Çukurova Ünverstes sosyal blmler ensttÜsÜ malye … · anahtar kelimeler: firma düzeyinde...
TRANSCRIPT
ÇUKUROVA ÜN�VERS�TES�
SOSYAL B�L�MLER ENST�TÜSÜ
MAL�YE ANAB�L�M DALI
TÜRK�YE’N�N ULUSLARARASI REKABET GÜCÜ;
BAZI AB ÜLKELER� KIYASLAMASI
Esra BA�KILIÇ
YÜKSEK L�SANS TEZ�
ADANA, 2006
ÇUKUROVA ÜN�VERS�TES�
SOSYAL B�L�MLER ENST�TÜSÜ
MAL�YE ANAB�L�M DALI
TÜRK�YE’N�N ULUSLARARASI REKABET GÜCÜ;
BAZI AB ÜLKELER� KIYASLAMASI
Esra BA�KILIÇ
DANI�MAN: Prof. Dr. Ahmet Fazıl ÖZSOYLU
YÜKSEK L�SANS TEZ�
ADANA, 2006
ii
Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlü�üne,
Bu çalı�ma, jürimiz tarafından Maliye Anabilim Dalında YÜKSEK L�SANS TEZ�
olarak kabul edilmi�tir.
Ba�kan Prof. Dr. A. Fazıl ÖZSOYLU
(Danı�man)
Üye Yrd. Doç. Dr. �smail GÜNE�
Üye Yrd. Doç. Erkut DÜZAKIN
Yukarıdaki imzaların, adı geçen ö�retim elemanlarına ait olduklarını onaylarım.
…/06/2006
Prof. Dr. Nihat KÜÇÜKSAVA�
Enstitü Müdürü
Not:Bu tezde kullanılan özgün ve ba�ka kaynaktan yapılan bildiri�lerin, çizelge, �ekil ve
foto�rafların kaynak gösterilmeden kullanımı, 5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri
Kanunu’ndaki hükümlere tabidir.
iii
��NDEK�LER
SAYFA NO
�EK�LLER L�STES� ......................................................................................... viii
TABLOLAR L�STES� ....................................................................................... iv
KISALTMALAR ................................................................................................ xi
G�R�� ................................................................................................................... 1
B�R�NC� BÖLÜM
KÜRESELLE�ME ............................................................................................. 2
1.1.Siyasi Açıdan Küreselle�me ........................................................................... 2
1.2.Sosyo Kültürel Küreselle�me.......................................................................... 3
1.3.Ekonomik Açıdan Küreselle�me .................................................................... 3
1.3.1.Üretimin Küreselle�mesi........................................................................ 4
1.3.2.Finansal Küreselle�me ........................................................................... 4
1.4.Küreselle�menin Tarihçesi.............................................................................. 5
1.5.Küreselle�meyi Ortaya Çıkaran Faktörler ...................................................... 6
1.6.Küreselle�menin Özellikleri ........................................................................... 7
1.7.Küreselle�menin Sonuçları ............................................................................. 8
1.7.1.Teknolojinin Üretim ve Pazar Yapılarını Dönü�türmesi ....................... 8
1.7.2.Neoliberalizmin Yükseli�i ve Devletin Ekonomik Fonksiyonlarının
Sorgulanması .................................................................................... 11
1.7.3.Küreselle�me ve Gelir Da�ılımı ............................................................ 13
1.7.4.Küreselle�me ve Çok Uluslu �irketler................................................... 13
1.7.5.Ulusal Otonominin Yükselmesi ve Glokalle�menin
Yaygınla�ması .................................................................................. 14
1.8.Küreselle�me Sürecinde Bölgeselle�me Hareketleri ...................................... 15
iv
�K�NC� BÖLÜM
KÜRESEL REKABET ve KÜRESEL REKABET GÜCÜ............................. 16
2.1. Küresel Sektörde Rekabet.............................................................................. 16
2.2. Küresel Rekabet Gücü ................................................................................... 17
2.2.1.Teorik Çerçevedeki Yakla�ımlar .......................................................... 17
2.2.1.1.Dünya Ekonomik Forumu (WEF) ve Yönetsel Geli�me
Enstitüsü (IMD) Yakla�ımı ................................................. 17
2.2.1.2.Ortodoks Yakla�ım ................................................................... 17
2.2.1.3.Porter’cı Yakla�ım .................................................................... 18
2.2.1.4.Bilgi Temelli Yakla�ım............................................................. 18
2.2.1.5.Dunning’in Yakla�ımı............................................................... 19
2.2.1.6.�ebeke Yakla�ımı ..................................................................... 19
2.2.1.7.3-P Yakla�ımı ........................................................................... 20
2.2.1.8.Krugman’ın Yakla�ımı ............................................................. 20
2.2.1.9.Çevreci yakla�ım....................................................................... 21
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
GELENEKSEL REKABET GÜCÜ.................................................................. 22
3.1.Firma Düzeyinde Rekabet Gücü..................................................................... 22
3.2.Endüstriyel Düzeyde Rekabet Gücü ............................................................... 23
3.3.Uluslararası Rekabet Gücü ............................................................................. 24
3.4.Rekabet Gücünü Belirleyen Faktörler ............................................................ 25
3.4.1. Geleneksel Yakla�ımda Rekabet Gücünü Belirleyen Faktörler ........... 25
3.4.2. Yeni Ekonomide Rekabet Gücünü Belirleyen Faktörler ...................... 27
3.4.2.1. Döviz Kuru Politikası ve Devalüasyon.................................... 29
3.4.2.2. Makroekonomik Ortam............................................................ 31
3.4.2.2.1.Yatırım ve Tasarruflar .............................................. 32
3.4.2.2.2.Enflasyon ve Verimlilik............................................ 32
3.4.2.3. Teknoloji .................................................................................. 33
3.4.2.4. Be�eri Kaynaklar...................................................................... 35
3.4.2.5. Kayıtdı�ı Ekonomi .................................................................. 37
v
3.4.2.6. Do�rudan Yabancı Sermaye Yatırımları ................................. 39
3.4.2.7. Finansal Kaynaklar ve Mali Sektör ......................................... 41
3.4.2.8. Devlet Borçları......................................................................... 43
3.4.2.9. KOB�’ler .................................................................................. 44
3.4.2.10. Kamusal Politikalar................................................................ 45
3.4.2.11.Kalite ve Tasarım.................................................................... 46
3.4.2.12.Üretim Maliyetleri .................................................................. 48
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
TÜRK�YEN�N ULUSLAR ARASI REKABET GÜCÜ; BAZI AB
ÜLKELER� �LE KIYASLAMASI.................................................................... 49
4.1.Rekabet Gücü Girdileri ................................................................................... 50
4.1.1.Rekabet Ortamının Etkinli�i .................................................................. 50
4.1.2.Makro Ekonomik Politika...................................................................... 51
4.1.2.1.Kamu Gelirleri ........................................................................... 51
4.1.2.1.1.Toplam Vergi Yükü .................................................... 51
4.1.2.1.2.Vergi yükündeki de�i�im............................................ 52
4.1.2.1.3. Kurumlar Vergisi ....................................................... 53
4.1.2.1.4. Ki�isel Gelir Vergisi .................................................. 54
4.1.2.1.5.KDV Oranları ............................................................. 56
4.1.2.2.Kamu Harcamaları ..................................................................... 57
4.1.3.��gücü Piyasası....................................................................................... 58
4.1.4.Dı� Ticaret, Tasarruf ve Yatırımlar........................................................ 59
4.1.4.1.Tasarruflar.................................................................................. 59
4.1.4.2.Kamu ve Özel KesimYatırımları ............................................... 60
4.1.4.3.Do�rudan Yabancı Yatırımlar ................................................... 61
4.1.4.4.Reel Efektif Döviz Kuru ............................................................ 63
4.1.4.5.Dı� Ticarete Açıklık................................................................... 64
4.1.5.Ekonomik ve Teknolojik Altyapı .......................................................... 65
4.1.5.1.Ula�ım........................................................................................ 65
4.1.5.1.1.Karayolu Kalitesi ........................................................ 66
4.1.5.1.2.Yolcu Ula�ımı ............................................................. 67
4.1.5.2.Bilim ve teknoloji ...................................................................... 67
vi
4.1.5.2.1.Ar-Ge’ye yapılan harcamalar...................................... 68
4.1.5.2.2.Ar-Ge Personeli Sayısı................................................ 69
4.1.5.2.3.Patent Uygulamaları ................................................... 70
4.1.5.2.4.Bilgi ve �leti�im Teknolojisi Geli�imi ........................ 71
4.1.5.2.5.Evden �nternete Ba�lanma Oranları ........................... 72
4.1.5.3.Enerji.......................................................................................... 73
4.1.5.3.1.Toplam Enerji Üretimi................................................ 73
4.1.5.3.2.Elektrik Üretimi .......................................................... 74
4.1.5.3.3.Elektrik Tüketimi........................................................ 75
4.1.5.4.Çevre.......................................................................................... 75
4.1.5.4.1.Kirlilik Oranları .......................................................... 76
4.1.5.4.2.Kentsel Atık Miktarı ................................................... 77
4.1.5.4.3.Kirlili�i Önleyici Harcamalar ..................................... 77
4.1.5.5.E�itim......................................................................................... 78
4.1.5.5.1.E�itime Yapılan Harcamalar ...................................... 79
4.1.5.5.2.Yabancı Dil Ö�renimi................................................. 80
4.1.5.5.3.Yabancı ö�renci Sayısı ............................................... 81
4.1.5.6.Sa�lık ......................................................................................... 82
4.1.5.6.1.Sa�lık �çin Yapılan Harcamalar.................................. 82
4.1.5.6.2.Ortalama Ya�am Süresi .............................................. 83
4.1.5.6.3.Bebek Ölüm Oranı ...................................................... 83
4.2.Rekabet Gücü Çıktıları ................................................................................... 84
4.2.1.Verimlilik............................................................................................... 84
4.2.2.�� Maliyetleri.......................................................................................... 85
4.2.2.1.��gücü Maliyetleri ...................................................................... 86
4.2.2.2.Enerji Fiyatları ........................................................................... 87
4.2.3.Fiyatlar ................................................................................................... 88
4.2.3.1.Tüketici Fiyatları ....................................................................... 89
4.2.3.2.Üretici Fiyatları ......................................................................... 89
4.3.Rekabet Gücü Sonuçları ................................................................................. 90
4 3.1.Makro Ekonomik Performans................................................................ 91
4.3.1.1.GSY�H ....................................................................................... 91
4.3.1.2.Ki�i Ba�ına GSY�H.................................................................... 92
4.3.1.3.Reel GSY�H Artı� Oranı............................................................ 93
vii
4.3.1.4.Üretim ........................................................................................ 94
4.3.1.5.��sizlik oranları .......................................................................... 95
4.3.1.6.Dı� Ticaret.................................................................................. 96
4.3.1.6.1.Dı� Ticaret Dengesi .................................................... 96
4.3.1.6.2.�hracatın �thalatı Kar�ılama Oranı .............................. 97
4.3.1.6.3.�leri Teknoloji �hracatı. ............................................... 98
4.3.1.6.4.Mal ve Hizmet �hracatı % De�i�im ............................ 99
4.3.1.7.Cari ��lemler Dengesi ................................................................ 100
4.3.1.8.Kamu Borçları............................................................................ 101
4.3.1.9.Kayıtdı�ı Ekonomi ..................................................................... 102
4.4.Rekabet Gücü Sıralaması................................................................................ 103
4.5.Türkiye’nin Rekabet Gücünün Arttırılması �çin Gereken Ulusal Rekabet
Gücü Politikaları ............................................................................................. 104
SONUÇ ................................................................................................................ 111
KAYNAKÇA....................................................................................................... 118
ÖZGEÇM�� ........................................................................................................ 128
viii
�EK�LLER L�STES�
SAYFA NO
�ekil 1.Endüstriyel Rekabet Gücü .................................................................. 24
�ekil 2.Uluslararası Rekabeti Belirleyen Firma �çi Etkenler.......................... 28
�ekil 3.Uluslararası Rekabeti Belirleyen Firma Dı�ı Etkenler ....................... 29
�ekil 4:Uluslararası Rekabet Gücü Ölçülmesinde Girdi Çıktı Modeli ........... 49
ix
TABLOLAR L�STES�
SAYFA NO
Tablo 1:Geleneksel ve �leri Teknolojilerin Kar�ıla�tırması.................................. 10
Tablo 2: Ticari �li�kiler Sistemi ............................................................................ 11
Tablo 3:Eski Devlet ve Yeni Devlet Felsefesinin Kar�ıla�tırılması ..................... 12
Tablo 4:Geleneksel Rekabet Gücü Düzeylerinin Kar�ıla�tırması ........................ 25
Tablo 5:Rekabet Ortamının Etkinli�i ................................................................... 50
Tablo 6:Toplam Vergi Yükü................................................................................. 52
Tablo 7:Vergi Yükündeki De�i�im....................................................................... 53
Tablo 8.Kurumlar Vergisi Oranları ...................................................................... 54
Tablo 9:Ki�isel Gelir Vergisi Oranları.................................................................. 55
Tablo 10:Mal ve Hizmetler Vergisinin Toplam Vergi Gelirleri
�çerisindeki Payı.................................................................................... 56
Tablo 11:Kamu Harcamaları ................................................................................ 57
Tablo 12:��gücü Piyasası ...................................................................................... 58
Tablo 13:Toplam Yurtiçi Tasarruflar ................................................................... 59
Tablo 14:Toplam Yatırımların GSY�H’ya Oranları ............................................. 60
Tablo 15:Do�rudan Yabancı Yatırımlar ............................................................... 62
Tablo 16:Reel Efektif Döviz Kuru........................................................................ 63
Tablo 17:Dı� Ticarete Açıklık .............................................................................. 64
Tablo 18:Karayolu Kalitesi................................................................................... 66
Tablo 19:Yolcu Ula�ımı........................................................................................ 67
Tablo 20:Ar-ge’ye Yapılan Harcamalar ............................................................... 68
Tablo 21:Ar-ge Personeli Sayısı ........................................................................... 69
Tablo 22:Toplam Patent Uygulaması ................................................................... 70
Tablo 23:Bilgi ve �leti�im Teknolojisi Geli�imi ................................................... 71
Tablo 24:Evden �nternete Ba�lanma Oranları ...................................................... 72
Tablo 25: Toplam Enerji Üretimi ......................................................................... 73
Tablo 26:Elektrik Üretimi..................................................................................... 74
Tablo 27:Elektrik Tüketimi .................................................................................. 75
Tablo 28: Hava Kirlilik Oranları .......................................................................... 76
Tablo 29:Kentsel Atık Miktarı.............................................................................. 77
x
Tablo 30:Kirlili�i Önlemek �çin Yapılan Harcamalar .......................................... 78
Tablo 31: E�itim Harcamaları .............................................................................. 79
Tablo 32:Yabancı Dil Ö�renimi ........................................................................... 80
Tablo 33:Üniversite E�itiminde Yabancı Ö�renci Sayısı..................................... 81
Tablo 34:Sa�lık �çin Yapılan Toplam Harcamalar............................................... 82
Tablo 35:Ortalama Ya�am Süresi ......................................................................... 83
Tablo 36:Bebek Ölüm Oranı................................................................................. 84
Tablo 37:��gücü Verimlili�i.................................................................................. 85
Tablo 38:��gücü Maliyetleri.................................................................................. 86
Tablo 39: ��gücü Maliyetlerinde �stihdam Vergileri ............................................ 87
Tablo 40:Sanayide Kullanılan Elektri�in Fiyatı ................................................... 88
Tablo 41:Tüketici Fiyatı Endeksi ve % De�i�me ................................................. 89
Tablo 42:Üretici Fiyatları Endeksi ve % De�i�me ............................................... 90
Tablo 43:GSY�H .................................................................................................. 91
Tablo 44:Ki�i ba�ına GSY�H................................................................................ 92
Tablo 45: Reel GSY�H artı� oranları .................................................................... 93
Tablo 46:Endüstriyel Üretim Artı� Oranı ............................................................. 94
Tablo 47:��sizlik Oranları ..................................................................................... 95
Tablo 48:Dı� Ticaret Dengesi ............................................................................... 97
Tablo 49:�hracatın �thalatı Kar�ılama Oranı ......................................................... 98
Tablo 50:�leri Teknoloji �hracatı........................................................................... 99
Tablo 51:Mal Ve Hizmet �hracatı % De�i�im ...................................................... 100
Tablo 52:Cari ��lemler Dengesi ............................................................................ 101
Tablo 53:Kamu Borçları ....................................................................................... 102
Tablo 54:Kayıtdı�ı Ekonomi................................................................................. 103
Tablo 55:Rekabet Gücü Sıralaması ...................................................................... 104
xi
KISALTMALAR
WEF : World Economic Forum
OECD : Organization for Economic Co-operation and Development
T�SK : Türkiye ��veren Sendikaları Kurumu
YASED: Uluslararası Yatırımcılar Derne�i
TCMB : Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası
CIA : Central Intelligance Agency
D�E : Devlet �statistik Enstitüsü
EPO :Europen Patent Organization
IEA : International Energy Agency
SGP : Satın Alma Gücü Paritesi
xii
ÖNSÖZ
Küreselle�me kavramının tartı�ıldı�ı ve hızlı bir �ekilde ilerledi�i günümüzde,
ülkelerin birbirinden ba�ımsız hareket etmesi artık olanaksızdır. Küreselle�me ile
ya�anan blokla�ma ile ülkeler bloklara üye olarak ekonomik ve sosyal geli�im
amaçlamaktadırlar. Türkiye bu süreçte AB’ne kabul edilmek üzere u�ra� verirken,
ekonomisinde son yıllarda hızlı geli�imler ya�anmaktadır. Türkiye’deki geli�meler
kendi tarihiyle kıyaslandı�ında büyük yol kat ederken, dünya piyasalarında söz sahibi
ülkeler kar�ısında hala gerilerde bulunmaktadır. Türkiye’nin jeopolitik konumu ve
çe�itli zenginlikleri göz ardı edilemeyecek düzeyde önemli iken Türkiye rekabet
gücünde neden ön sıralarda yer alamamaktadır. Bu çalı�manın amacı küreselle�me
sürecinde Türkiye’nin geli�mi� ülkeler kar�ısında rekabet gücünün ölçümü ve rekabet
gücü arttırılması için çözüm önerilerinde bulunulmasıdır.
Öncelikle her konuda oldu�u gibi tez çalı�mamda da ho�görü, anlayı� ve yol
gösterip destekleyen danı�manım sayın Prof.Dr.Ahmet Fazıl Özsoylu’ya sonsuz saygı
ve te�ekkürlerimi sunarım.
Tüm e�itimim boyunca maddi, manevi desteklerini esirgemeyen aileme,
özellikle annem Asiye Ba�kılıç’a, yüksek lisans süresi boyunca destekleyen ve yanımda
olan tüm arkada�larıma saygı ve te�ekkürlerimi sunarım.
Nisan 2006 ESRA BA�KILIÇ
xiii
ÖZET
TÜRK�YE’N�N ULUSLARARASI REKABET GÜCÜ;
BAZI AB ÜLKELER� �LE KIYASLAMASI
Esra BA�KILIÇ
Yüksek Lisans Tezi, Maliye Anabilim Dalı
Danı�man: Prof. Dr. Ahmet Fazıl ÖZSOYLU
Nisan 2006, 128 sayfa
Bu çalı�mada Türkiye’nin seçilen AB ülkeleri kar�ısında rekabet gücü
ölçülmeye çalı�ılmı�tır. Çalı�ma dört bölümden olu�maktadır. �lk bölümde
küreselle�me kavramı ele alınarak, küreselle�menin etkileri incelenmi�, ikinci
bölümde küresel rekabet ve küresel rekabet gücüne teorik yakla�ımlar ele alınmı�,
üçüncü bölümde geleneksel rekabet ve rekabet gücünü belirleyen faktörler ele
alınmı�tır. Dördüncü bölümde seçilen AB ülkeleri ile Türkiye’nin rekabet gücü
ölçülmü� ve Türkiye’nin, rekabet gücünün arttırılması için çözüm önerilerinde
bulunulmu�tur.
Küreselle�en dünyada ülkeler birbirleriyle rekabet halinde olmakta, artan
rekabete kar�ı tek ba�larına hareketten daha çok, bölgesel birliklere üye olmayı tercih
etmektedirler. Rekabet gücünün arttırılması için Türkiye’nin AB’ne tam üyeli�inin
gerçekle�mesi gerekmektedir bu do�rultuda AB ülkeleri ile rekabet güçleri ölçümü,
yetersiz kaldı�ımız alanların tespiti ve çözümü üyelik sürecinde ekonominin
geli�mesini sa�layacaktır. Seçilen AB ülkeleri kar�ısında Türkiye rekabet gücünde
son sırada yer almaktadır. Bu durumda çe�itli sektörlerde yapısal politikalar
gerekmektedir. Öncelikle borç yükü azaltılmalı ve bütçe açı�ı kapatılmalı, cari açı�ın
kapatılması için ihracatın ithalatı kar�ılama oranı artırılmalı, istihdamın artması,
teknoloji ve bilgi transferi için do�rudan yabancı yatırımların ülkeye çekilmesi
sa�lanmalı, yurtiçi yatırımlarla beraber üretim verimlilik artı�ları sa�lanması, vergi
reformu yapılarak kayıtdı�ı ekonominin önlenmesi ve ar-ge, sa�lık, e�itim
alanlarında yatırımların artırılması gerekmektedir.
xiv
Anahtar Kelimeler: Firma düzeyinde rekabet gücü, endüstriyel rekabet gücü,
uluslararası rekabet gücü, kayıtdı�ı ekonomi, vergi yükü, cari açık
xv
ABSTRACT
TURKEY’S INTERNATIONAL COMPETIVE POWER;
COMPARED WITH SOME EUREPEON UNION COUNTRIES
Esra BA�KILIÇ
Master Thesis, Public Finance Department
Supervisor: Associated Prof. Dr. Ahmet Fazıl Özsoylu
April 2006, 128 pages
In this research, Turkey’s competitive power is aimed to be measured with
selected Eurepeon Countries. This study consists of four parts. In the first part, the
concept of globalization is discussed and its effects are examined and in the second part
global competition as well as theoritical approaches to global competition power are
studied. In the third part conventional and the determining the competitive power are
discussed. In the fourth part, Turkey’s competitive power is measured with the selected
Eurepeon Union countries and recommendable solutions are put forward in order to
increase its competitive power.
In the globalising world, all countries are constantly in state of competing with
each other. They would rather be member of regional unions rather than act on their
own against the increasing competition. In order to increase the competitive power of
Turkey, Turkey’s full membership is required. In this way, the measurement of
competitive power with Eurepeon Union countries, the determination of the fields that
we are insufficient in and their solution with lead to economic development during the
process of Eurepeon Union membersip. Compared with the competitive power of
selected countries, Turkey takes place for beyond the list at the last level. In this case
various structural policies are required in several sectors. First of all, the burden of debts
is to be reduced and deficiency in the budget must be eliminated. In addition, in order to
put an end to the current account eficiency, the rate of export to meet the rate of
employment must be increased and for the transfer of technology and knowledge, direct
foreign investment should be made possible in the country. In addition to domestic
investments, increase in productivity is to be increased. Through tax reforms, informal
xvi
economy should be avoided and investments on research and development, edcation,
health should be increased.
Key Words: Competitive power at the level of firm, industiral competitive
power, international competitive power, informal economy, tax burden, current account
eficiency
G�R��
Küreselle�me tüm dünyayı etkisi altına alan bir süreç olup, siyasal, sosyo
kültürel ve ekonomik alanlarda kendini hissettirmektedir. Küreselle�me sürecinin
hızlanması ülkeler arası rekabeti arttırmakta, artan rekabete kar�ı ayakta kalabilmek
için ülkeler rekabet gücü artırma yollarını aramaktadırlar. Rekabet gücü ele alınmak
istenen alana göre firma düzeyinde rekabet gücü, endüstriyel düzeyde rekabet gücü ve
uluslararası rekabet gücü olarak ele alınmaktadır. Uluslararası rekabet gücü büyük
ölçüde, ülkede bulunan endüstrilerin ve endüstrileri olu�turan firmaların rekabet gücüne
ba�lı olmaktadır. Bir ülkenin rekabet gücünü arttırabilmesi için öncelikle ülke
firmalarının rekabetçi üstünlük elde etmesi ve bu yolla endüstri ve uluslararası rekabet
gücü kazanması gerekmektedir. Rekabet yarı�ında ülkeler tek ba�larına hareketten çok
çe�itli bloklara dahil olma yolunu seçmektedirler. Türkiye de rekabet yarı�ında AB’ne
tam üye olmak böylece ekonomik geli�imini arttırmak için u�ra� vermektedir.
Bu çalı�ma AB’ne tam üye olma yolunda ilerleyen Türkiye’nin seçilen AB
ülkeleri kar�ısında rekabet gücünün ölçümü ve rekabet gücü artırımı için çe�itli politika
önerileri geli�tirilmesi için hazırlanmı�tır. Bu amaçla öncelikle küreselle�me süreci ve
etkileri incelenmi� ve küresel rekabet ve küresel rekabet gücüne ili�kin teorik
yakla�ımlar ele alınmı�tır. Di�er yandan rekabet gücü firma, endüstri ve uluslararası
düzeyde rekabet gücü olarak ele alınmı�, son olarak seçilen on dokuz AB ülkesi ile
Türkiye arasında rekabet gücü ölçümü yapılmı�tır. Ölçümde 50 kriter göz önünde
bulundurularak girdi-çıktı modeli kullanılmı�tır. Ölçüm sonucuna göre Türkiye rekabet
gücü en dü�ük ülke olarak belirlenmi�tir. Türkiye’nin AB ülkeleri kar�ısında rekabet
gücü elde edebilmesi için ulusal rekabet gücü politikasının gerçekle�mesi
gerekmektedir. �lk olarak devlet etkin bir �ekilde yeniden yapılandırılmalı, dı� ticaret
hacmi arttırılıp, cari açık azaltılmalıdır. Bütçe açıklarının kapatılması, kamu borçlarının
ve kayıtdı�ı ekonominin azaltılması, vergi gelirlerinin arttırılması gerekmektedir.
Do�rudan yabancı yatırımların arttırılması için tedbirler alınması, istihdamın arttırılması
gerekmektedir.
2
B�R�NC� BÖLÜM
KÜRESELLE�ME
Ya�adı�ımız dünyada son yıllarda ciddi de�i�im ve dönü�ümler meydana
gelmektedir. Uluslararası ili�kilerde, ulusal ili�kilerde, toplumlararası ili�kilerde, hatta
günlük ya�am alanlarımızda bu de�i�im ve dönü�ümler çe�itli sonuçlar do�urmakta,
yeni olu�umları ortaya çıkarmakta ve bizleri bir zihniyet de�i�ikli�ine zorlamaktadır.
Hem ekonomik, hem de siyasal ve kültürel alanlarda ya�adı�ımız, kar�ı kar�ıya
kaldı�ımız ve bizi belli oranda zihin karı�ıklı�ı içinde bırakan bu de�i�im ve
dönü�ümler genel olarak ‘küreselle�me süreçleri’ olarak tanımlanmaktadır (DPT
2000;13).
Küreselle�me kavramı üzerine yapılmı� çe�itli tanımlar incelendi�inde; Ay’a
göre; "Ulusal ekonomilerin dünya piyasaları ile eklemlenmesi ve bütün iktisadi karar
süreçlerinin giderek dünya kapitalizmine sermaye birikimine yönelik dinamikleriyle
belirlenmesidir" (Ay 2002;54). Gökal’e göre ise "Sanayinin iktisadi anlamda geli�mi�
ülkelerden üçüncü dünya ülkelerine do�ru kayması, dünya ürünlerinin ortaya çıkması,
finans piyasalarının çe�itli ülkelere yayılması, önemli sayıda insanın ülkeler arasında
hareketi, dünya ölçe�inde demokrasi taleplerinin artması, aynı malların farklı ülkelerde
tüketilmesidir" (Gökal 1997;1 ).
Sermayenin küreselle�mesi ve dı� ticaretin ekonomik kalkınma için vazgeçilmez
olması, bölgesel örgütlenmelerin ve uluslararası örgütlerin yaygınla�arak, ulus
devletlerin üstünde bir alana siyasetin ta�ınması, yerel yönetimlerin ve sivil toplum
örgütlerinin öneminin artması ve demokrasi anlayı�ının yaygınlık kazanması genel
olarak siyasal, ekonomik ve kültürel de�i�imleri ifade etmektedir (DPT 2000 ;13).
1.1. Siyasi Açıdan Küreselle�me
Siyasi açıdan küreselle�me sürecinde devletin rolü ve görevleri yeniden
tanımlanmaktadır. Küreselle�me sürecinde ulus devletin hakimiyeti sarsılmı�, devletin
etkin ve sınırlı bir yapıya kavu�turulması gere�i yo�un bir �ekilde tartı�ılmaya
ba�lanmı�tır (Özkıvrak/Dileyici 2001;1). "Özellikle Sovyetler Birli�i’nin yıkılması ile
birlikte sosyalist devlet anlayı�ı önemini kaybetmi�, piyasa ekonomisinin a�ırlık
3
kazandı�ı bir devlet anlayı�ı ve modeli dünyada yaygınlık kazanmı�tır" (Aktan1998,
22). "Demokrasi küresel bir de�er olarak daha çok ön plana çıkmı�tır. Siyasi alanda
demokrasiye dayalı yeni bir siyasal sistem bütün dünyada kabul görmektedir" (Bayraç
2004;7).
"Küreselle�me sistemi büyük ölçüde özel sektör odaklıdır". Devletin piyasaya
rahat hareket alanı bırakması ile piyasa kuralları neo-liberal felsefe ile birle�erek ön
plana çıkmaktadır. Yeni devlet anlayı�ında, devlet özelle�tirme uygulamaları ile
i�letmecilikten çekilerek küçülürken, sadece tam kamusal mal ve hizmet uygulamasına
a�ırlık vermektedir. Bu anlayı�a göre devlet savunma, diplomasi, adalet gibi hizmetleri
ifa etmeli di�er mal-hizmet üretimini piyasaya bırakmalıdır. "Yeni devlet anlayı�ında
bölü�üm i�levinin dayandı�ı temel felsefe ise, piyasa gelir da�ılımına müdahale
edilmemesi ve yoksulluk gibi sorunların çözümünün piyasanın geli�imine
bırakılmasıdır". Yeni devlet anlayı�ında kalkınma ve istikrar i�levlerine yer
verilmemekte, bu iki i�levin de piyasa aracılı�ı ile kendili�inden gerçekle�ece�i
varsayılmaktadır. Devlet sadece kamu hizmetlerini yürütmeli, istikrar, bölü�üm ve
kalkınma sorunları ise piyasaya bırakılmalıdır (Demirba� 2002 ;4).
1.2. Sosyo Kültürel Açıdan Küreselle�me
Bütün insanlı�ı ilgilendiren, demokrasi, insan hakları, çevrenin korunması
uyu�turucu, AIDS ve terorizmle mücadele, organize suçlar gibi konularda ülkelerin
ortak bir anlayı�a ula�malarını ifade etmektedir. Bu sorunların ülke boyutlarını a�ması
ve bütün insanlık için bir tehdit olu�turması ülkeleri ortak hareket etmeye zorlamaktadır
(Aktan 2005a ;1).
1.3. Ekonomik Açıdan Küreselle�me
"Genel anlamda ülke ekonomilerinin dünya ekonomisiyle entegrasyonu, yani
dünyanın tek bir pazarda bütünle�mesini ifade etmektedir. Bir ba�ka deyi�le ekonomik
küreselle�me, ülkeler arasındaki ekonomik ili�kilerin yo�unla�ması ve ülkelerin
birbirine yakınla�ması demektir". Bu süreçte küresel firmalar ön plana çıkmakta, bu
firmalar aracılı�ıyla teknoloji, geli�mi� ülkelerden geli�mekte olan ülkelere
yayılmaktadır. Telekomünikasyon, bilgi ve ula�ım teknolojisindeki hızlı geli�meler,
GATT, WTO ve IMF gibi uluslararası kurulu�ların çabalarıyla dünya ekonomisinde
sa�lanan liberalle�me hareketleri, ülkelerin hızlı ve sürdürülebilir ekonomik kalkınmayı
4
gerçekle�tirmede piyasa ekonomisinin önemini kavramaları, uluslararası firmaların sınır
ötesi satı� yapma ve maliyet dü�ürmek amacıyla daha ucuz kaynak sa�lama ihtiyaçları
gibi faktörler ekonomik küreselle�meye ortam hazırlamı�tır. Mal, hizmetler ve üretim
faktörlerinin, uluslararası alanda hareket edebilmeleri sonucu mal ve hizmet
piyasalarının entegrasyonu ekonomik küreselle�me ile sonuçlanmı�tır. Ekonomik
küreselle�me üretim ve finansal faaliyetlerin küreselle�mesi olmak üzere ikiye ayrılır
(Aktan 2005a ;1).
1.3.1. Üretimin Küreselle�mesi
Üretimde küreselle�me, �irketlerin sınır ötesi sabit sermaye yatırımı, sınır ötesi
i�tirak ve ba�ka yöntemlerle mal ve hizmet üretim faaliyetlerini kendi ülkeleri dı�ında
yaymalarıdır. Üretimin mekansal kısıtlarını azaltan teknolojik geli�melerden ilki, mikro
elektronikteki geli�melerdir. Mikro elektroni�in geli�imi ile, ileti�im, bilgi saklama ve
i�leme hızlanıp, kolayla�tı�ından, üretim daha uzaktan ve daha süratli denetlenip,
yönetilebilmekte, sipari� alıp vermek mümkün olabilmektedir. Konteynır ta�ımacılı�ı ve
hava ta�ımacılı�ındaki geli�meler ile ta�ıma maliyetleri çok dü�mektedir."Yeni
rekabetin neticesinde bazı i�kollarında ‘meta çevrimi’ kısalmaktadır. Asgari stokla
çalı�ma, tüketici ile daha sıkı temas ve girdi sa�layan firmalarla daha disiplinli ili�kiler
gerektirmektedir. Mikro elektronik kullanan ve mal farklıla�masında rekabet eden
üretim organizasyonu, daha becerikli i�gücü ve o i�gücünü güdüleyecek daha yaratıcı
yöneticiler gerektirmektedir". Dü�ük ücretle çalı�an i�gücünden yararlanmak için
üretimin bazı a�amalarını geli�mekte olan ülkelere kaydırılması sonucunda, geli�mi�
ülkelerdeki i�sizlik artmaktadır. Ayrıca ticaret ve finans piyasalarının geli�ip,
serbestle�mesi üretimde küreselle�meyi kolayla�tırmaktadır. Üretimin küreselle�mesi ile
teknolojide geri kalmı� ülkelere, teknoloji transferi yapılaca�ı ve bu durumun
geli�mekte olan ülkelerin kalkınmasını hızlandıraca�ı kabul edilmektedir (DPT 1995;
10-18).
1.3.2. Finansal Küreselle�me
Finansal küreselle�me; ulusal finans piyasalarını ayıran sınırların ortadan
kalkması, finans piyasaları üzerindeki kontrol ve sınırlamaların kaldırılıp uluslararası
rekabete açılması, uluslararası sermaye akımlarının artması ve yatırım fonları ile yatırım
ortaklıkları gibi yeni kurumsal yatırımların finans piyasalarındaki rollerinin artması
�eklinde tanımlanmaktadır (Af�ar 2004;64-65).
5
"Finans piyasalarının küreselle�mesi �kinci Dünya Sava�ı sonrasında ya�anan
önemli geli�melerden bir tanesidir". Küreselle�me ile, fon fazlası olanlarla bu fonu
kullanmak isteyenler arasındaki ba�lar ço�almı� ve ili�kiler yo�unla�mı�tır. Uluslararası
finans piyasalarında i�lem yapma zorlukları azalırken, yeni dı�a açılan ülkelerin iç mali
piyasalarına giri� ve çıkı�lar artmı� ve hızlanmı�tır. Çe�itli ülkelerdeki, finansal
kurumlar, yabancı ülkelerde giderek artan oranda finansal yatırım faaliyetinde
bulunmakta ve dünya finans piyasaları çerçevesinde yatırımcılara getirisi yüksek ve
riski daha dü�ük olanaklar sa�lamaktadırlar. Finansman ihtiyacının yerel piyasalardan
kar�ılanamadı�ı durumlarda, uluslararası piyasalarda olu�an büyük miktarlardaki fonlar
kullanıma açık hale gelmektedirler (DPT 1995 ;22-23).
Küreselle�me ile istikrarlı finansal piyasalar yerini dalgalı finansal piyasalara
bırakmı� ve sermaye piyasaları ulusal olmaktan çıkarak büyük ölçüde uluslararası bir
boyut kazanmı�tır. Di�er yandan piyasalarda dola�an fon tutarı, di�er bütün ekonomik
geli�melerden ve bunların göstergelerinden daha büyük oranda artı� göstermi�, finansal
piyasalarda kullanılan araçlar bir çok ihtiyacı kar�ılamaya yönelik çe�itlenmi�tir (Af�ar
2004; 65-66).
Finansal küreselle�meye neden olan faktörler arasında; geli�mi� ülke finans
piyasaları üzerindeki kontrol ve kısıtlamaların kaldırılması, uluslararası finans
piyasalarının rekabete açılması, Dünya bankası ve konsorsiyum bankaları gibi
kurulu�ların faaliyetleri ile büyük çaplı sermaye yatırımı gerektiren projelerin
desteklemesi, kurumsal yatırımcıların finans piyasalarındaki rollerinin artması, finansal
araçların çe�itlili�indeki artı�, bilgisayar ve telekomünikasyondaki geli�meler ile finans
piyasalarında bilgi edinmenin kolayla�ması yer almaktadır (DPT 1995;22-23).
1.4. Küreselle�menin Tarihçesi
Küreselle�me kavramı üzerine yapılan ara�tırmaların bir ço�unda, küreselle�me
sürecinin so�uk sava� bitimi ile ba�ladı�ı görü�ü hakimdir. Di�er bir ara�tırmaya göre
ise küreselle�me iki dönemden olu�maktadır. 1800’lerin ortalarından, 1920’lerin
sonlarına kadar 1. küreselle�me ça�ı olarak nitelendirilmektedir. Bu görü�e göre
GSMH’lara oranla ticaret hacimleri ve sınırlar arası sermaye akı�larını ve nüfuza oranla
sınırlar arası i�gücü akı�ını kar�ıla�tırınca I. Dünya Sava�ı’ndan önceki dönem, içinde
6
oldu�umuz döneme çok benzemektedir. "Bu ilk küreselle�me ve küresel finans
kapitalizmi ça�ı I. Dünya Sava�ı’nın, Rus Devriminin ve Büyük Bunalımın art arda
indirdi�i darbeler ile parçalanmı�tır". Bu üç darbe dünyayı fiziksel ve ideolojik olarak
parçalara ayırmı�tır. "2. Dünya Sava�ı sonrasında ortaya çıkan resmi bölünme, so�uk
sava� döneminde iyice artmı�tır. So�uk sava� 1945’den 1989’a kadar sürmü� ve Berlin
duvarının yıkılmasıyla birlikte yerini ba�ka bir sisteme bırakmı�tır". �u anda içinde
bulundu�umuz yeni küreselle�me ça�ı küreselle�menin ikinci kısmıdır. I. Dünya
Sava�ı’nın ba�langıcından so�uk sava�ın sonuna kadar olan yakla�ık 75 yıllık dönem,
iki küreselle�me ça�ı arasındaki uzun bir süreçten ibarettir (Friedman 2000;15, 16).
Adam Smith’in ekonomide bir i� bölümü oldu�u ve ticaretin sınırlar ötesinde
i�lemesi gerekti�i savı, piyasa mekanizmasının a�ır sosyal �artları çözememesi üzerine
19.yy’ın ortalarından itibaren yeni fikirlerin do�masına yol açmı�tır. Yeni fikirlerden
olan Keynesyen ekonomik anlayı�, talep yanlı politikalar ile satın alma gücü
yaratılması yönündedir. Bu gibi ekonomik politikalar sonucu ‘fordist’ üretim
organizasyonları do�mu�tur. Ancak, iç pazarların doyması, tüketicilerin seri üretim
yerine, ki�isel tercihlerine cevap veren esnek tarzda ürünleri tercih etmek istemeleri ve
hammadde fiyatlarının a�ırı yükselmesi üzerine Keynesyen model sorgulanmaya
ba�lanmı�tır. Keynesyen teorinin, yüksek enflasyonun beraberinde istihdam hacmini
geni�letece�i görü�ü ba�arısız olmu�tur. Sosyal dengenin sa�lanması için kamu
harcamalarının artması üzerine devletin müdahalesi etkisizle�mi�tir. Bu durumda üretim
sürecinde çözümü yüksek teknolojiler olu�turmu�tur. Liberal politikaların uygulandı�ı
Japonya ve Güneydo�u Asya ülkelerinde, üretimde ürün esnekli�i ve ileri teknoloji
kullanımı ile ekonomide ba�arı yakalanmı�tır. Üretim organizasyonlarının neo-liberal
politikaların getirdi�i ilkeler uyarınca yapılması, ulusal ekonomileri koruyan gümrük
duvarlarının ve istihdam üzerindeki sosyal amaçlı korumaların kaldırılması, 1980’lerin
sonunda liberal batı toplumların kar�ısındaki sosyalist modelin çözülmesi üzerine
küreselle�menin önündeki engeller kalkmı�tır (Ba�türk 2001; 1-2).
1.5. Küreselle�meyi Ortaya Çıkaran Faktörler
Küreselle�me temelde altı grup faktörün etkisiyle ortaya çıkmaktadır, bunlar;
ileti�imi kolayla�tıran teknoloji sistemi, hükümet politikaları, �irket stratejileri, tüketici
tercihlerindeki geli�meler, so�uk sava� döneminin sona ermesi, uluslararası sorunlara
çözüm bulma zorunlulu�udur.
7
So�uk sava� döneminin ve ülkeler arasındaki ideolojik kutupla�maların sona
ermesi, eski do�u bloku ülkelerinin batı ile yakın ekonomik ve siyasi entegrasyon içine
girmelerine ortam hazırlamı�tır. Bunun sonucunda ülkeler siyasi açıdan demokrasiyi,
ekonomik açıdan da serbest piyasa ekonomisini benimsemeye ba�lamı�lardır ( Aktan
2005 b ; 1).
Di�er taraftan, so�uk sava� sisteminin çözülmesi ile uluslararası ticaretin
serbestle�tirilmesi, tarife ve kotaların kaldırılması, dı� finansal imkanların
serbestle�tirilmesi ve uluslararası sermaye akı�ı üzerindeki kontrollerin bertaraf
edilmesi gibi hükümet politikaları küreselle�meyi hızlandırmı�tır.
�irketlerin dı� ülkelere açılarak, dı�ardan kaynak temin etmeleri ve dı�arıya
satı�ta bulunmaları ile uluslararası ticareti yaygınla�maktadır. "Özellikle ihracat yaparak
ve faaliyetlerini dü�ük maliyetli merkezlere kaydırmak suretiyle dı� ekonomik ili�kiler
kurmaktadırlar. Böylece küreselle�me kendili�inden ortaya çıkan bir geli�me oldu�u
kadar �irket stratejilerinin de bir sonucudur" (Ekin 1999; 50).
Geli�en teknoloji ile ülkeler arasında ileti�imin artması küreselle�meyi
desteklemi�tir. Geli�en telekomünikasyon sistemleri olan fax, elektronik posta, uydu
ileti�imi uluslararası ileti�imi ve etkile�imi artırmı�tır.
�leti�im ve ula�ım teknolojisindeki geli�meler sonucunda reklamlar ile mal ve
hizmet tanıtım faaliyetleri artmı�tır. Geli�en ula�ım sistemleri ile mal akı�ı hızlanmı�,
tüketici memnuniyeti ön plana çıkmı�tır.
Terörizm, organize suçlar, insan hakları, göç hareketleri, salgın hastalıklar ve
çevre kirlili�i gibi uluslararası sorunlara çözüm bulma zorunlulu�u ülkeleri birbirlerine
do�ru yakınla�tırmı� ve ülkeleri ortakla�a karar alma yoluna itmi�tir (Aktan 2005 b ;1).
1.6. Küreselle�menin Özellikleri
Küreselle�me ile so�uk sava� dönemi iki zıt dönemi kapsamaktadır. Bu iki ayrı
dönemin özellikleri çe�itli alanlarda farklılık göstermektedir. Bu farklılıklar
8
küreselle�me sisteminin özelliklerini daha net biçimde ortaya koymaktadır. Bu
farklılıklar incelendi�inde;
Küreselle�menin kendine özgü tanımlayıcı teknolojileri vardır, bunlar;
bilgisayarla�ma, dijitalle�me, uydu ileti�imi, fiberoptik teknoloji ve internettir. Bu
teknolojiler küreselle�menin tanımlayıcı perspektifinin ortaya çıkmasına yardımcı
olmu�tur. So�uk sava� dönemi etkile�imden uzak ve bölünmeye dayalı iken,
küreselle�me sistemi bütünle�meye dayalıdır. So�uk sava� sisteminin simgesi herkesi
birbirinden ayıran ve bölünmeye neden olan bir duvar iken küreselle�me sisteminin
simgesi herkesi birle�tiren dünya çapında bir ileti�im a�ıdır. So�uk sava� sisteminin
tanımlayıcı belgesi ‘pakt’ iken, küreselle�me sisteminin tanımlayıcı belgesi ise ‘i�
sözle�mesidir’. So�uk sava� ‘dostlar’ ve ‘dü�manlar’dan olu�an bir dünya iken
küreselle�me dünyası bütün dostları ve dü�manları ‘rakipler’ haline getirmektedir.
Küreselle�menin kendine özgü bir demografik yapısı vardır (kırsal alanlardan kentsel
alanlara ve kentsel ya�am biçimlerine do�ru yönelim) . Küreselle�me sistemi üç temel
denge üzerine kuruludur. Bunlardan ilki ulus devletler arasındaki dengedir; tek ve süper
güç durumundaki ülkelerin hakimiyeti yerine birbirleri ile etkile�im içinde olan ülkeler
ön plana çıkmı�tır. �kincisi ulus devletler ve küresel piyasalar arasındaki dengedir;
küresel piyasalarda bir çok giri�imci istedikleri ülkede ve istedikleri alanlarda yatırım
yapabilmektedir. Üçüncüsü ise ulus devletler ve bireyler arasındaki dengedir.
Küreselle�me sürecinde birey ön plana çıkmı�, bireylerin serbest dola�ımı önündeki
engeller ortadan kalkmı�tır (Friedman 2000; 30-37).
1.7. Küreselle�menin Sonuçları
1.7.1. Teknolojinin Üretim ve Pazar Yapılarını Dönü�türmesi
Küreselle�menin hem nedeni hem sonucu kabul edilen teknoloji, teknolojiye
dayalı toplumsal yapının yeniden �ekillenmesini sa�lamaktadır. �leri teknoloji ve post
fordist esnek üretim, küçük ölçekte üretimi mümkün kılarken üretimden tasarıma her
alanda bilgisayar kullanımını yaygınla�tırmaktadır. Tam zamanlı üretim ve toplam
kalite yönetimi gibi yönetsel felsefeler üretimde maliyetleri azaltırken teknoloji
kullanımını te�vik etmektedir. Kitlesel üretim yerine dünya pazarlarındaki farklı yerel
özellikleri dikkate alan ama küresel ilke ve normlara ba�lı üretim yapılabilmektedir.
Pazarın hacmi yerine niteli�i, yani mü�teri profili önem kazanmaktadır. �leti�im
9
teknolojisi sayesinde satıcı-satıcı: satıcı-mü�teri; mü�teri-mü�teri, mü�teri-satıcı
arasında kurulan ileti�im matrisi, pazar hakimiyetinin sürdürülebilirli�i üzerinde etkili
olmaktadır. Uydu ve internet teknolojisi ulus ve firmaların pazardaki ba�arısını mü�teri
odaklılıkla birlikte belirlemektedir. Sanayi ürünlerine oranla, hizmet ürünlerine olan
talebi beslemektedir. "Bu talebin ekonomiye yansıması istihdam içerisinde hizmet
sektörünün a�ırlı�ının artmasıdır". �stihdamda a�ırlı�ı artan bu sektör, yarattı�ı katma
de�er ile ekonomideki talebi belirlemede belirgin bir rol almaktadır. Gelir ve talep
arasındaki bu döngü zenginli�in devam ettirilmesinde önemli katkı yapmaktadır
(Dulupçu 2001; 29-31).
Bilgi teknolojileri ve küreselle�me arasındaki ili�ki çift yönlü bir yola
benzemektedir. Uluslararası çok taraflı anla�malarla giderek daha da serbestle�en
ticaret, yatırım ve özel ulusal politikaların bir sonucu olarak varsayabilece�imiz
küreselle�me, bilgi ve ileti�im teknolojilerinin geli�ip yayılması için uygun bir atmosfer
yaratmaktadır. Ulusal sınırların giderek daha fazla açılması, ticareti, do�rudan
yatırımları ve portföy yatırımlarını te�vik etmektedir. Bu faaliyetlerin geli�mesi de daha
etkin yönetim, danı�manlık ve teknik hizmetleri zorunlu kılmaktadır. �ehirle�me,
tüketim kalıplarının benze�mesine yardımcı olmakta, bilgi ve ileti�im teknolojilerinin
uygulama alanları geli�mektedir (Odyakmaz 2002; 2).
Küreselle�me sürecinde etkili faktörlerden biri olan teknolojik özellikleri,
geleneksel ve ileri teknoloji olarak iki gruba ayırıp, kar�ıla�tırmamız de�i�imi daha net
ortaya koyacaktır. Tablo 1’de kar�ıla�tırma yapılmı�tır.
10
Tablo 1 Geleneksel ve �leri Teknolojilerin Kar�ıla�tırılması
Geleneksel Teknoloji CIM (Bilgisayarlı �malat)
Merkezile�me Adem-i Merkeziyetçilik
Büyük üretim Merkezleri Toplula�tırılmamı� üretim merkezleri Dengeli üretim hatları Esneklik Standart ürün Çe�itlendirilmi� mü�teri ürünleri
��in zenginle�tirilmesi, geni�letilmesi Sorumlulu�un ödüle ba�lanması
Dü�ük de�i�im oranı, istikrar Yenilik Yı�ın sistemleri Akı� sistemleri Yava� haberle�me Hızlı kar�ılık verme
�stikrar Büyüme Kaynak: Dulupçu ‘Küresel Rekabet Gücü’ 2001;29
Uluslararası rekabette ba�arı �ansı; tüketici isteklerine uygun, kaliteli ve ucuz
mal üretimine ba�lanmı�tır. Üretim maliyetlerini azaltmada verimlilik artı�ının
sa�lanması için yeni teknoloji seçimi ça�da� üretim ve yönetim tekniklerine a�ırlık
verilmesi gereklilik haline gelmi�tir. Bunun yolu da esnekle�meden geçmektedir (Centel
1998;59).
Küreselle�me sisteminde artan dı� ticaret ülkeler arasında ba�ları
kuvvetlendirmekte, ekonomik kalkınmaya hız kazandırmaktadır. Olu�an yeni ticari
ili�kiler sisteminin özellikleri, sistemin tanımlayıcıları ve performansı olarak ayrılarak
tablo 2’de incelenmi�tir. Sistemin tanımlayıcıları arasında bilim ve teknolojinin
öneminin artması, ar-ge yatırımları ile yenilik ve yaratıcılı�ın te�vik edilmesi, çe�itli
sektörlerde uzmanla�ma sa�lanması, e�itime verilen önemin artması, sistemin
performansları arasında ise endüstriler arası teknoloji ve bilgi transferinin hızlanması,
üretim artı�ı ile katma de�er yaratılmasında ya�anan artı�, gelir da�ılımında adaletsizlik
gibi özellikler bulunmaktadır.
11
Tablo 2 Ticari �li�kiler Sistemi
A. Sistemin Performansları • Endüstriyel kendine yeterlilikte göreli zayıflık • Orta düzeyde i�sizlik • Katma de�erlerde göreli olarak hızlı büyüme • Gelir da�ılımı konusunda adaletin zayıf olması B. Sistemin Tanımlayıcıları • Ekonomi-Endüstri - Uluslararası do�rudan yatırım: Ar-ge laboratuarları kurulması da dahil önemli ölçüde yatırım ithalatı. - Sektörel Uzmanla�ma: Havacılık ve Kimya • Teknoloji-Yenilik - Çok önemli askeri ara�tırma ve geli�tirme - Sektörel uzmanla�ma (patentler): Havacılık ve Kimya • Bilim - Bilimsel çalı�maların ekonomik de�erinin GSMH’ya oranının yüksekli�i - Bilimsel uzmanla�ma: Ya�am ve dünya bilimleri • Be�eri Kaynaklar: - Dı�sal emek piyasasının esnekli�i • E�itim - Yüksek ö�renim alanında önemli yatırım • Finansal sistem - Nispeten daha az pahalı sermaye arzı ve risk sermayesinin dü�üklü�ü Kaynak: Ba�o�lu, Ölmezo�ulları, Parasız ‘Dünya Ekonomisi’ (1999) ;105
1.7.2.Neo-Liberalizmin Yükseli�i ve Devletin Ekonomik Fonksiyonlarının
Sorgulanması
Küreselle�me sisteminde mal ve para piyasalarının dünya ölçe�inde
bütünle�mesi sonucu ulus devletler kontrol mekanizmalarını yitirmi�lerdir. Liberalizmin
küresel düzeydeki uygulanması biçiminde adlandırılabilecek olan neo-liberalizm
küreselle�menin bir yansıması olmu�; devletin sorumlulu�u sınırlandırılmı�, piyasa
ekonomisine geçilmi�tir.
Neo-liberal felsefeye göre küreselle�menin kendine özgü yasaları vardır.
Ülkelerin küreselle�me sürecine katılabilmeleri için toplumsal, siyasi, iktisadi de�i�im
ve dönü�ümlere ayak uydurmaları gerekmektedir (Yeldan 2003; 429).
12
Friedman’a göre devlet, küreselle�me sürecinde önemini yitirmez, büyük
olmaktan çok, hızla küçülmek ve kalitesini arttırmak zorunda kalır. Küreselle�menin
getirdi�i yeni devlet anlayı�ı özelle�tirme ile devletin i�letmecilikten çekilerek hacmini
daraltırken sadece tam kamusal mal-hizmet üretimine odaklanmasını öngörmektedir.
Yeni devlet anlayı�ında kalkınma ve istikrar i�levine yer verilmemektedir. Bu iki i�levin
de piyasa aracılı�ı ile kendili�inden gerçekle�ece�i varsayılmı�tır (Demirba� 2002 ;3-4).
Küreselle�me ile ba�layan süreçte devletin de�i�en fonksiyonları tablo 3’de
mukayese edilmi�tir.
Tablo 3 Eski Devlet -Yeni Devlet Felsefesinin Kar�ıla�tırması
ESK� DEVLET YEN� DEVLET
Kuvvete Dayalı Devlet Sosyal Sözle�meye Dayalı Devlet Mülk Devleti Hukuk Devleti Otokratik Devlet Demokratik Devlet Kuvvetler Birli�ine Dayalı Devlet
Kuvvetler Ayrılı�ına Dayalı Devlet
Anayasalı Devlet Anayasal Devlet Temsili Vekalete Dayalı Devlet Sınırlı Vekalete Dayalı Devlet Merkeziyetçi Devlet Adem-� Merkeziyetçi Devlet Vesayetçi Devlet Özerk Devlet Hiyerar�ik Devlet Katılımcı Devlet Totaliter Devlet Liberal Devlet Fa�ist Devlet Bireyci Devlet Sosyalist Devlet Piyasa Ve Fiyat Mekanizmasına Dayalı Devlet Sendikalist Devlet Özel Mülkiyete Dayalı Devlet Teokratik Devlet Laik Devlet Milli De�erlere Dayanan Devlet Global De�erlere Dayanan Devlet Ulus Devlet Ço�ulcu Devlet Müdahaleci Devlet Hakem Devlet Tekelci Devlet Rekabeti Geli�tirici Devlet Paternalist Devlet Sorumlu Devlet Müte�ebbis Devlet Katalizör Devlet Sosyal Refah Devleti Sınırlı Ve Sorumlu Devlet Rant Yaratan Devlet Üretime Yönelik Devlet Açık Bütçeli Devlet Denk Bütçeli Devlet Gizli Devlet �effaf Devlet Otar�ik Devlet Global Devlet Kırtasiyeci Devlet Kaliteli Devlet Görev Ve Kurallara Dayalı Devlet
Misyona Dayalı Devlet
Muhafazakar Devlet Reformcu Devlet
Kaynak: Aktan C. C. (1998) ‘De�i�im ve Devlet’ ;29-36
13
1.7.3.Küreselle�me ve Gelir Da�ılımı
"Küreselle�me, her zaman ve her yerde bir kazanım olarak kar�ımıza
çıkmamakta, süreçte yararlananların yanında kaybedenlerin de bulundu�u
görülmektedir" (Ekin 2003;3). Küreselle�me olarak bilinen ekonomik liberalizasyon ve
teknolojik geli�melerin bir sonucu olarak ülkelerin ve insanların gün geçtikçe
birbirlerine yakınla�masına ra�men gelir farklılıkları dünyanın göze çarpan
gerçeklerinden biridir. Bazı görü�lere göre küreselle�me e�itsizli�e neden olmaktadır.
"Modern teknoloji ve ekonomik liberalizasyon yoksulu daha yoksul
yapmamı�tır. Fakat zenginlerin daha zengin olmasına yardımcı olmu�tur. Dünyanın en
zengin 20 ülkesinin ortalama gelirinin, dünyanın en fakir 20 ülkesinin ortalama gelirine
oranı 40 yıl önce 20 iken, günümüzde bu oran 40’a yükselmi�tir" (DTM 2005 ;1-3 ).
"Dünya nüfusunun ancak %20’sini olu�turan zengin ülkeler, dünya toplam
gelirinin %86’sına sahiptir. Ayrıca bu ülkeler dünya ihracatının %82’si, yabancı
yatırımların %68’i ve tüm patent haklarının %97’sini ellerinde tutmaktadırlar"
(�yibozkurt 1999; 291).
"Dünyada geli�mi� be� kapitalist ülke (ABD, Japonya, Fransa, Almanya,
�ngiltere) kendi aralarında en büyük 200 çokuluslu �irketin 172’sine sahip
bulunmaktadır. Bu da ülkeler arasında e�itsizlik derecesini göstermektedir" (�lhan
1997;117).
1.7.4. Küreselle�me ve Çok Uluslu �irketler
1980 sonrası serbestle�me e�ilimine paralel olarak artan özelle�tirme
politikaları, ÇU�’leri uzun vadeli yatırım yapmaktan �irket satın alarak üretim yapma
konumuna sokmu�tur. Post-fordist üretim tarzı, üretimin çe�itli bölgelere yayılımını
sa�layarak üretici sermaye hareketlili�inin artmasını sa�lamı�tır. 1990’lı yıllarla birlikte
ÇU�’ler dünya ticaretinin %70’ini kontrol etmeye ba�lamı�lardır. "2000 yılında
yayınlanan Yatırım Raporu’na göre dünyadaki ilk yüz ÇU�’in yer aldı�ı sektörler;
elektronik, ilaç, bilgisayar, elektrik, telekomünikasyon, kimya, petrol ve otomotivdir.
Bu sektörlerin tamamı yüksek ar-ge faaliyetleri içeren ve 1980 sonrası önemi artan
sektörlerdir. Bu 100 �irket ana merkezlerinin yeri açısından de�erlendirildi�inde ev
14
sahibi olarak Fransa, Japonya, ABD, �ngiltere ba�ı çekmektedir" (Ya�gül 2002;247-
248).
Küreselle�me ile her firma neyi nerede yapabilece�ini, devlet deste�i olmadan
sivil kurumlar veya meslek organizasyonları aracıyla saptayabilecek güce eri�mi�tir.
"Artık ülkelerde, devletçe yaptırılacak sanayi envanterleri gibi konular tarihte kalmı�tır.
Devlet karı�madan, çok uluslu �irketler, gerekli pazar ara�tırmalarını yaparak ne
üreteceklerini saptayacak konumda oldukları için, hangi ürünü gerek pazar gerek
hammadde, gerek ula�ım, gerekse beyaz ve mavi yakalı i�gücü nedeniyle nerede
yapmaları gerekti�ini anlayacak güçtedirler". Bu bakımdan uluslararası her te�ebbüs,
ulusal her te�ebbüs kurumları ile el ele ve i�birli�i içerisinde üretimi, optimal ko�ulları
bir araya getirebilecek yerde yatırım yapmaktadır (Garih 2000;41).
1.7.5.Ulusal Otonominin Yitirilmesi ve Glokalle�menin Yaygınla�ması
Küreselle�me ile devletin ulusal ekonomiyi yönlendirme politikaları dı�a
açılmanın sonucunda zayıflamaktadır. Dı� ticaretin ötesinde, do�rudan ve dolaylı
yabancı sermaye hareketleri mal ve para piyasalarını etkilemekte ve ekonominin
potansiyel üretim gücü kısmen de olsa ulus dı�ı faktörlerin eline geçmektedir.
Küreselle�me, ulusal refahı dı� ko�ullara ba�ımlı hale getirmektedir. Artan küresel
kar�ılıklı ba�ımlılık uluslararası dalgalanmaların etkisini kuvvetlendirmekte ve bunlar
ekonomilerde kalıcı zararlara yol açabilmektedir. Küreselle�me ile yerelle�menin bir
aradaki görünümü yani ‘glokalle�me’ tüm küresel etkilere ra�men do�acak sonuçların
yerel donanımlara ba�lı oldu�u mesajını vermektedir. Küresel düzeydeki sorunların
çözümlenmesi ve fırsatların yakalanması, yerel eylemlerle potansiyeli gerçe�e
dönü�türmektedir. Küresel düzeyde ortaya çıkan bir krizin dünya çaplı tehditleri
içeriyor olması her ülkenin bundan etkilenme derecelerinin aynı olaca�ı anlamına
gelmemektedir. Alınacak kararlar birbirine uyumlu eylemlerle çözümlenebilir
niteliktedir (Dulupçu 2001;35-36).
1.8.Küreselle�me Sürecinde Bölgeselle�me Hareketleri
Günümüzde bir yandan mevcut pazarların geni�letilmesi amacıyla tüm alanlarda
küreselle�me süreçleri ivme kazanırken di�er yandan geni�leyen dünya pazarlarından
daha güçlü rekabet olanaklarıyla daha fazla pay almak amacıyla blokla�ma e�ilimleri
hız kazanmaktadır (Ay 2002 ;51). Blokla�maya geçi�te, uluslararası ekonomik rekabet,
15
ekonomik ve siyasi sistem ve din farklılıkları ve jeopolitik konum önemli olan
faktörlerdir.
Çok taraflı üretim, ticari ve mali ili�kilerin geli�mesi, küreselle�meye hız
kazandırdı�ı gibi, benzer özelliklere sahip, aynı co�rafi bölge içerisinde olan ülkeleri,
güçlerini birle�tirici bölgesel ili�kiler içerisine de itmektedir. Aslında bölgesel
entegrasyon hareketleri, gelecekte meydana gelecek bir küreselle�meye geni� çaplı bir
serbest ticari ve mali bütünle�me ortamına geçi�in bir a�amasını olu�turmaktadır. Fakat
geli�mi� ülkeler, ekonomik ve sosyal sorunlarla kar�ıla�tıkları ölçüde içlerine
kapanmakta, koruma politikalarına a�ırlık vermekte ve aralarında olu�turdukları blok
içerisindeki ili�kileri geli�tirmeye öncelik tanımaktadırlar. Blokla�malar arttıkça blok içi
ili�kiler önem kazanmakta, bloklar arası ili�kiler ile bloklar dı�ında kalan ülkelerle
ili�kiler ikinci plana itilmektedir. Bölgesel entegrasyonlar çok taraflı serbestle�meyi
güçlendirebildikleri ve sürecin ileride genelle�mesini sa�layabildikleri ölçüde yararlı
olabilmektedirler (DPT 1995;3 ).
16
�K�NC� BÖLÜM
KÜRESEL REKABET GÜCÜ
2.1. Küresel Sektörde Rekabet
Küresel bir sektör, büyük co�rafi veya uluslararası pazarlardaki rakiplerin
stratejik konumlarının, küresel konumlarından temel bir biçimde etkilendi�i sektördür.
Küresel sektörler, bir firmanın, dünya çapında rekabet etmesini veya stratejik
dezavantajlarla yüzle�mesini gerektirmektedir. Firmalar üç temel mekanizma ile
uluslararası etkinliklere katılmaktadırlar, bunlar; patent verme, ihracat ve do�rudan
yabancı yatırımlardır. Temelde bir sektörün küresel bir sektör haline gelmesinin nedeni,
rekabetçi bir firma açısından, bir çok ulusal pazarda ekonomik avantajlar bulmasıdır.
Küresel avantaj kaynakları genel olarak dört nedene ba�lı olmaktadır. Bunlar;
geleneksel kar�ıla�tırmalı avantaj, tek tek ulusal pazarlarda ula�ılabilen ölçeklerin
ötesine geçen ölçek ekonomileri, ürün farklıla�tırması sonucunda do�an avantajlar ile
pazar bilgisi ve ileri teknolojilerin kullanımıdır (Porter 2000; 348-353 ).
Ülkelerin üretim faktörlerinin kalitesi, maliyeti açısından önemli avantajlar elde
etmeleri onları, üretim yerleri haline getirmekte, ihracat potansiyellerini arttırarak,
ihracatçı ülke konumuna gelmelerini sa�lamaktadır. Kar�ıla�tırmalı avantaja sahip olan
bu ülkelerdeki küresel firmanın konumu, firmanın dünyadaki konumu açısından önem
ta�ımaktadır.
Küresel firmaların üretim için gerekli olan hammadde merkezlerine yakınlı�ı,
hammadde çıkarımındaki kolaylık, elde edilen hammaddenin i�lenip, üretilmesinde
ulusal pazarların boyutlarını a�an ölçek ekonomilerinin varlı�ı, üretilen ürünlerin etkin
satı� ve pazarlama teknikleri ile satı�ı, satılan ürünlerin hızlı ve güvenilir lojistik sistem
ile ula�tırılması, küresel firmaları merkezi üretim yerleri haline getirerek küresel rekabet
avantajları sa�lamaktadır.
�irkete özgü ürün teknolojisi ile uluslararası piyasalarda ürün farklılı�ına
gidilmesi küresel firmaların itibarını, güvenilirli�ini, farklılı�ını artırıp rekabet gücü
kazandırmaktadır.
17
Di�er yandan üretimde sabit ve merkezi yerler yerine, üretimin ta�ınabilir olması
firmaların üretim potansiyellerini artırmalarına katkı sa�lamaktadır. Bu duruma örnek
olarak in�aat sektörü verilebilir. Bu gibi sektörlerde, bir organizasyon kurmanın, bunu
elde tutmanın ve özel teknolojiler geli�tirmenin sabit maliyetleri, bir çok ulusal
pazardaki operasyonlara rahatça yayılabilmektedir. Küresel üstünlük kaynakları sık sık
kombinasyonlar �eklinde ortaya çıkmakta ve bunlar arasında kar�ılıklı etkile�imler
olabilmektedir ( Porter 2000; 348-353 ).
2.2. Küresel Rekabet Gücü
2.2.1. Teorik Çerçevedeki Yakla�ımlar
Küresel rekabet gücüne teorik yakla�ımlar küresel rekabet gücünü farklı
açılardan ele almaktadırlar. Bu yakla�ımlar; WEF ve IMD yakla�ımı, Ortodoks
yakla�ım, Porter’cı yakla�ım, Dunning yakla�ımı, �ebeke yakla�ımı, Çevreci yakla�ım,
3-P yakla�ımı, Bilgi Temelli yakla�ım, Krugman yakla�ımıdır.
2.2.1.1. WEF ve IMD Yakla�ımı
WEF ve IMD’ye göre küresel firmaların uluslararası alanda kendilerine özgü
stratejileri ile rekabet edebilme becerisi, pozitif dı� ticaret dengesi, dü�ük birim emek
maliyeti küresel rekabet gücünü açıklayan üç temel yakla�ımdır. Do�u Blok’unun
yıkılması, ÇU� yapılarının yaygınla�ması ve sermaye hareketlerinde meydana gelen
de�i�imler küreselle�me sürecinde yeni ufuklar açarak, küresel rekabet gücünü
hızlandırmı�tır (Dulupçu 2001;100-101).
2.2.1.2. Ortodoks Yakla�ım
Ortodoks yakla�ım küresel rekabet gücünü analiz ederken, ulusal ekonomilerin
yurtiçi özelliklerinin, ulusal endüstrilerin performansı ve uluslararası rekabetçi denge
üzerindeki etkilerini incelemektedir. Farklı ulusal yapıların ve uygulanan ekonomi
politikalarının ülkelerin rekabet güçleri üzerindeki etkisini konu almakta, bu tip ulusal
yapıların incelenmesi ise uluslararası rekabette göreceli üstünlüklerin belirlenmesine
yönelik olmaktadır. Ortodoks yakla�ım ihracat yapısına dayalı çe�itlilik ve yo�unla�ma
endekslerini rekabet gücü göstergeleri olarak incelemektedir. Çe�itlilik endeksi, ulusal
ihracatın çe�itlili�inin ve söz konusu çe�itlili�in dünya ihracat kalıbına yakınlı�ının
rekabet gücü kazanımı için önemli kabul ederken, yo�unla�ma endeksi, sınırlı sayıdaki
18
ürün çe�idine ba�lı ihracat yapısının rekabet gücü kazanımı için yetersiz oldu�unu
vurgulamaktadır (Dulupçu 2001; 103-104).
2.2.1.3. Porter’cı Yakla�ım
Porter’cı yakla�ımda, firmaların rekabetçi stratejilerle rekabetçi üstünlü�ü
kazanmalarında firmaların bulundukları ülkelerin sahip oldu�u temel çevresel
niteliklerin asli rol oynadı�ı belirtilmektedir. Bu yakla�ıma göre firmayı misafir eden
ekonominin dinamik yapısı endüstriyi yenileme ve güncellemeye iterek rekabetçi
üstünlü�ün olu�umuna katkıda bulunmaktadır. Bu yakla�ımda piyasa yapısındaki ulusal
özellikler, do�rudan de�il ama firmaların içinde bulundu�u endüstriyi etkileyerek
destek vermektedirler. Porter ulusal özellikleri dört ana ba�lık etrafında toplayıp,
bunların kar�ılıklı etkile�iminin rekabet gücünü do�urdu�unu belirtmektedir. Bu dört
faktör; üretim faktörleri donanımının göreceli durumu, ulusal piyasanın büyüklü�ü,
tedarikçi ve aracılar gibi rekabet gücünü destekleyici endüstrilerin yo�unlu�u,
firmaların yaratıcılı�ı, örgütlenmesi ve yönetimini etkileyen firmanın yapısı ve
stratejileridir. "Porter rekabetçi stratejilerle i�letmelerin pazar paylarını artırabilmenin
mümkün oldu�unu belirterek farklıla�ma, dü�ük maliyet liderli�i ve bölgeye dayalı
odakla�ma stratejilerini endüstri düzeyindeki rekabet için önermi�tir" (Dulupçu
2001;105-106).
2.2.1.4. Bilgi Temelli Yakla�ım
Robert Reich tarafından geli�tirilen modelde, bilgi iktisadi kalkınmada ve
böylece rekabet gücü kazanımında asli rol oynayan üretim faktörüdür. Bilgi, firma
çalı�anları ve üzerinde somutla�arak rekabet gücü kazanımına katkıda bulunmaktadır.
"Üretimin küreselle�mesi firmaların ba�arısını faaliyette bulundukları ulusların
ba�arısından ayrı�tırmakta, yeni ba�arı ko�ullarını beslemektedir. Ulusal ba�lamda
devletin rolü, kendi vatanda�larının kendi ülkesindeki üretimden her türlü yarar
sa�layabilmesinin yollarını artırmanın ötesine geçememektedir". Bu görü�ü destekleyen
Moss Kanter bölgelerin, küresel firmaları cezbetmeyi ve uluslararasıla�mayı
hızlandırmayı amaçlamaları gerekti�ini savunmaktadır. Bunun için yetenekli ve bilgili
i�gücünün ulus ve bölgelere gelmesini sa�layacak alt ve üst yapının in�ası
gerekmektedir. Moss Kanter’a göre bölgeler dünya ölçe�inde rekabet edebilmek için
be� temel yöntemi kullanmalıdırlar. Bunlar; temel yeteneklerin geli�tirilip artırılması,
19
firma i�birliklerinin desteklenmesi, i�gücünün niteli�inin artırılarak verimlilik artı�ı
sa�lanması, yatırımları bölgeye çekici politikaların uygulanması, i�letmelerde liderli�in
geli�tirilmesi olmaktadır ( Dulupçu 2001; 106-107).
2.2.1.5. Dunning’in Yakla�ımı
Dunning yakla�ımında ÇU�’lerin küresel rekabette önemli rol oynadı�ını
belirtmektedir. Dunning’e göre, ÇU�’ler yatırım yaptıkları ev sahibi ülke ekonomilerine
çe�itli açılardan katkıda bulunmaktadır. Bu katkılardan en önemlisi getirdikleri
teknolojik yenilikler ile verimlik artı�ına ba�lı olarak üretimi ve karlılı�ı artırmalarıdır.
Di�er yandan istihdam artı�ı sa�lamaları beraberinde refah artı�ı getirmektedir.
Geli�mekte olan bir çok ülkenin, geli�imini sınırlayan sermaye yetersizli�i do�rudan
yabancı yatırımlar ile çözüme ula�maktadır(Dulupçu 107-108).
ÇU�’ler ile birlikte firma ve devlet yönetiminin, uygulanan ekonomik
politikaların uluslararası rekabet açısından önemi büyüktür. Bir çok ülkede vergi
yükünün a�ırlı�ı, mevzuatların karma�ık olu�u ve yatırım için uzun süre gerektirmeleri,
yabancı ve yerli yatırımcıyı yatırım yapmaktan caydırabilmektedir.
2.2.1.6. �ebeke Yakla�ımı
�ebeke yakla�ımına göre, piyasada yer alan firmaların uluslararası rekabette
ba�arıları yalnızca kendi kaynak ve yetenekleri ile açıklanamaz. Piyasaların
mübadelede ili�kilerinde çe�itli ekonomik aktörlerin görev ve sorumlulukları vardır ve
bu aktörlerin etkile�imi �ebeke olu�umunu sa�lamaktadır. Piyasada yer alan firmalar
üretim faaliyetlerinde, di�er firmalardan kaynak temin ederek, onların çıktılarını girdi
�eklinde kullanmaktadırlar. Etkin ve güvenilir kaynak temini, yaratılan bilginin firmalar
arası payla�ımı, teknolojik yeniliklerin takibi uluslararası rekabette ba�arı sa�lanması
için gereklilik haline gelmektedir. Çevreye ve yeniliklere kapalı bir firma stratejisi,
firmanın ba�arı �ansını imkansız hale getirmektedir. �ebeke içerisinde firmalara dü�en
görevler, üstelendikleri roller firmaların belirli bir konum elde ederek, bu konumu uzun
süreli ayakta tutabilme zorunlulu�u getirmektedir. Hızla geli�ip de�i�en küresel
piyasalarda, tedarikçilerle ileti�im ve etkile�imin yanı sıra rakip firmalarla bile i�birli�i
gerekmektedir. Rakipleri sıkı takip, etkili kontrol mekanizmaları, de�i�ime hızla uyum
sa�layabilme yetene�i beraberinde rekabet gücü artırımını getirmektedir.
20
2.2.1.7. 3-P Yakla�ımı
Rekabette 3-P modeli potansiyel, performans ve proses kavramları üzerinde
durmaktadır. "3-P modeli potansiyel, performans, proses kategorileri arasında dengenin
sa�lanması ilkesinden hareket etmektedir". Bu yakla�ıma göre potansiyel kategorisinde
kontrol edinebilme niteliklerinden dolayı, reel i�gücü maliyeti, verimlilik, fiyat ve ar-ge
faktörleri yer almaktadır. Performans kategorisinde ise ihracatta pazar payı, ihracat
artı�ı, ba�ımlılı�ı ve karlılı�ı yer almaktadır. Potansiyele ba�lı olarak ortaya çıkan
performans, gözlemlenebilir bir kriter oldu�undan, küresel rekabet gücü ölçülebilir bir
kimli�e bu modelde kavu�turulmaktadır. Son olarak proses kategorisi uluslararası i�
yapma iste�i, alan ve ölçek ekonomisi ile pazarlama kabiliyetinden olu�maktadır. Bu
son kategorinin di�er kategorilere göre kalitatif nitelik arz etmesi rekabet gücündeki
payının ölçümünü zorla�tırır. Ancak proses ba�lı�ı altında analiz edilen faktörler di�er
kategorilerin alt yapısını olu�turdu�undan modelin kilit kategorisidir" (Dulupçu
2001;113-114).
2.2.1.8. Krugman’ın Yakla�ımı
Krugman küresel rekabet gücünü analiz ederken uluslararası rekabetten çok
firmalar arası rekabeti ön planda tutmaktadır. Krugman’a göre ülkelerin ba�arısı
uluslararası arenada gösterilen performansa ba�lı olmamakta, ya�anan yurtiçi ekonomik
problemlerin nedeni direkt olarak küresel piyasalarda rekabetçi üstünlük elde
edememeye ba�lı olmaktadır. Krugman, ülkelerin ba�arı sıralamasında rekabet
gücünden ziyade verimlilikteki performanslarının kıyaslanması gerekti�ini
savunmaktadır. Krugman’a göre bir firma performansındaki kötülükten dolayı yok
olabilir ancak ülkeler için bu durum söz konusu de�ildir. Firmalar arası rekabette güçlü
firmalar, küçük ve zayıf firmaların kaderini belirleyebilir ancak, uluslararasında bir
ülkenin ba�arısı di�erlerinin ba�arısızlı�ına neden olmamaktadır (Dulupçu 2001; 114-
115).
Krugman’ın görü�ü bir çok açıdan ele�tiriye açıktır. Ulus içindeki firmaların
performansı, üretim ve satı� güçleri, ihracat potansiyelleri, verimlilikleri bulundukları
ülkenin milli gelirine böylece rekabet güçlerine etki yapacaktır. Üretimde bulunamayan
ve ithalata ba�ımlı olan ülkelerdeki ki�i ba�ına milli gelir ve dolayısıyla refah seviyesi,
geli�mi�, ihracatçı ülke insanının refah seviyesi ile e�de�er olmayacaktır. Ülkelerin
21
ekonomik performansları sadece bir firmanın ba�arısı ile sınırlandırılamaz. Firmalar ve
firmaların bulundu�u sektörlerin performanslarındaki artı�, ekonomiye yansıyacak,
ekonomideki genel iyile�me e�itim, sa�lık, ula�ım gibi gibi alanlara yansıyarak refah
artı�ını beraberinde getirecektir. Uluslararası rekabeti göz ardı etti�imizde, dünya
piyasalarında söz sahibi olan, geli�imini tamamlamı� ülkeler ile geli�mekte olan ülkeler
arasındaki farkı açıklamak zorla�acaktır.
2.2.1.9. Çevreci Yakla�ım
Küreselle�me beraberinde küresel sorunları da getirmektedir. Küresel sorunların
en önemlilerinden biri de uluslararası firmaların üretimleri sonucu çevreye verdikleri
zararlardır. Küresel çapta üretim ile çe�itli endüstrilerin atıkları, hava kirlili�i, ozon
tabakasının delinmesi, do�al kaynakların yok olması ile çevre ve küreselle�me ili�kisi
tartı�ılmaya ba�lanmı�tır. Küreselle�me sürecinde çevre kirlili�i artmakta, bunun
yanında çevre bilinci uyanarak çevreye ve do�al kaynaklara verilen önem de
artmaktadır. Bu yakla�ıma göre çevreyi koruyucu önlemler alan endüstriler ile bu
endüstrilerin bulundu�u ülkeler küresel rekabette ön plana geçeceklerdir. Geli�mekte
olan bir çok ülke, küresel yarı�ta ön plana geçmek için yapısal uyum programlarını
uygulamak zorunda kalacaklardır.
22
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
GELENEKSEL REKABET GÜCÜ
Rekabet edebilme en genel tanımı ile, uluslararası pazarlarda kabul gören mal ve
hizmetleri üretebilme ve aynı zamanda, �irketlerin, endüstrilerin, bölgelerin,ulusların ya
da uluslar üstü bölgelerin, uluslararası rekabet içerisindeyken, görece olarak yüksek
gelir ve istihdam yaratabilmeleridir (Aydemir2002; 18). Rekabet gücü kavramı, ele
alınmak istenen alana (firma, sanayi veya ülke), rekabet gücünü belirlemede kullanılan
ölçütlere ve bakı� açısına (mikro ya da makro düzey) ba�lı olarak farklı biçimlerde
tanımlanabilmektedir.
3.1.Firma Düzeyinde Rekabet Gücü
Firma düzeyinde rekabet gücü üreticilerin, rakiplerine kıyasla fiyat ve fiyat dı�ı
özellikleri açısından daha çekici olan mal ve hizmetleri üretip satabilme yetene�i olarak
tanımlanmaktadır. Tam rekabet ko�ullarının hakim oldu�u piyasada, sunulan ürünün
piyasa fiyatının üzerinde bir ortalama maliyete sahip olması durumunda firmanın
rekabet gücünden yoksun oldu�u söylenebilmektedir. (Dulupçu 2001; 75). Öte yandan
üretti�i ürünü ortalama maliyetlerin üzerinde bir fiyata satabilse dahi, rakiplerine
kıyasla daha yüksek bir ortalama maliyete sahip olan bir firma homojen ürünlerin
üretildi�i bir endüstride kar elde edemeyecektir. Firmanın etkin bir �ekilde
yönetilememesi veya etkin olamayaca�ı bir ölçekte faaliyet göstermesi verimlili�ini
azaltıp, rekabet gücünü zayıflatmaktadır. Bu tip bir endüstride rakiplerine kıyasla
marjinal maliyetlerini asgari düzeye indiren bir firmanın karlılı�ı ve dolayısıyla pazar
payı ve dolayısıyla rekabet gücü artı� gösterecektir (Aktan / Vural 2004; 11-12).
�irketler açısından rekabet büyük ölçüde mü�teri etrafında �ekillenir. �irketler
açısından rekabetin temel boyutları; dü�ük maliyetle üretim ve teknolojik yenilikler
geli�tirmektir. Gerek maliyetlerin dü�ürülmesi, gerekse teknolojik yeniliklerin
geli�tirilmesi hedefleri, �irketleri yeni organizasyon yapılarına ve i� yapma biçimlerine
yönlendirmektedir. Örne�in, �irketin ana yetenekleri üzerinde yo�unla�ması, �irket
bünyesinde daha atak daha hızlı reaksiyon veren ve kendini yeni durumlara uyum
sa�layacak �ekilde örgütleme yetene�ine sahip bir yapı ve içeri�in geli�tirilmesi,
pazarların dünya pazarları olarak algılanması ve hedeflenmesi; di�er �irketlerle bir a�
23
olu�turulması rekabet gücünü artırıcı özelliklerdir (Tusiad 1997 a ; 18). Rekabet gücü
artırımında küçük ve büyük firmaların ortak öncelikleri, istikrarlı bir kalite düzeyi,
güvenirli�i yüksek mamuller, teslimatta güvenilirlik ve hız, dü�ük fiyat iken, büyük
firmalar bunların ötesinde marka yaratma yoluna gitmektedirler (Tusiad 1997 b; 47).
Porter’a göre firma düzeyinde rekabet üç yakla�ımla belirlenmektedir. Bunlar;
liderlik, fark yaratma, hedefe odaklanmadır. Liderlik etkin ölçek tahsisini, maliyet
indiriminde takibi, tepeden kontrolü, servis kolaylı�ını, satı� gücünü, reklamı
gerektirirken, fark yaratma; tasarım ve yeni imajı, teknolojiyi, yaratıcılı�ı, mü�teri
servisini, satı� a�ını gerektirmektedir. Hedefe odaklanma ise; dü�ük maliyet avantajı ile
stratejik hedefler belirleyerek uygulama gerektirmektedir (Porter 1980; 35-37). Hedefler
mü�teri odaklı üretim, satı� potansiyelini artırmaya yönelik olabilmektedir
3.2.Endüstriyel Rekabet Gücü
"Endüstri ürünleri üretip hizmeti sunan ve endüstri içindeki birimler arasında
direkt rekabetin oldu�u bir gruptur" (Porter 1990; 33). "Rekabetçi bir endüstri, bölgesel
veya uluslararası düzeyde rekabetçi firmalara sahip olan endüstridir". Bu açıdan
endüstri düzeyinde rekabet gücü endüstrinin bünyesinde barındırdı�ı büyük firmaların
rekabet gücü olarak da de�erlendirilebilmektedir. Endüstri düzeyinde rekabet gücü, bir
endüstrinin rakiplerine e�it ya da daha üst düzeyde sa�ladı�ı verimlilik artı�ı, teknolojik
geli�im ve yaratılan yenilikler sayesinde dü�ük maliyetli üretim ile uluslararası
piyasaların taleplerine uygun ürün ve hizmetleri üretip satma yetene�i olarak
tanımlanmaktadır (Aktan/Vural 2004; 16).
Farklı ülkelerdeki rakip endüstriler ile yapılan kar�ıla�tırma rekabet gücünü
ortaya koymaktadır. Endüstri firmalardan olu�tu�una göre, yabancı ekonomilerdeki
veya aynı ekonomideki farklı bölgelerdeki rakiplerine kıyasla yüksek kar marjı elde
eden ve bunu devam ettirebilen firmaların rekabet gücüne sahip oldukları söylenebilir.
Porter bir endüstride rekabeti, endüstriye yeni girenlerin tehdidi, ürün üretimi ve
hizmeti yerine getirmek, satıcıların ve alıcıların pazarlık gücü, endüstri içinde bulunan
firmalar arası rekabet olarak be� güce ba�lamı�tır (Porter 1990;35).
24
�ekil 1: Endüstriyel Rekabet Gücü Kaynak:Porter; ‘The Competitive Advantage of Nations’1990; 35
3.3.Uluslararası Rekabet Gücü
Firmalar ve endüstriler arası rekabet, uluslararası rekabeti do�urmaktadır.
Uluslararası rekabet gücü uzun dönemli dı� ticaret dengesini koruyarak bir ülkenin ticari
rakiplerine göre daha fazla gelir elde etmesi �eklinde tanımlanmaktadır. Ulusal rekabet
gücü göstergeleri içerisinde en önemli olanları, ki�i ba�ına dü�en reel gelir ve verimlilik
artı�ı ve dı� ticaret performansıdır. "Dı� ticaret performansı ihracat bile�eninde ileri
teknoloji ürünlerinin oranı ile dünya pazar payı ve cari i�lemler fazlasından olu�an üç
temel de�i�kenle analiz edilmektedir. Cari i�lem fazlasının bir çok nedeni vardır.
Bunların içinde ulusal ihraç ürünlerine kar�ı olan dünya talebi en baskın olan nedendir"
(Dulupçu 2001 86-88).
Firma, endüstri ve uluslararası rekabet gücü belirleyicileri çe�itli faktörler
açısından tablo 4’de incelenmi�tir. Firma açısından rekabet gücü kazanımında karlılık,
verimlilik, maliyet dü�üklü�ü en önemli üç faktördür. Endüstri açısından, pazar payını
artırma ve koruma, ki�i ba�ına verimlilik, dı� ticaret performansı, toplam faktör
verimlili�i, rekabet gücünü kazanmanın yanı sıra sürdürülebilirli�i önemli faktörlerdir.
Ulusal düzeyde rekabet gücü açısından, firma ve endüstri açısından önemli olan
faktörlerle birlikte, üretim faktörü stoku, teknoloji geli�tirip üründe kullanma ayrı bir
öneme sahiptir.
Alıcıların Pazarlık Gücü
Endüstri �çinde Bulunan Firmalar
Arası Rekabet
Yeni Girenlerin Tehtidi
Satıcıların Pazarlık Gücü
Ürün ve Hizmet Gerçekle�tirme
25
Tablo 4 Geleneksel Rekabet Gücü Düzeylerinin Kar�ıla�tırılması
Rekabet Gücü Belirleyicileri Firma Endüstri Ulusal
Karlılık En temel de�i�kendir.
Görece�i önemi firma düzeyine göre azalır.
Ulusal refah ön planda oldu�u için salt-belirli bir karlılık anlayı�ı yoktur.
Verimlilik Önemlidir. Genel olmaktan çıkar emek verimlili�i ile bütünle�ir. Ancak önemini kaybetmez.
Ki�i ba�ına verimlili�e dönü�ür.
Maliyet ��gücü bazında önemlidir.
��gücü bazında ancak rakip endüstrilerle kar�ıla�tırma yapılarak de�erlendirilir.
Göreceli olarak belirleyicili�ini yitirir.
Pazar Payı �kincil öneme sahiptir.
Rekabet alanı/co�rafyası geni�ledi�i için önemini korur. Önemini yitirir.
Ki�i Ba�ına Verimlilik Önemlidir. Önemlidir. Önemlidir.
Dı� Ticaret Performansı Dikkate alınmaz. Dikkate alınır. Dikkate alınmanın
ötesinde öneme sahiptir. Üretim Faktörü Stoku Önemli de�ildir. Maliyete etkisinden dolayı
dikkate alınır. Önemlidir.
Toplam Faktör Verimlili�i Önemlidir. Çok önemlidir. Çok önemlidir.
Dı� Ticaret Haddi Dikkate alınmaz. Dikkate alınmakla birlikte
merkezi konumda de�ildir. Önemlidir.
Ürünün Teknoloji Yo�unlu�u
Karlılık ön planda oldu�u için dikkate alınmak zorunda de�ildir.
Maliyetle kar�ıla�tırılır. Önemlidir.
Rekabetin Sürdürülebilirli�i
Firmanın yönetim felsefesine ba�lıdır. Önemlidir. Önemlidir.
Kaynak;Dulupçu ‘Küresel Rekabet Gücü’ 2001;91
3.4.Rekabet Gücünü Belirleyen Faktörler
Rekabet gücünü belirleyen faktörler geleneksel ve yeni ekonomi olmak üzere
ikiye ayrılırlar.
3.4.1.Geleneksel Yakla�ım ve Rekabet Gücünü Belirleyen Faktörler
"Uluslararası serbest ticaretin, ticarete katılan her ülke için yararlı olaca�ını
açıklayan ilk ekonomist Adam Smith'tir. Smith'e göre zenginliklerin temel kayna�ı olan
i�bölümünün sa�layaca�ı yararlar, ancak uluslararasında kurulacak olan serbest ticaretle
geli�tirilebilir. Çünkü serbest ticaret sayesinde her ülke en dü�ük maliyetle üretebilece�i
malların üretiminde ihtisasla�acak ve bu yolla ülkeler arasında bir i� yerle�mesine neden
26
olacaktır" (Zeytino�lu 1992; 69). "Smith serbest ticaret ve uluslararası uzmanla�ma
yararlarını Mutlak Üstünlük Teorisi ile açıklar. Buna göre bir ülke kar�ı ülkeye göre
hangi malları daha dü�ük maliyetle üretiyorsa o malların üretiminde uzmanla�malı ve
bunları ihraç ederek pahalıya üretebildiklerini dı� ülkeden ithal etmelidir" (Seyido�lu
1999,17). Ancak bir ülke, ba�ka bir ülkeye göre bütün üretim kollarında maliyetler
yönünden kesin üstünlü�e sahip de�ilse bu iki ülke arasında ticaret olmayacak mıdır?
Smith’in Mutlak Üstünlükler Teorisi bu soruya yanıt verememektedir (Zeytino�lu 1992;
69).
Bu eksiklik Ricardo tarafından giderilmeye çalı�ılmı�tır. Ricardo’ya göre bir
ülkenin di�erine oranla üretimde etkinli�e sahip olması geli�mi� ve geli�mekte olan
ülkeler arasında ticarete neden olan bir durumdur. Bu durumda serbest ticaret iki ülke
yararına sonuçlanır (Chacholiades 1990; 16). "Ricardo’ya göre ticaret için üzerinde
durulması gereken, ülkenin bazı malları di�er ülkeden daha ucuza üretmi� olması, yani
bu mallarda mutlak üstünlük sahibi olması de�ildir. Önemli olan üretimdeki
üstünlüklerin derecesidir". Bir ülke di�erine göre, hangi malların üretiminde daha
yüksek oranda bir üstünlü�e sahip ise o mallarda uzmanla�malıdır. "Ricardo’ya göre
uluslararası ticaretin temelini mutlak de�il kar�ıla�tırmalı üstünlükler olu�turur. Klasik
Kar�ıla�tırmalı Üstünlük Teorisi’nde maliyet emek ile ölçülmektedir". Emek tek üretim
faktörü iken; bir malın üretiminde fazla emek kullanılmı�sa maliyeti dü�ük olacaktır. Bu
durumda malların bünyelerinde barındırdıkları emek miktarına göre bir mübadele
meydana gelecektir ve daha dü�ük maliyetle üretimin söz konusu oldu�u malın
üretiminde uzmanla�ma ya�anacaktır (Aktan/ Vural 2004; 20). Eme�in tek üretim
faktörü kabul edilmesi, sermaye, do�al kaynaklar ve giri�imcilik faktörlerinin maliyetin
dı�ında bırakılması Ricardo modelinin eksik taraflarından biridir. Sermaye ,do�al
kaynaklar ve giri�imcilik faktörlerinin maliyetin dı�ında bırakılması, kıt kaynakların
etkin kullanımını önleyecek önemli bir nedendir. Teorinin di�er eksik yanları ise
�unlardır; "Ricardo ülkeler arasında i�gücü verimindeki farklılı�ın nedenlerini de
açıklamı� de�ildir, Ricardo’ya göre i�gücü ülke içinde tam hareketli ülkeler arasında ise
tam hareketsizdir. Gerçekte ne i�çilerin ülke içi hareketlili�i tam, ne de ülkeler arası
hareketlili�i sıfırdır. Ricardo teorisi bir arz teorisidir, talep ko�ulları dikkate
alınmamı�tır. Ricardo teorisi sabit maliyetlere ve tam uzmanla�maya dayanır. Kaynaklar
yalnızca ihraç mal üretiminde kullanılmaz, ithalata rakip mal da üretilir" (Seyido�lu
1999; 18-22). Ricardo modelinin eme�i tek üretim faktörü kabul etmesine kar�ılık
27
Hecksher-Ohlin-Samuelson modeli di�er üretim faktörlerini de göz önünde
bulundurarak faktör yo�unlu�unu esas almı�tır.
Hecksher –Ohlin –Samuelson modeli faktör yo�unluklarının farklılı�ını ticaretin
temel nedeni olarak kabul etmektedir (King 1995; 22). Teori ülkeler arasında kar�ılıklı
olarak üretimde kullanılmak üzere mevcut bulunan farklı faktör oranları ve bu ülkelerin
bu faktör yo�unluklarını farklı ürünlerde kullanmaları üzerine kuruludur (Krugman/
Obstfeld 1994; 65). Bu modele göre bir ülke di�erlerine oranla yo�un olarak sahip
oldu�u faktörü üretimde kullanarak daha ucuz üretimde bulunur. Avantajlı oldu�u
üretim faktörünü kullanarak üretti�i ürünleri ihraç ederken, daha kıt olan ve dezavantajlı
oldu�u üretim faktörlerini kullanarak üretti�i malları, daha ucuza üreten ülkelerden
ithal etmek durumunda kalır.
3.4.2.Yeni Ekonomide Rekabet Gücünü Belirleyen Faktörler
Rekabet gücünü belirleyen etkenler firma içi etkenler ve firma dı�ı etkenler
olarak iki kategoride belirlenmektedir. Firma içi etkenler arasında firmanın üretti�i
malların kalitesi, maliyeti ve fiyatı yer almaktadır. "Maliyetler arasında i�gücü maliyeti,
sermaye maliyeti, ithal girdi maliyeti, vergi maliyeti, sosyal güvenlik maliyeti ve
benzeri maliyet faktörlerini göz önüne almak gerekir. Bunun dı�ında verimlilik, karlılık,
firmada kullanılan bilgi teknolojisi, organizasyon ve yönetim yapısı, kaynakların etkin
kullanımı, yenilikçilik ve yaratıcılık gibi faktörler rekabet gücünü belirleyen firma içi
etkenlerdir" (Aktan/ Vural 2004;28).
28
�ekil 2: Uluslar arası Rekabeti Belirleyen Firma �çi Etkenler Kaynak:Aktan/Vural ‘Rekabet gücü ve Rekabet Stratejileri’ 2004;28
Rekabet gücünü belirleyen firma dı�ı etkenlerin en ba�ında; devletin
ekonomideki yeri ve ekonomiye müdahaleleri yer almaktadır. Devlet ekonomide aktif
olarak rol aldı�ı durumlarda kamu harcamaları artı� gösterecektir. Kamu harcamalarının
artması sonucu bütçe açık verecektir. Bütçe açıklarının kapatılması sonucu borçlanma
yoluna gidilmesi özel kesim üzerinde olumsuz etkiler yaratacaktır. Borcun bankalardan
finansmanına gidilmesi sonucu faiz oranları artı� gösterecek ve özel kesim yatırımları
azalacaktır. Bütçe açı�ının vergi oranları artırılarak kar�ılanması durumunda ise, artan
vergi yükü yine özel kesim yatırım harcamalarını olumsuz etkileyecektir.
Rekabet gücünü belirleyen firma dı�ı etkenlerden bir di�eri, korumacılıktır.
Uygulanan tarife ve kotalar serbest ticareti engelleyerek, ülkeyi uluslararası rekabete
kapatacaktır. Bu durumda ülkeler uluslararası rekabetin gereklili�i olan maliyet
minimizasyonu, kalite artırımı, etkin ölçek ve kaynak tahsisini göz ardı edeceklerinden
rekabet yarı�ını gerilerden takip etmek zorunda kalacaklardır.
Yabancı sermaye yatırımları, ülkelere teknoloji transferinde bulunması, istihdam
yaratması ve ülke milli gelirine katkıda bulunması açısından uluslararası rekabeti
etkileyen bir di�er önemli faktördür.
Rekabet gücünü belirleyen firma dı�ı etkenlerden di�erleri ise, ülkelerin sahip
29
oldu�u hukuk sistemi, mevzuatların kolay ve anla�ılır olması, ülke içi ekonomik
istikrar, finans piyasalarının geli�mi�lik düzeyidir.
�ekil 3: Uluslar arası Rekabeti Belirleyen Firma Dı�ı Etkenler
Kaynak:Aktan/Vural ‘Rekabet Gücü ve Rekabet Stratejileri’ 2004;29
3.4.2.1.Döviz Kuru Politikası ve Devalüasyon
Açık bir ekonomide cari i�lemler dengesi açıkları büyük oranda ithalat
harcamalarının ihracatın altında kalmasından kaynaklanmaktadır. Cari açıklar ödemeler
dengesinde açıklara neden olarak ülkenin rekabet gücünü olumsuz etkileyece�inden
ülkeler ödemeler dengesi açıklarını kapatmak üzere çe�itli politikalara ba�vururlar.
"Politika önlemleri arasında döviz kuru de�i�ikli�i ve devalüasyon yer almaktadır"
(Dornbush/Fischer 1998; 610). Reel döviz kuru, ticarete konu olan ve olmayan malların
göreli fiyatı �eklinde tanımlanmaktadır. "Ticarete konu olan malların yurtiçi üretim
maliyetinin göreli olarak artması, söz konusu göreli fiyatları yükseltmekte yani reel
kurun de�erlenmesine yol açmaktadır". Böylece, di�er ko�ulların de�i�medi�i
varsayımında, ticarete konu malların yurtiçi üretimi göreli olarak verimsizle�mekte ve
ülkenin uluslararası rekabet gücü zayıflamaktadır (Kotan 2002; 2).
Devalüasyon dövizin ulusal para fiyatındaki yükselmedir. �ki ülkedeki nominal
fiyatlar veriyken, devalüasyon yapan ülkede ithal mallarının göreli fiyatlarını
yükseltmekte ve devalüasyon yapan ülkeden ihraç edilen malların göreli fiyatlarını
30
azaltmaktadır. Bir devalüasyon ülkenin kendi mallarının fiyatlarını yabancı malların
fiyatına göre dü�ürdü�ü zaman, ülke reel devalüasyon gerçekle�tirmi� olmaktadır
(Dornbush/ Fisher 1998; 614-615).
Devalüasyonun kendisinden beklenen sonucu verebilmesi pek çok etkene
ba�lıdır. �lk olarak devalüasyon yapan ülkenin mal ve hizmetlerine yönelen dı� talebin
fiyat esnekli�inin olması gerekmektedir. Aksi durumda fiyat dü�ü�leri kar�ısında
ülkenin mal ve hizmet ihracatında bir artı� olmayaca�ı gibi döviz kazançları azalacaktır.
"Çünkü yabancılar aynı miktar mal ve hizmeti alabilmek için kendi paraları cinsinden
daha az harcamada bulunacaklardır". Devalüasyonun ba�arılı olabilmesi için di�er bir
ko�ul, devalüasyondan sonra fiyatların artmasının engellenmesidir. Bu durum ço�u kez
mümkün olmamaktadır. Bunun nedeni ithalata ba�lı sektörlerin, üretimin devamı için
ithalat harcamalarını azaltamamaları nedeni ile ithal ürün fiyatlarında ya�anan
yükselmenin, zamanla ekonominin bütün di�er sektörlerine ve bu arada ihraç malların
fiyatlarına yansımasıdır. "Bu da devalüasyonla yabancılar yönünden sa�lanan ucuzlu�u
ortadan kaldırmaktadır" (Fisuno�lu/ Gökdere ve di�erleri 1996; 660).
Devalüasyonun ilk olarak mal akımı üzerindeki etkisi görülmektedir.
Devalüasyonu gerçekle�tiren ülke ihracatını artırırken, ithalatını azaltmaktadır. (Bu
durumun geçerlili�i ithalata ba�lı sektörlerin yo�unlu�una ba�lıdır). �kinci olarak
yurtiçi ve yurtdı�ı fiyatlar üzerinde etkisi görülmektedir. Devalüasyonu gerçekle�tiren
ülkenin dı� fiyatları azalırken, yerli fiyatlar ihracatın artması sonucu artı�
göstermektedir. Dı� talep miktarına etkisi ise, devalüasyon yapan ülkenin ithalat
harcamalarını azaltması yönünde görülmektedir Gelir etkisi ve ticaretteki dengeye etkisi
belirsizdir. Bu konuda Marshall- Lerner �artı geçerlidir (Chacholiades 1990; 337-341).
Devalüasyonun ödemeler dengesi açı�ını giderebilmesi için; ekonominin döviz
gelirlerini döviz giderlerine e�itlemesi gerekmektedir. Devalüasyonun politik bir araç
olarak ödemeler dengesini sa�lamada gösterece�i etkinlik, esneklik yakla�ımı, harcama
yakla�ımı, parasal yakla�ıma göre ele alınmaktadır. Esneklik yakla�ımına göre ihracat
ve ithalat arz esneklikleri sonsuz ise, ihracat ve ithalat talep esneklikleri toplamı birden
büyükse ülkenin döviz gelirlerini artırarak ödemeler dengesine olumlu katkıda bulunur.
Buna Marshall-Lerner �artı denilmektedir. "Devalüasyonu ihracat ve ithalat miktarlarını
etkileyen bir araç olarak dü�ündü�ümüzde; devalüasyon önce ihracat ve ithalat ürünleri
31
talep esnekliklerine ba�lı olarak, ihracat ve ithalat miktarlarını de�i�tirmekte daha sonra
da bu de�i�iklikler kar�ısında ihracat ve ithalat arz esnekliklerine ba�lı olarak yurtiçi ve
yurtdı�ı ürün fiyatlarını yükselme ve alçalma yönünde etkilemektedir" (Sava� 1998;
293-295). Harcama (Massetme) yakla�ımında ise devalüasyonun dı� dengeyi sa�layıcı
etkileri milli gelir üzerinde yaptı�ı de�i�meler yoluyla açıklanmaktadır. Eksik çalı�ma
ve tam çalı�ma durumlarını ayrı ayrı ele alacak olursak; eksik çalı�ma durumunda,
devalüasyon ile ihracat endüstrilerindeki ya�anan fiyat dü�ü�leri ile dı� talep ve ithalata
rakip endüstrilerdeki iç talep artı� göstermektedir. Bu da çarpan mekanizmasıyla tüm
ekonomiye yayılarak milli gelirin artmasını sa�lamaktadır. Böylece yurt içi üretimde
sa�lanan artı� ülke aleyhine olan yurtiçi üretim ve yurtiçi harcama arasındaki farkı
giderici ve dolayısıyla dı� dengeyi sa�layıcı etkide bulunmaktadır. Ekonomi tam
çalı�ma durumunda ise ihracat ve ithalata rakip endüstrilere yönelen talep artı�ları yine
çarpan mekanizması ile tüm ekonomiye yayılmakta, ancak toplam yurtiçi üretimi artı�
göstermemektedir. Harcamalardaki geni�lemenin do�urdu�u talep artı�ı bunun yerine
ithalat yoluyla yurt dı�ından kar�ılanmakta, dı� ticaret dengesi açıkları büyümektedir.
Tam çalı�ma durumunda devalüasyon dı� ticaret açı�ını daraltmak yerine açı�ı
büyütmektedir. Parasalcılara göre ise, devalüasyon ile yükselen ülke içi fiyatlardan
dolayı artan para talebi, emisyon hacmi artı�ları ile kar�ılanmamı� ise yurtdı�ından
ülkeye döviz giri�leri hızlanmaktadır. Bu �ekilde ortaya çıkan net döviz giri�leri ile
ulusal para arzında bir geni�leme ya�anmaktadır. Bu mekanizma sonucunda
devalüasyon ülkenin net döviz rezervlerini arttırıcı sonuç do�urmaktadır. Artan para
talebi sonucu yurtdı�ından döviz fonlarının girmesi ve emisyon hacminin artması ile dı�
ödemeler dengesi sa�lanmı� olmaktadır. "Bu görü�e göre dı� dengenin yeniden
sa�lanması, para arz ve talebi arasında mevcut dengesizli�in giderilmesinin sonucudur".
Parasalcılara göre devalüasyon uzun dönemde reel ekonomik de�i�kenler üzerinde
etkide bulunmamakta, yalnızca iç fiyat düzeyini yükseltmektedir (Seyido�lu 1999; 467-
471).
3.4.2.2.Makroekonomik Ortam
Uluslararası rekabette makroekonomik ortam merkezi bir yer i�gal etmektedir.
Çünkü makroekonomik ortamın, ekonominin kapasitesinin arttırılmasında, farklı
sektörler ve ödemelerdeki denge üzerinde önemli bir etkisi vardır. Makro ekonomik
ortam, ekonominin durumu ve yönetim hakkında bir göstergedir. Yönetim; ekonominin
geli�im açısından, ekonomik istikrarı sa�lamada önlem alınması gerekti�i konusunda
32
karara varıp, reformlarda bulunmalıdır. Yönetim reformları ilk olarak ekonomik istikrarı
sa�lamayı, ikinci olarak ekonomik geli�im açısından uzun dönemli problemleri çözerek,
rekabet gücü artırımını amaçlamalıdır. Bütçe ve ticaret açıklarını idare edilebilir
seviyeye indirerek, finansal sektördeki bozuklu�u gidererek, ekonominin düzeltilmesi
böylece rekabet gücünün arttırılması gerekmektedir (Haque 1995; 49).
"Bir rekabet ölçüsü yakalamak açısından ülkelerin ekonomik ve sosyal açıdan
hangi düzeyde oldukları önemlidir. Ki�i ba�ına dü�en GSY�H’daki istikrarlı artı�,
i�sizlik oranının dü�ük seviyede olması, hane halkının harcanabilir gelir düzeyi ve aldı�ı
sosyal yardım miktarı bir bölgedeki ekonomik aktiviteyi göstermesi açısından
belirleyici niteliktedir" (Kotan 2002; 4).
Makro ekonomi ortam, yatırım ve tasarruflar ve enflasyon ve verimlili�i
etkileyerek rekabet gücü artırımında önemli rol oynamaktadır.
3.4.2.2.1.Yatırım ve Tasarruflar
Yatırımlar verimlilik artı�ında önemli bir yere sahiptir. Endüstriyel ülkelerde
üretimdeki geli�im ile ekonomik geli�im arasında yo�un bir ili�ki bulunmaktadır. Makro
ekonomik ortam yatırımların düzeyini ve kalitesini belirlemektedir. Endüstriyel
ülkelerde, rekabet gücünün arttırılmasında verimlilik artı�ının yanı sıra sermaye-emek
rasyosundaki artı� ile tasarruflardaki artı�ın önemi büyüktür (Haque 1995; 53). Tasarruf
ve yeni sermaye yatırımı, emek ba�ına yeni sermaye yatırımını ve be�eri prodüktiviteyi
arttırmaktadır (Parasız1997; 5). Bir ülkede yatırımların belirleyicileri olan tasarruflar
uygun mevduat hizmetlerinin sunuldu�u bir bankacılık sisteminin varlı�ına ba�lıdır.
Finans piyasalarının derinli�i ve etkin i�leyi�i, tasarrufların hane halklarından toplanıp,
yatırımcılara nakledilmesinde önemli olan unsurlardır (Dornbush/ Fischer 1998; 285).
3.4.2.2.2.Enflasyon ve Verimlilik
Fischer enflasyon ile sermaye yo�unlu�u arasında negatif ili�ki oldu�unu öne
sürmektedir. Fisher’e göre, enflasyon faktör verimlili�ini olumsuz yönde
etkilemektedir. Enflasyon bir vergi çe�idi olup, göreli fiyatları de�i�tirerek ve verimli
sektörleri (uluslararası rekabeti ortaya koyan) yatırımlar için daha az etkili kılarken
zayıf sektörleri öne geçirmektedir (örne�in gayrimenkul sektörü). Yatırım oranları
dü�mese bile yatırımlara yönelme durumu de�i�mektedir. Bu durum yava� geli�mede ve
33
rekabet gücü dü�ü�ünde ba�rolü oynamaktadır. Fiyat mekanizması etkinli�inde
meydana gelen azalma verimlilik artı�ını dü�ürmektedir. Yüksek enflasyon oranları
rekabet gücünü zayıflatmakta, ödemeler dengesinde bozukluklar ortaya çıkarmakta,
ekonomik geli�imi durdurmaktadır. Yüksek kamu harcamaları ve bunun sonucu olan
bütçe açıkları enflasyonun en önemli nedenidir (Haque 1995; 56).
Kamu harcamalarının, gelirlerin üstünde seyretmesi ile olu�an bütçe açıklarının
kapatılmasında, harcamaların kısılıp, gelirlerin artırılması ya da iç ve dı� mali
piyasalardan borçlanılması yerine, merkez bankasının emisyon hacmini geni�letmesi
sonucunda para miktarının artarak, toplam talebi artırması enflasyonu do�uran
ekonomik mekanizmadır. Enflasyon kaynakların etkin kullanımını ve dolayısıyla uzun
dönemde ekonominin büyümesini olumsuz yönde etkilemektedir. Yüksek enflasyon
uzun dönemde fiyatların ve gelirlerin ne yönde seyredece�i konusunda büyük bir
bilinmezlik ve belirsizlik getirdi�i ölçüde istikrarsızlı�ı arttırarak; ekonomik aktörlerin
uzun vadeli hesap ve sözle�me olanaklarını sınırlamakta, böylece küçümsenmeyecek
miktarda kaynak kaybına yol açarak büyümenin ekonominin potansiyelinin altında
cereyan etmesine neden olmaktadır. Yüksek enflasyonla gelen milli gelir ve refah
kaybında faizlerin önemli bir rolü bulunmaktadır. Enflasyon, faizlerin yüksek, vadelerin
kısa ve faizlerdeki dalgalanmaların sık ve büyük olması ile sonuçlanmaktadır. Bu
durumda yatırımların finansmanı pahalıla�makta ve ülkenin rekabet ettikleri ülke
firmalarına kıyasla rekabet güçleri zayıflamakta, ekonomideki büyüme yava�lamaktadır.
"Yapılan ampirik çalı�malar enflasyonun uzun dönemli yıllık ortalama büyüme hızını
%2-3 arasında dü�ürdü�ünü göstermektedir" (Akat 1999; 2-3). Bir ülkede enflasyon
evvelden beri yıllık %10’un üzerindeyse o ülkede enflasyonla beraber büyüme
sa�lanması mümkün olmamaktadır (Serdengeçti 2003; 68) .
3.4.2.3.Teknoloji
Teknoloji genel olarak yararlı ürünler üretmeye, yeni ürünler tasarlamaya
yarayan bilgiler bütünü ya da girdileri çıktılara dönü�türen tüm fiziki süreçler olarak
tanımlanmaktadır. Teknolojinin sınıflandırılmasında çe�itli ayrımlar yapılmaktadır. Bu
ayrımlar yapılırken, üretilen katma de�erdeki teknolojinin payı, teknolojinin nihai ürün
üzerindeki rolü ve etkiledi�i bireyler için optimal olup olmadı�ı gibi kriterler dikkate
alınmaktadır. "Bu kriterler çerçevesinde, teknolojinin ‘yüksek-orta-dü�ük’,’uygun –
uygun olmayan’ ‘içerilmi�-içerilmemi�’ �eklinde sınıflandırıldı�ı görülmektedir".
34
Belirtilen �ekilde tanımlanan ve sınıflandırılan teknolojinin önemi gün geçtikçe
artmakta ve rekabet gücü göstergesi olarak teknoloji üretilip, üretilmemesi göz önünde
bulundurulmaktadır. Ülkeler, hızla de�i�en teknolojik, ekonomik ve siyasi �artlarda
devam eden uluslararası rekabette güçlü olabilmek ve ekonomik krizlere kar�ı en uygun
stratejiyi belirlemek ve uygulamak durumundadırlar. "Bilimsel ve teknolojik seviyede
gösterilen yüksek performansın temel sonuçları; ya�am standartlarının yükselmesi,
verimlilikte artı�, yeni enerji kaynaklarına yönelim, ekonomik büyümenin süreklili�inin
sa�lanması ve ihracat sektörlerinin rekabet güçlerinin artması olarak kar�ımıza
çıkmaktadır"(Bal/ Ildırar/ Özmen 2001; 2,8).
"Solow’a göre teknolojik ilerleme emek ba�ına çıktıda sürekli büyümeye neden
olmaktadır. Ekonomi durgun durumda iken emek ba�ına çıktının büyüme oranı yalnızca
teknolojik ilerlemeye ba�lı olmaktadır". Teknolojik ilerleme ya�am standardında sürekli
yükseli�i sa�lamaktadır (Parasız 1997; 80,101).
Teknolojik geli�im sadece yeni tür donanımlar de�il, aynı zamanda anında
envanter yöntemi gibi yazılım yenilikleri içermekte ve bu yenilikler üretkenlik artı�ı için
önem arz etmektedir. Uzun vadeli büyüme analistleri uzun vadeli ekonomik büyümenin
sürekli teknolojik ilerleme olmaksızın aksayaca�ını ve böylesi bir ilerlemenin üretkenlik
artı�ının temel kayna�ı oldu�unu fark etmi�lerdir (Krugman 2001; 58).
Üretilen ürün ve hizmetlerin miktar, kalite, çe�itlili�inin artması ve i� hayatında
kar�ıla�ılan fiziki ve teknik bazı engellerin azalması teknolojik de�i�imin bir sonucudur.
Yeni ürün ve üretim süreçleri ile tercih olanaklarını arttıran teknolojik ilerleme be�eri ve
ekonomik geli�imi arttırmaktadır (Haque 1995; 11).
Geli�mekte olan ülkelerin rekabet güçlerini arttırabilmeleri için bilim ve
teknoloji politikalarına, ar-ge faaliyetlerine a�ırlık vermeleri gerekmektedir. Teknolojik
üstünlük yakalamak ve bu yolla, ürün ve hizmet çe�itlili�ini sa�lamak, bilgi, ayrıcalıklı
nitelik ve teknoloji üreten kurumların varlı�ı ve bu kurumlar arası etkile�ime ba�lı
olmaktadır.
Teknolojik yetenek, yeni teknolojileri geli�tirmekle birlikte, ithal edilen
teknolojinin etkin kullanımını da içermektedir. Geli�mi� ülkelerle aralarında önemli bir
35
teknolojik açı�ın bulundu�u "GOÜ’lerde ba�arılı bir teknoloji politikasının anahtar
unsurlarından birisi, en azından ba�langıçta dı�arıdan elde edilen teknolojiye etkin
biçimde sahip olabilmek ve bunu yerel ko�ullara uyarlayıp, daha sonra ilerletmektir".
Bu da teknolojik yetenek birikiminin ilk a�amalarında yenilikçi ar-ge faaliyetlerinden
ziyade ithal edilen teknolojinin uyarlanması ve ilerletilmesine yönelik ar-ge
faaliyetlerini kapsamaktadır (Soyak 2002; 103-104).
Teknolojik de�i�iklik yeni üretim teknikleri açısından yeni imkanlar
getirmektedir. Pazarlamada, üretimde, ula�tırmada ve servis a�ında yeni yöntemler
sa�lamaktadır. Teknolojik yenilik innovasyonun habercisidir (Porter 1990; 45-46).
�nnovasyon teknoloji geli�tirmeyi ve i�leri daha iyi yöntemlerle yapmayı ifade
etmektedir. Günümüzde teknoloji, ekonomik büyümenin motoru durumundadır.
"Küresel rekabet, artık do�al kaynaklara veya ucuz i�çili�e de�il, teknoloji geli�tirmeye
ve innovasyona dayanmaktadır". Teknolojik innovasyon ve buna ba�lı olarak teknolojik
ilerleme, sürdürülebilir ekonomik büyüme, geli�mi� ülkeleri yakalama ve toplumsal
refaha ula�mak için ön �art durumundadır.(TTGV 2001; 1-2).
3.4.2.4.Be�eri Kaynaklar
Bir ülke ekonomisindeki firmaların ve bu yolla ülke ekonomisinin geli�imi,
verimlilik ve karlılık artı�ı için fiziksel sermaye yatırımlarının yanı sıra be�eri sermaye
yatırımlarının da artırılması gerekmektedir. Makro ve mikro ekonomik seviyelerde
ba�arılı olabilmenin nedenlerinden biri de yapılacak i�in kapsamının gerektirdi�i
nitelikte yetenek ve e�itime ö�retime sahip insan kaynaklarına sahip olmaktır. Ba�ka bir
ifade ile bir ülke ekonomisinin veya bir i�letmenin uzun vadede ba�arısı sahip olunan
insan gücü kaynaklarının nitelikleri ile sınırlı ve orantılı olup, fiziksel, mali veya do�al
kaynaklar ne denli büyük olursa olsun nitelikli insan gücü olmadan ülke ekonomisinin
uzun vadede kalıcı bir ba�arıya ula�ması mümkün olmamaktadır (Gürak 2002; 1).
"�nsanların kazanılmı� ve faydalı yeteneklerini sermayenin bir parçası olarak
kabul eden Smith’e göre; üretim düzeyi hem sermaye stokunun hem de üretken i�lerde
çalı�anların etkinli�inin bir fonksiyonudur". �nsana yatırım konusunun ilk teorik çatısı
T.W. Schultz tarafından kurulmu� olup, Denison, Becher, Myers, Harbison, Mincer,
Psachorpoulos, Barro gibi iktisatçılar insana yatırım konusunda önemli katkılarda
bulunmu�lardır. Schultz’un kuramına göre; be�eri yatırımlar, üretimi dolayısıyla da
36
verimlili�i arttıran yatırımlar olup, geli�mi� ülkelerin büyümesinin önemli bir bölümü
be�eri sermayenin verimlili�indeki artı�lar ile açıklanmaktadır. E�itim hizmeti, gelece�e
yönelik gelirleri arttırması açısından gelecekle ilgili bir yatırımdır. "Schultz’a göre insan
sermayesi yatırımları, insanın niteli�inin iyile�mesine ve verimlili�inin artmasına sebep
olmaktadır. Dolayısıyla da fert ba�ına reel gelir artı�ının önemli bir kısmı insana yapılan
yatırımdan kaynaklanmaktadır. Denison’a göre ekonomik kalkınmada belirleyici olan
en önemli iki faktör genel e�itim ve teknoloji yeniliklerdir". (Do�an S./Bozkurt H. 2002
;2-5). E�itimin i�gücünün verimlilik ve üretkenlik kapasitesini artırdı�ına ve bu yolla
milli gelirin artmasına do�rudan katkıda bulundu�una ili�kin bulgular elde edilmi�tir.
Bu bulgulara göre, ABD’de 1910 ve 1960 yılları arasındaki ekonomik büyümenin
yakla�ık %23’ünün i�gücünün e�itim düzeyinin artı�ından kaynaklandı�ı görülmektedir
(Kar/A�ır 2002 ;3-4).
Barro, ki�i ba�ına dü�en GSMH’nın ba�langıç seviyesi ve o ülkenin politikaları
esas alınarak, fertlerin okula devam etme süresi arttı�ında, o ülkelerin daha hızlı
biçimde büyüyece�ini ileri sürmü�tür. Harbison ve Myers’ın çalı�masına göre yüksek
gelirli ülkelerde e�itim iktisadi geli�im, dü�ük gelirli ülkelere göre daha yo�un
olmaktadır. "Fert ba�ına gelir ile en yüksek ili�kinin orta ve yüksek ö�renim arasında
oldu�u ortaya koyulmu�tur" (Do�an S./Bozkurt H. 2002; 2-5).
Neoklasik büyüme modelleri sermayenin azalan getirisini kabul ederken, içsel
büyüme modelleri be�eri sermayeyi de kapsayan sermayenin artan getirisinin
olabilece�ini ve bu artan getirinin de uzun dönemde büyümeyi destekleyece�ini kabul
etmektedir. Lucas ve Rebelo modellerinde be�eri sermayeyi de fiziksel sermaye gibi
üretim faktörlerinden biri olarak sayarak fiziksel sermaye yatırımları gibi be�eri
sermaye yatırımlarına da ihtiyaç oldu�u vurgulanmaktadır. "Be�eri sermaye olarak
vurgulanan kavram genelde e�itim yoluyla ortaya çıkmakla birlikte, çalı�ma sürecinde
yaparak ö�renme yoluyla kendili�inden de olu�abilmektedir". Lucas gerçekte bireyin
be�eri sermayesindeki artı�ın dı�sallık yaratarak, kendi verimlili�ini arttırmasının
dı�ında bütün üretim faktörlerinin üretkenli�ine katkıda bulundu�unu da belirtmi�,
hükümetlerin e�itime ve teknolojik altyapının geli�tirilmesine yapacakları her türlü
yatırımın be�eri sermaye birikimi üzerinde olumlu etkiler olu�turup büyümeyi fiziki
sermayeye yapılan yatırımların etkisinden daha fazla etkileyece�ini vurgulamı�tır
(A�ır/Kar 2002; 2-3) .
37
3.4.2.5.Kayıtdı�ı Ekonomi
"Kayıtdı�ı ekonomi resmi kayıtlarda görünmeyen ve geleneksel istatistiki
yöntemlerle milli gelir hesaplarına dahil edilmeyen faaliyetler olarak
tanımlanmaktadır". Kayıtdı�ı ekonomi beyan edilmeyen yani gizlenen ekonomidir. "Bu
gizlemenin bir kısmı vergi, sosyal güvenlik, kamusal düzenlemeler vs. gibi ek maliyet
unsuru olu�umlardan kaçma amacıyla gerçekle�irken, bir di�er kısmı faaliyetin özünde
yasalara aykırılık olmasındandır". Kayıtdı�ı ekonomi enformel ekonomi ve yer altı
ekonomisi olarak ikili bir ayrıma tabi tutulur. "Enformel ekonomi, devletin kontrol etti�i
formel ekonominin dı�ında kalan üretim ve de�i�im ili�kilerinin tümünü
kapsamaktadır". Beyandı�ı ekonomik faaliyetler; yasal ekonomik faaliyetler alanında
yürütülen fakat vergi idaresine eksik beyan edilen gelir unsurlarından olu�an ekonomik
yapıdır. "Kayıtdı�ı ekonominin ikinci önemli aya�ı yer altı ekonomisi faaliyetleri içinde
incelenen birinci sektör, üretim ve da�ıtım yöntemlerinin yasalara aykırı olarak
biçimlendi�i illegal sektör, di�eri ise kriminal sektördür". Kayıtdı�ı istihdam ise
kayıtdı�ı sektörde kendi hesabına ve ücretli olarak çalı�an, faaliyetleri istatistiklere tam
olarak yansımayan ya da hesaplanmayan istihdam �eklidir (Algan 2004;1 ).
Yer altı ekonomisinin nedenlerini üç ba�lık altında toplanmaktadır. Bunlar; sosyo
politik nedenler, ekonomik nedenler, kamu otoritesinin yetersizli�inden kaynaklanan
nedenlerdir. "Sosyo politik nedenler; hızlı nüfuz artı�ı, kentle�me,toplumsal
de�i�im,e�itim iken ekonomik nedenler; yasaklar, i�sizlik, gelir da�ılımında
bozukluktur". Kamu otoritesinin yetersizli�inden kaynaklanan nedenler ise; siyasal
yapılanmadan kaynaklanan nedenler, bürokrasiden kaynaklanan nedenler, güvenlik
sisteminden kaynaklanan nedenler ve adalet sisteminden kaynaklanan nedenler olarak
sıralanmaktadır (Özsoylu 1999; 14-68 ) .
Kayıtdı�ı ekonominin, GSMH içinde önemli boyutlara ula�ması ve bu ülkelerde
devlet gelirlerini iyice azaltıp, ekonomik ve sosyal açılardan büyük tahribatlara neden
olmaktadır. Kayıtdı�ı ekonomiyi azaltmanın kalkınabilmenin önde gelen �artlarından
biri olması, bu konu üzerindeki çözüm önerilerini artırılması gere�ini ortaya
koymaktadır (Kıldi� 2000; 1) .
38
Kayıtdı�ı Ekonominin Etkileri
Kayıtdı�ı ekonominin en önemli etkisi, devletin temel gelir kayna�ı olan vergi
gelirlerini azaltmasıdır. Bazı ekonomik faaliyetlerin kayıtdı�ında kalması ile vergiler
eksik ya da hiç ödenmemekte, sonuçta devletin vergi gelirleri azalmaktadır. Devletin
vergi gelirlerinin azalması sonucu do�an bütçe açıkları ya borçlanma ya da para basma
yoluyla kar�ılanmaktadır. Bütçe açıklarının borçlanma yoluyla kar�ılanması sonucu
faiz oranları yükselmekte, bu durum özel sektörün yatırım maliyetlerini arttırarak
yatırımları azaltmaktadır. Azalan yatırımlar istihdamı azaltarak, i�siz kitlelerin kayıt dı�ı
ekonomide çalı�masına neden olmaktadır. Bütçe açıklarının borçlanma yoluyla
kar�ılanması sonucu artan faiz oranları nedeniyle kamu borçlanma maliyeti de artmakta,
dolayısıyla bütçe açıkları da artmaktadır. "Bütçe açıklarının M.B aracılı�ıyla para
basılarak kar�ılanması, enflasyon oranının yükselmesine dolayısıyla gelir da�ılımının
bozulmasına neden olmaktadır". Kayıtdı�ı ekonomi resmi kayıtlara girmedi�inden,
kayıtlı ekonomide belirlenen enflasyon, büyüme oranları, milli gelir gibi ekonomik
göstergeler gerçekte oldu�undan farklı çıkmaktadır. "Ekonomik verilerin, milli istatistik
içinde gerçe�i yansıtmaması refahı olumsuz yönde etkilemekte ve bir çok gösterge milli
istatistiklere girmedi�i için ekonominin durumu hakkında yanlı� bilgi vermekte ve bu
verilere göre uygulanacak iktisadi ve mali politikalardan beklenen sonuçlar
gerçekle�memektedir" (Sarılı 2002;12). Kayıtdı�ı ekonomi kapsamında faaliyet
gösteren birimler di�erlerine oranla daha az veya hiç vergi vermedikleri için rekabet
üstünlü�üne sahip olmakta ve giri�imlerini artırma imkanı bularak rekabet e�itsizli�ine
neden olmaktadırlar. Daha da önemlisi vergilerini tam ödeyen mükellefler de rekabet
edebilmek için yanlı� beyanda bulunmaktadırlar. Bu da kayıtdı�ılı�ın gün geçtikçe
artmasına neden olmaktadır. "Kayıtdı�ı ekonominin geni�lemesiyle sigortasız
çalı�anların sayısı da hızla artı� göstermekte böylece sosyal güvenlik sisteminin geli�imi
durmaktadır" (Kıldi� 2000;14).
Kayıtdı�ı ekonomi parçalanmı� bir istihdam yapısı getirerek, sendikal
örgütlenmeyi ve ki�ilerin pazarlık gücünü zayıflatmaktadır. Di�er yandan, ülkenin
yabancı kaçak i�çilerin akımına u�ramasına neden olmaktadır. Yabancı kaçak i�çilerin
i�gücü piyasasında ucuz i�gücü arzetmeleri, piyasadaki mevcut ücret seviyesini
dü�ürmekte ve yerli i�çiler i�siz kalmakta, onların yerine yabancıların ikame edilmesi
39
söz konusu olmaktadır. Böylece yerli i�çiler i�siz kalmamak adına her türlü kötü
çalı�ma ko�ullarını kabul etmek zorunda kalmaktadır (Tıktık 2004; 1).
Kayıtdı�ı faaliyetlerin artması, toplumun ahlaki de�erlerini bozarak, yasadı�ı
faaliyetlerin yaygınla�masına, bireylerin devlet otoritesine olan güvenlerini
azaltmalarına neden olmaktadır. Devlete olan güvenin azalması sonucu bireyler
sorunlarını illegal yollarla çözme yoluna gitmektedirler. Özellikle bireyler sorunlarını
rü�vet yoluyla veya mafya olarak bilinen yasa dı�ı örgütler yoluyla çözme yoluna
gitmektedirler. "Kayıtdı�ı ekonomi devlete kar�ı bir ba�kaldırı (ekonomik anar�i)
yaratmakta, moral de�erleri bozmaktadır. Ahlaki de�erler üzerinde ortaya çıkan bu
yozla�ma, ki�ileri devlete ve topluma kar�ı suç i�lemeye yöneltmektedir" (Sarılı 2002;
12).
3.4.2.6.Do�rudan Yabancı Sermaye Yatırımları
Do�rudan yabancı sermaye yatırımları uluslararası sermaye akı�ı anlamına gelip,
yabancı bir ülkede bir firma kurulması, ya da yabancı ülkedeki bir �irkete sermaye
yatırılarak, ana firmanın büyümesi olarak gerçekle�mektedir. Yabancı ülkede edinilen
�irkete ‘yavru �irket’ ‘yabancı sermaye �irketi’, ‘tabi �irket’ veya ‘�ube’ denmektedir.
Dolaysız yabancı sermaye yatırımları tabi �irketin mülkiyetini elinde bulundurmanın
yanı sıra onun yönetimi de denetimlerinde bulundurmaktadırlar. Yavru �irket genellikle,
ana �irketin elinde bulunan teknoloji, ticari sırlar, yönetim bilgileri, ticaret ünvanı ve
öteki kolaylıklardan yararlanma ayrıcalı�ına sahip olmaktadır. Kar�ılı�ında ise,
kazanılan karlar, kısmen veya tamamen ana �irkete kalmaktadır. Do�rudan yabancı
sermaye yatırımları adı verilen bu yatırımlarda, yabancı ülkedeki fiziki sermayeye sahip
olan ve bunu i�leten firmaya, çok uluslu �irket adı verilmektedir (Oksay 1998;1).
Do�rudan yabancı sermaye yatırımları, bir ülkeye ya döviz transferi yolu ile ya
da üretimde kullanılacak makine, teçhizat ve di�er üretim araçları �eklinde ya da lisans,
teknik bilgi, know-how gibi gayri maddi haklar olarak girmektedir (Saatcio�lu 2005; 1).
DYSY, bir bölgenin rekabet edebilirli�ine, bölgedeki sermaye stokunun ve
üretim kapasitesinin artmasını sa�layarak katkıda bulunmaktadır. Artan rekabetle
bölgedeki di�er �irketlerin verimlilik ve ürün kalitelerini yükseltmesine ve bölgenin
40
görece rekabet gücünün artmasında yardımcı olmaktadır. "Bunların yanı sıra bölgenin
teknoloji ve know-how’a ula�ımını kolayla�tırmaktadır" (Aydemir 2002; 29).
DYSY, yatırımın yapıldı�ı ev sahibi ülke ekonomisi üzerinde üretim, istihdam,
gelir, fiyat, ödemeler dengesi, ekonomik geli�me ve genel refah gibi etkiler bırakır.
Do�rudan yabancı sermaye yatırımlarının temel etkisi ise, ev sahibi ülkenin milli
gelirine olan net katkısıdır. Bunun yanı sıra do�rudan yabancı sermaye yatırımları
yurtiçi üretimde bulunarak, getirdikleri teknoloji, yeniliklerle maliyetleri dü�ürerek ve
verimlilik artı�ı sa�layarak, ev sahibi ülkenin ihracat potansiyelini artırırlar. Artan
ihracat ile dı� ticaret dengesi fazla vererek ödemeler bilançosuna katkıda bulunur
(Karluk 2001;101-102).
Ülke içine yönelik do�rudan yabancı yatırım akımları ev sahibi ülkenin yabancı
yatırımcılar için elveri�li bir i� ve çalı�ma ortamına sahip oldu�unun ve yabancı
yatırımcılar için daha yüksek getiri sa�layan bir yer oldu�unun göstergesidir.
"Yurtdı�ına yönelik dolaysız yabancı sermaye akımları ise ilgili ülkede ekonomik
istikrar olumsuz bir seyir takip etmiyorsa ulusal firmaların global firmalar haline
geldi�inin ve global piyasalarda ba�arıyla rekabet edecek güçte oldu�unun
göstergesidir" (Aktan/Vural 2004;94-95).
Hükümetler yatırım indirimi, gümrük vergilerinden muafiyet veya
taksitlendirme, ucuz kredi gibi te�vik tedbirleri ile yabancı sermayeyi çekmeye
çalı�abilmektedirler. Te�vik tedbirleri yabancı sermayeyi çekmekte tek ba�ına yeterli
de�ildir. Yabancı sermaye yatırımcıları, bu gibi te�vik tedbirlerinden daha çok, siyasi ve
ekonomik istikrara, söz konusu ülkenin dünya ticaret sistemine ve sistem bünyesinde
olu�turulan anla�malara (MAI, TRIMS, TRIPS vb. ) katılıp katılmadı�ına daha çok
önem vermektedirler. Do�rudan yabancı sermaye yatırımlarını çekmekte etkili olan
faktörler arasında NAFTA, MERSOCUR gibi ekonomik entegrasyonların ticaret
engellerini a�mak için yapılan yatırımlar da gösterilebilmektedir. �dari prosedürler ve
mevzuatlar do�rudan yabancı sermaye yatırımlarının geli�mekte olan ülkelere
çekilmesinde önemlidir. Bu tür i�lemlerin fazla vakit alması ve bürokrasi, yabancı
yatırımcıları caydırabilmektedir. ‘Dü�ük vergileme, yabancı yatırımcılarla ikili vergi
anla�maları gibi uygulamalar da yabancı yatırımlar üzerinde önemli bir rol
oynamaktadır’ (Sabır 2002;2- 3).
41
3.4.2.7.Finansal Kaynaklar ve Mali Sektör
�yi geli�mi� ve istikrarlı bir finansal sektörde sermayeye eri�im olana�ının
kolaylı�ı, uluslararası piyasalardaki ba�arının ön ko�ullarından biridir. "Risk sermayesi
piyasası, bankalar ve hisse senedi piyasaları, firmaların büyümeleri ve rekabet güçlerini
arttıracak yenilik ve ürün çe�itlili�i sa�lamak için gerekli olan finansal kaynaklara
eri�imleri açısından önemli olu�umlardır" (Aktan/Vural 2004;53). Bankacılık sektörü,
ekonomik büyümenin ve geli�menin hızlanmasında önemli bir araçtır. "Bankalar sadece
parasal kontrol için bir kanal olmayıp, ekonominin yeniden yapılanmasında ve uzun
dönemli sürdürülebilir makro ekonomik istikrarın sa�lanmasında etkili olan
kurumlardır". Bu denli önemli bir role sahip olan bankacılık sektörünün, iktisadi
sistemle etkile�imi açık ve net biçimde ortaya koyabilmesi ve sa�lıklı bir yapıda
i�leyebilmesi gerekmektedir (Yıldırım 2004; 12) .
Finans piyasaları ve iktisadi geli�imi inceleyen bir çok çalı�ma bulunmaktadır.
Bu çalı�maların ilki Schumpeter’e aittir. Schumpeter finansal piyasaların geli�menin,
ekonomik büyümeyi beraberinde getirece�ini, ekonomik sistemde bankerin anahtar bir
iktisadi ajan oldu�unu ileri sürmü�tür. �ktisadi büyüme ve kalkınmada öncü bir rolü
olan müte�ebbisin, sahip oldu�u potansiyel projeleri yatırıma dönü�türmek için
finansmana ihtiyacı bulunmaktadır. "Giri�imcinin finansal destek alması için bankaların
ya da kapitalistin onayını alması gerekmektedir. Bu yakla�ım bankaları analizin odak
noktasına yerle�tirmektedir". Etkin bir finansal sistem ve ekonomik kalkınma arasındaki
ili�kiyi inceleyen çalı�maların bir di�eri olan Mc Kinnon –Shaw ekolünün ‘finansal
baskı’ kuramında, finans piyasalarında serbestli�in bulunmadı�ı ülkelerde, milli gelir
artı�ının yava�ladı�ı ve finansal baskının, ekonomik kalkınma önünde engel
olu�turdu�u incelenmi�tir. Kuramına göre, geli�mekte olan ülkelerde devletin faizlerin
dü�ük seviyelerde gerçekle�mesini sa�laması ve verilen kredilere müdahalesi, finansal
piyasaları baskı altında tutmaktadır. Baskı sonucunda, tasarruf hacmi olması gerekenden
az olu�makta, krediler etkin �ekilde da�ıtılmamaktadır. Kredi talep edenlere nazaran
tasarruflar yetersiz kalınca, kredi da�ıtımında yolsuzluklar olu�makta, verilen kredilerin
etkin olmayan, verimsiz alanlarda kullanımı ortaya çıkmaktadır. Ekonominin etkin
i�leyebilmesi ve tasarrufların üretimi ve verimlili�i destekleyici yatırımlarda
kullanılabilmesi için devlet finansal piyasalara müdahale etmemeli, kredi faiz oranları,
42
arz ve talebin dengelenmesi sonucu rekabetçi bir �ekilde belirlenmelidir. Bu �ekilde
belirlenen faiz oranları ile yatırımlar, gayrimenkul ve altına yatırım gibi alalardan daha
verimli olan ve istihdam yaratan, üretken yatırımlara dönü�ecektir. Finansal piyasalarda
serbestle�menin iktisadi büyümeye katkısı oldu�u görü�ü Levine tarafından da
belirtilmekle birlikte Levine’ e göre finansal piyasalar ile ekonomik büyüme arasındaki
ili�ki, para gibi bir unsur ya da banka gibi tek bir kurum yerine etkin i�leyen finansal
sistemin fonksiyonları ile açıklanmalıdır. "Finansal sistemin bu fonksiyonları; ‘ticari
riski azaltmak, küçük tasarrufları bir havuzda toplamak, piyasalarda bilgi toplayıp
sermayeyi etkin bir biçimde da�ıtmak, kredi verilen �irketin yöneticilerini denetleyerek
�irket yönetimini etkinle�tirmek, i�lem maliyetlerini dü�ürerek uzmanla�ma, teknolojik
innovasyon ve ekonomik büyümeyi hızlandırmaktır" (Emek 2000; 1-13).
Finansal serbestle�me bankalar arasında rekabeti arttırarak, bankacılık
sektörünün etkin ve hızlı i�lemesini sa�lamaktadır. "Di�er taraftan da bankalara faizleri
serbestçe tayin etmesi ve fonları da�ıtması konusunda büyük özgürlük getirmektedir".
Ancak bu özgürlük sonucunda da banka davranı�larında giderek artan bir risk
gözlemlenmeye ba�lanmasıyla, mutlak finansal baskı uygulamasının iktisadi büyümeye
zarar verdi�i kadar; tamamiyle serbest bırakılan finansal piyasaların etkinli�ini
arttırmak yerine krizlere neden olarak bizzat ekonomiye zarar verdi�i de göz önünde
bulundurulmu�tur. Ilımlı finansal kısıtlama dü�ük enflasyon, dü�ük ve öngörülebilir reel
faiz hadlerini gerektirmektedir. "Helmann ve Stiglitz’ın ileri sürdü�ü ılımlı finansal
kısıtlamanın temel prensibi finansal piyasalardan devlete rant aktarma yerine, finansal
piyasalar içinde özel sektör için rant yaratmaktır". Böylece dü�ük faiz seviyelerinde geri
dönü�ü garanti olan yatırım projelerinin uygulama �ansı artacaktır. Finans sektöründe
giderek artan uluslararasıla�ma sonucunda hem geli�en hem de geli�mekte olan
ülkelerde, bankacılık sisteminin zayıflı�ı ulusal ve uluslararası alanda mali istikrarı
önemli ölçüde tehdit edebilmektedir. Mali istikrarın sa�lanması amacıyla bankacılık
sektörünün sa�lamlı�ının etkin bir �ekilde takip edilip, denetlenmesi gerekmektedir.
Finans piyasalarının denetlenmesi ile bankacılık sistemini krizlerden korumak
hedeflenmelidir (Emek 2000 ;14).
43
3.4.2.8.Devlet Borçları
Devlet borçlanması iktisadi kalkınma açısından önemli bir fonksiyonu yerine
getirmektedir. Bu fonksiyon ancak kalkınmaya yönelik bir borçlanmanın verimli
yatırımlara yöneltilmesi ve çarpan etkisiyle yeni yatırım hadlerinde bir artı�a neden
oldu�u taktirde, etkili olabilmektedir.Yatırımlara yöneltilen, devlet borçları sonucu
sa�lanan fonlar, ki�isel gelir düzeyini yükseltecek ve ek yatırımlar yapılmasına yol
açacaktır (Eker 1996 ; 273-274).
Di�er taraftan, borçlanma genel olarak, yapıldı�ı dönemde bir gelir te�kil
etmesine kar�ılık gelecek yıllarda ekonomi için bir yük olu�turmaktadır. Borçlanmayla
finanse edilen harcamalardan borçlanmanın yapıldı�ı dönemde yararlanıldı�ı halde,
borçların servisinin gelecek yıllara bırakılmasıyla borç anapara ve faiz ödemeleri için
vergi oranları arttırılması ile bireylerin satın alma gücü ve refah seviyeleri azalmaktadır.
Bir ba�ka görü�e göre, borçlanmanın servisinin vergilerle yapıldı�ı kabul edilmekle
birlikte, belli bir satın alma gücünün toplumdaki bir grup insandan alınıp ba�ka bir
gruba aktarılması ile gelir da�ılımı bozulmaktadır. "Borç uygulaması nedeniyle bazı
kimselere yapılan faiz ödemeleri ve bunun için herkesten alınan vergiler sonucu
yaratılan fayda ya da maliyet, toplumun gelir dengesi üzerinde etkili olmaktadır". Faizi
elde edenler, vergiyi ödeyenlerden farklı oldu�u ve faizi sa�layanlar gelire daha az
muhtaç oldukları oranda, gelirin yeniden bölümü ile ilgili olarak önemli etkiler ortaya
çıkmaktadır. Kamu borçları gelece�e daha az sermaye malı bırakan, sınırlanmı� bir
sermaye birikimi politikası güdüldü�ünde, gelece�in üretim olanakları do�rudan
etkilemektedir (Zerenler 2004; 9).
Devletin tahvil ya da bono satı�ı kar�ılı�ı topladı�ı kaynakları, mal ve hizmet
satın almakta kullanması ve bu yolla söz konusu fonların ekonomiye dönmesini
sa�laması, fiyatlar genel seviyesini yani enflasyonu arttırmaktadır. Devlet borçlarının
ülke ekonomisinde deflasyonist etki meydana getirmesi, esas olarak devlet
borçlarındaki artı�ın özel harcamaları azaltıcı yöndeki etkisine dayanmaktadır. Devletin
borç adı altında para toplaması ve likiditeyi azaltmanın deflasyonist etkileri olmaktadır
(Eker 1996;271-273). Deflasyonist etki daha çok, borcun hane halkından alınması ile
ortaya çıkarken, enflasyonist etki borcun bankalardan finanse edilmesi ile olu�maktadır.
44
Borçlanmanın bireylerden yapılması durumunda, bireylerin tüketimleri
borçlanma neticesinde de�i�im gösterecektir. Vergi kadar nihai bir nitelik ta�ımasa da
borçlanmanın satın alma gücü üzerinde daraltıcı bir etki yapması, tüketimi azaltırken,
devlete borç veren ki�ilerin bu paraları ileride faizi ile birlikte geri alabileceklerini
dü�ünüp mevcut harcama düzeyini yükseltmeleri ekonomide geni�letici etki meydana
getirmektedir (Eker 1996;268-269).
3.4.2.9.KOB�’ler
Bilgi ve ileti�im teknolojilerinin sürekli geli�ti�i günümüzde, entegre olan
ülkeler arasında rekabet gücü kazanım yolları, hızla geli�en yeniliklere ayak uydurma,
geli�imi takip etme ve meydana gelen teknolojik yeniliklere göre üretim sistemlerini
ayarlamadan geçmektedir. KOB�’ler esnek üretim yapıları ile hızlı de�i�ime ayak
uydurmaları açısından ekonomik kalkınmanın birer parçası olmu�lardır.
KOB�’ler bir ülkenin sosyo ekonomik yapısı açısından ele alındı�ında;
• ��sizli�i azaltma ve tam istihdamı sa�lama
• Yeni i� fırsatları olu�turma
• Talep de�i�ikliklerine kısa sürede uyum sa�lama
• Büyük sanayinin tamamlayıcısı durumunda olma
• Kalifiye eleman yeti�tirilmesine katkıda bulunma
• Bölgelerarası dengeli geli�me ve büyümeye katkıda bulunma
• �ç göçün önlenmesi ve sa�lıksız kentle�menin önlenmesi
• Tam rekabetin ve sosyal barı�ın korunmasını sa�lama
• Gelir da�ılımının daha dengeli biçimde gerçekle�mesini sa�lama gibi bir çok
i�levin yerine getirilmesinde önemli katkılar sa�ladıkları görülmektedir (Yücel
2004;2-3 ) .
AB’nin sosyal, ekonomik ve kalkınma durumu hakkında yayınlanan raporda, bir
bölgedeki KOB� yo�unlu�u, o bölgede mevcut olan her türlü altyapının i� hayatının
geli�mesine elveri�li olup olmadı�ının bir göstergesi olarak kabul edilip, KOB�
yo�unlu�unun, kamu politikalarının etkinli�inin de�erlendirilmesi amacıyla da
kullanılabilece�i belirtilmi�tir (Aydemir 2002; 29).
45
3.4.2.10.Kamusal Politikalar
Bir ülkede, devlet ekonomide istikrar sa�lamak üzere makroekonomik
politikalar uygulayabilir. Bu politikalar para ve maliye politikaları olmak üzere ikiye
ayrılmaktadır. Maliye politikaları kamu harcamaları, vergiler ve yatırım deste�i olarak
uygulanırken, para politikaları para arzında de�i�me yaratarak faiz oranları üzerinde etki
yaratıp harcamalardaki de�i�me ile toplam talebi ve çıktıyı etkilemektedir.
Devlet, i� dünyasında olu�abilecek riskleri azaltmak için fonksiyonel (e�itim,
sa�lık ve altyapı alanlarında ekonominin tümünü etkileyen, firmalar üzerinde yansız bir
etki olu�turan ve piyasaların i�levini arttırmayı amaçlayan kamusal müdahaleler) ya da
seçici (korumacılık uygulamaları, ihracatın te�viki, ar-ge te�vikleri gibi belirli sektör ya
da firmaları hedefleyen kamusal müdahaleler) nitelikteki müdahalelerle makro-
ekonomik ortamı iyile�tirebilmekte, altyapıyı geli�tirebilmekte ve firmaları te�vik
edebilmektedir. Sanayi politikaları firmaların uluslararası piyasalardaki
performanslarını etkileyen faktörlerden biridir. Devlet, firmaların çe�itli faaliyetlerini
destekleyerek onların rekabet güçlerini do�rudan etkileyebilmektedir. Devlet dolaysız
ba�ı�larda bulunarak piyasa ba�arısızlıklarının üstesinden gelmesine ve teknolojik
kapasitelerini arttırarak rekabet güçlerini yükseltmesine katkıda bulunabilmektedir.
Spesifik nitelikteki bazı endüstri ve teknolojilerin geli�tirilmesine yönelik ba�ı� ve vergi
te�vikleri firmaların rekabet güçlerini arttırabilmektedir. Öte yandan, ulusal yenilik
sistemleri ve devletin sundu�u mal ve hizmetler firmaların genelde ulusal ekonominin
rekabet gücünün arttırılmasında önemli bir role sahiptir. Devlet bölgesel ve ulusal
düzeyde yenilik sistemleri, üniversite sanayi i�birli�i ve bilim parkları gibi yenilik ve
icatlarla alakalı a�ları te�vik etmek suretiyle de rekabet gücünü olumlu yönde
etkileyebilir. �hracat piyasaları konusunda yeterli bilgi ve birikime sahip olmayan
KOB�’lerin, uluslararası piyasalardaki rekabet güçlerini arttırmada kamu tarafından
sa�lanan bu konu ile alakalı desteklerin önemi büyüktür (Aktan/Vural 2004; 49-53).
"En önemli ve hakça te�vik kurulacak tesislerin i�letilmesi sonucu vergi
indirimleridir". Burada satıcı firmaların geliri artmakta, bunları ar-ge yatırımlarında
kullanarak maliyetlerini dü�ürme olanaklarını bulmaktadırlar. Üreticiye dı� rakipleri ile
e�it girdi sa�lamak, üretimi ve dolayısıyla istihdamı arttıracak ihracatı geli�tirme
te�vikleri de di�er önemli te�vik sistemleri arasındadır (Garih 2000; 80-82).
46
3.4.2.11.Kalite ve Tasarım
Giderek daha fazla ürün ve firmanın rekabetine sahne olan geli�mi� piyasalarda,
firmalar rekabetçi üstünlük elde edebilmek için, ürünlerini rakiplerinden farklıla�tırmak
zorundadır. Kalite ve fiyat ürünlerin farklıla�masında etkili olan geleneksel yöntemler
iken, endüstriyel tasarım son yıllarda öne çıkan yeni ve ciddi bir rekabet unsurudur.
Rekabetçi endüstrilerde kalite kavramı ürüne üretim sürecinden sonra takılan
bir aksesuar olmaktan çıkmı�tır. Endüstriyel kurulu�lar, pazar payını kaybetmemek
amacıyla kalitesiz üretim yapmamaya özen göstermekte ve kalitenin üretim sürecinde
yaratılabilmesi için, kalite kontrol sistemleri geli�tirmektedirler. Kalite kaynakların
verimli kullanımını sa�layan, ürün ve hizmetlere uygunlu�unu kazandıran, mü�teri
gereksinimlerine uygun üretim ve hizmet anlayı�ını egemen kılan ve böylece
i�letmelerin kamusal sorumluluklarını da olumlu olarak gerçekle�tirmelerine olanak
sa�layan bir performans boyutudur. Kalite bu anlayı� çerçevesinde
gerçekle�tirildi�inde, i�letme performansına büyük katkı sa�layacaktır. Garvin,
tüketicinin algıladı�ı kaliteyi sekiz boyutta incelemektedir, bunlar; performans,
özellikler, güvenilirlik, uygunluk, dayanıklılık, hizmet görme yetene�i, estetik ve
algılanan kalitedir (Do�an �. 2002;13-18).
Tasarım, performans olarak benzer ürünlerin yer aldı�ı pazarda, ürün bazında
anlamlı farklılıklar ve katma de�er yaratmanın en etkin araçlarındandır. "Bir ürünün
i�levselli�i, dayanıklılı�ı, güvenli olması, görsel çekicili�i, kullanım kolaylı�ı, kalitesi
gibi tasarımın belirleyici oldu�u fiyat dı�ı rekabet unsurları, öncelikle ürünün
kendisinden beklenen i�levi en yüksek performans, kalite, güvenlik standartlarında
gerçekle�tirmesini sa�lamaya yöneliktir". Bu unsurlar, bir firmanın üretti�i ürünü,
potansiyel mü�terilerin gözünde rakip ürünlerden üstün kılacak nitelikler ta�ıdı�ından
uluslararası rekabette firmayı ön plana çıkarmaktadır. Tasarım yoluyla katma de�er
yaratmak, farklıla�mak marka yaratmanın da temelini olu�turmakta. marka da bir ürünü,
hizmeti veya firmayı rakiplerinden ayıran tüm de�er ve özelliklerin yo�unla�mı� bir
kavramsal ve görsel ifadesi olmaktadır. Bu anlamda marka rekabet gücünün
sürdürülebilmesi açısından önem arz etmektedir. "Marka yaratmak, özellikle fason
üretici olarak, dü�ük fiyata dayalı stratejiler izleyerek uluslararası pazarlara giren yeni
47
endüstriler ülke firmaları için hayati bir öneme sahiptir. Bu firmalar ancak kendi
markalarını geli�tirerek küresel pazarlarda kalıcı olabilirler" (Turkishtime 2002; 1) .
Yeni bir ürün ya da hizmet tasarımı ile ilgili temel çalı�ma konuları üç ana ba�lık
altında toplanabilir.
• Mü�terilerin gelecekteki gereksinimlerini saptama
• Bu gereksinimleri kar�ılayan mal ve hizmetleri tasarımlama
• Mal ya da hizmetlerin,üretim sürecinin tasarımlanması
Kalite yönetiminin ba�arılı sonuçlar verebilmesi için bazı temel de�i�imlerin
yapılması gerekmektedir. Bunlar;
• �leri teknolojinin transferi ve uygulanması ile ilgili teknik engellerin a�ılması
• ��letmelerde ar-ge bölümlerinin kurulması ve ar-ge faaliyetlerine gereken
önemin verilmesi
• Nitelikli i�gücünün yeti�tirilmesi
• Dı� ticarette kar�ıla�ılan yasal ve teknik engellerin a�ılması
• Kalite anlayı�ı konusunda tüketicilerin e�itilmesi ve bilinçlendirilmesi
• Üniversite –sanayi i�birli�inin sa�lanması
• Kalite yönetimi anlayı�ının i�letmede çalı�an herkes tarafında sahiplenilmesi
(Do�an �. 2002; 13-18 ) .
Ünal’a göre, kalite kavramı, ürünün mü�teri beklentilerini ve standartlarını
kar�ılamasından çok hizmette, ili�kilerde çalı�ma ortamında, yönetimde, toplumsal
sorumluluk bilincinde kalite olarak algılanmaktadır. Günümüzde sürekli yapı de�i�tiren
küresel piyasalarda, çe�itli ihtiyaçlara cevap verebilen ileri teknoloji ürün ve hizmetleri
bulunmakta, mü�teriler ise bu piyasalarda kedilerine en fazla hitap eden ürünü
seçmektedirler. Rekabetçi üstünlük kazanmak isteyen firmalar, de�i�en teknolojiye
uyum sa�layarak, yenilik ve yaratıcılık geli�tirerek mü�teri isteklerine uygun ürün ve
hizmet sunmak zorundadırlar. Ba�arı hızlı de�i�ime uyum sa�lamaya ve bilgiyi
kullanmaya ba�lı olmaktadır (Ünal O. 2004; 52) .
48
3.4.2.12.Üretim Maliyetleri
Uluslararası piyasalarda rekabet edebilmenin önemli ko�ullarından biri maliyet
minimizasyonu ya da üretim maksimizasyonudur. Kaliteden ödün vermeyerek
maliyetleri en aza indirmek ve böylece dü�ük fiyatlı ürünler ile rekabetçi öncelik elde
etmek gerekmektedir.
Maliyetler çe�itli faktörlerden olu�maktadır. Bunlar; üretim için gerekli olan
hammaddeye ula�ım, i�gücü ve enerji maliyetleridir. Firmalar üretim yerlerini
hammaddeye yakın bölgelerde kurmakla maliyetlerini en aza indirmeyi
hedeflemektedirler. Üretim için gerekli olan kaynakların yurtiçinde bulunmaması
durumunda ithalatı yapılmakta, ithal girdi maliyetleri fiyatı yükselterek rekabet gücünü
zayıflatabilmekte ve dı�a ba�ımlılık üretim esnekli�ini azaltabilmektedir.
Di�er yandan, güvenilir ve uygun maliyette enerji kaynaklarının bulunabilirli�i
firma maliyetlerini etkilemektedir. "Mevcut özel sektörün üretimindeki temel
girdilerden birisi olan enerji maliyetlerinde bir azalmanın do�rudan ürün maliyetinde ve
dolayısıyla da ürün fiyatında bir azalmayı beraberinde getirece�i, bunun da özel
sektörün rekabetçi gücünü arttıraca�ı gerçe�inden hareketle, enerji maliyetinin, özellikle
geride kalmı� bölgeler için çok büyük öneme sahip oldu�u söylenebilir" (Aydemir
2002; 30).
��gücünün kalitesi, verimlili�i ve i�gücüne ödenen ücret düzeyi di�er üretim
maliyetleri içerisinde yer almaktadır. Üretimde esnek çalı�ma saatlerine uyum
sa�layabilen kalifiye eleman kullanımı, etkin üretimi sa�layarak rekabet gücünün
artmasına yardımcı olacaktır.
Yüksek sosyal güvenlik primleri, i�gücü maliyetleri içerisinde önemli bir paya
sahiptir. "Yüksek sosyal güvenlik primleri, i�gücü maliyetlerini yükselterek rekabet
gücünü azaltırken yerli sermayenin de yurt dı�ına çıkmasına neden olmaktadır, bu da
i�sizlik sorununun daha da artmasına yol açmaktadır. Bu nedenle sosyal güvenlik
primlerini a�a�ı çekecek tedbirler uygulanmalıdır" (Ça�layan 2004; 75).
49
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
TÜRK�YE’N�N ULUSLARARASI REKABET GÜCÜ;
‘BAZI AB ÜLKELER� �LE KIYASLAMASI’
Bu bölümde, Türkiye’nin uluslararası rekabet gücü ölçümü için çe�itli sektörler
ele alınıp bazı AB ülkeleri ile kıyaslama yoluna gidilmi�tir. Seçilen bazı AB ülkeleri
�unlardır; Finlandiya, �sveç, Danimarka, �ngiltere, Hollanda, Almanya, Avusturya,
�spanya, Portekiz, Belçika, Lüksemburg, Fransa, �rlanda, Yunanistan, Macaristan, Çek
Cumhuriyeti, Slovakya, �talya, Polonya’dır. Rekabet gücü ölçümü girdi- çıktı modeli
kullanılmı�tır. Girdiler; rekabet ortamının etkinli�i, makro ekonomik politika, i�gücü
piyasası, dı� ticaret, tasarruf ve yatırımlar, ekonomik ve teknolojik altyapı iken çıktılar;
verimlilik, i� maliyetleri ve fiyatlardır. Rekabet gücü ölçümünde, girdilerin ortam
hazırladı�ı çıktılar rekabet gücü sonuçlarını ortaya koymaktadır. Sonuçlar ise, GSY�H,
ki�i ba�ına GSY�H, reel büyüme oranı, üretim potansiyeli, i�sizlik oranı, dı� ticaret
hacmi, cari i�lemler dengesi, kamu borçları, kayıtdı�ı ekonomidir.
Göstergelerde, sıralamalar 1’den 20’ ye kadar, ülkelerin göstergelerde aldıkları
de�erlere göre yapılmı�tır. Rekabet gücü hesaplaması, seçilen ülkelerin her bir
göstergede aldıkları sıralama de�erleri toplamının sıralamaya dahil oldukları gösterge
toplamına bölünmesiyle yapılmı�tır. Sıralamada en yüksek de�eri alan en az rekabet
gücüne sahip ülke iken en küçük de�eri alan en rekabetçi ülke olarak belirlenmi�tir.
�ekil:4 Uluslar arası Rekabet Gücü Ölçümünde Girdi-Çıktı Modeli
ULUSLARARASI REKABET GÜCÜ
REKABET GÜCÜ G�RD�LER� * Rekabet Ortamının Etkinli�i * Makro ekonomik Politika * �� Gücü Piyasası * Dı� ticaret tasarruf ve yatırımlar * Ekonomik ve teknolojik altyapı
REKABET GÜCÜ ÇIKTILARI * Verimlilik * �� maliyetleri * Fiyatlar
SONUÇ * Makro Ekonomik Performans * GSY�H * KBGSY�H * Reel Büyüme Oranı
* Üretim * ��sizlik Oranları * Dı� Ticaret * Cari ��lemler Dengesi * Kamu Borçları * Kayıt Dı�ı Ekonomi
50
4.1.Rekabet Gücü Girdileri
4.1.1.Rekabet Ortamının Etkinli�i
Rekabet ortamının etkinli�i, ülke içinde üretimde bulunan firmaların ve
firmaların olu�turdu�u endüstri kollarının, rekabetçi yapılarını göstermektedir. Rekabet
içinde olan firmalar maliyetlerini asgari düzeyde tutarak fiyat avantajı sa�lamak, sürekli
de�i�ip ilerleyen teknolojik yenilikleri takip etmek ve uygulamak zorunda kalmakta,
böylece üretimin gerçekle�ti�i ülkenin rekabet gücünü arttırmaktadırlar. Di�er yandan
devletin ekonomiye müdahalesi ve çe�itli korumacılık önlemlerinin uygulanması
rekabetçi yapıyı zedelemekte ve ülkelerin rekabet güçleri zayıflamaktadır. Tablo 5’te
firmaların faaliyet gösterdikleri ülkelerin rekabet ortamının etkinli�i kıyaslanmaktadır.
Tablo 5Rekabet Ortamının Etkinli�i(2004)
ÜLKELER REKABET GÜÇLER� 1.F�NLAND�YA 5.95 2.�SVEÇ 5.72 3.DAN�MARKA 5.66 4.�NG�LTERE 5.30 5.HOLLANDA 5.30 6.ALMANYA 5.28 7.AVUSTURYA 5.20 8.�SPANYA 5.0 9.PORTEK�Z 4.96 10.BELÇ�KA 4.95 11.LÜKSEMBURG 4.95 12.FRANSA 4.92 13.�RLANDA 4.90 14.YUNAN�STAN 4.56 15.MACAR�STAN 4.56 16.ÇEK CUM. 4.55 17.SLOVAKYA 4.43 18.�TALYA 4.27 19.POLONYA 3.98 20.TÜRK�YE 3.82
Kaynak: World Economic Forum (WEF) (2004a) ‘Growth Competitiveness Index Rankings and 2003 Comparisons’ http://www.weforum.org/pdf/Gcr/Growth_Competitiveness_Index_2003_Comparisons
Rekabet ortamının etkinli�inde Dünya ekonomik Forumu tarafından yapılan
ara�tırmaya göre, Finlandiya rekabet gücü en yüksek ülke olarak ilk sırada yer
almaktadır, �sveç ikinci, Danimarka üçüncü sırada yer alırken Türkiye son sırada yer
alarak rekabet gücü en zayıf ülke konumundadır.
51
4.1.2.Makro Ekonomik Politika
Makro ekonomi politika araçları içerinde yer alan kamu gelir ve harcamaları
ekonomide dalgalanma yaratmadan, makroekonomik ortamda istikrar sa�layabildi�i
ölçüde ba�arılıdır. Kamu gelirlerinden olu�an vergiler bireyleri yatırım yapmaktan
caydırmamalı ve toplum üzerinde yük olu�turmamalıdır. Harcamalar ise gelir oranlarını
a�mamalı ve ekonomide durgunluk ya da enflasyonist e�ilimler olu�turacak düzeyde
olmamalıdır.
. 4.1.2.1.Kamu Gelirleri
Maliye politikası araçlarından olan vergi oranlarının arttırılması, kamu
harcamalarının, gelirlerini a�ması durumunda, bütçe açıkları finansmanında kullanılan
yöntemlerden biridir. Vergi yükü, toplam vergi yükü, kurumlar vergisi, gelir vergisi ve
KDV olarak incelenmi�tir.
4.1.2.1.1. Toplam Vergi Yükü
Artan vergi yükü ile bireylerin satın alma gücü azalmakta, tüketim harcamaları
ve böylece refah seviyeleri dü�mektedir. Di�er yandan vergi oranlarındaki artı�
yatırımcıları üretken yatırımlardan üretken olmayan yatırımlara yönelterek, istihdamı
azaltmakta, iktisadi geli�imi yava�latmakta, rekabet gücünü olumsuz etkilemektedir. Bu
durumda vergi yükü en fazla olan ülke en az rekabetçi ülke olarak belirlenmi�tir.
52
Tablo 6 Toplam Vergi Yükü (2002)
ÜLKELER TOPLAM VERG� YÜKÜ GSY�H’NIN %’S� OLARAK
1.HOLLANDA 18.3 2.�RLANDA 28.4 3.TÜRK�YE 31.1 4.POLONYA 32.6 5.SLOVAKYA 33.1 6.PORTEK�Z 33.9 7.�SPANYA 35.6 8.�NG�LTERE 35.8 9.ÇEK CUM. 39.3 10.ALMANYA 36 11.YUNAN�STAN 35.9 12.MACAR�STAN 38.3 13.LÜKSEMBURG 41.8 14.�TALYA 42.6 15.AVUSTURYA 44 16.FRANSA 44 17.F�NLAND�YA 45.9 18.BELÇ�KA 46.4 19.DAN�MARKA 48.9 20.�SVEÇ 50.2
Kaynak:OECD in Figure 2005 ‘Taxation’ http://ocde.p4.siteinternet.com/publications/doifiles/012005061T017.xls
Vergi yükü sıralamasında, Hollanda %18.3’lük oran ile birinci sırada yer
almaktadır. Hollanda’yı, �rlanda ve Türkiye %28.4 ve %31.1’lik oranlarla takip
etmektedirler. Türkiye sıralamada üçüncü sırada yer almaktadır. En yüksek vergi
yüküne �sveç %50.2’lik oranla sahiptir. �sveç bu durumda son sırada yer almaktadır.
Türkiye’de, kamunun elde etti�i geliri (ister borçlanma ister vergiler yoluyla
olsun) ekonomik geli�me ve kalkınmayı destekleyici yapıda olmayıp hükümetlerin
popülist davranı�ları ile savurganlı�a gitmektedir. Ayrıca geli�mekte olan ülke olarak
vergi oranlarının yüksek, hükümetlere duyulan güvenin az olması sonucu olu�an
kayıtdı�ı ekonomi ile mücadele edemeyip % 32.1’lik oran sonuncu sırada yer
almaktadır.
4.1.2.1.2.Vergi Yükündeki De�i�im
Vergi yükünü azaltan ülkelerin rekabet güçleri artı� gösterdi�inden sıralamada
rekabetçi ülke olarak belirlenmi�tir. 1985 ve 2002 yılları arasında de�i�en vergi
yüklerinde �rlanda vergi yükünü -7 oranında azaltarak 1. sırada yer alırken, Hollanda
53
-3.3. oranında azaltıp 2., Lüksemburg -2.8 oranında azaltarak 3. sırada yer almaktadır.
Türkiye’de vergi yükü bir çok AB ülkesine oranla hızlı artı� göstermi�tir. Bu durumda
Türkiye 17.8’lik oran ile son sırada yer alırken, Almanya 1.9 ile 7., �ngiltere -1.8 ile 4.,
�talya 6.7 ile 13. Fransa 0.4 ile 5. sırada yer almaktadır.
Tablo 7 Vergi Yükündeki De�i�im (1985-2002 , %)
ÜLKELER DE����M
1.�RLANDA -7
2.HOLLANDA -3.3
3.LÜKSEMBURG -2.8
4.�NG�LTERE -1.8
5.FRANSA 0.4
6.BEL�KA 0.6
7.ALMANYA 1.9
8.DAN�MARKA 2
9.AVUSTURYA 2.2
10.�SVEÇ 3.6
11.F�NLAND�YA 6
12.YUNAN�STAN 6.2
13.�TALYA 6.7
14.PORTEK�Z 7.4
15.�SPANYA 7.8
16.TÜRK�YE 17.8 Kaynak:T�SK 2004 ‘Türkiye’de Vergi Yükü Hızla Artarken Rakiplerimizde Azalıyor’ http://www.tisk.org.tr/isveren_sayfa.asp?yazi_id=1087&id=61
4.1.2.1.3.Kurumlar Vergisi
Kurumlar vergisinin yüksek oranda belirlenmesi, yatırımcıları yatırım
yapmaktan caydırmaktadır. Geli�mekte olan bir çok ülke yabancı sermayeyi ülkelerine
çekebilmek için vergi indiriminde bulunmakta iken, Türkiye’de oranın geli�mi� ülkeler
seviyesinde belirlenmesi, rekabet �ansını azaltmaktadır.
54
Tablo 8 Kurumlar Vergisi Oranları(2002)
ÜLKELER KURUMLAR VERG�S� (En yüksek oran)
1.�RLANDA 16
2.MACAR�STAN 18
3.SLOVAKYA 25
4.POLONYA 28
5.�SVEÇ 28
6.F�NLAND�YA 29
7.�NG�LTERE 30
8.DAN�MARKA 30
9.LÜKSEMBURG 30.4
10.ÇEK CUM. 31
11.PORTEK�Z 33
12.TÜRK�YE 33 13.AVUSTURYA 34
14.HOLLANDA 34.5
15.YUNAN�STAN 35
16.�SPANYA 35
17.FRANSA 35.4
18.�TALYA 36
19.ALMANYA 38.9
20.BELÇ�KA 40.2 Kaynak:OECD in Figure 2005 ‘Taxation’ http://ocde.p4.siteinternet.com/publications/doifiles/012005061T017.xls
Kurumlar vergisinde en dü�ük oran olan %16’lık oran ile �rlanda birinci,
Macaristan %18’lik oran ile ikinci, Slovakya %25’lik oran ile üçüncü sırada yer
almaktadır. Türkiye %33’lük oran ile 12. sırada yer alırken, Almanya %38.9’luk oran
ile 19. , Belçika %40.2’lik oran ile 20. sırada yer almaktadır.
Türkiye kayıtdı�ı ekonomiyi önlemek amacı ile kurumlar vergisi oranını
2006’dan itibaren %20’ye çekmeyi amaçlamı�tır. Uygulamada amaç kayıtdı�ı
ekonomiyi önlemek ve yabancı sermayeyi ülkeye çekmektir.
4.1.2.1.4. Ki�isel Gelir Vergisi Oranları
Bireylerin ödedi�i gelir vergisinin yüksek olu�u vergilerin yanlı� ya da eksik
beyan edilmesine sebep olarak, kayıtdı�ı ekonomiyi körüklemektedir. Vergilemede
beyannameli mükellefler ile ücretli kesim arasındaki e�itsizlik, gelir da�ılımı da
olumsuz etkilemektedir.
55
Tablo 9 Ki�isel Gelir Vergisi(2002)
Kaynak:OECD in Figure 2005 ‘Taxation’ http://ocde.p4.siteinternet.com/publications/doifiles/012005061T017.xls
Ki�isel gelir vergileri sıralamasında Polonya %26.2’lik oranla birinci, Çek
Cumhuriyeti %28’lik oran ile ikinci, Slovakya %33.1’lik oran ile üçüncü sırada yer
almaktadır. Türkiye %40.6’lık oran ile 9., �sveç %55.5’lik oran ile 19., Macaristan
%56’lık oran ile 20. sırada yer almaktadır.
Türkiye’de ki�isel gelir vergisi oranı 2006’dan itibaren % 5 oranında indirime
tabi tutulması kararla�tırılmı�tır. Ancak oransal olarak indirimde bulunulmasına
ra�men, indirimin ücretli kesimi kapsamaması vergi sistemindeki aksaklı�ı
giderememektedir (Kızılot 2005;1). Vergilemedeki adaleti sa�lamak ve var olan gelir
da�ılımı daha da körüklememek için vergi indiriminin ücretli kesimi de kapsaması
gerekmektedir.
ÜLKELER GEL�R VERG�S� EN YÜKSEK ORAN 1.POLONYA 26.2
2.ÇEK CUM. 28
3.SLOVAKYA 33.1
4.YUNAN�STAN 33.6
5.LÜKSEMBURG 33.9
6.PORTEK�Z 35.6
7.FRANSA 40
8.�NG�LTERE 40
9.TÜRK�YE 40.6
10.�TALYA 41.4
11.�RLANDA 42
12.AVUSTURYA 42.9
13.BEL�KA 47.4
14.�SPANYA 48
15.ALMANYA 51.2
16.F�NLAND�YA 51.8
17.HOLLANDA 52
18.DAN�MARKA 54.4
19.�SVEÇ 55.5
20.MACAR�STAN 56
56
4.1.2.1.5.KDV Oranları
KDV bireylerin ihtiyacı olan mal ve hizmetler üzerindeki vergi olup, bu oranın
artması toplumu tüketimden caydırmakta ve refah üzerinde olumsuz etkiler
bırakmaktadır.
Tablo 10 Mal ve Hizmetler Vergisinin
Toplam Vergi Gelirleri �çerisindeki Payı (2002) ÜLKELER MAL VE H�ZMET VERG�S�
(Toplam vergi gelirlerinin %’si olarak) 1.BELÇ�KA 24.6 2.FRANSA 25.4 3.�SVEÇ 26.4 4.�TALYA 26.9 5.LÜKSEMBURG 27.9 6.AVUSTURYA 28.2 7.�SPANYA 28.6 8.ALMANYA 29.2 9.ÇEK CUM. 29.7 10.F�NLAND�YA 30.2 11.HOLLANDA 30.8 12.�NG�LTERE 32.7 13.DAN�MARKA 33.1 14.SLOVAKYA 34.1 15.POLONYA 36.9 16.YUNAN�STAN 37.3 17.MACAR�STAN 37.4 18.�RLANDA 39.5 19.PORTEK�Z 41.1 20.TÜRK�YE 46.8
Kaynak:OECD in Figure 2005 ‘Taxation’
http://ocde.p4.siteinternet.com/publications/doifiles/012005061T017.xls
Katma de�er vergisi gelir oranlarına baktı�ımızda en az oran olan % 24.6’lık
oran ile Belçika birinci sırada yer alırken, Fransa %25.4’lük oran ile ikinci,�sveç
26.4’lük oran ile üçüncü sırada yer almaktadır. Türkiye %46.8 ile en yüksek vergi
oranın sahip olup son sırada yer almaktadır. Türkiye’de vergi yükü içerisinde en yüksek
pay KDV’ye aittir. 2006 yılı itibariyle oransal indirime gidilmesi kararla�tırılması,
tüketiciler açısından olumlu bir geli�medir.
57
4.1.2.2.Kamu Harcamaları
Kamu harcamaları di�er bir makro ekonomik politika aracıdır. Artan kamu
harcamaları gelirler ile kar�ılanamadı�ında, bütçe açıklarına neden olmaktadır. Artan
bütçe açıklarının kapatılması ise ya borçlanılarak ya da vergi oranları arttırılarak
finanse edilmektedir. Her iki durumda da özel kesim harcamaları kamu tarafından
dı�lanmaktadır.
Kamunun ekonomideki payının küçültülmesi ve özel sektör odaklı büyüme
küreselle�en ekonomilerin özelliklerinden biri oldu�undan, sıralama yapılırken, kamu
harcamaları en az olan ülke en rekabetçi ülke olarak belirlenmi�tir.
Tablo 11 Kamu Harcamaları(2003) ÜLKELER KAMU HARCAMALARI
% GSY�H 1.�RLANDA 35.2 2.SLOVAKYA 37 3.�SPANYA 39.3 4.AVUSTURYA 40.5 5.TÜRK�YE 41.8 6.�NG�LTERE 42.8 7.BELÇ�KA 43.2 8.POLONYA 46.8 9.PORTEK�Z 46.8 10.ÇEK CUM. 47.1 11.MACAR�STAN 48.4 12.�TALYA 48.5 13.HOLLANDA 48.6 14.ALMANYA 49.4 15.F�NLAND�YA 51 16.FRANSA 54.4 17.DAN�MARKA 56.6 18.�SVEÇ 59
Kaynak: World Bank; ‘World Development Indıcators’ Cetral Goverment Finances 2005
http://devdata.worldbank.org/wdi2005/Table4_11.htm
Aktan/Vural; ‘Rekabet Gücü ve Türkiye’ 2004;90
�rlanda GSY�H’nın % 35.2’lik kısmı kadar harcamada bulunarak ilk sırada yer
almaktadır. Slovakya % 37 oranında harcama ile ikinci sırada, �spanya % 39.3’lük
harcama ile üçüncü sırada yer almaktadır. Türkiye % 41.8 ile be�inci sırada yer alırken,
�sveç % 59 ile son sırada yer almaktadır.
58
4.1.3.��gücü Piyasası
��gücü piyasası ve artan i�gücünün istihdam edilebilmesi rekabet gücünün
ölçülmesinde kullanılan di�er bir göstergedir. Artan i�gücünün i� bulabilmesi makro
bazda ülke ekonomisinin geli�mesi, mikro bazda ise bireylerin refah seviyelerinin
artmasını sa�layacaktır.
Tablo 12 ��gücü Piyasası ÜLKELER
2004/1994 ��GÜCÜNDEK� % DE���ME
2004/1994 �ST�HDAMDAK� %DE���ME
�ST�HDAM EDEB�LME GÜCÜ
1.�SPANYA 24.2 46.9 +22.7 2.�RLANDA 34.1 50.8 +16.7 3.F�NLAND�YA 5.1 15.2 +10.1 4.MACAR�STAN -1.2 5.8 +7 5.BELÇ�KA 6.3 12.3 +6 6.�NG�LTERE 4.7 10.3 + 5.6 7.�TALYA 6.5 10.9 +4.4 8.�SVEÇ 3.6 7.2 +3.6 9.FRANSA 8.1 11.6 +3.5 10.DAN�MARKA 3.8 7.2 +3.4 11.HOLLANDA 17.2 20.1 +2.9 12.PORTEK�Z 15.1 15.4 +0.3 13.YUNAN�STAN 15.1 14.4 -0.7 14.AVUSTURYA 1.5 0.6 -0.9 15.LUKSEMBURG 44.2 43.3 -1 16.ALMANYA 1.4 0.3 -1.1 17.TÜRK�YE 10.8 8.9 -1.9 18.ÇEK CUM. -0.3 -3.7 -4 19.POLONYA -1.1 -5.9 -7 20.SLOVAKYA 8.8 2.9 -11.7
Kaynak:OECD �statistiklerinden derlenmi�tir ‘Employment’ http://ocde.p4.siteinternet.com/publications/doifiles/012005061T006.xls
Tabloda 1994-2004 yılları arasında artan i�gücü ve istihdam edebilme güçleri
yer almaktadır. Bazı ülkelerde artan i�gücünün üzerinde istihdam artı�ı söz konusu
olurken, kimilerinde istihdam, i�gücünü kar�ılayamamaktadır. �spanya 94’den bu yana
%24.2 artan i�gücünü %46.9 istihdam ederek birinci sırada yer alırken, �rlanda % 34.1
artan i�gücünü, %50.8 oranında istihdam ederek 2., Finlandiya da yine %5.1 oranında
artan i�gücünü %15.2 oranında istihdam ederek 3. sırada yer almaktadır. Türkiye %10.8
artan i�gücünü %8.9 oranında istihdam edebilmi�tir. Sıralamada Türkiye’den sonra
gelen Çek Cum.’de ise hem i�gücü azalmı� hem de istihdam oranları azalmı�tır. Aynı
�ekilde Polonya’da da istihdam ve i�gücü azalı�ı ya�anmı�tır, bu durumda Çek Cum 18.,
Polonya 19., Slovakya 20.sırada yer almaktadır.
59
4.1.4.Dı� Ticaret, Tasarruf ve Yatırımlar
4.1.4.1.Tasarruflar
Yurtiçi tasarruflar finans kurumları tarafından yatırımcılara uygun faizlerle
aktarıldı�ı takdirde, katma de�eri, istihdamı ve böylece milli geliri arttırıcı bir unsur
olacaktır. Milli gelir artı�ı rekabet gücünün ölçülmesinde en önemli kriterlerden biridir.
Tablo 13 Toplam Yurtiçi Tasarruflar(2004) ÜLKELER TOPLAM YURT�Ç� TASARRUFLAR
(Cari Fiyatlarla, GSY�H’nın %’si Olarak) 1.�SVEÇ 11.7
2.TÜRK�YE 11.3
3.�RLANDA 11.1
4.AVUSTURYA 9.6
5.YUNAN�STAN 9.0
6.�SPANYA 8.8
7.F�NLAND�YA 8.4
8.BEL�KA 7.7
9.HOLLANDA 7.5
10.DAN�MARKA 7.3
11.FRANSA 6.4
12.ALMANYA 5.7
13.�TALYA 5.6
14.�NG�LTERE 4.3
15.SLOVAKYA 1.7
16.ÇEK CUM 1.7
17.PORTEK�Z -2.6
Kaynak:OECD inFigure (2005) ‘Economic Growth and Performance’ http://ocde.p4.siteinternet.com/publications/doifiles/012005061T005.xls
Yurtiçi tasarrufların ülkeler arasında oranlarına baktı�ımızda �sveç 11.7’lik oran
ile birinci, Türkiye 11.3’lük oran ile ikinci, �rlanda 11.1’lik oran ile üçüncü sırada yer
almaktadır. Son sıralarda yer alan Slovakya ve Çek cumhuriyeti tasarruf oranları %1.7,
son sırada yer alan Portekiz ise -2.6’lık rakam ile negatif tasarrufta bulunmu�tur.
60
4.1.4.2.Kamu ve Özel Kesim Yatırımları
Yatırım harcamalarındaki dalgalanmalar GSY�H hareketlerinin büyük bir
kısmını açıklamaktadır. Yatırım harcamaları, ekonominin fiziksel sermaye stokuna
hangi hızla ilavede bulundu�unu belirlemekte, böylece ekonominin uzun dönem
büyüme ve verimlilik performansının belirlenmesine yardımcı olmaktadır
(Dornbush/Fischer 1998 ;331). Büyüme ve verimlilik ise uluslararası kar�ıla�tırmalarda
ülkenin rekabet gücünü arttırmaktadır. Rekabet gücü göstergesi olarak do�rudan yerli
sabit sermaye yatırımları ve do�rudan yabancı sabit sermaye yatırımları ele alınmı�tır.
Türkiye gibi geli�mekte olan ülkelerin do�rudan yerli yatırımların yanı sıra do�rudan
yabancı sermayeli yatırımlara rekabet gücünün arttırılması açısından gereksinimi vardır.
Tablo 14 Toplam Yatırımların GSY�H’ya oranları(2004) ÜLKELER TOPLAM YATIRIMLAR % GSY�H
1.�SPANYA 27.9 2.ÇEK CUM. 27.6 3.YUNAN�STAN 25.4 4.SLOVAKYA 24.7 5.�RLANDA 24.4 6.MACAR�STAN 22.6 7.PORTEK�Z 21.4 8.AVUSTURYA 21.0 9.�TALYA 19.5 10.HOLLANDA 19.4 11.DAN�MARKA 19.4 12.LÜKSEMBURG 19.3 13.FRANSA 19.2 14.BELÇ�KA 18.8 15.POLONYA 18.2 16.F�NLAND�YA 18.8 17.ALMANYA 17.4 18.TÜRK�YE 17.8 19.�NG�LTERE 16.3 20.�SVEÇ 16.1
Kaynak:Eurostat 2005 ;Total Investment % GDP
http://epp.eurostat.cec.eu.int/portal/page?_pageid=1996,39140985&_dad=portal&_schema=PORT
AL&screen=detailref&language=en&product=sdi_ed&root=sdi_ed/sdi_ed/sdi_ed_inv/sdi_ed1100
Toplam yatırım harcamalarında �spanya birinci sırada yer almaktadır.
�spanya’nın kamu kesimi yatırımları oran içerisinde % 3.4 iken, özel kesim yatırımları
%24.5’tir ve bu oran seçilen AB ülkeleri içerisinde en büyük orandır. Özel kesim
yatırımlarının payının artması, �spanya’da özel sektörün yatırım ko�ullarının da di�er
ülkelere oranla daha elveri�li oldu�unun göstergesidir. �kinci sırada yer alan Çek
61
Cum.’nin toplam yatırım oranı % 27.6’dır. Özel kesim yatırımları % 22.6 iken kamu
kesimi yatırımlarının payı % 5’tir. Üçüncü sırada yer alan Yunanistan’ın toplam yatırım
harcamaları oranı % 25.4’tür, özel kesim yatırımları % 21.3 iken kamu yatırımlarının
oranı % 4.1’dir. Türkiye sıralamada % 17.8’lik oran ile 18.sırada yer almaktadır.
Türkiye’de kamu yatırımlarının payı 2003’de % 11.5 azalırken, 2004’de %4.5 azalı�
göstermi�tir. Özel sektörün yatırım harcamaları ise 2003’de % 20.3 artarken, 2004 ‘de
% 45.5 artı� göstermi�tir. Sıralamada �ngiltere 16.3 ile 19., �sveç 16.1 ile 20.sırada
bulunmaktadır.
Türkiye yurtiçi tasarruf sıralamasında ikinci sırada yer alırken sabit sermaye
yatırımlarında 18.sırada yer almı�tır. Tasarruflar büyük oranda portföy yatırımlarına
yönelmi�tir. Toplam sabit sermaye yatırımları 1.906 milyon dolar iken portföy
yatırımları 8.023 milyon dolar �eklinde gerçekle�mi�tir. Uzun dönemde büyüme ve
verimlilik artı�ı sa�layan sabit sermaye yatırımları oldu�undan Türkiye’nin uzun
dönemde rekabet gücünün arttırılabilmesi için sabit sermaye yatırımlarının payının
artması gerekmektedir.
4.1.4.3.Do�rudan Yabancı Yatırımlar
DYSY ev sahibi ülkede üretim, katma de�er, istihdam artı�ı sa�layarak, ülkeye
teknoloji ve yenilik getirerek ve bu yolla milli geliri arttırarak ülkenin rekabet gücüne
olumlu katkıda bulunmaktadır.
DYSY’ları ekonomik entegrasyonun anahtar unsuru olup, ülke ekonomileri
arasında uzun dönemli kalıcı ili�kiler sa�lamaktadır. Ev sahibi ülke ekonomilerine
teknoloji transferi sa�layarak ülke ekonomisinin geli�mesi için önemli bir araçtır. Ev
sahibi ülke ekonomisinin üretti�i ürünler uluslararası piyasada daha geni� kitlelere
ula�maktadır (OECD a 2005 ).
Ülke içine yönelik dolaysız yabancı yatırım akımları ev sahibi ülkenin yabancı
yatırımcılar için elveri�li bir i� ve çalı�ma ortamına sahip oldu�unun ve yabancı
yatırımcılar için daha yüksek getiri sa�layan bir yer oldu�unun göstergesi iken
yurtdı�ına yönelik dolaysız yabancı sermaye akımları ise ilgili ülkede ekonomik istikrar
olumsuz bir seyir takip etmiyorsa ulusal firmaların küresel firmalar haline geldi�inin ve
62
küresel piyasalarda ba�arıyla rekabet edecek güçte oldu�unun göstergesidir
(Aktan/Vural 2004; 94-95).
Tablo 15 Do�rudan Yabancı Yatırımlar(2004)
ÜLKELER G�R�� (Milyar Dolar)
GSY�H’nın %’si olarak
ÇIKI� (Milyar dolar)
GSY�H’nın %’si olarak
TOPLAM G�R��+ÇIKI� (Milyar dolar)
TOPLAM GSY�H’nın %’si olarak
1.BELÇ�KA-LÜKSEMBURG
91.4 22.17 91.4 22.17 182.8 45.4
2.�NG�LTERE 78.5 3.69 65.4 3.08 143.9 6.77 3.FRANSA 24.3 1.19 47.8 2.34 72.1 3.53 4.�SPANYA 9.9 0.95 42.0 4.04 51.9 4.99 5.�TALYA 16.8 1.00 19.3 1.15 36.1 2.15 6.�RLANDA 14.1 7.75 11.4 6.29 25.5 14.04 7.AVUSTURYA 4.9 1.67 7.2 2.45 12.1 4.12 8.�SVEÇ -1.9 -0.53 11.9 3.45 10 2.92 9.PORTEK�Z 1.1 0.66 6.2 3.69 7.3 4.35 10.POLONYA 6.2 2.55 0.8 0.33 7 2.88 11.ÇEK CUM. 4.5 4.17 0.5 0.51 5 4.68 12.MACAR�STAN 4.2 4.16 0.5 0.54 4.7 4.7 13.F�NLAND�YA 4.7 2.50 -1.0 - 3.7 2.50 14.TÜRK�YE 2.6 0.85 0.9 0.28 3.5 1.13 15.YUNAN�STAN 1.4 0.66 0.6 0.30 2 0.96 16.SLOVAKYA 1.1 2.69 0.2 0.37 1.3 3.06 17.HOLLANDA -4.6 - 1.5 0.25 0.25 -3.1 18.DAN�MARKA -11.4 - 11.1 - -22.5 - 19.ALMANYA -38.6 - 0.90 - -37.7 - Kaynak:OECD in Figures 2005 verilerinden hesaplanmı�tır http://ocde.p4.siteinternet.com/publications/doifiles/012005061T026.xls
Tablo’dan çıkan sonuçlara bakacak olursak, do�rudan yabancı sermaye
yatırımlarında Belçika-Lüksemburg hem giri� hem çıkı� açısından birinci sırada yer
alırken, 143.9 milyar dolar ile ikinci, Fransa 72.1 milyar dolar ile üçüncü ülke
konumundadır.Türkiye 14.sırada yer alıp giri�leri 2.6 milyar dolar, çıkı�ı ise 0.9 milyar
dolar olarak gerçekle�mi� ve do�rudan yabancı yatırımlarda toplam 3.5 milyar dolarlık
giri� ve çıkı� ya�amı�tır. Almanya sonuncu sırada yer alıp giri�lerinde büyük oranda
azalı� görülmektedir.
Türkiye’nin yeterli düzeyde yabancı yatırım çekememesinin nedenleri arasında
geçen yıllar itibariyle ya�anan siyasi ve ekonomik istikrarsızlıklar, yatırımcıları
caydıran bürokrasi ve kırtasiyecilik, rekabet ihlalleri, vergi sistemindeki aksaklıklar,
fikri ve sınai mülkiyet haklarının yeterince korunmaması yer almaktadır.
63
Yabancı yatırımları çekmek amacı ile; bürokratik prosedürler azaltılmı�, vergi
oranlarında indirime gidilmi�, marka ve patent kanunu anla�masının tamamlanma kararı
ve yatırım promosyon ajansı kurulması kararı alınmı�tır (Yased 2005).
4.1.4.4.Reel Efektif Döviz Kuru
Reel efektif döviz kuru, uluslararası fiyat rekabetinin önemli bir göstergesidir.
IMF tarafından da kullanılan tanıma göre; REDK ilgili ülkenin fiyat düzeyinin dı�
ticaret yaptı�ı ülkelerin fiyat düzeyine oranının a�ırlıklı geometrik ortalaması olarak
hesaplanmaktadır ( TCMB 2006;1 ). Efektif döviz kurunun artması, milli paranın de�er
kazanması anlamına gelmekte, milli paranın de�er kazanması ile ihracata konu olan
malların yurtdı�ı fiyatlarının artması sonucu ihracatın azalmasına, ithal malların ise
yurtiçinde ucuzlaması ile de ithalatın artmasına neden olmaktadır.
Tablo 16 Reel Efektif Döviz Kuru(2003) ÜLKELER DÖV�Z KURU
1995=100 1.TÜRK�YE 3.8 2.MACAR�STAN 70.4 3.POLONYA 77.4 4.YUNAN�STAN 94.5 5.LÜKSEMBURG 99.7 6.PORTEK�Z 99.8 7.BELÇ�KA 99.9 8.�SPANYA 100.4 9.�RLANDA 101.7 10.HOLLANDA 101.7 11.AVUSTURYA 101.7 12.DAN�MARKA 101.9 13.FRANSA 102.5 14.ALMANYA 102.8 15.F�NLAND�YA 105.4 16.SLOVAKYA 105.7 17.�SVEÇ 105.9 18.ÇEK CUM. 117.5 19.�TALYA 118.1 20.�NG�LTERE 126.4
Kaynak:OECD Fact Book 2005; ‘Reel Effective Exchange Rate’ http://hermia.sourceoecd.org/vl=16627691/cl=19/nw=1/rpsv/factbook/04-02-03-t03.xls
AB ülkelerinde oranlara bakacak olursak, Türkiye’de reel efektif döviz kuru
oranı 3.8 olup, rakiplerine oranla oldukça dü�üktür. Türkiye dü�ük reel kur ile 1.sırada
yer almaktadır. Bu durum Türkiye’nin ihracat rekabet gücü açısından önemlidir.
Türkiye’den sonra gelen Macaristan ve Polonya di�er görece ihracat rekabet gücüne
sahip ülkelerdir. �ngiltere 126.4’lük oran ile son sırada yer almaktadır.
64
4.1.4.5.Dı� Ticarete Açıklık
Di�er bir gösterge olan dı� ticarete açıklık ülkelerin di�er ülke ekonomileriyle
ticari ili�kileri ve küreselle�meleri açısından bir göstergedir. Artan dı� ticaret ile dı�
piyasalara eri�im artacak ve bu yolla ülke geli�imi ve ekonomik büyüme sa�lanacaktır.
Dı� ticarete açıklık ithalat ve ihracat potansiyelleri toplamının GSY�H’ya bölünmesiyle
hesaplanmı�tır.
Tablo 17 Dı� Ticarete Açıklık(2004) ÜLKELER DI� T�CARETE AÇIKLIK
�T+�H/GSY�H 1.BELÇ�KA 1.52 2.�SVEÇ 1.44 3.�RLANDA 1.13 4.LÜKSEMBURG 1.11 5.HOLLANDA 1.0 6.�SPANYA 0.80 7.DAN�MARKA 0.80 8.AVUSTURYA 0.78 9.SLOVAKYA 0.76 10.ÇEK CUM. 0.71 11.MACAR�STAN 0.70 12.ALMANYA 0.68 13.F�NLAND�YA 0.66 14.FRANSA 0.45 15.PORTEK�Z 0.44 16.�NG�LTERE 0.41 17.�TALYA 0.41 18.POLONYA 0.36 19.TÜRK�YE 0.29 20.YUNAN�STAN 0.29
Kaynak:CIA World Fact Book 2005 ve OECD �n Figure 2005 verilerinden hesaplanmı�tır
OECD in Figure 2005; ‘Gross Domestic Product’ http://ocde.p4.siteinternet.com/publications/doifiles/012005061T004.xls
CIA World Fact Book 2005; Export and Import’ http://www.cia.gov/cia/publications/factbook/docs/rankorderguide.html
Dı� ticarete açıklık sıralamasında Belçika 1. sırada, �sveç 2. �rlanda 3. sırada yer
alırken, Türkiye 19. sırada yer almı�tır. Türkiye’de 1980’lere kadar devam eden
korumacılık önlemleri, dı� ticarete açıklık derecesinin dü�ük olmasında en önemli
etkendir.
65
4.1.5.Ekonomik ve Teknolojik Altyapı
Ekonomik ve teknolojik altyapı, rekabet gücü girdilerinde ele alınan son
göstergedir. Ekonomik ve teknolojik altyapının kalitesi, üretim ve da�ıtım süreçlerinde
verimlili�i arttırmaktadır. Teknolojik altyapının geli�imi ar-ge faaliyetlerine yapılan
yatırım ve ar-ge sisteminin geli�imine ba�lı olmakla birlikte, rakip ülkelerdeki
teknolojik de�i�imi izleme ve uygulamayı da gerektirmektedir.
Ekonomik ve teknolojik altyapı göstergeleri ula�ım, bilim ve teknoloji, enerji,
çevre, e�itim, sa�lık olarak yedi alt göstergeden olu�maktadır. Bilim ve teknolojinin
geli�imi için be�eri sermayenin geli�mi� olması gerekmektedir. Be�eri sermayenin
geli�imi için iyi i�leyen bir e�itim sistemi gerekmektedir. Di�er yandan sa�lık
i�gücünün verimlili�ini etkileyen bir di�er faktördür. Bu açıdan e�itim ve sa�lık
harcamalarına a�ırlık verilmesi gerekmektedir. �yi e�itim almı�, yetenekli i�gücü ar-ge
faaliyetlerinde uzmanla�arak bilim ve teknolojinin geli�imi sa�layacaktır. Yeterli
düzeyde ar-ge faaliyeti yapılabilmesi, bu alanda yapılacak yatırımlara ba�lıdır. Özel
kesim ve kamu kesiminin ar-ge faaliyetlerine a�ırlık vererek teknoloji geli�imi ile
üretimde verimlili�i, ürün kalitesini ve çe�itlili�ini arttırarak mü�teri isteklerine uygun
ürün üretilmesini sa�lamaları gerekmektedir.
Di�er yandan enerji maliyetleri, üretim maliyetleri içerisinde önemli bir paya
sahiptir. Üretim sürecinde enerji maliyetlerinin azaltılması ve üretilen ürünlerin etkili ve
hızlı lojistik sistem ile ula�ımının sa�lanması rekabet gücü artırımını sa�layacaktır.
4.1.5.1.Ula�ım
"Ula�ım teknik olarak, ki�ilere ve e�yaya yer ve zaman yararı sa�ladı�ından,
ki�ilerin ve e�yanın güvenli, hızlı, ekonomik, zamanında, konforlu ve çevreye en az
zarar verecek �ekilde yer de�i�tirmesi gerekmektedir " (Orer 2003; 31). Ula�ım, deniz
yolu, karayolu, iç su yolu, demiryolu gibi yollardan gerçekle�mektedir. En ekonomik
ula�ım yolu deniz ve demir yoludur. Türkiye’de en maliyetli ula�ım yolu olan karayolu
tercih edilmektedir.
Türkiye ve AB arasındaki kara ve deniz ula�ımları kar�ıla�tırıldı�ında
Türkiye’de % 93.2 olan oran AB ülkelerinde %43, Türkiye’de % 1.9 oranındaki su
66
yolu ula�ımı, AB ülkelerinde % 50’dir. Bu oran en ucuz ve güvenli yol olan denizyolu
ula�ımının ihmal edildi�ini, en pahalı ve riskli olan karayolu ta�ımacılı�ına a�ırlık
verdi�ini ortaya koymaktadır. "Sonuç deniz ticaret filomuzun rekabet gücünün
korunarak arttırılması, yenilenmesi ve geli�tirilmesi gereklili�ini ortaya çıkarmı�tır"
(Yıldırım B.2004;10). "Demiryolları yüksek düzeyde enerji verimlili�i, uzun mesafeli
kitle ta�ımacılı�ına uygunlu�u, dü�ük ta�ıma maliyeti, çevreyi kirletmemesi, petrol
dı�ındaki enerji türlerinin kullanılabilmesi, kullanım süresinin uzunlu�u gibi avantajlara
sahiptir" (Gürsoy 2004;27). Bu nedenlerle demiryolu ta�ımacılı�ının geli�tirilmesi
gerekmektedir.
4.1.5.1.1.Karayolu Kalitesi
Etkin bir lojistik sistemin varlı�ı, firmaların karlılı�ı ve verimlili�i
arttırmaktadır. Karayolu kalitesi lojistik sistemin etkinli�ini etkileyen unsurlardandır.
Gerek ülke içi gerekse uluslararası ta�ımacılıkta karayollarının kalitesi hızlı ve güvenilir
teslimatı beraberinde getirecektir.
Türkiye’de 93.2’lik paya sahip olan karayolu ta�ımacılı�ında yolların kalitesine
baktı�ımızda; karayolu kalitesinde �sveç birinci sırada yer alırken, �rlanda ikinci,
Macaristan üçüncü, Türkiye ise sonuncu sırada yer almaktadır.
Tablo 18 Karayolu Kalitesi
ÜLKELER KARAYOLU KAL�TES� 1.�SVEÇ 3.2 2.�RLANDA 2.4 3.MACAR�STAN 2.2 4.F�NLAND�YA 1.5 5.FRANSA 1.5 6.�SPANYA 1.4 7.ÇEK CUM. 1.4 8.DAN�MARKA 1.3 9.�TALYA 1.3 10.POLONYA 1 11.HOLLANDA 0.8 12.ALMANYA 0.8 13.PORTEK�Z 0.7 14.�NG�LTERE 0.6 15.TÜRK�YE 0.6
Kaynak:Aktan/Vural ‘Rekabet Gücü ve Türkiye’ 2004;98
67
4.1.5.1.2.Yolcu Ula�ımı
Yolcu ula�ımında kullanılan araç sayısı, ülke içinde bireylerin ekonomik
geli�imleri, ya�am standartları hakkında bir göstergedir.
Tablo 19 Yolcu Ula�ımı(2002) ÜLKELER HER 1000 K���YE DÜ�EN
ARAÇ SAYISI 1.PORTEK�Z 756 2.LÜKSEMBURG 728 3.�TALYA 600 4.ALMANYA 589 5.FRANSA 587 6.�SPANYA 567 7.AVUSTURYA 537 8.�NG�LTERE 533 9.BELÇ�KA 520 10.HOLLANDA 504 11.�SVEÇ 500 12.F�NLAND�YA 488 13.YUNAN�STAN 450 14.�RLANDA 445 15.DAN�MARKA 428 16.ÇEK CUM. 394 17.POLONYA 368 18.MACAR�STAN 300 19.SLOVAKYA 291 20.TÜRK�YE 148
Kaynak:OECD Fact Book 2005 ‘Qality Of Life’ Passenger Transport; Road Motor Vehicles
http://thesius.sourceoecd.org/vl=5430012/cl=13/nw=1/rpsv/factbook/10-04-01-t01.xls
Her 1000 ki�iye dü�en motorlu araç sayısı Portekiz’de 756’dır. Portekiz ilk
sırada yer alırken, Lüksemburg 728 ile ikinci, �talya 600 ile üçüncü sırada yer
almaktadır. Türkiye 148 ile son sırada yer almaktadır. Motorlu araç sayısı ula�ımı
kolayla�tırıp, ya�am kalitesini arttırmakla birlikte artan araç sayısı ile birlikte trafik
kazaları da artmaktadır. Portekiz’de her 100.000 ki�iden 15, Yunanistan’da 19,
Belçika’da 15, Çek Cumhuriyeti’nde 14, �spanya’da 13 ki�i hayatını kaybetmi�tir.
4.1.5.2.Bilim ve Teknoloji
Teknolojik ilerleme emek ba�ına çıktıda sürekli büyümeye neden olup, ya�am
standardında sürekli yükseli�i sa�lamaktadır (Parasız 1997;2-8). Üretilen ürün ve
hizmetlerin miktar, kalite ve çe�itlili�inin artması ve i� hayatında kar�ıla�ılan fiziki ve
teknik bazı engellerin azalması teknolojik yenili�in sonucudur. Teknolojik ilerleme
be�eri ve ekonomik geli�imi arttırmaktadır (Haque 1995;11).
68
Bilim ve teknoloji alanında ele alınan göstergeler ar-ge’ye yapılan harcamalar,
ar-ge personeli sayısı, patent uygulamaları, bilim ve ileti�im teknolojisi geli�imi ve
evden internete ba�lanma oranıdır.
4.1.5.2.1. Arge’ye Yapılan Harcamalar
Günümüzde ekonomiler daha çok bilgiye dayalı hale gelmekte ve bilgiye dayalı
ekonomilerin ba�arı �ansı, bilginin istenilen zamanda ve istenilen miktarda ve kalitede
üretilmesine ba�lı olmaktadır. �yi i�leyen bir ar-ge sisteminin varlı�ı, ekonomik geli�imi
sa�layarak, ülkelere rekabet gücü kazandırmaktadır (Acun 2000; 3).
Tablo 20 Ar-ge ‘ye Yapılan Harcamalar(2003)
ÜLKELER GSY�H’nın %si olarak KAMU KES�M� ÖZEL KES�M
1.�SVEÇ 3.98 23.45 67.97
2.F�NLAND�YA 3.49 25.72 70.00
3.ALMANYA 2.55 31.14 66.12
4.DAN�MARKA 2.53 28.21 61.41
5.BEL�KA 2.31 21.44 64.31
6.AVUSTURYA 2.20 34.74 43.92
7.FRANSA 2.19 38.36 52.11
8.�NG�LTERE 1.89 31.29 43.90
9.HOLLANDA 1.80 37.06 50.01
10.LÜKSEMBURG 1.71 7.67 90.68
11.ÇEK CUM. 1.26 41.83 51.45
12.�TALYA 1.16 50.80 43.00
13.�RLANDA 1.12 27.96 63.41
14.�SPANYA 1.10 40.07 48.36
15.PORTEK�Z 0.94 60.95 31.54
16.MACAR�STAN 0.95 58.03 30.68
17.TÜRK�YE 0.66 50.57 41.28
18.YUNAN�STAN 0.65 46.59 33.05
19.SLOVAKYA 0.58 50.84 45.10
20.POLONYA 0.56 62.72 30.27
Kaynak:OECD �n Figure 2005-Edition ‘Resarch and Development’ Gross Domestic Expenditure on R&D http://ocde.p4.siteinternet.com/publications/doifiles/012005061T033.xls
69
Ar-ge sisteminin geli�tirilmesi, yapılan yatırım ve harcamalarla ilgilidir. �sveç
GSY�H’nın % 3.98 oranında ar-ge yatırımı yaparak 1.sırada yer almı�tır. Ar-ge
yatırımları daha çok özel kesim tarafından gerçekle�tirilmektedir. Finlandiya 3.49’luk
harcama ile 2. sırada, Almanya 2.55’lik harcama ile üçüncü sırada yer almaktadır.
Türkiye 0.66’lık harama ile 17.sırada yer almaktadır. Türkiye’de ar-ge harcamaları
a�ırlıklı olarak kamu kesimi tarafından yapılmaktadır. Polonya 0.56’lık oran ile son
sırada yer almaktadır ve kamu kesimi harcamalarda a�ırlıklı paya sahiptir.
4.1.5.2.2.Ar-ge Personeli Sayısı
Ar-ge personeli sayılarında ise; 1000 ki�i içinde ortalama 17 ile Finlandiya
birinci sırada yer alırken, �sveç 10 ki�i ile ikinci, Danimarka 9 ki�i ile üçüncü sırada yer
almaktadır. Türkiye ise ortalama 1 ki�i ile son sırada yer almaktadır.
Tablo 21 A r-ge Personeli Sayısı ÜLKELER 1000 K���L�K �ST�HDAM
�Ç�NDE AR-GE PERSONEL� SAYISI 1.F�NLAND�YA 17.7 2.�SVEÇ 10.6 3.DAN�MARKA 9.2 4.BELÇ�KA 8.4 5.FRANSA 7.5 6.ALMANYA 6.9 7.LÜKSEMBURG 6.2 8.AVUSTURYA 5.8 9.�SPANYA 5.6 10.�NG�LTERE 5.5 11.�RLANDA 5.3 12.HOLLANDA 5.2 13.SLOVAKYA 4.7 14.POLONYA 4.5 15.MACAR�STAN 3.9 16.YUNAN�STAN 3.7 17.PORTEK�Z 3.5 18.ÇEK CUM. 3.2 19.�TALYA 3 20.TÜRK�YE 1.1
Kaynak:OECD in Figure 2005 ‘Research and Development’; TableII, Resarchers http://ocde.p4.siteinternet.com/publications/doifiles/012005061T034.xls
D�E anketine göre; Türkiye’de imalat sanayiinde teknolojik yenilikler 2003
yılında toplamda; % 26.3 ürün yenili�i, % 36.4 üretim süreci yenili�i, % 37.3 ürün ve
üretim süreci yenili�inden olu�maktadır. Bunların içinde % 11 ürün çe�idini
geli�tirmek, % 14. 6 ürün kalitesini arttırmak, % 10.4 yeni piyasa yaratmak ya da pazar
payını arttırmak, % 8.2 yurtdı�ında pazar yaratmak, % 9 üretim esnekli�ini arttırmak, %
70
10.8 üretim kapasitesini artırmak, % 9.1 i�gücü maliyetini azaltmak, % 4.9 hammadde
tüketimini azaltmak, % 5.5. enerji tüketimini azaltmak, % 6.7 çevre kirlili�ini azaltmak,
% 9.8 standart ve mevzuata uyum nedeniyle yapılmaktadır ( D�E �statistikleri 2004).
4.1.5.2.3.Patent Uygulamaları
"Patent sanayiye uygulanabilen, teknolojinin bilinen seviyesini a�an bulu�ların
tescil edilerek, korunmasıdır" (Esino�lu 2005;1). Patent uygulamaları ülkelerin
ara�tırma geli�tirme faaliyetlerinin çıktısının (icatların) ölçülmesinde ana göstergedir.
Patent sayısı uluslararası kar�ıla�tırmada rekabet gücüne bakı� açısını de�i�tirmektedir
(OECD b 2005).
Patent tescilini gerçekle�tirebilmek için uluslararası anla�malar yapılmaktadır.
Bu anla�malardan biri Avrupa Patent Sözle�mesidir. Sözle�meye dahil olan ülkeler,
kendi patent enstitüleri aracılı�ıyla ba�vuru yapabilmektedirler. Yapılan ba�vurulardan
sonra, prosedürler Avrupa Patent organizasyonu (EPO) tarafından tek elden
yürütülmektedir (Esino�lu 2005;1). EPO’nun patent uygulamaları tabloda
gösterilmektedir.
Tablo 22 Toplam Patent Uygulaması(2002)
ÜLKELER EPO PATENT UYGULAMASI 1.ALMANYA 21.310 2.FRANSA 7.175 3.�NG�LTERE 5.342 4.�TALYA 3.906 5.HOLLANDA 3.808 6.�SVEÇ 2.042 7.AVUSTURYA 1.169 8.BELÇ�KA 1.167 9.F�NLAND�YA(2002) 1.177 10.DAN�MARKA 868 11.�SPANYA 851 12.�RLANDA 239 13.MACAR�STAN 96 14.YUNAN�STAN 71 15.LÜKSEMBURG 72 16.ÇEK CUM. 70 17.POLONYA 53 18.TÜRK�YE 43 19.PORTEK�Z 40 20.SLOVAKYA 12
Kaynak:OECD �n Figures 2005; ‘Science and Technology’; Patenting Activity http://ocde.p4.siteinternet.com/publications/doifiles/012005061T035.xls
71
Almanya 21.310 patent sayısı ile 1.sırada yer alırken, Fransa 7.175 ile ikinci,
�ngiltere 5.342 ile üçüncü sırada yer almaktadır. Türkiye 43 patent uygulaması ile 18. ,
Portekiz 40 ile 19., Slovakya 12 ile 20. sırada yer almaktadır.
Türkiye’de imalat sanayiinde patent uygulamasına ba�vuranlar % 17.8 iken,
ba�vurmayanlar % 82.2’ dir. Ba�vurmama nedenleri; % 32.8’nin bilgisi yok, % 2.3 ü
süreyi uzun bulmakta, % 8.9’u maliyetli bulmakta, % 25’i önemli görmemekte, % 8.3’
ü koruma sa�lamadı�ını dü�ünmektedir (D�E istatistikleri 2004).
4.1.5.2.4.Bilgi ve �leti�im Teknolojisi Geli�imi
Ekonomiler artık bilgiye dayalı büyüdü�ünden bilgi ve ileti�im teknolojisi
geli�imi ekonomik geli�imi hızlandırıcı faktörlerdir. Bilgi teknolojisi sanayilerinde
üretim maliyetleri azalı� gösterirken, üretim kapasitesi artı� göstermekte, üretimde
etkinli�i arttırmaktadır. Bilgisayar ve ileti�im teknolojisindeki geli�meler, üretim için
gerekli her türlü bilgi akı�ını hızlandırıp kolayla�tıdı�ı gibi, zaman ve mekan
kullanımında sa�ladı�ı avantajlarla, üretimde etkinli�i arttırmaktadır. "Bu
geli�melerden, bilgi toplumunda teknolojik altyapının önemli bir kesiminin ileti�im
donanımından olaca�ı görülmektedir" (Güne� 2003;8-11 ).
Tablo 23 Bilgi ve �leti�im Teknolojisi Geli�imi(2004)
ÜLKELER B�LG� VE �LET���M TEKNOLOJ�S� GEL���M ENDEKS�
1.F�NLAND�YA 1.62 2.DAN�MARKA 1.60 3.�SVEÇ 1.53 4.�NG�LTERE 1.21 5.ALMANYA 1.16 6.HOLLANDA 1.08 7.AVUSTURYA 1.01 8.LÜKSEMBURG 1.04 9.FRANSA 0.96 10.�RLANDA 0.89 11.BELÇ�KA 0.74 12.�SPANYA 0.43 13.PORTEK�Z 0.39 14.MACAR�STAN 0.24 15.ÇEK CUM. 0.21 16.YUNAN�STAN 0.17 17.�TALYA 0.10 18.SLOVAKYA 0.03 19.TÜRK�YE -0.14 20.POLONYA -0.50
Kaynak: World Ecomomic Forum (2004b); ‘The Networked Readiness Index Rankings’
72
http://www.weforum.org/pdf/Global_Competitiveness_Reports/Reports/GITR_2004_2005/Network
ed_Readiness_Index_Rankings.pdf
Bilgi ve ileti�im teknolojisindeki geli�menin ülkelere oranlarına baktı�ımızda;
Finlandiya 1., Danimarka 2., �sveç 3. sırada yer alırken Türkiye 19., Polonya 20. sırada
yer almaktadır.
4.1.5.2.5.Evden �nternete Ba�lanma Oranları
Evden internete ba�lanma oranları di�er bir göstergedir. Teknolojiyi kullanmak
ve daha fazla bilgi edinebilmek açısından bireylerin evlerinden internete ba�lanma
oranları bir geli�mi�lik göstergesi olup, uluslararası kar�ıla�tırmalarda kullanılmaktadır.
Danimarka’da hane halkının %.69’u evinden internete ba�lanabilmektedir. Danimarka
bu oranla birinci sırada yer almaktadır. Hollanda %65 ile ikinci, Almanya %60 ile
üçüncü sırada yer alırken Türkiye % 7’lik oran ile son sırada yer almaktadır.
Tablo 24 Evden �nternete Ba�lanma Oranları(2004) ÜLKELER % 1.DAN�MARKA 69 2.HOLLANDA 65 3.ALMANYA 60 4.LÜKSEMBURG 59 5.�NG�LTERE 56 6.F�NLAND�YA 51 7.BELÇ�KA(2005) 50 8.AVUSTURYA 45 9.�RLANDA 40 10.�TALYA 34 11.FRANSA 34 12.�SPANYA 34 13.PORTEK�Z 26 14.POLONYA 26 15.SLOVAKYA 23 16.ÇEK CUM. 19 17.YUNAN�STAN 17 18.MACAR�STAN 14 19.TÜRK�YE 7
Kaynak:Eurostat 2005, Level of Internet Access-Households http://epp.eurostat.cec.eu.int/portal/page?_pageid=1996,39140985&_dad=portal&_schema=PORTAL&screen=detailref&language=en&product=Yearlies_new_science_technology&root=Yearlies_new_science_technology/I/I5/ir031
73
4.1.5.3.Enerji
Enerji günlük ya�amın ve ekonomide üretimin vazgeçilmez unsurlarındandır.
Enerji konusunda gösterge olarak toplam enerji üretimi, elektrik üretimi ve elektrik
tüketimi yer almaktadır.
4.1.5.3.1.Toplam Enerji Üretimi
Enerji üretim maliyetleri içerisinde önemli bir paya sahiptir. Artan enerji
talebinin kar�ılanabilmesi için, enerji üretiminin artması ve üretilen enerjinin çevreye
ve do�al kaynaklara zarar vermemesi gerekmektedir. Bu açıdan etkili bir ulusal enerji
politikası olu�turulması ve uygulanması gerekmektedir.
Tablo 25 Toplam Enerji Üretimi(2003)
Kaynak:OECD in Figures 2005, ‘Energy; Production’
http://ocde.p4.siteinternet.com/publications/doifiles/012005061T019.xls
Toplam enerji üretiminde Avusturya 253.5 m ton ile birinci sırada, �ngiltere
246.4 ile ikinci sırada, Fransa 136.3 m ton ile üçüncü sırada yer almaktadır. Türkiye
23.6 m ton ile 12. sırada yer alırken, Lüksemburg 0.1 ile üçüncü sırada yer almaktadır.
ÜLKELER TOPLAM ENERJ� ÜRET�M� m ton
1.�NG�LTERE 246.4 2.FRANSA 136.3 3.ALMANYA 134.5 4.POLONYA 80.6 5.HOLLANDA 58.5 6.�SVEÇ 31.7 7.�SPANYA 33 8.ÇEK CUM. 33 9.DAN�MARKA 28.5 10.�TALYA 27.7 11.TÜRK�YE 23.6 12.F�NLAND�YA 16 13.BELÇ�KA 13.5 14.MACAR�STAN 10.4 15.AVUSTURYA 10 16.YUNAN�STAN 9.9 17.SLOVAKYA 6.4 18.PORTEK�Z 4.3 19.�RLANDA 1.9 20.LÜKSEMBURG 0.1
74
4.1.5.3.2.Elektrik Üretimi
Elektrik enerjisi, sanayide kullanılan enerji faktörleri içerisinde en önemli olan
faktördür. Artan enerji talebini kar�ılayabilmek için elektrik üretimi ve da�ıtımı önem
arz etmektedir. Enerji talebinin kar�ılanamaması durumunda, artan elektrik fiyatları
üretim maliyetlerinin artması nedeniyle ürün fiyatlarının artmasına ve rekabet gücünün
azalmasına neden olacaktır.
Tablo 26 Elektrik Üretimi(2003)Gwh
ÜLKELER TOPLAM ELEKTR�K ÜRET�M� (2003) 1.ALMANYA 599.470
2.FRANSA 566.949
3.�SPANYA 262.860
4.�NG�LTERE 398.620
5.�TALYA 293.865
6.POLONYA 151.631
7.TÜRK�YE 140.581
8.�SVEÇ 135.435
9.HOLLANDA 96.775
10.BEL�KA 84.618
11.F�NLAND�YA 84.227
12.ÇEK CUM. 82.223
13.AVUSTURYA 60.097
14.YUNAN�STAN 58.478
15.POTREK�Z 46.852
16.DAN�MARKA 46.196
17.MACAR�STAN 34.141
18.SLOVAKYA 31.176
19.�RLANDA 25.219
20.LÜKSEMBURG 3.611
Kaynak:Eurostat 2005, Total Gross Electricity Generation http://epp.eurostat.cec.eu.int/portal/page?_pageid=1996,39140985&_dad=portal&_schema=PORTAL&screen=detailref&language=en&product=Yearlies_new_environment_energy&root=Yearlies_new_environment_energy/H/H2/H23/ebc16144 Elektrik üretiminde Almanya 599.470 gwh elektrik üreterek 1. sırada yer
almaktadır. Fransa, 566.949 gwh elektrik üreterek 2. sırada, �spanya ise 262.860 gwh
elektrik üretimi ile 3. sırada yer almaktadır. Türkiye elektrik üretiminde 140.581 gwh ile
7.sırada yer alırken, Lüksemburg 3.611 ile son sırada yer almaktadır.
75
4.1.5.3.3.Elektrik Tüketimi
Günlük ya�amda enerji talebi gün geçtikçe artı� göstermektedir. Ki�i ba�ına
dü�en elektrik tüketimi, bireylerin gereksinim duydukları enerji talebinin kar�ılanma
oranını yansıtmaktadır. Bu nedenle sıralama, ki�i ba�ına dü�en enerji tüketiminin en
fazla oldu�u ülkeden ba�layarak yapılmı�tır.
Tablo 27 Elektrik Tüketimi (2003)
ÜLKELER ELEKTR�K TÜKET�M� K��� BA�INA(kwh) 1.F�NLAND�YA 16427 2.LÜKSEMVURG 15933 3.�SVEÇ 15397 4.BELÇ�KA 8414 5.AVUSTURYA 8128 6.FRANSA 7624 7.ALMANYA 6898 8.HOLLANDA 6748 9.DAN�MARKA 6599 10.�NG�LTERE 6231 11.�RLANDA 6105 12.ÇEK CUM. 6070 13.�SPANYA 5868 14.�TALYA 5576 15.SLOVAKYA 5009 16.YUNAN�STAN 5064 17.PORTEK�Z 4382 18.MACAR�STAN 3637 19.POLONYA 3328 20.TÜRK�YE 1654
Kaynak: International Energy Agency (IEA) http:www.iea.org/dbtw-wpd/Textbase/nppdf/free/2005/key2005.pdf
Ki�i ba�ına elektrik tüketiminde ise Finlandiya 16427 kwh elektrik tüketimi ile
1. sırada, Lüksemburg 15933 kwh elektirik tüketimi ile ikinci sırada, �sveç 15397 kwh
elektrik tüketimi ile üçüncü sırada yer almaktadır. Türkiye 1654 kwh elektrik tüketimi
ile son sırada yer almaktadır. Türkiye toplam elektrik üretiminde ön sıralarda yer
alırken, artan nüfus neticesinde elektrik üretimi, tüketimi kar�ılayamamakta, bu
durumda enerji fiyatları artı� göstermektedir.
4.1.5.4.Çevre
Küreselle�me ile birlikte artan uluslararası ticaret ile birlikte, endüstrilerin
çevreye verdikleri zarar günümüzde tartı�ılan konular arasındadır. Endüstrileri hızla
geli�en ancak, atık oranları ve çevreye verdikleri zararlar ile bu zararları telafi edecek
76
yatırımlarda bulunmayan ülkelerin rekabet güçleri zayıflamaktadır. Rekabet gücünün
sürdürülebilmesi ve gelecek nesillerin ya�am kalitesinin arttırılabilmesi açısından çevre
korunmasına gösterilen duyarlılı�ın arttırılması gerekmektedir. Çevre konusunda
öncelikle kirlilik oranları, atık miktarları ve çevreye yapılan harcamalar ele alınacaktır.
4.1.5.4.1.Kirlilik Oranları
Çevre göstergelerinin ilki olan hava kirlilik oranlarıdır. Endüstriyel üretim
beraberinde hava kirlili�ini de getirmektedir. Hava kirlili�i sa�lıksız ya�am ko�ullarına
neden olarak bireylerin sa�lıklarını olumsuz etkilemektedir. Her geçen gün artan hava
kirlili�i çe�itli önlemler alınmadı�ı taktirde ciddi sa�lık sorunları meydana getirecektir.
Tablo 28 Hava Kirlilik Oranları(2002)
HAVA K�RL�L���
ÜLKELER SÜLFÜR OKS�T N�TROJEN OKS�T TOPLAM 1.ALMANYA 7 17 24 2.AVUSTURYA 4 25 29 3.FRANSA 9 23 32 4.HOLLANDA 5 27 32 5.�TALYA 11 22 33 6.�SVEÇ 6 27 33 7.SLOVAKYA 19 19 38 8.DAN�MARKA 5 36 41 9.BELÇ�KA 15 28 43 10.�NG�LTERE 17 26 43 11.TÜRK�YE 31 14 45 12.LÜKSEMBURG 7 38 45 13.MACAR�STAN 35 18 53 14.ÇEK CUM. 23 31 54 15.PORTEK�Z 28 28 56 16.�RLANDA 25 31 56 17.F�NLAND�YA 16 41 57 18.POLONYA 38 21 59 19.�SPANYA 37 35 72 20.YUNAN�STAN 46 29 75 Kaynak:OECD in Figures 2005, Environment;Emissions and Pollution http://ocde.p4.siteinternet.com/publications/doifiles/012005061T022.xls
Tablo’dan yola çıkarak yorum yapacak olursak; Almanya, sülfür oksit ve
nitrojen oksitten olu�an hava kirlili�inde 24’lük oran ile, en az hava kirli�ine sahip ülke
olup birinci sırada yer almaktadır. Avusturya ve Fransa da 29 ve 32’lik oranlarla ikinci
ve üçüncü sırada yer almaktadırlar. Türkiye hava kirlilik oranında 45’lik oran ile
77
11.sırada yer almaktadır. �spanya 72, Yunanistan 75 oranındaki paylar ile en fazla hava
kirlili�ine sahip ülkelerdir.
4.1.5.4.2.Kentsel Atık Miktarı
Kentsel atık miktarı di�er bir göstergedir. Gerçekle�tirilen üretim potansiyeli ne
denli büyük olursa olsun, üretim sonucu meydana gelen negatif dı�sallıklar önlenmedi�i
sürece elde edilen rekabet gücü kalıcı olmayacaktır. Bu nedenle kentsel atık miktarı en
az olan ülkeler en rekabetçi ülkeler olarak belirlenmi�tir.
Tablo 29 Kentsel Atık Miktarı(2002) ÜLKELER KENTSEL ATIK
( Ki�i ba�ına kg) 1.POLONYA 260 2.ÇEK CUM. 280 3.SLOVAKYA 300 4.TÜRK�YE 360 5.YUNAN�STAN 430 6.BELÇ�KA 440 7.PORTEK�Z 450 8.F�NLAND�YA 450 9.MACAR�STAN 460 10.�SVEÇ 470 11.�TALYA 520 12.FRANSA 540 13.AVUSTURYA 560 14.HOLLANDA 600 15.�NG�LTERE 610 16.ALMANYA 640 17.�SPANYA 650 18.LÜKSEMBURG 650 19.DAN�MARKA 670 20.�RLANDA 760
Kaynak:OECD in Figures 2005, Environment;Emissions and Pollution http://ocde.p4.siteinternet.com/publications/doifiles/012005061T022.xls
Ki�i ba�ına kentsel atık miktarlarında Polonya ki�i ba�ına 260 kg ile en aza atık
miktarına sahip ülke olarak birinci sırada yer almaktadır. Çek Cumhuriyeti 280 kg ile
ikici sırada yer almaktadır. Türkiye ise ki�i ba�ına 360 kg ile 4.sırada yer almaktadır.
�rlanda ki�i ba�ına 760 kg ile son sırada yer almaktadır.
4.1.5.4.3.Kirlili�i Önleyici Harcamalar
Çevre üzerinde olu�an tahribatların ortadan kaldırılması ve yeni tehditlerin
olu�umunun önlenmesi için, kamu kesiminin ve özel sektörün çe�itli önlemler alarak
78
uygulamaları gerekmektedir. GSY�H’nın yüzdesi olarak, en fazla harcamada bulunan
ülke en rekabetçi ülke olarak belirlenmi�tir.
Tablo 30 Kirlili�i Önlemek �çin Yapılan Harcamalar(2002)
ÜLKELER HARCAMALAR (% GSY�H) 1.AVUSTURYA 2.4
2.HOLLANDA 2
3.POLONYA 2
4.FRANSA 1.7
5.ALMANYA 1.6
6.BEL�KA 1.5
7.MACAR�STAN 1.4
8.ÇEK CUM. 1.2
9.�SVEÇ 1.1
10.TÜRK�YE 1.1
11.�TALYA 0.8
12.PORTEK�Z 0.8
13.F�NLAND�YA 0.8
14.SLOVAKYA 0.8
15.�SPANYA 0.8
16.�NG�LTERE 0.7
17.�RLANDA 0.6
Kaynak:OECD in Figures 2005, Environment;Emissions and Pollution http://ocde.p4.siteinternet.com/publications/doifiles/012005061T022.xls
Avusturya’nın kirlilik miktarı di�er birçok ülkeye nazaran az olmasına ra�men
GSY�H’sından kirlili�i önleyici harcamada bulunmak için en fazla pay ayıran ülkedir.
Avusturya % 2.4’lük oran ayırırken Hollanda %2, Fransa % 1.7 oranında pay
ayırmaktadır. Türkiye’de oran GSY�H’nın %1.1’dir. Oran olarak çevre için ayrılan pay
az olmasına ra�men di�er ülkeler ile kıyaslandı�ında Türkiye çevre konusunda rekabet
gücü yüksek bir ülkedir.
4.1.5.5.E�itim
E�itim bir ülke insanına yapılan en önemli yatırımdır. Ülke insanının e�itimi
yalnızca e�itilen insana de�il, aynı zamanda tüm topluma yarar sa�lamaktadır.
"E�itimde önemli boyutlarda bir dı�sallık söz konusudur" (Kumcu 2005;1). E�itim
79
göstergeleri olarak, e�itim harcamaları ve yabancı dil ö�renimi ve üniversite e�itiminde
yabancı ö�renci sayısı ele alınmı�tır.
4.1.5.1.1.E�itime Yapılan Harcamalar
E�itim harcamaları kamu ve özel kesimin yaptı�ı harcamaların toplamı olarak
ele alınmı�tır. Tüm AB ülkelerinde e�itim harcamaları yüksek oranda kamu tarafından
gerçekle�tirilmektedir. Özel kesimin e�itim harcamalarında payının artması, e�itim
sisteminin daha etkili olabilmesini sa�layacaktır.
Tablo 31 E�itim Harcamaları ÜLKELER TOPLAM
KAMU+ÖZEL KAMU GSY�H’nın %’si Olarak
ÖZEL GSY�H’nın %’si Olarak
1.�NG�LTERE 7.34 4.66 0.82 2.DAN�MARKA 7.10 6.82 0.28 3.�SVEÇ 6.46 6.25 0.21 4.BELÇ�KA 6.36 5.97 0.39 5.FRANSA 5.98 5.61 0.38 6.PORTEK�Z 5.85 5.77 0.09 7.F�NLAND�YA 5.84 5.74 0.10 8.AVUSTURYA 5.78 5.56 0.22 9.POLONYA - 5.56 - 10.�TALYA 5.31 4.87 0.44 11.ALMANYA 5.26 4.28 0.98 12.MACAR�STAN 5.18 4.61 0.57 13.HOLLANDA 4.90 4.51 0.39 14.�SPANYA 4.89 4.33 0.56 15.ÇEK CUM. 4.58 4.21 0.38 16.�RLANDA 4.49 4.14 0.35 17.SLOVAKYA 4.11 3.99 0.12 18.YUNAN�STAN 4.06 3.82 0.23 19.LÜKSEMBURG 3.64 3.64 - 20.TÜRK�YE 3.51 3.46 - Kaynak:OECD in Figure 2005, Education;Expenditure http://ocde.p4.siteinternet.com/publications/doifiles/012005061T031.xls
Toplam harcamalar baz alındı�ında �ngiltere e�itime en fazla kaynak aktaran
ülkedir. �ngiltere’de 7.34 olan oran Danimarka’da 7.10, �sveç’te 6.46, Belçika’da
6.36’dır. Türkiye rakipleri içerisinde e�itime en az kaynak ayıran ülkedir. Türkiye’de
e�itime yapılan toplam harcama oranı GSY�H’nın %’si olarak 3.51’dir. Türkiye bu oran
ile AB ülkeleri içerisinde sonuncu durumdadır.
80
4.1.5.2.2.Yabancı Dil Ö�renimi
Küreselle�menin hızla devam etti�i günümüzde, entegre olan toplumlar arasında
yabancı dil ileti�im açısından son derece önemlidir. Yabancı dil olarak �ngilizce,
Almanca ve Fransızca dilleri ve ö�renim düzeyleri seçilmi�tir.
Tablo 32 Yabancı Dil Ö�renimi (Lise Seviyesinde) 2003 % ÜLKELER �NG�L�ZCE
Ö�REN�M� ALMANCA Ö�REN�M�
FRANSIZCA Ö�REN�M�
1.LÜKSEMBURG 96.9 96.9 96.9 2.HOLLANDA 100 85.7 70 3.DAN�MARKA 96.7 71.6 22.3 4.SLOVAKYA 96.7 77 13.5 5.ÇEK CUM. 100 69.9 17.2 6.�SVEÇ 100 43.4 26.3 7.POLONYA 92.2 63.9 12.7 8.BELÇ�KA 94.5 28.8 47.2 9.F�NLAND�YA 99.5 40.6 20.8 10.ALMANYA 93.1 - 29.4 11.�SPANYA 95.7 1.2 30.3 12.FRANSA 99.5 28.7 - 13.MACAR�STAN 64.3 52.9 5.9 14.�TALYA 85.7 8.2 26.4 15.AVUSTURYA(2002) 96.9 - 42.8 16.YUNAN�STAN(2002) 95.2 2.1 10.3 17.TÜRK�YE 66.1 3.8 0.8 18.�RLANDA - 18.7 65.7 Kaynak:Eurostat 2005, Pupils Learning English, French, German; Upper Secondary, General Education http://epp.eurostat.cec.eu.int/portal/page?_pageid=1996,39140985&_dad=portal&_schema=PORTAL&screen=detailref&language=en&product=Yearlies_new_population&root=Yearlies_new_population/C/C3/C34/cca13584 Not: Almanca ve Fransızca dil ö�renimi internet adresleri kaynakçada gösterilmi�tir
Lise seviyesinde yabancı dil ö�renimlerine bakacak olursak, üç dilin de yo�un
olarak ö�retildi�i Lüksemburg 96.9’luk oran ile birinci sırada yer almaktadır.
Lüksemburg’da üç dilde aynı oranda yani % 96.9 oranında ö�retilmektedir. Hollanda,
Danimarka, Slovakya da yine üç dilin ö�reniminde ön sıralarda yer almaktadırlar.
Hollanda’da �ngilizce ö�retimi %100, Almanca % 85.7, Fransızca %70 oranında
yapılırken, Danimarka’da �ngilizce %96.7, Almanca %71.6, Fransızca %22.3 oranında
yapılmaktadır. Türkiye ise yabancı dil ö�reniminde son sıralarda yer almaktadır.
Türkiye’de lise seviyesinde �ngilizce ö�renimi % 66.1, Almanca ö�renimi % 3.8,
Fransızca ö�renimi %0.8 oranında olmaktadır.
81
4.1.5.5.3.Yabancı Ö�renci Sayısı
Ö�rencilerin e�itim almak için yabancı bir ülkeyi tercih etmeleri, o ülkenin
e�itim sisteminin ileri düzeyde oldu�unu göstermektedir. Bu açıdan yabancı ö�renci
çekebilen ülkelerin e�itimde rekabet gücüne sahip oldukları söylenebilir.
Tablo 33 Üniversite E�itiminde Yabancı Ö�renci Sayısı(2003) ÜLKELER ÜN�VERS�TE E��T�M�NDE
YABANCI Ö�RENC� SAYISI 1.�NG�LTERE 255.233 2.ALMANYA 240.619 3.FRANSA 221.567 4.�SPANYA 53.639 5.BELÇ�KA 41.856 6.�TALYA 36.137 7.AVUSTURYA 31.101 8.�SVEÇ 25.523 9.HOLLANDA 20.531 10.DAN�MARKA 18.120 11.TÜRK�YE 15.719 12.PORTEK�Z 15.483 13.ÇEK CUM. 12.474 14.YUNUN�STAN 12.456 15.MACAR�STAN 12.226 16.�RLANDA 10.221 17.POLONYA 7.617 18.F�NLAND�YA 7.361 19.SLOVAKYA 1.651
Kaynak: OECD in Figure 2005, Foreign Students in Tertiary Education
http://ocde.p4.siteinternet.com/publications/doifiles/012005061G009.xls
Yabancı ülke ö�rencilerinin e�itim görmek için seçtikleri ilk ülke �ngiltere’dir.
E�itimde toplam 225.619 yabancı ö�renciye sahip olan �ngiltere birinci sırada yer
alırken, Fransa ikinci, �spanya 53.639 ö�renci ile üçüncü, Türkiye 15.739 ö�renci ile
11.sırada yer almaktadır. Finlandiya 18.sırada, Slovakya 1.651 ö�renci ile son sırada
yer almaktadır.
Fiziksel, mali veya do�al kaynaklar ne denli büyük olursa olsun nitelikli insan
gücü olmadan ne ülke ekonomisinin ne de i�letmelerin uzun vadede kalıcı bir ba�arıya
ula�ması mümkün olmamaktadır (Gürak 2002;1). AB ülkelerine oranla e�itim
sıralamalarında alt sıralarda bulunan Türkiye’de e�itime verilen önem arttırılarak,
e�itimli i�gücünü ve böylece verimlili�i arttırmak amaçlanmalıdır.
82
4.1.5.6.Sa�lık
Sa�lık, ülke insanın refah seviyesi ve be�eri sermayenin geli�imi açısından önem
arz etmektedir. Sa�lık ko�ulları iyi düzeyde olan i�gücünün verimlili�i, i�e adaptasyonu,
artı� gösterecektir. Gösterge olarak yapılan harcamalar, sa�lıklı ya�am süresi ve bebek
ölüm oranı ele alınmı�tır.
4.1.5.6.1.Sa�lık �çin Yapılan Harcamalar
Sa�lık için yapılan toplam harcamalar kamunun ve özel sektörün yaptı�ı
harcamaların toplamını göstermektedir.Yapılan harcamalar sa�lı�a gösterilen önemin
belirtisidir.
Tablo 34 Sa�lık için yapılan toplam harcamalar (2003) ÜLKELER SA�LIK �Ç�N YAPILAN
TOPLAM HARCAMALAR(%GSY�H) 1.ALMANYA 11,1 2.FRANSA 10.1 3.YUNAN�STAN 9,9 4.HOLLANDA 9.8 5.BELÇ�KA 9.6 6.PORTEK�Z 9.6 7.�SVEÇ 9.2 8.DAN�MARKA 9 9.�TALYA 8,4 10.MACAR�STAN 7.8 11.�SPANYA 7.7 12.�NG�LTERE 7,7 13.AVUSTURYA 7,6 14.ÇEK CUM 7.5 15.F�NLAND�YA 7,4 16.�RLANDA 7.3 17.TÜRK�YE 6,6 18.LÜKSEMBURG 6,1 19.POLONYA 6 20.SLOVAKYA 5.9
Kaynak:OECD in Figures 2005, Health; Spending and Resources http://ocde.p4.siteinternet.com/publications/doifiles/012005061T002.xls
GSY�H’nın %’si olarak yapılan harcamalara baktı�ımızda Almanya 11.1’lik
oran ile sa�lık harcamalarında birinci sırada yer almaktadır. Fransa 10.1,Yunanistan
9.9’luk oranlarla Almanya’yı takip eden ülkelerdir. Türkiye 6.6’lık oran ile 17. sırada
yer almaktadır.
83
4.1.5.6.2.Ortalama Ya�am Süresi
Ortalama ya�am süresi, sa�lık ko�ullarına, sa�lık için yapılan yatırımlara ba�lı
olarak de�i�im göstermektedir. Ya�am standartlarına ba�lı olarak de�i�en ortalama
ya�am süresi en uzun, ortalama 80 ile �sveç’tir. Di�er ülkelerden �talya, Fransa, �spanya,
Yunanistan da ortalama 79 ile ya�am süreleri yüksek olan ülkelerdir. Türkiye 72.36’lık
oran ile son sırada yer almaktadır.
Tablo 35 Ortalama Ya�am Süresi (2005) ÜLKELER TOPLAM(2005) 1.�SVEÇ 80.40
2.�TALYA 79.68
3.FRANSA 79.60
4.�SPANYA 79.52
5.YUNAN�STAN 79.09
6.AVUSTURYA 78.92
7.HOLLANDA 78.81
8.LÜKSEMBURG 78.74
9.ALMANYA 78.65
10.BEL�KA 78.62
11.�NG�LTERE 78.38
12.F�NLAND�YA 78.35
13.DAN�MARKA 77.62
14.�RLANDA 77.56
13.PORTEK�Z 77.53
16.ÇEK CUM. 76.02
17.POLONYA 74.74
18.SLOVAKYA 74.50
19.MACAR�STAN 72.40
20.TÜRK�YE 72.36
Kaynak: CIA The World Fact Book ; 2005 Life Expendacy http://www.cia.gov./cia/publications/factbook/rankorder/2102rank.html
4.1.5.6.3.Bebek Ölüm Oranı
Bebek ölüm oranı di�er bir göstergedir. Elveri�siz �artlarda do�an ve büyütülen,
iyi beslenemeyen, do�um sonrası doktor kontrolünden geçmeyen ve çe�itli hastalıklara
sahip bebeklerin ölüm oranı ülkenin sa�lık hizmetleri açısından önemli bir göstergedir.
84
�sveç’te do�an her 10000 çocuktan sadece 28’i ölürken, Türkiye’de 410’unu
ölmektedir. Di�er ülkelerde ise sayı 100’ü geçmemektedir.
Tablo 36 Bebek Ölüm Oranı (2005) ÜLKELER BEBEK ÖLÜM ORANI
(do�an her 1000 bebekten) 1.�SVEÇ 2.77 2.F�NLAND�YA 3.57 3.ÇEK CUM. 3.93 4.ALMANYA 4.16 5.FRANSA 4.26 6.�SPANYA 4.42 7.DAN�MARKA 4.56 8.AVUSTURYA 4.66 9.BELÇ�KA 4.68 10.LÜKSEMBURG 4.81 11.HOLLANDA 5.04 12.PORTEK�Z 5.05 13.�NG�LTERE 5.16 14.�RLANDA 5.39 15.YUNAN�STAN 5.53 16.�TALYA 5.94 17.POLONYA 7.36 18.SLOVAKYA 7.41 19.MACAR�STAN 8.57 20.TÜRK�YE 41.04
Kaynak: CIA The World Fact Book 2005, Rank Order;Infant Mortality Rate http://www.cia.gov/cia/publications/factbook/rankorder/2091rank.html
4.2.Rekabet Gücü Çıktıları
Rekabet gücü girdileri üzerinde alınan kararlar, ülkenin ekonomik performansını
etkileyerek rekabet gücünde etkileri olan çıktıları olu�turmaktadır. Rekabet gücü
çıktıları verimlilik, i� maliyetleri, fiyatlardan olu�maktadır. Verimlilik daha az girdi ile
daha fazla üretimi ya da etkin üretimi sa�larken, i� maliyetleri yatırım kararlarını,
yapılan yatırım sonucu üretilen ürünlerin fiyatını etkilemekte, fiyatların ise uluslararası
rekabette öncü rolü bulunup, ülkenin dı� ticaretini etkilemektedir.
4.2.1.Verimlilik
Rekabetçili�in en önemli unsurlarından biri toplam verimlili�i arttırmaktır.
Küreselle�menin getirdi�i üretim ve ticaretteki büyüme fırsatları ve artan rekabet,
ülkelerin yerel ve ulusal pazarlara dönük endüstrilerinde verimlilik ve rekabet gücü
artı�ını gerekli kılmaktadır (T�SK 2001;1).
85
Tablo 37 ��gücü Verimlili�i(2003)
ÜLKELER VER�ML�L�K OECD=100
1.LÜKSEMBURG 153 2.BELÇ�KA 144 3.FRANSA 142 4.�RLANDA 135 5.HOLLANDA 132 6.ALMANYA 122 7.�TALYA 120 8.AVUSTURYA 120 9.DAN�MARKA 119 10.�SPANYA 114 11.�NG�LTERE 113 12.F�NLAND�YA 109 13.�SVEÇ 104 14.YUNAN�STAN 80 15.PORTEK�Z 70 16.MACAR�STAN 62 17.SLOVAKYA 60 18.ÇEK CUM 55 19.POLONYA 50 20.TÜRK�YE 35
Kaynak:OECD �n Figures 2005, ‘Labour Productivity’ http://ocde.p4.siteinternet.com/publications/doifiles/012005061G006.xls Not:��gücü verimlili�i oranları, grafikten alınmı�tır.
AB ülkeleri açısından toplam i�gücü verimlili�ine baktı�ımızda Lüksemburg
endeks de�eri olan 153 ile verimlilikte birinci sırada yer almaktadır. Belçika 144,
Fransa 142 ile ilk üç ülke arasında iken Türkiye 35 ile sonuncu durumdadır. Türkiye’nin
rekabet gücünün dü�ük olmasında en önemli nedenlerden biri de verimlili�in dü�ük
olmasıdır. Bu konuda yapılması gereken nitelikli i�gücü yeti�tirilmesi ve böylece
i�letme verimlili�inin arttırılarak uluslararası arenada rekabetçi üstünlü�e sahip
olabilmektir. Bu konuda yine be�eri sermaye yatırımları ön plana çıkarak e�itimin
önemi artmaktadır.
4.2.2.�� Maliyetleri
�� maliyetleri fiyatlar yolu ile uluslararası rekabet gücü üzerinde etkili
olabilmektedir. Artan fiyatlar, ihracatı azaltırken, ithal ürünleri cazip hale
getirebilmektedir. �� maliyetleri içerisinde i�gücü maliyetleri, enerji fiyatları ele alınıp
incelenmi�tir.
86
4.2.2.1.��gücü Maliyetleri
Yüksek i�gücü maliyetleri, üretim sürecinde önemli bir maliyet kalemi
oldu�undan, firmaların üretim maliyetlerini do�rudan etkilemektedir. Üretim maliyetleri
artı� gösteren firmalar, artan fiyatlar kar�ısında tedbir olarak çalı�tırdıkları i�gücünü
azaltma yolunu seçebilmektedirler. Bu durumda, i�sizlik oranı artı� göstermekte ve
çe�itli toplumsal sorunlar ya�anmaktadır.
Tablo 38 ��gücü Maliyetleri(2004)
ÜLKELER ��GÜCÜ MAL�YETLER� 1.MACAR�STAN 13.229 2.SLOVAKYA 13.997 3.PORTEK�Z 16.128 4.POLONYA 17.319 5.ÇEK CUM. 19.395 6.TÜRK�YE 20.003 7.YUNAN�STAN 22.138 8.�SPANYA 29.382 9.�RLANDA 30.236 10.AVUSTURYA 34.356 11.�SVEÇ 34.606 12.�TALYA 35.005 13.FRANSA 35.443 14.LÜKSEMBURG 35.767 15.�NG�LTERE 36.159 16.F�NLAND�YA 37.174 17.DAN�MARKA 37.856 18.HOLLANDA 39.614 19.ALMANYA 42.543 20.BELÇ�KA 46.261
Kaynak:OECD Economic Outlook (2004); Income tax plus employees and employers social security contributions ‘Labour Costs’ Table1.3. http://www.oecd.org/dataoecd/33/28/34545117.pdf
��gücü maliyetlerine baktı�ımızda Macaristan 13.229’luk oran ile en az i�gücü
maliyetine sahip ülke durumundadır. Macaristan’ı Slovakya ve Portekiz izlemektedir.
Türkiye ise 20.003’lük oran ile 6.sırada yer almaktadır. Hollanda 39.614, Almanya
42.543, Belçika ise 46.261’lik oran ile son sırada yer almaktadır.
87
Tablo 39 ��gücü Maliyetlerinde �stihdam Vergileri (2004)
(Ücretlerden Alınan Vergiler �le ��çi ve ��veren Sosyal Güvenlik Primlerinin ��gücü
Maliyetine oranı)
ÜLKELER �ST�HDAM VERG�LER�N�N YÜKÜ 1.�RLANDA 23.8 2.�NG�LTERE 31.2 3.LÜKSEMBURG 31.9 4.PORTEK�Z 32.6 5.YUNAN�STAN 34.9 6.�SPANYA 38 7.DAN�MARKA 41.5 8.SLOVAKYA 42 9.TÜRK�YE 42.7 10.POLONYA 43.1 11.HOLLANDA 43.6 12.ÇEK CUM. 43.6 13.F�NLAND�YA 43.8 14.AVUSTURYA 44.9 15.�TALYA 45.7 16.MACAR�STAN 45.8 17.FRANSA 47.4 18.�SVEÇ 48 19.ALMANYA 50.7 20.BELÇ�KA 54.2
Kaynak:OECD Economic Outlook 2004 ; Income tax plus employees and employers social
security contributions ,Table1.3 http://www.oecd.org/dataoecd/33/28/34545117.pdf
Yüksek vergi yükü ve sosyal güvenlik primleri i�gücü maliyetini yükselterek
rekabet gücünü zayıflatmaktadır. Ücretlerden alınan vergiler ve sosyal güvenlik primleri
toplamından olu�an istihdam vergilerinde �rlanda % 23.8’lik oran ile birinci ve en
rekabetçi ülke konumundadır. �ngiltere’de oran %31.2’dir ve ikinci sırada yer
almaktadır, Lüksemburg’da ise %31.9’dur, üçüncü sırada yer almaktadır. Türkiye’de
oran 42.7’dir ve 9. sırada yer almaktadır. Son sıralarda yer alan �sveç’te oran 48,
Almanya’da 50.7, Belçika’da 54.2’dir. ��gücü maliyetlerinin dü�ürülerek, istihdamın
arttırılması, kayıtdı�ı ekonominin önlenmesi ve böylece rekabet gücünün arttırılması
için vergi yükü ve sosyal güvenlik primleri dü�ürülmelidir.
4.2.2.2.Enerji Fiyatları
Enerjinin ucuz ve kaliteli sunumu hem günlük ya�am hem de sanayile�me
açısından önem arz etmektedir. Enerji maliyetlerindeki artı�, fiyatlarda artı� göstermesi
nedeni ile rekabet gücü üzerinde azaltıcı etkide bulunabilmektedir.
88
4.2.2.1.Sanayide Kullanılan Elektri�in Fiyatı(2004)
Elektrik fiyatlarına baktı�ımızda elektri�i en ucuz temin eden dolayısıyla
elektrik sunumunda en rekabetçi ülke Fransa’dır. Yunanistan, Polonya da rakiplerine
oranla daha ucuz elektrik temin etmektedirler. Türkiye sıralamada pahalı elektrik elde
etmesinden dolayı son sıralarda yer almaktadır. Sıralamada Türkiye 12. �talya ise
13.sırada yer almaktadırlar.
Tablo 40 Sanayide Kullanılan Elektri�in Fiyatı ÜLKELER ELEKTR�K F�YATI
Saat Ba�ına Kwh ,Dolar 1.FRANSA 0.050 2.POLONYA 0.060 3.YUNAN�STAN 0.063 4.ÇEK CUM. 0.066 5.�NG�LTERE 0.067 6.F�NLAND�YA 0.072 7.SLOVAKYA 0.083 8.MACAR�STAN 0.090 9.PORTEK�Z 0.093 10.DAN�MARKA 0.096 11.�RLANDA 0.096 12.TÜRK�YE 0.100 13.�TALYA 0.162 Kaynak:Energy Information Administration (EIA) 2006; Electric Prices For Industry http://www.eia.doe.gov/emeu/international/elecprii.html
"Türkiye’de elektri�in pahalı olasının nedeni çapraz sübvansiyonlar ve elektrik
da�ıtımında ya�anan sorunlardır". Çapraz sübvansiyonların önlenmesi ve elektri�in
maliyete dayalı fiyatlandırmaya tabi tutulması ile kayıp kaçak oranları dü�ürülmelidir.
Ayrıca Teda�’ta çalı�an personelin sayısı azaltılıp maa� oranları dü�ürüldü�ünde
elektrik üretiminde verimlilik ve rekabet gücü arttırılabilecektir (Ça�layan 2003;97).
4.2.3.Fiyatlar
Fiyatlar üretici ve tüketici fiyatları olarak ele alınmı�tır. Tüketici fiyatları, hane
halkının satın aldı�ı ürün ve hizmet sepetinin fiyatını gösterirken, üretici fiyatları,
üretici fiyatları endeksi de belirli bir mal demetinin maliyetini ölçmektedir.
89
4.2.3.1.Tüketici Fiyatları
Tüketici fiyatlarındaki % de�i�me hane halkının satın alma gücündeki de�i�meyi
ve dolayısıyla refah seviyelerindeki de�i�meyi belirtir.
Tablo 41 Tüketci fiyatları Endeksi ve % de�i�me (2004)
Kaynak:OECD �n Figure 2005, ‘Price and Interest Rates’ http://ocde.p4.siteinternet.com/publications/doifiles/012005061T024.xls
Ülkeler açısından baktı�ımızda en dü�ük tüketici fiyatına sahip olan ülke
105.5’lik endeks ve yıllık 0.4’lük artı� ile Finlandiya’dır. Finlandiya’yı �sveç, Almanya,
Danimarka izlemektedir. Türkiye ise 325.3’lük endeks de�eri ve %9.3’lük de�i�me ile
son sırada yer almaktadır. Türkiye’de tüketici fiyatlarındaki artı� ile birlikte ithal mala
olan talep artarak 2004 yılında tüketim malları ithalatı %60.6 oranında artmı�tır.
4.2.3.2.Üretici Fiyatları
Hammadde ve yarı mamul gibi malları kapsayan üretici fiyatları endeksi
TÜFE’den kapsam itibariyle ayrılmaktadır. Da�ıtım sisteminin erken bir a�amasındaki
fiyatları ölçmek için düzenlenmi� olması bakımından farklılık göstermektedir
(Dornbush/Fischer 1998;38). Hammadde ve yarı mamullerin artan fiyatı, üreticilerin
yüksek fiyatlı girdi sa�layabilmelerine neden olarak rekabet gücünün dü�mesine sebep
olmaktadır.
ÜLKELER TÜKET�C� F�YATLARI ENDEKS� 2000=100
2004/2003 %DE���ME
1.F�NLAND�YA 105.5 0.4 2.�SVEÇ 107.1 0.3 3.ALMANYA 107.3 2.1 4.DAN�MARKA 108.4 1.2 5.BELÇ�KA 108.6 2.3 6.FRANSA 108.9 2.1 7.AVUSTURYA 109.6 2.9 8.ÇEK CUMHUR�YET� 110.1 2.8 9.LÜKSEMBURG 110.4 2.1 10.HOLLANDA 111.0 1.2 11.�TALYA 111.3 2.0 12.�NG�LTERE 111.5 3.5 13.POLONYA 113.6 4.2 14.PORTEK�Z 115.6 2.5 15.�SPANYA 115.6 3.2 16.YUNAN�STAN 116.1 3.1 17.�RLANDA 117.3 2.6 18.MACAR�STAN 129.4 5.5 19.SLOVAKYA 129.5 6.0 20.TÜRK�YE 325.3 9.3
90
Tablo 42 Üretici Fiyatları Endeksi ve % De�i�me(2004) ÜLKELER ÜRET�C� F�YATLARI
ENDEKS� 2000=100 % DE���ME
1.�RLANDA 88.1 -1.6 2.F�NLAND�YA 95.8 1.2 3.�SVEÇ 100.4 2.1 4.FRANSA 103.4 2.3 5.BELÇ�KA 104.4 5.1 6.�NG�LTERE 104.9 2.9 7.ALMANYA 105.2 3.2 8.HOLLANDA 105.9 6.2 9.DAN�MARKA 106.1 2.6 10.PORTEK�Z 107.5 4.5 11.MACAR�STAN 107.9 1.1 12.�TALYA 108.1 4.2 13.�SPANYA 109 5 14.AVUSTURYA 109 5.2 15.POLONYA 109.2 5.2 16.ÇEK CUM. 110.2 8.3 17.YUNAN�STAN 114.2 4.2 18.SLOVAKYA 115 4.9 19.LÜKSEMBURG 117 16.7 20.TÜRK�YE 354.6 13.8 Kaynak:OECD in Figures 2005, ‘Price and Interest Rates’ http://ocde.p4.siteinternet.com/publications/doifiles/012005061T024.xls
�rlanda 88.1 endeks de�eri ve fiyatlarda %1.6’lık azalı� ile önemli üretici
fiyatlarında rekabetçi üstünlü�e sahiptir. �rlanda 1. Finlandiya 95.8 endeks de�eri ile
ikinci, �sveç 100.4 de�eri ile üçüncü sırada yer almaktadır. Türkiye 354.6’lık de�er ve
%13.8’lik artı� ile son sırada yer almaktadır. Hammadde ve yarı mamul malların
fiyatlarındaki artı�, Türkiye’nin üretim için gerekli bir takım girdileri ithal etmesi ve bu
sebeple üretimde dı�a ba�ımlılı�a neden olmaktadır. Türkiye’nin aramalı ithalatı ithalat
içinde en a�ırlıklı paya sahip olup 2004’de %35.1.artı� göstermi�tir.
4.3.Rekabet Gücü Sonuçları
Girdi-çıktı modelinde son bölümü rekabet gücü sonuçları olu�turmaktadır.
Ülkelerde refah ve kalkınmı�lık düzeyinin artması ve bunun sürdürülebilmesi rekabetçi
üstünlük sa�layacaktır. Girdi ve çıktılar rekabetçi üstünlük ortamını hazırlarken,
sonuçlar rekabet gücünün ortaya konulmasına yardımcı olmaktadır. Var olan rekabetçi
ortamın yitirilmemesi için ülkelerin performanslarını devam ettirmeleri, geride kalan
ülkelerin reformlarla yarı�ta ön saflara geçmeyi amaçlamaları gerekmektedir.
91
4.3.1.Makro Ekonomik Performans
Sonuçlar GSY�H, GSY�H’nın nüfusa bölünmesiyle elde edilen ve ki�ilerin refah
seviyelerini daha net gösteren ki�i ba�ına GSY�H, ekonomideki reel büyüme oranı,
üretim hacmi, i�sizlik oranları, dı� ticaret, dı� ticaretin etkili oldu�u cari i�lemler
dengesi, bütçe açıklarının kapatılması için alınan kamu borçları, büyük ölçüde
borçlanmanın neden oldu�u kayıtdı�ı ekonomiden olu�maktadır.
4.3.1.1.GSY�H
GSY�H belli bir dönem içinde bir ülkede üretilen nihai mal ve hizmetlerin
de�eridir (Dornbush,Fischer 1998;29). GSY�H yurtiçi üretim sonucu olu�an gelirin
standart ölçümüdür. Toplam GSY�H ekonominin büyüklü�ü hakkında bir ölçüt iken
ki�i ba�ına GSY�H ekonomik ya�am standartları açısından göstergedir .
Tablo 43 GSY�H (milyar dolar) (2004)
ÜLKELER GSY�H (SGP’ye Göre) 1.ALMANYA 2.351,0 2.�NG�LTERE 1.875,2 3.FRANSA 1.837,6 4.�TALYA 1.610,2 5.�SPANYA 1.090,8 6.TÜRK�YE 551.9 7.HOLLANDA 507.6 8.POLONYA 428.8 9.BELÇ�KA 321.4 10.�SVEÇ 273.1 11.AVUSTURYA 259,4 12.YUNAN�STAN 237,1 13.PORTEK�Z 204,0 14.ÇEK CUM. 188,6 15.DAN�MARKA 170,9 16.MACAR�STAN 161,2 17.F�NLAND�YA 159,9 18.�RLANDA 145,2 19.SLOVAKYA 77.0 20.LÜKSEMBURG 26.1
Kaynak:OECD in Figure 2005, Gross Domestic Product http://ocde.p4.siteinternet.com/publications/doifiles/012005061T004.xls
Almanya 2.351 milyar dolar ile birinci sırada yer almaktadır. �ngiltere 1.875
milyar dolar en büyük ikinci ekonomidir. �ngiltere’yi 1.837 milyar dolar ile Fransa takip
ederken, Türkiye 551.9 milyar dolar ile en büyük 6.ekonomidir. Slovakya 77 milyar
dolar ile 19.sırada, Lüksemburg 26.1 milyar dolar ile 20. sırada yer almaktadır.
92
Ancak ya�am seviyesinin artı�ı açısından sadece büyüklük yeterli olmamakta
toplam nüfus devreye girerek ki�i ba�ına ki�i ba�ına GSY�H önemli olmaktadır.
4.3.1.2.Ki�i Ba�ına GSY�H
GSY�H yurtiçi ekonominin genel durumu hakkında bir göstergedir. Ancak
toplumun ya�am standardının belirlenmesinde ki�i ba�ına dü�en gelir daha net bir
göstergedir. Nitekim GSY�H’sı en fazla olan ülke Almanya iken ki�i ba�ına GSY�H
sıralamasında Lüksemburg ilk sırada yer almaktadır.
Tablo 44 Ki�i Ba�ına GSY�H(2004)
Kaynak:OECD in Figures 2005, Gross Domestic Product http://ocde.p4.siteinternet.com/publications/doifiles/012005061T004.xls
ÜLKELER K��� BA�INA GSY�H (SGP’ne Göre)
OECD=100
1.LÜKSEMBURG 57.500 208
2.�RLANDA 35.800 129
3.AVUSTURYA 31.700 115
4.DAN�MARKA 31.600 114
5.�NG�LTERE 31.400 113
6.HOLLANDA 31.100 113
7.BEL�KA 30.900 112
8.F�NLAND�YA 30.600 111
9.�SVEÇ 30.400 110
10.FRANSA 29.600 107
11.ALMANYA 28.500 103
12.�TALYA 27.700 100
13.�SPANYA 25.600 92
14.YUNAN�STAN 21.500 78
15.PORTEK�Z 19.400 70
16.ÇEK CUM. 18.500 67
17.MACAR�STAN 15.900 58
18.SLOVAKYA 14.300 52
19.POLONYA 12.600 46
20.TÜRK�YE 7.700 28
93
Ki�i ba�ına GSY�H oranlarında Lüksemburg 57.500 dolar ile birinci, �rlanda
35.800 dolar ile ikinci, Avusturya 31.700 dolar ile üçüncü sırada yer almaktadır.
Slovakya 14.300 dolar ile 18.sırada, Polonya 12.600 dolar ile 19. sırada Türkiye 7.700
dolar ile 20. sırada yer almaktadır. Türkiye AB ülkeleri içinde Almanya’dan sonra en
büyük nüfusa sahip ülkedir. Toplam büyüklükte, gelir açısından ön sıralarda yer
almasına ra�men esas gösterge olan ki�i ba�ına gelirde son sırada yer almaktadır.
4.3.1.3.Reel GSY�H Artı� Oranı
Ekonomik geli�im açısından gerçek çıktı miktarını gösteren reel GSY�H fiyat
de�i�imlerini içermez. Bu nedenle uluslararası kıyaslama açısından daha elveri�lidir.
Türkiye reel olarak en fazla büyüyen ekonomidir. % 8.6’lık büyüme oranı ile
1.sırada yer almaktadır. Polonya 5.5’lik büyüme oranı ile 2., Slovakya 5.3’lük oran ile
3., Hollanda 1.2 ile 19., Portekiz 1.1 ile sonuncu sırada yer almaktadır. Ekonomik
büyüklükte ilk üçte yer alan Almanya, �ngiltere ve Fransa’nın 2004 yılı reel büyüme
oranları %1.7, %3.2, %2.1’dir. �ngiltere 9., Almaya 17. ve Fransa 15. sırada yer
almaktadır.
Tablo 45 Reel GSY�H artı� oranları
ÜLKELER 2003-2004 ( %) 1.TÜRK�YE 8.6 2.POLONYA 5.5 3.SLOVAKYA 5.3 4.�RLANDA 5.1 5.MACAR�STAN 3.9 6.YUNAN�STAN 3.7 7.ÇEK CUM. 3.7 8.�SVEÇ 3.6 9.�NG�LTERE 3.2 10.F�NLAND�YA 3 11.BELÇ�KA 2.6 12.�SPANYA 2.6 13.LÜKSEMBURG 2.3 14.DAN�MARKA 2.1 15.FRANSA 2.1 16.AVUSTURYA 1.9 17.ALMANYA 1.7 18.�TALYA 1.3 19.HOLLANDA 1.2 20.PORTEK�Z 1.1
Kaynak:Central Intelligance Agency (CIA) World Fact Book 2005, Rank Order
‘GDP-Real Growth Rate’ http://www.cia.gov/cia/publications/factbook/docs/rankorderguide.html
94
Türkiye’de reel büyüme oranı di�er ülkelere oranla en yüksek düzeydedir, ancak
büyümenin arkasında yatan nedenler büyümenin ileriki dönemde sürdürülebilmesi
açısından önemlidir. Türkiye’de ekonomik büyümenin arkasında yatan nedenlerden biri
ihracat artı�ıdır, ikincisi stoklardaki artı�tır, üçüncüsü a�ırlıklı olarak spekülatif
yatırımlardan olu�an yabancı yatırımlardır. Özellikle sıcak para denilen spekülatif
amaçlı yabancı sermaye yatırımları rekabet gücü üzerinde baskı yaratabilmektedir.
Geçici istikrar sa�layan sıcak para ile ekonomi rahatlamaktadır. Sıcak paranın artmaya
devam etmesi ihracat üzerinde baskı yaratıp, ithalatı arttırarak cari açıkların artı�ına
neden olmakta ve faiz farklılıklarına duyarlı olan sıcak paranın ülkeden ani çıkı�ı
neticesinde kriz meydana gelebilmektedir. Krizlerin önlenebilmesi mali piyasaların
esnek yapıda ve güçlü olması gerekmektedir.
4.3.1.4.Üretim
Üretim artı�ı istihdam artı�ı, gelir artı�ı ve ki�i ba�ına gelir artı�ı ve böylece
refah artı�ı sa�layaca�ından rekabet gücü kriterleri arasında yer almaktadır.
Tablo 46 Endüstriyel Üretim Artı� Oranı(2004) ÜLKELER ENDÜSTR�YEL ÜRET�M
ARTI� ORANI % 1.TÜRK�YE 16.5 2.POLONYA 10 3.MACAR�STAN 9.6 4.�RLANDA 7 5.�SVEÇ 5.5 6.SLOVAKYA 5.1 7.ÇEK CUM. 4.7 8.YUNAN�STAN 4.1 9.BELÇ�KA 3.5 10.AVUSTURYA 3.3 11.�SPANYA 3 12.LÜKSEMBURG 2.9 13.ALMANYA 2.2 14.F�NLAND�YA 2 15.DAN�MARKA 1.7 16.FRANSA 1.7 17.PORTEK�Z 1.1 18.�NG�LTERE 0.9 19.HOLLANDA 0.8 20.�TALYA 0.7 Kaynak:CIA World Fact Book 2005; Industrial Prduction Growth Rate http://www.cia.gov/cia/publications/factbook/docs/rankorderguide.html
95
Türkiye 2004 yılında %16.5’lik endüstriyel üretim artı�ı ile AB ülkeleri arasında
1.sırada yer almaktadır. Üretimde Polonya %10’luk artı� ile ikinci, Macaristan %9.6’lık
artı� ile üçüncü sırada yer almaktadır. Üretimde �ngiltere, Hollanda ve �talya son
sıralarda yer almaktadır.
4.3.1.5.��sizlik Oranları
Toplam i�sizlik oranlarında Lüksemburg 2.8’lik oran ile birinci sırada yer
almaktadır. �rlanda 4.4’lük oran ile ikinci, �ngiltere 4.7’lik oran ile üçüncü sırada yer
almaktadır. Türkiye %10.3’lük oran ile 16.sırada yer alırken, Slovakya %18.1’lik oran
ile 19.sırada, Polonya %19 ile son sırada yer almaktadır. ��sizli�in genç nüfustan
olu�ması çalı�ma potansiyeli yüksek i�gücünün atıl kalması anlamına geldi�inden genç
nüfus i�sizlik oranları i�sizlikte ayrı bir kriterdir. Türkiye’de genç nüfusun %19.6’sı
i�siz iken Hollanda da oran %8’dir. Yunanistan % 26.5’lik oran ile en fazla genç i�size
sahip ülke konumundadır.
Tablo 47 ��sizlik Oranları(2004)
TOPLAM ��S�ZL�K(%)
GENÇ NÜFUS ��S�ZL�K ORANLARI (25 YA� ALTI)(%)
ÜLKELER TOPLAM
KADIN ERKEK TOPLAM
1.LÜKSEMBURG 2.8 3.2 2.6 18.3 2.�RLANDA 4.4 3.7 4.9 8.1 3.�NG�LTERE 4.7 4.2 5.0 10.9 4.AVUSTURYA 5.0 5.5 4.6 6.5 5.HOLLANDA 5.0 5.2 4.9 7.8 6.DAN�MARKA 5.7 6.2 5.3 7.8 7.MACAR�STAN 6.2 6.1 6.2 15.5 8.�SVEÇ 6.6 6.2 7.0 17 9.PORTEK�Z 6.7 7.6 5.9 15.3 10.�TALYA 8.1 10.6 6.5 23.5 11.ÇEK CUM. 8.3 9.9 7.1 20.4 12.F�NLAD�YA 8.8 8.9 8.8 20.8 13.ALMANYA 9.9 9.3 10.3 11.7 14.FRANSA 10.1 11.0 9.3 22.7 15.YUNAN�STAN 10.2 15.9 6.3 26.5 16.TÜRK�YE 10.3 9.7 10.5 19.7 17.�SPANYA 11.0 15.0 8.2 22 18.BELÇ�KA 12.0 14.6 10.0 17.5 19.SLOVAKYA 18.1 19.1 17.3 32.7 20.POLONYA 19.0 19.9 18.2 40.8 Kaynak:OECD �n Figure 2005 , Unemployment http://ocde.p4.siteinternet.com/publications/doifiles/012005061T008.xls
Türkiye 2004 yılı ekonomisinde geli�me ile beraber i�sizlik sorununa tam bir
çözüm getirememi�tir. Bunun ba�lıca sebebi 2001 yılında ya�anan ekonomik krizden
96
sonra i�verenlerin izledikleri istihdam politikasıdır. ��verenler krize kar�ı istihdam
azaltmak ve çalı�ma saatlerini arttırmak yolunda önlem almı�lardır. Bunun yanında
kapasite kullanım oranının artı�ı ve istihdam yerine makine teçhizat alımına gidilmesi
de istihdam odaklı büyümeyi engellemi�tir ( Ata 2005;1).
Bir di�er etken Türkiye’deki nüfus oranıdır. Türkiye seçilen AB ülkelerine göre
en fazla nüfusa sahip ikinci ülkedir. Artan nüfusla beraber geli�en i�gücü piyasası
istihdamda gerilerde bulunmamızın bir di�er nedenidir.
4.3.1.6. Dı� Ticaret
4.3.1.6.1.Dı� Ticaret Dengesi
Dı� ticaret dengesinde Almanya 176.3 milyar dolar fazla vererek birinci sırada
yer alırken, �rlanda 43.1 milyar dolar ile ikinci, Hollanda 40.4 milyar dolar ile üçüncü
sırada yer almaktadır. Türkiye -25.04 milyar dolar açık ile 17. sırada yer
alırken,Yunanistan -38.78 ile 18., �ngiltere -92.2 milyar dolar ile 20.sırada yer
almaktadır. Türkiye % 5.9 oranında artan ihracatına ra�men, üretimde ithalata
ba�ımlılık ve artan tüketim ithali nedeni ile cari açık sıralamasında sonlarda yer
almaktadır.
97
Tablo 48 Dı� Ticaret Dengesi(Milyar Dolar) ÜLKELER TOPLAM MAL
VE H�ZMET �THALATI (2004)
TOPLAM MAL VE H�ZMET �HRACATI (2004)
DI� T�CARET DENGES� (2004)
1.ALMANYA 716.7 893 176.3 2.�RLANDA 60.65 103.8 43.15 3.HOLLANDA 252.7 293.1 40.4 4.�SVEÇ 97.97 121.7 23.73 5.BELÇ�KA 235 255.7 20.7 6.F�NLAND�YA 45.17 61.04 15.87 7.DAN�MARKA 63.45 73.06 10.53 8.�TALYA 329.3 336.4 7.1 9.AVUSTURYA 101.2 102.7 1.5 10.SLOVAKYA 29.67 29.24 -0.43 11.FRANSA 419.7 419 -0.7 12.ÇEK CUM. 68.19 66.51 -1.68 13.LÜKSEMBURG 16.3 13.4 -2.9 14.MACAR�STAN 58.68 54.62 -4.06 15.POLONYA 81.6 75.98 -5.62 16.PORTEK�Z 52.1 37.68 -14.42 17.TÜRK�YE 94.5 69.46 -25.04 18.YUNAN�STAN 54.28 15.5 -38.78 19.�SPANYA 222 172.5 -49.5 20.�NG�LTERE 439.4 347.2 -92.2 Kaynak: CIA World Fact Book(2005) ‘Export and Import’ http://www.cia.gov/cia/publications/factbook/docs/rankorderguide.html
4.3.1.6.2. �hracatın �thalatı Kar�ılama Oranı
Bir ülkede üretilen ürünlerin, dünya piyasalarında kabul görmesi ve talep
edilmesi, ihracat potansiyelini arttırmaktadır. �hracat artı�ı, ülkenin üretim kapasitesini
arttırarak istihdamın artmasına ve ülkeye döviz girdisi sa�layarak milli gelirin artmasına
olanak sa�lamaktadır. �thalat ise yine ülke gelirine ba�lı olarak tüketim ve üretimde
ithal girdi kullanımına ba�lı olarak üretim nedeniyle artabilmektedir. �hracatın ithalatı
kar�ılama gücü zayıf ise olu�an cari açıklar nedeni ile ülkeler borçlanma yoluna
gidebilmekte, borçlanma neticesinde ise ekonomi çe�itli açılardan olumsuz
etkilenebilmektedir. �hracatın ithalatı kar�ılama gücü arttırılarak uluslararası rekabet
gücü arttırılabilmektedir.
98
Tablo 49 �hracatın �thalatı Kar�ılama Oranı ÜLKELER �HRACATIN �THALATI
KAR�ILAMA ORANI �T/�H(2004)
1.�RLANDA 171.1 2.ALMANYA 124.5 3.F�NLAND�YA 135.1 4.�SVEÇ 124.2 5.HOLLANDA 115.9 6.DAN�MARKA 115.1 7.BELÇ�KA 108.8 8.�TALYA 102.1 9.AVUSTURYA 101.4 10.FRANSA 99.8 11.SLOVAKYA 98.5 12.ÇEK CUM. 97.5 13.POLONYA 93.1 14.MACAR�STAN 93 15.LÜKSEMBURG 82.2 16.�NG�LTERE 79 17.�SPANYA 77.7 18.TÜRK�YE 73.5 19.PORTEK�Z 72.3 20.YUNAN�STAN 28.5 Kaynak:CIA World Fact Book 2005 verilerinden hesaplanmı�tır ‘Export and Import’ http://www.cia.gov/cia/publications/factbook/docs/rankorderguide.html
�hracatın ithalatı kar�ılama oranlarında �rlanda %171.1’lik oran ile birinci sırada
yer alırken, Almanya % 124.5’lik oran ile ikinci, Finlandiya %135.1’lik oran ile üçüncü
sırada yer almaktadır. Türkiye %73.5’lik oran ile 18.sırada yer alırken, Yunanistan %
28.5’lik oran ile son sırada yer almaktadır.
4.3.1.6.3.�leri Teknoloji �hracatı
Teknoloji üretip ihraç eden ülkelerin rekabet güçleri süreklilik kazanaca�ından
ileri teknoloji ihracatı ayrı bir öneme sahiptir. Sıralamada �rlanda en yüksek ihracat ve
ihracatın ithalatı kar�ılama gücü ile 1. sırada yer almaktadır. Finlandiya ikinci, �sveç
üçüncü sırada yer alırken Türkiye rekabet gücü en zayıf ülkeler arasındadır. Türkiye 18.
sırada yer alırken Yunanistan 19. sırada yer almaktadır.
99
Tablo 50 �leri teknoloji �hracatı(2003)
ÜLKELER �LER� TEKNOLOJ� ENDÜSTR�LER� �hracatın �thalatı Kar�ılama Oranı %
1.�RLANDA 232
2.F�NLAND�YA 153
3.�SVEÇ 138
4.DAN�MARKA 124
5.MACAR�STAN 110
6.FRANSA 109
7.ALMANYA 107
8.HOLLANDA 107
9.BEL�KA 101
10.�NG�LTERE 93
11.AVUSTURYA 86
12.ÇEK CUM. 71
13.�TALYA 70
14.�SPANYA 50
15.PORTEK�Z 49
16.SLOVAKYA 43
17.POLONYA 36
18.TÜRK�YE 34
19.YUNAN�STAN 20 Kaynak:OECD �n Figures 2005, Science and Technology; Export Market Shares; High Tech Manufacturing Industries http://ocde.p4.siteinternet.com/publications/doifiles/012005061T035.xls
4.3.1.6.4.Mal ve Hizmet �hracatı % De�i�im
2004 yılında 2003’e oranla ihracat de�i�im oranlarına baktı�ımızda Çek
Cum.%21.9’luk ihracat artı�ı ile 1. sırada yer almaktadır. Macaristan 16.4’lük oran ile
ikinci sırada yer alırken, Türkiye % 12.5’lik oran ile üçüncü sırada yer almaktadır.
Türkiye’nin ihracatı 2004 yılında OECD ülkeleri ile %63.4 oranında gerçekle�irken
oranın %54.4’lük kısmı AB ülkelerine aittir. AB ülkelerinde ise Almanya en fazla
ihracat yaptı�ımız ülke durumunda iken, �ngiltere, �talya, Fransa, Hollanda, �spanya,
Yunanistan ihracat yaptı�ımız di�er ülkelerdir. Sıralamada Danimarka % 3.2’ lik ihracat
artı�ı ile 19., Fransa % 2.1’lik artı� ile son sırada yer almaktadır.
100
Tablo 51 Mal Ve Hizmet �hracatı % De�i�im(2003-2004)
ÜLKELER �HRACATTA 2003-2004 % DE����M
1.ÇEK CUM. 21.9
2.MACAR�STAN 16.4
3.TÜRK�YE 12.5
4.YUNAN�STAN 11.7
5.SLOVAKYA 11.4
6.�SVEÇ 10.6
7.POLONYA 10.2
8.HOLLANDA 8.5
9.AVUSTURYA 8.5
10.ALMANYA 8.3
11.LÜKSEMBURG 7.7
12.�RLANDA 7
13.BEL�KA 5.6
14.F�NLAND�YA 5.5
15.PORTEK�Z 4.6
16.�NG�LTERE 3.9
17.�SPANYA 3.3
18.�TALYA 3.2
19.DAN�MARKA 3.2
20.FRANSA 2.1 Kaynak:OECD Economic Outlook -78 Statistical Annex http://puck.sourceoecd.org/uploadannextable78.zip
4.3.1.7.Cari ��lemler Dengesi
Cari i�lemler fazlası bir ülkenin rekabet gücünün temel göstergeleri arasında yer
almaktadır. Sıralamaya baktı�ımızda Almanya 103.75 milyar dolar ile cari i�lemler
fazlası vererek birinci sırada yer almaktadır. Almanya’nın ba�arısında büyük oranda
ihracatçı ülke olması ve ihracatın ithalatı kar�ılama gücü yüksek olması önemli bir
etkendir. �sveç 28.68 milyar dolar fazla vererek ikinci sırada yer alırken Hollanda 19.86
milyar dolar fazla ile üçüncü sırada yer almaktadır. Türkiye -15.54 milyar dolar açık ile
18., �spanya -55.23 milyar dolar açık ile son sırada yer almaktadır.
101
Tablo 52 Cari ��lemler Dengesi(2004) ÜLKELER CAR� ��LEMLER DENGES�
Milyar Dolar 1.ALMANYA 103.75 2.�SVEÇ 28.68 3.HOLLANDA 19.86 4.BELÇ�KA 11.83 5.F�NLAND�YA 9.52 6.DAN�MARKA 5.98 7.LÜKSEMBURG 3.54 8.AVUSTURYA 0.71 9.�RLANDA -1.42 10.SLOVAKYA -1.45 11.ÇEK CUM. -5.58 12.FRANSA -8.39 13.MACAR�STAN -8.84 14.POLONYA -10.35 15.PORTEK�Z -13.11 16.YUNAN�STAN -13.21 17.�TALYA -14.95 18.TÜRK�YE -15.54 19.�NG�LTERE -42.73 20.�SPANYA -55.23 Kaynak:OECD Main Indicators 2006, ‘Current Balance’ http://www.oecd.org/dataoecd/56/0/18625402.pdf
4.3.1.8.Kamu Borçları
Kamu borçlarını rekabet gücünün hem girdisi hem çıktısı �eklinde
dü�ünebilmektedir. Girdisi �eklindedir çünkü yüksek kamu borçları yüksek faiz
ödemeleri anlamına geldi�inden kamu vergilerden elde etti�i gelirin ço�unu yurtiçi ve
yurtdı�ı borç anapara ve faiz ödemelerine aktarıyor demektir ki bu, kamunun e�itime,
sa�lı�a, altyapı çalı�malarına, adalet sistemine daha az kaynak ayırması anlamına
gelmektedir. Borçlanma yurtiçinden yapılıyor ise, kamu özel kesim kaynaklarını yüksek
faiz getirisi kar�ılı�ında toplayarak özel kesim yatırım harcamalarına bir nevi ket
vurmaktadır. Yatırım harcamalarının azalması daha az üretim daha az istihdam daha az
katma de�er yaratılması anlamına gelmekte ve bu durum yurtiçi gelir ve gelir da�ılımını
olumsuz etkilemektedir. Bankalardan borçlanma, kredi faizlerini yükselterek yine daha
az yatırım yapılmasına neden olacaktır. Yurtdı�ından borçlanmanın olumsuz etkileri
daha fazladır. Bu durumda da kaynakların ço�unlu�u yurtdı�ına aktarılmakta, bir nevi
tüm gelir borca gitmektedir. Rekabet gücü açısından girdidir çünkü yeni bir bütçe yılına
yüksek kamu borcu ile girilmesi tüm yıl boyunca ekonomiyi olumsuz etkisi altına
almaktadır, çıktıdır çünkü tekrarlanan ve katlanan kamu borcu cari yıl sonunda yine
102
ekonomik olumsuzluk olarak kendini göstermekte ve rekabet gücünü olumsuz
etkilemektedir.
Tablo 53 Kamu Borçları (2004) ÜLKELER KAMU BORCU
GSY�H’nın % si olarak
1.�RLANDA 31.2 2.ÇEK CUM. 33.5 3.�NG�LTERE 39.6 4.DAN�MARKA 42.5 5.SLOVAKYA 46.6 6.F�NLAND�YA 46.8 7.POLONYA 49.9 8.�SVEÇ 51.6 9.�SPANYA 53.2 10.HOLLANDA 55.8 11.MACAR�STAN 58.3 12.PORTEK�Z 61.5 13.AVUSTURYA 64.2 14.ALMANYA 65.8 15.FRANSA 67.7 16.TÜRK�YE 74.3 17.BELÇ�KA 96.2 18.�TALYA 105.6 19.YUNAN�STAN 112 Kaynak:CIA The World Fact Book 2005 'Public Dept’ http://www.cia.gov/cia/publications/factbook/docs/rankorderguide.html
2004 yılında �rlanda kamu borçlanması konusunda GSY�H’nın yüzdesi olarak
31.2’lik oran ile en az borç oranına sahip ülke olarak birinci durumdadır. �rlanda’yı
33.5’lik oran ile Çek Cumhuriyeti ve 39.6’lık oran ile �ngiltere izlemektedir. Türkiye
74.3’lük oran ile seçilen AB ülkeleri içerisinde 16.sıradadır. Türkiye’yi Belçika, �talya
ve sonuncu olarak Yunanistan izlemektedir.
4.3.1.9.Kayıtdı�ı Ekonomi
Kayıtdı�ı ekonomi ile öncelikle vergi gelirleri azalmakta, vergi gelirlerinin
azalması ile olu�an bütçe açıkları borçlanılarak veya para basılarak finanse
edilmektedir. Para basılarak finansmana gidilmesi enflasyonu arttırmakta, borçlanılarak
finanse edilmesi ise yüksek faiz oranları nedeni ile borcun katlanarak artmasına neden
olmaktadır. Kayıtdı�ı ekonomik faaliyet gösteren kesim vergi ödemeyerek haksız
kazanç elde etmekte ve rekabetçi üstünlü�e sahip olmakta ve gelir da�ılımında
olumsuzlu�a yol açmaktadır. Kayıtdı�ı ekonomi ile sigortasız çalı�anların oranı
artmakta ve sosyal güvenlik sistemi bozulmaktadır.
103
Tablo 54 Kayıtdı�ı Ekonomi ÜLKELER KAYITDI�I EKONOM� % GSY�H 1.AVUSTURYA 10.2 2.�NG�LTERE 12.6 3.HOLLANDA 13 4.FRANSA 15.3 5.�RLANDA 15.8 6.ALMANYA 16.3 7.DAN�MARKA 18.2 8.F�NLAND�YA 18.3 9.SLOVAKYA 18.9 10.�SVEÇ 19.1 11.ÇEK CUM. 19.1 12.�SPANYA 22.6 13.PORTEK�Z 22.6 14.BELÇ�KA 23.2 15.MACAR�STAN 25.1 16.�TALYA 27 17.POLONYA 27.6 18.YUNAN�STAN 28.6 19.TÜRK�YE 32.1 Kaynak:Doing Business 2005, Explore Economies, Economy Characteristics,Informal Economy http://www.doingbusiness.org/ExploreEconomies/EconomyCharacteristics.aspx
Kayıtdı�ı ekonominin AB ülkeleri arasında GSY�H’lalarına oranlarına
baktı�ımızda birinci sırada %10.2’lik oran ile Avusturya bulunmaktadır. �ngiltere %
12.6’lık oran ile ikinci Hollanda %13’lük oran ile üçüncü sırada bulunurken Türkiye
%32.1’lik oran ile sonuncu yani sırada yer almaktadır. Oranın Türkiye’de yüksek
olması ekonomik ve sosyal açıdan tahribatlara neden olmaktadır. Türkiye’de kayıtdı�ı
ekonomiyi önlemek amacıyla kurumlar vergisi oranında %10’luk gelir vergisi oranında
ise % 5’lik bir indirim yapılması amaçlanmı�tır. Ancak vergi indirimi yapılması olumlu
bir geli�me olmasına ra�men yeterli bir geli�me olmamaktadır.
4.4.Rekabet Gücü Sıralaması
20 ülkeyi ve 50 kriteri kapsayan kıyaslamada sonuç, her bir ülkenin katıldı�ı
her bir göstergeden aldı�ı sonucun toplamının, katıldıkları gösterge toplamına
bölünmesiyle bulunmu�tur. Sıralamada en yüksek de�eri alan en az rekabet gücüne
sahip ülke iken en küçük de�eri alan en rekabetçi ülke olarak belirlenmi�tir.
104
Tablo 55 Rekabet Gücü Sıralaması ÜLKELER REKABET GÜCÜ ENDEKS� 1.�SVEÇ 7.27 2.FRANSA 8.42 3.HOLLANDA 8.489 4.ALMANYA 8.632 5.BELÇ�KA 8.729 6.AVUSTURYA 8.833 7.�NG�LTERE 8.92 8.F�NLAND�YA 9.16 9.�RLANDA 9.22 10.DAN�MARKA 9.469 11.LÜKSEMBURG 9.658 12.�SPANYA 10.367 13.ÇEK CUMHUR�YET� 10.836 14.�TALYA 11.56 15.MACAR�STAN 11.812 16.POLONYA 11.854 17.PORTEK�Z 12 18.SLOVAKYA 12.5 19.YUNAN�STAN 12.744 20.TÜRK�YE 13.84 50 Kritere göre hesaplanmı�tır
Sıralamada �sveç rekabet gücü yüksek birinci ülke, Fransa ikinci, Hollanda
üçüncü, Almanya dördüncü ülke iken, Slovakya 18., Yunanistan 19., Türkiye sonuncu
ülkedir. AB ülkeleri kar�ısında Türkiye’nin son sırada yer almasının en önemli
nedenleri arasında, serbest piyasa ekonomisine ve dı�a açılma sürecine geçi�in,
özelle�tirme uygulamalarının gecikmesi, hükümetlerin popülist politikaları neticesinde
kaynakların verimsiz alanlarda kullanımı, savurganlık sonucu olu�an bütçe açıklarının
büyük oranda borçlanma yoluyla giderilmesi yer almaktadır.
4.5.Türkiye’nin Rekabet Gücünün Artırılması �çin Gereken Ulusal Rekabet Gücü
Politikaları
Türkiye ekonomisinin geli�imi için, AB ülkeleri ekonomileri ile rekabet
edebilme yetene�inin artırımı amaçlanarak, ulusal rekabet gücü politikası geli�tirilmesi
gerekmektedir. Bu amaçla rekabet gücü artırımı için yapılması gereken ulusal rekabet
gücü politikaları ele alınmı�tır. Türkiye’de rekabet gücü arttırılması için �u reformlar
yapılmalıdır.
105
1-Türkiye’de Devlet Yeniden Yapılandırılmalıdır
Devletin sorumlulu�u azaltılmalıdır. Merkezi yönetim ve yerel yönetimlerin
etkin i�leyi�i sa�lanmalıdır. Sosyal güvenlik kurulu�ları üzerindeki denetimlerin
artırılması ayrıca finansman sorunlarının çözümlenmesi, K�T’lerin özelle�tirme
uygulamalarına devam edilmesi yapılandırmaya hız kazandıracaktır.
2-Dı� Ticaret Arttırılmalı ve Cari Açık Azaltılmalıdır
Dı� ticaret ülkenin geli�imi ve refah seviyesinin artırımını sa�lamaktadır.
Türkiye’nin dı�a açıklık derecesi AB ülkeleri içerisinde en dü�ük seviyelerdedir. Ayrıca
ihracatın ithalatı kar�ılama oranı arttıkça cari açık azalacak, ödemeler dengesi açıklarını
kapatmak üzere borçlanma gereksinimi azalacaktır. Türkiye’de ihracatın ithalatı
kar�ılama oranı 2004 yılında % 73.5’ dir. Türkiye bu durumda yirmi AB ülkesi içinde
on sekizinci sırada yer almaktadır. Dı� ticaret ve cari i�lemler dengesi açıklarında ise
yine son sıralarda yer almaktadır. Cari i�lemler dengesi açıkları borçlanma
gereksinimini arttırmakta, artan borçlar ile borç anapara ve faiz ödemeleri bütçe
açıklarına neden olmakta, bütçe açıklarının giderilmesi için vergi oranları artırılmakta,
vergi oranlarının artı�ı kayıtdı�ı ekonomiyi körüklemekte, yatırımları azaltmaktadır.
Türkiye’de cari açık borçlanmayı, borçlanma ise sıcak para giri�leri nedeni ile cari
açıkları do�urmaktadır. �hracat artı�ı için politikalardan biri dahilde i�leme rejimi
kapsamına ihraç ürünleri üretimi için gerekli olan girdilerin alınması, lüks tüketim
ithalatı üzerindeki vergi oranlarının artırılmasıdır. Eximbank’ların sermayesinin
artırılması, serbest bölgelere verilen önemin artırılması, bilim ve teknoloji
politikalarının geli�tirilmesi, yabancı sermaye çekiminin artırılması, ihracatta öncelikli
sektörlerin geli�tirilmesi di�er politika önlemleridir. Ayrıca gerçekle�en Gümrük Birli�i
anla�ması ile AB ülkelerinin gerçekle�tirdi�i ortak ticaret politikasına ve alınan
kararlara uyma yükümlülü�ü Türkiye’yi ba�ımsız bir dı� politika izlemekten
alıkoymaktadır. Bu durumda tam üyeli�in gerçekle�mesi ve kararlara katılım
sa�lanması gerekmektedir.
3- Bütçe Açıklarının Kapatılmalı ve Borçlar Azaltılmalıdır
106
Türkiye’de borçlanma yurtiçi ve yurtdı�ı piyasadan yapılmaktadır. Yurtiçi
piyasada borç senetlerinin en büyük alıcısı bankalardır. Bu durum kredi faiz oranlarının
yüksek olmasına yol açarak, özel kesim yatırım harcamalarını engellemektedir. Yurtdı�ı
piyasadan borçlanılması neticesinde olu�an yüksek faiz oranları ülkeye sıcak para
giri�lerini arttırmakta, ülkede geçici olarak olu�an refah ortamı, faiz oranlarındaki
de�i�im ile birlikte sıcak paranın ülkeden çıkması ile finansal krize neden olmaktadır.
Bütçe açıklarının azaltılması için özelle�tirme uygulamalarına devam edilmesi, sıkı
maliye programına devam edilmesi gerekmektedir. Ayrıca borç vadelerinin uzatılması,
faizlerin dü�ürülmesi borç yükünün azalması bakımından çözüm olsa da esas çözüm
borçtan tamamiyle kurtulmak olacaktır.
4-Kayıtdı�ı Ekonomi Azaltılmalıdır
Kayıtdı�ı ekonomi, devletin gelir kayna�ının azalmasına yol açmakta, vergi
vermeyen üretici kesimin haksız rekabet elde etmesine neden olmaktadır. Kayıtdı�ı ile
mücadele için vergi indirimlerinin adil olması ve tüm kesimleri kapsaması ve gerekli
kurumsal düzenlemelerin yapılarak tüm kayıtdı�ı en az seviyeye indirmek
gerekmektedir. Bunun yanında kamu harcama kalemlerinde �effaflık sa�lanarak,
kamuya güvenin arttırılması da gerekmektedir. Ayrıca denetim etkin olmalıdır. Vergi
oranında indirime gidilmesi sonrasında da kayıtdı�ı ekonomi devam edecektir. Sıkı
denetim sa�lanmalı ve tespit edilen suç durumlarında cezalar a�ır olmalı ve vergi
aflarına gidilmemelidir.
5-Üretime Yönelik Vergi Politikaları Uygulanmalıdır
Türkiye’de yatırımların artmasına engel olan olgulardan birisi vergi oranlarıdır.
Vergi oranları geli�mi� ülke seviyesindedir ve yüksektir. KDV vergi gelirleri içerinde
en yüksek paya sahiptir, bu durum yatırım ve tüketim harcamalarını etkilemektedir.
2006 yılında kurumlar vergisi oranında % 10, gelir vergisi oranında % 5 vergi indirimi
yapılması öngörülmü�tür. Ancak indirim tüm kesimleri kapsamamaktadır ve indirimin
yarattı�ı gelirdeki azalma dolaylı vergilerdeki artı�larla telafi edilerek kapatılmaya
çalı�ılmaktadır. Di�er yandan do�rudan yabancı yatırımları çekmek amacı ile uygulanan
5-10 yıl süreli vergi muafiyeti yeni düzenlemeye göre kaldırılmı� olması yabancı
yatırımcılar açısından olumsuz bir geli�me yaratmaktadır. Bu konuda etkili çözüm tüm
107
kesimleri kapsayacak vergi indirimi ile kayıtdı�ı ekonominin önlenerek, yüksek gelire
ra�men vergi ödemeyen kesimden vergi tahsil edilmesi, dü�ük gelirlinin üzerindeki
vergi yükünün kaldırılmasıdır.
6-Bürokrasi ve Kırtasiyecilik Ortadan Kaldırılmalıdır
Türkiye’de bürokrasinin giri�imcilerden sürekli olarak yasa ve düzenlemelere
uydu�unun kanıtlanması istenmesi, yerli ve yabancı giri�imcilerin yatırım kararlarını
olumsuz etkileyerek, daha ba�langıçta yatırım yapma güdülerini yok etmektedir. Bunun
tersine çevrilerek giri�imcilerden sürekli dürüst olduklarını belgelemelerini istemek
yerine, kamu denetim görevini etkin bir �ekilde yerine getirmeli, dürüst olmayan
giri�imcileri bulundukları piyasadan çıkarmalıdır (Çolak Ö.F./ Ardor N.2003; 38).
7-Do�rudan Yabancı Sermaye Yatırımlarını Ülkeye Çekecek Tedbirler
Alınmalıdır
Do�rudan yabancı yatırımları, teknoloji transferi getirmeleri ve istihdam artı�ına
katkıda bulunmaları nedeniyle yabancı sermaye çekiminin hızlanması gerekmektedir.
Türkiye do�rudan yatırım giri�lerinde 14. sırada yer almaktadır. Do�rudan yabancı
yatırımların geçen yıllar itibariyle istenilen ölçüde çekilememesinin nedenleri, ülkede
ya�anan siyasi ve ekonomik istikrarsızlık, bürokrasi ve kırtasiyecilik, vergi oranlarının
yüksek olu�u, fikri mülkiyet haklarının ihlali, patent uygulamasına gidilmemesi yer
almaktadır. Ekonomik ve siyasi istikrarın sa�lanmasına özen gösterilmesi, vergi
oranlarında adaletin sa�lanması, fikri mülkiyet haklarına saygı duyulması yabancı
yatırımcıları çekebilmek için alınması gereken tedbirlerdir. Bu konuda çözüm olarak
vergi oranları dü�ürülmü� ancak, yabancılara uygulanan 5-10 yıl süreli vergi muafiyeti
kaldırılmı�tır. Bürokrasi ve kırtasiyecili�i azaltan tedbirler alınmı�tır, yatırım
promosyonu için ajans kurulması kararla�tırılmı�tır.
8-�stihdam Politikaları Geli�tirilmeli ve ��gücü Verimlili�i Arttırılmalıdır
Türkiye i�sizlik 2004 yılında % 10.3 seviyesinde olup AB ülkelerine oranla
yüksek seviyededir. Ekonomide büyüme ya�anırken i�sizlik artı� göstermektedir. Bu
durumun nedeni istihdam yaratan yurtiçi ve yurtdı�ı do�rudan yatırımların dü�ük
108
seviyede olması ve krizden sonra i�verenlerin dü�ük ücret, yüksek çalı�ma saati
uygulamasına ve fiziksel sermaye alımına gitmeleridir. ��sizlik artarken çalı�an
i�gücünün de verimlili�i dü�mektedir. Türkiye i�gücü verimlili�inde AB ülkeleri
içerisinde sonuncu sırada yer almaktadır.
Üretim sürecinde verimlili�in dü�ük olmasının nedeni, firmaların nitelikli
i�gücünden yoksun olmalarıdır. Di�er taraftan i�letmelerde verimlili�in i�çi ba�ına ürün
olarak algılanması, i�çilerin a�ır ko�ullarda ve uzun süreli çalı�malarına neden
olmaktadır. Özellikle emek yo�un sektörlerde i�gücü maliyeti en önemli maliyet kalemi
olarak görülmekte, bunun sonucunda i�çi ba�ına ürün miktarının arttırılması
hedeflenmektedir. Oysa i�gücü verimlili�inin asıl ölçüsü, birim çalı�ma saati ba�ına
elde edilen çıktıdır ve Türkiye’de bu oran dü�üktür. ��letmelerin bu durumu göz önünde
bulundurarak verimlilik artı�ı sa�lamak için iktisadi politikalarda yapısal de�i�iklik
yapmaları gerekmektedir. Yeti�mi� i�gücü arzını arttırmak ve bunun için mesleki
e�itimi yaygınla�tırmak, yapısal de�i�ikli�in en önemli araçlarından birisi olacaktır.
�ktisadi politikaların, üretici sektörleri geli�tirmeyi hedef almaları, bazı i�letmeleri
kollayan politikalara son vermeleri gerekmektedir (Koç 2003; 11-14).
Ki�ilerin vasıfları ile mesleklerin ve i�yerlerinin gerektirdi�i nitelikleri
kar�ıla�tırarak, bireyin istek ve niteli�ine en uygun i� ve mesle�i seçmesi, seçti�i meslek
ile ilgili e�itim olanaklarından yararlanması, i�e uyumunun sa�lanması ile ilgili
çözümler geli�tirilmelidir. Gerek okul seçimine ba�lı olarak meslek seçiminin, gerek
ki�inin niteliklerine ba�lı olarak i� seçiminin do�ru yapılması, insan kaynaklarının
verimli kullanılması açısından makro düzeyde yeni bir yapılanma gerekmektedir
(Baydur 2004; 17).
9-E�itime, Sa�lı�a Verilen Önem Arttırılmalıdır
Türkiye’de e�itim harcamaları AB ülkelerine oranla dü�üktür. Türkiye’de D�E
2004 verilerine göre orta ö�retimde okulla�ma oranı % 60’ın, yüksek ö�renimde %
20’nin altındadır. Orta ö�retim mezunu % 84 yüksek okul mezunu % 24’tür. E�itim
harcamalarının finansmanı % 64 merkezi hükümet, % 33 hane halkı, %2 özel ve tüzel
ki�i ve kurulu�lara aittir. Okulla�manın sadece hükümete bırakılmadan artırılması,
kalabalık olan devlet okullarında ö�retmen sayısının artırılarak, e�itim kalitesinin
109
artırılması gerekmektedir. Yüksek okul mezunları oranının artırılması, e�itimli
i�gücünün yeti�tirilmesi, aldıkları e�itim ile ilgili i� ve çalı�ma ortamlarının arttırılması
ve bu yolla i�gücü verimlili�in arttırılması amaçlanmalıdır.
Türkiye’de AB ülkelerine oranla sa�lık harcamaları dü�ük seviyededir. Neticede
sa�lık göstergeleri olarak, bebek ölüm oranı ve ortalama ya�am süresinde yirmi ülke
içerisinde son sırada yer almaktadır. Türkiye’de sa�lık için 2003 yılında GSY�H’nın %
6.6’sı ayrılmaktadır, ayrılan payın artırılarak, etkin bir sa�lık hizmetinin
gerçekle�tirilmesini sa�lamak gerekmektedir.
10-Bilim ve Teknoloji Politikaları Geli�tirilmelidir
Türkiye’de bilgi ve ileti�im teknolojisinin geli�imi AB ülkelerine oranla dü�ük
seviyelerdedir. Seviyenin dü�ük olma nedenlerinden en önemlisi, ar-ge yatırım
harcamalarının dü�ük olu�udur. Ar-ge yatırımlarının GSY�H’ya oranı, 2003 yılında %
0.66 ve 1000 ki�ilik istihdam içinde ar-ge personeli sayısı sadece 1’dir. Ar-ge’ye
yapılan harcamalarda kamu kesiminin payı özel sektöre oranla daha yüksektir. Özel
kesimin payının azlı�ında, �irketlerin genellikle küçük ve orta ölçekli olu�u di�er bir
etkili nedendir. KOB�’lerin ara�tırma kurumlarıyla temasında artı� sa�lanması yenilik
ve kalite artırımı için gerekmektedir. Patent uygulamasında ise Türkiye yine sonlarda
yer almaktadır. �malat sanayiinde patent uygulamasına ba�vuralar % 17.8 iken
ba�vurmayanlar % 82.2’dir. Ço�unlu�un bilgisi olmamakla beraber, maliyetli
bulunması oranın az olmasının önemli bir nedenidir. Bilim ve teknolojinin geli�imi için
ar-ge yatırımları artırımı ve patent uygulamalarının geli�tirilmesi gerekmektedir.
Maliyetlerin dü�ürülmesi, sürenin kısaltılması ve bilinçlendirme etkili olacak
önlemlerdir.
11-�� Maliyetleri Azaltılmalıdır
Türkiye’de i� maliyetlerinin yüksek olu�u fiyatlara yansımaktadır. Di�er ülkeler
ile kar�ıla�tırıldı�ında tüketici fiyatları ve üretici fiyatları açısından son sırada yer alarak
en yüksek de�ere sahiptir. Fiyatların azaltılması i� maliyetlerinin azaltılmasına ba�lıdır.
�� maliyetleri içinde i�gücü maliyeti, hammadde ve yarı mamullerin maliyeti, enerji
maliyeti yer almaktadır. ��gücü maliyetlerinde ücretlerden daha çok istihdam vergileri,
110
yüksek sosyal güvenlik primleri etkili olmaktadır. Türkiye’de ücretlerden alınan
vergiler ile sosyal güvenlik primlerinin i�gücü maliyetlerine oranı 2004 yılında %
42.7’dir. Sosyal güvenlik primlerini a�a�ıya çekecek programlar uygulanmalıdır.
Türkiye enerji üretiminde üst sıralarda yer almasına ra�men enerji fiyatları di�er
ülkelere oranla yüksektir. Enerjinin pahalı olmasının ilk nedeni, enerji talebinin artı�ının
göz önünde bulundurulmayıp, üretim planlamasının yapılmamasıdır. Di�er neden ise
çapraz sübvansiyonlar ve elektrik da�ıtımında ya�anan sorunlardır. Çapraz
sübvansiyonların önlenmesi ve elektri�in maliyete dayalı fiyatlandırmaya tabi tutulması
gerekmektedir. Böylece kayıp kaçak oranları dü�ürülerek rekabetçi üstünlük elde etmek
amaçlanmalıdır. Uzun dönemli çözüm olarak da ulusal enerji politikası geli�tirilmeli ve
do�al kaynaklar göz önünde bulundurularak, kaynak çe�itlendirilmesine gidilmelidir.
Ba�ta linyit rezervleri olmak üzere, hidroelektrik, rüzgar ve jeotermal gibi kaynakların
de�erlendirilmesi ve nükleer enerjinin göz ardı edilmemesi gerekmektedir (Ça�layan
2003; 97).
Di�er yandan ta�ımacılık maliyetlerinin yüksekli�i dı� ticaret açısından sorun
yaratmaktadır."En ucuz ta�ıma birim maliyeti en dü�ük olandır. Birim ta�ıma maliyeti
dü�ük ta�ımalar ise kitle ta�ımalarıdır. Örnekleri de demiryolu, denizyolu, içsu yolu ve
boru ta�ımacılı�ıdır. Kitle ta�ımacılı�ında birim maliyeti en dü�ük olanı deniz yoludur.
Bu nedenle sanayile�mi� deniz ülkeleri ta�ımacılıkta denizyolunu tercih etmektedirler.
Türkiye’de ise birim maliyeti en yüksek olan karayolu tercih edilmektedir". Bu petrole
ba�ımlı bir ekonomi için her bakımdan teslimiyet anlamına gelmekte, ihracatta
pazarlama maliyetlerini a�a�ı çekici te�vik kolaylıklarıyla ayakta kalabilmek, ya da
ithalatta da malı iç piyasaya dolayısıyla tüketiciye daha pahalı intikal ettirmek sonucunu
do�urmaktadır (Akten 2004; 24). Bu nedenlerle Türkiye’de ula�ımda denizyolu ve
demiryoluna verilen önem arttırılarak ula�ımda paylarının arttırılması gerekmektedir.
111
SONUÇ
Küreselle�me, tüm dünyayı etkisi altına alan, siyasal, sosyal, ekonomik alanlarda
etkili olan ve günümüzde yo�un �ekilde ya�anan bir süreçtir. Bu süreçte devletin
hakimiyet alanı daralmakta, ulus devlet anlayı�ı önemini yitirmekte, etkin ve sınırlı
sorumlu�u olan devlet anlayı�ı ön plana çıkmaktadır. Demokrasi küresel bir de�er
haline gelmekte, siyasal anlamda demokrasiye dayalı yeni bir siyasal sistem tüm
dünyada kabul görmektedir. Küreselle�me sürecinde özel sektörün ekonomideki payı
artmakta ve piyasa ekonomisi i�lerlik kazanmaktadır. Dı� ticaret ekonomik kalkınmanın
ön ko�ulu haline gelmekte, dı� ticaretin yaygınla�ması ülkeleri birbirlerinden ayrı
hareket etmekten ziyade, birbirlerine ba�ımlı hale getirmektedir. Ticari ve mali
ili�kilerin geli�mesi, küreselle�meye hız kazandırırken, co�rafi yakınlı�ı olan ve benzer
özelliklere sahip ülkeleri güçlerini birle�tirici bölgesel ili�kiler içerisine itmektedir.
Bölgeselle�me e�ilimleri küresel rekabet içindeki ülkelerin küresel rekabete
katılmalarında kullandıkları bir strateji olup, ülkeler rekabet güçlerini arttırmak için
bölgesel bloklara dahil olma çabası içine girmektedirler.
Bir ülkenin refah seviyesini yükseltebilmesi, ekonomik geli�imini arttırabilmesi
tümüyle o ülkenin küresel rekabet gücünü arttırabilmesine ba�lıdır. Küresel sektörde
rekabet gücünü inceleyen çe�itli teorik çalı�malar bulunmaktadır. Bunlar, WEF ve IMD
yakla�ımı, Ortodoks yakla�ım, Porter’cı yakla�ım, Dunning yakla�ımı, �ebeke
yakla�ımı, Çevreci yakla�ım, 3-P yakla�ımı, Bilgi Temelli yakla�ım, Krugman
yakla�ımıdır.
Küresel rekabet gücü kavramı, ele alınmak istenen alana göre, firma düzeyinde
rekabet gücü, endüstriyel rekabet gücü ve uluslararası rekabet gücü olarak ele
alınmaktadır. Uluslararası rekabet gücü büyük ölçüde, ülkede bulunan endüstrilerin ve
endüstrileri olu�turan firmaların rekabet gücüne ba�lı olmaktadır. Bu açıdan küresel
rekabet yarı�ında firmaların rekabetçi üstünlük elde etmesi, bu yolla endüstri ve
uluslararası rekabet gücü kazanımını sa�lanması gerekmektedir.
Bir ülke firmasının rekabet gücü kazanabilmesi için, fiyat ve maliyet avantajı
yakalayarak üretim merkezi haline gelmesi, ihracat potansiyelini arttırması, teknolojik
yenilikler ile ürün farklılı�ı yaratabilmesi, üretim için gerekli olan hammaddeye yakın
112
olması, üretimde ulusal pazarları a�an ölçek ekonomisine sahip olması, üretti�i ürünü
etkin pazarlama teknikleri ile satabilmesi, satılan ürünü hızlı ve etkin bir �ekilde
ula�tırılmasını sa�layabilmesi gerekmektedir. Endüstri düzeyinde rekabet gücü,
endüstrinin bünyesinde barındırdı�ı büyük firmaların rekabet gücü olarak da
de�erlendirilmektedir. Endüstri düzeyinde rekabet gücü kazanabilmek için, bir
endüstrinin rakiplerine e�it ya da daha üst düzeyde verimlilik artı�ı sa�laması,
teknolojik geli�im ve yaratılan yenilikler sayesinde dü�ük maliyetli üretim ile
uluslararası piyasaların taleplerine uygun ürün ve hizmetleri üretip satabilmesi
gerekmektedir. Uluslararası rekabet gücü kazanmak ve devam ettirebilmek büyük
ölçüde dı� ticarete ba�lı olmakta, ülkelerin uzun dönemli dı� ticaret dengesini
koruyarak, rakiplerine göre daha fazla gelir artı�ı sa�lamaları gerekmektedir. Ayrıca
ulusal bilim ve teknoloji politikaları geli�tirerek, ileri teknolojiyi üretip ihraç edebilmek
rekabet gücünün devam ettirilmesi açısından önemli olmaktadır.
Rekabet gücünü belirleyen faktörler geleneksel ve yeni ekonomi olmak üzere
ikiye ayrılmaktadır. Geleneksel yakla�ımda, Adam Smith serbest ticaretin ve
uluslararası uzmanla�manın rekabetçi üstünlük kazandıraca�ını öne sürmektedir.
Smith’in Mutlak Üstünlükler Teorisine göre, bir ülke kar�ı ülkeye göre hangi malları
dü�ük maliyetle üretiyor ise o malın üretiminde uzmanla�malı ve bunları ihraç ederek,
pahalıya üretebildiklerini ithal etmelidir. Ricardo’ya göre uluslararası ticaretin temelini
mutlak de�il kar�ıla�tırmalı üstünlükler olu�turmaktadır. Kar�ıla�tırmalı Üstünlük
Teorisine göre bir ülkede emek tek üretim faktörü iken, bir malın üretiminde fazla emek
kullanılmı�sa maliyeti dü�ük olacak ve o malın üretiminde uzmanla�ma ya�anacaktır.
Ricardo modelinin eme�i tek üretim faktörü kabul etmesine kar�ılık Hecksher-Ohlin-
Samuelson modeli di�er üretim faktörlerini de göz önünde bulundurarak faktör
yo�unlu�unu esas almı�tır. Bu modele göre bir ülke di�erlerine oranla yo�un olarak
sahip oldu�u faktörü üretimde kullanarak daha ucuz üretimde bulunmakta, avantajlı
oldu�u üretim faktörünü kullanarak üretti�i ürünleri ihraç ederken, daha kıt olan ve
dezavantajlı oldu�u üretim faktörlerini kullanarak üretti�i malları, daha ucuza üreten
ülkelerden ithal etmek durumunda kalmaktadır.
Yeni ekonomide uluslararası rekabet gücünü belirleyen faktörler olarak, döviz
kuru politikası ve devalüasyon, makroekonomik ortam, teknolojik geli�im, be�eri
kaynaklar, kayıtdı�ı ekonomi, do�rudan yabancı sermaye yatırımları, finansal kaynaklar
113
ve mali sektör, kamu borçları, KOB�’ler, kalite ve tasarım, üretim maliyetleri ön plana
çıkmaktadır.
Açık bir ekonomide cari i�lemler dengesi açık veren ülkelerin rekabet güçleri
azalmaktadır. �hracatın arttırılıp, ithalatın azaltılması ve cari açı�ın kapatılması döviz
kuru politikaları ve devalüasyon ile mümkün olabilmekte ve rekabet gücü artı�
gösterebilmektedir.
Makroekonomik ortamın, ekonominin kapasitesinin arttırılmasında, farklı
sektörler ve ödemelerdeki denge üzerinde önemli bir etkisi bulunmaktadır. Makro
ekonomik ortamın belirleyicileri arasında, enflasyon, verimlilik düzeyi, tasarruf ve
yatırımlar, ki�i ba�ına dü�en milli gelir düzeyi bulunmaktadır. Makro ekonomik
istikrarın sa�lanması açısından yönetim çe�itli reformlarda bulunmalıdır. Ekonomide
uzun dönemli geli�imin sa�lanması ve sürdürülebilmesi için yönetim, bütçe ve dı�
ticaret açıklarını azaltmalı, finansal sektördeki bozuklu�u giderici önlemler almalıdır.
Teknolojik ilerleme be�eri sermayenin verimlili�ini arttırarak, emek ba�ına
çıktıda sürekli büyümeye neden olmaktadır. Teknolojik ilerleme ya�am standardında
sürekli yükseli�i sa�lamakla, rekabet gücünün arttırılmasına katkıda bulunmaktadır.
Üretilen ürünlerin miktar, kalite, çe�itlili�in artması ve bu yolla ürünlere olan talebin
artı� göstermesi teknolojiye ba�lı olup, uzun dönemde teknolojik geli�im olmaksızın
iktisadi kalkınmanın ba�arılabilmesi mümkün olmamaktadır.
Fiziksel sermaye yatırımlarının yanı sıra, be�eri sermayeye yapılan yatırımlar ile
ekonomik geli�im hız kazanabilmektedir. Verimlilik artı�ları ile üretim performansının
arttırılması, üretim için gerekli olan bilgi birikimine sahip, yetenekli insan kaynaklarına
sahip olmaya ba�lıdır. Fiziksel, mali veya do�al kaynaklar ne denli büyük olursa olsun,
nitelikli insan gücü olmadan, ekonomilerin uzun vadede kalıcı ba�arı sa�layabilmeleri
olanaksızdır.
Kayıtdı�ı ekonomi resmi kayıtlarda görünmeyen, istatistiki yöntemlerle milli
gelir hesaplarına dahil edilmeyen ekonomi olup, kayıtdı�ı ekonominin GSMH içinde
önemli boyutlara ula�ması, kamu gelirlerini azaltıp, ekonomik ve sosyal tahribatlara
neden olmaktadır. Kayıtdı�ı ekonomi ile azalan vergi gelirleri bütçe açıklarına neden
114
olmakta, bütçe açıklarının kapatılması için ise ya emisyon hacmi geni�lemekte ya da
borçlanma yoluna gidilmektedir. Borçlanmanın yurtiçi özel bankalardan yapılması
durumunda faiz oranları yükselmekte, artan faiz oranları yatırımları azaltmakta, azalan
yatırımlar i�sizlik artı�larına, i�siz kitlelerin ise kayıtdı�ı ekonomide çalı�masına neden
olmaktadır. Para basılması durumunda ise enflasyon oranın yükselmesine neden
olmaktadır. Kayıtdı�ı ekonomi kapsamında faaliyet gösteren birimler vergi vermedikleri
için haksız rekabet gücü elde etmektedirler. Tüm bu olumsuz etkilere neden olan ve
ülkelerin rekabet gücünü zayıflatan kayıtdı�ı ekonominin, kayıtlı hale getirilmesi için
denetim faaliyetlerinin sıkıla�tırılması ve cezaların yaptırım gücünün arttırılması
gerekmektedir.
Do�rudan yabancı sermaye yatırımları uluslararası sermaye akı�ı anlamına gelip,
yabancı bir ülkede bir firma kurulması, ya da yabancı ülkedeki bir �irkete sermaye
yatırılarak, ana firmanın büyümesi olarak gerçekle�mektedir. DYSY, yatırımın yapıldı�ı
ev sahibi ülke ekonomisi üzerinde üretim, istihdam, gelir, fiyat, ödemeler dengesi,
ekonomik geli�me ve genel refah gibi etkiler bırakmaktadır. DYSY yurtiçi üretimde
bulunarak, teknolojik yenilikler ile maliyetlerin dü�mesine ve verimlili�in artmasına
katkı sa�lamaktadırlar. Üretimde verimlilik ve maliyet dü�ü�leri, ülke fiyatlarını, ticaret
yapılan di�er ülke fiyatlarına göre azaltaca�ından, ev sahibi ülkenin ihracat
potansiyelini arttırarak dı� ticaret açıklarının azalmasına yardımcı olmaktadır.
Finansal kaynaklar ve mali sektörün geli�imi, sermayeye eri�im olana�ını
arttırmakta, yatırımların hız kazanmasını sa�lamaktadır. �yi geli�mi� bankalar ve hisse
senedi piyasaları firmaların büyümeleri, yenilik ve ürün çe�idini arttırmaları için gerekli
olan finansal kaynakları yatırımcılara sa�lamaktadırlar. Makro ekonominin geli�iminde
bu denli önemli role sahip olan finansal sektörün sa�lıklı �ekilde i�leyebilmesi için sıkı
denetimlerin yapılması gerekmektedir.
Devlet borçlanması, kalkınmaya yönelik bir borçlanmanın verimli yatırımlara
yöneltilmesi halinde, iktisadi kalkınma açısından önemli bir fonksiyona sahip
olabilmektedir. Di�er taraftan borçlanma yapıldı�ı dönemde gelir te�kil etmesine
kar�ılık, borç servisinin gelecek yıllara bırakılması, borç anapara ve faiz ödemeleri için
vergi oranlarının arttırılması bireylerin refah seviyelerini azaltabilmektedir. Ayrıca
borçlanmanın emisyon hacmini geni�leterek yapılması enflasyon oranının artmasına,
115
bankalardan borçlanılarak yapılması, artan faiz oranları ile özel kesim yatırımlarının
azalmasına neden olmaktadır. Yurtdı�ından borçlanılması durumunda ise gelir
kaynaklarının büyük bir bölümü yurtdı�ına aktarılmaktadır.
KOB�’ler esnek yapıları, hızlı de�i�ime ayak uydurabilmeleri nedeni ile iktisadi
kalkınmanın birer parçası olmu�lardır. KOB�’ler, i�sizli�i azaltma, yeni i� fırsatları
olu�turma, talep de�i�ikliklerine hızlı uyum sa�lama, büyük sanayinin tamamlayıcısı
olmaları bakımından bir ülkenin rekabet gücünün arttırılmasına katkıda
bulunmaktadırlar.
Devlet, e�itim, sa�lık, altyapı alanlarında ekonominin tümünü etkileyen, özel
sektör etki alanını kısıtlamayan, piyasa ekonomisini destekleyen ve bu yolla
uluslararası rekabet gücünü arttıran, çe�itli kamusal politikalar uygulayabilmektedir. Bu
politikalar makro ekonomik ortamı iyile�tirdikleri, firmaları te�vik edebildikleri ölçüde
etkili olmaktadır.
Kalite ve tasarımın uluslararası rekabet gücü kazanımında önemli bir rolü
bulunmaktadır. Kalite, kaynakların etkin ve verimli kullanımını sa�layarak, mü�teri
isteklerine uygun üretim anlayı�ını geli�tirerek i�letmelere rekabet gücü kazandıran bir
unsur iken, endüstriyel tasarım, benzer ürünlerin yer aldı�ı pazarda, ürün bazında
farklılıklar yaratarak i�letmelerin performanslarının artmasını sa�lamaktadırlar.
Üretim maliyetleri, üretim için gerekli olan hammadde, enerji, i�gücü
maliyetleridir. Etkin ve güvenilir enerji kaynaklarının bulunabilirli�i, hammaddeye hızlı
ve kolay ula�ım, i�gücünün verimlili�i, kalitesi, ödenen ücret düzeyi üretim maliyetleri
yoluyla fiyatları bu yolla rekabet gücünü etkileyebilmektedir.
Uluslararası rekabet gücünü etkileyen bu faktörlerle birlikte, 50 kriter göz
önünde bulundurularak Türkiye’nin rekabet gücü ölçümü, seçilen yirmi AB ülkesi ile
kıyaslama yoluyla hesaplanmı�tır. Seçilen bazı AB ülkeleri; Finlandiya, �sveç,
Danimarka, �ngiltere, Hollanda, Almanya, Avusturya, �spanya, Portekiz, Belçika,
Lüksemburg, Fransa, �rlanda, Yunanistan, Macaristan, Çek Cumhuriyeti, Slovakya,
�talya, Polonya’dır.
116
Hesaplamada girdi- çıktı modeli kullanılmı� olup, girdiler; rekabet ortamının
etkinli�i, makro ekonomik politika, i�gücü piyasası, dı� ticaret, tasarruf ve yatırımlar,
ekonomik ve teknolojik altyapı iken çıktılar; verimlilik, i� maliyetleri ve fiyatlardır.
Rekabet gücü ölçümünde, girdilerin ortam hazırladı�ı çıktılar rekabet gücü sonuçlarını
ortaya koymaktadır. Sonuçlar ise, GSY�H, ki�i ba�ına GSY�H, reel büyüme oranı,
üretim potansiyeli, i�sizlik oranı, dı� ticaret hacmi, cari i�lemler dengesi, kamu borçları,
kayıtdı�ı ekonomidir.
Rekabet gücü hesaplaması, seçilen ülkelerin her bir göstergede aldıkları sıralama
de�erleri toplamının sıralamaya dahil oldukları gösterge toplamına bölünmesiyle
yapılmı�tır. Sıralamada en yüksek de�eri alan en az rekabet gücüne sahip ülke iken en
küçük de�eri alan en rekabetçi ülke olarak belirlenmi�tir.
Sıralamada �sveç 7.27 endeks de�eri ile ilk sırada, Fransa 8.42 endeks de�eri ile
ikinci, Hollanda 8.489 endeks de�eri ile üçüncü sırada yer almaktadır. Türkiye ise 13.84
endeks de�eri ile sonuncu sırada bulunmaktadır. Türkiye’nin AB ülkeleri kar�ısında son
sırada yer almasının en önemli nedenleri arasında, serbest piyasa ekonomisine ve dı�a
açılma sürecine geçi�in, özelle�tirme uygulamalarının gecikmesi, hükümetlerin populist
politikaları neticesinde kaynakların verimsiz alanlarda kullanımı, savurganlık sonucu
olu�an bütçe açıklarının büyük oranda borçlanma yoluyla giderilmesi yer almaktadır.
Türkiye üç alanda rekabet gücü en yüksek ülkedir. Bu alanlar döviz kuru,
üretim, reel GSY�H artı� oranıdır. Rekabet gücü yüksek olan di�er alanlar vergi
gelirleri, kamu harcamaları oranı, tasarruflar, atık miktarı, i�gücü maliyetleri, toplam
GSY�H, ihracat artı� oranıdır. �hracat artı� oranında rekabet gücü elde etmesine ra�men
ihracatın ithalatı kar�ılama oranında 18. sırada yer almaktadır ve cari açık oranında son
sıralarda yer almaktadır . Büyüme sıralamasında ilk sırada yer almasına ra�men i�sizlik,
istihdam edebilme gücünde son sıralarda yer almaktadır. GSY�H oranında rekabet
gücünün yüksek olmasına ra�men, ki�i ba�ına GSY�H oranında son sırada yer
almaktadır. E�itimle do�ru orantılı olarak i�gücü verimlili�inde son sıralarda yer
almaktadır. Her iki fiyat göstergesinde de son sırada yer almaktadır.
Vergi yükünde sıralama, vergi yükünün az oldu�u ülkenin rekabet gücü yüksek
ülke olarak belirlenmesi ile yapılmı�tır. Vergi yükünün az olu�u vergi oranlarının
117
dü�üklü�ünden de�il kayıtdı�ı ekonomiden kaynaklanmaktadır. Sıralamada Türkiye
kayıtdı�ı ekonomi alanında son sırada yer almaktadır. Cari açık ve kayıtdı�ı ekonominin
etkiledi�i bütçe açıkları sonucu kamu borçları artmaktadır. Sıralamada Türkiye borç
oranı en yüksek ülkelerden biridir. Türkiye’de kamu iç borçlanma senetlerinin en büyük
alıcısı bankalardır. Ve borçlar a�ırlıklı olarak kısa vadelidir. Bu durum faiz oranlarını
arttırarak özel kesim yatırımlarını olumsuz yönde etkilemektedir. Sıralamada Türkiye
yatırım harcamalarında yine son sırada yer almaktadır. Dı� borçlanmada ise yüksek
faizli alınan borçlar, artan borç yükü ve faiz ödemeleri nedeniyle yine bütçe açıklarını
artırmaktadır. Di�er yandan faiz oranlarının yüksek olu�u nedeniyle ülkeye gelen
spekülatif yatırımlar artmaktadır. Büyüme oranında ilk sırada olmamızın bir nedeni de
büyük oranda yabancı sermaye yatırımları nedeniyledir.Yatırımlar istihdam arttırıcı ve
ülkeye teknoloji transferi sa�layan do�rudan yatırımlar olmayıp faiz farklılıklarından
dolayı ülkeyi tercih eden spekülatif yatırımlardır. Spekülatif yatırımların ülkeye giri�i
ile geçici istikrar sa�lanmakta, ani çıkı�ları ile ise ülkede kriz ya�anmaktadır.
Türkiye’nin AB ülkeleri kar�ısında rekabet gücü elde edebilmesi
gerçekle�tirilecek ulusal rekabet gücü politikasıyla mümkündür. Ulusal rekabet gücü
politikasında ilk olarak devlet etkin bir �ekilde yeniden yapılandırılmalıdır. Dı� ticaret
hacmi arttırılıp, cari açık azaltılmalıdır. Bütçe açıkları kapatılmalı ve kamu borçları
azaltılmalıdır. Kayıtdı�ı ekonomiyi kayıtlı hale getirmek en etkin yöntem olmakla
birlikte oldukça zordur. Kayıtdı�ı ekonomiyi azaltmak ve vergi gelirlerini arttırmak
gerekmektedir. Yatırım ve üretimi caydırmaktan ziyade te�vik edici, adil bir vergi
sistemi gerekmektedir. Yerli ve yabancı yatırımcıyı yatırım yapmaktan caydıran
bürokrasi ve kırtasiyecilik ortadan kaldırılmalıdır. Do�rudan yabancı yatırımları ülkeye
çekecek tedbirler alınmalıdır. �stihdam politikaları geli�tirilmeli ve i�gücü verimlili�i
arttırılmalıdır. Ulusal bilim ve teknoloji programları geli�tirilmelidir. �� maliyetleri
azaltılmalıdır. E�itim ve sa�lı�a verilen önem arttırılmalıdır.
118
KAYNAKÇA
-ACUN, Ramazan (2000), "Türkiye’de Ar-Ge: Mevcut Durum ve Gelece�e Bakı�" sy; 3
Eri�im Tarihi: 3 Ekim 2005
http://www.ekocerceve.com/img/haberler/TrkiyedeARGE.doc
-AF�AR, Muharrem (2004), "Finansal Küreselle�me ve Türk Bankacılık Krizleri
Üzerine Etkisi" Anadolu Üniversitesi Yayınları No:1558, Eski�ehir
-AKAT, Sava� (1999), "Enflasyon ve �stikrar Politikaları" Yeni Türkiye Dergisi, Mayıs
Haziran 1999 Yıl:5 Sayı:27 Cilt:1
-AKTAN, Coskun Can ( 2005 a ), "Ekonomik, Siyasal ve Sosyo Kütürel Globalle�me"
sy;1 Eri�im Tarihi:4 A�ustos 2005
http://www.canaktan.org/yeni-trendler/globallesme/ekonomik-global.htm
-AKTAN, C.C. ( 2005 b), "Globalle�meyi Ortaya Çıkaran Nedenler" sy; 1 Eri�im
Tarihi:4 , A�ustos 2005
http://www.canaktan.org/yenitrendler/globallesme/nedenler.htm
-AKTAN, Co�kun Can –Vural �stiklal (2004), Rekabet gücü ve Rekabet Stratejileri,
T�SK Yayını, Rekabet Dizisi:2, Ankara
-AKTAN, Co�kun Can –Vural �stiklal (2004), Rekabet gücü ve Türkiye, T�SK yayını,
Rekabet Dizisi: 3 Ankara
-AKTAN, C.C.(1998), De�i�im ve Devlet, T�SK �nceleme Yayınları 22, Ankara
-AKTEN, Necmettin (2004), "Neden Denizyolu ve Demiryolu Ta�ımacılı�ı"
Asomedya, A�ustos, Ankara
-ALGAN, Ne�e (2004), "Türkiye’de Kayıtdı�ı Sektör: Boyutları, Etkileri ve
Kayıtdı�ı Sektörü Küçültme Konusunda Öneriler"sy;1 Eri�im Tarihi: 27 Eylül
2005 http://www.tisk.org.tr/isveren_sayfa.asp?yazi_id=1028&id=58
-A�IR, Hüseyin, Kar Muhsin (2002), "Türkiye’de Be�eri Sermaye ve Ekonomik
Büyüme: Nedensellik Testi (Neoklasik Büyüme Teorisi)" sy;3-4 Eri�im Tarihi:
15 Eylül 2005 http://www.bilgiyonetimi.org/cm/pages/mkl_gos.php?nt=234
-ATA, Namık (2005), "Ekonomik Büyüme �stihdam Artı�ı �le Birlikte Gitmeli" T�SK
Dergisi A�ustos 2005, sy;1 Eri�im Tarihi:17 Eylül 2005
http://www.tisk.org.tr/isveren_sayfa.asp?yazi_id=1196&id=67
-AY, �.C. (2002), “Küreselle�me Sürecinde Bölgeselle�me E�ilimlerinin Dinamikleri”
Küreselle�me, Editör; Soyak A., Om Yayınları, �stanbul
119
-AYDEM�R, Zeynep Canan (2002), "Bölgesel Rekabet Edebilirlik Kapsamında �llerin
Kaynak Kullanım Görece Verimlilikleri Veri Zarflama Analizi Uygulaması"
DPT Uzmanlık Tezleri, Yayın No: DPT 2664, Aralık, sy;18-30 Eri�im Tarihi:
5 A�ustos 2005 http://ekutup.dpt.gov.tr/bolgesel/aydemirz/verimlil.pdf
-BAL, Harun, Ildırar Mustafa, Özmen Mehmet (2001) "Bilim ve Teknoloji
Politikaları, Rekabet Gücü ve Kobi’ler: Do�u Akdeniz Bölgesinde Faaliyet
Gösteren Kobi’ler Kapsamında Bir Ara�tırma " sy;2,8 Eri�im Tarihi: 12
Eylül 2005 http://www.econturk.org/dtm1.htm
-BAYDUR, Refik (2003), "E�itim Sistemi Mutlaka �stihdam �le
�li�kilendirilmelidir" Asomedya Ekim, Ankara
-BAYRAÇ, N. (2004), "Yeni Ekonominin Toplumsal Ekonomik ve Teknolojik
Boyutları" sy; 7 Eri�im Tarihi: 12 A�ustos 2005
http://www.bilgiyonetimi.org/cm/pages/mkl_gos.php?nt=443
-BA�O�LU, U., Ölmezo�lu N., Parasız �.(1999), Dünya Ekonomisi, Ezgi Kitabevi,
Bursa
-BA�TÜRK, �enol (2001), "Bir Olgu Olarak Küreselle�me" sy;1-2 Eri�im Tarihi: 4
A�ustos 2005 http://www.isguc.org/arc_view.php?ex=76
Eri�im Tarihi: 4 A�ustos 2005
-CENTEL, Tankut (1998), Küreselle�me ve Esneklik, Editör; Ekin Nusret, Selamo�lu
Ahmet, Kamu ��veren Sendikaları Yayını, Ankara
-CENTRAL INTELL�GANCE AGENCY (CIA) (2005), "The World Fact Book , Rank
Order; Infant Mortality Rate" Eri�im Tarihi: 1 Aralık 2005
http://www.cia.gov/cia/publications/factbook/rankorder/2091rank.html
-CHACHOL�ADES, Miltiades (1990), International Economics, McGraw Hill
Newyork
-ÇA�LAYAN, Zafer (2003), "Enerji Fiyatları Rekabet Gücümüzü Etkiliyor"
Asomedya, Kasım 2003, Ankara
-ÇA�LAYAN, Zafer (2004), "Yüksek Sosyal Güvenlik Primleri, ��gücü Maliyetlerini
Yükselterek Rekabet Gücümüzü Azaltıyor" Asomedya, Ekim, Ankara
-ÇOLAK, Ömer F., Ardor Naim (2003), Üretim ve ��sizlik Sorununun Çözümü �çin
Kurumsalcı Yakla�ım, T�SK Yayını, Ankara
-DEM�RBA�, Tolga (2002), "Küreselle�menin Modern Devlet Maliyesine Etkileri"
sy;3-4 Eri�im Tarihi: 4 A�ustos 2005 http://isguc.org/arc_view.php?ex=59
120
-D�E (2004), "Türkiye �statistik Yıllı�ı; E�itim Ve Kültür �statistikleri" Eri�im Tarihi: 2
Ekim 2005 http://www.die.gov.tr/yillik/06_Egitim.pdf
-D�E (2004), "�malat Sanayi Teknolojik Yenilik Anketi Sonuçları’ �ktisadi Faaliyet
Koluna Ve Büyüklük Grubuna Göre Teknolojik Yenilik Yapan ��yerlerinin
Patent Ba�vurusunda Bulunma Oranı" Eri�im Tarihi: 3 Aralık 2005
http://www.die.gov.tr/TURKISH/SONIST/TEKNYIM/imalatsan0104/page0019.
htm
-DO�AN, �pekgil Ö. (2000), "Kalite Uygulamalarının ��letmelerin Rekabet Gücüne
Etkisi" sy;13-18 Eri�im Tarihi: 3 Ekim 2005
http://www.sbe.deu.edu.tr/Yayinlar/dergi/dergi04/dogangil.htm
-DO�AN, Seyhun, Bozkurt Hilal (2002), "E�itim �ktisadi Büyüme �li�kisi ve Türkiye
�çin Kointegrasyon Analizi" sy;2-5 Eri�im Tarihi: 15 Eylül 2005
http://www.bilgiyonetimi.org/cm/pages/mkl_gos.php?nt=255
-DOING BUSINESS (2005), "Explore Economies, Economy Characteristics, Informal
Economy" Eri�im Tarihi: 5 Aralık 2005
http://www.doingbusiness.org/ExploreEconomies/EconomyCharacteristics.aspx
-DORNBUSH, Rudriger, Fischer Stanley (1998), Makroekonomi, Çevirenler; Ak Salih,
Fisuno�lu Mahir,Yıldırım Refia,Yıldırım Erhan, Akademi Yayın Hizmetleri,
Ankara
-DPT Alt Komisyon Raporu (1995), "Dünya’da Küreselle�me ve Bölgesel
Bütünle�meler" DPT Yayın No:2375-Ö�K:440 sy;3-23 Eri�im Tarihi: 6 A�ustos
2005, http://ekutup.dpt.gov.tr/kuresell/oik440.pdf
-DPT (2000), "Küreselle�me Özel �htisas Komisyonu Raporu 8. Be� Yıllık Kalkınma
Planı" sy;13 Eri�im Tarihi: 7 A�ustos 2005
http://ekutup.dpt.gov.tr/dunya/oik560.pdf
-DTM ( 2005 ), "Bölgesel Ekonomik Entegrasyonlar, Küreselle�me ve Dünya Ticareti"
sy,1-3 Eri�im Tarihi: 6 A�ustos 2005
http://www.dtm.gov.tr/ead/ekonomi/sayi6/ticaret.htm
-DULUPÇU, Murat Ali (2001), Küresel Rekabet Gücü, Nobel Yayın Da�ıtım, Ankara
-EKER, Aytaç (1996), Kamusal Maliye, Do�u� Matbaası, Ankara
-EK�N, Nusret (1999), Küreselle�me ve Gümrük Birli�i, �stanbul Ticaret Odası Yayını
Yayın no:1999-47, �stanbul
-EK�N, Nusret (2003), "Türkiye’nin Vizyonu : XXI.YY’da Ça�ı Yakalamak" sy;3
Eri�im Tarihi: 5 Kasım 2005 http://www.isguc.org/arc_view.php?ex=168
121
-EMEK, U�ur ( 2000 ), "Finansal Piyasalarda Serbestle�menin �ktisadi Büyüme Üzerine
Etkileri" sy;1-14 Eri�im Tarihi: 9 Ekim 2005
http://www.rekabet.gov.tr/word/3sayidergi.doc#finansal
-ENERGY INFORMAT�ON ADM�N�STRAT�ON (EIA) (2006), "Electric Prices For
Industry" Eri�im Tarihi: 9 Aralık 2005
http://www.eia.doe.gov/emeu/international/elecprii.html
-EUROSTAT (2005), "Total Investment % GDP " Eri�im Tarihi:11 Aralık 2005
http://epp.eurostat.cec.eu.int/portal/page?_pageid=1996,39140985&_dad=portal
&_schema=PORTAL&screen=detailref&language=en&product=sdi_ed&root=s
di_ed/sdi_ed/sdi_ed_inv/sdi_ed1100
-EUROSTAT (2005), "Level of Internet Access-Households Eri�im Tarihi: 11 Aralk
2005
http://epp.eurostat.cec.eu.int/portal/page?_pageid=1996,39140985&_dad=portal
&_schema=PORTAL&screen=detailref&language=en&product=Yearlies_new_
science_technology&root=Yearlies_new_science_technology/I/I5/ir031
-EUROSTAT (2005), "Total Gross Electricity Generation" Eri�im Tarihi:11 Aralık
2005
http://epp.eurostat.cec.eu.int/portal/page?_pageid=1996,39140985&_dad=portal
&_schema=PORTAL&screen=detailref&language=en&product=Yearlies_new_
environment_energy&root=Yearlies_new_environment_energy/H/H2/H23/ebc1
6144
-EUROSTAT (2005), "Pupils Learning English, French, German; Upper Secondary,
General Education" Eri�im Tarihi:11 Aralık 2005
http://epp.eurostat.cec.eu.int/portal/page?_pageid=1996,39140985&_dad=portal
&_schema=PORTAL&screen=detailref&language=en&product=Yearlies_new_
population&root=Yearlies_new_population/C/C3/C34/cca13584
http://epp.eurostat.cec.eu.int/portal/page?_pageid=1996,39140985&_dad=portal
&_schema=PORTAL&screen=detailref&language=en&product=Yearlies_new_
population&root=Yearlies_new_population/C/C3/C34/cca14096
http://epp.eurostat.cec.eu.int/portal/page?_pageid=1996,39140985&_dad=portal
&_schema=PORTAL&screen=detailref&language=en&product=Yearlies_new_
population&root=Yearlies_new_population/C/C3/C34/cca14608
122
-F�SUNO�LU, M., Gökdere A.,Yıldırım E. ve Di�erleri (1996), �ktisadın �lkeleri,
Editör: Çolak Ö.F., Alkım Kitapçılık Yayıncılık , Ankara
-FR�EDMAN, T. (2000), Küreselle�menin Gelece�i, Çev; Özsayar E., Boyner Holding
Yayınları, �stanbul
-GAR�H, Üzeyir (2000), Globalle�me sürecinde Türkiye, Hayat Yayıncılık, �stanbul
-GÖKAL, �smail (1997), "Globalle�me" sy;1 Eri�im Tarihi: 12 A�ustos 2005
http://www.dtm.gov.tr/ead/DTDERGI/ekim97/globalle.htm
-GÜRAK, Hasan (2002), "Kalkınmada Zihinsel Emek (Be�eri Sermaye) Faktörü "
sy;1 Eri�im Tarihi: 15 Eylül 2005
http://www.bilgiyonetimi.org/cm/pages/mkl_gos.php?nt=473
-GÜRSOY, Bülent (2004), "Ta�ımacılıkta Kombine Ta�ımacılık Geli�tirilmelidir"
Asomedya, A�ustos 2004, Ankara
-GÜNE�, �smail (2003), "Bilgi Toplumu" Ders Notları, Adana
-HAQUE, ul Irfan (1995), Trade,Technology and Internatıonal Competitiveness, EDI
(Economic Development Institute) Development Studies, Washington D.C: The
World Bank
-�LHAN, Attila (1997), Hangi Küreselle�me, Bilgi Yayınevi, Ankara
- INTERNAT�ONAL ENERGY AGENCY (IEA), (2005) "Selected Energy Indicators
For 2003" Eri�im Tarihi: 13 Kasım 2005
http://www.iea.org/dbtw-wpd/Textbase/nppdf/free/2005/ key 2005.pdf
-�Y�BOZKURT, Erol (1999), Küreselle�me ve Türkiye, Ezgi Kitabevi Yayınları, Bursa
-KARLUK, Rıdvan (2001), "Türkiye’de Yabancı Sermaye Yatırımlarının Ekonomik
Büyümeye Katkısı" sy;101-102 Eri�im Tarihi: 29 Ekim 2005
http://www.tcmb.gov.tr/yeni/evds/yayin/kitaplar/kitap2/turkyabsermyat.doc
-KILD��, Yusuf (2000), "Kayıtdı�ı Ekonominin Ulusal-Uluslararası Boyutu ve Çözüm
Önerileri" sy;1,14 Eri�im Tarihi: 27 Eylül 2005
http://www.sbe.deu.edu.tr/Yayinlar/dergi/dergi05/kildis.htm
-KIZILOT, �ükrü (2005), "KDV’de Tatlı Tatlı �ndirim Var Mı" Hürriyet gazetesi 1
Aralık 2005
- K�NG, Philip (1995), International Economics and International Economic Policy,
Mc Graw Hill Newyork
-KOÇ, Haluk (2003), "Mesleki E�itim de Yenilenmesine, ��levsel Kılınmasına,
Demokratikle�mesine �htiyaç Vardır" Asomedya, Ekim 2003, Ankara
123
-KOTAN, Zelal (2002), “Uluslararası Rekabet Gücü Göstergeleri Türkiye Örne�i” sy;2,
4 , Eri�im Tarihi: 5 Eylül 2005
http://www.tcmb.gov.tr/research/discus/dpaper53.pdf
-KRUGMAN, Paul, Obstfeld Maurice (1994), International Economics, Harper Collins
College Newyork
-KRUGMAN, Paul (2001), Politika Ta�eronları ve Önemsizle�en Refah, Çev;
Domaniç , Ne�enur, Literatür Yayıncılık, �stanbul
-KUMCU, Ercan (2005), "E�itim Ekonomisi", Hürriyet Gazetesi , 4 Aralık 2005
-ODYAKMAZ, Nemci ( 2002 ), "Bilgi Teknolojileri, Küreselle�me ve Kalkınma" sy;2
Eri�im Tarihi:12 Eylül 2005
http://www.dtm.gov.tr/ead/DTDERGI/tem2000/bilgi.htm
-OECD in Figure 2005 Edition "Statistics on the Member Countries" Eri�im tarihi: 15
Aralık 2005
‘Taxation’
http://ocde.p4.siteinternet.com/publications/doifiles/012005061T017.xls
‘Employment’
http://ocde.p4.siteinternet.com/publications/doifiles/012005061T006.xls
‘Economic Growth and Performance’
http://ocde.p4.siteinternet.com/publications/doifiles/012005061T005.xls
‘Direct Investment’
http://ocde.p4.siteinternet.com/publications/doifiles/012005061T026.xls
‘Resarch and Development’ Gross Domestic Expenditure on R&D
http://ocde.p4.siteinternet.com/publications/doifiles/012005061T033.xls
‘Research and Development’; Resarchers TableII
http://ocde.p4.siteinternet.com/publications/doifiles/012005061T034.xls
‘Science and Technology’; Patenting Activity
http://ocde.p4.siteinternet.com/publications/doifiles/012005061T035.xls
‘Energy; Production’
http://ocde.p4.siteinternet.com/publications/doifiles/012005061T019.xls
‘Environment;Emissions and Pollution ‘
http://ocde.p4.siteinternet.com/publications/doifiles/012005061T022.xls
‘Education; Expenditure’
http://ocde.p4.siteinternet.com/publications/doifiles/012005061T031.xls
‘Foreign Students in Tertiary Education’
124
http://ocde.p4.siteinternet.com/publications/doifiles/012005061G009.xls
‘Health; Spending and Resources’
http://ocde.p4.siteinternet.com/publications/doifiles/012005061T002.xls
‘Labour Productivity’
http://ocde.p4.siteinternet.com/publications/doifiles/012005061G006.xls
‘Price and Interest Rates’
http://ocde.p4.siteinternet.com/publications/doifiles/012005061T024.xls
‘Gross Domestic Product’
http://ocde.p4.siteinternet.com/publications/doifiles/012005061T004.xls
‘Unemployment’
http://ocde.p4.siteinternet.com/publications/doifiles/012005061T008.xls
‘Science and Technology’ Export Market Shares; High Tech Manufacturing
Industries
http://ocde.p4.siteinternet.com/publications/doifiles/012005061T035.xls
-OECD Fact Book (2005), "Economic Environmental and Social Statistics
‘Reel Effective Exchange Rate’ " Eri�im Tarihi: 28 Aralık 2005
http://hermia.sourceoecd.org/vl=16627691/cl=19/nw=1/rpsv/factbook/04-02-03-
t03.xls
-OECD Fact Book (2005), "Economic Environmental and Social Statistics ‘Qality Of
Life’ Passenger Transport; Road Motor Vehicles " Eri�im tarihi: 28 Aralık 2005
http://thesius.sourceoecd.org/vl=5430012/cl=13/nw=1/rpsv/factbook/10-04-01-
t01.xls
-OECD (2005 a), "Foreign Direct Investment" Eri�im Tarihi: 3 Ocak 2005
http://titania.sourceoecd.org/vl=1687151/cl=21/nw=1/rpsv/factbook/03-02-
01.htm
-OECD (2005b), "Patents" Eri�im Tarihi: 5 Ocak 2005
http://titania.sourceoecd.org/vl=1687151/cl=21/nw=1/rpsv/factbook/06-01-
04.htm
-OECD Main Indicators (2006), "Current Balance" Eri�im Tarihi: 22 Aralık 2005
http://www.oecd.org/dataoecd/56/0/18625402.pdf
-OECD Economic Outlook (2004), "Labour Costs" Table 1.3 Eri�im Tarihi:3 Ocak
2005 http://www.oecd.org/dataoecd/33/28/34545117.pdf
125
-OKSAY, Suna ( 1998 ), "Çokuluslu �irketler Teorileri Çerçevesinde Yabancı Sermaye
Yatırımlarının �ncelenerek De�erlendirilmesi" sy;1 Eri�im Tarihi:15 Ekim 2005
http://bsy.marmara.edu.tr/TR/makaleler/cokuluslu.htm
-ORER, Mete (2003), "Ula�tırmada Yeni E�ilimler ve Türkiye" Asomedya, Temmuz
2003, Ankara
-ÖZKIVRAK, Ö.,Dileyici D.(2001), "Globalle�me, Bölgeselle�me, Mega Rekabet ve
Türkiye" sy;1 Eri�im Tarihi: 8 A�ustos 2005
http://www.dtm.gov.tr/ead/DTDERGI/OCAK2001/globallesme.htm
-ÖZSOYLU, Ahmet Fazıl(1999), Yer altı Ekonomisi, Akça� Basım Yayım Pazarlama
A.�. Ankara
-PARASIZ, �lker (1997), Modern Büyüme Teorileri, Ezgi Kitabevi Yayınları, Bursa
-PORTER, Michael (1980), Competitive Strategy, A Division of Macmillan Newyork
-PORTER, M. (1990), The competitive Advantage of Nations, The Macmillan Pres
Ltd, London
-PORTER, M. (2000), Rekabet Stratejisi, Çeviren; Ulubilgen Gülen, Sistem
Yayıncılık, �stanbul
-SABIR, Hasan (2002), "Do�rudan Yabancı Sermaye Yatırımlarını Geli�mekte Olan
Ülkelere Yönlendirici Politikalar" sy;2-3 Eri�im tarihi:28 Ekim 2005
http://www.dtm.gov.tr/ead/DTDERGI/Ekim2002/sabir.htm
-SAATC�O�LU, Cem ( 2005 ), "Do�rudan Dı� Yatırımlar ve Türkiye" sy;1 Eri�im
Taihi: 28 Ekim 2005
http://www.ismmmo.org.tr/docs/malicozum/61%20MAL%DD%20%C7%D6Z
%DCM/18-61%20CEM%20SAAT%C7%DDO%D0LU.doc
-SARILI, Mustafa Ali (2002), "Türkiye’de Kayıtdı�ı Ekonominin Boyutları, Nedenleri,
Etkileri ve Alınması Gereken Önlemler" sy;12 Eri�im Taihi:28 Ekim 2005
http://www.tbb.org.tr/turkce/dergi/dergi41/Kayitdisi.doc
-SAVA�, Vural (1998), Politik �ktisat, Beta Basım Yayım, �stanbul
-SERDENGEÇT�, Süreyya (2003), "Enflasyonla Büyüme Olmaz", Asomedya, Ankara
-SEY�DO�LU, Halil (1999), Uluslararası �ktisat, Güzem Yayınları, �stanbul
-SOYAK, Alkan (2002), "Küreselle�me, Teknoloji Politikası, Türkiye: Sınai Mülkiyet
Hakları VE Ar-ge Destekleri Açısından bir De�erlendirme" "Küreselle�me" Der;
Soyak Alkan Om Yayınevi, �stanbul
-TCMB (2006 ), "Reel Efektif Döviz Kuru" sy;1 Eri�im Tarihi: 3 Mart 2006
http://www.tcmb.gov.tr/yeni/evds/yayin/reel_efktf/YontemselAciklama.pdf
126
-TIKTIK, Ahmet (2004), "Kayıtdı�ı Ekonomi, �stihdam, ��sizlik" sy;1 Eri�im Tarihi: 28
Ekim 2005
http://www.tisk.org.tr/isveren_sayfa.asp?yazi_id=1020&id=58
-T�SK (2001), "��letme Yönetimi,Verimlilik ve Rekabet Gücü" sy;1 Eri�im Tarihi: 3
Ekim 2005
http://www.tisk.org.tr/isveren_sayfa.asp?yazi_id=270&id=16
-T�SK (2004), "Türkiye’de Vergi Yükü Hızla Artarken Rakiplerimizde Azalıyor"
Eri�im Tarihi: 25 Kasım 2005
http://www.tisk.org.tr/isveren_sayfa.asp?yazi_id=1087&id=61
-TTGV (2001), "Neden Teknoloji Geli�tirme" Eri�im Tarihi:13 Ekim 2005
http://www.ttgv.org.tr/tur/01_neden_ttgv/11.htm#3
-Turkishtime(2002), "Tasarımın Rekabet Gücüne Katkısı Farklılık Yaratmak" sy;1
Eri�im Tarihi: 18 Ekim 2005 http://www.turkishtime.org/mayis/90_tr.htm
-TUS�AD (1997 a), Rekabet Stratejileri ve En �yi Uygulamalar Türk Çimento
Sektörü , �stanbul
-TUS�AD(1997 b), Rekabet Stratejileri ve En �yi Uygulamalar Türk Elektrik Sektörü,
�stanbul
-ÜNAL, Orhan (2004), "Rekabet Gücü �çin Kalite" KobiEfor Dergisi, Kasım Sayı:52
-YASED(2005), "Yatırım Ortamını �yile�tirme Çabaları " Power Point Sunumu Eri�im
Tarihi: 1 Kasım 2005 http://www.yased.org.tr/genel/turk/yoik.ppt
-YA�GÜL, Serhat (2002), "Küreselle�me, Çokuluslu �irketler ve �irket Birle�meleri:
Dünya �laç Endüstri Örne�i" "Küreselle�me" Derleyen: Soyak Alkan, Om
Yayınevi, �stanbul
-YELDAN, Erinç (2003), Küresel Düzen: Birikim, Devlet ve Sınıflar, Derleyenler;
Köse Ahmet H., �enses Fikret, Yeldan Erinç, �leti�im Yayınları, �stanbul
-YILDIRIM, Binali (2004), "Ülkemizin Ula�ım Modlarına Göre Durumu "Asomedya,
A�ustos 2004, Ankara
-YILDIRIM ,O�uz (2004), "Türk Bankacılık Sektörünün Temel Sorunları ve Sektörde
Ya�anan Mali Riskler" sy;12 Eri�im Tarihi: 29 Ekim 2005
http://www.dtm.gov.tr/ead/DTDERGI/ocak%202004/turk.htm
-YÜCEL, Hayrettin (2004), "Uluslararası Pazarlara Açılmada Küçük ve Orta
Büyüklükteki ��letmelerin Rolü" sy;2-3 Eri�im Tarihi: 17 Eylül 2005
http://www.igeme.org.tr/TUR/bakis/sayi%2026/bakis26106.htm
127
-WORLDBANK (2005), "World Development Indicators’ Cetral Goverment Finances"
http://devdata.worldbank.org/wdi2005/Table4_11.htm Eri�im Tarihi: 11 Aralık
2005
-WORLD ECONOM�C FORUM (WEF) (2004a), "Growth Competitiveness Index
Rankings and 2003 Comparisons" Eri�im Tarihi.4 Aralık 2005
http://www.weforum.org/pdf/Gcr/Growth_Competitiveness_Index_2003_Comp
arisons
-WEF (2004b ), "The Networked Readiness Index Rankings" Eri�im Tarihi: 16 Aralık
2005
http://www.weforum.org/pdf/Global_Competitiveness_Reports/Reports/GITR_2
004_2005/Networked_Readiness_Index_Rankings.pdf
-ZERENLER, Muammer ( 2004 ), "Devletin Dı� Borçlanmasının Türkiye Ekonomisi
Üzerine Etkileri" sy;9 Eri�im Tarihi:20 Ekim 2005
http://isguc.org/arc_view.php?ex=190
-ZEYT�NO�LU, Erol (1992), Ekonomik Doktrinler ve Ekonomik Sistemler, Mim
Matbaacılık Hizmetleri Basım San ve Tic., �stanbul
128
ÖZGEÇM��
Ki�isel Bilgiler
Ad soyad: ESRA BA�KILIÇ
Do�um Tarihi: 05.10. 1979
Do�um Yeri:Nizip
Adres:Mimar Sinan Mah. Özhisar Sok. �pek Apt. Kat:6 No:12 Nizip/GAZ�ANTEP
e-posta:[email protected]
E�itim Bilgileri
Yüksek Lisans: Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Maliye Anabilim Dalı
2003-2006
Lisans: Çukurova Üniversitesi ��BF �ktisat Bölümü 1998-2002
Lise ve orta okul: Hasan Çapan Anadolu Lisesi 1990-1997
�lkokul: Cumhuriyet ilkokulu 1985-1990
�� Durumu
ASSAN Tarım Ürünleri San Tic. Ltd. �ti. Mersin 2003-2004
AKBANK Merkez �ube Gaziantep 2006-,