ULAŞTIRMA

MÜHENDİSLİĞİ

Yrd. Doç. Dr. Sercan SERİN

8-KAPASİTE

5.11.2018 17:45

2

Karayolu Kapasite Analizi

1950 yılında Amerika “Transportation ResearchBoard” tarafından ilk defa “Highway CapacityManual” ile başlamıştır.

1965, 1985, 1994, 1997 ve 2000 yıllarında bazı bölümleri değiştirilmiştir. Her bir manual (el kitabı) 1100 sayfa civarındadır.

5.11.2018 17:45

3

Kapasite

Highway Capacity Manual(HCM) de kapasite tanımı:

“Üniform kabul edilen bir yolkesiminde hakim yol ve trafikkoşulları altında belli bir zamanperiyodunda (genellikle bir saat)geçebilecek maksimum araçveya yolcu sayısıdır”

5.11.2018 17:45

4

Trafik mühendisliğinde en önemli sorulardan iki

tanesi;

Belli bir yolda ne kadar trafiğe

hizmet verilebilir? (şerit sayısı

dikkate alınarak)

Hangi koşullarda hizmet

verilebilir?Bu sorulara cevap, kapasite analizi ile verilir.

5.11.2018 17:45

5

Çok şeritli yollar için ideal koşullar3.6 metre şerit genişliği

1.8 metre yanal açıklık (banket genişliği)

Trafik akımında sadece yolcu otomobilleri

mevcut

Bütün sürücüler yollara aşina

Bütün yol kesimleri 100 km/st serbest hız

yapmaya elverişli

5.11.2018 17:45

6

İki şeritli yollar için ideal koşullarTasarım hızı 100 km/st ve üzerinde olmalı

3.60 metre şerit genişliği

1.80 metre yol kenarında en az yanalaçıklık

Düz arazi

Her noktada sollama olanağının bulunması

%50/%50 yön dağılımı olması

Trafik akımında sadece yolcuotomobillerinin bulunması

5.11.2018 17:45

7

İdeal koşular altında temel kapasite değerleri

5.11.2018 17:45

8

Serbest Hız Kapasite (yolcu oto./saat/şerit)

113 km/st 2400

105 km/st 2350

97 km/st 2300

90 km/st 2250

Otoyollar

İdeal koşular altında temel kapasite değerleri

5.11.2018 17:45

9

Çok şeritli yollar

Serbest Hız Kapasite (yolcu oto./saat/şerit)

97 km/st 2200

90 km/st 2100

80 km/st 2000

72 km/st 1900

Sıralanan ideal koşullar altında iki şeritli-iki yönlü bir kırsal yolun iki yön

toplamı olarak kapasite 2800 oto/sa kabul edilir.

v/c (Q/C) oranı ve kullanımı

Kapasitenin kullanım oranı olarak da

düşünülebilir.

v/c= tahmin edilen trafik hacmi/kapasite

Bu oran, mevcut veya önerilen kapasitenin

yeterlik ölçüsü olarak genellikle kullanılır. Bazı

durumlarda oran 1.00‘den daha büyük olabilir.

Bunun anlamı, tahmin edilen trafik hacminin

kapasiteden fazla olması demektir. Bu durumda

uzun kuyruklar ve gecikmeler meydana gelir.

5.11.2018 17:45

10

Kapasiteyi Etkileyen FaktörlerGeometrik Faktörler

- Yatay ve düşey kurbalar (hız azalmasına neden

olur)

- Şerit genişliği ve yanal açıklık

- Eğimler (Ağır taşıtlar eğimi yüksek olan

kesimlerde oldukça hız kaybederler)

5.11.2018 17:45

11

Kapasiteyi Etkileyen FaktörlerTrafik koşulları

- Yön dağılımı (İki şeritli yollarda önemlidir; hiçbir

şey verilmezse %50/%50 dağılım kabul edilir)

- Şerit dağılımı (şerit sayısının aniden arttığı

yerlerde dikkate alınır; örn; 3 şeritten 5 şeride

çıkması gibi)

- Trafik akımındaki ağır taşıtlar (daha geniş,

rampadaki hızları oldukça düşük)

5.11.2018 17:45

12

Kapasiteyi Etkileyen FaktörlerTrafik kontrol koşulları

- Hız limitleri

- Şerit kullanım kontrolleri (sağa veya sola

dönecek şeritler için tahsis yapma)

- Trafik sinyalizasyonu

- DUR ve YOL VER işaretleri

5.11.2018 17:45

13

9-HİZMET DÜZEYİ

5.11.2018 17:45

14

Hizmet kalitesi, trafik akımı içindeki işletme

koşullarını karakterize etmek amacı ile miktar

ölçülerine ihtiyaç duyar. Hizmet seviyesi

genellikle seyahat zamanı, hız, manevra

serbestliği, trafik kesintileri, konfor ve rahatlık gibi

hizmet parametreleri açısından trafik akımı

içindeki işletme koşullarının açıklandığı bir kalite

ölçüsüdür.

5.11.2018 17:45

15

Karayolunda altı (6) hizmet düzeyi tanımlanmıştır.(A, B, C, D, E, F)

A hizmet düzeyi; serbest akımın ve hiçbirgecikmenin olmadığı durumu tanımlar.

F hizmet düzeyi; en kötü işletme koşullarını tanımlar.Talep fazla olduğundan dolayı, karayolunda uzunkuyruklar ve gecikmeler ortaya çıkar.

E hizmet düzeyi, kapasiteye eşit veya yakın işletmekoşulunu tanımlar.

Diğer B, C, D harfleri ise A ile E hizmet düzeyleriarasındaki işletme koşullarını tanımlar.

5.11.2018 17:45

16

5.11.2018 17:45

17

E

D

C

BA

F

Stabil akım

Stabil olmayan akım

Yoğunluk(taşıt/km/şerit)

Trafik akımı

(hacmi)

Taşıt/st/şerit)

5.11.2018 17:45

18

A

B

C

D

E

F

Trafik hacmi/kapasite

İşletme

hızı

1.0

HİZMET DÜZEYİ

Hizmet DüzeyleriA hizmet düzeyi: Serbest akım hızı geçerlidir.

Yoğunluk oldukça düşüktür. Şerit değiştirme,

trafiğe katılma oldukça kolay gerçekleşmektedir.

Taşıtlar arasındaki ortalama mesafe 23-26 yolcu

otomobili kadardır.

5.11.2018 17:45

19

Hizmet DüzeyleriB hizmet düzeyi: Sürücüler trafikte diğer

sürücülerinin var olduğunu hissetmeye başlar;

ancak serbest akım hızını koruyabilir. Trafiğe

katılma ve şerit değiştirme rölatif olarak hala

kolaydır. Taşıtlar arasındaki mesafe 15-20

otomobil uzunluğu kadardır.

5.11.2018 17:45

20

Hizmet DüzeyleriC hizmet düzeyi: Trafikte araç sayısı arttığından

manevra yapmak sınırlanmaya başlar. Sürücüler

manevra yapmak için, boşluk gözlemek

zorundadır. Hız hala serbest akım hızı civarındadır.

Taşıtlar arasındaki mesafe 9-11 otomobil kadardır.

5.11.2018 17:45

21

D hizmet düzeyi: Ortalama hız düşmeye başlar.Trafik miktarındaki küçük artışlar sıkışmalaraneden olabilir. Ortalama araçlar arasındakimesafe 7-9 otomobil kadardır.

E hizmet düzeyi: Kapasite değerini tanımlar.Kuyruklar oluşmaya başlar; trafik akımıiçerisinde manevra yapmak oldukça zorlaşır.Taşıtlar arasındaki mesafe 4-6 otomobilkadardır.

F hizmet düzeyi: Kuyrukların oluştuğu, katılımkesimlerinin kapasite değerini aştığı hizmetdüzeyidir. Trafik durur; belli bir süre sonra tekrarharekete geçer. Tampon tampona hareketsöz konusudur.

5.11.2018 17:45

22

5.11.2018 17:45

23

A

D

B

D

5.11.2018 17:45

24

E D

5.11.2018 17:45

25

F hizmet düzeyi

5.11.2018 17:45

26 CE,F

5.11.2018 17:45

27

F hizmet

düzeyi

5.11.2018 17:45

28

5.11.2018 17:45

29

5.11.2018 17:45

30

5.11.2018 17:45

31

5.11.2018 17:45

32

5.11.2018 17:45

33

E hizmet

düzeyi

F hizmet

düzeyi

5.11.2018 17:45

34

Şehirler

İlçeler

Köyler

Ana arterAna arter

Arter

Yerel yollar

Hizmet Düzeyi Seçimi

5.11.2018 17:45

35

Karayolu tipi Ş.arası

Düz arazi

Ş.arası

Dalgalı

arazi

Ş.arası

Dağlık arazi

Şehiriçi

ve

çevreyolu

Otoyol B B C C

Ana arter B B C C

Arter C C D D

Yerel yollar D D D D

İki Şeritli Yollarda Hizmet Düzeyi

𝑆𝐹𝑖 = 2800 ∗ 𝑄 𝐶 𝑖∗ 𝑓𝑑 ∗ 𝑓𝑤*𝑓𝐻𝑉

Burada:

𝑆𝐹𝑖 :(i) hizmet düzeyi için hizmet akım oranı, ta/st

𝑄 𝐶 𝑖:(i) hizmet düzeyi için hacim/kapasite oranı

𝑓𝑑 :Yön dağıtma faktörü

𝑓𝑤 :Yanal açıklık düzeltme faktörü

𝑓𝐻𝑉 :Ağır taşıt düzeltme faktörü

5.11.2018 17:45

36

5.11.2018 17:45

37 v/c Oranı (a)

Düz Arazi

Geçme Yasağı Bölge %'si

Hizmet Düzeyi Gecikme zaman %'si Ort. Hız kmst 0 20 40 60 80 100

A <=30 93 0,15 0,12 0,09 0,07 0,05 0,04

B <=45 89 0,27 0,24 0,21 0,19 0,17 0,16

C <=60 84 0,43 0,39 0,36 0,34 0,33 0,32

D <=75 81 0,64 0,62 0,6 0,59 0,58 0,57

E <=75 72 1 1 1 1 1 1

F <=100 72

v/c Oranı (a)

Dalgalı Arazi

Geçme Yasağı Bölge %'si

Hizmet Düzeyi Gecikme zaman yüzdesiOrtalama Hız 0 20 40 60 80 100

A <=30 92 0,15 0,1 0,07 0,05 0,04 0,03

B <=45 87 0,26 0,23 0,19 0,17 0,15 0,13

C <=60 82 0,42 0,39 0,35 0,32 0,3 0,28

D <=75 79 0,62 0,57 0,52 0,48 0,46 0,43

E <=75 64 0,97 0,94 0,92 0,91 0,9 0,9

F <=100 64

v/c Oranı (a)

Dağlık Arazi

Geçme Yasağı Bölge %'si

Hizmet Düzeyi Gecikme zaman yüzdesiOrtalama Hız 0 20 40 60 80 100

A <=30 90 0,14 0,09 0,07 0,04 0,02 0,01

B <=45 87 0,25 0,2 o,16 0,13 0,12 0,1

C <=60 79 0,39 0,33 0,28 0,23 0,2 0,16

D <=75 72 0,58 0,5 0,45 0,4 0,37 0,33

E <=75 56 0,91 0,87 0,84 0,82 0,8 0,78

F <=100 56

(a) iki yönde de ideal kapasitedeki (2800 yolcu oto/st) trafik hacmi.

İki şeritli yollarda, arazi tipine göre, v/c oranları

Geçme yasağı olan

bölgeler, geçiş görüş

uzunluğu 500

metreden küçük olan

kesimlerdir.

𝑓𝑑 Yön dağıtma katsayısı aşağıdaki tablodan okunur

5.11.2018 17:45

38

Yönlere

Dağılım100/0 90/10 80/20 70/30 60/40 50/50

Düzeltme

Faktörü (𝑓𝑑)0,71 0,75 0,83 0,89 0,94 1,00

𝑓𝑤 Yanal açıklık düzeltme katsayısı aşağıdaki tablodan

okunur

5.11.2018 17:45

39

Kullanılabilir

Banket

Genişliği (m)

Şerit 3.7 m Şerit 3.4 m Şerit 3.0 m Şerit 2.7 m

Hizmet Düzeyi

A – D E A – D E A – D E A – D E

≥ 1.8 1,00 1,00 0,93 0,94 0,84 0,87 0,70 0,76

1.2 0,92 0,97 0,85 0,92 0,77 0,85 0,65 0,74

0.6 0,81 0,93 0,75 0,88 0,68 0,81 0,57 0,7

0 0,70 0,88 0,65 0,82 0,58 0,75 0,49 0,66

Ağır taşıt düzeltme faktörü aşağıdaki gibi hesaplanır

𝑓𝐻𝑉 =1

1 + 𝑃𝑇 𝐸𝑇 − 1 + 𝑃𝐵 𝐸𝐵 − 1 + 𝑃𝑅(𝐸𝑅 − 1)

Burada 𝑃𝑇 , 𝑃𝐵 ve 𝑃𝑅 sırasıyla kamyon, otobüs ve

rekreasyon aracının toplam trafiğe oranları; 𝐸𝑇, 𝐸𝐵 ve

𝐸𝑅 ise kamyon, otobüs ve rekreasyon araçlarının birim

otomobil cinsinden düzeltme katsayılarıdır.

5.11.2018 17:45

40

5.11.2018 17:45

41

Araç

Tipi

Hizmet

Düzeyi

Arazi Tipi

Düz Dalgalı Dağlık

Kamyonlar

𝐸𝑇

A 2 4 7

B ve C 2,2 5 10

D ve E 2 5 12

Rekreasyon Araçları

𝐸𝑅

A 2,2 3,2 5

B ve C 2,5 3,9 5,2

D ve E 1,6 3,3 5,2

Otobüsler

𝐸𝐵

A 1,8 3 5,7

B ve C 2 3,4 6

D ve E 1,6 2,9 6,5

5.11.2018 17:45

42

Geçme Yasağı Bölge %'si

Eğim Rampa Yukarı

%'si Ortalama Hız (kmst) 0 20 40 60 80 100

3 88.55 0.27 0.23 0.19 0.17 0.14 0.12

84.525 0.42 0.38 0.33 0.31 0.29 0.27

80.5 0.64 0.59 0.55 0.52 0.49 0.47

72.45 1 0.95 0.91 0.88 0.86 0.84

68.425 1 0.98 0.97 0.96 0.95 0.94

64.4 1 1 1 1 1 1

4 88.55 0.25 0.21 0.18 0.16 0.13 0.11

84.525 0.4 0.36 0.31 0.29 0.27 0.25

80.5 0.61 0.56 0.52 0.49 0.47 0.45

72.45 0.97 0.92 0.88 0.85 0.83 0.81

68.425 0.99 0.96 0.95 0.94 0.93 0.92

64.4 1 1 1 1 1 1

5 88.55 0.21 0.17 0.14 0.12 0.1 0.08

84.525 0.36 0.31 0.27 0.24 0.22 0.2

80.5 0.57 0.49 0.45 0.41 0.39 0.37

72.45 0.93 0.84 0.79 0.75 0.72 0.7

68.425 0.97 0.9 0.87 0.85 0.83 0.82

64.4 0.98 0.96 0.95 0.94 0.93 0.92

56.35 1 1 1 1 1 1

6 88.55 0.12 0.1 0.08 0.06 0.05 0.04

84.525 0.27 0.22 0.18 0.16 0.14 0.13

80.5 0.48 0.4 0.35 0.31 0.28 0.26

72.45 0.79 0.76 0.68 0.63 0.59 0.55

68.425 0.93 0.84 0.78 0.74 0.7 0.67

64.4 0.97 0.91 0.87 0.83 0.81 0.78

56.35 1 0.96 0.95 0.93 0.91 0.9

48.3 1 0.99 0.99 0.98 0.98 0.98

7 88.55 0 0 0 0 0 0

84.525 0.13 0.1 0.08 0.07 0.05 0.04

80.5 0.34 0.27 0.22 0.18 0.15 0.12

72.45 0.77 0.65 0.55 0.46 0.4 0.35

68.425 0.86 0.75 0.67 0.6 0.54 0.48

64.4 0.93 0.82 0.75 0.69 0.64 0.59

56.35 1 0.91 0.87 0.82 0.79 0.76

48.3 1 0.95 0.92 0.9 0.88 0.86

İki şeritli yollarda

rampa yukarı

eğimlerde v/c

oranları

5.11.2018 17:45

43

Ortalama Rampa Yukarı Hız (kmst)

Eğim(%) Eğim Uzunluğu(km) 88,5 84,5 80,5 72,5 64 48

0 Hepsi 2 1,8 1,6 1,4 1,3 1,3

3 0,4 2,9 2,3 2 1,7 1,6 1,5

0,8 3,7 2,9 2,4 2 1,8 1,7

1,21 4,8 3,6 2,9 2,3 2 1,9

1,61 6,5 4,6 3,5 2,6 2,3 2,1

1,61-0,8 11,2 6,6 5,1 3,4 2,9 2,5

3,22 19,8 9,3 6,7 4,6 3,7 2,9

4,83 71 21 10,8 7,3 5,6 3,8

6,44 - 48 20,5 11,3 7,7 4,9

4 0,4 3,2 2,5 2,2 1,8 1,7 1,6

0,8 4,4 3,4 2,8 2,2 2 1,9

1,21 6,3 4,4 3,5 2,7 2,3 2,1

1,61 9,6 6,3 4,5 3,2 2,7 2,4

1,61-0,8 19,5 10,3 7,4 4,7 3,8 3,1

3,22 43 16,1 10,8 6,9 5,3 3,8

4,83 - 48 20 12,5 9 5,5

6,44 - - 51 22,8 13,8 7,4

5 0,4 3,6 2,8 2,3 2 1,8 1,7

0,8 5,4 3,9 3,2 2,5 2,2 2

1,21 8,3 5,7 4,3 3,1 2,7 2,4

1,61 14,1 8,4 5,9 4 3,3 2,8

1,61-0,8 34 16 10,8 6,3 4,9 3,8

3,22 91 28,3 17,4 10,2 7,5 4,8

4,83 - - 37 22 14,6 7,8

6,44 - - - 55 25 11,5

6 0,4 4 3,1 2,5 2,1 1,9 1,8

0,8 6,5 4,8 3,7 2,8 2,4 2,2

1,21 11 7,2 5,2 3,7 3,1 2,7

1,61 20 11,7 7,8 4,9 4 3,3

1,61-0,8 60 25,2 16 8,5 6,4 4,7

3,22 - 50 28,2 15,3 10,7 6,3

4,83 - - 70 38 23,9 11,3

6,44 - - - 90 45 18,1

7 0,4 4,5 3,4 2,7 2,2 2 1,9

0,8 7,9 5,7 4,2 3,2 2,7 2,4

1,21 14,5 9,1 6,3 4,3 3,6 3

1,61 31,4 16 10 6,1 4,8 3,8

1,61-0,8 - 39,5 23,5 11,5 8,4 5,8

3,22 - 88 46 22,8 15,4 8,2

4,83 - - - 66 38,5 16,1

6,44 - - - - - 28

İki şeritli yollarda

ağır taşıtların

boyuna eğim

ve uzunluklarına

göre eşdeğer

yolcu otomobili

eşdeğerlik

katsayısı

5.11.2018 17:45

44

Tablo 13 İki Şeritli Yollarda, Rekreasyon Taşıtlarında Rampa Yukarı Yolcu Otomobili Eşdeğerliği

Eğim (%) uzunluk (km) yolcu-araç eşdeğerliği, Er

RVs yüzdesi 2 4 5 6 8 10 15 20

2 Hepsi 1.2 1.2 1.2 1.2 1.2 1.2 1.2 1.2

3 0-0,8 1.2 1.2 1.2 1.2 1.2 1.2 1.2 1.2

>0,8 2 1.5 1.5 1.5 1.5 1.5 1.2 1.2

4 0-0,4 1.2 1.2 1.2 1.2 1.2 1.2 1.2 1.2

0,4-0,8 2.5 2.5 2 2 2 2 2 1.5

>0,8 3 2.5 2.5 2 2 2 2 1.5

5 0-0,4 2.5 2 2 2 1.5 1.5 1.5 1.5

0,4-0,8 4 3 3 3 2.5 2.5 2 2

>0,8 4.5 3 3 3 3 2.5 2.5 2

6 0-0,4 4 3 2.5 2.5 2.5 2 2 2

0,4-0,8 6 4 4 3.5 3 3 2.5 2.5

>0,8 6 4.4 4 4 3.5 3 3 2.5

5.11.2018 17:45

45

yolcu otomobili eşdeğerliği

kamyon ve/veya otobüs yüzdesi

rampa aşağı eğim uzunluğu (km) 5 10 15 20

4 Hepsi 1,5 1,5 1,5 1,5

4 6,44 1,5 1,5 1,5 1,5

4 6,44 2 2 2 1,5

5 6,44 1,5 1,5 1,5 1,5

5 6,44 5,5 4 4 3

6 6,44 1,5 1,5 1,5 1,5

6 6,44 7,5 6 5,5 4,5

İki şeritli yollarda, rampa aşağı kamyon ve/veya

otobüs yolcu otomobili eşdeğerlik faktörleri

5.11.2018 17:45

46Yön dağılımı için ayarlama

1.00 dan büyük değerlerin çıkması, rampa aşağı

inerken taşıtların kapasiteyi artırdığı içindir

Otoyollarda (Çok şeritli yollarda) Kapasite Analizi

MSFi= i hizmet düzeyindeki maksimum trafik hacmi

cj= ideal koşullar altında kapasite

(v/c)i=(Q/C)i= i hizmet düzeyinde kapasite kullanımı

İdeal koşullar her zaman sağlanamayacağından, MSFideğeri, ağır taşıtlar, dar şerit ve yanal açıklık, sürücü faktörü ile azalacaktır.

5.11.2018 17:45

47

i

jic

vxcMSF

Çok Şeritli Yollarda Hizmet

Akım Oranı𝑆𝐹𝑖 = 𝐶𝑗 ∗ 𝑄 𝐶 𝑖

∗ 𝑁 ∗ 𝑓𝑝 ∗ 𝑓𝑤*𝑓𝐻𝑉

Burada;

𝐶𝑗 : İdeal şartlar altında kapasite

𝑁 : Şerit sayısı

5.11.2018 17:45

48

fw= şerit ve yanal açıklık düzeltme faktörü (tablodan

seçilir)

fHV= ağır taşıt düzeltme faktörü (tablo ve hesapla

bulunur)

fp= sürücü faktörü (sürekli aynı yolu kullananlar için 1.0,

diğer sürücüler de mevcutda 0.75-0.90)

5.11.2018 17:45

49

Tablo 1 Otoyollarda Sürekli Akımda Temel KapasiteDeğerleri

Yol Tipi Serbest Hız (km/st)Kapasite (yolcu

oto/saat/şerit)

Otoyol

113 2400

105 2350

97 2300

89 2250

Çok şeritli yollar

97 2200

89 2100

81 2000

72 1900

5.11.2018 17:45

50

5.11.2018 17:45

51

Hizmet Düzeyi Max. Yoğunluk Min. Hız Max. Trafik hacmi Max. v/c

(yolcu otomobili/km/şerit) (km/st) (yolcu oto./saat/şerit) oranı

Serbest hız = 113 km/st

A 6 113 700 0,318/0,304

B 10 113 1120 0,509/0,487

C 15 110 1644 0,747/,715

D 20 101 2015 0,916/0,876

E 23/25 97/93 2200/2300 1

F Değişken Değişken Değişken Değişken

Serbest hız = 105 km/st

A 6 105 650 0,295/0,283

B 10 105 1040 0,473/0,452

C 15 104 1548 0,704/0673

D 20 98 1952 0,887/0,849

E 24/27 90/85 2200/2300 1

F Değişken Değişken Değişken Değişken

Serbest hız= 97 km/st

A 6 97 600 0,272/0,261

B 10 97 960 0,436/0,417

C 15 97 1440 0,655/0,626

D 20 92 1824 0,829/0,793

E 26/29 85/80 2200/2300 1

F Değişken Değişken Değişken Değişken

Serbest hız= 89 km/st

A 6 89 550 0,250/0,239

B 10 89 880 0,400/0,383

C 15 89 1320 0,600/0,574

D 20 88 1760 0,800/0,765

E 27/30 80/77 2200/2300 1

F Değişken Değişken Değişken Değişken

Şerit genişliği ve yanal açıklık ayarlama

katsayıları (otoyollar için fw)

5.11.2018 17:45

52

Ağır taşıt düzeltme faktörü aşağıdaki gibi hesaplanır

𝑓𝐻𝑉 =1

1 + 𝑃𝑇 𝐸𝑇 − 1 + 𝑃𝐵 𝐸𝐵 − 1 + 𝑃𝑅(𝐸𝑅 − 1)

Burada 𝑃𝑇 , 𝑃𝐵 ve 𝑃𝑅 sırasıyla kamyon, otobüs ve

rekreasyon aracının toplam trafiğe oranları; 𝐸𝑇, 𝐸𝐵 ve

𝐸𝑅 ise kamyon, otobüs ve rekreasyon araçlarının birim

otomobil cinsinden düzeltme katsayılarıdır.

5.11.2018 17:45

53

Otoyollar için arazi tipine göre yolcu otomobili

eşdeğerlik faktörleri

5.11.2018 17:45

54

Faktör Düz Dalgalı Dağlık

Kamyon ET 1,7 4,0 8,0

Otobüs Eb 1,5 3,0 5,0

Rekreasyon aracı ER 1,6 3,0 4,0

Hizmet Düzeyi Yoğunluk (yolcu otomobili/km/şerit)

A 6

B 10

C 15

D 20

5.11.2018 17:45

55Otoyollar için hizmet düzeyi

Yoğunluklar

5.11.2018 17:45Karayolu Mühendisliği

56

Eğim (%) Uzunluk (km) Yolcu-Araç Eşdeğerliği, Et, Eb

Kamyon ve Otobüs Yüzdesi 2 4 5 6 8 10 15 20 25

<2 All 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5

2 0-0,40 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5

0,40-0,81 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5

0,81-1,20 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5

1,20-1,61 2,5 2 2 2 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5

1,61-0,81 4 3 3 3 2,5 2,5 2 2 2

>2,42 4,5 3,5 3 3 2,5 2,5 2 2 2

3 0-0,40 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5

0,40-0,81 3 2,5 2,5 2 2 2 2 1,5 1,5

0,81-1,20 6 4 4 3,5 3,5 3 2,5 2,5 2

1,20-1,61 7,5 5,5 5 4,5 4 4 3,5 3 3

1,61-0,81 8 6 5,5 5 4,5 4 4 3,5 3

>2,42 8,5 6 5,5 5 4,5 4,5 4 3,5 3

4 0-0,40 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5

0,40-0,81 5,5 4 4 3,5 3 3 3 2,5 2,5

0,81-1,20 9,5 7 6,5 6 5,5 5 4,5 4 3,5

1,20-1,61 10,5 8 7 6,5 6 5,5 5 4,5 4

>1,61 11 8 7,5 7 6 6 5 5 4,5

5 0-0,40 2 2 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5

0,40-0,54 6 4,5 4 4 3,5 3 3 2,5 2

0,54-0,81 9 7 6 6 5,5 5 4,5 4 3,5

0,81-1,20 12,5 9 8,5 8 7 7 6 6 5

1,20-1,61 13 9,5 9 8 7,5 7 6,5 6 5,5

>1,61 13 9,5 9 8 7,5 7 6,5 6 5,5

6 0-0,40 4,5 3,5 3 3 3 2,5 2,5 2 2

0,40-0,54 9 6,5 6 6 5 5 4 3,5 3

0,54-0,81 12,5 9,5 8,5 8 7 6,5 6 6 5,5

0,81-1,20 15 11 10 9,5 9 8 8 7,5 6,5

1,20-1,61 15 11 10 9,5 9 8,5 8 7,5 6,5

>1,61 15 11 10 9,5 9 8,5 8 7,5 6,5

Otoyollarda,

boyuna eğim ve

uzunlularına göre

yolcu otomobil

eşdeğerlik

katsayıları

5.11.2018 17:45

57 Otoyollarda rekreasyon araçları için

yolcu otomobili eşdeğerlik faktörleri

5.11.2018 17:45

58 Pik saat faktörü (PHF)

15 dakikalık periyodlar dikkate alınırsa

V= saatlik trafik hacmi

V15= bir saat içindeki maksimum 15 dakikalık trafik hacmi

hacmitrafiksaatlikmaksimum

hacmitrafiksaatlikPHF

154xV

VPHF

5.11.2018 17:45

59 Örnek: Aşağıdaki trafik hacim ölçümlerine göre, pik saat faktörünü (PHF) yi hesaplayınız.

v= saat içindeki pik trafik hacmi (taşıt/st)

V= pik saatlik trafik hacmi (taşıt/st)

PHF= pik saat faktörü

Zaman aralığı Aralık için trafik hacmi (taşıt) Zaman aralığı için saatlik akım (Kolon 2/0.25)

17:00 - 17:15 1000 4000

17:15 - 17:30 1100 4400

17:30 - 17:45 1200 4800

17:45 - 18.00 900 3600

17:00 – 18.00 4200 taşıt/st

875.012004

4200

4 15

xxV

VPHF

PHF

Vv

5.11.2018 17:45

60 Örnek: Bir otoyol, her bir yönde 3.65 m şeritgenişliği, sol tarafta şerit çizgisinden 1.20metre ileride bir engel bulunmakta olup, sağtarafta herhangi bir engel bulunmamaktadır.Trafikte %15 kamyon ve otobüs, %8rekreasyon aracı bulunmaktadır. Tasarım hızı113 km/st, sürücü ayarlama faktörü 0,80 vemaksimum 15 dakikalık trafik hacmi 1760taşıt/st olduğuna göre, 1.6 km uzunluğundave %3 eğimli rampa yukarı kesimdeki hizmetdüzeyini belirleyiniz.Şerit genişliği ve yanal açıklık düzeltme faktörü: (3,65 mşerit genişliği ve 1.20 metre engel uzunluğu (tek taraf)=0,99

5.11.2018 17:45

61Çözüm:Sürücü ayarlama faktörü=fp= 0,80 (verildi)

(Hafta içi ve sürekli aynı yolu kullananlar için fp= 1.0, diğer

durumlarda 0,75-0,99 arasındadır )

Ağır taşıt düzeltme faktörü

Et = 3.5 ; Er= 1,5 (Tablodan)

Şerit sayısı= 2

71,0415,1

1

)15,1(08,0)15,3(15,01

1

hvf

phvw

i

jphvwii fxfxfxNxc

vxcfxfxfxNxMSFSF

5.11.2018 17:45

62Çözüm:

Olduğundan hizmet düzeyi B-C

arasındadır.

65,080,071,099,022400

1760

xxxxfxfxfxNxc

SF

c

v

phvwj

i

165,0

5.11.2018 17:45

63 Örnek: Proje hızı 80 km/st olan bölünmemiş ikişeritli bir karayolunda, şerit genişliği 3.4 m,yanal engellerin dış şerit çizgisine mesafesi0,6 metredir. Arazi dalgalı olup, pik saatliktrafik hacmi 700 taşıt/st dir. Trafikteki kamyonoranı %6, otobüs oranı %4, rekreasyon aracı%2 dir. Yön dağılımı 70/30, geçme yasağıolan kesim oranı %60 dır. Buna göre:

a) Karayolunun kapasitesini hesaplayınız.

b) Mevcut trafik hacmine göre, hizmetdüzeyini belirleyiniz.

5.11.2018 17:45

64

Çözüm:

a) Kapasitesi denildiği için v/c=1 = E hizmet düzeyi seçilmelidir.

fw= 0,88 tablodan (şerit ve yanal engel azaltma faktörü)

fd= 0,89 tablodan (yön dağıtma faktörü

ET= 5.0, ER= 3.3, EB= 2.9 (tablodan)

)1()1()1(1

1

BBRRTT

HVEPEPEP

f

73,0)14,2(04,0)13,3(02,0)15(06,01

1

HVf

sttasitfffc

vSF HVwdeE /1601)73,0().88,0().89,0().1(.2800...)(.2800

44,073,0*88,0*89,0*2800

700

...2800

HVwd

ifff

MSF

c

vb)

0,32<0,44<0,48

D hizmet düzeyi

Taşıt Cinsi YOGT

Otomobil 12000

Otobüs 1000

Kamyon 7000 5.11.2018 17:46Karayolu Mühendisliği

65

Örnek: Serbest akım hızı 97 km/st olan bir yönde 3 şeridesahip bir otoyolda her bir şeridin temel kapasitesi 2300taşıt/saat’dir. Otoyol düz arazi üzerinde inşa edilmiştir. Şeritgenişliği 3,5 metre, dış şerit çizgisinden engele olan mesafe0,6 metre (tek tarafta)dir. Sürücü kapasite azaltma faktörü0,9 olarak belirlenmiştir. Yapılan sayımlar sonucunda YOGTdeğerleri aşağıdaki gibi belirlenmiştir.

Buna göre:

a) Yukarıdaki trafiğe göre hizmet düzeyini belirleyiniz.

b)Yukarıdaki trafiği dikkate alarak kapasite hesaplayınız

c)Yukarıdaki trafiğe göre B hizmet düzeyi için şerit sayısınıhesaplayınız

5.11.2018 17:48

66

Örnek: 2x2 şeritli bir otoyol kesiminde şerit genişliği 3,35 m, YOGT 15000 taşıt/gün,

boyuna eğim rampa yukarı %4 ve uzunluğu 350 m dir. Arazi dalgalı, banket

genişlikleri her iki tarafta eşit ve 1,4 m, trafikteki kamyon %15, otobüs %2 ve diğerleri

otomobildir. Sürücülerin hepsinin yola aşina olduğunu, ideal kapasitenin 2200

taşıt/saat/şerit olduğunu kabul ederek ve trafik artışını %2,5 kabul ederek, (V=105

km/st)

a) Arazinin dalgalı olması durumunda mevcut hizmet düzeyini belirleyiniz

b) Boyuna eğimi dikkate alarak mevcut hizmet düzeyini belirleyiniz

c)10 yıl sonraki olabilecek hizmet düzeyini hem arazi şekli hem de boyuna eğimi

dikkate alarak belirleyiniz

d) Banket genişliğinin bir tarafta 1 metreye, diğer tarafta 0,6 metreye

azaltıldığında mevcut hizmet düzeyini belirleyiniz. (Boyuna eğimi dikkate al)

e) A hizmet düzeyi için şerit sayısını belirleyiniz

5.11.2018 17:51

67

5.11.2018 17:52

68

5.11.2018 17:53

69

5.11.2018 17:45

70 Örnek: İki şeritli bir karayolu, 3.22 km uzunluğunda%7 boyuna eğime sahiptir. 600 taşıt/st lik pik saattrafik hacmine sahiptir. Diğer özellikler:

Platform özellikleri: 97 km/st proje hızı, 3.35 m şeritgenişliği, 1.20 m banket genişliği, %80 geçmeyasağı olan kesim mevcuttur.

Trafik özellikleri: 80/20 yön dağılımı, %4 kamyon,%10 rekreasyon araçları, %2 otobüs, %84otomobil; PHF= 0.91

Hangi hizmet düzeyinde eğim tırmanılır? Pik 15dakikalık akımda hangi tırmanma hızı elde edilir?Eğimli kesimin kapasitesi nedir? Eğer yaklaşım hızı88.55 km/st ise, rampayı tırmanan araçlardakigecikme ne olur?