ULUSLAR ARASI ÖRGÜTLER

……………

İki tip uluslar arası örgütten bahsedilebilir. Bunlar;

Hükümetler Arası Örgütler

Hükümet Dışı Örgütler

Genel Olarak Uluslar arası örgütlerin sayıca artmasında;

İkinci Dünya savaşının getirdiği yıkımlardan sonra devletler uluslar arası alanda işbirliği ve ortak değerler etrafında örgütlenme ihtiyacı duymaları

Teknolojinin ilerlemesine bağlı olarak devletlerarası koordinasyonun gerekli görülmesi

Küreselleşmeyle beraber devletlerarası ilişkilerin yoğunluk kazanması etkili olmuştur.

A-)Hükümetler arası ÖrgütlerTanım: Devletlerin bir araya gelerek aralarında yaptıkları bir andlaşma ile oluşturdukları, üye devletlerden ayrı hukuki kişiliği, kendi yasası ve organları olan bir varlık olarak tanımlanabilir.

- Örgütün bir andlaşmaya dayanması- Hukuksal kişiliğinin olması- Kurumsal nitelik arz etmesi (kendine has

sürekli bir yapı ve organlara sahip olması)

Örnek• BMABNATOAGİT (Avrupa Güvenlik ve İş birliği Teşkilatı)

IMFDünya Bankası……… vs

B-) Hükümet Dışı Örgütler (NGO-non-governmental organizations)

Tanım: Bir uluslar arası andlaşma ile oluşturulmamış, uluslar arası alanda gayri ticari amaçla faaliyet gösteren ve daha çok sivil nitelikteki toplulukların bir araya gelerek oluşturdukları örgütlere Hükümet dışı örgütler denir. Bu tip kuruluşlar çoğunlukla “dernek” tipi örgütlenmeler olup iç hukuka tabidirler.

Örnek Green Peace (Yeşil Barış)Uluslar arası Af ÖrgütüSosyalist EnternasyonalUluslararası İşçi Sendikaları Konfederasyonu

Uluslar arası Kızılhaç ÖrgütüUluslar arası Af Örgütüİnsan Hakları İzleme Örgütü…….Vs

*** Hükümetler arası örgütlerle hükümet dışı örgütleri kıyasladığımızda;

Hükümetler arası örgütler uluslar arası hukukun sujeleri iken hükümet dışı örgütler uluslar arası hukukun sujeleri değildir.

Hükümet dışı örgütler her ne kadar uluslar arası yetkiye sahip olmasalar da bazı durumlarda uluslar arası örgüt nezdinde danışman statüsüne sahip olabilirler.

Uluslar Arası Örgüt Türleri

A-) Coğrafi Alana Dayalı Ayrım:

i-) Evrensel Uluslar arası Örgütler: Dünya çapında faaliyette bulunma amacıyla kurulup, bir coğrafi alanla sınırlı kalmaksızın muhtelif bölgelerden devletlerin üye olduğu örgütler. Ör: Birleşmiş Milletler

İi-) Bölgesel Örgütler: Faaliyetleri ve üyelikleri belirli bir bölgeyle sınırlı tutulmuş örgütler. Ör: Afrika Birliği, Nato, Avrupa Birliği gibi…

B-) Örgütün Faaliyet Konusuna Dayalı Ayrımlar

B.1- ) Genel Konulu Örgütler: Daha çok genel ve siyasi konuları ele alan örgütlerin faaliyetleri genel konulu Örgütler nezdinde değerlendirilir. Birleşmiş Milletler, Avrupa Konseyi, AGİT gibi örgütler….

B.2-) Uzman Örgütler: i-) Teknik Konulu Örgütler: Dünya Posta

Birliği (1878), Uluslar arası Telekomünikasyon Birliği (1865) Dünya Meteoroloji Örgütü gibi örgütler daha çok teknik konularla alakalı örgütlerdir.

İi-) Ekonomik ve Mali Örgütler: Ekonomi ve mali konularla alakalı faaliyet yürüten örgütlerdir. Uluslar arası Para Fonu (IMF), Dünya Bankası, Dünya Ticaret Örgütü gibi.

İii-) Savunma Örgütleri: NATO, Varşova Paktı gibi örgütler…

İv-) Sosyal ve İnsancıl Amaçlı Örgütler: Daha geniş bir kategorideki faaliyetleri yürüten örgütler. Dünya Sağlık Örgütü (WHO) ve Uluslar arası Çalışma Örgütü gibi…

**Bazı örgütler birden fazla kategoriye dahil olabilir. Dünya Gıda ve Tarım Örgütü hem sosyal ve insancıl bir örgüttür hem de teknik yönlü bir örgüttür.

C-) Yetkilerin Niteliğine Dayalı Ayrım

i-) İş Birliği Örgütleri: Temelde eşgüdümü amaçlayıp, üye devletlerin egemenliğine dokunmaz. Dünya Posta Birliği gibi.

İi-) Ulus Üstü Örgütler: Bütünleşme amaçlı faaliyet gösteren örgütlerdir. Belirli konularda üye devletler yetki devrinde bulunmuştur. Örgüt kararlarının bir kısmı üye devletlerin ülkesinde doğrudan etkili olup yurttaşlar için hak ve yükümlükler doğurur. Avrupa Birliği Örgütü bu tip örgütlerdendir.

KURUCU ANDLAŞMA VE HUKUKİ KİŞİLİK

Örgütlerin resmi kurulma aşamasında oluşturmak zorunda oldukları andlaşmadır. Kurucu andlaşma uluslar arası örgütlerin anayasası gibi işlev görmektedir.

Kurucu andlaşma karma nitelik taşıdığından yarattığı hak ve borçlar üye devletler arasında ve ayrıca uluslar arası örgütle devletler arasında etkilidir.

İç normlar hiyerarşisi bakımından Kurucu Andlaşma ondan türemiş olan işlemlere (örneğin örgüt kararları, bütçe kuralları vs) üstündür.

Türemiş işlemlerin kurucu andlaşmaya uygunluğu denetimini sağlayan organlar mevcuttur.

Örnek: Avrupa Birliği Adalet Divanı, Konsey ve Komisyon kararlarının Avrupa Birliği Hukukuna uygunluğunu denetlemektedir. Benzer şekilde BM örgütünde UAD, Genel Kurul ve Güvenlik Konseyinin Başvurusu üzerine uygunluk konusunda görüşünü verir.

Örgütün Kurucu Andlaşması genellikle bir süre sınırlamasına bağlı tutulmaz. Uluslar arası örgütler, uluslar arası konferanslardan farklı olarak süreklidir. Tek istisnası Avrupa Kömür ve Çelik topluluğunu kuran 1951 tarihli Paris Andlaşmasında görülmüş olsa da (ki bu andlaşma 50 yıllık süre için yapılmıştı) daha sonra bu topluluğun Avrupa Birliği şeklinde devam etmesiyle bu istisna da ortadan kalkmış oldu.

ULUSLAR ARASI ÖRGÜTLERE ÜYELİK

Uluslar arası örgütlere üyelik hukuki olarak kurucu andlaşmaya taraf olmak yoluyla gerçekleşir.

Üyeliğe KabulGenelde sadece devletler uluslar arası

örgüt üyesi olabilir. İstisnai olarak bazı uluslar arası örgütler de üyeliğe kabul edilebilmektedir. Örneğin: Avrupa Birliği bir çok bölgesel ve evrensel örgütün üyesidir.

Kabul KoşullarıUluslar arası örgütlere üyelikler genelde açık

ve kapalı uluslar arası örgüt ayrımı neticesinde beliren koşullara bağlıdır.

Açık uluslar arası örgütler, bir takım koşullarla tüm devletlerin üye olabilecekleri örgütleri ifade eder.

Öte yandan Kapalı Uluslar arası örgütler ise herhangi bir sonraki üyeliğe kapalı olanları ifade edeceği gibi, üyelik kabulünü bir karar organına bırakabilir.

Bazı Örnekler

Örnek 1: Birleşmiş milletler Andlaşmasının 4. maddesine göre, barışçı bir devlet olmak ve bu andlaşmadaki yükümlülükleri yerine getirmeyi kabul etmek ve buna muktedir olmak, Örgüte üyeliğin koşullarıdır. Yöntem bakımından Güvenlik Konseyinin (Veto Yetkisiyle birlikte) tavsiyesi, ayrıca Genel Kurul oylarının üçte iki çoğunluğu aranır. Bu bakımdan BM’in bir açık örgüt olduğu söylenebilir.

Örnek 2:Avrupa Birliği Andlaşmasının

49.maddesine göre, Örgüt tüm Avrupa devletlerine ilke olarak açıktır. Ancak, Komisyonun tavsiyesi üzerine Konsey, kabul kararını oybirliğiyle alır. Yapılan değişiklikler sonucu Avrupa Parlamentosunun onayı da aranmaktadır. Örgütün salt bölgesel nitelikte olması ve bilhassa bütünleşme amacı taşıması dolayısıyla üyeliğe kabul için özellikle oybirliği aranmaktadır. Bu özelliklerinden dolayı Avrupa Birliği Örgütü “kapalı” bir örgüt olarak değerlendirilebilir.

***Spesifik Düzenlemeler: Bazen bir örgüte üyelik, bir diğer örgüte

üyeliğin koşuludur. Bazen de belirli bir örgüte üyelik, bir diğerine üyeliği sağlamaktadır.

Örnek: Uluslar arası Para Fonu (IMF) üyeliği, Dünya Bankası üyeliği için şarttır. Benzer şekilde, Uluslar arası Telekomünikasyon Birliğine üyelik, İntelsat (Dünya Uydularıyla alakalı iletişim Organizasyonu) üyeliği için gereklidir.

Diğer taraftan Milletler Cemiyeti’ne üyelik Uluslar arası Çalışma Örügütüne üyeliği de beraberinde getirmişti.

ÜYELİĞİN SON BULMASIÜyelik, ihraç ve çekilme olmak üzere iki şekilde son

bulur.i-) Üyelikten İhraç: Üyelikten ihraç nadiren

başvurulan bir yoldur. Bunun koşulları kurucu andlaşmada belirtilmektedir. Örneğin: BM andlaşmasının 6. maddesine göre, andlaşmadaki ilkeleri sürekli biçimde ihlal eden bir üye Güvenlik Konseyinin Tavsiyesi üzerine Genel Kurulca ihraç edilebilir.

Kurucu Andlaşmada hüküm yoksa, Andlaşmalar Hukukuna Dair Viyana Sözleşmesinin 60. maddesine göre taraflardan birinin esaslı ihlali göz önünde bulundurularak üyeliğe son verilebilmektedir.

****Uluslar arası Örgütler üyelikten çok ağır ihlaller olmadığı müddetçe ihracı hemen gündeme getirmezler. Öncesinde ihlalde bulunan ülkelerin bazı haklarını askıya alarak daha hafif yaptırımda bulunurlar.

Örnek: BMÖ 5. ve 9. maddesi uyarınca, son iki yıla tekabül eden katkı payının ödenmemesi halinde o ülkenin Genel Kurulda oy hakkı askıya alınır. Benzer şekilde, Uluslar arası Çalışma Örgütü ile Uluslar arası Sivil Havacılık Örgütünde “makul süre” içinde katkı payının ödenmemesi aynı yaptırıma bağlanmıştır.

İi-) Üyelikten Çekilme

Üyelikten çekilme özgürlüğü devletlerin iradeleriyle vermiş olduğu kararlar neticesinde ortaya çıktığından teorik olarak her egemen devletin örgüt üyeliğinden çekilme hakkı vardır.

Ancak, her kurucu andlaşma üyelikten ayrılmayı ayrı şartlara bağladığından bir örgütten ayrılmak isteyen devlet, kurucu andlaşmanın tarafgilliğini kabul ettiğinden eğer varsa andlaşmadaki çekilme koşullarını yerine getirmek zorundadır.

***Üyelikten çekilme isteği bazı durumlarda mali, askeri ve siyasi yönlerden güçlü olan devletlerin örgüt üzerindeki baskısını yansıtabilir. ABD’nin 1977’de Uluslararası Çalışma Örgütünden bir süre ayrılması bu örgütü mali açıdan bir hayli zor durumda bırakmıştır.