uloga sporta u očuvanju zdravlja

8/10/2019 Uloga Sporta u Ouvanju Zdravlja

1/23

ULOGA SPORTA U OUVANJU ZDRAVLJA

SEMINARSKI RAD


2/23

SADRAJ

1 UVOD ................................................................................................................................ 1

2 SPORT I ZDRAVLJE ..................................................................................................... 2

3

TJELESNO ZDRAVLJE ................................................................................................ 9

3.1 Vanost tjelesnog vjebanja (sporta) ........................................................................... 9

3.2 Pozitivni uinci .......................................................................................................... 10

3.3

Negativni uinci ........................................................................................................ 11

4 MENTALNO ZDRAVLJE ........................................................................................... 13

4.1 Meuodnos sporta i psihikog zdravlja ..................................................................... 14

4.2

Otklanjanje i ublaavanje depresivnih i anksioznih stanja ........................................ 15

4.3

Otklanjanjanju i ublaavanju posljedica stresa ......................................................... 17

4.4

Psihike promjene i ouvanje mentalnih sposobnosti ............................................... 18

5 ZAKLJUAK ................................................................................................................ 20

6 LITERATURA ............................................................................................................... 21


3/23

1

1

UVOD

ovjekova fizika aktivnost je vana osnova njegovog zdravlja, neprocjenjivi dar prirode, izvor

sree. Odavno je poznata mudra, narodna izreka: Zdravlje je vanije od svega. Samo zdrav

ovjek je u stanju da potpuno upozna radost ivota, radost stvaralakog rada. Vrhunski sport

ne predstavlja prostor za sve potrebe i potencijale u fizikoj aktivnosti (kulturi). Zbog toga

vrhunskom sportu ne treba davati neizmjerne prednosti pred drugim podrujima fizike kulture

(zdravo vaspitanje, orijentacija na rekreaciju, odmor, itd.).

Na ovim drugim podrujima primjenjuje se zdravstvena preventiva, uva ekoloka ravnotea

izmeu bioloke i drutvene egzistencije ovjeka i njegove okoline. Programiranje fizike

kulture ne smije se ograniiti na aktivno ili pasivno uee u sportu. Prije se moe govoriti opokretu fizike kulture i programima koji podrazumjevaju egalitarni karakter.1

1Simonovi Lj.: Sport, kapitalizam, destrukcija, Lorka, Beograd, 1995


4/23

2

2

SPORT I ZDRAVLJE

Izmjene u strukturi rada preusmjeravaju ovjekov odnos prema slobodnom vremenu,

sportu i rekreaciji. ovjekov nivo saznanja o zdravlju putem vaspitanja, obrazovanja i medija

se stalno uveava. To je neophodno za pronalaenje ravnotee izmeu masovnih i elitnih oblika

ispunjavanja slobodnog vremena i bavljenja sportom.

Holistiki pristup zdravlju zasniva se na vienju pojedinca u njegovoj povezanosti sa bio-

psiho-socio-kulturnim snagama.2 Neophodna je, dakle, ravnotea duha i tijela; fizike i

duhovne snage ovjeka predstavljaju jedinstvo koje treba stalno odravati, jer je ono nestabilno

i lako se naruava. ovek nije svjestan koliko mu je ravnotea duha i tijela vana za osjeanje

punoe ivota, za uspjeh u radu i zadovoljstvo od svog fizikog i duhovnog postojanja.3

Zdravlje je na vrhu svih ljudskih vrijednosti. To je kapital koji moe da se uvea ili prokocka.

Uostalom, obian ovjek kae da je zdravlje vanije od svega. Zdravlje je prirodna, apsolutna

i nezaobilazna ivotna vrijednost i nalazi se u vrhu hijerarhije i ljestvice vrijednosti.Sa

zdravljem su povezani: ljudski ivot, interesi, ideali, harmonija, ljepota, smisao i srea ivota,

stvaralaki rad i ivotni ritam. Gledanje na zdravlje kao na najvie ivotno blago ima hiljadu

godina dugu tradiciju. Ouvanje zdravlja dobija na znaaju naroito u uslovima tehnike

sredine koja nas okruuje i koja presudno utie na ljudski organizam. Nije sluajno reeno dazdravlje predstavlja najvee, ne samo individualno, ve i drutveno bogatstvo, jer zadovoljava

primarnu ivotnu potrebu ovjeka i reprodukciju drutva.

Zdravlje zavisi od karaktera rada i naina provoenja dokolice i odmora. Stil ivota, stepen i

karakter ljudskih aktivnosti, naroito u radnoj djelatnosti, umnogome odreuju strukturu

zdravlja. Tu se prije svega misli na uslove rada, odmora na mogunost pristupa obrazovanju,

na zdravstvene, komunalne i saobraajne usluge, kulturni standard i kulturni ivot, nain

ponaanja, razumnu potronju i ishranu, korienje slobodnog vremena itd.

2orevi M. i dr.:Kultura zdravog ivota, MK Panonia, Novi Sad, 2003.3Kokovi D.: Socijalno-psiholoki osnovi sporta, Via koarkaka kola, Beograd, 2000.


5/23

3

Jednostavno reeno, zdravlje se mora posmatrati kroz iroku panoramu drutvenog ivota

(radno-proizvodna, socijalno-ekonomska, politika, porodina, itd.).

S obzirom da je zdravlje kompleksan problem, postoje razliiti pristupi i kriterijumi za njegovo

ocjenjivanje. Veina savremenih pristupa zdravlje razmatra kao sposobnost ovjeka da

uspostavi optimalno, fizioloko, psiholoko, i socijalno funkcionisanje organizma. Drugaije

reeno, zdravlje pretpostavlja odsustvo bolesti ili fizikih defekata. Ima autora koji zdravlje

posmatraju kao poremeaj adaptacije i prilagoavanja organizma neobinim uslovima sredine.

Drugi istraivai zdravlje odreuju kao strukturu dinamike ravnotee organizma sa prirodom

koja nas okruuje i socijalnom sredinom, pri emu bioloka i drutvena sutina ovjeka

predstavljaju jedinstvo.

Svjetska zdravstvena organizacija pod zdravljem podrazumjeva strukturu pune fizike,

psihike i socijalne ravnotee, a ne samo odsustvo bolesti i fizikih nedostataka. Ovakvo

odreenje zdravlja ne zadovoljava, jer ne obuhvata sve inioce koji utiu na zdravlje, pa zato i

ne moe biti potpuno. Kao prvo, treba istai da ova definicija ne odreuje sasvim jasno pojam

ravnotee. Drugo, u okviru ovakvog odreenja, zdrav ovjek se posmatra na statian nain.

Meutim, ljudski organizam se nalazi u stalnoj promjeni i razvitku, i ta dinamika je jedan od

neophodnih uslova fizikog i duevnog zdravlja.

ini se da je najpotpunija definicija zdravlja ona koja ga posmatra kao proces ouvanja i

razvitka psihikih, fiziolokih i biolokih sposobnosti ovjeka, razvijanje njegove optimalne

mogunosti i aktivnosti radi maksimalnog produenja aktivnog ivota. Problem odnosa

biolokih i socijalnih faktora i njihovog uticaja na psihofiziko zdravlje, vrlo esto se razmatra

u mnogobrojnim istraivanjima. Danas se, sve vie, smatra da je zdravlje pod uticajem

biolokih i socijalnih faktora. Zdravlje ovjeka zavisi od biogenetike (genetikog fonda),

ivotnog ciklusa u kome se ovjek nalazi, rekreativnih sposobnosti organizma, stepena njegove

aktivnosti, a takoe i od kumulativnog uticaja faktora spoljanje (socijalne) sredine.

Stepen humanizacije odreenog drutva mjeri se osjeajnou prema zdravlju i bolesti.

Razvijena zdravstvena kultura, shvatanje zdravlja kao kulturnog fenomena, najbolji je

pokazatelj razvoja odreene ljudske zajednice. Masovna kultura i masovni mediji podstakli su

do znanja o medicini i zdravlju struje prema irokom auditorijumu. Taj preovlaujui trend


6/23

4

sistematizovan je u uvenom sloganu da se u medicinu i sport svi razumijemo. Svakako, na

djelu su optimistika gledanja i vjerovanja da masovnim medijima pripada odluujua uloga u

irenju i popularizaciji savremenih znanja iz oblasti medicine. Plat popularizacije moe biti

veoma opasan ako ljudi misle da ta povrna informisanja mogu predstavljati zamjenu za

ozbiljnija upoznavanja i suoavanja sa pitanjima zdravlja. S pravom ljekari sumnjiavo gledajuna popularizatorsku ulogu mas-medija i onoga to se servira i nudi irokoj javnosti o zdravlju

i bolestima, pa i o samoj medicini. S druge strane, ljekari treba da prihvate i imaju u vidu veoma

sloeni kontekst uslova zdravlja i da se pri tom okane miljenja da je veza izmeu drutva i

zdravlja nesigurna i nebitna. Eksplozija najraznovrsnijih naina i stilova ivljenja, nesigurna

usaglaenost linosti i drutvene sredine, izazivaju optereenja i oboljenja iji su uzroci

kulturnog i antropolokog porijekla. Odnos linosti i socijalne sredine pretpostavljaju odreenu

strategiju adaptacije i elastinog prilagoavanja koji nam ukazuju na biografiju zdravlja ili

bolesti pojedinca, pripadnika usamljene gomile.

Zanemarivanje socijalnog i predominacija biolokog je dovela do velikih nesporazuma i na

podruju medicine i sporta. Vrlo esto se zaboravljalo i zanemarivalo, da su glavni uzroci naih

oboljenja drutveno-kulturni (radna i ivotna okolina, faktori urbanizacije, uslovi stanovanja i

prevoza, kvalitet i kontrola onoga to se proizvodi i troi).

Izgleda kao da ona (medicina), eli da upozna samo faktore bolesti protiv kojih se moe boriti,

ne dovodei u pitanje postojee uslove; ona pridaje veliki znaaj hemijskoj borbi protiv

infekcija mikrobima, dostignuima hirurgije, aparatima za dijalizu, ili jedinicama za intenzivnu

njegu, koje mogu u nekim sluajevima, da spasu ivot nekolicine ljudi, teko pogoenoj

boleu. U svakoj borbi protiv uzroka bolesti, ona eli da zna samo za one uzroke sa kojima se

ljekar moe boriti na nivou pojedinanog organizma, ne traei drutvene, ekonomske i

kulturne uzronike.4

Mnogi istraivai ukazuju na to da su osnove zdravlja vanmedicinske: usklaenost pojedincasa sredinom ivljenja, zajednicom i radom koji obavlja. Ljudi vie obolijevaju ukoliko

ostvaruju korjenite i nagle drutvene promjene. Zapletenost meuljudskih odnosa moe uroditi

nepredvidivim posljedicama koje esto imaju razorne rezultate. Zdravlje se nuno povezuje sa

4Gorc A.:Ekologija i politika, Prosveta, Beograd, 1982.


7/23

5

prirodom i nainom ivota. Skretanje oveka od stanja u koje ga stavlja priroda obilan je izvor

razliitih bolesti. Sloeni civilizacijski tokovi, duboke i iznenadne promjene u nainu ivota,

mogu biti uzroci najrazliitijih mentalnih i fizikih tekoa koje svoj izraz nalaze u razliitim

bolestima. Preseljavanje u grad moe za nekoga znaiti dokrajivanje sretnih vremena i

uzrokovanje svih njihovih nevolja.

Zdravlje pojedinca tijesno je povezano sa naporom prilagoavanja to mu ih namee okolina u

kojoj ivi. U istraivanjima se naglasak stavlja na brze promjene za koje je sljedee pravilo:

onima koji su doiveli vie promjena prijeti opasnost da ee obolijevaju. Uoeno je da brzina

promjena u ivotu pojedinca - ono to se uobiajeno naziva ivotni ritam - presudno utie na

zdravstveno stanje. Takoe je ustanovljeno da su promjene naina ivota, koje iziskuju poseban

napor i prilagoavanje u korelaciji sa boleu - bez obzira na to da li pojedinac upravlja njima,

da li eli ili ne eli. to je vei stepen promjena u ivotu, vea je i opasnost da e bolest koja

slijedi biti tea.

Zdravlje je individualno, ali i drutveno bogatstvo, iroka panorama drutvenog ivota. Ono

nije samo neija sopstvena potreba, ve i potreba drugih ljudi i obaveza je pojedinca da te druge

ljude titi i pomae. Zdravlje je obrazac kulture ovjeka, kulture meuljudskih odnosa. Ono je

svojevrsni nain i stil ivota, jer nain ivota moe biti ishodite svakog dobrog zdravlja i

radosti, ali i svake bijede i poniavajuih obrazaca. Zdravlje pretpostavlja fiziku kulturu, ist

vazduh, zdravu hranu. Treba koristiti sve to je blagotvorno i nita ne zloupotrebljavati. Kad je

u pitanju zdravlje, prostor rekreacije dobija na punom znaaju.

Rekreacija (recreare obnoviti, ponovo stvoriti) oznaava oputanje, doivljavanje i

poboljavanje zdravlja. Ona moe biti kolektivni ali i individualni in koji ne zahtjeva grupu i

klasinu socijalizaciju. Zahvaljujui rekreaciji, ovjek se bavi sportom a da nije sportski

opredijeljen. U rekreaciji su esto prisutni simptomi netreniranosti (kao i neekonomino

angaovanje tijela, glupa forsiranja, a da pri tom nije bilo nikakve konsultacije sa ljekarima).

Rekreacija zahjteva struno, metodino doziranje kao neophodnost svakog bavljenja sportom

na nivou svakodnevnog ivota. Da bi se to postiglo, neophodno je potovati odreene

pravilnosti i naela:


8/23

6

individualni pristup za svakog uesnika, to znai prema potrebama, mogunostima i

razlikama u odnosu na druge;

iskustva i saznanja uesnika, to podrazumjeva zahtjev za informisanjem i uenjem;

takoe je neophodno voditi rauna o ivotnom ciklusu pojedinca;

potrebno je aktivirati sve fizike i socijalne mogunosti razvoja i izbjei svaku vrstu

jednostranosti;

uvaavati cjelinu linosti intelektualnu, moralnu, voljnu i praktinu.

Rekreacija je polje subjektivne i drutvene svijesti. Ona dovodi do optedrutvenih

preorijentacija na polju fizike kulture i kao zdravstveni sektor u stalnom je porastu. Svijest o

zdravlju se mijenja, to utie na novi izgled sporta. U dananjem sloenom drutvu, na vanosti

dobijaju slogani: opustiti se, oporaviti se, postati fit, uiniti neto protiv stresa.

Na djelu je ponovno otkrivanje tijela i njegova tematizacija na nov nain. Tijelo postaje

znaajna karika u stvaranju i potvrivanju identiteta. Rekreacija je najbolja brana protiv bolesti

civilizacije i sjedilakog naina ivota i znaajna je u vremenu kad ljude hvata panika zbog

statusa, psihika i socijalna optereenost, drutvena dezintegracija (iracionalna drutvenost),

obilje stresnih situacija.

Danas su najugroenije osobe koje su orijentisane na postignue i konkurenciju, astoljubive isavjesne osobe (one sa vikom savjesti), osobe orijentisane na uspjeh koje pokazuju obiljeja

hard driving-a, ali i one koje doivljavaju drutvene neuspjehe i koje su optereene. Temeljni

ciljevi svake rekreacije su adaptacija i uklapanje pojedinca u socijalnu sredinu putem strategije

fleksibilnog prilagoavanja i prisnih kontakata. U tom pogledu rekreacija razvija specifine

interakcijske kodove jednostavnosti i prirodnosti (druenje u grupi, prijateljstva, solidarnost,

itd.). Istraivanja su pokazala da osobe koje se bave rekreacijom vae za otvorene osobe,

partneri koji se oslovljavaju sa ti.5

Rekreacija je regulator ljudskih odnosa sa prirodom, ali i sa svojom unutranjom, ljudskom

prirodom, regulator harmonije duhovnog i fizikog bia oveka. Rekreacija je inilac

usavravanja ljudske prirode, element kompenzacije, faktor razreenja debalansa izmeu

5Kokovi D.: Socijalno-psiholoki osnovi sporta, Via koarkaka kola, Beograd, 2000.


9/23

7

otuujuih svojstava rada i antropolokih svojstava oveka. Bavljenje rekreacijom i fizikom

aktivnou je veoma znaajno i one su najee u negativnoj korelaciji, sa karakteristikama

kao to su: anksioznost, napetost, emocionalna nestabilnost i zatvaranje u sebe.

Idealni oblik rekreacije je igra koja poveava spontanost i uravnoteenost, razvija samostalnost,

oslobaa od napetosti, prua podlogu za druenje i prijateljstvo. Sa igrom se pomalja i zasniva

jedna nova realnost. Za savremenu civilizaciju, od presudnog znaaja postaje pitanje

razrjeenje sukoba stomaka i sporta. Ljudi e se sve ee baviti sportom kao pojedinci, a

navijanje e postati surogat sporta i izgubie na znaaju koje danas ima.

Istraivanja su pokazala da motivi za bavljenje sportsko-rekreativnim aktivnostima ukljuuju

sljedee karakteristike:

1.

zdravlje ouvanje, unaprjeenje, otklanjanje i ublaavanje zdravstvenih tegoba

(8,18%);

2.

sposobnost odravanje i podizanje motorikih fukncionalnih sposobnosti (5,13%);

3. vitalnost produavanje ivotnog i radnog vijeka, spjeavanje ili ublaavanje opadanja

funkcija (5,33%);

4. mravljenje regulisanje tjelesne teine (2,67%);

5.

ljepota lijep izgled, vitka linija, gracioznost, skladnost izgleda i pokreta (1,57%);

6.

relaksacija odmor, oputanje, sniavanje emocionalne napetosti (4,57%);7.

raspoloenje zabava, razonoda, zadovoljstvo, prijatnost u toku i poslije vjebanja

(5,60%);

8.

druenje s prijateljima, novo poznanstvo, prijatno provoenje slobodnog vremena

(5,63%);

9.

postignue postizanje sportsko-tehnikih rezultata, samodokazivanje, afirmacija

(3,17%);

10.ivotni stil praenje savremenih tokova mode, optih trendova (2,45%).

Od svih navedenih aspekata, najvaniji je postizanje i ouvanje emocionalnog zdravlja, koje

karakterie:

smirenost;

odsustvo anksioznosti;

kontrola emocija;


10/23

8

osjeajnost prema drugima (empatija);

sposobnost da se prima i prua ljubav;

spontanost u emocionalnom izraavanju;

osjeanje sigurnosti;

osjeaj sopstvene vrijednosti;

zainteresovanost za rad i druge ljude;

zainteresovanost za porodini ivot;

sposobnost da se uiva u ivotu;

sposobnost da se na prihvatljiv nain podnosi neuspjeh;

odsustvo bezrazlonog zamora i dr.


11/23

9

3

TJELESNO ZDRAVLJE

Tjelesnom aktivnou se poboljava sposobnost lokomotornog sistema:

otpornost vezivnog tkiva;

tetiva i ligamenat;

hrskavice i kostiju;

izdrljivost velikih miinih skupina.

Sport pozitivno djeluje na imunoloki i krvoilni sistem. Omoguujui djeci da se kreu koliko

ele, jaamo ne samo njihove miie i kosti, nego i unutranje organe, npr. Kad dijete potri,

ubrzava se njegov puls, ono poinje dublje i ee disat, jer miii pri tranju obavljaju

naporniji rad, pa srce, plua i drugi sistemi organizma prirodno poveavaju svoju produktivnosti snagu. Dijete koje se bavi rekreativnim sportskim aktivnostima, odnosno mnogo se kree, ima

i zdravije i snanije unutranje organe.

Temeljno aktiviranje muskulature trebalo bi stimulisati praktiki sve temeljne motorike

sposobnosti:6

izdrljivost;

snagu;

sposobnost istezanja;

sposobnost koordinacije i

sposobnost oputanja.

3.1 Vanost tjelesnog vjebanja (sporta)

Igra i sport su sastavni dio ivota ljudi razliite dobi i drutvenog poloaja, pogotovo

djece i mladei. Danas se sve vie tei da se svako dijete, razvija ne samo u svojim umnim,

uvstvenim, drutvenim i duhovnim dimenzijama nego i u psihofizikom. Sport je ljudskoj

prirodi priroena aktivnost. On budi jak interes i ima snanu privlanost. To je veliki odgojni

potencijal i odgojna snaga. Sport je izvanredno odgojno sredstvo. On omoguava djeci da

6Bjelica D., Krivokapi D.: Teorijske osnove fizike kulture, Univerzitet Crne Gore, Podgorica, 2010.


12/23

10

razvijaju svoje humane kvalitete i promie autentine ljudske vrijednosti, a do toga se dolazi

odgojem.

Zdrava, okretna, spretna i vjeta djeca mogu lake nositi sve nedae i tekoe ivota te mogu

lake obavljati svoje radne i drutvene zadae. Zadaci tjelesnog odgoja temelje se na

mogunosti poticanja fizikog rasta i razvoja odgajanika, razvoju psihomotorikog sistema i

opte funkcionalne sposobnosti organizma. Ovaj zadatak se ostvaruje osmiljenim sistemom

vjebi, igara, stvaranju navika na zdrav i higijenski ivot, ispravno dranje tijela.

Odgajanik stjee spoznaju za opte fiziko stanje i stvara naviku bavljenja tjelesnim

aktivnostima. Bilo koji sport, bilo koja tjelesna aktivnost aktivira kompletni lokomotorni

sistem presudan za tansformaciju energije koja je rijeko potrebna za aktivnost svih stanica u

organizmu, te se sport i tjelesna aktivnost mogu tretirati kao odrednica za skladan razvoj svih

djetetovih osobina. Veliki je utjecaj tjelesnog vjebanja na ouvanju i unapreivanju zdravlja

djeteta te na skladan razvoj svih njegovih antropolokih znaajki.

3.2 Pozitivni uinci

Redovita tjelesna aktivnost moe sprijeiti ili konrolisati neke bolesti:

smanjuje masnoe u krvi;

prevenie povieni krvni pritisak;

smanjuje rizik od sranog i modanog udara;

jaa plua;

kontrolie teinu;

prevenie i smanjuje stres;

jaa imunitet;

osigurava jau snagu; vea izdrljivost i fleksibilnost zglobova i kraljenice;

prevenie osteoporozu;

smanjuje ozljede;

omoguava bolje spavanje i oputanje;

poveava razinu energije;


13/23

11

donosi bolje raspoloenje i

omoguava kvalitetu ivota.

Pozitivni uinci redovite tjelesne aktivnosti na zdravlje:

manja smrtnost kod mlaih i starijih osoba;

smanjen rizik smrtnosti od krvoilnih (osobito koronarnih sranih) bolesti;

sprjeavanje ili odlaganje nastanka visokog krvnog pritiska vjebanje smanjuje

pritisak;

smanjen rizik oboljenja od tumora debelog crijeva;

smanjen rizik obojenja od eerne bolesti neovisne o inzulinu;

korist oboljenjima od artritisa;

treniranjem snage i drugim vjebanjem starije osobe zadravaju sposobnostsamostalnog ivljenja i smanjuju rizik od padova;

mogu povoljan utjecaj na raspodjelu masnih naslaga u osoba s prekomjernom

tjelesnom teinom;

ublauje znakove depresije, tjeskobe i poboljava raspoloenje;

poboljava kvalitetu ivota povezanu sa zdravljem, jaanjem psiholokog blagostanja i

poboljanja tjelesnog stanja u osoba loeg zdravlja.

3.3

Negativni uinci

tetni uinci tjelesne aktivnosti:

tjelesnim naprezanjem moe doi do ozbiljnih krvoilnih smetnji, ali je isti

uinak redovite tjelesne aktivnosti manji rizik smrtnosti od krvoilne bolesti;

vjeruje se da veina miino-kotanih ozljeda povezanih s tjelesnom aktivnosu

moe sprijeiti postepenim vjebanjem do eljene razine aktivnosti i

izbjegavanjem pretjerane aktivnosti.

Svima je poznato da pretjerano vjebanje moe imati uinak na organizam slian onome gdje

se ba nikad i nije koristila vjeba. Iz ovog proizlazi: koliko zapravo treba vjebati za

poboljanje zdravlja? Nije isto svakodnevno odlaziti automobilom ili autobusom na posao i


14/23

12

vraati se s posla. Ako izaberemo neko drugo prijevozno sredstvo, tada troimo vie energije

za dolazak i odlazak te utjeemo na sve bitne sisteme organizma.

Sluajno poboljanje zdravlja moe se ostvariti usmjerenom tjelesnom aktivnou (npr. 30

minuta brzog hoda, 15 minuta tranja ili 45 minuta igranja odbojke), veinom, ako ne svim

danima u sedmici. To je preporuka Amerikog ministarstva zdravlja za poboljanje zdravlja

tjelesnim aktivnostima. Po njima je umjeren intenzitet 50-70% maksimalnog primitka kisika,

a ukljuuje brzo hodanje za veinu neaktivnih pojedinaca. Tjelesnim aktivnim nainom ivota

poboljavamo kvalitetu ivota, stanje krvoilnog sistema, a time i smanjuje rizik od krvoilnog

oboljenja ,putem bolje provjere tjelesne teine i kvalitetnije kontrole duevno-drutvenog

stanja.


15/23

13

4

MENTALNO ZDRAVLJE

Gledano sa stanovita evolucije, fizika sposobnost je, tokom proteklih milenijuma bila

uslov preivljavanja i opstanka pojedinca, porodice i drutva u cjelini. U savremenim uslovima

ivota sve je prisutnija regresivna tendencija, koja se ogleda u rastuoj pasivnosti modernog

ovjeka.

Veina stanovnitva u industrijalizovanim zemljama vode sedentarni nain ivota ili su samo

povremeno aktivni. Tehnoloki napredak oslobaa sve vie slobodnog vremena, ali fizika

aktivnost koja se ranije koristila za odlazak na posao i poslovne obaveze, obavljanje kunih

poslova i rekreaciju, sve vie opada. Svakodnevne poslovne aktivnosti ljudi sve vie obavljaju

u sjedeem poloaju. Dostupnost sve modernijih kompjuterskih igara, kablovske televizije,ekspanzija socijalnih mrea na internetu, napravile su od kue vrlo poeljno mjesto za boravak.

Nove mogunosti kojima je kupovanje i obavljanje bankarskih poslova omogueno preko

raunara, pojaavaju taj trend kao rezultat, sve je tee pronai vrijeme i motivaciju za

upranjavanje fizike aktivnosti i odravanje nivoa forme potrebne za zdrav ivot. Iz navedenih

razloga proizilazi i injenica da, priblino, oko dvije treine populacije razvijenih zemalja ne

ostvaruje ni minimalni nivo fizike aktivnosti koji se preporuuje u cilju odravanja zdravlja i

energetskog balansa.

Zdravstvene posljedice takvog provoenja dnevnih aktivnosti su zabrinjavajue. Fizika

neaktivnost poveava rizik oboljevanja od najrairenijih hroninih nezaraznih bolesti, kao to

su:

koronarna bolest srca;

modani udar;

visoki krvni pritisak; dijabetes tipa 2;

karcinom;

osteoporoza i s njom povezani prelomi kostiju.


16/23

14

Neaktivnost uzrokuje pad fizikih funkcija kod osoba srednjeg doba i umanjuje samostalnost

tih osoba u kasnijem ivotnom razdoblju. Fizika neaktivnost jedan je od vodeih uzronika

bolesti i smanjenja kvaliteta ivota stanovnitva u zemljama razvijenog svijeta, a daljim

poveanjem neaktivnosti ovi rizici nastavljaju svoj rast. Nije potrebno posebno naglaavati da

se pomenuti problemi, izazvani smanjenjem fizike aktivnosti, snano reflektuju i na psihikozdravlje savremenog ovjeka, koje naruavaju u veoj ili manjoj mjeri, zavisno od

kakakteristika linosti i socijalnog okruenja.

Novija istraivanja, koja su sve aktuelnija u ovoj oblasti, dala su ohrabrujue rezultate, jer

postoje jasne injenice koje govore u prilog pozitivnog uticaja fizike aktivnosti, kako na

fiziko, tako i na psihiko zdravlje. Odavno je poznato da mnoge osobe koje imaju povienu

napetost, osjeanje agresije ili ljutnje, ovaj problem rjeavaju aktivnostima koje dovode do

pojaane miine aktivnosti. Novija istraivanja u ovoj oblasti ukazuju na injenicu da blai

oblici pojedinih psihikih poremeaja, poput anksioznosti, depresije i psihikog stresa mogu

biti poboljani tokom redovnog bavljenja rekreativnim aktivnostima.

4.1 Meuodnos sporta i psihikog zdravlja

Fokus interesovanja u ovom radu je usmjeren na rasvjetljavanje meusobnog odnosa

fizike aktivnosti i psihikog zdravlja, odnosno naina na koji angaovanje ovjeka krozredovnu rekreativnu aktivnost umjerenog intenziteta, moe imati pozitivne efekte na mentalno

zdravlje.

Od sredine prethodnog vijeka naunici prouavaju uticaj fizike aktivnosti na zdravstveni

status savremenog ovjeka, to je rezultovalo dugim spiskom pozitivnih efekata. Rezultati

brojnih istraivanja su dokazala da redovna fizika aktivnost umjerenog intenziteta produava

ivot i poboljava njegov kvalitet. Meutim, mnogo manji broj radova je posveen uticaju

aktivnog ivotnog stila na mentalno zdravlje i osjeaj ivotnog zadovoljstva. Zabrinjavajue

djeluje podatak da Svjetska zdravstvena organizacija (WHO) procjenjuje da e depresija,

anksioznost i stres biti glavni uzronici smanjenja kvaliteta ivota i skraenja ivotnog vijeka

do 2020. godine.


17/23

15

Podaci dobijeni u dosadanjim istraivanja pokazuju da su nivo fizike aktivnosti i dobro

mentalno zdravlje u visokoj pozitivnoj korelaciji. Pozitivno raspoloenje, osjeanje opteg

zadovoljstva sa rijetkim simptomima anksioznosti i depresije ukazuje na dobro mentalno

zdravlje referentnih studija na koje emo se pozvati u daljem tekstu, poveana fizika aktivnost

je povezana sa smanjenjem anksioznosti i depresije.7

Pritom treba imati u vidu da epidemioloke studije upozoravaju da u svakom trenutku priblino

etvrtina ukupne populacije zemalja razvijenog svijeta pati od umjerene anksioznosti, depresije

i drugih emocionalnih poremeaja. Iz tog razloga uloga fizike aktivnosti i uopte aktivnih

stilova ivota se ne smije zanemariti, jer predstavlja lako dostupnu i bezbjednu terapiju.

4.2 Otklanjanje i ublaavanje depresivnih i anksioznih stanja

Depresiju karakterie:

tuga;

smanjeno samopouzdanje;

pesimizam;

osjeanje beznaa i

oajanje.

Simptomi su raznovrsni:

razliiti bolovi;

razdraljivost;

nekritinost;

povlaenje u sebe i

povremene suicidne misli.

Blai oblici depresije mogu nestati sami, bez ozbiljnijeg tretmana. Meutim, umjerena

depresija, kao i teka depresija, kada dominiraju suicidne ideje, lijee se odgovarajuim

7Stephens T.:Physical activity and mental health in the United States and Canada, Evidence from four populationsurveys, Preventive Medicine, 1988.


18/23

16

lijekovima. Veina istraivanja o efektima fizike aktivnosti bila su sprovoena na ispitanicima

s blagom ih umjerenom depresijom koji do tada nisu bili podvrgnuti lijeenju.

Na osnovu analize statistikih podataka o efektima aktivnosti na depresiju, zakljuuje se da

vjebanje znatno smanjuje stepen depresije u svim hronolokim grupama, bez obzira na

njihovu prethodnu fiziku kondiciju. Postignuti efekti bili su izraeniji na ispitanicima koji su

ee trenirali i koji su bili due ukljueni u programe rekreativnog vjebanja.

Kad je u pitanju anksioznost, treba rei da je to stanje koje se karakterie osjeajem unutranje

uznemirenosti i nemira uz prisutnu psihomotornu napetost. Istraivanja u ovoj oblasti su

pokazala da aerobno vjebanje ali i vjebanje u zoni veeg optereenja znatno umanjuju osjeaj

anksioznost. Razliite vrste aerobnog vjebanja imale su sline efekte na psihiki status

uesnika koji su bili obuhvaenii eksperimentalnim tretmanom.

Efekti redovnog treninga u umjerenoj zoni optereenja na ergociklu i tredmilu doprinose

poboljanje stanja kod ispitanika koji su imali tei oblik depresije. Pritom, efekti fizike

aktivnosti nisu zavisili od starosti ispitanika. Primjeeno je da su manje depresivna ona djeca i

tinejderi koji su aktivniji i da aktivnost smanjuje rizik od nastanka depresije u kasnijem

ivotnom dobu.

Analiza rezultata pomenutih istraivanja ukazuje da je poveana fizika aktivnost uesnika bila

statistiki povezana sa ublaavanjem anksioznog stanja, to je potvreno psiho-fiziolokim

mjerenjima i rezultatima dobijenim primjenom tehnike intervjua. Ostvareni efekti su se kretali

od niskih do umjerenih.

Rezultati ovih studija upuuju na veu efikasnost umjerene fizike aktivnosti u odnosu na

vjebanje u zoni visokog intenziteta, da pozitivni efekti aktivnosti traju i vie nedelja po

prestanku tretmana, kao i da poboljanje nastaje nezavisno od starosti i opteg zdravstvenog

stanja.


19/23

17

4.3 Otklanjanjanju i ublaavanju posljedica stresa

Naziv stres, se koristi za opis simptoma koji se javljaju kada smo pod suvie velikim

pritiskom, naprezanjem ili naporom, pri emu izazivaju optu nespecifinu reakciju organizma

da se prilagodi izmijenjenim uslovima unutranje ili spoljanje sredine. Stres pokreu uzroci

koji ozbiljno ugroavaju i remete ravnoteu organizma.

Stres zavisi od brojnih karakteristika linosti kao to su:

uzrast;

pol;

obrazovanje;

zanimanje; otpornost na stres;

osjeaj samopouzdanja;

prilagoenost;

porodina i socijalna situacija;

ekonomsko i zdravstveno stanje i sl.

Moemo rei da je stres jedan od izazivaa brojnih zdravstvenih problema modernog vremena.

Psiholoke reakcije koje su bile neophodne za opstanak tokom evolucije mogu biti tetne u

savremenom drutvu.

Kada se stresna situacija dogodi na radnom mjestu, a njena posljedica je neprikladno fiziko

ispoljavanje, poveani nivo hormona u krvi moe predstavljati problem. Fizika aktivnost

dovodi do smanjenja simpatike i poveane parasimpatike aktivnosti, pa se smanjuje

ekcesivno izluivanje kateholamina prilikom bilo kojeg stresnog dogaaja. Redovna aktivnost

umjerenog intenziteta i dobra fizika kondicija blagotvorne su za cjelokupan organizam,djelimino i zbog smanjenja dijastolnog krvnog pritiska to svakako umanjuje reakciju na

strsne situacije.


20/23

18

4.4 Psihike promjene i ouvanje mentalnih sposobnosti

Znaajne psiholoke promjene nastaju kod osoba kao rezultat fizikog vjebanja.

Poveava se emocionalna stabilnost, smanjuje se agresija, poveava motivacija za adaptibilnim

promjenama. Fiziki utrenirane osobe bolje se osjeaju a kod njih je prisutnija ivotna energija

i elja za radom. Fizika aktivnost utie razliito na navedene osobine linosti a jo i vie na

psihika stanja, to, naravno zavisi od individualnih razlika ispitanika, a u prvom redu pola,

hronolokog doba, zdravstvenog stanja i sl.

Kad su u pitanju djeca, rezultati slinih studija ukazuju da kod njih fiziku aktivnost prati

pozitivan stav o sebi, da uestvovanje u programima fizike aktivnosti podstie njihovo

samopouzdanje i da je fiziko vjebanje bilo efikasnije u formiranju pozitivnog stava prema

sebi i svom tijelu nego drugi organizovani programi.8

Kod djece je fizika aktivnost uglavnom motivisana doivljajem uivanja u aktivnosti, to

pokree intrinziku motivaciju, i osjeanje linog zadovoljstva. Bavei se rekreativnim

aktivnostima, odrasle osobe mogu podii samopouzdanje, popraviti raspoloenje, poveati

sposobnost suoavanja sa stresom, to svakako doprinosi poboljanja kvaliteta ivota. Takoe,

potvreno je da fizika aktivnost, a samim tim i dobra fizika kondicija pozitivno utiu na

svijest o sopstvenoj vrijednosti, prije svega kroz smanjenje tjelesne mase, poveanje snage iizdrljivosti, to doprinosi boljem estetskom utisku, to utie na formiranje boljeg miljenja o

sebi i svom tijelu.

Starije kategorije vjebaa mogu imati znaajne koristi od fizikih aktivnosti umjerenog

intenziteta, to, naravno zavisi od njihovog opteg stanja. Socijalni efekti se intenziviraju kroz

zajednike aktivnosti i druenje sa srodnim osobama, ali je moda jo znaajnije odravanje

pokretljivosti tijela i ukupne fizike kondicije, to, svakako doprinosi i boljem psihikom

zdravlju. Redovna aerobna fizika aktivnost ne samo da sprjeava slabljenje funkcije mozga

nego je moe i znaajno poboljati, objavili su istraivai s University of Illinois u svom

strunom asopisu. Analiza njihovih rezultata upuuju na zakljuak da fiziko vjebanje ima

8Gruber J.:Physical activity and self-esteem development in children, A meta-analysis, American Academy ofPhysical Education Papers, 1986.


21/23

19

izuzetno snaan uticaj na aktivnosti koje ukljuuju planiranje, pamenje i istovremeno

obavljanje vie zadataka. Fizika aktivnost takoe stimulie i titi funkciju mozga.

Istraivai su takoe zabiljeili da fiziki aktivni ispitanici bolje ue i da se kod njih usporava

starosna degeneracija mozga. Najnovija istraivanja pokazala su da stariji ljudi koji vjebaju

tri ili vie puta nedeljno rjee obolijevaju od Alchajmerove bolesti i starosne demencije.

Ljudi koji su redovno vjebali, imali su 30-40% manji rizik od razvijanja demencije.

Primjeeno je da ak i laka fizika aktivnost, kao to je etnja, pomae da se odloe prvi

simptomi ove bolesti. U nekoliko preglednih lanaka istaknuti su pozitivni efekti fizike

aktivnosti na mentalno zdravlje ljudi, koji se odnose na unapreenje njihovog samopouzdanja,

raspoloenja, smanjujui nivo stresa i anksioznosti, a takoe je pokazano da utiu i na

poboljanje kvaliteta sna.


22/23

20

5

ZAKLJUAK

Sportsko-rekreativne aktivnosti su efikasno i primjereno sredstvo za unapreenje zdravlja,

ispunjavanje bioloke potrebe za kretanjem kao i sadrajnijem i zdravijem koritenju

slobodnog vremena. Fizika aktivnost smanjuje asocijalna ponaanja, bolesti zavisnosti i

unapreuje meuljudske odnose.

Navedena istraivanja ukazuju da redovno fiziko vjebanje nesumnjivo ima veliki potencijal

kao efikasno sredstvo postizanja i ouvanja psihikog zdravlja. Odreene zakonitosti u ovoj

oblasti su relativno dobro poznate, kao npr. da se na taj nain redukuju neugodne emocije

izazvane stresom, da se umanjuju simptomi umjerene anksioznosti i depresije, ali i da moe

sluiti kao dodatna terapija u sluaju pojave veeg intenziteta ovih patopsiholokih poremeaja.

Treba istai jedinstvene stavove veine istraivaa, da u svakom hronolokom dobu i bez

obzira na pol, fizika aktivnost blagotvorno djeluje na emocionalne procese vjebaa.

Iskustva iz zemalja koje su, upravo zbog velike uestalosti pomenutih zdravstvenih problema

primjenile mjere prevencije bazirane na razvijanju navika za bavljenjem redovnim fizikim

aktivnostima, kao i njihovim intenziviranjem u irokoj populaciji, upuuju na zakljuak da je

to jedan je od najefikasnijih i najprihvatljivijih naina rjeavanja velikog broja zdravstvenih

problema i da se veina poeljnih zdravstvenih promjena moe postii u relativno kratkomvremenu.

Na kraju treba jo jednom napomenuti da, zdravlje, kao prva i najvea vrijednost u ivotu

podrazumijeva, osim somatskog i zadovoljavajui psiholoki, mentalni i emotivni status, koji

se u znaajnoj mjeri moe postii i odrati redovnim rekreativnim aktivnostima. Briga za

proirenje aktivnih uesnika u sportsko-rekreativnim aktivnostima predstavlja znaajnu

zdravstvenu ali i kulturoloku potrebu, i jedan je od prioritetnih zadataka modernog drutva.


23/23

21

6

LITERATURA

1. Bjelica D., Krivokapi D.: Teorijske osnove fizike kulture, Univerzitet Crne Gore,

Podgorica, 2010.

2. orevi M. i dr.:Kultura zdravog ivota, MK Panonia, Novi Sad, 2003.

3.

Gorc A.:Ekologija i politika, Prosveta, Beograd, 1982.

4. Gruber J.:Physical activity and self-esteem development in children, A meta-analysis,

American Academy of Physical Education Papers, 1986.

5. Kokovi D.: Socijalno-psiholoki osnovi sporta, Via koarkaka kola, Beograd, 2000.

6.

Simonovi Lj.: Sport, kapitalizam, destrukcija, Lorka, Beograd, 1995.

7.

Stephens T.: Physical activity and mental health in the United States and Canada,

Evidence from four population surveys, Preventive Medicine, 1988.

uloga sporta u očuvanju zdravlja

Documents