Unit Kegiatan belajar Mandiri (UKBM)

1. Identitas

a. Nama Mata Pelajaran : BAHASA JAWA

b. Kelas / Semester : X / GENAP

c. Kompetensi Dasar :

3.6. Menelaah teks Serat Wedhatama pupuh Sinom

4.6. Menanggagpi isi Serat Wedhatama pupuh Sinom dan menulis, serta menyajikan

syair tembang Sinom dengan bahasa sendiri

d. Indikator Pencapaian Kompetensi :

3.6.1. Menelaah teks Serat Wedhatama pupuh Sinom

4.6.1. Menanggagpi isi Serat Wedhatama pupuh Sinom dan menulis, serta menyajikan syair

tembang Sinom dengan bahasa sendiri

U N I T K E G I A T A N B E L A J A R M A N D I R I ( U K B M )

Unit Kegiatan belajar Mandiri (UKBM) e. Materi Pokok : Serat Wedhatama pupuh Sinom

f. Alokasi Waktu : 6 X 45 menit

g. Tujuan Pembelajaran :

Melalui kegiatan membaca, diskusi, tanya jawab, penugasan, presentasi dan

analisis, peserta didik dapat menelaah teks Serat Wedhatama pupuh Sinom dan

dapat menanggagpi isi Serat Wedhatama pupuh Sinom dan menulis, serta

menyajikan syair tembang Sinom dengan bahasa sendiri, sehingga peserta didik

dapat menghayati dan mengamalkan ajaran agama yang dianutnya,

mengembangakan sikap jujur, peduli, dan bertanggungjawab, serta dapat

mengembangkan kemampuan berpikir kritis, komunikasi, kolaborasi,

kreativitas (4C).

h. Materi Pembelajaran :

Fakta

Ciri-ciri, makna, watak Serat Wedhatama Pupuh Sinom Struktur Serat Wedhatama Pupuh Sinom

Pupuh kang kepindho Serat Wedhatama anggitane KGPAA Mangkunegara IV yaiku pupuh Gambuh. Pupuh Gambuh dumadi saka 18 pupuh.

Saiki gatekna tuladha lan dudutane tembang ing ngisor iki!

5 6 6 6 6 6 6 6

nu- lad- A la- ku- u- ta- ma

5 6 6 4 5 6 j65 5

tu- mra

p-

E Wo

ng

ta- Na

h

Ja- wi

5 6 6 6 5 3 3 j21

Wo

ng

A- Gu

ng

ing Ngè

k-

si- gan

-

da

1 2 3 2 1 Y t y

Pa- nêm

-

bah

-

an Se- na- pa- ti

1 2 2 2 2 1 j23

ka- pa- Ti a- mar- su- di

1 1 1 2 1 Y 1 2

su- da- Nin

g

ha- wa lan- nêp

-

su

1 1 1 1 1 1 1

pi- nê- Su ta- pa bra

-

ta

Unit Kegiatan belajar Mandiri (UKBM) 1 2 3 2 1 Y t y

ta- na- Pi ing si- Ya

ng

ra- tri

Y 1 2 3 2 2 2 2 3 j2

1

y j1

2

a- mê- ma- Ngu

n

kar- ye- nak tyas

-

in

g

sa

-

sa

-

m

a

Konsep

Sinom iku ateges anom, taruna, srinata, roning kamal, pangrawit, weni,

logondhang, lan sapiturute. Sinom duwe karep pucuke godhong kang isih kecut.

Anggitane Kanjeng Sunan Giri Kadaton. Iki cocok kanggo pambuka crita nanging

uga kudu nulad papan panggonan.

Prinsip

1. Pathokan tembang Sinom

SINOM

Guru

wilangan

Guru lagu Guru gatra

8 a

9

8 i

8 a

8 i

7 i

8 u

7 a

8 i

12 a

2. Watek tembang Sinom

Wateke tembang Sinom yaiku cathas, trengginas, bisa kanggo gandrung apa

dene swasana perang.

2. Peta Konsep

Unit Kegiatan belajar Mandiri (UKBM)

Kegiatan Pembelajaran

a. Pendahuluan

Sadurunge pasinaon diwiwiti ayo njenengan maca lan mangerteni tembang sinom ing

ngisor iki.

5 6 6 6 6 6 6 6

nu- lad- a la- ku- u- ta- ma

5 6 6 4 5 6 j65 5

tu- mra

p-

e Wo

ng

ta- Na

h

Ja- wi

5 6 6 6 5 3 3 j21

Wo

ng

A- gun

g

ing Ngè

k-

si- gan

-

da

1 2 3 2 1 Y t y

Pa- nêm

-

bah

-

an Se- na- pa- ti

1 2 2 2 2 1 j23

ka- pa- Ti a- mar- su- di

1 1 1 2 1 Y 1 2

su- da- Nin

g

ha- wa lan- nêp

-

su

1 1 1 1 1 1 1

SERAT WEDHATAMA

PUPUH SINOM

Watak/makna Pathokan

Guru Gatra Guru Wilangan Guru Lagu

Isi/Pitutur Luhur

Tanggapan isi tembang sinom

Unit Kegiatan belajar Mandiri (UKBM) pi- nê- su ta- Pa bra

-

ta

1 2 3 2 1 Y t y

ta- na- pi ing si- Ya

ng

ra- tri

Y 1 2 3 2 2 2 2 3 j2

1

y j1

2

a- mê- ma- Ngu

n

kar- ye- nak tyas

-

in

g

sa

-

sa

-

m

a

Supaya bisa ngrampungake masalah kasebut, mangga njenengan nerusake kegiyatan

pasinaon ngajengipun lan tutna pitudhuh ana ing sajroning UKBM iki.

b. Inti

1) Pitedhah Umum UKBM

Waca lan pahami materi ana ing Buku Teks Pelajaran......................

a) Sawise ngerteni isi materi ana ing wacan ayo padha nglatih olah pikir

dhuwur kanthi gladhi magsuli pitakonan ana ing sajroning UKBM, bisa

bebarengan apa dene dhewe-dhewe.

b) Garapen UKBM iki ing buku garapanmu utawa langsung mangsili pitakonan

ing lembar wangsulan.

c) Njenengan bisa sinau kanthi manfangataken kegiyatan ayo berlatih,

menawa njenengan wis paham lan bisa ngrampungaken masalah ana ing

kegiyanan sing wis disediyakake, njenengan lan kanca-kancane njenengan

yen wis siyap bisa melu ter formatif supaya njenengan bisa nyinaoni UKBM

candhake.

2) Kegiatan Belajar

Kowe kabeh wis siappp ??? Ayo..... bareng-bareng sinau materi candhake kanthi sabar lan konsentrasi ya!!!!!

Kegiatan Belajar 1

Sadurunge nglaksanakake pasinaon 1, pigatosaken dhisik tembang Macapat

Sinom !

Unit Kegiatan belajar Mandiri (UKBM) Sawise ningali tembang sinom ing ndhuwur, njenengan gawea kelompok kang

saben-saben kelompok isine 5 siswa. Diskusikna bareng anggotamu.

Samangsane pasamuan,

Amangun marta martani,

Sinambi ing saben mangsa,

Kala kalaning sepi,

Lalana teka-teki,

Nggayuh gegayoning kayun,

Kayungyun eninging tyas,

Sanityasa pinrihatin,

Pungguh panggah cegah dhahar lawan guling

Sawise kowe kabeh mangerteni materi kegiyatan belajar 1 kanthi maca literasi,

pengamatan lan dhiskusi bareng kanca-kanca, coba gladhen ing ngisor iki garapen!

1. Ing serat wedhatama pupuh Sinom ana pirang pada?

2. Sebutna pathokan tembang Sinom!

3. Kepriye watake tembang macapat Sinom miturut serat wedhatama?

Kegiatan Belajar 2

Ayoo gladhen !

Unit Kegiatan belajar Mandiri (UKBM) Sadurunge mlebu ana ing kegiyatan belajar 2, pigatosake gambar ing ngisor iki

dhisik....

Sawise ndelok ilustrasi gambar ing ndhuwur, kowe kabeh nggawe kelompok lan

dhiskusike ing ngisor iki:

Samangsane pasamuan,

Amangun marta martani,

Sinambi ing saben mangsa,

Kala kalaning sepi,

Lalana teka-teki,

Nggayuh gegayoning kayun,

Kayungyun eninging tyas,

Sanityasa pinrihatin,

Pungguh panggah cegah dhahar lawan guling

Waca materi iki lan wacanen Buku Teks Pelajaran (BTP): - Sudi Yatmana, dkk. 2015. Kabeh Bisa Basa Jawa 2 Kangge Kelas X : PT. Yudhistira

hal 76-90. - Manfangataken Perpustakaan dan browsing ing internet.

Coba tindakna prosedur penemuan terbimbing ngenani isi lan amanatsarta relevansi pituturserat wedhatama pupuh sinom karo masyarakat sakiwa tengen. Tujuan: - Menganalisis pitutur luhur Serat Wedhatama Pupuh Sinom kanthi lisan utawa

tulisan - Mengevaluasi relevansi pitutur luhur Serat Wedhatama Pupuh Sinom karo

jaman saiki kanthi lisan utawa tulisan.

Langkah Kegiatan Belajar: 1. Nggabung bareng kelompokmu dhewe-dhewe! 2. Pigatosake rumusan masalah! Kowe kabeh bisa nambahna rumusan masalah. 3. Rumusaken hipotesise! 4. Kumpulna data migunakake kajian pustaka lan browsing internet! 5. Presentasikan asiling diskusi kelompokmu!

Unit Kegiatan belajar Mandiri (UKBM) Rumusan Masalah Bahan Diskusi Kelompok: 1. Tulisen Pupuh Sinom kang ana ing Serat Wedhatama! 2. Tulisen tegese saben ukara (gatra)! 3. Gawenen gancarane saben pada! 4. Tulisen amanat (pitutur luhur) saben tembang! 5. Wenehana tuladha relevansi pitutur luhur serat wedhatama ing jaman saiki!

Menawa kowe kabeh bisa ngrampungake bahan dhiskusi ing ndhuwur, kowe kabeh bisa neruske nerusake kegiyatan pasinaon 3 ing ngisor iki.

Pertemuan Ke-3

Kegiatan Belajar 3

Waca materi iki lan wacanen Buku Teks Pelajaran (BTP): - Sudi Yatmana, dkk. 2015. Kabeh Bisa Basa Jawa 2 Kangge Kelas X : PT. Yudhistira

hal 76-90. - Manfangataken Perpustakaan dan browsing ing internet.

Tindakna prosedur penemuan terbimbing kanthi memproduksi lan nyajikake tembang Sinom. Tujuan Memproduksi syair Serat Wedhatama Pupuh Sinom kanthi lisan utawa tulisan. Menyunting syair Serat Wedhatama Pupuh Sinom gaweyan kanca. Menyajikan Serat Wedhatama Pupuh Sinom kanthi lisan utawa tulisan. Langkah Kegiyatan Pasinaon: 1. Pigatosake stuktur lan kaidah tembang Sinom! 2. Gawea tembang Sinom kanthi milih salah siji tema (pendidikan, agama, budi

pekerti, dll) 3. Sawise tembang sinomu dadi, ijolna karo kancamu kareben dikoreksi karo

kancamu. 4. Sawise dikoreksi karo kancamu tembangna ing ngarep kelas.

Rumusan Masalah Bahan Diskusi Kelompok: 1. Gawenen tembang Sinom kanthi migunakake paugeran tembang Gambuh! 2. Tembangna tembang Sinom kang wis kogawe!

Yen kowe kabeh wis bisa ngrampungake bahan dhiskusi ing ndhuwur, kowe

kabeh bisa nerusake ana ing kegiyatan “ayo gladhen”.

Ayoo Gladhen !

Unit Kegiatan belajar Mandiri (UKBM)

Sawise kowe kabeh mangerteni kegiyatan belajar 3, coba garapen pitakonan-

pitakonan ing ngisor iki ya....

I. Essay

1. Setitekna tembang ing ngisor iki!

a. Lamun ana wong micara kaki, tan mupakat ing patang prakara, aja sira age-age,

anganggep nyatanipun, saringana dipun baresih, limbangen lan kang patang :

prakara rumuhun, dalil qadis lan ijemak, lan kijase papat iku salah siji, ana-a kang

mupakat.

b. Panggawe becik puniku, gampang yen wus den lakoni, angel yen durung

linakwan, aras-arasen nglakoni, tur iku den lakonana, mufa’ati badanneki.

c. Pitutur bener iku, sayektine kang iku tiniru, nadyan melu saking wong sudra

papeki, lamun becik wurukipun, iku pantes sira anggo.

d. Kalamun ana manungsa, tan anganggo ing duga lan prayogi, iku watake tan patut,

awor lawan wong kathah, degsura ndaludur tan wruh ing edur, aja sira pedhak-

pedhak nora wurung neniwasi.

2. Sebutna jinising tembang! Yen wis ngreti isa ditembangke!

3. Jlentrehna wos surasane kanthi ngancarake nggunakake basane dhewe! Andharna

kanthi lesan!

c. Panutup

Sawise kowe kabeh nindakake pasinaon belajar bertahap lan

berlanjut migunakake kegiyatan pasinaon 1, 2 dan 3, sabanjure diparingi tabel kanggo

ngukur awakmu ngenani materi sing uwis kok sinaoni. Wangsulana kanthi jujur

magayutan karo paham lan orane materi ana ing UKB iki ing tabel ngisor iki.

Tabel Refleksi Diri Pemahaman Materi

No Pitakonan Ya ora

1. Apa bisa kowe kabeh njelaske struktur/pathokan tembang sinom?

2. Coba tulisna isi lan pesen seka tembang sinom?

3. Apa bisa kowe kabeh nyukani tanggapan ngenani isi tembang sinom?

4. Coba wenehana tuladha relevansi pitutur luhur kang ana sajroning tembang Sinom karo kahanan sakiwa tengenmu?

5. Apa kowe bisa nggawe tembang sinon migunakake ukaramu dhewe adhedhasar pathokan kang wis ana?

Kepriye kowe

kabeh saiki?

Unit Kegiatan belajar Mandiri (UKBM)

Yen mangsuli “ora” ana ing salah sijine pitakonan ing ndhuwur, sinaoni maneh materi

kasebut ana ing Buku Teks Pelajaran (BTP) lan sinaoni maneh kegiyanan belajar 1,2 lan 3

sing sekirane kowe kabeh durung mangerteni kanthi bimbingan guru lan kanca. Aja isin

kanggo mbaleni maneh!. Lan yen kowe kabeh anggone magsuli “Ya” ana ing saben-

saben pitakonan, bisa nerusake pitakonan-pitakonan ing ngisor iki.

Ana ing ngendi posisimu?

Ukuren awakmu lan tulisna angka kanthi rentang 0 – 100, ana ing kotak kang wis

cumawis.

Sawise kowe kabeh nulisaken paham lan durunge materi tembang sinom terusake

kegiyatan ing ngisor iki kanthi pribadi kanggo ngukur pemahamanmu kabeh.

Garapen ing buku tugasmu....

I. Ing ngsior iki ana wangsulan sing bener, pilihen!

1. Pathokan sajroning tembang macapat kang ngemot pathokan cacahe larik saben

sapada yaiku …

a. guru sastra d. guru wilangan

b. guru basa e. guru gatra

c. guru lagu

2. Dene kang ngemot pathokan tibaning swara pungkasan (dhong dhing) saben sagatra

yaiku …

a. guru sastra d. guru wilangan

b. guru basa e. guru gatra

c. guru lagu

3. Pathokan tembang Mijil yaiku …

a. gatra : 6, wilangan : 8, 8, 8, 8, 8, 8, lagu : u, i, a, i, a, I,

b. gatra : 4, wilangan : 12, 6, 8, 8, lagu : i, a, i, a

c. gatra : 7, wilangan : 8, 8, 8, 8, 7, 8, 8, lagu : i, a, e, a, a, a, u

d. gatra : 5, wilangan : 12, 8, 8, 8, 8, lagu : u, i, u, i, o

e. gatra : 6, wilangan : 10, 6, 10, 10, 6, 6, lagu : i, o, e, i, i, u

4. Pathokan tembang Asmarandana yaiku …

a. gatra : 6, wilangan : 8, 8, 8, 8, 8, 8, lagu : u, i, a, i, a, I,

b. gatra : 4, wilangan : 12, 6, 8, 8, lagu : i, a, i, a

Unit Kegiatan belajar Mandiri (UKBM) c. gatra : 7, wilangan : 8, 8, 8, 8, 7, 8, 8, lagu : i, a, e, a, a, a, u

d. gatra : 5, wilangan : 12, 8, 8, 8, 8, lagu : u, i, u, i, o

e. gatra : 6, wilangan : 10, 6, 10, 10, 6, 6, lagu : i, o, e, i, i, u

Nasihat lan pitutur

Kang bener terapna nggo uripmu

Kabeh eling–elingen ja nganthi lali

Aja lali pituturku

Merga sira isih enom

5. Saka sasmita ing dhuwur, tembang kasebut diarani …

a. dhandhanggula d. sinom

b. gambuh e. maskumambang

c. mijil

Nadyan silih bapa biyung kaki nini,

sadulur myang sanak,

kalamun muruk tan becik,

nora pantes yen den nuta

6. Saka sasmita ing dhuwur, tembang kasebut diarani …

a. dhandhanggula d. sinom

b. gambuh e. maskumambang

c. mijil

7. Tembang macapat kang ateges kanoman, minangka kalodhangan sing paling wigati

kanggoné wong anom supaya bisa ngangsu kawruh sak akèh-akèhé sinebut …

a. dhandhanggula d. sinom

b. Sinom e. Sinom

c. mijil

8. Tembang macapat kang asale saka tembung mungkur kang ateges nyingkiri hawa

nepsu angkara murka. Kang dipikir tansah kepingin wèwèh marang sapadha - padha

diarani ....

a. dhandhanggula d. sinom

b. Sinom e. Sinom

c. mijil

9. Nalika nembang macapat, ing sawijining gatra ditembangake ora kaya titi laras asline,

nanging bab iku ditindakake supaya nambah endahing tembang macapat. Kaprigelan

iku kang diarani ….

a. cakepan

b. cengkok

c. laras

d. pathet

e. pedhotan

10. Wos surasane tembang macapat iku isa dingreteni kanthi tenanan yen anggone

ndunungake pedhotan iku pas. Amarga yen ora pas makna tembung utawa ukarane

dadi slenca. Upamane tembang maskumambang gatra sepisan (12i) kudune anak pitik

Unit Kegiatan belajar Mandiri (UKBM) kuthuk//anak bebek meri nanging dipedhot anak pitik//kuthuk anak bebek meri.

Pedhotan yaiku ….

b. syair, tetembungan kang dienggo ing tembang.

c. lak – luking swara kanggo nglagokake tembang.

d. rasa thinthingane swara cendhak nganti swara dhuwur.

e. ukuran cendhek lan dhuwure swara kanggo nglagokake tembang.

f. pamedhoting swara ing tengahing tembang ing saben larik.

II. Essay

Setitekna tembang ing ngisor iki!

1. Andharna pitutur kang kamot sajroning tembang sinom ing serat wedhatama!

2. Miliha tema babagan pendhidhikan! Sabanjure tulisen dadi wujud tembang Sinom!

Sawise ngrampungake pitakonan ing ndhuwur lan melu kegiyatan pasinaon, ayo

kowe kabeh diskisi bareng kancamu kang sabanjure tulisna solusi kanggo masalah

ing ndhuwur ing bukumu.

Iki minangka pungkasane seka UKBM materi tembang macapat Sinom, nyuwuna tes

formatif karo Gurumu sedurunge nyinaoni UKBM sabanjure.

Sukses kanggo kowe kabeh !!!