umwitwarariko mu bijanye n’ ugufungura, isuku n’ibindi...

Umwitwarariko mu bijanye n’ ugufungura, isuku n’ibindi bigirirwa umwana akiri muto

AGATABO MFASHA NYIGISHO K’UMUVYEYI TUBARAMURE

Igitabu ca 4 kuri 5

2

Icigwa ca 1: Gufungurira umwana: kuva ku mezi 6 gushika kuri 8 Ibikoresho: 1. Ibitabu bandikamwo abitavye ibikorwa 2. Igikombe c’amazi 3. Utumanyu tubiri tw’ifi yumye * 4. igipfunsi c’ibiyoba vyo guhekenya*

1. Agakino: Ururirimbo rwo gukaraba

2. Guhamagara amazina no gushikiriza Umuti w’ibibazo

3. Inkuru: Mvuyekure aranka imfungurwa bamuhaye ubwa mbere (Isanamu 1.1) Barumwete yarakurikije impanuro za Karorero aca atangura kwonsa vyonyene Mvuyekure. Mvuyekure yaciye yunguka ibiro. Ubu afise amezi atandatu. Barumwete amuhaye umusururu agaca avyanka. Barumwete arasubira akamugerageza. Mvuyekure ntashaka gusubira gufungura.

4. Gutohoza

? Kubera iki Mvuyekure atariko arafungura?

? Nikuva ku myaka ingahe umuvyeyi yotangura kugaburira umwana wiwe?

? Ni ryari wabanje guhonja umwana wawe kugira ngo yumve uburyohe bw’umusururu?

Reka tugereranye ivyiyumviro vyawe n’ivyanditswe ku mpapuro zikurikira.

Inkuru : Mvuyekure aranka imfungurwa z’ubwa mbere (Isanamu 1.1)

Barumwete yarakurikije impanuro yahawe na Karorero aca atangura kwonsa vyonyene Mvuyekure. Mvuyekure yaciye yunguka ibiro. Ubu afise amezi atandatu. Barumwete amugaburira umusururu. Ariko kubera atawumenyereye aca awanka. Barumwete arasubira akamugerageza. Mvuyekure ntashaka kubirya na gato.

4

Ibifungurwa vya mbere ku mezi atandatu (isanamu 1.2)

5. Kwerekana

? Wibaza ko aya masanamu asobanura iki?

6. Gusigura Ku mezi atandatu, wogaburira umusururu woroshe umwana inyuma yo

kumwonsa. o Amaberebere n’iyo mfungurwa iguma ari ngirakamaro ku

mwana. o Imisi yonse wobanza kwonsa umwana imbere yo kumuha ivyo

arya. o Kumwonsa igihe cose hari ibimenyetso vyerekana ko umwana

ashonje.

Gutegura umusururu ukoresheje ifu ya tubaramure (CSB) n’amavuta. o Kwongeramwo amavuta uhejeje guteka. o Amavuta adatetse afitiye akamaro umwana gusumba ayatetse.

Umusururu ukwiriye kworoha, ntube munovu cane canke ngo ube

utuzituzi cane o Umusururu munovu ushobora kuniga umwana. o Umusururu w’utuzituzi ushobora guseseka ku munwa w’umwana

kuko wacitse utuzituzi. o Umusururu woroshe umworohera kumira.

? Iyo umwana yanse ibifungurwa bishasha, umuvyeyi yoca akora iki? o Wosubira ukamugeza bukeye. o Woshira amaberebere mu musururu. o Kuyagisha umwana, ukamuhimiriza gufungura o Kugabura umusururu wakozwe mu mfungurwa zitandukanye

Ibifungurwa vyotangwa ku mezi atandatu (Isanamu 1.2)

Ku mezi atandatu,ni ugutanga umusururu woroshe ahejeje kwonka.

Gutegura umusururu ukoresheje ifu ya tubaramure n’amavuta.

Umusururu ubwirizwa kuba woroshe: ntukwiye kuba munovu cane canke ngo ube utuzituzi cane.

6

Urugero n’ibihe vyo gufungurira umwana afise hagati y’amezi 6 na 8 (isanamu 1.3)

7. Kwerekana

? Mwibaza ko izi sanamu zisigura iki?

8. Gusigura Kugaburira umwana umusururu gatatu ku musi. Kumugaburira

umwana munsi igice c’ igikombe c’agasabasaba igihe cose hageze gufungura.

o Kumugaburira umusururu mu gatondo,ku murango no kumugoroba gushika ku biyiko 6 igihe cose umugaburiye.

o Ku ndwi ya mbere, muhereze utuyiko dukeyi ku musi. Kugabura ibiyiko 2 canke 3 buri musi

o Genda urongereza ku musi ku musi igihe cose umwana akayabagu kiyongeye kugeza igihe umwana azoshobora gufungura hafi y’igice c’agasabasaba. Gufungura ibiyiko 5 canke 6 igihe cose afunguye.

Kugaburira abana mu bwitonzi no kwihangana.

o Guhimiriza abana gufungura ariko ntubahate. o Ukuririmba canke ukaganiriza umwana kugira umuhimirize

gufungura. o Gushira umusururu kugira ubaryohere.

Kwonsa igihe cose umwana ashonje haba ku murango canke mw’ijoro.

o Kwonsa igihe cose umwana yerekanye ibimenyetso vy’uko ashonje.

o Kwonsa imisi yose imbere yuko uha umwana ivyo kurya.

? Mwibaza kobiva kuki kugira Karorero n’umushingantahe wiwe bakoreshumwanya munini mu gihe bafungurira Biguvu? o Barazi yuko Biguvu ategerezwa kurya kugira ngo akure neza. o Ata muhimirizo umwana ntafungura bihagije. o Umwana ni katabonwanabose. Bakora ivyo bashoboye vyose

kugira bamufashe gukura.

Urugero n’ibihe vyo gufungurira umwana afise hagati y’amezi 6 na 8 (Isanamu 1.3)

Kugaburira umwana umusururu gatatu ku musi. Muhereze umusururu uri musi y’igice

c’Agasabasaba igihe cose co gufugura (Kurenza ibiyiko 6igihe cose umufunguriye).

Kugaburira abana mu bwitonzi no kwihangana. Kwonsa umwana igihe cose ashonje haba ku murango canke mw’ijoro.

8

Kwongereza ubwoko bw’imfungurwa z’umwana ari hagati y’amezi 6 na 8 (Isanamu 1.4)

9. Kwerekana

? Wibaza ko aya masanamu yerekana iki?

10. Gusigura

Gahorogahoro kwongereza ubundi bwoko bw’imfungurwa kuri wa musururu.

o Inyuma y’imisi ine umuha umusururu gusa, tangura kumuha ibindi bifungurwa.

o Kwongereza ubundi bwoko bw’imfungurwa kuri wa musururu kandi.

Umusururu ukozwe mu bushaza, canke intengwa hamwe n’amavuta birakomeza amaraso y’umwana.

o Ifu ya tubaramure n’ubushaza birimwo ivyunyunyu bikwiye (fer).

o Amavuta atuma abana bagira inguvu o Umusururu w’ifi zumye, ibiyoba n’amavuta bikomeza imitsi

n’amagufa. o Gukoresha ifi zikiri nshasha kuko ziba zoroshe .Gukurako

urukoba be n’amagufa. o CSB, ifi be n’ibiyoba biratunze mu ndemamubiri. o Amavuta aratanga inguvu ku bana.

Umusururu ukozwe mu mwungu useye, mw’ikaroti be n’amavuta birakingira umwana kurwaragurika.

o Ifu ya tubaramure, umwungu n’ikaroti birimwo vitamina A ikwiye.

o Amavuta atuma umwana agira inguvu.

11. Igikorwa: uu worosmusururhe

12. Gucaca 13.Gutomora 14.Kwimenyereza 15.Kwiyemeza 16.Gusuzuma

Kwongereza ibifungurwa bitandukanye: hagati y’amezi 6 na 8 (isanamu 1.4)

Gahorogahoro kwongera mu musururu w’umwana ibindi bifungurwa bishasha .umusururu ugizwe n’ubushaza, intengwa be n’amavuta bituma amaraso akomera.

Umusururu ugizwe n’ifi, ibiyoba be n’amavuta bituma imitsi n’amagufa bikomera.

Umusururu wa pumpkin iseye, amakaroti be n’amavuta bifasha gukinga indwara.

Icigwa ca 2: ukugaburura umwana: hagati y’amezi 9 na 11 Ibikoresho: 1. Ibitabu vyo kwandikamwo abatonze

1. Agakino: Gukora umusururu


3. Inkuru: Mvuyekure yama ashonje (Picture 3.1) Mvuyekure ubu afise amezi …. Barumwete ategura umusururu wa Mvuyekure gatatu ku musi. Ariko kenshi akunda kuba ashonje kandi hariho indya. Barumwete ararushe no kwama ariko ategura umusururu. Nta mwanya afise wo guteka incuro zitatu ku musi.umugabo wiwe amubwira, “Kubera iki utariko uragaburira Mvuyekure? Uriko wicisha inzara umwana wanje.”

4. Gutohoza

? Kubera iki Mvuyekure atanyuzwe?

? Barumwete yohagarika inzara y’abana biwe gute kandi adateka umusi wose?

? Ugaburira gute abana bawe bari hagati y’amezi 8 na 9 buri munsi?

Reka tugereranye ivyiyumviro vyawe n’ubutumwa buri ku mpapuro zikurikira.

2

Inkuru: Mvuyekure yama ashonje imisi yose (isanamu 2.1)

Mvuyekure ubu afise amezi 9. Barumwete ategura umusururu wa Mvuyekure incuro zitatu ku musi. Mugabo yakuze ashonje kandi hari indya.

Barumwete araruhishijwe no gutegura umusururu. Nta mwanya yifitiye wo guteka incuro zitanu ku musi.umugabo wiwe avuga ati,”Kubera iki utariko uragaburira Mvuyekure? Uriko uranyicishiriza umwana inzara.”

Imfungurwa zunganira amaberebere: Kuva ku mezi 9 gushika ku kwezi kwa 11 (isanamu 2.2)

5. Kwerekana


6. Gusigura

Kwonsa umurango n’ijoro igihe cose umwana yerekanye ibimenyeto vy’uko ashonje.Woca uha ivyo gufungura umwana mu gihe uhejeje kumwonsa. o Amaberebere niyo mfungurwa ya mbere ngirakamaro ku

mwana. o Amaberebere niyo meza kurusha amata y’ibikoko canke amazi. o Wobandanya wonsa gushitsa ku mezi abiri canke ukayarenza.

Imisi yose wobanza kwonsa imbere yo kumuha ivyo arya.u mezi 9,

umwana womuha indya zikataguye mu duhimba dutoduto canke ziseye.woha indya umwana ashobora kwirisha ubwiwe be n’intoke ziwe.

o Indya ziseye zifasha umwana kwiga kununuza. o Uduhimba tw’imfungurwa twoba dutoduto cane kugira ntibinige

umwana ariko arafungura. o Guhimiriza umwana kwitamika wenyene. o Ivyo bituma intoke ziwe zikomera.

? Mbega wokwerekana ingene indya wagaburiye umwana wawe w’amezi hagati ya 9 na 11 zari zimeze ejo hahise?

? Ni izihe ndya wahaye umwana ari hagati y’amezi ya 9 na 11 akigaburira ejo hahise?

4

Imfungurwa zunganira amaberebere : Kuva ku mezi 9 gushika ku kwezi kwa 11 (isanamu2.2)

Kwonsa ku murango no mw’ijoro igihe cose hari ibimenyetso vyerekana ko umwana ashonje.

Kugaburira umwana imisi yose wabanje kumwonsa.

Ku mezi 9, wogaburira umwana ibifungurwa bikase neza kandi biseye.Womuha ibifungurwa ashobora kwigaburira wenyene n’intoke.

Urugero rw’ivyo kugabura uko bingana na kangahe vyotangwa ku mwana afise hagati y’amezi 9 na 11(Isanamu2.3)

7. Kwerekana

? Mwibaza ko aya masanamu yerekana iki?

8. Gusigura

Ku bana bari hagati y’amezi 9 na 11wobafungurira kangahe ku musi. o Wobagaburira mu gatondo ka kare, isaha zitandatu,inyuma

y’isaha zitandatu be no ku mugoroba). o Kugabura umusururu munovu n’ivyo kurya biseye neza. o Kumugaburira utwuzangwa rimwe canke kabiri ku musi.

Kugabura ibiyiko nka 8 igihe cose co gufungura.

o Aha ni co kimwe ku gice c’igikombe c’agasabasaba. o Uzoca ubona ukuntu umwana afungura o Bibonetse ko umwana agishonje, ni ukumwongera izindi

mfungurwa.

Abana badafungura kane ku musi baca barwara indwara zo kurya nabi. o Uyu mugabo agabura indya z’umwana kabiri konyene ku musi. o Uyu mwana afise imyaka ibiri yonyene ariko akunda

kurwaragurika. o Afungura nabi kandi afise intege nke zo gutambuka.

? Karorero agaburira Biguvu kenshi ku musi. Kubera iki akora ivyo? o Ntashaka ko Biguvu arwara indwara zo kurya nabi. o Ashaka ko Biguvu abaho afise amagara meza. o Ategerezwa kumugaburira kenshi ku musi kugira azobe

muremure kandi akomere.

6

Urugero rw’ibifungurwa uko biba bingana n’igihe mwana afise hagati y’amezi 9 na 1(isanamu 2.3)

Ku bana y’amezika ari hagati ya 9 na 11, kubagaburira nimiburiburi kane ku musi.

Kugabura n’imiburuburi ibiyiko 8 igihe cose co gufungura

Abana batagaburirwa incuro zine ku musi baca barwara indwara zo kurya nabi.

Utwuzangwa ku bana bari hagati y’amezi 9 na 11(isanamu2.4)

9. Kwerekana


10. Gusigura

Kugabura ivyamwa nk’inyanya,imyembe,amapera,ipapayi,imihwi,imicungwa,amavoka o Utwuzangwa turorohera abavyeyi gutegura. o Wotwitwaza mbere igihe utari hafi y’i muhira.

Kugabura indya zishushe nk’amateke, amagi, ibijumbu, amakaroti

canke umwungu. o Gutegura imfungurwa zishushe mu gatondo. o Kugaburira umwana ivyo bifungurwa kuri uwo musi nyene.

Kugaburira umwana utwuzangwa nk’ikivuguto canke umukate.

? Utwuzangwa woha umwana muri uku kwezi ni nk’utuhe?

11. Igikorwa: indirimbo yo kugaburira umwana

12. Gucaca 13.Gutomora 14.

Kwimenyereza 15.Kwiyemeza 16.Gusuzuma

8

Imfungurwa zoroshe ku bana: hagati y’amezi 9 na 11(isanamu 2.4)

Kugabura ibifungurwa bibisi nk’inyanya, ipapayi, imyembe, amatunda, inanasi, umucungwa, umuhwi, imarakuca be n’ivoka. Kugabura ibifungurwa bitetse nk’amateke, amagi, ibijumbu, ikaroti be n’umwungu. Kugabura ubugari bw’ingano, ibigori, canke bw’imyimbati. Kugabura ibifugurwa vy’ubwoko bwinshi budasa.

Icigwa ca 3: Imfungurwa z’umwana kuva ku mezi 12 gushika kuri 23

Ibikoresho: 1. Igitabu co kwandikamwo abatonze 2. Igikombe c’Agasabasaba 3. Indobo ntoya canke inkono yo gutekamwo 4. Ivu ryegeranije (ibikombe bine vy’ivu)

1. Agakino: Ibimenyetso vy’indirimbo iteye ubwoba

2. Guhamagara amazina no gushikirizaUmuti w’ibibazo

3.Agakuru: Amaberebere yonyene ntakwiye Barumwete ariko aganira n’umubanyi hamwe n’abana biwe. Iyo umwana wa Barumwete arize, amuha umuno w’igitoke gitetse. Iyo umwana w’umubanyi arize, nyina wiwe amuha ibere. “Amaberebere ntagitosha umwana wanje”, uwo niko yidoze avuga.”Aha rero”Barumwete avuga ati.”Ashaka twa tunzangwa. Umwana wawe afise umwaka urenga.ubu akeneye utwuzangwa kugira ahere inzara”.

4. Gutohoza

? Umuvyeyi wese agaburira iki umwana wiwe?

? Ni nde muri aba bavyeyi ariko akora ibikwiriye?

? Iyo umwana wawe afise umwaka umwe ariko ararira, uca umugaburira gute?


2

Agakuru: amaberebere yonyene ntakwiye (isanamu 3.1)

Barumwete ariko aganira n’umugenzi n’abana. Iyo umwana wa Barumwete arize, aca amuhoresha umuhanyu w’igitoke. Iyo uwo mwana w’umubanyi arize, nyina aca amuha ibere.

Ibere ryanje ntirikibumba umwana wanje.” Umubanyi yidoga. “Hano.” Barumwete avuga. “Ashaka utundi twuzangwa. Umwana wawe ararenza umwaka. Arakeneye utwuzangwa tundi kugira ashire inzara.”

Kubandanya kwonsaumwana afise hagati y’umwaka umwe n’imyaka ibiri (Isanamu 3.2)

9. Kwerekana

? Wibaza ko izi sanamu zerekana iki?

10. Gusigura Mu gihe umwana yasubiye inyuma, banza umugaburire mu nyuma uce

umwonsa.Bandanya umwonsa imyaka ibiri canke urenze. o Kwonsa umwana mu gihe cose abigusavye. o Amaberebere akingira umwana indwara. o Amaberebere ni meza cane kurusha amata y’ibindi bikoko canke

amazi. o Abana bonse cane barakura bakaba barebare kandi bagakomera.

Gufungura ibiharage, ibitunguru, umuceri, amamesa, ibiyoba, ifi

n’amagi. o Izo mfungurwa zose zifasha umuvyeyi yonsa kugumana amagara

meza. o Abavyeyi bafungura ivyo vyose bagira abana b’amagara meza. o Kwama ufungura utwuzangwa nka kabiri ku musi.

? Ni kubera iki abavyeyi bahagarika kwonsa umwana atarakwiza imyaka ibiri?

? Twobasigurira gute akamaro ko kubandanya kwonsa?

4

Kubandanya kwonsa umwana kuva ku mwaka 1 gushika ku myaka 2 (Isanamu 3.2)

Ubonye ko umwana ariko arasubira inyuma, wobanza ukamugaburira mu nyuma ugaca umwonsa.

Kubandanya kwonsa gushika ku myaka ibiri canke irenga.

Gufungura ibiharage, inyama, ibitunguru sumu, umuceri, amamesa, ibiyoba, ifu y’inzuzi,ifi n’amagi.

Urugero rw’ivyo kugabura uko rungana na kangahe vyotangwa ku mwana afise hagati y’umwaka 1 n’2 (isanamu 3.3)

7. Kwerekana


8. Gusigura Kugabura gatanu ku musi. Kugabura umusururu, imfungurwa

mbumbarugo be n’utwuzangwa. o Kugabura imfungurwa mbumbarugo kabiri canke kenshi buri

musi. o Kugaburira abana ibifungurwa abandi baba bariko barafungura. o Kugaburira abana ku masahani atari amwe.

Kugaburira gushika aho umuha igikombe c’ Agasabasaba cuzuye igihe

cose co gufungura. o Ivyo ni co kimwe n’isahani y’agasabasaba yuzuye o Mu kubagaburira umwe wese ukamuha kw’isahani yiwe ukaraba

ingene bafungura. o Kwongreza imfungurwa uko umwana akura o Iyo umwana agumye ashonje,ukamwongera

Kugabura ibiyiko nka 17 vy’ibifungurwa igihe cose co gufungura

o Gukata inyama canke ifi zumye mu duhimba dutoduto. o Gukata canke guhekenya indya bishobora gutera ingorane.

? Kubera iki karorero agaburira umwana wiwe hanze ku masahani adasa?

o Ashobora kwirabira neza ko umwana afungura neza buri musi. o Aca amenya neza ivyo kumutegurira uko bingana.

6

Urugero rw’vyo ivyo gufungura na kangahe vyotangwa: hagati y’umwaka 1 n’2 (isanamu 3.3)

Kugabura imfungurwa nka gatanu ku musi. Kugabura umusururu rimwe canke kabiri buri musi.

Kugabura imfungurwa mbumbarugo n’utwuzangwa.

Ku bana barenza umwaka, wobagaburira igikombe cuzuye umusururu w’agasabasaba

igihe cose hageze gufungura.

Wosekura ukongera ugasya imfungurwa zigoye guhekenya no kumira.

Imfungurwa zitanga amagara meza zigatuma n’abana bakura (Isanamu 3.4)

9. Kwerekana

? Wibaza ko izi sanamu zerekana iki?

10. Gusigura

Wogaburira amateke umwana wawe. Amateke atuma abana bakura neza.

o Guteka amateke hanyuma ugaca uyamugaburira uyafyonze. o Guteka amateke mu biharage ukongeramwo n’indagara. o Guteka amateke ukaza urayagaburira umwana hagati y’imyana

umuryango ufungura.

Kugabura imisoso n’ifi kuko bikomeza amaraso, imitsi be n’amagufa. o Izi mfungurwa zirafise ivyunyunyu bikomeza amaraso. o Izi mfungurwa zirafise ndemamubiri zikomeza imitsi n’amagufa.

Kumemera umunyu mu bifungurwa mbumbarugo. o Kugura umunyu ufise icandiko inyuma cemeza ko urimwo

icunyunyu ‘’iyode’’. o Ku munyu uva I Tanzaniya nta cunyunyu (iyode) ufise. o Umunyu urimwo icunyunyu urafasha, utuma abana bagira

ubwenge mw’ishure.

? Ni ibihe bindi bifungurwa bikenewe kugira ngo umwana akure? o Imfungurwa ntanganguvu nk’amavuta n’intete o Ivyamwa n’imboga.

11. Igikorwa:umushishito w’umwana


8

Imfungurwa zizana amagara meza ku bana bagikura (isanamu 3.4)

Wogaburira amateke umwana wawe. Amateke atuma abana bakura neza.

Kugaburira inyama z’imisoso n’ifi kuko bikomeza amaraso, imitsi n’amagufa.

Kwongeramwo umunyu kandi urimwo icunyunyu (iyode) mu mfungurwa mbumbarugo.

Icigwa ca 4: Ingene bateka umusururu wa tubaramure n’imfungurwa z’ikirundi Ibikoresho: 1. Ibitabu vyo kwandikamwo abitavye ibikorwa 2. Ibifungurwa vy’amateke hamwe n’ibikora isose 3. Amasafuriya n’ibindi bikoresho vya nkenerwa mu guteka. 4. Kurarika umuvyeyi wese kuzana isahani kugira bamugaburiremwo.

1. Agakino:Mu ruzi


3. Agakuru: Gusangira umusururu (isanamu 4.1) Karorero yongeyemwo ibikombe bitanu vy’umusururu gutyo; umwumwe wese mu muryango wiwe arashobora gufungura.Yongeramwo igice c’igikombe n’ibiyoba biseye hamwe n’ifi ziseye bakuyemwo amahwa. Aca yongeramwo amazi,gutyo umusururu uca woroha ntube munovu cane ngo bigore Biguvu kuwunywa. Iyo umusururu wamaze kubira, aca yongeramwo amavuta. Ubwa mbere arasukira umusururu buri mwana wese.We n’umugabo wiwe bagafungura abana bahejeje.

4. Gutohoza

? Kubera iki karorero ahera ku bana mu kubagaburira hageze gufungura?

? Umuntu wese mu muryango akwiye kuronka umusururu ungana gute?

? Umenya gute ko abana baronse umusururu ukwiye buri musi?

Reka tugereranye ivyiyumviro vyawe n’amakuru dusanga ku mpapuro zikurikira.

2

Agakuru: Kugabura umusururu (isanamu 4.1)

Karorero yongeyemwo ibikombe bitanu vyo gukora umusururu gutyo uwo ari we wese mu muryango arashobora gufungura. Aca yongerako igice c’igikombe c’ibiyoba biseye n’ifi bakuyemwo amahwa kandi ziseye. Arashiramwo amazi kugira umusururu worohe Biguvu ashobore kuwunywa. Ahejeje kuwuteka aca yongeramwo amavuta.

Ubwa mbre arasukira umusururu buri mwana wiwe wese. We n’umugabo wiwe bagafungura abana babanje guheza.

Imfungurwa kuri buri wese (Isanamu 4.2)

5. Kwerekana


6. Gusigura Abagore bibungeze n’abagore bonsa bategerezwa kunywa ibikombe

bibiri vy’ifu ya tubaramure be n’ibiyiko bibiri vy’amavuta buri musi. o Uzuza isahani gushitsa ku mbiga o Gukoresha igikombe kimwe c’ifu ya tubaramure n’ikiyiko

c’amavuta mu gushigisha umusururu buri igitondo. o Gukoresha igikombe kimwe c’umusururu n’ikiyiko c’amavuta mu

gushigisha umusururu buri mugoroba.

Gukoresha igikombe kimwe c’umusururu be n’ikiyiko c’amavuta ku bana bo kuva ku mezi 6 gushika ku mezi 24.

o Uzuza isahani gushitsa ku mbigabana o Ku bafise hagati y’amezi 6 na 8, kugabura 1/3 c’igikombe

c’umusururu gatatu buri musi. o Ku bana bafise hagati y’amezi 9 na 11; ni ukubagaburira ½

c’igikombe c’ubuyi kabiri ku musi ugaca ufungura n’ibindi bifungurwa.

o Ku bana bari hagati y’umwaka 1 ni 2, ni ukubaha igikombe c’umusururu ukabaha n’ibindi vyo gufungura.

Gukoresha ibikombe 4 vy’umusururu n’ibiyiko 4 vy’amavuta ku bandi

bo mu muryango buri musi. o Abana bafise kuva ku myaka 2 n’abakuze mu muryango baca

basangira uwo musururu.

? Hakora amazi angana gute uyavanze n’ifu kugira ukore umusururu? o Ibikombe bibiri vyuzuye amazi o Mu gukora umusururu munovu, koresha amazi make. o Mu gukora umusururu woroshe, ni ukwongeramwo ayandi mazi.

4

Ibifungurwa ku muntu uwariwe wese (Isanamu 4.2)

Abakenyezi bibungenze n’abonsa Koresha ibikombe bibiri vy’umusururu N’ibiyiko bibiri vy’amavuta buri musi.

Gukoresha igikombe kimwe c’ifu N’ikiyiko c’amavuta Ku bana bari hagati y’amezi 6 na 24 buri musi.

Gukoresha ibikombe 4 vy’umusururu hamwe n’ibiyiko 4 vy’amavuta ku bandi bantu bo mu muryango buri musi.

Umusururu usosa nk’ isukari n’umusururu usosa nk’umunyu (Isanamu 4.3)

7. Kwerekana

? Mwibaza ko izi sanamu zerekana iki?

8. Gusigura Mu gukora umusururu usosa nk’isukari:

o Uvanga igikombe c’ifu y’ubuyi ya tubaramure o Igikombe 2 vy’amazi o Umuhwi w’igitoke. Utaronse igitoke, woshiramwo ikindi camwa

nk’umwembe canke ipapayi.

Uracanira nk’iminota 5. Woshiramwo ayandi mazi kugira umusururu ntube munovu cane.

o Ugaca uwukura ku ziko. o Ukongeramwo ikiyiko c’amavuta. o Ugaca umemeramwo umunyu.

Mu gukora umusururu usosa nk’umunyu:

o Uvanga igikombe c’ifu ya tubaramure cuzuye amazi gushika ku mbiga

o Ibikombe 2 vy’amazi o Ifi zibiri zumwe o Ibiyiko 2 vy’ibiharage bihiye kandi biseye o Udafise ifi, woca ukoresha ibiyoba biseye.

Guteka ibiharage n’ifi mpaka bigasha. Gusya.guteka ifu ya CSB

nk’iminota 4.Kwongeramwo ibiyoba n’ifi biseye. Gushusha nk’umunota 1

o Gukura ku ziko. o Kwongeramwo ikiyiko c’amavuta. o Kwongeramwo umunyu urimwo iyode.

? Ni ibihe bindi bifungurwa wongeramwo mu buyi?

6

Umusururu usosa nk’isukari n’umusururu usosa nk’umunyu (isanamu 4.3)

Gukora umusururu usosa nk’isukari: Uvanga igikombe c’ifu y’ubuyi n’ibikombe 2 vy’amazi N’ Umuhanyu w’igitoke Uracanira nk’iminota 5. Ukongeramwo amazi kugira ntube munovu cane. Uca ukura ku ziko. Urongeramwo ikiyiko c’amavuta. Mu nyuma ugaca umemeramwo umunyu urimwo iyode.

Mu gukora ubuyi busosa nk’umunyu: Uvanga igikombe c’ifu ya Tubaramure, ibikombe 2 vy’amazi, Ibiyiko2 vy’ifi zumye ziseye hamwe n’ibiyiko2 vy’ibiharage Guteka ibiharage n’ifi mpaka bigasha.Gusya.guteka SCB mu minota 4. kwongeramwo ibiharage n’ifi biseye. Guteka nk’umunota 1 Gukura ku ziko. Kwongeramwo Ikiyiko 1 c’amavuta. Kwongeramwo umunyu.

Amateke n’ivya nkenerwa mu gukora isose (isanamu 4.4)

9. Kwerekana


10. Gusigura

Ukenera: o Amasahani 2 y’amateke o Ibitunguru sumu 4 o Igituguru 1 o Isahani y’imisoso y’inyama o Isahani y’ibitotahaye o Amasahani2 y’imyungu o Amasahani 4 y’ibiharage o Ibiyiko 4 vy’amavuta o Umunyu urimwo iyode

Guteka ibiharage mu mazi. Bigejeje hagati gusha,woshiramwo amateke,umwungu be n’irengarenga. Ni uguteka mpaka bigasha. Uca ukurako mugabo wongeyemwo umunyu.

Mw’isafuriya igaragara,ni ugushiramwo amavuta,igitunguru,igitunguru sumu n’inyama.guteka mpaka bigasha.

Kugabura inyama hamwe n’amateke n’ibiharage bivanze

11. Igikorwa: Amateke n’ivyankenerwa vy’isose


8

Amateke n’ivyankenerwa vy’isose (isanamu 4.4)

Ukenera: Amasahani 2 y’amateke Ibitunguru sumu 4 Igitunguru 1 Isanani imwe y’inyama z’imisososo isahani y’ibitotahaye Amasahani 2 y’imyungu Amasahani 4 y’ibiharage Ibiyiko 4 vy’amavuta Umunyu Guteka ibiharage mu mazi. Gushiramwo umunyu. Biri hafi gusha,kwongeramwo amateke n’umwungu n’irengarenga. Guteka mpaka bigasha. Gukura ku ziko.

Gucanira ushika aho umwungu uteba ugasha.ugaca ushiramwo irengarenga zitabaguye hanyuma ugaca umemeramwo umunyu.

Gutanga inyama ziri kumwe n’ibiharage hamwe n’amateke bivanze.

ICIGWA CA5: Vitamine A: Imfungrwa n’ibizunganira

Ibikoresho: 1. Ibitabu vyo kwandikamwo abitavye ibikorwa 2. Imfungurwa zirimwo Vitamine A

1. Agakino: Indirimbo yo kugaburira umwana


3. Agakuru: Gutsitara mu mwijima (isanamu 5.1) Umuhungu wa Barumwete asohotse hanze mw’ijoro agiye ku musarani. Barumwete yumva umuhungu wiwe atera akamo ati Yooo!”Mbega ibi ni ibiki?”, Barumwete arabiye mw’idirisha abona umuhungu wiwe yaguye ari hasi. Aca aramubaza ati: Ubaye iki? Nawe amwishura ati: Sinzi ibintu natsitayeko,”Ndafise ingorane zo kubona, iyo ari mw’ijoro”. Barumwete aramubaza ati: Ivyo bishoboka gute? Kowarufisei buji, ntiwabibona?

4. Gutohoza

? Ni igiki gituma mw’ijoro umuntu atabona?

? Hokorwa iki kugira umuntu avure ubuhumyi bw’ijoro?

? Wokora iki bishitse umwana wawe agaterwa n’indwara yo kutabona mw’ijoro?

Reka tugereranye ivyiyumviro vyawe n’ubutumwa buri kuri izi mpapuro zikurikira.

2

Inkuru:Kudandabagirana mu mwijima (Isanamu 5.1)

Umuhungu wa Barumwete asohotse hanze mw’ijoro agiye ku musarani. Barumwete yumva umuhungu wiwe atera akamo ati Yooo!”Mbega ibi ni ibiki?”, Barumwete arabiye mw’idirisha abona umuhungu wiwe yaguye ari hasi. Aca aramubaza ati: Ubaye iki? Nawe amwishura ati: Sinzi ibintu natsitayeko, ”Ndafise ingorane zo kubona, iyo ari mw’ijoro”. Barumwete aramubaza ati: Ivyo bishoboka gute? Kowarufisei buji, ntiwabibona?

Nta Vitamine A ikwiye irimwo (isanamu 5.2)

7. Kwerekana


8. Gusigura Ukutabona mu mwijima vyerekana yuko umuntu aba ataronse

vitamine A ikwiye. o Uyu mwana arafise ingorane zo kubona mw’ijoro. o Amaso yiwe azohava agira ingorane niyo batamuvura. o Amaso yiwe ashobora guhishira akongera akavyimba o Vitamine A ikingira abana ubuhumyi.

Ingwara igihe iza kenshi bishobora guturuka yuko umubiri utagifise vitamine A ikwiye.

o Uyo mwana aba arwaye kenshi. o Nta VitamineA ikwiye yaronkejwe. o Umubiri wiwe ntugishobora kwirwanira ku ndwara. o Vitamine A ikingira abana ku ndwara zisinzikaza.

? Ni kuki bisabwa ku bagiraneza kugira ico bakoze iyo babonye ibimenyetso nk’ivyo?

o Ubuhumyi ni ikimenyetso cerekana yuko umwana akeneye gufashwa.

o Batamwitayeho n’ingoga, umwana ashobora guhuma burundu.

o Indwara iyo iza kenshi ni ikimenyetso cerekana ko umwana akeneye gufashwa.

o Abagiraneza bashobora kubitaho nk’uko basazwe babigira kugira abana bakire n’ingoga.

4

Nta Vitamine A ikwiye irimwo (isanamu 5.2)

Ukutabona mu mwijima vyerekana yuko umuntu aba ataronse vitamine A ikwiye.

Ingwara igihe iza kenshi bishobora guturuka yuko umubiri utagifise vitamine A ikwiye.

Imfungurwa zirimwo Vitamine A (Isanamu 5.3)

7. Kwerekana


8. Gusigura Kugaburira abana bisa n’umucungwe uhiye, amakaroti, canke

igitigu kabiri mu kwezi kuko birimwo vitamine A. o Ibi bifungurwa duhejeje kuvuga birimwo vitamine A

nyinshi. o Kugabura icakabiri c’isahani c’ibi bifungurwa kabiri mu

kwezi. o Ibijumbu vyera n’ibijumbu bisa n’umuhondo nta vitamine

A bifise.

Kugaburira abana umwungu, ibitika canke amababi y’ibitunguru kabiri mu dwi kugira baronke vitamine A ikwiye.

o Umwungu n’ibitika bifise vitamine A nyinshi. o Ariko ntibinganya n’umucungwa, ikijumbu gisa

n’umujungwe uhiye, ikaroti canke igitigu. o Kugabura igice c’isahani c’ibi bifungurwa kabiri mu ndwi.

Kugabura imboga z’irengarenga canke umwungu buri musi kuko bizana vitamine A nyinshi.

o Abana bakwiye kubifungura cane buri musi kuko birimwo Vitamine A nyinshi.

o Kugabura igice c’isahani ya kimwe muri ibi bifungurwa tuvuze buri musi.

? Ni ikihe muri ibi bifungurwa wogaburira umwana wawe muri iyi ndwi?

? Wogaburira kangahe umwana wawe iyi mfungurwa kugira aronke vitamine A ikwiye?

6

Ibifungurwa birimwo Vitamine A nyinshi (isanamu 5.3)

Kugabura umucungwa, ikijumbu gisa n’umucungwe uhiye,ikaroti n’igitigu kabiri mu kwezi kugira umwana aronke Vitamine A ikwiye.

Kugaburira abana umwungu, ibitika canke ibitunguru kabiri buri indwi kugira baronke vitamine A ikwiriye.

Kugabura amababi y’irengarenga canke y’umwungu buri musi kugira umwana aronke vitamine A ikwiye.

Ivyo kwunganira Vitamine A (isanamu 5.4)

9. Kwerekana


10. Gusigura

Mu mezi atandatu uvyaye, woja kw’ivuriro rikwegereye kugira baguhe vitamine A.

o Vitamine A ifasha abavyeyi kurema iyo bahejeje kwibaruka.

o Vitamine A yo mu mabarebere ikingira abana bonka.

Ku mezi atandatu, wotwara umwana wawe kw’ivuriro rikwegereye kugira bamuhe vitamine A.

o Vitamine A ikiginga indwara zisinzikaza. o Vitamine A ifasha amaso kuguma akomeye. o Guha abana vitamine A buri mezi atandatu gushika

bakwize imyaka itanu.

Gukingira abana agasama canke indwara zo kurya nabi mu kubaha imiti irimwo Vitamine A.

o Vitamine A irafise uruhara mw’igabanuka ry’abana bapfa kandi igatuma banyaruka gukira igihe bagwaye.

? Umwana wawe aheruka kuronka Vitamine A ryari?

11. Igikorwa: Ibifungurwa birimwo Vitamine A nyinshi



8

Ivyokwunganira Vitamine A (Isanamu 5.4)

Inyuma y’amezi atandatu wibarutse,woja kw’ivuriro rikwegereye kugira baguhe vitamine A.

Inyuma y’amezi atandatu umwana avutse,woja kw’ivuriro rikwegereye kugira bamuhe vitamine A. Woca wama ugaruka uko amezi atandatu aheze kugira bamuhe Vitamine A. Mwofata abana barwaye agasama canke izindi ndwara zo gufungura nabi kugira babavure.

Icigwa ca 6: Inzoka n’imiti yazo Ibikoresho: 1. Ibitabu vyo kwandikamwo abitavye ibikorwa

1. Agakino: Kumenya inzoka ico ari co


3. Agakuru: Inda zacu ziruzuye (Isanamu 6.1) Hageze gufungura mw’ijoro, Barumwete abona ko abana biwe batariko barafungura neza. “Kubera iki mutariko murafungura?” arababaza. “Numva mpaze” umuhungu wiwe akishura. “Jewe sinshonje” umukobwa nawe akavuga. Ivyo rero bikamara imisi itari mike. N’aho biboneka ko umengo barahaze, Barumwete arazi ko batariko barafungura neza uko bikwiye.

4. Gutohoza

? Kubera iki abana batariko barafungura?

? Ni iyihe ndwara ibituma?

? Mbega ukora iki iyo abana bawe batagira akayabagu?


2

Agakuru: Turahaze (Isanamu 6.1)

Hageze gufungura mw’ijoro, Barumwete abona ko abana biwe batariko barafungura neza. “Kubera iki mutariko murafungura?”arababaza. “Numva mpaze” umuhungu wiwe akishura. “Jewe sinshonje” umukobwa nawe akavuga. Ivyo rero bikamara imisi itari mike. N’aho biboneka ko umengo barahaze , Barumwete arazi ko batariko barafungura neza uko bikwiye.

Inzoka no gufungura nabi (Isanamu 6.2)

5. Kwerekana


6. Gusigura Ikiremwa nyohabuzima ni akayoka gatoya kaba mu mubiri.

o Utuyoka tumwetumwe ni dutoya ku buryo udashobora kutubonesha amaso.

o Izindi zirashobora kuba ndende kandi zikibera mu mubiri. o Ibiremwa nyohabuzima bitunzwe n’ibifungurwa hamwe

n’amaraso vyo mu mubiri.

Abana bafise inzoka ntibafungura neza kandi baca bazingama. o Inzoka zirya indya ziri mu mubiri w’umwana. o Inzoka ziranunuza amaraso agize umubiri w’umwana. o Abana bafise inzoka ntibakura neza. o Abana bafise inzoka bakunda kurwaragurika.

? Ni ibihe bimenyetso vyerekana ko umwana afise inzoka? o Hari aho inzoka uzibona mu mazirantoke y’umwana. o Inda y’umwana iruzura ikongera ikavyimba. o Umwana ntaba acerekwa gufungura.

4

Inzoka no gufungura nabi (isanamu6.2)

Ikiremwa nyohabuzima ni inzoka ntoya iba mu mubiri.

Abana bafise inzoka ntibafungura neza kandi baca bazingama.

Ingene bakingira inzoka (Isanamu 6.3)

7. Kwerekana


8. Gusigura Amagi y’inzoka ari mu mazirantoke.

o Uyu mwana ararwaye inzoka. o Amazirantoke yiwe arimwo amagi ageze kuberagurwa. o Hasi haza hibonekeza amagi y’inzoka. o Uyu mwana ashobora kuba afise amagi y’inzoka mu maboko

no ku maguru vyiwe.

Ni ugukoresha imisi yose akazu ka surwumwe. Kwigizayo kure y’abantu amazirantoke n’inzoka.

o Ntimureke ngo amagi y’inzoka ngo ashike hasi. o Gukaraba amaboko yawe ugakarabisha n’umwana mu gihe

ahejeje gukoresha akazu ka surwumwe. o Isabuni yica imigera n’amagi y’inzoka biri mu ntoke.

Kuronga ibifungurwa mu kubikurako ivu n’amazi meza kandi

ashushe imbere yo kubifungura o Kuronga kugira havemwo amagi y’inzoka ku vyamwa

n’imboga bifungurwa biatbanje gutekwa o Gukoresha amazi yabanje guhingurwa o Gukoresha amazi yabanje gutekwa

Kwambara ibirato. Kwanka utuyoka ko tuguma tukurarambako

mu maguru. o Inzoka zimwe zivyarira hasi. o Iyo ufise imvutu canke ahandi umubiri wasadutse mu

kuguru niho duca twinjirira. o Iyo mwicaye hasi imisi yose mwokwicara ku mukeka.

6

Ukoreshe iminsi yose akazu ka surwumwe.Ni ukwigiza kure y’abantu amazirantoke.

Kuronga ibifungurwa bagisoromye n’amazi meza.

Kwambara ibirato. Kwanka ko imiyoka yoza kuraramba mu birenge vyawe.

Ukwikingira inzoka (Isanamu 6.3)

Amagi y’inzoka aba mu mazirantokeeces.

Gukingira inzoka abana n’abakenyezi bibungenze (Isanamu 6.4)

9. Kwerekana


10. Gusigura

Ku bagore bibungenze, bofata ibinini bivura inzoka kuva ku kwezi kugira kane kuva usamye imbanyi.

o Abagore benshi bibungenze ntibamenya ko bafise inzoka. o Abagore bafata ibinini vy’inzoka bagira amagara meza

kandi bavyara abana bakomeye. o Iyo imbanyi y’umukenyezi itanguye kuboneka akongera

akumva umwana yikina mu nda, haba haheze nk’amezi atatu.

o Ico gihe yotangura gufata ibini vy’inzoka.

Uhereye ku musi mukuru wa mbere w’aho umwana yavukiye, ni ukumuha ikinini c’inzoka buri mezi atandatu yose.

o Abana benshi bararwaye inzoka ariko ntavyo bazi. o Inzoka zirabuza abana gukura neza. o Inzoka zituma abana bagwara ingwara yo gukama

amaraso. o Usanga ari ba magoyagi kandi ntibakurikira neza

mw’ishure.

11. Igikorwa:Indirimbo yo kurwanya inzoka

12. Gucaca 13.Gutomora 14.Kwimenyereza

15.Kwiyemeza 16.Gusuzuma

8

Kurwanya inzoka ku bana no ku bagore bibungenze (Isanamu 6.4)

Ku bagore bibungenze, ni ugufata ikinini c’inzoka imbanyi imaze gushikana amezi ane.

Uhereye kuri urya musi wa mbere umwana yibukira aho yavukiye;ni ukumuha ikinini c’inzoka buri mezi atandatu.

ICIGWA Ca 7: Gutegura, Guteka no kubika ibifungurwa Ibikoresho: 1. Igitabu co kwandikamwo abitavye ibikorwa 2. Isafuriya ifise imbiga, umupfundikizo w’icuma n’iyindi mipfundikizo ikozwe mu buryo

bubayabaye* 3. Amazi be n’impuzu yo gufuka inkono 4. (Si itegeko ngo mpaka biboneke) ibikoresho vyo ku nkono ku yindi

1. Agakino: Imvura y’isegenya


3. Inkuru: Ingaburo yononekaye (Isanamu 7.1) Bahejeje gufungura ivya sasita, Barumwete aca aroza amasahani.Hasigaye ibifungurwa vyinshi. Barumwete aca arabibika ngo bazobifungura ejo. Agiye ku bibika ku ruhimbi, asanga haruzye. Aca afata ingingo yokubiraza hasi, musi y’uruhimbi.

4. Gutohoza

? Mbega izo mfungurwa ni nziza kuri Mvuyekure? Kubera iki Ego canke Oya?

? Ni igiki Barumwete yakoze kitameze neza? Mbega ubika gute ibifungurwa vyasigaye?

Mu gitondo cakare, Mvuyekure avyutse abona zamfungurwa, aca atamwo intoke. Buno nyene, haseruka mukuru wa Mvuyekure aca aramubuza ati: Reka Mvuyekure, Ivyo bifungurwa biirakugwaza

2

Agakuru:Umusururu uhoze(Isanamu 7.1)

Bahejeje gufungura ivya sasita, Barumwete aca aroza amasahani.Hasigaye ibifungurwa vyinshi. Barumwete aca arabibika ngo bazobifungura ejo. Agiye ku bibika ku ruhimbi, asanga haruzye. Aca afata ingingo yokubiraza hasi, musi y’uruhimbi. Mu gitondo cakare, Mvuyekure avyutse abona zamfungurwa, aca atamwo intoke. Buno nyene, haseruka mukuru wa Mvuyekure aca aramubuza ati: Reka Mvuyekure, Ivyo bifungurwa biirakugwaza.

Bwije cane yasubiye kumugaburira umusururu uhoze kandi. Umuhungu aca aramubuza,”Mommy izo nsazi uzibona guta? Simbona ko uyu musururu twowuha Mvuyekure.”

Kubika ibifungrwa vyasigaye (Isanamu 7.2)

9. Kwerekana


10. Gusigura Insazi, izuba ryinshi, no kumara umwanya munini bituma imfungurwa

zigira ingaruka mbi ku bana. o Ifungurwa zitetse zimaze umusi urenga zishobora gutera

indwara. o Insazi canke utundi dukoko Bizana imigera ku mfungurwa o Indya bagumije ku zuba umusi wose zirashobora gutera indwara.

Kwigiza Kure y’imfungurwa insazi. Mukawupfundikira.

o Ukoresha umupfundikizo canke isahani mu gupfundikira imfungurwa

o Gubika imfungurwa ahantu hakirurutse Atari hasi.

Nta kubika indya birenze umusi o Indya zatetwe ku mugoroba zishobora kuribwa mu gatondo. o Indya zatetswe mu gatondo zishobora kuribwa ku mugoroba. o Imigera yiyongera uko indya ziteba. o Imisi yose gushusha indya imbere yo gufungura.

? Coba ari iciyumviro ciza kubika imfungurwa zasigaye? o Oya. o Imigera igwirirana n’ingoga mu ndya zishaye. o Gusa ni ugukora umusururu mwinshi w’umwana ku gihe cose co

gufungura

4

Kubika indya zasigaye (isanamu 7.2)

Insazi, izuba ryinshi be no kumara umwanya muremure bituma ibifungurwa ushobora kugirira nabi abana.

Kwigiza kure y’imfungurwa kandi ukabipfundikira. Kuwukingira indugumba.gufuka umusururu wasigaye n’impuzu itose.

Ntubike indya kurenza umusi

Gutegura ibifngurwa (Isanamu 7.3)

5. Kwerekana

? Aya masanamu mwibaza ko yerekana iki?

6. Gusigura Gukaraba imbere yo gutegura imfungurwa

o Ukarabe ukoresheje isabuni n’amazi meza. o Udafise isabuni koresha umunyota

Ni woze imbugita, ibiyiko, n’ibifungurwa imbere yo kubitegura ngo

bifungurwe. o Insazi girashobora gushira imigera ku mbugita n’ibiyiko. o Imigera igiye mu mfungurwa bishobora gutera ingwara.

? Ni ibihe muri ibi woba uja ukurikiza?

? Ni ibihe muri ibi wogerageza gukoresha kugira ukingire indwara umuryango wawe?

6

Gutegura no gushusha imfungurwa (Isanamu 7.3)

Ni ugukaraba intoke zawe imbere yo gutegura imfunguwa.

Kwoza imbugita, ibiyiko n’aho gutekera imbere yo gutegura imfungurwa.

Kuronga ivyamwa n’imboga n’amazi imbere yo kubiteka.

Imbere n’inyuma yo gufungura (isanamu 7.4)

7. Kwerekana


8. Gusigura Gushusha irya kugeza aho zibira. Imisi yose shusha irya zaraye

gushika aho zibira o Mushushe inyama kugezaaho zibira o Kugira imigera ipfe, shuhsa amazi kugera abire. o Kubera irya ziraye ziba zikanye, imigera iragwirirana o Mushushe imfungurwa zaraye kugeza zibire

Gufasha uwariwe wese gukaraba n’isabuni imbere yo gufungura

o Gufungura n’intoke zicafuye bitera indwara o Isabuni yica imigera iri ku ntoke

Kwoza amasahani uhejeje gufungura. Kuyanikira ku zuba.

o Ubushuhe bw’izuba butuma amasahani yumuka n’ingoga. o Izuba ririca imigera iba yasigaye ku masani.

11. Igikorwa: kugumana imfungurwa zipfutse



8

Imbere n’inyuma yo gufungura (Isanamu 7.4)

Guteka imfungurwa kugeza aho zibira. Imisi yose, gushusha irya zaraye kugezazibire.

Gufasha buri wese gukaraba intoke n’isabuni imbere yo gufungura.

Kwoza amasahani uhejeje gufungura. Ugaca uyanikira ku zuba.

IVYOKORWA VY”IBANZE MU NGABURO, MW’ISUKU, MU MWITARARIKOU N’IBINDI BIGIRIRWA UMWANA AKIRI MUTO Table of Contents

Icigwa ca 1 : Gufungurira umwana: kuva ku mezi 6 gushika kuri 8, .......................1 Icigwa ca 2 : ukugaburura umwana: hagati y’amezi 9 na 11, ……………………….. ……….9 Icigwa ca 3 : Imfungurwa z’umwana kuva ku mezi 12 gushika kuri 23, ………………….17 Icigwa ca 4 : Ingene bateka umusururu wa tubaramure n’imfungurwa z’ikirundi, ….25 Icigwa ca 5 : Vitamine A:Imfungrwa n’ibizunganira, ………………………………………………..33 Icigwa ca 6 : Inzoka n’imiti yazo, urupapuro ………………………………………………………………41 Icigwa ca 7 : Gutegura, Guteka no kubika ibifungurwa ……………………………………………49

Ivyigwa, inkuru n’imyimenyerezo biri mu nteguro y’Icigwa c’Ivyokorwa vy’Ibanze mu Ngaburo, Isuku, n’Umwitwarariko k’Umwana muto bifise intumbero yo kwunganira ivyashikirijwe mu Gitabo Mfashanyigisho c’Umuvyeyi Tubaramure kidondora Ivyokorwa vy’Ibanze mu Ngaburo, Isuku,n’Umwitwarariko k’Umwana mutoyi. Gushima Hanold, Mitzi J. (2010) Igitabo Mfashanyigisho c’Umuvyeyi Tubaramure Kidondora Ivyokorwa vy’Ibanze mu Ngaburo, Isuku, n’Umwitwarariko k’Umwana, Washington DC, Food for the Hungry (FH). Cashoboye gutunganywa ku bw’imfashanyo yatanzwe n’Ibiro vya Food for Peace, Ibiro vya Democracy, Conflict, and Humanitarian Assistances, hamwe kandi na USAID, mu masezerano AID-FFP-09-00004-00. Ivyiyumviro vyashikirijwe ngaha ni ivy’umwanditsi kandi si ukuvuga ko bitegerezwa guserura iciyumviro ca USAID. Turakengurukiye cane abaducapiye, Edgar Gatobo, Ababitosoye nabo barimwo Carolyn Wetzel (FH), Dr. Dieudonné Bikorimana (FH), Dr Martin Bayisingize (FH), Deanna Olney (IFPRI), Mary Hennigan (CRS), Musavyi Jean Marie (PNSR), Ningabire Elie (PRONIANUT), Ndaberi Remegie (IEC) na Mbisamakoro Bernard(IEC). Hamwe mwoba mufise ibibazo canke ico mushikiriza, mwoshikira umwanditsi Mitzi Hanold kuri [email protected]

umwitwarariko mu bijanye n’ ugufungura, isuku n’ibindi...

Documents