UNIT 2

ANATOMI, JENIS DAN

FISIOLOGI SEL DAN TISU ASAS

PENSYARAH:

HJH NOOR AZLINA HJ MOHAMMAD

EN MOHD AZURAIDI HARUN

ANATOMI DAN FISIOLOGI I

NHS1013

HASIL PEMBELAJARAN

• Mengenalpasti jenis-jenis sel dan tisu dalam

binaan organ manusia.

• Menyatakan struktur yang membentuk sel.

• Menyatakan fungsi bagi setiap struktur yang

membentuk sel.

• Menyatakan contoh sel-sel yang membentuk

manusia.

• Menyatakan jenis tisu serta peranan dalam

membentuk organ.

• Menyatakan lokasi bagi setiap jenis tisu pada

struktur manusia.

A. SEL: JENIS, STRUKTUR DAN

FUNGSI

• Unit asas organisasi manusia

• Bmula drpd 1 sel = zigot (hasil gabungan

sperma dan ovum) yg mana masing2

membawa separuh kandungan sel ayah dan

ibu

• Daripada 1 sel, zigot membahagi beberapa

kali sehinggalah membentuk organism manusia

(multiselular)

• Komposisi asas sel

– Plasma membrane (mengelilingi struktur dalaman

sel)

– Protoplasma (sitoplasma & nukleoplasma): cecair

yg meliputi sel

– Organelles: organ kecil yg berfungsi spt nucleus,

mitokondria, ribosom, endoplasmic reticulum dan

lain-lain

• Setiap sel mempunyai fungsi-fungsi tertentu

(http://en.wikipedia.org/wiki/List_of_distinct_cell_types_in_th

e_adult_human_body)

• Contoh sel: neuron; epithelial cell, rod cell, hepatocyte,

osteocyte, chondrocyte, muscle cell, erythrocyte, monocyte,

mast cell, adipocyte, reticulocyte

• Setiap sel mpunyai perbezaan bentuk, saiz, fungsi & jangka

hayat di antara sel-sel lain

• pbahagian sel baru (mitosis) penting bg mgantikan struktur

lama; sama ada di bhgn stem cell atau daripada sel-sel lama

• Fungsi am yg djalankan oleh pelbagai SEL

hasilkan xtvt yg tselaras spy manusia dpt hidup dgn

sempurna

• SEL yg mpunyai struktur & f(x) yg sama TISU

• ORGAN: bbrp jenis TISU yg btindak bsepadu dlm

mjalankan fungsi yg khusus

• Gabungan ORGAN mbentuk satu SISTEM yg khusus

yg bfungsi bg mjalani fungsi hidup manusia (spt

pengenalan)

1. PLASMA MEMBRANE

• Tbentuk drpd:

– 2 lapisan fosfolipid (kepala: hidrofilik; ekor: hidrofobik) =

membran telap memilih (semi permeable)

– Protein yg terselit antara fosfolipid = specific receptor

(hormone, enzyme & chemical)

– rantaian karbohidrat dan kolestrol = kestabilan

• Fungsi:

– mlindungi bhn dlm sel

– mmisahkan cecair intraselular dgn extraselular

– Mgawal pgerakan bhn ke dlm dan ke luar sel (Bhn ttentu

shj yg boleh telap) : akan dibincangkan dlm Topik Biokimia

asas

2. PROTOPLASMA

• Tdiri drpd bhn seperti jeli/ cecair/ medium yg

meliputi bhn di dlm sel (intercellular fluid; ICF)

• Tdpt 2 jenis

– Cytoplasma : di luar nukleus yg mana organel

terletak

– Nucleoplasma: di dlm nukleus

• Fungsi:

– Menyokong fungsi organel dlm sel

3. NUCLEUS

• Semua sel mgandungi nucleus kecuali

erythrocytes (RBC); skeletal muscle cell:

multinucleus

• Organel tbesar yg mgawal f(x) sel yg

dikelilingi oleh nuclear envelope (sama plasma

membrane) ; Tdpt nucleolus

• Fungsi: pyimpanan maklumat genetic (46

kromosom; DNA: deoxyribonucleic acid) dan

arahan bg sintesis protein

4. MITOKONDRIAN

• Bbentuk sosej/ rod-like

• F(x): mhasilkan tenaga

(ATP) kpd sel (power

house): drpd glukosa

dan gas oksigen

• Sel yg mpunyai banyak

mitochondria (active cell)

: sel hati (liver), sel otot

dan sperma

5. RIBOSOME

• Organel kecil yg kaya dgn granul RNA dan

protein yg btabur secara bebas dlm sitoplama

atau terikat pd ER

• Tmpt sintesis protein (drpd amino acids) …

akan dibincangkan dlm Topik Biokimia asas

• Bilangan bgantung pd xtvt phasilan protein

dlm sel spt globin, enzim, hormone dan lain-lain

6. ENDOPLAMIC RETICULUM (ER)

• Unjuran yg mhubungkan bhgn dlm sel ke plasma

membrane (tapak sintesis bhn )

• Mgisi sbahagian besar ruangan dlm cytoplasma

• Tdpt 2 jenis:

– Rough ER (bhampiran nukleus): tdpt taburan ribosom:

Msintesis & mgubahsuai protein yg thasil di ribosom

(mbentuk vesicles utk dihantar ke Golgi Apparatus & lain2)

eg: antibodi

– Smooth ER: Pmukaan licin tanpa ribosom ; sintesis lipid bg

pbentukkan membran sel dan steroid hormone,

menyahtoksik ubat (sel kelenjar, sel hepar)

7. GOLGI APPARATUS

• Tdiri drpd bbrp kantung pipih yg bmembran

yg tsusun selari & tidak bsambung antara satu

sama lain

• Tbentuk drpd vesikel ER yg bcantum

• Dikelilingi oleh vesicle (secretory granules)

• Fungsi:

– Mgubahsuai dan memekatkan protein yg tbentuk

di rough ER

– Mbungkus kdgn & mbebaskan mlli vesicles utk

dihantar keluar sel

8. LYSOSOMES• Salah satu vesikel yg tbentuk dr Golgi Apparatus

• Fungsi: Mgandungi enzim bg mmecahkan secara

fagositosis (pnelanan)

– organel yg rosak/ tidak dperlukan

– molekul besar (DNA, RNA, karbohidrat dan protein) kpd

molekul kecil

• Bhn yg dpecahkan akan digunasemula (recycle) atau

dibuang keluar sel (waste)

• Dlm White Blood cell: mp lysosomes yg besar bg

mmusnahkan mikrob (bakteria/ virus)

9. CYTOSKELETON

• Bebenang protein dlm cytoplasma

– Microfilament: fiber halus bg mgukuhkan dan

mbentuk sst sel. Eg: muscle cell

– Microtubule: fiber contractile yg besar bg mbantu

pgerakan organel dlm sel terutama chromosome

sms pbahagian sel; pmanjangan sel

– Centrosome: pecahan dr microtubule (centriole) bg

mbantu pbahagian sel

B. TISU: JENIS, STRUKTUR DAN

FUNGSI

• Tisu: gabungan sebilangan sel yang sama

• Diklasifikasi kpd 4 kump mengikut saiz, bentuk

dan fungsi

1. Tisu epitelium

2. Tisu penghubung

3. Tisu otot

4. Tisu saraf

Str. Squamous

Transitional

Epithelial Connective Muscle

TISSUE

Stratified

Epithelial

Areolar

Adipose

Fibrous

Elastic

Cartilage

Bone

Blood & Limphoid

Hyaline Cartilage

Fibrocartilage

Elastic Fibrocartilage

Squamous

Cuboidal

Columnar

Ciliated Columnar

Simple

Epithelial

Skeletal muscle

Smooth muscle

Cardiac muscle

Nervous

SEBENAR

KHUSUS

1. TISU EPITELIUM

• Tisu yg djumpai mnutupi (covering) badan, mlapisi

(lining) sesuatu kaviti, saluran, bahagian tmasuk

kelenjar.

• Tdiri drpd sel-sel yg tsusun rapat antara satu sama

lain tanpa ruang antara sel dan jumlah matriks yang

minimum serta mlekat pada satu basement membrane

• Diklasifikasi mgikut bil lapisan & bentuk sel

– Simple epithelial: satu lapisan

– Stratified epithelial: bbrp lapisan

– Squamous (flat cell), columnar (tall, cylinder cell), cuboidal

(cube cell)

• Fungsi:

– Plindungan bg bhgn yg ditutupi drpd dehidrasi,

kerosakan kimia dan mekanikal : epidermis kulit,

capillary endothelium

– Secretion (rembesan): lining endocrine & excocrine

gland

– Absorption (pyerapan): alveolus; lining nephron

tubule

A. Simple Squamous Epithelial

• Sel2 bbentuk leper (flat), tsusun rapat antara satu

sama lain; nukleus selari dgn pmukaan, kdgn sitoplasma

sedikit

• Bfungsi: mbenarkan resapan memilih, pnurasan

• Lokasi:

– Alveolus pd paru-paru

– Kapilari darah: endothelium

– Lap dalam jantung: endocardium

B. Cuboidal Epithelial

• Sel2 bbentuk kiub, tsusun rapat antara satu

sama lain; nukleus besar, tletak ditengah

• Pmukaan biasa bhampiran bendalir Bfungsi:

– Mbenarkan pyerapan

– Mhasilkan rembesan (kelenjar)

• Lokasi:

– Tubul ginjal

– Pmukaan dlm kanta mata

– Pmukaan kelenjar peluh, saliva,

sebum

C. Columnar Epithelial

• Sel2 bbentuk turus, tsusun rapat antara satu sama lain; nukleus

besar; byk sitoplasma, organel; tselit sel goblet: mrembeskan

mukus bg myingkirkan bendasing (trakea); tdapat silia/

microvillus bg mbantu mgerakkan bendasing/ mbantu

pyerapan

• Bfungsi:

– Mbenarkan pyerapan

– Mhasilkan rembesan (mucous)

• Lokasi:

– Collecting duct (nephrone)

– Usus besar/ Usus kecil

– Respiratory track

– Fallopian tube

D. Stratified squamous Epithelial

• Sel-sel tsusun bbrp lapisan: bsifat tidak telap

• Tdiri drpd pbagai bentuk dan saiz sel (paling bwh: besar,

atas: pipih/leper)

• Lapisan atas mudah tcenderung mgelupas, mbtk keratin

(lapisan keras) dan dganti sel baru dr bwh

• 2 jenis: keratinised dan non-keratinised

• Bfungsi: Perlindungan thadap kecederaan

• Lokasi:

– Epidermis, rambut, kuku (keratinised)

– Conjunctiva, lining of mouth, esophagus

(non-keratinised = wet surface)

epidermis

E. Transitional Epithelial

• Sel-sel bbentuk pear tsusun bbrp lapisan

• Mampu mgubah bentuk mgikut keadaan:

regangan

• Bfungsi: Merengang mgikut isipadu yg

tkandung

• Lokasi: urinary bladder epithelia

2. TISU PENGHUBUNG

(CONNECTIVE TISSUE)• Tisu yg mgandungi komponen-komponen berikut:

1. Sel

2. Bahantara/ matriks

3. Fiber

• Contoh tisu phubung

– AREOLAR CONNECTIVE TISSUE

– ADIPOSE TISSUE

– Cartilage/ rawan

– Tisu Bone (tulang)

– Blood (darah)

Komponen Tisu Penghubung

1. Sel: byk sel tlibat

– Sel fibroblast: mhasilkan fiber (kolagen dan elastin);

Mrembeskan bhn sbg matrik (cecair dlm tisu); Aktif bg tisu

yg sedang bkembang

– Sel makrofaj: Fagosit yg bsifat spt ameba yg bgerak dspjg

tisu areolar dgn mnelan bendasing serta sel2 mati; Penting

utk pertahanan badan

– Sel mast: Mrembeskan heparin bg mhalang pbekuan

darah; Mrembeskan histamin sbg tindakbalas alergi

(mnambah ketelapan kapilari darah)

– Sel adipose:sel penyimpan lipid

– Sel plasma: mhasilkan antibodi

2. Bhntara/ matrik: drembes oleh connecting cell itu sendiri

(cecair, spara cecair, pepejal)

3. Gentian/ fiber: dhasilkan oleh sel bg sokongan, djumpai dlm

matriks; tdpt 3 jenis:

– Kolagen: gentian putih, tidak bcabang; Bsifat kuat, tidak elastik, sukar

dilentur, daya tegangan tinggi; Paling banyak

– Elastik: Gentian kuning, bcabang; Bsifat kenyal, boleh dregang, dlentur

spt getah

– Retikular: Gentian pendek, halus, bcabang; Bsifat tidak elastic; Mbentuk

rangka luar kelenjar bg mbolehkan tisu2 epitelium mlekat mbentuk

kelenjar

• Tisu ini mdpt bekalan darah; dikelaskan mengikut jenis fiber

dan matriks

Fungsi tisu penghubung

• Mlindungi/ Mbungkus tisu2/ organ sbg pnebat

• Myokong: mgikat bsama bbrp jenis tisu dan

organ, myokong pd kdudukan yg

sesuai(pgikat)

• Pgangkutan: darah

• Simpanan: tmpt simpanan nutrient yg blebihan

A. AREOLAR CONNECTIVE TISSUE

• Paling asas & tsebar luas dlm badan

• Tdpt gentian kolagen & sdikit elastik

• Tdpt byk sel yg bbeza: Sel fibroblas (byk); sel mast; sel

plasma; Sel makrofaj; sel lemak

• Matriks: semisolids

• Fungsi : Pengisi ruang antara organ

• Contoh

– Tisu dermis & subcutaneous: Bsama tisu adipos mbentuk lapisan bwh

kulit (hubung kulit & otot)

– Between muscle

– Supporting blood vessels and nerves

– In gland (support)

AREOLAR CONNECTIVE

TISSUE

ADIPOSE TISSUE

B. ADIPOSE TISSUE

• Dikenali sbg tisu lemak (tdiri drpd sel2 adipos dan matriks

antara sel), sedikit fiber

• Tdpt globul lipid dlm sel

• 2 jenis:

– White adipose tissue: 20-25% body weight : thermal insulator organ

– Brown adipose tissue: djumpai pd newborn; mgandungi byk kapilari

darah; maintenance body temperature

• Bfungsi sbg :

– tempat myimpan lemak dan mgeluarkan jika dperlukan

– Mberi sokongan dan mbalut organ spt ginjal, jantung dll

• Boleh mbesar shingga had maksimum

• Contoh:

– subkutaneous kulit sbg pnebat haba;

– Mlapisi organ dalam

C. DENSE CONNECTIVE TISSUE:

FIBROUS TISSUE• Mgandungi byk fiber kolagen dgn sdikit matriks dan sel

• Dikenali sbg tisu gentian putih: tidak bcabang dan tsusun

selari dlm bentuk berkas

• Bsifat kuat, tidak kenyal & mpunyai daya tegangan yg tinggi

• Komponen utama:

– Matriks glikoprotein

– fiber kolagen yg tsusun rapat

– Sel fibroblast

• Fungsi: Mberi sokongan dan agen pmindah kuasa/ daya

• Contoh:

– Ligamen (ikat tulang)

– Tendon (ikat tulang dgn otot)

– Lapisan luar organ spt tulang (periosteum)

FIBROUS TISSUE

ELASTIC TISSUE

D. DENSE CONNECTIVE TISSUE:

ELASTIC TISSUE

• Dikenali sbg tisu kenyal; Bsifat spt getah, boleh

dregang dan kembali kpd keadaan asal

• Komponen utama

– Matriks glikoprotein

– fiber elastin

– fibroblast

• Contoh : Dinding arteri ; Tisu paru2

E. CARTILAGE

• Tdiri drpd matriks yg tumpat dan kuat iaitu chondrin (kompleks

glikoprotein)

• Bhn matriks drembeskan oleh sel chondroblast (chondroblast

matang mbentuk chondrocytes yg tletak berterabur)

• Matriks tidak mpunyai salur darah, salur limfa ttp mdpt

bekalan darah dr perichondrium (lapisan luar cartilage);

separa pepejal

• Tdpt fiber kolagen dan elastin

• Fungsi cartilage

– Pyokong

– Mberi bentuk

– Mlindungi bhgn lembut

• Tdpt 3 jenis (mengikut fiber):

– hyaline cartilage

– Fibrocartilage

– elastic cartilage

E1. HYALINE CARTILAGE

• Cartilage paling ringkas

• Tdiri drpd matriks chondrin, chondroblast,

chondrocytes, lapisan perichondrium

• Bsifat liat (tdpt gentian kolagen yg mbungkus

pd lapisan perichondrium)

• Contoh

– Mbentuk rangka fetus

– Hujung tulang (tulang span)

– Mbentuk hidung, lapisan luar pharynx, larynx, ikat

tulang rusuk dgn sternum

E2. FIBROCARTILAGE

• Tdiri drpd banyak fiber kolagen yg tsusun

rapat dlm ikatan padat dgn chondrocytes

(matriks sama dgn hyaline cartilage)

• Sifat: kuat, sedikit fleksible dan sokongan

Bfungsi: myerap kejutan, mbentuk sendi tetap

• contoh

– Tdpt antara tulang2 vertebra

– Symphysis pubis

– Antara tulang kranium (skull)

E3. ELASTIC CARTILAGE

• Tdiri drpd banyak fiber elastin yg bselerak

antara chondrocytes Menyokong dan

mgekalkan bentuk

• Bfungsi: boleh dlentur dan mmantul kembali ke

unit asal

• contoh

– Pinna of ear

– Epiglottis

F. BONE TISSUE

• Tdiri drpd 2 jenis (bdasarkan jumlah kalsium yg dmendakkan)

– Compact bone– keras, tidak mudah patah, sokongan

– Spongy bone– lebih lembut, mudah patah

• Matriks dihasilkan oleh osteoblast/ osteocytes yg tdpt dlm

lacuna yg kaya dgn kolagen dan kalsium serta fosfat kuat

dan kuat

• Osteocyte: sel yg bcabang2 mbtk canaliculus(phubung antara

sel2)

• Lacuna tsusun mbentuk gelang (lamela) yg mgelilingi satu

saluran (darah/ limfa) scara haversian Penyesuaian

– Matriks adlh bkalsium (keras)

– byk fiberkolagen (daya tahan)

– rongga (lebih ringan dan kuat)

G. BLOOD TISSUE

• Tdiri drpd pbagai sel yg terampai dlm matriks

(plasma): cecair (55%)

• Sel: RBC, WBC, platelet (45%)

• Fungsi: Komunikasi antara tisu-tisu dan pengangkutan

gas oksigen, gas karbon dioksida, nutrient, bhn

buangan, hormon, haba, antibody, factor pembeku

H. LYMPHOID TISSUE

• Dikenali tisu reticular

• Mpunyai semisolid matrix dgn fiber reticulin (kolagen

yg bcabang)

• Mgandungi sel reticular dan WBC (monocyte &

lymphocyte)

• Dijumpai di dlm lymph nodes dan organ limfatik

3. TISU OTOT (MUSCLE TISSUE)

• Pgerakan dan gerakalih adlh hasil pgecutan

(contraction) dan pgenduran (relaxation) muscle tissue

• Mmerlukan bekalan darah bg mbekalkan oksigen utk

phasilan tenaga

• Tdiri drpd sel2 mmanjang yg dnamakan fibres 3 jenis

1. Skeletal muscle

2. Smooth muscle

3. Cardiac muscle

A. SKELETAL MUSCLE TISSUE

• dikenali sebagai terkawal (voluntary) kerana

sebarang contraction adalah di bawah kawalan

seseorang dan striated (bjalur) membentuk otot pd

tulang

• Sifat: boleh mgecut dan mjadi lesu dgn cepat

• Sel (muscle fiber) yg pjg, byk nukleus yg tletak ditepi

• Mpunyai jalur myofibril yg terang & gelap

• berfungsi sebagai

– menggerakkan tulang yang bersendi

– mengekalkan postur tubuh membekalkan haba

B. SMOOTH MUSCLE TISSUE

• dikenali sebagai otot luar terkawal (involuntary) kerana

sebarang contraction adalah di luar kawalan (autonomic/

instrinsic) seseorang dan non-striated (tidak bjalur)

• dijumpai pada blood vessel, respiratory tract, ureter, duct of

glands, alimentary tract, urinary bladder dan uterus

• Contraction lebih perlahan dr skeletal muscle

• Sel pjg dgn 1 nukleus (dtengah2)

• berfungsi sebagai

– Mgembangkan bhgn (uterus, gaster, urinary bladder)

– Mgawal saiz salur/ tiub

– Mgawal kandungan bhn dlm salur

C. CARDIAC MUSCLE TISSUE

• hanya dijumpai pada dinding jantung sahaja

• Sel dgn satu nucleus; bjalur dan bercabang

(dihubungkan oleh intercalated disc: mgecut scara

beritma)

• Tdpt saraf autonomik (lambat/cepat pgecutan)

– tidak berada di bawah kawalan

– berfungsi untuk tujuan pengucupan scara britma tanpa

mjadi lesu

4. TISU SARAF (NERVOUS TISSUE)

• Mbina sistem saraf pusat

• terdapat 2 jenis: 1) neuron dan 2) neuroglia

A. Neuron: (detail semasa sistem saraf)

• Tisu yg tdiri daripada neuron (sel saraf) yg

bhubung

• Neuron: mengandungi satu cell body dan axon)

dgn terminal (mbawa impuls keluar) serta

dendrit (mnerima impuls dan mbawa ke cell

body); sel tidak membahagi

• Tdpt dlm bentuk bundle/ tract yg dikelilingi

oleh connective tissue: mbentuk sensory nerves,

motor nerves dan mixed nerve

B. Neuroglia: detail semasa sistem saraf)

• tisu penyokong neuron di dlm sistem saraf

pusat (otak dan spinal cord)

• berfungsi untuk gerakbalas terhadap

rangsangan; menjalinkan utusan melalui fiber-

fiber neuron kepada struktur yang lain

• tdiri drp bbrp sel: astrocyte, oligodendrocyte,

ependymal cell dan microglia

Kesimpulan• Gabungan tisu-tisu yg pelbagai mbentuk organ

yg bfungsi: mjalankan fungsi khusus

– Jantung

– Gaster

– Kidney

– Otak

– Paru-paru

RUJUKAN• Waugh, A & Grant, A. 2010, Ross and Wilson

Anatomy and Physiology in Health and Illness,

11th ed, Toronto, Churchill