çështja 9/70 Grad kundër Finanzamt Traustein, 1970;
9. Çështja Azienda Agricola Monte Arcosu me Regione Autonoma della Sardegna
2001
10. Çështja C 173/03 Traghetti del Mediterraneo SpA kundër Repubblica Italiana,
2006
11. Çështja C-10/97 to C-22/97 Ministero delle Finanze kundër IN.CO.GE.'90 and
others, 1998
12. Çështja C-105/03 Criminal Proceedings kundër Maria Pupino, 2005
13. Çështja C-112/00 Eugen Schmidberger, Internationale Transporte und Planzüge
kundër Republik Österreich, 2003
14. Çështja C-188/10 dhe C-189/10 Melki dhe Abdeli, 2010
15. Çështja C-197/96 Komisioni kundër Francës, 1997
16. Çështja C-208/05 ITC Innovative Technology Center GmbH kundër
Bundesagenter fur Arbeit,2007
17. Çështja C-213/89 R kundër Secretary of State for Transport ex parte Factortame,
1990
18. Çështja C-213/89 Regina kundër Secretary of State for Transport, ex parte
Factortame Limited and others, 1990
19. Çështja C-224/97 Erich Ciola kundër Land Vorarlberg, 1999
20. Çështja C-234/04 Rosmarie Kapferer kundër Schlank & Schick GmbH, 2006
212
21. Çështja C-314/08 Krzysztof Filipiak kundër Dyrektor Izby Skarbowej w Poznaniu,
2009
22. Çështja C-36/02, Omega Spielhallen- und Automatenaufstellungs-GmbH kundër
Oberbürgermeisterin der Bundesstadt Bonn, 2004
23. Çështja C-453/00 Kühne & Heitz NV kundër Productschap voor Pluimvee en
Eieren, 2004
24. Çështja Defrenne kundër SABENA, 1976, e cili ka të bëjë me Nenin 119 TKEE
dhe parimi i “pagës së barabartë për punë të barabartë” që përfshihet në të.
25. Çështja Flamino Costa kundër ENEL, 1964
26. Çështja Haselhorst kundër Finanzamt Dilsseldorf, 1970.
27. Çështja Lesage kundër Hauptzollamt Freiburg, 1970
28. Çështja Marshall kundër Southampton dhe South West Hampshire Authority,
1986
29. Çështja NV Algemene Transport- en Expeditie Onderneming van Gend & Loos
kundër Netherlands Inland Revenue Administration, 1963
30. Çështja Paola Faccini Dori kundër Recreb Srl, 1994
31. Çështja Publico Ministero kundër Tullio Ratti, 1979
32. Çështja Yvonne van Duyn kundër Home Office, 1974
33. Çështja, Van Duyn kundër Home Office, 1974
Vendime të Gjykatave Kombëtare:
1. Vendim i Gjykatës Kushtetuese Italiane, 7 Mars 1964
2. Vendim i Këshillit Kushtetues Francez, 24 Qershor 1959
3. Vendim i Këshillit Kushtetues Francez, 19 Nëntor 2004
4. Vendim i Këshillit Kushtetues Francez, 27 Korrik 2006
5. Vendim i Këshillit Kushtetues Francez, 20 Dhjetor 2007
6. Vendim i Këshillit Kushtetues Francez, 20 Dhjetor 2007
7. Vendim i Këshillit Kushtetues Francez, 12 Maj 2010
8. Vendim i Këshillit Kushtetues Francez, 14 Qershor 2013
9. Vendimi i Gjykatës Kushtetuese Federale Gjermane, 30 qershor 2009
10. Vendim i Gjykatës Supreme Britanike Çështja R (Miller) kundër Secretary of
State for Exiting the European Union, 24 janar 2017
11. Çështja R (Jackson) kundër Attorney General, 2005
12. Çështja R kundër Secretary of State for Employment, ex p. Equal Opportunities
Commission, 1994,
13. Çështja Thoburn me Këshillin e Qytetit të Sunderlandit, (2003)
14. Çështja HS2 Action Alliance Ltd kundër Secretary of State for Transport, 2014
15. Çështja R kundër Secretary of State for the Home Department, Ex p Fire Brigades
Union ,1995
16. Vendim i Gjykatës Kushtetuese të Shqipërisë, nr 24/2009
213
Faqe interneti
1. http://www.consilium.europa.eu
2. http://ec.europa.eu
3. http://europa.eu.int
4. www.parlament.al
5. http://www.qbz.gov.al
6. https://eur-lex.europa.eu
7. https://www.cvce.eu
8. www.legislation.gov.uk
9. https://publiclawforeveryone.com
10. http://hdl.handle.net/
11. https://www.nomos-elibrary.de/
12. https://www.kas.de/
11. http://nicholasnicoletti.com
12. http://papers.ssrn.com
13. www.courdecassation.fr
14. https://www.uibk.ac.at
15. www.uaces.org
16. www.law.kuleuven.be
17. http://eprints.lse.ac.uk/
18. http://www.eupolicyhub.eu
19. https://academic.oup.com
20. https://www.researchgate.net
21. https://rechercheisidore.fr
22. https://doi.org/
23. http://lib.exeter.ac.uk/search
24. http://www.utrechtlawreview.org
25. www.opal-europe.org
26. http://lsr.nellco.org/uconn_wps
27. https://link.springer.com/
28. http://www.arena.uio.no
29. www.cambridge.org
30. http://www.jstor.org/
214
Aneks I: Tabelat e ligjeve të përafruara për përiudhën nga viti 2009 (1 prill 2009) deri në vitin 2018 (14 qershor 2018)
Tabela 4-1: Ligjet e përafruara në vitin 2010
Nr. Emërtimi i ligjit Akti i BE-së me të cilin është përafruar ligji
Përafrim i
plotë/i
pjesshëm
Neni i MSA-
së me të cilin
është
përafruar
ligji
Fusha e
përafrimit
1. Ligj nr.10 221,
datë 4.2.2010 “Për
Mbrojtjen nga
Diskriminimi”
1. Direktiva e Këshillit 2004/43/KE të 29 qershorit 2000 për “Zbatimin e
parimit të trajtimit të barabartë ndërmjet personave pavarësisht prejardhjes
racore apo etnike”.
2. Direktiva e Këshillit 2000/78/KE të 27 nëntorit 2000 për “Përcaktimin e një
kuadri të përgjithshëm për trajtimin e barabartë në punësim dhe marrëdhëniet
gjatë punës”
3. Direktiva e Këshillit 2004/113/KE të 13 dhjetorit 2004 për “Zbatimin e
parimit të trajtimit të barabartë ndërmjet burrave dhe grave në mundësinë për
të pasur dhe për t’u furnizuar me mallra dhe shërbime”.
4. Direktiva e Parlamentit Europian dhe e Këshillit 2006/54/KE të 5 korrikut
2006 për “Zbatimin e parimit të mundësive të barabarta dhe të trajtimit të
barabartë të burrave dhe grave në çështjet e punësimit dhe marrëdhëniet gjatë
punës”.
Përafruar
plotësisht
Neni 46, 100 Lëvizja e
punonjësve;
Arsimi dhe
Trajnimi
2. Ligj nr.10 304,
datë 15.7.2010
“Për sektorin
minerar në
Republikën e
Shqipërisë”
Direktiva e Parlamentit Europian dhe e Këshillit 2006/21/KE, date 15 mars
2006 “Për menaxhimin e mbetjeve nga industritë nxjerrëse” Përafruar
plotësisht
Neni 5, 17,
92
Lëvizja e lire
e mallrave
215
3. Ligj nr.10 317,
datë 16.9.2010 për
disa shtesa dhe
ndryshime në
Ligjin nr. 9121,
datë 28.7.2003
“Për mbrojtjen e
konkurrencës”, të
ndryshuar
1. Nenet 101 – 106 të Traktatit mbi Funksionimin e Bashkimit Europian
(TFBE);
2. Rregullorja e Këshillit 1/2003/KE, datë 16 dhjetor 2002 “Mbi
Implementimin e Rregullave të Konkurrencës të parashikuara në nenet 81 dhe
82 të Traktatit të KE-së”;
3. Rregullorja e Këshillit 139/2004/KE, datë 20 janar 2004 “Mbi Kontrollin e
Përqendrimeve të Ndërmarrjeve”.
Përafruar
plotësisht
Neni 70, 71 Rregullat e
konkurrencës
Tabela 4-2: Ligjet e përafruara në vitin 2011
Nr. Emërtimi i ligjit Akti i BE-së me të cilin është përafruar ligji
Përafrim
i plotë/i
pjesshëm
Neni i
MSA-së me
të cilin
është
përafruar
ligji
Fusha e
përafrimit
1. Ligj nr.10 385,
datë 24.2.2011
“Për
ndërmjetësimin në
zgjidhjen e
mosmarrëveshjeve
Direktiva 2008/52/EC “Mbi disa aspekte të ndërmjetësimit në çështjet civile
dhe tregtare” __ Neni 70
E drejtë civile
2. Ligj nr.10 390,
datë 3.3.2011 “Për
plehrat e
përdorimit për
bimësinë”
Rregullore e Bashkimit Europian 2003/2003 e Parlamentit dhe Këshillit
Europian “Për plehrat e përdorimit për bimësinë”, datë 13 tetor 2003.
__ Neni 95 Bujqësia
3. Ligj nr.10 416,
datë 7.4.2011 “Për
materialin
1. Direktiva e Këshillit 2002/54/EC, 13 qershor 2002 “Për tregtimin e farës së
panxharit”;
2. Direktiva e Këshillit 2002/53/EC, 13 qershor 2002 “Për katalogun e
__ Neni 95 Bujqësia
216
mbjellës dhe
shumëzues bimor”
përbashkët të varieteteve të specieve të bimëve bujqësore”;
3. Direktiva e Këshillit 2002/55/EC, 13 qershor 2002 “Për tregtimin e farave të
perimeve”;
4. Direktiva e Këshillit 2002/56/EC, 13 qershor 2002 “Për tregtimin e farës së
patates”.
5. Direktiva e Këshillit 66/401/EEC, 14 qershor 1966 “Për tregtimin e farës së
bimëve foragjere”;
6. Direktiva e Këshillit 66/402/EEC, 14 qershor 1966 “Për marketingun e
farave të drithërave”;
7. Direktiva e Këshillit 92/90/EEC, 3 nëntor 1992, “Për vendosjen e detyrimeve
ndaj të cilave prodhuesit dhe importuesit e bimëve, produkteve bimore ose
objekteve të tjera, janë objekt dhe rregullimin e detajeve për regjistrimin e
tyre”;
8. Direktiva e Këshillit 68/193/EEC, 9 prill 1968 “Për tregtimin e materialit për
shtimin vegjetativ të hardhisë”;
9. Direktiva e Këshillit 92/33/EEC, 28 prill 1992 “Për tregtimin e materialit të
shtimit vegjetativ dhe mbjellës të perimeve, të ndryshëm nga fara”;
10. Direktiva e Këshillit 92/34/EEC, 28 prill 1992 “Për tregtimin e materialit të
shtimit vegjetativ të bimëve frutore dhe bimëve frutore të destinuara për
prodhimin e frutave”;
11. Direktiva e Këshillit 98/56/EC, 20 korrik 1998 “Për tregtimin e materialit të
shtimit të bimëve zbukuruese”;
4. Ligj nr.10 428,
datë 2.6.2011 “Për
të drejtën
ndërkombëtare
private”
1. Rregullore (EC) nr.593/2008 e Parlamentit Europian dhe e Këshillit “Mbi
ligjin e zbatueshëm për detyrimet kontraktore”;
2. Rregullore (EC) nr.864/2007 e Parlamentit Europian dhe e Këshillit “Mbi
ligjin e zbatueshëm për detyrimet jashtëkontraktore”
__ Neni 70 E drejte
ndërkombëtare
private
5. Ligj nr.10 431,
datë 9.6.2011 “Për
mbrojtjen e
mjedisit”
Direktiva 2004/35/KE e Parlamentit Europian dhe Këshillit, datë 21 prill 2004
“Mbi përgjegjësinë mjedisore, parandalimin dhe riparimin e dëmeve mbi
ambientin” të ndryshuar
Përafruar
plotësisht
Neni 86, 92,
108
Mjedisi
217
6. Ligj nr.10 440,
datë 7.7. 2011
“Për vlerësimin e
ndikimit në
mjedis”
Direktiva 85/337/KEE e Këshillit, datë 27 qershor 1985 “Mbi vlerësimin e
efekteve të projekteve publike dhe private mbi mjedisin”, të ndryshuar
Përafruar
plotësisht
Neni 86, 92,
108
Mjedisi
7. Ligj nr.10 444,
datë 14.7.2011 për
disa ndryshime
dhe shtesa në
Ligjin nr.9902,
datë 17.4.2008
“Për mbrojtjen e
konsumatorëve”
1. Direktiva 2008/48/KE e Parlamentit Europian dhe Këshillit, datë 23 prill
2008 “Mbi marrëveshjet e kredisë për konsumatorët, e cila shfuqizon
Direktivën e Këshillit 87/102/EEC”;
2. Direktivën 2008/122/KE të Parlamentit Europian dhe Këshillit, datë 14 janar
2009 “Mbi mbrojtjen e konsumatorit, në lidhje me disa aspekte të kontratave
me më shumë se një pronë, të produkteve të pushimeve
afatgjata, rishitjes dhe shkëmbimit”.
Përafruar
plotësisht
Neni 70, 76 Mbrojtja e
konsumatorit
8. Ligj nr.10 448,
datë 14.7.2011,
“Për lejet e
mjedisit”
1. Direktiva 2008/1/KE e Parlamentit Europian dhe e Këshillit e 15 janarit 2008
“Mbi kontrollin dhe parandalimin e integruar të ndotjes”, e ndryshuar,
2. Direktiva 2001/80/KE e Parlamentit Europian dhe e Këshillit e 23 tetorit
2001 “Mbi kufizimin e shkarkimeve të disa ndotësve në ajër nga instalimet e
mëdha me djegie”.
Përafruar
plotësisht
Neni 86, 92,
108
Mjedisi
9. Ligj nr.10 454,
datë 21.7.2011
“Për
transplantimin e
indeve, të qelizave
dhe të organeve
në Republikën e
Shqipërisë”
Direktiva 2004/23/KE e Parlamentit Europian dhe Këshillit, datë 31 mars 2004
“Mbi vendosjen e standardeve të cilësisë dhe sigurisë për dhurimin,
prokurimin, testimin, përpunimin, magazinimin dhe shpërndarjen e indeve dhe
qelizave njerëzore”.
Përafruar
pjesërisht
Neni 42 Shëndetësia
10. Ligj nr.10 463,
datë 22.9.2011
“Për menaxhimin
e integruar të
mbetjeve”
Direktiva 2008/98/KE e Parlamentit Europian dhe Këshillit, datë 19 nëntor
2008 “Mbi mbetjet”, e cila shfuqizon disa direktiva.
Përafruar
plotësisht
Neni 86, 108 Mjedisi
218
11. Ligj nr.10 465,
datë 29.9.2011
“Për shërbimin
veterinar në
Republikën e
Shqipërisë”
1. Direktiva 82/894/KEE të Këshillit, datë 21 Dhjetor 1982 “Mbi njoftimin e
sëmundjeve të kafshëve brenda Komunitetit”;
2. Direktiva e Këshillit 86/609/KEE, datë 24 Nëntor 1986 “Mbi përafrimin e
ligjeve, rregulloreve dhe dispozitave administrative të shteteve anëtare në lidhje
me mbrojtjen e kafshëve që përdoren për qëllime eksperimentale dhe për
qëllime të tjera shkencore”;
3. Direktiva 90/425/KEE e Këshillit, datë 26 Qershor 1990 “Mbi kontrollet
veterinare dhe zooteknike që zbatohen në regëtinë brenda Komunitetit të disa
lloje kafshësh të gjalla dhe produktet e tyre me qëllim plotësimin e tregut të
brendshëm”;
4. Direktiva 91/496/KEE e Këshillit, datë 15 Korrik 1991 “Mbi vendosjen e
parimeve që rregullojnë organizimin e kontrolleve veterinare për kafshët që
hyjnë në Komunitet nga vendet e treta”;
5. Direktiva 92/119/KEE e Këshillit, datë 17 Dhjetor 1992 “Mbi masat e
përgjithshme të Komunitetit për kontrollin e disa sëmundjeve të kafshëve dhe
masat specifike lidhur me sëmundjen vezikulare të derrit”.
6. Direktiva 93/119/KE e Këshillit, datë 22 Dhjetor 1993 “Për mbrojtjen e
kafshëve në kohën e therjes apo eliminimit”;
7. Direktiva 96/23/KE e Këshillit, datë 29 Prill 1996, “Mbi masat për
monitorimin e disa substancave dhe mbetjeve të tyre në kafshët e gjalla dhe
produktet shtazore”;
8. Direktiva 97/78/KE e Këshillit, datë 18 Dhjetor 1997 “Mbi parimet e
organizimit të kontrollit veterinar mbi produktet që hyjnë në Komunitet nga
vendet e treta”;
9. Direktiva 98/58/KE të Këshillit, datë 20 Korrik 1998 “Mbi Mbrojtjen e
Kafshëve të mbajtura për qëllime blegtorale”;
10. Direktiva 2001/82/KE e Parlamentit Europian dhe Këshillit, datë 6 Nëntor
2001 “Mbi Kodin e Komunitetit për Produktet Mjekësore Veterinare”;
11. Direktiva 2002/32/KE e Parlamentit Europian dhe Këshillit, datë 7 Maj
2002 “Mbi substancat e padëshiruara në ushqimin e kafshëve”;
12. Direktiva 2002/99/KE e Këshillit, datë 16 Dhjetor 2002 “Mbi vendosjen e
rregullave për shëndetin e kafshëve lidhur me prodhimin, përpunimin,
shpërndarjen dhe prezantimin e prodhimeve me origjinë shtazore për përdorim
njerëzor”.
Përafruar
pjesërisht
Neni 42, 70 Mbrojtjen e
shëndetit
publik
219
13. Direktiva 2003/99/KE e Parlamentit Europian dhe Këshillit, datë 17 Nëntor
2003 “Mbi monitorimin e zoonozave dhe agjentëve zoonotik”;
14. Direktiva 2006/88/KE e Këshillit, datë 24 Tetor 2006 “Mbi kërkesat e
shëndetit të kafshëve të akuakulturës dhe produkteve të tyre, si dhe
parandalimin dhe kontrollin e disa sëmundjeve në kafshët ujore”;
15. Rregullore 999/2001/KE e Parlamentit Europian dhe Këshillit, datë 22 Maj
2001 “Mbi vendosjen e rregullave për parandalimin, kontrollin dhe çrrënjosjen
të disa encefalopative sponzhiforme të transmetueshme”;
16. Rregullore 178/2002/KE e Parlamentit Europian dhe Këshillit, datë 28
Janar 2002 “Mbi vendosjen e parimeve të përgjithshme dhe kërkesave të
legjislacionit të ushqimit, ngritjen e Autoritetit Europian të Sigurisë Ushqimore
dhe mbi vendosjen e procedurave për çështjet e sigurisë ushqimore”;
17. Rregullore 1831/2003/KE e Parlamentit Europian dhe të Këshillit, datë 22
Shtator 2003 “Mbi aditivët për përdorim në ushqimet e kafshëve”;
18. Rregullore 21/2004/KE të Këshillit, datë 17 Dhjetor 2003 “Mbi vendosjen e
një sistemi identifikimi dhe regjistrimi të kafshëve dhen dhe dhi”;
19. Rregullore 853/2004/KE e Parlamentit Europian dhe Këshillit, datë 29 Prill
2004 “Mbi vendosjen e rregullave specifike për higjienën e ushqimeve me
origjinë shtazore”;
20. Rregullore 854/2004/KE e Parlamentit Europian dhe Këshillit, datë 29 Prill
2004 “Mbi vendosjen e rregullave specifike për organizimin e kontrolleve
zyrtare mbi produktet me origjinë shtazore të destinuara për konsum human”;
21. Rregullore 882/2004/KE e Parlamentit Europian dhe Këshillit, datë 29 Prill
2004 “Mbi kontrollet zyrtare të ndërmarra për të siguruar verifikimin e
përputhshmërisë me ligjin e ushqimit dhe ushqimit për kafshë dhe rregullat e
shëndetit dhe mirëqenies së kafshëve”;
22. Rregullore 1/2005/KE e Këshillit, datë 22 Dhjetor 2004 “Mbi mbrojtjen e
kafshëve gjatë transportit dhe lëvizje të tjera”;
23. Rregullore 1198/2006/KE e Këshillit, datë 27 Korrik 2006 “Mbi Fondin
Europian të Peshkimit”;
24. Rregullore 834/2007/KE e Këshillit, datë 28 Qershor 2007 “Mbi prodhimin
organik dhe etiketimin e produkteve organike, e cila shfuqizon Rregulloren
2092/91”; 25. Rregullore 1099/2009/KE e Këshillit, datë 24 Shtator 2009 “Mbi
mbrojtjen e kafshëve në kohën e therjes”.
220
12. Ligj nr.10 475,
datë 27.10.2011
për një ndryshim
në ligjin nr.9901,
datë 14.4.2008
“Për tregtarët dhe
shoqëritë tregtare”
Direktiva e Dytë e Këshillit 77/91/KEE, datë 13 dhjetor 1976 “Mbi
koordinimin e masave mbrojtëse nga shtetet anëtare, të cilat nevojiten për
ruajtjen e interesave të anëtarëve dhe të tjerëve, për kompanitë, sipas kuptimit
të paragrafit të dytë të nenit 58 të Traktatit, lidhur me krijimin e shoqërive
publike me përgjegjësi të kufizuar, mbajtjen dhe ndryshimin e kapitalit të tyre,
me qëllim për t’i bërë këto masa mbrojtëse ekuivalente”
Përafruar
plotësisht
Neni 49,
70/3, 87
E drejtë
Tregtare
13. Ligj nr.10 480
datë 17.11.2011
“Për sigurinë e
përgjithshme të
produkteve
joushqimore”
1. Direktiva nr.2001/95/KE e Parlamentit Europian dhe Këshillit, datë 3 dhjetor
2001 “Mbi sigurinë e përgjithshme të produkteve”
2.Rregullore nr.765/2008/KE të Parlamentit Europian dhe Këshillit, datë 9
korrik 2008 “Mbi vendosjen e kërkesave për akreditimin dhe mbikëqyrjen e
tregut lidhur me tregtimin e produkteve”, e cila shfuqizon rregulloren nr.
339/93/KEE.
Përafruar
pjesërisht
Neni 70, 76 Mbrojtja e
konsumatorit
14. Ligj nr.10 485,
datë 26.11.2011
për disa
ndryshime dhe
shtesa në ligjin
nr.9072, datë
22.5.2003 “Për
sektorin e
energjisë
elektrike”, të
ndryshuar
Direktiva e Parlamentit Europian dhe Këshillit 2009/72/KE, datë 13 korrik
2009 “Mbi rregullat e përbashkëta për tregun e brendshëm të energjisë elektrike
dhe shfuqizimin e direktivës 2003/54/KE”
Përafruar
plotësisht
Neni 107
Energjia
15. Ligj nr.10 489,
datë 15.12.2011
“Për tregtimin dhe
mbikëqyrjen e
tregut të
produkteve
joushqimore”
1. Vendimi nr.768/2008/KE të Parlamentit Europian dhe Këshillit, datë 9 korrik
2008, “Mbi kuadrin e përbashkët për tregtimin e produkteve”;
2. Rregullore 765/2008/KE e Parlamentit Europian dhe Këshillit, datë 9 korrik
2008 “Mbi vendosjen e kërkesave për akreditimin dhe mbikëqyrjen e tregut,
lidhur me tregtimin e produkteve”
Përafruar
plotësisht
me
Vendimin/
pjesërisht
me
Rregullore
Neni 70, 76 Mbrojtja e
konsumatorit
221
Tabela 4-3: Ligjet e përafruara në vitin 2012
Nr. Emërtimi i ligjit Akti i BE-së me të cilin është përafruar ligji
Përafrim i
plotë/i
pjesshshëm
Neni i MSA-
së me të cilin
është
përafruar
ligji
Fusha e
përafrimit
1. Ligj nr. 38/2012,
datë 5.4.2012
“Për shoqëritë e
bashkëpunimit
bujqësor”
Rregullore e Këshillit 1435/2003/KE, datë 22 korrik 2001 “Mbi statutin e
shoqërive europiane të kooperativave”
Përafruar
pjesërisht
Titulli IV,
Kapitulli II
(nenet 24 –
31)
Nenet 95; 49,
70/3, 87
Bujqësia;
E drejtë
Tregtare
2. Ligj nr. 61/2012
datë, 24.5.2012
“Për akcizat në
Republikën e
Shqipërisë”
1. Direktiva e Këshillit 2008/118/KE, datë 16 dhjetor 2008 “Lidhur me masat e
përgjithshme mbi taksën e akcizës, e cila shfuqizon Direktivën 92/12/KE”;
2. Rregullore e Parlamentit Europian dhe Këshillit 450/2008, datë 23 prill 2008
“Mbi Kodin e Modernizuar Doganor”
Përafruar
pjesërisht
Neni 97 Doganat
3. Ligj nr. 64/2012,
datë 31.5.2012
“Për peshkimin”
1. Rregullore e Këshillit nr. 1224/2009/KEE, datë 20 nëntor 2009 “Mbi krijimin e
një sistemi kontrolli komunitar për të garantuar respektimin e rregullave të
politikës së përbashkët të peshkimit”;
2. Direktiva e Parlamentit Europian dhe Këshillit nr. 2000/60/KE, datë 23 tetor
2000 “Mbi krijimin e një kuadri për veprimin komunitar në fushën e ujërave”, të
ndryshuar.
3. Rregullore e Këshillit nr. 2371/2002/KE, datë 20 dhjetor 2002 “Mbi mbrojtjen
dhe shfrytëzimin e qëndrueshëm të burimeve peshkore në kuadër të politikes së
përbashkët të peshkimit”, të ndryshuar.
4. Rregullore e Këshillit nr. 1967/2006/KE, datë 21 dhjetor 2006 “Mbi masat
menaxhuese për shfrytëzimin e qëndrueshëm te burimeve peshkore të Detit
Mesdhe”, e cila ndryshon Rregulloren nr. 2847/93/KEE dhe shfuqizon
Rregulloren nr. 1626/94/KEE.
5. Rregullore e Këshillit nr. 1198/2006/KE, datë 27 korrik 2006 “Mbi Fondin
Europian të Peshkimit”.
6. Rregullore e Këshillit nr. 1005/2008/KE, datë 29 shtator 2008 “Mbi krijimin e
Përafruar
pjesërisht
Titulli IV,
Kapitulli II
(nenet 24-
31);
Neni 96
Peshkimi
222
një regjimi komunitar për të parandaluar, dekurajuar dhe eliminuar peshkimin
ilegal, të padeklaruar dhe të parregulluar”, e cila ndryshon rregulloret nr.
2847/93/KE, nr.1936/2001/KE, nr. 601/2004/KE dhe shfuqizon rregulloret, nr.
1093/94/KE e (KE), nr.1447/1999/KE.
7. Rregullore e Këshillit (KE) nr. 199/2008 të 25 shkurtit 2008 “Mbi krijimin e
një kuadri komunitar për mbledhjen, menaxhimin dhe përdorimin e të dhënave në
sektorin e peshkimit dhe mbështetjen e këshillimit shkencor në lidhje me
Politikën e Përbashkët të Peshkimit”.
8. Rregullore e Këshillit nr. 104/2000/KE, datë 17 dhjetor 1999 “Mbi organizimin
e përbashkët të tregjeve për produktet e peshkimit dhe akuakulturës”.
9. Vendimi i Komisionit nr. 1999/478/KE, datë 14 korrik 1999 “Për rinovimin e
Komitetit Konsultativ për Peshkimin dhe Akuakulturën”.
10. Vendimi i Komisionit nr. 2005/629/EC, datë 26 gusht 2005 “Për krijimin e
Komitetit Shkencor, Teknik dhe Ekonomik për Peshkimin”.
11. Rregullore e Zbatimit të Komisionit nr. 404/2011/BE, datë 8 prill 2011 “Për
përcaktimin e modaliteteve të zbatimit të Rregullores së Këshillit nr.
1224/2009/KEE, datë 20 nëntor 2009 “Mbi krijimin e një sistemi kontrolli
komunitar për të garantuar respektimin e rregullave të Politikës së Përbashkët të
Peshkimit”.
4. Ligj nr. 66/2012,
datë 7.6.2012 për
disa ndryshime
dhe shtesa në
ligjin nr. 9917,
datë 19.5.2008
“Për
parandalimin e
pastrimit të
parave dhe
financimit të
terrorizmit”, të
ndryshuar
Direktiva e Parlamentit Europian dhe Këshillit nr. 2005/60/KE, datë 26 tetor 2005
“Mbi parandalimin e përdorimit të sistemeve financiare për pastrimin e parave
dhe financimin e terrorizmit”
Përafruar
plotësisht
Neni 5, 82,
84
Bashkëpunimi
kundër
terrorizmit
223
5. Ligj nr. 68/2012,
datë 21.6.2012
“Për
informacionin e
konsumit të
energjisë dhe
burimeve të tjera
të produkteve me
ndikim në
energji”
Direktiva e Parlamentit Europian dhe Këshillit, nr. 2010/30BE, datë 19 maj 2010,
“Mbi informacionin e konsumit të energjisë dhe burimeve të tjera nëpërmjet
etiketimit dhe informacionit standard të produkteve me ndikim në energji”.
Përafruar
plotësisht
Neni 107 Energjia
6. Ligj nr. 69/2012,
datë 21.6.2012
“Për sistemin
arsimor
parauniversitar
në Republikën e
Shqipërisë”
Karta e të Drejtave Themelore të Bashkimit Europian (2000/C 364/01), datë 18
dhjetor 2000
Përafruar
plotësisht
Neni 100 Arsimi
7. Ligj nr. 72/2012,
date 28.06.2012,
“Për organizimin
dhe
funksionimin e
infrastrukturës
kombëtare të
informacionit
gjeohapësinor në
Republikën e
Shqipërisë
Direktiva 2007/2/KE e Parlamentit Europian dhe të Këshillit, datë 14 mars 2007
“Për ngritjen e një infrastrukture për informacionin hapësinor në Komunitetin
Europian (INSPIRE)”
Përafruar
pjesërisht
Neni 103 Informacioni
8. Ligj nr. 78/2012,
datë 26.7.2012
për disa shtesa
dhe ndryshime
në ligjin nr.
Direktiva 1994/19/KE e Parlamentit Europian dhe e Këshillit, datë 30 maj 1994
“Mbi skemat e garantimit të depozitave”, e ndryshuar nga Direktiva 2005/1/KE e
Parlamentit Europian dhe e Këshillit, datë 9 mars 2005, “që amendon Direktivat
73/239/KEE, 85/611/KEE, 91/675/KEE, 92/49/KEE, 93/6/KEE dhe direktivat
94/19/KE, 98/78/KE, 2000/12/KE, 2001/34/KE, 2002/83/KE dhe 2002/87/KE,
Përafruar
pjesërisht
Neni 51, 89 Shërbimet
bankare dhe
financiare
224
8873, datë
29.3.2002 “Për
sigurimin e
depozitave”, të
ndryshuar
me qëllim për të krijuar një strukturë të re organizative për Komisionet e
Shërbimeve Financiare” dhe nga Direktiva 2009/14/KE, e Parlamentit Europian
dhe e Këshillit, datë 11 mars 2009, “që ndryshon Direktivën 94/19/KE “Mbi
skemat e garantimit të depozitave lidhur me nivelin e mbulimit dhe vonesën e
pagimit”
9. Ligj nr.
102/2012, datë
24.10.2012 Për
disa ndryshime
dhe shtesa në
ligjin nr. 9918,
datë 19.5.2008
“Për
komunikimet
elektronike në
Republikën e
Shqipërisë”
1. Direktiva 2009/140/KE të Parlamentit Europian dhe të Këshillit, datë 25 nëntor
2009, e cila amendon Direktivën 2002/21/KE “Mbi një kuadër të përbashkët
rregullator për rrjetet dhe shërbimet e komunikimeve elektronike”, Direktivën
2002/19/KE “Mbi aksesin dhe interkonieksionin e rrjeteve të komunikimeve
elektronike dhe fasiliteteve shoqëruese” dhe Direktivën 2002/20/KE “Mbi
autorizimin e rrjeteve dhe të shërbimeve të komunikimeve elektronike”;
2. Direktiva 2009/136/KE të Parlamentit Europian dhe të Këshillit, datë 25 nëntor
2009, e cila amendon Direktivën 2002/22/KE “Mbi shërbimin universal dhe të
drejtat e përdoruesve lidhur me rrjetet dhe shërbimet e komunikimeve
elektronike”, Direktivën 2002/58/KE, lidhur me përpunimin e të dhënave
personale dhe mbrojtjen e privatësisë në sektorin e Komunikimeve Elektronike”;
3. Direktiva 2006/24/KE të Parlamentit Europian dhe të Këshillit, datë 15 mars
2006, “Mbi mbajtjen e të dhënave të krijuara ose të përpunuara lidhur me ofrimin
e shërbimeve të komunikimeve elektronike të disponueshme për publikun ose të
rrjeteve të komunikimit publik” dhe që amendon Direktivën 2002/58/KE.
Përafruar
plotësisht
Neni 104 Shërbimet e
komunimimit
elektronik
10. Ligj nr.
110/2012, datë
15.11.2012 “Për
bashkimin
ndërkufitar të
shoqërive
tregtare”
Direktiva 2005/56/KE të Parlamentit Europian dhe të Këshillit, datë 26 tetor 2005
“Për Bashkimin Ndërkufitar të Shoqërive me Përgjegjësi të Kufizuar”
Përafruar
plotësisht
Neni 49,
70/3, 87
E drejtë
tregtare
11. Ligj nr.
111/2012, datë
15.11.2012 “Për
menaxhimin e
integruar të
burimeve ujore”
Direktiva 2000/60/KE të Parlamentit Europian dhe të Këshillit, datë 23 tetor
2000, “Ngritja e një kuadri ligjor për veprimet e komunitetit në fushën e politikës
së ujërave”
Përafruar
plotësisht
Neni 5;
Protokolli
nr.4 i MSA-
së
Mbrojtja dhe
përmirësimi i
mjedisit ujor
225
12. Ligj nr.
118/2012, datë
13.12.2012 “Për
transportin e
mallrave të
rrezikshme”
1. Direktiva 2008/68/EC e Parlamentit Europian dhe e Këshillit, 24 shtator 2008
“Mbi transportin e mallrave të rrezikshme”;
2. Direktiva 2010/35/EU e Parlamentit Europian dhe Këshillit, 19 qershor 2010
“Mbi pajisjet e transportueshme nën presion” shfuqizon direktivat 76/767/EEC,
84/525/EEC, 84/526/EEC,1999/36/EC; 3. Direktiva e Këshillit nr. 95/50/EC 6
tetor 1995 “Mbi procedurat uniforme për kontrollet në transportin e mallrave të
rrezikshme me rrugë”
Përafruar
pjesërisht
(pika 1,2)/
Përafruar
plotësisht
(pika 3)
Neni 106;
Protokolli nr.
5 i MSA-së
Transporti
13. Ligj nr.
129/2012, datë
27.12.2012 për
një ndryshim në
ligjin nr.
64/2012, datë
31.5.2012 “Për
peshkimin”
Rregullore e Këshillit nr. 1224/2009/KEE, datë 20 nëntor 2009 “Mbi krijimin e
një sistemi kontrolli komunitar për të garantuar respektimin e rregullave të
politikës së përbashkët të peshkimit”
Përafruar
plotësisht
Titulli IV,
Kapitulli II
(nenet 24-
31);
Neni 96
Peshkimi
14. Ligj nr.
131/2012, datë
27.12.2012 për
disa ndryshime
dhe shtesa në
ligjin nr. 9643,
datë 20.11.2006
“Për prokurimin
publik”, të
ndryshuar
1. Direktiva 2004/18/KE e Parlamentit Europian dhe e Këshillit, datë 31 mars
2004 “Mbi koordinimin e procedurave të prokurimit për shpalljen fituese të
kontratave publike për punë, furnizime dhe shpërblime”,
2. Direktiva 2007/66/KE e Parlamentit Europian dhe e Këshillit, datë 11 dhjetor
2007, e cila ndryshon Direktivat e Këshillit 89/665/KEE dhe 92/13/KEE “Për
përmirësimin e efektshmërisë së procedurave të rishikimit, në lidhje me shpalljen
fituese të kontratave publike”
Përafruar
pjesërisht
Neni 74 Kontratat
publike
226
Tabela 4-4: Ligjet e përafruara në vitin 2013
Nr. Emërtimi i ligjit Akti i BE-së me të cilin është përafruar ligji
Përafrim i
plotë/i
pjesshshëm
Neni i MSA-
së me të cilin
është
përafruar
ligji
Fusha e
përafrimit
1. Ligj nr. 6/2013, datë
14.2.2013 për disa
ndryshime dhe
shtesa në ligjin nr.
9946, datë
30.6.2008 “Për
sektorin e gazit
natyror”
Direktiva 2009/73/KE e Parlamentit Europian dhe e Këshillit, datë 13
korrik 2009 “Mbi rregullat e përbashkëta për tregun e brendshëm për
gazin natyror, e cila shfuqizon direktivën 2003/55/KE”
Përafruar
plotësisht
Neni 15 Mjedisi
2. Ligj nr. 7/2013, datë
14.2.2013 për disa
ndryshime dhe
shtesa në ligjin nr.
9180, datë 5.2.2004
“Për statistikat
zyrtare”, të
ndryshuar
Rregullore (KE) nr. 223/2009 e Parlamentit Europian dhe e Këshillit, datë
11 mars 2009 “Mbi statistikat evropiane”
Përafruar
plotësisht
Neni 88 Bashkëpunimi
statistikor
3. Ligj nr. 87/2013,
datë 14.2.2013 “Për
kategorizimin e
prodhimit,
emërtimin dhe
tregtimin e vajit të
ullirit dhe vajit të
bërsisë së ullirit”
1. Rregullore e Këshillit (KE) 1234/2007, datë 22 tetor 2007 “Mbi
krijimin e një organizmi të përbashkët të tregjeve bujqësore dhe
dispozitave të veçanta për disa produkte bujqësore” (Rregullorja e vetme
CMO);
2. Rregullore zbatuese e Komisionit (BE), nr. 29/2012, datë 13 janar 2012
“Për standardet e marketingut të vajit të ullirit”.
Përafruar
pjesërisht
Neni 27 Bujqësia
227
4. Ligj nr. 91/2013,
datë 28.2.2013 “Për
vlerësimin strategjik
mjedisor”
Direktiva 2001/42/KE e Parlamentit Europian dhe e Këshillit, datë 27
qershor 2001 “Për vlerësimin e pasojave në mjedis të planeve dhe
programeve të caktuara”
Përafruar
plotësisht
Neni 86, 92,
108
Mjedisi
5. Ligj nr. 97/2013,
datë 4.3.2013 “Për
mediat audiovizive
në Republikën e
Shqipërisë”
Direktiva 2010/13/BE e Parlamentit Evropian dhe Këshillit, datë 10 mars
2010 “Për koordinimin e disa dispozitave të parashikuara me ligj,
rregullore apo akte administrative në shtetet anëtare, lidhur me ofrimin e
shërbimit të transmetimeve me zë dhe figurë” (Direktiva për Shërbimin
Mediatik me Zë dhe Figurë, versioni i kodifikuar)
Përafruar
plotësisht
Neni 102 Bashkëpunimi
në fushën
audio-vizuale
6. Ligj nr. 99/2013,
datë 18.3.2013 “Për
armët”
Direktiva e Këshillit 91/477/KEE, datë 18 qershor 1991 “Për kontrollin e
blerjeve dhe posedimit të armëve”
Përafruar
pjesërisht
Neni 86, 92,
108
Mjedisi
7. Ligj nr. 108/2013,
datë 28.3.2013 “Për
të huajt”
1. Rregullore e Parlamentit Europian dhe e Këshillit nr. 810/2009 datë 13
qershor 2009 “Mbi ngritjen e Kodit të Komunitetit mbi vizat”;
2. Direktiva 2009/52/KE e Parlamentit Europian dhe e Këshillit, datë 18
qershor 2008 “Mbi parashikimin e standardeve minimale të sanksioneve
dhe masave ndaj punëdhënësve për punonjësit nga vendet e treta me
qëndrim të paligjshëm”;
3. Direktiva e Këshillit 2009/50/KE, datë 25 maj 2009 “Mbi kushtet e
hyrjes dhe qëndrimit të shtetasve të vendeve të treta me qëllim pune tepër
të kualifikuar”;
4. Direktiva 2008/115/KE e Parlamentit Europian dhe e Këshillit, datë 16
dhjetor 2008 “Mbi standardet dhe procedurat e përbashkëta në vendet e
anëtare për kthimin shtetasve të vendeve të treta me qëndrim të parregullt;
5. Direktiva e Këshillit 2005/71/KE, datë 12 tetor 2005 “Mbi procedurat
specifike për pranimin e shtetasve të vendeve të treta për qëllime të
kërkimeve shkencore”;
6. Direktiva e Këshillit 2004/82/KE, datë 29 prill 2004 “Për detyrimin e
transportuesve për të komunikuar të dhënat për pasagjerët”;
7. Direktiva e Këshillit 2004/81/KE, datë 29 prill 2004 “Mbi lejet e
qëndrimit të lëshuara shtetasve të vendeve të treta që janë viktima të
trafikimit të qenieve njerëzore ose që kanë qenë subjekt i një veprimi për
lehtësimin e imigracionit të paligjshëm, të cilët bashkëpunojnë me
Përafruar
plotësisht
Titulli V,
Kapitulli I:
nenet 46-48
Lëvizja e
punonjësve
228
autoritetet kompetente”;
8. Direktiva e Këshillit 2004/114/KE, datë 13 dhjetor 2004 “Mbi kushtet e
pranimit të shtetasve të vendeve të treta për qëllim studimi, programe të
shkëmbimit për nxënës, trajnim pa pagesë ose shërbim vullnetar”;
9. Direktiva e Këshillit 2003/109/KE, datë 25 nëntor 2003 “Mbi statusin e
shtetasve të vendeve të treta që janë rezidentë afatgjatë”;
10. Direktiva e Këshillit 2003/86/KE, datë 22 shtator 2003 “Mbi të drejtën
e bashkimit familjar”;
11. Vendimi Kuadër i Këshillit, 2002/946/DÇB, datë 28 nëntor 2002 “Për
forcimin e kuadrit penal me qëllim forcimin e ndalimit të hyrjeve të
paautorizuara, transitit dhe qëndrimit”;
12. Direktiva e Këshillit 2000/78/KE, datë 27 nëntor 2000 që vendos një
kuadër të përgjithshëm për trajtimin e barabartë në punësim dhe profesion;
13. Direktiva 96/71/KE e Parlamentit dhe e Këshillit, datë 16 dhjetor 1996
“Në lidhje me transferimin e punëtorëve në kuadër të ofrimit të
shërbimeve”.
8. Ligj nr. 121/2013
datë 18.4.2013 për
disa shtesa dhe
ndryshime në ligjin
nr. 7850, datë
29.7.1994 “Kodi
Civil i Republikës
së Shqipërisë”, të
ndryshuar
Direktiva e Këshillit nr. 86/653/EEC e datës 18 dhjetor 1986 “Për
koordinimin e ligjeve të shteteve anëtare që kanë të bëjnë me agjentët
tregtarë të vetëpunësuar”
Përafruar
plotësisht
Neni 70 E drejtë civile
9. Ligj nr. 125/2013,
datë 25.4.2013 “Për
koncesionet dhe
partneritetin publik
privat”
Direktiva 2004/18/EC e Parlamentit Europian dhe e Këshillit e 31 marsit
2004 “Për koordinimin e procedurave të prokurimit për shpalljen fituese të
kontratave publike për punë, furnizime dhe shërbime”
Neni 74 Kontratat
publike
229
10. Ligj nr. 135/2013,
datë 29.4.2013 për
disa shtesa dhe
ndryshime në ligjin
nr. 10 128, datë
11.5.2009 “Për
tregtinë elektronike”
Direktiva 2000/31/EC e Parlamentit Europian dhe e Këshillit, datë 8
qershor 2000 “Mbi disa aspekte ligjore të shërbimeve të shoqërisë së
informacionit, veçanërisht në tregtinë elektronike në tregun e brendshëm”
Përafruar
plotësisht
Neni 103,
104
Shoqëria e
informacionit
dhe shërbimet
e
komunikimit
elektronik
11. Ligj nr. 133/2013,
datë 29.4.2013 “Për
sistemin e
pagesave”
1. Direktiva 98/26/KE e Parlamentit Europian dhe e Këshillit, datë 19 maj
1998 “Mbi finalizimin e shlyerjes së pagesave dhe të titujve në sistemet e
shlyerjes”, të ndryshuar;
2. Direktiva 2002/47/KE e Parlamentit Europian dhe e Këshillit, datë 6
qershor 2002 “Mbi marrëveshjet financiare të kolateralit”, të ndryshuar
Përafruar
plotësisht
Titulli V,
Kapitulli IV
(nenet 60-62)
Pagesat
rrjedhëse dhe
Lëvizja e
kapitalit
12. Ligj nr. 138/2013,
datë 2.5.2013 “Për
burimet e energjisë
së rinovueshme”
Direktiva 2009/28/KE e Parlamentit Europian dhe e Këshillit, datë 23 prill
2009 “Mbi promovimin e përdorimit të energjisë nga burime të
rinovueshme, si dhe ndryshimin dhe shfuqizimin e direktivave
2001/77/KE dhe 2003/30/KE”
Përafruar
plotësisht
Neni 107 Energjia
13. Ligj nr. 158/2013,
datë 10.10.2013
“Për sigurinë në
tunelet rrugore”
Direktiva 2004/54/KE e Parlamentit Europian dhe e Këshillit, datë 29 prill
2004, “Mbi kërkesat minimale të sigurisë për tunelet në rrjetin rrugor
transeuropian”, e ndryshuar nga Rregullorja (KE) 596/2009 e Parlamentit
Europian dhe e Këshillit, datë 18 qershor 2009
Përafruar
plotësisht
Neni 70, 106,
Protokolli
nr.5 i MSA
Transporti
rrugor
14. Ligj nr. 168/2013,
datë 31.10.2013
“Për sigurinë në
anije dhe në porte”
Direktiva 2005/65/KE e Parlamentit Evropian dhe Këshillit, datë 26 tetor
2005 “Mbi përmirësimin e sigurisë në port”
Përafruar
pjesërisht
Neni 59, 70,
106;
Protokolli
nr.5, neni 5
Transporti
detar
230
Tabela 4-5: Ligjet e përafruara në vitin 2014
Nr. Emërtimi i ligjit Akti i BE-së me të cilin është përafruar ligji
Përafrim i
plotë/i
pjesshshëm
Neni i MSA-
së me të cilin
është
përafruar
ligji
Fusha e
përafrimit
1. Ligj nr.48/2014,
datë 24.4.2014 “Për
pagesat e vonuara
në detyrimet
kontraktore e
tregtare”
Direktiva 2011/7/EU, 16 shkurt 2011, “Për luftën kundër pagesës me
vonesë në transaksionet tregtare”
Përafruar
pjesërisht
Neni 61 Fusha e tregut
të brendshëm
2. Ligj nr.52/2014,
datë 22.5.2014 “Për
veprimtarinë e
sigurimit dhe
risigurimit”
1. Direktiva 73/239/KEE, datë 24 korrik 1973, “Për bashkërendimin e
akteve ligjore, nënligjore dhe administrative që kanë të bëjnë me fillimin
dhe ndjekjen e veprimtarisë tregtare të sigurimit të drejtpërdrejtë me
përjashtim të sigurimit të jetës”
2. Direktiva 73/240/KEE, datë 24 korrik 1973, që heq kufizimet mbi
lirinë e vendosjes në veprimtarinë tregtare të sigurimit të drejtpërdrejtë
me përjashtim të sigurimit të jetës.
3. Direktiva 88/357/KEE, datë 22 qershor 1988, “Për bashkërendimin e
akteve ligjore, nënligjore dhe administrative në lidhje me sigurimet e
drejtpërdrejta me përjashtim të sigurimit të jetës”
4. Direktiva 92/49/KEE, datë 18 qershor 1992, “Për bashkërendimin e
akteve ligjore, nënligjore dhe administrative në lidhje me sigurimet e
drejtpërdrejta me përjashtim të sigurimit të jetës, dhe për ndryshimin e
Direktivës 73/239/KEE dhe Direktivës 88/357/KEE”
5. Direktiva 2002/13/KE e Parlamentit Europian dhe e Këshillit, datë 5
mars 2002, për ndryshimin e Direktivës së Këshillit 73/239/KEE ”Në
lidhje me kërkesat për nivelin e aftësisë paguese për ndërmarrjet e
sigurimeve jojetë,
6. Direktiva 98/78/KE e Parlamentit Europian dhe e Këshillit, datë 27
tetor 1998, “Për mbikëqyrjen shtesë të ndërmarrjeve të sigurimeve në
grupin e sigurimeve”
__ Neni 89, 99, Tregu i
sigurimeve
231
7. Direktiva 2002/92/KE e Parlamentit Europian dhe e Këshillit, datë 9
dhjetor 2002, “Për ndërmjetësimin në sigurime”;
8. Direktiva 2005/68/KE e Parlamentit Europian dhe e Këshillit, datë 16
nëntor 2005, “Për risigurimin dhe për ndryshimin e direktivave të
Këshillit 73/239/KEE, 92/49/KEE, si dhe direktivave 98/78/KE dhe
2002/83/KE”
9. Direktiva 2002/83/KE e Parlamentit Europian dhe e Këshillit, datë 5
nëntor 2002, “Për sigurimin e jetës”;
Direktiva 2001/17/KE e Parlamentit Europian dhe e Këshillit, datë 19
mars 2001, “Për riorganizimin dhe likuidimin e ndërmarrjeve të
sigurimeve”.
3. Ligj nr. 53/2014,
datë 22.5.2014 “Për
sigurimin e
depozitave”
Direktiva 2014/49/BE të Parlamentit Evropian dhe Këshillit, datë 16 prill
2014, “Mbi skemat e garantimit të depozitave”
__ Neni 51, 89 Shërbimet
bankare dhe
financiare
4. Ligj nr. 68/2014,
datë 3.7.2014 “Për
disa shtesa dhe
ndryshime në ligjin
nr.9587, datë
20.7.2006 “Për
mbrojtjen e
biodiversitetit” të
ndryshuar
1. Direktiva e Këshillit 92/43/KEE “Për ruajtjen e habitateve natyrore, të
faunës dhe florës së egër”, datë 27 tetor 1997; e ndryshuar nga Direktiva
e Këshillit 97/62/KE, datë 27 tetor 1997; Rregullorja e Parlamentit
Europian dhe e Këshillit (KE) Nr. 1882/2003, datë 29 shtator 2003;
Direktiva e Këshillit 2006/105/KE, datë 20 nëntor 2006; Direktiva e
Këshillit 2013/17/BE, datë 13 maj 2013.
Përafruar
plotësisht
me: Nenin
2 (pikat 2,
3), nenin 3
(pikat 1,
2), nenin 4
(pika 1),
nenin 6
(pika 2),
nenin 11,
nenin 12
(pika 4),
nenin
14 (pika 1)
nenin 17
(pika 1) të
Direktivës
Neni 108 Mjedisi
232
5. Ligj nr.74/2014,
datë 10.7.2014 “Për
armët”
Direktiva e Këshillit 91/477/KEE, 232 datë 18 qershor 1991, “Për
kontrollin e blerjeve dhe posedimit të armëve”, e ndryshuar me
Direktivën 2008/51/KE, nr. 179, 232 datë 8 korrik 2008
Përafruar
pjesërisht
Neni 85, 124 Çështjet
penale
6. Ligj nr. 89/2014,
datë 17.7.2014 “Për
pajisjet mjekësore”
1. Direktiva e Këshillit 93/42/KEE, datë 14 qershor 1993, “Mbi pajisjet
mjekësore”, e ndryshuar me Direktivën 98/79/KE, datë 7.12.1998,
Direktivën 2000/70/KE, datë 13.12.2000, Direktivën 2001/104/KE, datë
10.1.2002; Rregulloren (KE)1882/2003/KE, datë 31.10.2013; Direktivën
2007/47/KE, 232 datë 21.9.2007
Përafruar
pjesërisht
Neni 42, 63 Shëndetësia
7. Ligj nr. 92/2014,
datë 24.7.2014
“Për tatimin mbi
vlerën e shtuar në
Republikën e
Shqipërisë”
Direktiva e Parlamentit Europian dhe Këshillit 2006/112/KE, 232 datë 28
nëntor 2006, “Mbi Sistemin e Përbashkët të Tatimit mbi Vlerën e Shtuar”
Përafruar
pjesërisht
Neni 34, 66,
98
E drejta
financiare
8. Ligj nr. 102/2014,
datë 31.7.2014
“Kodi Doganor i
Republikës së
Shqipërisë”
Rregullorja e Parlamentit Europian dhe Këshillit (BE) nr. 952/2013, 232
datë 9 tetor 2013, “Mbi përcaktimin e Kodit Doganor të Bashkimit
Europian”
__ Neni 97 Doganat
9. Ligj nr. 105/2014,
datë 31.7.2014 “Për
barnat dhe
shërbimin
farmaceutik”
1. Direktiva 2001/83/KE e Parlamentit Europian dhe Këshillit, datë 6
nëntor 2001 “Mbi Kodin e Komunitetit lidhur me produktet mjekësore
për përdorim njerëzor”
2. Direktiva 2001/20/KE e Parlamentit Europian dhe Këshillit, datë 4 Prill
2001 “Mbi përafrimin e ligjeve, rregulloreve dhe dispozitave
administrative të Shteteve Anëtare lidhur me zbatimin e praktikës së mirë
klinike në kryerjen e provave klinike në produktet mjekësore për
përdorim njerëzor”
Përafruar
pjesërisht
Neni 42, 63 Shëndetësia
10. Ligj nr. 116/2014,
datë 11.9.2014
“Për akreditimin e
organeve të
vlerësimit të
Rregullorja (KE) nr. 765/2008 të Parlamentit Europian dhe Këshillit, datë
9 korrik 2008, "Për përcaktimin e kërkesave për akreditimin dhe
mbikëqyrjen e tregut në lidhje me tregtimin e produkteve dhe shfuqizimin
e Rregullores (KEE) nr. 339/93”
Përafruar
pjesërisht
Neni 75 Tregu i
brendshëm
233
konformitetit në
Republikën e
Shqipërisë”
11. Ligj nr. 121/2014,
datë 18.9.2014
“Për azilin në
Republikën e
Shqipërisë”
1. Direktiva “Standardet minimale për dhënien e mbrojtjes së përkohshme
në rastet e flukseve masive të personave të shpërngulur dhe mbi masat që
promovojnë një ekuilibër përpjekjesh ndërmjet shteteve anëtare në pritjen
e këtyre personave dhe përballimin e pasojave”;
2. Direktivën e Këshillit 2003/9/KE, datë 27 janar 2003 “Për përcaktimin
e standardeve minimale për pritjen e azilkërkuesve”;
3. Direktiva e Këshillit 2003/86/EC, datë 22 shtator 2003, “Mbi të drejtën
e bashkimit familjar”;
4. Direktiva e Këshillit 2005/85/KE, datë 1 dhjetor 2005, “Për
përcaktimin e standardeve minimale të procedurave në shtetet anëtare për
dhënien dhe heqjen e statusit të refugjatit”
5. Direktiva e Parlamentit Europian dhe të Këshillit 2011/95/BE, datë 13
dhjetor 2011 “Standardet për cilësimin e shtetasve të vendeve të treta ose
personave pa shtetësi si përfitues të mbrojtjes ndërkombëtare, për një
status uniform për refugjatët dhe për personat e pranueshëm për mbrojtje
plotësuese dhe përmbajtja e mbrojtjes së dhënë”,
Përafruar
pjesërisht
Neni 80 Bashkëpunimi
në fushën e
lëvizjes së
personave
12. Ligj nr.129/2014,
datë 2.10.2014
“Për disa shtesa dhe
ndryshime në ligjin
nr.9901, datë
14.4.2008, “Për
tregtarët dhe
shoqëritë tregtare”,
të ndryshuar
1. Direktiva 2009/109/KE të Parlamentit Europian dhe Këshillit, të datës
16 shtator 2009, që ndryshon direktivat e Këshillit 77/91/KEE,
78/885/KEE, 82/891/KEE dhe direktivën 2005/56/KE, lidhur me kërkesat
për raportim dhe dokumentim në rastet e bashkimeve dhe ndarjeve, e
ndryshuar;
2. Direktiva 2009/101/KE të Parlamentit Europian dhe Këshillit, datë 16
shtator 2009, mbi koordinimin e masave, të cilat për qëllime të mbrojtjes
së interesave të anëtarëve dhe të palëve të treta, duhet të zbatohen nga
shoqëritë e shteteve anëtare, në kuptimin e paragrafit të dytë, të nenit 48,
të traktatit, dhe me qëllim për t’i bërë këto masa ekuivalente, e ndryshuar.
Përafruar
pjesërisht
Neni 49,
70/3, 87
E drejtë
tregtare
234
13. Ligj nr. 162/2014,
datë 4.12.2014
“Për mbrojtjen e
cilësisë së ajrit në
mjedis”
1. Direktiva e Parlamentit Europian dhe Këshillit 2008/50/KE, datë 21
maj 2008, “Për cilësinë e ajrit në mjedis dhe një ajër më të pastër në
Europë”;
2. Direktiva e Parlamentit Europian dhe Këshillit 2004/107/KE, datë 15
dhjetor 2004, “Për arsenikun, kadmiumin, merkurin, nikelin dhe
hidrokarburet aromatike policiklike në ajrin e ambientit”, e ndryshuar.
Përafruar
plotësisht
Neni 108 Mjedisi
14. Ligj nr.175/2014,
datë 18.12.2014
“Për disa
ndryshime dhe
shtesa në ligjin nr.
8378, datë
22.7.1998 “Kodi
Rrugor i
Republikës së
Shqipërisë” të
ndryshuar”
Direktiva 2006/126/KE
të Parlamentit Europian dhe Këshillit, datë 20 dhjetor 2006,
“Mbi lejet e drejtimit”, e ndryshuar.
Përafruar
plotësisht
Neni 11, 16,
17, 18
Transporti
rrugor
235
Tabela 4-6: Ligjet e përafruara në vitin 2015
Nr. Emërtimi i
ligjit Akti i BE-së me të cilin është përafruar ligji
Përafrim i
plotë/i
pjesshëm
Neni i
MSA-së
me të cilin
është
përafruar
ligji
Fusha e
përafrimit
1. Ligj nr. 8/2015,
datë 19.2.2015
“Për disa
ndryshime dhe
shtesa në ligjin
nr. 9723, datë
3.5.2007, “Për
Qendrën
Kombëtare të
Regjistrimit”,
të ndryshuar”
Direktiva 2009/101/KE e Parlamentit Europian dhe e Këshillit, datë 16 shtator
2009, "Për koordinimin e masave, të cilat, për qëllime të mbrojtjes së
interesave të anëtarëve dhe të palëve të treta, duhet të zbatohen nga shoqëritë e
shteteve anëtare, në kuptimin e paragrafit të dytë të nenit 48, të Traktatit, dhe
me qëllim për t'i bërë këto masa ekuivalente", të ndryshuar".
Përafruar
pjesërisht
Neni 49,
70/3, 87
E drejtë
tregtare
2. Ligj nr.
43/2015, datë
30.4.2015 “Për
sektorin e
energjisë
elektrike”
Direktiva 2009/72/KE e Parlamentit Europian dhe Këshillit, datë 13 korrik
2009, “Mbi rregullat e përbashkëta për tregun e brendshëm të energjisë
elektrike, e cila shfuqizon direktivën 2003/54/KE”
Përafruar
plotësisht
Neni 11,
107
Energjia
3. Ligj nr.
46/2015, datë
7.5.2015 “Për
shërbimet
postare në
Republikën e
Shqipërisë”
Direktiva 97/67/KE e Parlamentit Europian dhe e Këshillit, datë 15 dhjetor
1997, “Për rregullat e përbashkëta për zhvillimin e tregut të brendshëm të
shërbimit postar të Komunitetit dhe përmirësimin e cilësisë së shërbimit”,
ndryshuar me Direktivën 2002/39/KE të Parlamentit Europian dhe të Këshillit,
datë 10 qershor 2002, rregulloren (KE) 1882/2003 të Parlamentit Europian dhe
Këshillit, datë 29 shtator 2003 dhe Direktivën 2008/6/KE të Parlamentit
Europian dhe të Këshillit, datë 20 shkurt 2008
Përafruar
plotësisht
Tregu i
brendshëm i
shërbimit
postar
236
4. Ligj nr.
53/2015, datë
21.5.2015 “Për
disa ndryshime
në ligjin nr.
9870, datë
4.2.2008 “Për
standardizimin”
të ndryshuar”
Rregulloren (BE) nr.1025/2012 të Parlamentit Europian dhe Këshillit, datë 25
tetor 2012, “Mbi Standardizimin Europian”
Përafruar
pjesërisht
Neni 75
Tregu i
brendshëm
5. Ligji nr.
93/2015, datë
27.7.2015 “Për
turizmin”
1. Neni 2, neni 3, si dhe me Aneksin e Direktivës së Këshillit nr. 90/314/KEE
të 13 qershorit 1990, “Mbi udhëtimet, pushimet dhe paketën e pushimeve”;
2. Neni 2 dhe neni 3 të Rregullores së Parlamentit Europian dhe Këshillit nr.
692/2011/BE, datë 6 korrik 2011, “Statistikat Europiane në Turizëm”
Përafruar
pjesërisht me
nenin 2,3;
Aneksin e
Direktivës së
Këshillit nr.
90/314/KEE
të 13 qershorit
1990, “Mbi
udhëtimet,
pushimet dhe
paketën e
pushimeve”;
Me nenin 2, 3
të Rregullores
së Parlamentit
Europian dhe
Këshillit nr.
692/2011/BE,
datë 6 korrik
2011,
“Statistikat
Europiane në
Turizëm”
Neni 94 Turizmi
237
6. Ligj nr.
95/2015, datë
17.9.2015 “Për
shërbimet dhe
produktet
biocide në
shëndetin
publik”
Rregullore (BE) 528/2012 të Parlamentit Europian dhe Këshillit, datë 22 maj
2012, “Mbi bërjen të disponueshme për treg dhe përdorimin e produkteve
biocide”, e ndryshuar”
Përafruar
pjesërisht
Neni 63 Shëndeti
publik
7. Ligj nr.
102/2015, datë
23.9.2015 “Për
sektorin e gazit
natyror”
Direktiva 2009/73/KE të Parlamentit Europian dhe të Këshillit, datë 13 korrik
2009, “Mbi rregullat e përbashkëta për tregun e brendshëm të gazit natyror, e
cila shfuqizon direktivën 2003/55/KE”
Përafruar
plotësisht
Neni 15 Mjedisi
8. Ligj nr.
124/2015, datë
12.11.2015
“Për efiçencën
e energjisë”
Direktiva 2012/27/BE të Parlamentit Europian dhe Këshillit, datë 25 tetor
2012, “Për efiçencën e energjisë”,
Përafruar
pjesërisht
Neni 11,
107
Energjia
9. Ligj nr.136
/2015, datë
5.12.2015 “Për
disa shtesa dhe
ndryshime në
ligjin nr. 7961,
datë 12.7.1995,
“Kodi i Punës i
Republikës së
Shqipërisë”, të
ndryshuar”
1. Direktiva e Këshillit 91/533/KEE, datë 14 tetor 1991, “Mbi detyrimin e
punëdhënësit për të informuar punonjësit për kushtet e zbatueshme në kontratë
ose në marrëdhënien e punësimit”;
2. Direktiva e Këshillit 92/85/KEE, datë 19 tetor 1992, “Mbi paraqitjen e
masave për të inkurajuar përmirësimet në sigurinë dhe shëndetin në punë të
punëtoreve shtatzëna dhe punëtoreve, të cilat sapo kanë lindur ose janë me
fëmijë në gji”, të ndryshuar;
3. Direktiva e Këshillit 94/33/KEE, datë 22 qershor 1994, “Për mbrojtjen e të
rinjve në punë”, të ndryshuar;
4. Direktivën e Këshillit 96/71/KE, datë 16 dhjetor 1996, “Lidhur me dërgimin
e punëmarrësve, për të punuar përkohësisht jashtë vendit në kuadër të ofrimit
të shërbimeve”;
5. Direktiva e Këshillit 97/81/KE, datë 15 dhjetor 1997, “Mbi marrëveshjen
kuadër për punën me kohë të pjesshme, e përfunduar nga UNICE, CEEP dhe
ETUC”, të ndryshuar;
Përafruar
pjesërisht
Neni 46,
47, 48, 55,
64, 70, 77,
99,
Marrëdhëniet
e punës
238
6. Direktiva e Këshillit 98/59/KE, datë 20 korrik 1998, “Mbi përafrimin e
ligjeve të shteteve anëtare, lidhur me shkurtimet kolektive”;
7. Direktiva e Këshillit 1999/70/KE, datë 28 qershor 1999, “Mbi marrëveshjen
kuadër për punën me afat të caktuar, e përfunduar nga UNICE, CEEP dhe
ETUC”.
8. Direktiva 1999/92/KE të Parlamentit Europian dhe Këshillit, datë 16 dhjetor
1999, “Mbi kërkesat minimale për përmirësimin e sigurisë dhe mbrojtjes së
shëndetit të punonjësve që mund të jenë të ekspozuar ndaj rrezikut të
ambienteve shpërthyese”, të ndryshuar;
9. Direktiva e Këshillit 2000/43/KE, datë 27 nëntor 2000, “Mbi zbatimin e
parimit të trajtimit të barabartë ndërmjet personave, pavarësisht nga origjina
racore ose etnike”;
10. Direktiva e Këshillit 2000/78/KE, datë 27 nëntor 2000, “Mbi krijimin e një
kuadri të përgjithshëm për trajtim të barabartë në punësim dhe profesion”;
11. Direktiva e Këshillit 2001/23/KE, datë 12 mars 2001, “Mbi përafrimin e
ligjeve të shteteve anëtare, në lidhje me mbrojtjen e të drejtave të punëtorëve
në rast transferimi të ndërmarrjeve, bizneseve ose pjesëve të ndërmarrjeve ose
bizneseve”;
12. Direktiva 2002/14/KE të Parlamentit Europian dhe Këshillit, datë 11 mars
2002, “Mbi krijimin e një kuadri të përgjithshëm për informim dhe konsultim
të të punësuarve në shtetet anëtare të Komunitetit Europian”;
13. Direktiva 2003/88/KE të Parlamentit Europian dhe Këshillit, datë 4 nëntor
2003, “Mbi aspekte të caktuara të organizimit të kohës së punës” ;
14. Direktiva 2006/54/KE të Parlamentit Europian dhe Këshillit, datë 5 korrik
2006, “Mbi zbatimin e parimit të mundësive të barabarta dhe trajtimit të
barabartë të burrave dhe grave në çështjet e punësimit dhe profesionit”;
15. Direktiva 2008/104/KE të Parlamentit Europian dhe Këshillit, datë 19
nëntor 2008, “Mbi punësimin përmes agjencive të punësimit të përkohshëm”;
16. Direktiva e Këshillit 2010/18/BE, datë 8 mars 2010, “Mbi zbatimin e
marrëveshjes kuadër të rishikuar për lejen prindërore të lidhur ndërmjet
BUSSINESSEUROPE, UEAPME, CEEP dhe ETUC, e cila shfuqizon
direktivën 96/34/KE”
239
Tabela 4-7: Ligjet e përafruara në vitin 2016
Nr. Emërtimi i ligjit Akti i BE-së me të cilin është përafruar ligji
Përafrim i
plotë/i
pjesshshëm
Neni i MSA-
së me të cilin
është
përafruar
ligji
Fusha e
përafrimit
1. Ligj nr.10/2016,
datë 11.2.2016
“Për disa
ndryshime dhe
shtesa në ligjin
nr. 8308, datë
18.3.1998, “Për
transportet
rrugore”, të
ndryshuar”
1. Direktiva 2010/40/BE e Parlamentit Evropian dhe Këshillit, datë 7 qershor
2010, “Mbi kuadrin për vendosjen e
sistemeve inteligjente në transport në fushën e transportit rrugor dhe
për lidhjen me mënyrat e tjera të transportit”;
2. Direktiva 2006/22/KE e Parlamentit Evropian dhe Këshillit, datë 15 mars
2006, “Mbi kushtet minimale për implementimin e rregulloreve të Këshillit
(KEE) nr. 3820/85 dhe
(KEE) nr. 3821/85 në lidhje me legjislacionin social në veprimtaritë e
transportit rrugor, e cila shfuqizon direktivën e
Këshillit 88/599/KEE”;
3. Direktiva 2003/59/KE e Parlamentit Evropian dhe Këshillit, datë 15 korrik
2003, “Mbi kualifikimin fillestar dhe
trajnimin periodik të drejtuesve të disa mjeteve rrugore për transportin e
mallrave dhe udhëtarëve, që amendon Rregulloren e Këshillit
(KEE) nr. 3820/85 dhe Direktivën e Këshillit 91/439/KEE dhe
që shfuqizon Direktivën e Këshillit 76/914/KEE”;
4. Rregullorja (KE) nr. 1071/2009 e Parlamentit Evropian dhe Këshillit, datë 21
tetor 2009, “Mbi vendosjen e rregullave të
përbashkëta në lidhje me kushtet që duhet të plotësohen për ushtrimin
e profesionit të operatorit të transportit rrugor, e cila shfuqizon
direktivën e Këshillit 96/26/KE”;
5. Rregullorja (KE) nr.1072/2009 e Parlamentit Evropian dhe Këshillit, datë 21
tetor 2009, “Mbi rregullat e përbashkëta për hyrjen në tregun ndërkombëtar të
transportuesve rrugore të mallrave”
Përafruar
pjesërisht
Neni 2, 9,
Nenet11-18
Transporti
rrugor
240
2. Ligj nr. 15/2016,
datë 10.3.2016
“Për
parandalimin
dhe luftimin e
infeksioneve dhe
sëmundjeve
infektive”
1. Vendimi nr.1082/2013/BE të Parlamentit Europian dhe Këshillit, datë 22
tetor 2013, “Mbi kërcënimet serioze ndërkufitare për shëndetin, i cili shfuqizon
vendimin nr. 2119/98/KE”;
2. Vendimin e Komisionit (2000/96/KE), datë 22 dhjetor 1999, “Mbi sëmundjet
e transmetueshme që do të mbulohen në mënyrë progresive nga rrjeti i
Komunitetit, sipas vendimit nr.2119/98/KE të Parlamentit Europian dhe
Këshillit”
Përafruar
pjesërisht
Nenet 42, 63 Shëndeti
publik
3. Ligj nr. 21/2016,
datë 10.3.2016
“Për disa
ndryshime dhe
shtesa në ligjin
nr. 9374, datë
21.4.2005, “Për
ndihmën
shtetërore”, të
ndryshuar”
1. Rregullore e Këshillit (BE) 2015/1589, datë 13 korrik 2015, “Mbi vendosjen
e rregullave të detajuara për zbatimin e nenit 108 të Traktatit mbi Funksionimin
e Bashkimit Evropian”;
2. Rregullore e Komisionit (BE) nr. 651/2014, datë 17 qershor 2014, “Mbi
deklarimin e disa kategorive të ndihmës në përputhje me tregun e brendshëm në
zbatim të neneve 107 dhe 108 të Traktatit”,
3. Rregullore e Komisionit (BE) nr. 1407/2013, 18 dhjetor 2013, “Mbi zbatimin
e neneve 107 dhe 108 të Traktatit mbi Funksionimin e Bashkimit Evropian
lidhur me ndihmën de minimis”.
Përafruar
pjesërisht
Neni 71 Tregu i
brendshëm
4. Ligj nr.27/2016,
datë 17.3.2016
“Për
menaxhimin e
kimikateve”
1. Rregullore (KE) 1907/2006 të Parlamentit Europian dhe Këshillit, datë 18
dhjetor 2006, “Mbi
regjistrimin, vlerësimin, autorizimin dhe kufizimin e kimikateve (REACH),
krijimin e Agjencisë Europiane të
Kimikateve, e cila amendon direktivën 1999/45/KE, shfuqizon Rregulloren e
Këshillit (KEE) 793/93 dhe
Rregulloren e Komisionit (KE) nr.1488/94, si dhe
direktivën e Këshillit 76/769/KEE dhe direktivat e
Komisionit 91/155/KEE, 93/67/KEE, 93/105/KEE dhe 2000/21/KE”, e
ndryshuar”;
2. Rregullore (KE) 1272/2008 të Parlamentit Europian dhe Këshillit, datë 16
dhjetor 2008, “Mbi
klasifikimin, etiketimin dhe paketimin e substancave dhe
përzierjeve, e cila amendon dhe shfuqizon direktivat 67/548/KEE dhe
1999/45/KE dhe amendon Rregulloren (KE) 1907/2006”.
Përafruar
pjesërisht
Neni 27, 95;
Titulli IV,
Kapitulli II;
Protokolli
nr.2 i MSA
Tregu i
brendshëm,
Lëvizja e lirë
e mallarave
(Bujqësia)
241
5. Ligj nr.35/2016,
datë 31.3.2016
“Për të drejtat e
autorit dhe të
drejtat e tjera të
lidhura me to”
1. Direktiva 2006/116/KE, e Parlamentit Europian dhe Këshillit, datë 12
dhjetor 2006, “Mbi afatin e mbrojtjes së të drejtës së autorit
dhe disa të drejtave të lidhura” e amenduar”;
2. Direktiva 2004/48/KE e Parlamentit Europian dhe Këshillit, datë 29 prill
2004, “Mbi zbatimin e të drejtave të pronësisë intelektuale”;
3. Direktiva 2001/29/KE e Parlamentit Europian dhe Këshillit, datë 22 maj
2001, “Mbi harmonizimin e disa aspekteve të të drejtës së
autorit dhe të drejtave të lidhura me të në shoqërinë e informacionit”;
4. Direktiva 2001/84/KE e Parlamentit Europian dhe Këshillit, datë 27 shtator
2001, “Mbi të drejtën e rishitjes në dobi të autorit të
një vepre origjinale të artit”;
5. Direktiva 96/9/ KE e Parlamentit Europian dhe Këshillit, datë 11 mars 1996,
“Mbi mbrojtjen ligjore të bazave të të dhënave”;
6. Direktiva 2009/24/KE e Parlamentit Europian dhe Këshillit, datë 23 prill
2009, “Mbi mbrojtjen ligjore të programeve
kompjuterike”;
7. Direktiva 2006/115/KE të Parlamentit Europian dhe Këshillit, datë 12
dhjetor 2006, “Mbi të drejtën e qirasë dhe të drejtën e kreditimit dhe mbi disa të
drejta që lidhen me të drejtën e autorit në fushën e pronësisë intelektuale”,
8. Direktiva e Këshillit 93/83/KEE, datë 27 shtator 1993, “Mbi koordinimin e
rregullave të caktuara në lidhje me të drejtën e autorit
dhe të drejtave të lidhura me të drejtën e autorit të aplikueshme në transmetimet
satelitore dhe ritransmetimet kabllore”;
9. Direktiva 2014/26/ BE të Parlamentit Europian dhe Këshillit, datë 26 shkurt
2014, “Për menaxhimin kolektiv të së drejtës së autorit dhe të drejtave të
lidhura me të dhe licencimi multi - territorial i të drejtave në veprat muzikore
për përdorim në internet në tregun e brendshëm”.
Përafruar
plotësisht
(Direktivat
1-7)/
Përafruar
pjesërisht
(Direktivat
8, 9)
Neni 73 Pronësia
intelektuale
6. Ligj nr.36/2016,
datë 31.3.2016
“Për disa shtesa
dhe ndryshime
në ligjin nr.10
198, datë
10.12.2009, “Për
Direktiva 2009/65/KE të Parlamentit Europian dhe të Këshillit,
datë 13 korrik 2009, “Mbi koordinimin e ligjeve, rregulloreve dhe dispozitave
administrative lidhur me
sipërmarrjet për investimet kolektive në tituj të transferueshëm (UCITS)”, të
ndryshuar.
Përafruar
pjesërisht
Neni 71 Ekonomia
242
sipërmarrjet e
investimeve
kolektive”
7. Ligj nr.39/2016,
datë 14.4.2016
“Për disa
ndryshime dhe
shtesa në ligjin
nr.53/2014, “Për
sigurimin e
depozitave”
Direktiva 2014/49/BE të
Parlamentit Evropian dhe Këshillit, datë 16 prill 2014, “Mbi skemat e
garantimit të depozitave”,
Përafruar
pjesërisht
Neni 51, 89 Shërbimet
bankare dhe
financiare
8. Ligj nr.47/2016,
datë 28.4.2016
“Për disa
ndryshime dhe
shtesa në ligjin
nr.10 091, datë
5.3.2009, “Për
auditimin ligjor,
organizimin e
profesionit të
ekspertit
kontabël të
regjistruar dhe të
kontabilistit të
miratuar”, të
ndryshuar”
1. Direktiva 2006/43/KE të Parlamentit Evropian dhe Këshillit, datë 17 maj
2006, “Mbi auditimet ligjore të llogarive vjetore dhe llogarive të konsoliduara,
amendimin e direktivave të Këshillit 78/660/KEE dhe 83/349/KEE dhe
shfuqizimin e direktivës së Këshillit 4/253/KEE”, e amenduar;
2. Rregullore (BE) nr. 537/2014 të Parlamentit Evropian dhe Këshillit, datë 16
prill 2014, “Mbi kërkesat specifike në lidhje me auditimin e njësive me interes
publik dhe shfuqizimin e vendimit të Komisionit
2005/909/KE”.
Përafruar
pjesërisht
Neni 70 E drejtë
financiare
9. Ligj nr.66/2016,
datë 9.6.2016
“Për shërbimet
në Republikën e
Shqipërisë”
Direktiva 2006/123/KE e Parlamentit Europian dhe të Këshillit, të datës 12
dhjetor 2006, “Për shërbimet në tregun e brendshëm”
Përafruar
pjesërisht
Titulli V,
Kapitulli III
(nenet 57 -
59)
Tregu i
brendshëm
243
10. Ligj nr.71/2016,
datë 7.7.2016
“Për kontrollin
kufitar”
Rregullore (BE) 2016/399 e Parlamentit Evropian dhe të Këshillit, datë 9 mars
2016, “Mbi Kodin e Bashkimit Evropian që përcakton rregullat e regjimit të
lëvizjes së personave përmes kufijve (Kodi i Kufijve Schengen)”
Përafruar
pjesërisht
Neni 80, 81 Lëvizja e lire
e personave
11. Ligji nr.74/2016,
datë 14.7.2016
“Për disa
ndryshime dhe
shtesa në ligjin
nr. 108/2013
“Për të huajt”
1. Direktiva 2014/66/BE e Parlamentit Evropian dhe e Këshillit, datë 15 maj
2014, “Mbi kushtet e hyrjes dhe të qëndrimit të shtetasve të vendeve të treta në
kuadër të transferimit brenda ndërmarrjes”;
2. Direktiva 2014/36/BE e Parlamentit Evropian dhe e Këshillit, datë 26 shkurt
2014, “Mbi kushtet e hyrjes dhe të qëndrimit të shtetasve të vendeve të treta për
qëllime punësimi si punonjës sezonal”;
3. Direktiva e Këshillit 2009/50/KE, datë 25 maj 2009, “Mbi kushtet e hyrjes
dhe qëndrimit të shtetasve të vendeve të treta me qëllim pune tepër të
kualifikuar”;
4. Direktiva 96/71/KE e Parlamentit Europian dhe e Këshillit, datë 16 dhjetor
1996, “Në lidhje me transferimin e punëtorëve në kuadër të ofrimit të
shërbimeve”.
Përafruar
pjesërisht
Titulli V,
Kapitulli I:
nenet 46-48
Lëvizja e
punonjësve
Tabela 4-8: Ligjet e përafruara në vitin 2017
Nr. Emërtimi i ligjit Akti i BE-së me të cilin është përafruar ligji
Përafrim i
plotë/i
pjesshshëm
Neni i MSA-së
me të cilin
është
përafruar ligji
Fusha e
përafrimit
1. Ligj nr.2/2017,
datë 26.1.2017
“Për sigurinë
kibernetike”
Direktiva (BE) 2016/1148 e Parlamentit Europian dhe e Këshillit, datë 6
korrik 2016, “Mbi masat për një nivel të përbashkët të lartë të sigurisë së
rrjeteve dhe sistemeve të informacionit në Bashkimin Europian”
Përafruar
pjesërisht
Neni 85 Bashkëpunimi
në çështjet
penale
2. Ligj nr.7/2017,
datë 2.2.2017 “Për
nxitjen e
përdorimit të
energjisë nga
Direktiva 2009/28/KE e Parlamentit Europian dhe Këshillit, datë 23 prill
2009, “Për promovimin e përdorimit të energjisë nga burimet e
rinovueshme, si dhe ndryshimin dhe shfuqizimin e direktivave 2001/77/KE
dhe 2003/30/KE”, të ndryshuar”
Përafruar
pjesërisht
Neni 107 Energjia
244
burimet e
rinovueshme”
3. Ligj nr.17/2017,
datë 16.2.2017
“Për disa
ndryshime dhe
shtesa në Ligjin
nr.9947, datë
7.7.2008, “Për
pronësinë
industriale”, të
ndryshuar”
1. Direktiva 98/44/KE e Parlamentit Europian dhe e Këshillit, datë 6 korrik
1998, “Mbi mbrojtjen ligjore të shpikjeve bioteknologjike”;
2. Direktiva (BE) 2015/2436 e Parlamentit Europian dhe e Këshillit, datë 16
dhjetor 2015, “Për përafrimin e ligjeve të shteteve anëtare në lidhje me
markat tregtare”;
3. Rregullore (BE) nr. 151/2012 të Parlamentit Europian dhe të Këshillit,
datë 21 nëntor 2012, “Mbi skemat e cilësisë për produktet bujqësore dhe
ushqimore”;
4. Rregullore (BE) nr. 1308/2013 e Parlamentit Europian dhe e Këshillit,
datë 17 dhjetor 2013, “Për krijimin e një organizate të përbashkët të
tregjeve të produkteve bujqësore dhe që shfuqizon Rregulloret e Këshillit
(KEE) nr. 922/72, (KEE) nr. 234/79, (KE) nr. 1037/2001 dhe (KE) nr.
1234/2007”, të ndryshuar”.
Përafruar
pjesërisht
Neni 73 Pronësia
intelektuale,
industrial dhe
tregtare
4. Ligj nr.26/2017,
datë 16.3.2017
“Për produktet
kozmetike”
Rregullore (KE) nr. 1223/2009 të Parlamentit Europian dhe Këshillit, datë
30 nëntor 2009, “Për produktet kozmetike”, të ndryshuar
Përafruar
pjesërisht
Neni 42, 63 Shëndetësia
5. Ligj nr.47/2017,
datë 13.4.2017
“Për disa
ndryshime dhe
shtesa në Ligjin
nr.9643, datë
20.11.2006, “Për
prokurimin
publik”, të
ndryshuar”
Direktiva 89/665/KEE, datë 21 dhjetor 1989, “Për koordinimin e
ligjeve, rregullave dhe dispozitave administrative në lidhje me aplikimin e
procedurave të ankimimit për dhënien e kontratave publike të furnizimit
dhe të punëve publike”
Përafruar
pjesërisht
Neni 74 Kontratat
Publike
245
6. Ligj nr.71/2017,
datë 27.4.2017
“Për një shtesë në
Ligjin nr. 92/2014,
“Për tatimin mbi
vlerën e shtuar”, të
ndryshuar”
Direktiva e Këshillit 2006/112/KE, datë 28 nëntor 2006, “Mbi sistemin e
përbashkët të tatimit mbi vlerën e shtuar”, të ndryshuar
Përafruar
pjesërisht
Neni 34, 66, 98 E drejta
financiare
7. Ligj nr.80/2017,
datë 4.5.2017 “Për
disa shtesa dhe
ndryshime në
Ligjin nr.64/2012,
“Për peshkimin”,
të ndryshuar”
1. Rregullore e Këshillit (KE) nr. 1224/2009, datë 20 nëntor 2009, “Për
krijimin e një sistemi komunitar të kontrollit për të siguruar respektimin e
rregullave të politikës së përbashkët të peshkimit, që ndryshon Rregulloret
(KE) nr. 847/96, (KE) nr. 2371/2002, (KE) nr. 811/2004, (KE) nr.
768/2005, (KE) nr. 2115/2005, (KE) nr. 2166/2005, (KE) nr. 388/2006,
(KE) nr. 509/2007, (KE) nr. 676/2007, (KE) nr. 1098/2007, (KE) nr.
1300/2008, (KE) nr. 1342/2008 dhe që shfuqizon Rregulloret (KEE) nr.
2847/93, (KE) nr. 1627/94 dhe (KE) nr. 1966/2006”, e ndryshuar”;
2. Rregullore (BE) nr. 1380/2013 e Parlamentit Europian dhe e Këshillit,
datë 11 dhjetor 2013, “Mbi politikën e përbashkët të peshkimit, që
ndryshon Rregulloret e Këshillit (KE) nr. 1954/2003 dhe (KE) nr. 224/2009
dhe shfuqizon Rregulloret e Këshillit (KE) nr. 2371/2002 dhe (KE) nr.
639/2004 dhe Vendimin e Këshillit 2004/585/KE”, e ndryshuar”;
3. Rregullore (BE) 2015/2102 e Parlamentit Europian dhe e Këshillit, datë
28 tetor 2015 që ndryshon Rregulloren (BE) nr. 1343/2011 mbi disa
dispozita për peshkimin në fushën e marrëveshjes GFCM (Komisioni i
Përgjithshëm i Peshkimit për Mesdheun);
4. Vendimi zbatues i Komisionit (BE) 2016/1251, datë 12 korrik 2016, “Për
miratimin e një programi shumëvjeçar të Bashkimit për grumbullimin,
menaxhimin dhe përdorimin e të dhënave në sektorin e peshkimit dhe të
akuakulturës për periudhën 2017- 2019”.
Përafruar
pjesërisht
Titulli IV,
Kapitulli II
(nenet 24-31);
Neni 96
Peshkimi
8. Ligj nr.81/2017,
datë 4.5.2017 “Për
zonat e mbrojtura”
Direktiva e Këshillit 92/43/KEE, datë 21 maj 1992, “Për ruajtjen e
habitateve natyrore dhe të florës dhe faunës së egër”, të ndryshuar”
Përafruar
pjesërisht
Neni 108 Mjedisi
246
Tabela 4-9: Ligjet e përafruara në vitin 2018
Nr. Emërtimi i ligjit Akti i BE-së me të cilin është përafruar ligji Përafrim i
plotë/i
pjesshshëm
Neni i MSA-së
me të cilin
është përafruar
ligji
Fusha e
përafrimit
1. Ligj nr.17/2018,
datë 5.4.2018 “Për
statistikat zyrtare”
1. Rregullore (KE) nr. 223/2009 të Parlamentit Europian dhe të
Këshillit, datë 11 mars 2009, “Mbi statistikat europiane”;
2. Rregullore (KE) nr. 2015/759 e Parlamentit Europian dhe e
Këshillit, datë 29 prill 2015, e cila ndryshon rregulloren (KE) nr.
223/2009 për statistikat europiane.
Përafruar
pjesërisht
Neni 88 Bashkëpunimi
statistikor
2. Ligj nr.25/2018,
datë 10.5.2018
“Për kontabilitetin
dhe pasqyrat
financiare”
Direktiva 2013/34/BE e Parlamentit Evropian dhe Këshillit, datë 26
qershor
2013, “Mbi pasqyrat financiare vjetore, pasqyrat financiare të
konsoliduara dhe raportet përkatëse të llojeve të caktuara të
ndërmarrjeve”
Përafruar
pjesërisht Neni 70
E drejtë
financiare
3. Ligj nr.27/2018,
datë 17.5.2018
“Për trashëgiminë
kulturore dhe
muzetë”
1. Direktiva 2014/60/BE e Këshillit të Evropës dhe Parlamentit
Evropian, datë 15 maj 2004, “Për kthimin e pasurive kulturore të
larguara në mënyrë të paligjshme nga territori i një shteti anëtar” dhe
amendon rregulloren (EU) nr. 1024/2012;
2. Rregullore 116/2009/BE e Këshillit të Evropës, date 18 dhjetor
2008, “Mbi eksportin e mallrave kulturore”.
Përafruar
pjesërisht
Neni 101 Bashkëpunimi
kulturor
247
Aneks II: Pyetësor mbi “Rolin e Kuvendit të Republikës së Shqipërisë në Procesin e
Integrimit Evropian”
Punimi Shkencor: “Bashkimi Evropian dhe Sovraniteti Parlamentar: në këndvështrimin
e vendimeve të Gjykatës së Drejtësisë së Bashkimit Evropian”
Grupi i synuar: Deputetët e Kuvendit të Republikës së Shqipërisë, Legjislatura e IX-të
(shtator 2017 - në vazhdim)
Qëllimi: Ky pyetësor ka si qëllim të masë perceptimin e deputetëve të Kuvendit të
Republikës së Shqipërisë në rolin e Kuvendit në procesin e integrimit Evropian.
Përdorimi i pyetësorit: Ky pyetësor është strukturuar me pyetje të mbyllura dhe është
pjesë e kërkimit shkencor me temë “Bashkimi Evropian dhe Sovraniteti Parlamentar: në
këndvështrimin e vendimeve të Gjykatës së Drejtësisë së Bashkimit Evropian”. Pyetësori
është i disponueshëm edhe në rrugë elektronike, aksesi elektronik në:
https://www.surveyface.com/l/pyetËsor-mbi-rolin-e-kuvendit-tË-republikËs-sË-
shqipËrisË-nË-procesin-e-integrimit-evropian
Mbrojtja e të dhënave: Përgjigjet e pyetësorit janë konfidenciale në bazë të Ligjit
nr.9887, datë 10.03.2008, “Për Mbrojtjen e të Dhënave Personale”, Ligjit nr.9288 datë
07.10.2004, “Për Ratifikimin e Konventës “Për Mbrojtjen e Individëve në Lidhje me
Përpunimin Automatik të Dhënave Personale”. Të dhënat e pyetësorit do të përdoren
vetëm për qëllimin e punimit shkencor.
PYETËSOR MBI ROLIN E KUVENDIT TË REPUBLIKËS SË SHQIPËRISË NË
PROCESIN E INTEGRIMIT EVROPIAN
1. Jeni deputet/e i/e Kuvendit të Republikës së Shqipërisë?
1 Po
2 Jo
2. Në cilin komision të përhershëm parlamentar jeni anëtar?
1 Komisioni për Çështjet Ligjore, Administratën Publike dhe të Drejtat e Njeriut
2 Komisioni për Integrimin Evropian
248
3 Komisioni për Politikën e Jashtme
4 Komisioni për Ekonominë dhe Financat
5 Komisioni për Sigurinë Kombëtare
6 Komisioni për Veprimtaritë Prodhuese, Tregtinë dhe Mjedisin
7 Komisioni për Punën, Çështjet Sociale dhe Shëndetësinë
8 Komisioni për Edukimin dhe Mjetet e Informimit Publik
3. Sipas mendimit tuaj, a është në shkallën e kërkuar bashkëpunimi
ndërparlamentar i Kuvendit me Parlamentin Evropian dhe parlamentet kombëtare
të Shteteve Anëtare në BE në kuadrin e procesit të integrimit në BE?
1 Po
2 Jo
4. Në dijeninë Tuaj, me cilin nga institucionet e Bashkimit Evropian ka më tepër
marrëdhënie Kuvendi i Republikës së Shqipërisë?
1 Parlamenti Evropian
2 Komisioni Evropian
3 Këshilli Evropian
4 Këshilli i Ministrave të Bashkimit Evropian
5 Të gjitha së bashku
5. A ka vend të ndryshojë qasja e përgjithshme dhe informuese e Qeverisë ndaj
Kuvendit që ky i fundit të përmbushë më së miri rolin e tij në procesin e integrimit
Evropian?
1 Po
2 Jo
6. Funksioni monitorues i Kuvendit ndaj Qeverisë në çështjet e integrimit
Evropian, është?
1 I lartë
2 Mesatar
3 I ulët
249
7. A vlerësohet mjaftueshëm plani vjetor i Kuvendit nga këndvështrimi i integrimit
Evropian?
1 Po
2 Jo
8. Sa përputhet programi analitik vjetor i Këshillit të Ministrave me programin
vjetor ligjvënës të Kuvendit për çështjet e integrimit Evropian?
1 Plotësisht
2 Pjesërisht
3 Aspak
9. Në terma të përgjithshëm, a ndikon anëtarësimi në BE në procesin ligjvënës të
Kuvendit të Republikës së Shqipërisë?
1 Po
2 Jo
3 Nuk e di
10. Në terma më specifikë, a do të kufizojë anëtarësimi në BE funksionin ligjvënës
të Kuvendit?
1 Po
2 Jo
3 Nuk e di
11. Në terma më specifikë, a do të kufizojë anëtarësimi në BE funksionin
monitorues të Kuvendit ndaj Qeverisë?
1 Po
2 Jo
3 Nuk e di
250
12. A ka përfituar Kuvendi i Republikës së Shqipërisë nga procesi i integrimit
Evropian?
1 Shumë
2 Pak
3 Aspak
13. Nisur nga pyetjet më lart, sipas mendimit Tuaj, a është në nivelin e kërkuar roli
i Kuvendit të Republikës së Shqipërisë në kuadrin e procesit të integrimit në BE?
1 Po
2 Jo
251
Aneks III: Pyetësor mbi “Rolin e Kuvendit të Republikës së Shqipërisë në Procesin e
Integrimit Evropian”
Punimi Shkencor: “Bashkimi Evropian dhe Sovraniteti Parlamentar: në këndvështrimin
e vendimeve të Gjykatës së Drejtësisë së Bashkimit Evropian”
Grupi i synuar: Studentët e Fakultetit të Shkencave Politike Juridike, Dega Drejtësi,
“Aleksandër Moisiu” Durrës
Qëllimi: Ky pyetësor ka si qëllim të masë perceptimin e studentëve mbi rolin e Kuvendit
në procesin e integrimit Evropian.
Përdorimi i pyetësorit: Ky pyetësor është strukturuar me pyetje të mbyllura dhe është
pjesë e kërkimit shkencor me temë “Bashkimi Evropian dhe Sovraniteti Parlamentar: në
këndvështrimin e vendimeve të Gjykatës së Drejtësisë së Bashkimit Evropian”. Pyetësori
është i disponueshëm edhe në rrugë elektronike, aksesi elektronik në:
https://www.surveyface.com/l/pyetësor-mbi-“rolin-e-kuvendit-të-republikës-së-
shqipërisë-në-procesin-e-integrimit-evropian”-1
Mbrojtja e të dhënave: Përgjigjet e pyetësorit janë konfidenciale në bazë të Ligjit
nr.9887, datë 10.03.2008, “Për Mbrojtjen e të Dhënave Personale”, Ligjit nr.9288 datë
07.10.2004, “Për Ratifikimin e Konventës “Për Mbrojtjen e Individëve në Lidhje me
Përpunimin Automatik të Dhënave Personale”. Të dhënat e pyetësorit do të përdoren
vetëm për qëllimin e punimit shkencor.
PYETËSOR MBI ROLIN E KUVENDIT TË REPUBLIKËS SË SHQIPËRISË NË
PROCESIN E INTEGRIMIT EVROPIAN
1. Cilit program studimi i përkisni?
1 Bachelor
2 Master
252
2. Sipas mendimit tuaj, a është në shkallën e kërkuar bashkëpunimi
ndërparlamentar i Kuvendit me Parlamentin Evropian dhe parlamentet kombëtare
të Shteteve Anëtare në BE në kuadrin e procesit të integrimit në BE?
1 Po
2 Jo
3. Në dijeninë Tuaj, me cilin nga institucionet e Bashkimit Evropian ka më tepër
marrëdhënie Kuvendi i Republikës së Shqipërisë?
1 Parlamenti Evropian
2 Komisioni Evropian
3 Këshilli Evropian
4 Këshilli i Ministrave të Bashkimit Evropian
5 Të gjitha së bashku
4. A ka vend të ndryshojë qasja e përgjithshme dhe informuese e Qeverisë ndaj
Kuvendit që ky i fundit të përmbushë më së miri rolin e tij në procesin e integrimit
Evropian?
1 Po
2 Jo
5. Funksioni monitorues i Kuvendit ndaj Qeverisë në çështjet e integrimit
Evropian, është?
1 I lartë
2 Mesatar
3 I ulët
6. A vlerësohet mjaftueshëm plani vjetor i Kuvendit nga këndvështrimi i integrimit
Evropian?
1 Po
2 Jo
253
7. Sa përputhet programi analitik vjetor i Këshillit të Ministrave me programin
vjetor ligjvënës të Kuvendit për çështjet e integrimit Evropian?
1 Plotësisht
2 Pjesërisht
3 Aspak
8. Në terma të përgjithshëm, a ndikon anëtarësimi në BE në procesin ligjvënës të
Kuvendit të Republikës së Shqipërisë?
1 Po
2 Jo
3 Nuk e di
9. Në terma më specifikë, a do të kufizojë anëtarësimi në BE funksionin ligjvënës të
Kuvendit?
1 Po
2 Jo
3 Nuk e di
10. Në terma më specifikë, a do të kufizojë anëtarësimi në BE funksionin
monitorues të Kuvendit ndaj Qeverisë?
1 Po
2 Jo
3 Nuk e di
11. A ka përfituar Kuvendi i Republikës së Shqipërisë nga procesi i integrimit
Evropian?
1 Shumë
2 Pak
3 Aspak
254
12. Nisur nga pyetjet më lart, sipas mendimit Tuaj, a është në nivelin e kërkuar roli
i Kuvendit të Republikës së Shqipërisë në kuadrin e procesit të integrimit në BE?
1 Po
2 Jo
255
Abstrakt
Ky punim ka në qendër të tij statusin e parlamenteve kombëtare, si bartëse të sovranitetit, pas anëtarësimit
të shteteve në Bashkimin Evropian. Procesi i integrimit Evropian ka rezultuar në një zhvillim institucional,
procedural dhe funksional të Bashkimit Evropian që nga Traktatet themeluese të Komuniteteve të para e në
vijim. Me ratifikimin e çdo Traktati, Shtetet Anëtare kanë miratuar delegimin e kompetencave nga niveli
kombëtar në atë të Bashkimit Evropian. Kjo ka sjellë edhe kufizimin e pushteteve legjislative të
parlamenteve kombëtare në fusha të caktuara. Ratifikimi i traktateve nga parlamentet kombëtare (bëjnë
përjashtim ato shtete që kërkojnë referendum popullor) përbën një miratim nga vetë ato për një kalim të
kompetencave nga pushteti ligjvënës kombëtar në institucionet ligjvënëse të Bashkimit (Këshilli i
Ministrave dhe Parlamenti Evropian).
Krahas reformave të Traktateve, edhe jurisprudenca e Gjykatës së Drejtësisë së Bashkimit Evropian zë një
vend të rëndësishëm në ripërcaktimin e statusit të parlamenteve kombëtare në sistemet kombëtare të
Shteteve Anëtare në raport me integrimin Evropian. Vendimet e GJDBE-së me rëndësi për këtë punim janë
vendimet në të cilat GJDBE ka përcaktuar natyrën e së drejtës së Bashkimit Evropian nëpërmjet parimit të
efektit të drejtëpërdrejtë dhe të epërsisë të së drejtës së BE-së. Sipas praktikës gjyqësore të GJDBE-së,
sovraniteti ligjvënës i parlamenteve kombëtare është zëvëndësuar me sovranitetin ligjvënës të
institucioneve legjislative të BE-së.
Fjalët kyçe: parlament kombëtar, roli e përgjegjësitë, Traktat, jurisprudenca, Gjykata e Drejtësisë e BE-
së.
Abstract
This study focuses on the status of the national parliamentary sovereignty, following the accession of states
to the European Union. The European integration process has resulted in an institutional, procedural and
functional development of the European Union since the founding Treaties of the first Communities. With
the ratification of any Treaty, Member States have approved the delegation of competences from the
national level to that of the European Union. This has also led to the restriction of legislative powers of
national parliaments in certain areas. Ratification of treaties by national parliaments (except for those
countries that demand a popular referendum) constitutes an endorsement by them for a shift of
competencies from the national legislative power to the Union’s legislative institutions (the Council of
Ministers and the European Parliament).
Also, the jurisprudence of the Court of Justice of the European Union has an important place in redefining
the status of national parliaments regarding the European integration. Decisions of the CJEU that are
relevant to this paper are the decisions in which the CJEU has affirmed the nature of European Union law
through the principle of the direct effect and supremacy of EU law. According to the case law of the CJEU,
the legislative sovereignty of national parliaments has been replaced by the legislative sovereignty of the
EU’s legislative institutions.
Key words: national parliaments, role and responsibilities, Treaty, Jurisprudence, Court of Justice of EU