Çukurova Ünİversİtesİ fen bİlİmlerİ enstİtÜsÜ doktora...

ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ

FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

DOKTORA TEZİ

Safder BAYAZİT

TÜRKİYE’NİN FARKLI EKOLOJİLERİNDEKİ YABANİ BADEM

GENOTİPLERİNDE FENOLOJİK, MORFOLOJİK VE POMOLOJİK

ÖZELLİKLER İLE MOLEKÜLER YAPILARIN TANIMLANMASI

BAHÇE BİTKİLERİ ANABİLİM DALI

ADANA, 2007

ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ

FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

TÜRKİYE’NİN FARKLI EKOLOJİLERİNDEKİ YABANİ BADEM

GENOTİPLERİNDE FENOLOJİK, MORFOLOJİK VE POMOLOJİK


SAFDER BAYAZİT

DOKTORA TEZİ


Bu tez 01/02/2007 Tarihinde Aşağıdaki Jüri Üyeleri Tarafından Oybirliği ile Kabul

Edilmiştir

İmza……………………. İmza…………………. İmza……………………. Prof. Dr. Ayzin B. KÜDEN Prof. Dr. Selim ÇETİNER Prof. Dr. Nurgül TÜREMİŞ Danışman Üye Üye

İmza……………………. İmza…………………. Prof. Dr. Ali KÜDEN Prof. Dr. Semih ÇAĞLAR Üye Üye

Bu tez Enstitümüz Bahçe Bitkileri Anabilim Dalında hazırlanmıştır. Kod No: Prof. Dr. Aziz ERTUNÇ Enstitü Müdürü İmza ve Mühür Bu Çalışma Ç.Ü. Bilimsel Araştırma Projeleri Birimi ve TÜBİTAK (TOGTAG – 3063) Tarafından Desteklenmiştir. Proje No: ZF 2003 D 14 Not: Bu tezde kullanılan özgün ve başka kaynaktan yapılan bildirişlerin, çizelgelerin, şekil ve fotoğrafların kaynak gösterilmeden kullanımı, 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunundaki hükümlere tabidir.

I

ÖZ

DOKTORA TEZİ

TÜRKİYE’NİN FARKLI EKOLOJİLERİNDEKİ YABANİ BADEM GENOTİPLERİNDE FENOLOJİK, MORFOLOJİK VE POMOLOJİK


SAFDER BAYAZİT

ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ


Danışman: Prof. Dr. Ayzin B. KÜDEN

Yıl:2007, Sayfa:309

Jüri: Prof. Dr. Ayzin B. KÜDEN Prof. Dr. Selim ÇETİNER Prof. Dr. Nurgül TÜREMİŞ

Prof. Dr. Ali KÜDEN Prof. Dr. Semih ÇAĞLAR

Bu araştırmada Ülkemiz doğal florasında bulunan ve farklı özellikler gösteren yabani

badem genotiplerinin fenolojik, pomolojik ve morfolojik özellikleri 3 yıl süreyle incelenmiştir. Moleküler tanımlamaları ise RAPD markırları kullanılarak gerçekleştirilmiştir. Çalışılan yabani badem genotiplerinde bu güne kadar fazla bir araştırma bulunmadığından, bu çalışmada denemeye alınan genotiplerin özelliklerinin belirlenmesi ve bu özelliklerin ışığı doğrultusunda bu badem tiplerinin bilimsel çalışmalarda ve pratikte nasıl değerlendirilebileceği araştırılmıştır. Yapılan çalışmalar sonucunda, Konya – Ereğli’de İvriz bölgesinden 7, Ayrancı Barajı bölgesinden 7; Nevşehir’den Açık Hava Müzesi içerisinden 11 ve Göreme - Kayseri yolu civarından 10; Niğde – Ulukışla bölgesinden 11; Gaziantep - Nizip yolunun 15. km’sinden 8, Küllü Yolu mevkiinden 2 ve İbrahim Şehri mevkiinden 5, Şanlıurfa – Birecik ilçesinin Yukarı İncirli Yolu mevkiinden 2 ve Cennet Bahçesi bölgesinden de 6 olmak üzere toplam 69 adet yabani badem tipi seçilmiştir. Bu tipleri moleküler analizlerde karşılaştırmak üzere kültür bademlerinden Nonpareil ve Cristomorto badem çeşitleri ile ülkemizden selekte edilen Hacı Alibey (48-5), Gülcan-1 (101-23) badem çeşitleri ve 101-13 badem tipi kullanılmıştır. Yapılan araştırma sonucunda, Konya-Ereğli, Nevşehir-Göreme ve Niğde’de doğal olarak yetişen yabani badem bitkilerinin gerek morfolojik, gerekse moleküler özellikler açısından benzer olduğu saptanmıştır. Gaziantep ve Şanlıurfa - Birecik ilçesinde bulunan yabani bademler ise morfolojik ve moleküler analizler sonucunda 2 grupta toplanmıştır. Bu iki gruba ait olan bitkiler birbirlerinden farklı olduğu gibi, her iki gruba ait bitkilerin İç Anadolu Bölgesi’nden seçilen yabani badem tiplerinden de moleküler analizler sonucunda farklı olduğu belirlenmiştir.

RAPD analizleri sonucu çizilen dendogramda, kültür bademleri (Prunus dulcis L.) İç Anadolu Bölgesi’nden seçilen yabani badem tipleri ile aynı grup içerisinde yer almıştır. Anahtar Kelimeler: Yabani bademler, morfolojik karakterler, RAPD, moleküler analizler

II

ABSTRACT

Ph. D. THESIS

PHENOLOGICAL, MORPHOLOGICAL, POMOLOGICAL AND MOLECULAR CHARACTERISTICS OF THE WILD ALMOND

GENOTYPES COLLECTED FROM DIFFERENT ECOTYPES OF TURKEY

SAFDER BAYAZİT

DEPARTMENT OF HORTICULTURE INSTITUTE OF NATURAL AND APPLIED SCIENCES

UNIVERSITY OF ÇUKUROVA

Supervisor: Prof. Dr. Ayzin B. KÜDEN

Year: 2007, Pages: 309

Jury Prof. Dr. Ayzin B. KÜDEN Prof. Dr. Selim ÇETİNER Prof. Dr. Nurgül TÜREMİŞ

Prof. Dr. Ali KÜDEN Prof. Dr. Semih ÇAĞLAR

In this study, phenological, pomological and morphological characteristics of wild almond genotypes in our country’s natural flora were investigated for three years. Molecular identification of them were performed by RAPD markers. Since there is not much study on the determination of these wild almond genotypes, the characteristics and the evaluation of them. In future scientific studies and in practice were investigated in this study.

As a result, total 69 almond genotypes were selected. These were; 7 types from İvriz area and 7 genotypes from Ayrancı dam area in Konya-Ereğli; 11 genotypes from Open Museum area in Nevşehir and 10 genotypes from Göreme-Kayseri road; 11 genotypes in Niğde-Ulukışla area; 2 genotypes from Yukarı İncirli area and 6 genotypes from Cennet Bahçesi area in Şanlıurfa-Birecik; 8 genotypes at 15 km distance of Gaziantep-Nizip road; 2 genotypes from Küllü road area and 5 genotypes from İbrahim Şehri area in Gaziantep-Nizip. Nonpareil and Cristomorto almond cultivars and Hacı Alibey (48-5), Gülcan-1 (101-23) local selected almond cultivars and 101-13 almond genotype were used to compare these wild almond genotypes in molecular analysis.

As a result, wild almond genotypes grown naturally in Konya-Ereğli, Nevşehir-Göreme and Niğde in Middle Anatolia region were found to be similar to each other both for the morphological and molecular characteristics. On the other hand, wild almonds in Gaziantep and Şanlıurfa-Birecik in South Anatolia region were divided into two groups considering the results of morphological and molecular analysis. The plants in these groups were different from each other as well as they were different from the wild almond genotypes selected in Middle Anatolia region.

In dendogram of the results of RAPD analysis, cultured almond cultivars (Prunus dulcis L.) were placed in the same group with Middle Anatolia wild almonds Keywords: Wild almonds, morphological characteristics, RAPD, molecular analysis

III

TEŞEKKÜR Doktora öğrenimimin her aşamasında olduğu şekilde, doktora tez konumun

belirlenmesinde ve yürütülmesi aşamasında da yakın ilgisi, yönlendirici katkısı ve

değerli yardımları için danışman hocam Sayın Prof. Dr. Ayzin B KÜDEN’e saygı ve

teşekkürlerimi sunarım. Doktora Tez İzleme komitemde yer alan ve doktora tezimin

eksiksiz tamamlanmasında büyük emekleri geçen Sayın Prof. Dr. Selim ÇETİNER

ve Sayın Prof. Dr. Nurgül TÜREMİŞ hocalarıma ayrıca, öneri ve katkıları için Sayın

Prof. Dr. Semih ÇAĞLAR hocama içtenlikle teşekkür ederim.

Çalışmam esnasında çok yakın ilgi ve önerilerini esirgemeyen tezimin

başından yazım aşamasına kadar bana yol gösteren, yardım eden, sorunlarıma çözüm

getiren başta Sayın Prof. Dr. Ali KÜDEN olmak üzere Doç. Dr. Ali ERGÜL’e ve

laboratuar çalışmalarındaki yardımlarından dolayı Sayın Prof. Dr. Gökhan

SÖYLEMEZOĞLU, Prof. Dr. Sinan ETİ ve Prof. Dr. Sevgi PAYDAŞ hocalarıma da

ayrıca teşekkürlerimi sunarım.

Arazi çalışmalarındaki yardım ve desteklerinden dolayı Antepfıstığı

Araştırma Enstitüsü Müdürü Sayın Selim ARPACI ve Müdür Yardımcısı Dr. İzzet

AÇAR’a, Birecik İlçe Tarım Müdürü Ali SÖZMEZ’e teşekkür ederim. Arazi

çalışmalarımda ve materyal toplamada yardımcı olan mesai arkadaşım Uz.

Burhanettin İMRAK’a, Ziraat Yüksek Mühendisi M Fatih BATMAZ ve Ziraat

Mühendisi F. Can BİLGİ’ye, Laboratuar çalışmalarındaki yardımlarından dolayı Ar.

Gör. Songül ÇÖMLEKÇİOĞLU ve Ar. Gör. Eda KARAAĞAÇ’a çok teşekkür

ederim.

Doktora çalışmalarım için mali destek sağlayan TÜBİTAK TOVAG ve Ç.Ü.

Bilimsel Araştırma Projeleri Birimine de teşekkür ederim.

Ayrıca bütün Eğitim Öğretim hayatım boyunca olduğu şekilde, Doktora

çalışmalarım süresince de yardımlarını esirgemeyen Annem Hacıkadın BAYAZİT,

Babam Ömer BAYAZİT ile eşim Ayşegül BAYAZİT’e ve anlayışından dolayı da

kızım Gökçe BAYAZİT’e içtenlikle teşekkür ederim.

IV

İÇİNDEKİLER SAYFA ÖZ…………………………………………………………….................... I

ABSTRACT………………………………………………………………. II

TEŞEKKÜR……………………………………………………………… III

İÇİNDEKİLER…………………………………………………………… IV

ÇİZELGELER DİZİNİ…………………………………………………… XV

ŞEKİLLER DİZİNİ………………………………………………………. XXI

KISALTMALAR…………………………………………………………. XXVII

1. GİRİŞ…………………………………………………………………... 1

1.1. Bademin Sistematiği ve Kültür Tarihi……………………………... 3

2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR……………………………………………… 14

2.1. DNA Parmakizi Nedir?...................................................................... 14

2.1.1. Bitkisel materyalin sağlanması ve DNA izolasyonu………... 15

2.1.2. PCR (Polimeraz Zincir Reaksiyonu)………………………... 18

2.1.3. Markır Tipleri……………………………………………….. 19

2.1.3.1. Morfolojik Markırlar………………………………... 19

2.1.3.2. Biyokimyasal Markırlar…………………………….. 20

2.1.3.3. DNA Markırları …………………………………….. 22

3. MATERYAL VE METOT…………………………………………….. 43

3. 1. Materyal…………………………………………………………... 43

3.1.1. Konya Ereğli İlçesinden Seçilen Yabani Badem Tipleri……. 45

3.1.2. Nevşehir – Göreme’ den Seçilen Yabani Badem Tipleri…… 47

3.1.3. Niğde Ulukışla’ dan Seçilen Yabani Badem Tipleri………... 49

3.1.4. Gaziantep’ten Seçilen Yabani Badem Tipleri………………. 50

3.1.5. Şanlıurfa Birecik’ten Seçilen Yabani Badem Tipleri……….. 52

3.2. Metot………………………………………………………………. 53

3. 2.1. Fenolojik Gözlemler………………………………………... 54

3.2.1.1. İlk Çiçeklenme Tarihi……………………………….. 54

3.2.1.2. Tam Çiçeklenme Tarihi…………………………… 54

3.2.1.3. Çiçek Oluşum Yeri………………………………….. 55

V

SAYFA

3.2.1.4. Çiçek İriliği………………………………………….. 55

3.2.1.5. Taç Yaprak Rengi…………………………………… 55

3.2.1.6. Tomurcuklarda Çift Çiçek Oluşumu………………... 56

3.2.1.7. Bir Çiçekteki Dişi Organ Sayısı…………………….. 56

3.2.1.8. İç Badem Olgunlaşma Tarihi………………………... 56

3. 2. 2. Morfolojik Analizler……………………………………….. 56

3.2.2.1. Taç Yüksekliği (m)………………………………….. 56

3.2.2.2. Taç Genişliği (m)…………………………………… 57

3.2.2.3. Ağaç Gücü………………………………………….. 57

3.2.2.4. Gövde Sayısı (adet)…………………………………. 57

3.2.2.5. Ocaklarda Dallanma Durumu……………………….. 58

3.2.2.6. Yıllık Dal Büyümesi (cm)…………………………... 58

3.2.2.7. Yıllık Dal Rengi…………………………………….. 58

3.2.2.8. Yıllık Dallardaki Yaprak Sayısı (adet)……………… 59

3.2.2.9. Yaprak Uzunluğu (cm)……………………………… 59

3.2.2.10. Yaprak Genişliği (cm)……………………………... 59

3.2.2.11. Yaprak Sapı Uzunluğu ……………………………. 59

3.2.2.12. Yaprak Rengi……………………………………… 59

3.2.3. Pomolojik Analizler………………………………………….. 60

3.2.3.1. Ortalama Kabuklu Badem Ağırlığı (g)………………... 60

3.2.3.2. Yeşil Kabuğun Sert Kabuktan Ayrılma Durumu

(kavlama)……………………………………………... 60

3.2.3.3. Meyve Boyutları (En, Boy, Yükseklik) (mm)………… 60

3.2.3.4. Meyve Şekli İndeksi (En/Boy)………………………... 60

3.2.3.5. Meyve Şekli…………………………………………… 61

3.2.3.6. Kabuk Kalınlığı (mm)………………………………… 61

3.2.3.7. Sert Kabuk Rengi……………………………………... 61

3.2.3.8. Sert Kabuğun Gözeneklilik Durumu………………….. 62

3.2.3.9. Sert Kabuğun Açılma Durumu……………………...... 62

VI

SAYFA

3.2.3.10. Meyve İç Rengi……………………………………... 62

3.2.3.11. İç Badem Tüylülük………………………………….. 63

3.2.3.12. Tat Durumu………………………………………….. 63

3.2.3.13. İkiz Badem Oranı (%)……………………………….. 63

3.2.3.14. Çift Badem Oranı (%)……………………………….. 63

3.2.4. Morfolojik Özelliklerin Benzerlik İlişkilendirilmesi………… 63

3.2.5. Moleküler Analizler………………………………………..... 63

3.2.5.1. DNA İzolasyonu………………………………………. 64

3.2.5.2. PCR uygulamaları……………………………………. 66

3.2.5.3. RAPD Agaroz Jel Elektroforez Koşulları…………….. 67

3.2.5.4. Sonuçların Değerlendirilmesi…………………………. 67

3.2.6. Deneme Deseni ve İstatistiksel Değerlendirme ....................... 69

4. BULGULAR VE TARTIŞMA………………………………………… 70

4.1. Bulgular…………………………………………………………… 78

4.1.1. Seçilen Yabani Badem Tiplerinde Fenolojik Gözlemler……. 70

4.1.1.1. Konya / Ereğli’den Seçilen Yabani Badem Tiplerinde

Çiçek Özellikleri………………………………………

70

4.1.1.1.(1). İlk Çiçeklenme Tarihleri………….............. 70

4.1.1.1.(2). Tam Çiçeklenme Tarihleri………………... 71

4.1.1.1.(3). Çiçek Oluşum Yeri……………………….. 73

4.1.1.1.(4). Çiçek İriliği………………………………. 74

4.1.1.1.(5). Taç Yaprak Rengi ………………………... 74

4.1.1.1.(6). Tomurcuklarda Çift Çiçek Oluşumu……... 75

4.1.1.1.(7). Bir Çiçekteki Ortalama Dişi Organ Sayısı.. 75

4.1.1.2. Nevşehir İlinden Seçilen Yabani Badem Tiplerinin

Çiçek Özellikleri……………………………………... 76

4.1.1.2.(1). İlk Çiçeklenme Tarihleri…………………. 76

4.1.1.2.(2). Tam Çiçeklenme Tarihleri……………….. 77


4.1.1.2.(4). Çiçek İriliği………………………………. 79

VII

SAYFA

4.1.1.2.(5). Taç Yaprak Rengi ………………………... 80



4.1.1.3. Niğde İlinden Seçilen Yabani Badem Tiplerinin

Çiçek Özellikleri …………………………………… 82

4.1.1.3.(1). İlk Çiçeklenme Tarihleri…………………. 82 4.1.1.3.(2). Tam Çiçeklenme Tarihleri……………….. 83 4.1.1.3.(3). Çiçek Oluşum Yeri……………………….. 84 4.1.1.3.(4). Çiçek İriliği………………………………. 85 4.1.1.3.(5). Taç Yaprak Rengi………………………... 85 4.1.1.3.(6). Tomurcuklarda Çift Çiçek Oluşumu……... 86 4.1.1.3.(7). Bir Çiçekteki Ortalama Dişi Organ Sayısı.. 86

4.1.1.4. Gaziantep İlinden Seçilen Yabani Badem Tiplerinin

Çiçek Özellikleri …………………………………...

87

4.1.1.4.(1). İlk Çiçeklenme Tarihleri…………………. 87

4.1.1.4.(2). Tam Çiçeklenme Tarihleri……………….. 88


4.1.1.4.(4). Çiçek İriliği………………………………. 89

4.1.1.4.(5). Taç Yaprak Rengi………………………... 90



4.1.1.5. Şanlıurfa Birecik'ten Seçilen Yabani Badem

Tiplerinin Çiçek Özellikleri……………………….. 93

4.1.1.5.(1). İlk Çiçeklenme Tarihleri…………………. 93 4.1.1.5.(2). Tam Çiçeklenme Tarihleri……………….. 93 4.1.1.5.(3). Çiçek Oluşum Yeri……………………….. 94 4.1.1.5.(4). Çiçek İriliği………………………………. 95 4.1.1.5.(5). Taç Yaprak Rengi ……………………….. 95 4.1.1.5.(6). Tomurcuklarda Çift Çiçek Oluşumu……... 96


VIII

SAYFA

4.1.1.6. İç Badem Olgunlaşma Tarihi……………………….. 97 4.1.2. Seçilen Yabani Badem Tiplerinde Morfolojik Ölçüm

Sonuçları …………………………………………………… 99

4.1.2.1. Konya Ereğli’den Seçilen Yabani Badem Tiplerinde

Morfolojik Ölçüm ve Gözlemler…………………… 99

4.1.2.1.(1). Taç Yüksekliği (cm)……………………… 99 4.1.2.1.(2). Taç Genişliği (cm)………………………... 99 4.1.2.1.(3). Ağaç Kuvveti……………………………... 100 4.1.2.1.(4). Ocak Dallanma Durumu………………….. 100 4.1.2.1.(5). Ocaktaki Gövde Sayısı……………………. 101 4.1.2.1.(6). Ortalama Gövde Kalınlıkları (mm)……….. 102 4.1.2.1.(7). Taçlanma Yüksekliği (cm)………………... 103 4.1.2.1.(8). Yıllık Dal Rengi…………………………... 103 4.1.2.1.(9). Ortalama Yıllık Dal Büyümesi (cm)……… 105 4.1.2.1.(10). Yıllık Dallardaki Ortalama Yaprak Sayısı

(adet)…………………… ……………….. 106

4.1.2.2. Nevşehir’den Seçilen Yabani Badem Tiplerinde

Morfolojik Ölçüm ve Gözlemler………………….. 108

4.1.2.2.(1). Taç Yüksekliği (cm)……………………… 108 4.1.2.2.(2). Taç Genişliği (cm)………………………... 109 4.1.2.2.(3). Ağaç Kuvveti……………………………... 110 4.1.2.2.(4). Ocaktaki Dallanma Durumu……………… 111 4.1.2.2.(5). Ocaktaki Gövde Sayısı……………………. 112 4.1.2.2.(6). Gövde Kalınlıkları (mm)………………….. 112 4.1.2.2.(7). Taçlanma Yüksekliği (cm)……………….. 114 4.1.2.2.(8). Yıllık Dal Rengi…………………………... 114 4.1.2.2.(9). Ortalama Yıllık Dal Büyümesi (cm)……… 115 4.1.2.2.(10). Yıllık Dallardaki Ortalama Yaprak Sayısı

(adet)………………………………… …. 116

IX

SAYFA

4.1.2.3. Niğde Ulukışla’dan Seçilen Yabani Badem

Tiplerinde Morfolojik Ölçüm ve Gözlemler ……..

118

4.1.2.3.(1). Taç Yüksekliği (cm)……………………... 118 4.1.2.3.(2). Taç Genişliği (cm)………………………... 118 4.1.2.3.(3). Ağaç Kuvveti……………………………... 119 4.1.2.3.(4). Ocaklarda Dallanma Durumu…………….. 119 4.1.2.3.(5). Ocaktaki Gövde Sayısı…………………… 120 4.1.2.3.(6). Gövde Kalınlıkları (mm)…………………. 121 4.1.2.3.(7). Taçlanma Yüksekliği (cm)……………….. 121 4.1.2.3.(8). Yıllık Dal Rengi…………………………... 122 4.1.2.3.(9). Ortalama Yıllık Dal Büyümesi (cm)……... 122 4.1.2.3.(10). Yıllık Dallardaki Ortalama Yaprak Sayısı

(adet)……………………………… ……. 123

4.1.2.4. Gaziantep’ten Seçilen Yabani Badem Tiplerinde

Morfolojik Ölçüm ve Gözlemler …………………. 125

4.1.2.4.(1). Taç Yüksekliği (cm)……………………… 125 4.1.2.4.(2). Taç Genişliği (cm)………………………... 125 4.1.2.4.(3). Ağaç Kuvveti……………………………... 126 4.1.2.4.(4). Ocak Dallanma Durumu………………….. 127 4.1.2.4.(5). Ocaktaki Gövde Sayısı…………………… 128 4.1.2.4.(6). Gövde Kalınlıkları (mm)…………………. 129 4.1.2.4.(7). Taçlanma Yüksekliği (cm)……………….. 130 4.1.2.4.(8). Yıllık Dal Rengi………………………….. 130 4.1.2.4.(9). Ortalama Yıllık Dal Büyümesi (cm)……... 132 4.1.2.4.(10). Yıllık Dallardaki Ortalama Yaprak Sayısı

(adet)……………………………………. 132

4.1.2.5. Birecik/Şanlıurfa’dan Seçilen Yabani Badem

Tiplerinde Morfolojik Ölçüm ve Gözlemler …….. 134

4.1.2.5.(1). Taç Yüksekliği (cm)……………………… 134 4.1.2.5.(2). Taç Genişliği (cm)………………………... 135

X

SAYFA

4.1.2.5.(3). Ağaç Kuvveti……………………………... 135

4.1.2.5.(4). Ocak Dallanma Durumu………………….. 136 4.1.2.5.(5). Ocaktaki Gövde Sayısı……………………. 137 4.1.2.5.(6). Gövde Kalınlıkları (mm)………………….. 137 4.1.2.5.(7). Taçlanma Yüksekliği (cm)………………... 138 4.1.2.5.(8). Yıllık Dal Rengi…………………………... 138 4.1.2.5.(9). Ortalama Yıllık Dal Büyümesi (cm)……… 139 4.1.2.5.(10). Yıllık Dallardaki Ortalama Yaprak Sayısı

(adet)…………………………………… . 140

4.1.2.6. Denemede Yer Alan Tüm Yabani Badem Tiplerinin

Karşılaştırılması…………………………………….. 141

4.1.2.6.(1). Ortalama Yıllık Dal Büyümesi (cm)……… 141 4.1.2.6.(2). Yıllık Dallardaki Ortalama Yaprak Sayısı

(adet)…………………................................. 143

4.1.2.7. İller Bazında Yabani Badem Tiplerinin Morfolojik

Özelliklerinin Değerlendirilmesi…………………... 146

4.1.2.7.(1). Taç Yüksekliği (cm)……………………… 147 4.1.2.7.(2). Taç Genişliği (cm)………………………... 147 4.1.2.7.(3). Ocaktaki Gövde Sayısı……………………. 148 4.1.2.7.(4). Ağaç Kuvveti……………………………... 149 4.1.2.7.(5). Gövde Kalınlıkları (mm)…………………. 150 4.1.2.7.(6). Ocaktaki Dallanma Durumu……………… 150 4.1.2.7.(7). Yıllık Dal Büyümesi (cm)………………... 151 4.1.2.7.(8). Yıllık Dal Rengi…………………………... 152 4.1.2.7.(9). Yıllık Dallardaki Yaprak Sayısı (adet)…… 153

4.1.3. Yabani Badem Tiplerinde Yaprak Ölçüm Değerleri ……… 155

4.1.3.1. Konya İlinden Seçilen Yabani Badem Tiplerine Ait

Yaprak Ölçüm Değerleri…………………………... 155

4.1.3.1.(1). Yaprak Eni (cm)…………………………... 155 4.1.3.1.(2). Yaprak Boyu (cm)………………………… 156

XI

SAYFA

4.1.3.1.(3). Yaprak Sapı Uzunluğu (cm)………………. 158

4.1.3.1.(4). Yaprak Rengi……………………………… 159 4.1.3.2. Nevşehir İlinden Seçilen Yabani Badem Tiplerine

Ait Yaprak Ölçüm Değerleri………………………. 160

4.1.3.2.(1). Yaprak Eni (cm)…………………………… 161

4.1.3.2.(2). Yaprak Boyu (cm)…………………………. 162

4.1.3.2.(3). Yaprak Sapı Uzunluğu (cm)……………….. 163

4.1.3.2.(4). Yaprak Rengi……………………………… 164

4.1.3.3. Niğde İlinden Seçilen Yabani Badem Tiplerine Ait

Yaprak Ölçüm Değerleri…………………………... 165

4.1.3.3.(1). Yaprak Eni (cm)…………………………… 165

4.1.3.3.(2). Yaprak Boyu (cm)…………………………. 166


4.1.3.3.(4). Yaprak Rengi……………………………… 168

4.1.3.4. Gaziantep İlinden Seçilen Yabani Badem Tiplerine

Ait Yaprak Ölçüm Değerleri……………………… 169

4.1.3.4.(1). Yaprak Eni (cm)…………………………… 169

4.1.3.4.(2). Yaprak Boyu (cm)…………………………. 170


4.1.3.4.(4). Yaprak Rengi……………………………… 173

4.1.3.5. Şanlıurfa İlinden Seçilen Yabani Badem Tiplerine

Ait Yaprak Ölçüm Değerleri……………………….. 174

4.1.3.5.(1). Yaprak Eni (cm)…………………………… 174 4.1.3.5.(2). Yaprak Boyu (cm)………………………… 175 4.1.3.5.(3). Yaprak Sapı Uzunluğu (cm)………………. 177 4.1.3.5.(4). Yaprak Rengi……………………………… 178

4.1.3.6. Farklı İllerden Seçilen Yabani Badem Genotiplerine

Ait Yaprak Ölçüm Değerlerinin Karşılaştırılması …. 179

4.1.3.6.(1). Yaprak Eni (cm)…………………………... 179 4.1.3.6.(2). Yaprak Boyu (cm)………………………… 180

XII

SAYFA

4.1.3.6.(3). Yaprak Sapı Uzunluğu (cm)……………… 182

4.1.3.7. Farklı İllerden Seçilen Yabani Badem Tiplerinde

Yaprak Özelliklerinin Ortalama Değerleri………… 183

4.1.3.7.(1). Yaprak Eni (cm)………………………….. 183 4.1.3.7.(2). Yaprak Boyu (cm)………………………... 184 4.1.3.7.(3). Yaprak Sapı Uzunluğu (cm)……………… 184

4.1.4. Pomolojik Ölçüm Sonuçları……………………………….. 186

4.1.4.1. 2003 yılı Sonuçları…………………………………... 186

4.1.4.1.(1). Ortalama Kabuklu Badem Ağırlığı (g)…... 188

4.1.4.1.(2). Yeşil Kabuğun Sert Kabuktan Ayrılma

Durumu (Kavlama)…………………… ...

188

4.1.4.1.(3). Meyve Eni (mm)…………………………. 188

4.1.4.1.(4). Meyve Boyu (mm)……………………….. 189

4.1.4.1.(5). Meyve Şekli İndeksi (En/Boy)…………... 190

4.1.4.1.(6). Meyve Şekli ……………………………... 191

4.1.4.1.(7). Meyve Yüksekliği (mm)…………………. 191

4.1.4.1.(8). Meyve İriliği …………………………….. 192

4.1.4.1.(9). Sert Kabuk Rengi………………………… 192

4.1.4.1.(10). Gözeneklilik…………………………….. 193

4.1.4.1.(11). Sert Kabuğun Açılma Durumu…………. 193

4.1.4.1.(12). Kabuk Sertliği…………………………... 194

4.1.4.1.(13). Kabuk Kalınlığı (mm)…………………... 194

4.1.4.1.(14). İç Badem Ağırlığı (g) …………………... 195

4.1.4.1.(15). İç Badem Rengi………………………… 195

4.1.4.1.(16).Tüylülük…………………………………. 196

4.1.4.1.(17). Tat Durumu……………………………... 196

4.1.4.1.(18). İkiz Badem Oranı (%)…………………... 196

4.1.4.1.(19). Çift Badem Oranı (%)…………………... 197

4.1.4.1.(20). Boş Meyve Oranı (%)…………………... 197

XIII

SAYFA

4.1.4.2. 2005 Yılı Sonuçları………………………………….. 201

4.1.4.2.(1). Ortalama Kabuklu Badem Ağırlığı (g)…… 201

4.1.4.2.(2). Yeşil Kabuğun Ayrılma Durumu…………. 203

4.1.4.2.(3). Meyve Eni (mm)………………………….. 203

4.1.4.2.(4). Meyve Boyu (mm)………………………... 203

4.1.4.2.(5). Meyve Şekli İndeksi (En/Boy)…………… 204

4.1.4.2.(6). Meyve Şekli………………………………. 205

4.1.4.2.(7). Meyve Yüksekliği (mm)………………….. 205

4.1.4.2.(8). Meyve İriliği ……………………………... 207

4.1.4.2.(9). Sert Kabuk Rengi…………………………. 207

4.1.4.2.(10). Sert Kabuğun Gözeneklilik Durumu……. 208

4.1.4.2.(11). Sert Kabuğun Açılma Durumu………….. 208

4.1.4.2.(12). Kabuk Sertliği…………………………… 210

4.1.4.2.(13). Kabuk Kalınlığı (mm)…………………… 210

4.1.4.2.(14). Ortalama İç Badem Ağırlığı (g)…………. 211

4.1.4.2.(15). İç Badem Rengi………………………….. 211

4.1.4.2.(16). Tüylülük…………………………………. 212

4.1.4.2.(17). Tat Durumu……………………………… 213

4.1.4.2.(18). İkiz Badem Oranı (%)…………………… 213

4.1.4.2.(19). Çift Badem Oranı (%)…………………… 213

4.1.4.2.(20). Boş Meyve Oranı (%)……………………. 213

4.1.5. Morfolojik Özelliklerin Benzerlik İlişkilendirilmesi……..... 220

4.1.6. Seçilen Yabani Badem Tiplerinde Moleküler Analizler…... 223

4.1.6.1. DNA İzolasyonu……………………………………... 223

4.1.6.2. RAPD Analiz Sonuçları……………………………... 226

4.1.6.3. Benzerlik İndeksi ve Genetik İlişki Dendogramı……. 235

4.2. Tartışma…………………………………………………………… 248

4.2.1. Çiçek Özellikleri…………………………………………….. 248

4.2.2. Morfolojik Özellikler………………………………………... 253

4.2.3. Pomolojik Özellikler ……………………………………….. 268

XIV

SAYFA

4.2.3 1. 2003 Yılı …………………………………………….. 268

4.2.3.2. 2005 Yılı……………………………………………... 274

4.2.4. Moleküler Analizler………………………………………..... 280

4.2.4.1. DNA İzolasyonu …………………………………….. 280

4.2.4.2. PCR Uygulamaları…………………………………… 282

4.2.4.3. Benzerlik İndeksi ve Genetik İlişki Dendogramı……. 285

5. SONUÇ VE ÖNERİLER……………………………………………..... 291

KAYNAKLAR…………………………………………………………… 294

XV

ÇİZELGELER DİZİNİ SAYFA

Çizelge 3.1. Yabani badem tiplerinde yaş ölçüm sonuçları ………………. 44

Çizelge 3.2. Konya Ayrancı ve İvriz bölgelerinden seçilen yabani badem

tiplerinin konumları………………………………………….

46

Çizelge 3.3. Nevşehir Göreme’den seçilen yabani badem tiplerinin

konumları .…………………………………………………...

48

Çizelge 3.4. Niğde Ulukışla ilçesinden seçilen yabani badem tiplerinin

konumları ……………………………….…………………...

49

Çizelge 3.5. Gaziantep’ten seçilen yabani badem tiplerinin

konumları…………………………………………………….

50

Çizelge 3.6. Şanlıurfa Birecik’ten seçilen yabani badem tiplerinin

konumları ……………………………………………………

52

Çizelge 3.7. RAPD analizlerinde kullanılan primerler ve baz dizilişleri….. 68

Çizelge 4.1. Konya Ereğli ilçesinden seçilen yabani badem genotiplerinde

çiçeklenme zamanları ve çiçek oluşum yerleri……................ 73

Çizelge 4.2. Konya Ereğli ilçesinden seçilen yabani badem genotiplerinde

çiçek iriliği ve çiçek taç yaprak rengi……………..................

75

Çizelge 4.3. Konya Ereğli İlçesinden seçilen yabani badem genotiplerinde

tomurcuklarda çift çiçek oluşumu ve bir çiçekteki dişi organ sayısı

76

Çizelge 4.4. Nevşehir’den seçilen yabani badem tiplerinde ilk ve tam

çiçeklenme tarihleri ve çiçek oluşum yeri……………………

79

Çizelge 4.5. Nevşehir’den seçilen yabani badem tiplerinde çiçek iriliği ve

taç yaprak rengi………………………………………………

80

Çizelge 4.6. Nevşehir’den seçilen yabani badem tiplerinde tomurcuklarda

çift çiçek oluşumu ve bir çiçekteki dişi organ sayısı…………

82

Çizelge 4.7. Niğde ilinden seçilen yabani badem tiplerinde ilk çiçeklenme,

tam çiçeklenme ve çiçek oluşum yeri………………………..

84

Çizelge 4.8. Niğde ilinden seçilen yabani badem tiplerinde çiçek iriliği ve

taç yaprak rengi………………………………………………

86

XVI

SAYFA

Çizelge 4.9. Niğde ilinden seçilen yabani badem tiplerinde tomurcuklarda

çift çiçek oluşumu ve bir çiçekteki dişi organ sayısı……….

87

Çizelge 4.10. Gaziantep ilinden seçilen yabani badem tiplerinde ilk

çiçeklenme, tam çiçeklenme ve çiçek oluşum yeri…………

89

Çizelge 4.11. Gaziantep ilinden seçilen yabani badem tiplerinde çiçek

iriliği ve taç yaprak rengi…………………………………...

91

Çizelge 4.12. Gaziantep ilinden seçilen yabani badem tiplerinde tomurcuklarda

çift çiçek oluşumu ve bir çiçekteki dişi organ sayısı…………….

92

Çizelge 4.13. Şanlıurfa – Birecik'ten seçilen yabani badem tiplerinde ilk

çiçeklenme, tam çiçeklenme ve çiçek oluşum yeri…………

95

Çizelge 4.14. Şanlıurfa – Birecik'ten seçilen yabani badem tiplerinde

çiçek iriliği ve taç yaprak rengi……………………………..

96

Çizelge 4.15. Şanlıurfa Birecik’ten seçilen yabani badem tiplerinde

tomurcuklarda çift çiçek oluşumu ve bir çiçekteki dişi

organ sayısı…………………………………………………

97

Çizelge 4.16. Yabani badem tiplerinde iç badem olgunlaşma tarihleri……. 98

Çizelge 4.17. Konya Ereğli’den seçilen yabani badem tiplerinde taç

yüksekliği ve taç genişlikleri……………………………….

100

Çizelge 4.18. Konya Ereğli’den seçilen yabani badem tiplerinde ağaç

kuvveti ve ocak dallanma durumları…….………………….

101

Çizelge 4.19. Konya Ereğli ilçesinden seçilen yabani badem tiplerinde

ocaktaki gövde sayısı ve gövde kalınlıkları………………...

103


taçlanma yüksekliği ve yıllık dal rengi……………………..

105


yıllık dal büyümesi ve yıllık dallardaki yaprak sayısı……………….

107

Çizelge 4.22. Nevşehir Göreme’den seçilen yabani badem tiplerinde taç

yüksekliği ve taç genişliği…………………………………..

109

Çizelge 4.23. Nevşehir Göreme’den seçilen yabani badem tiplerinde ağaç

kuvveti ve ocak dallanma durumu………………………….

111

XVII

SAYFA

Çizelge 4.24. Nevşehir Göreme’den seçilen yabani badem tiplerinde

ocaktaki gövde sayısı ve gövde kalınlıkları…………………

113

Çizelge 4.25. Nevşehir Göreme’den seçilen yabani badem tiplerinde

taçlanma yüksekliği ve yıllık dal rengi……………………... 115

Çizelge 4.26. Nevşehir Göreme’den seçilen yabani badem tiplerinde yıllık

dal büyümesi ve yıllık dallardaki yaprak sayısı……………..

117

Çizelge 4.27. Niğde Ulukışla’dan seçilen yabani badem tiplerinde taç

yüksekliği ve taç genişliği…………………………………...

119

Çizelge 4.28. Niğde Ulukışla’dan seçilen yabani badem tiplerinde ağaç

kuvveti ve ocak dallanma durumu…………………………..

120

Çizelge 4.29. Niğde Ulukışla’dan seçilen yabani badem tiplerinde

ocaktaki gövde adedi ve gövde kalınlıkları…………………

121

Çizelge 4.30. Niğde Ulukışla’dan seçilen yabani badem tiplerinde

taçlanma yüksekliği ve yıllık dal rengi……………………...

122

Çizelge 4.31. Niğde Ulukışla’dan seçilen yabani badem tiplerinde yıllık

dal büyümesi yıllık dallardaki yaprak sayısı………………...

124

Çizelge 4.32. Gaziantep ilinden seçilen yabani badem tiplerinde taç

yüksekliği ve taç genişliği…………………………………..

126

Çizelge 4.33. Gaziantep ilinden seçilen yabani badem tiplerinde ağaç

kuvveti ve ocak dallanma durumu…………………………..

127

Çizelge 4.34. Gaziantep ilinden seçilen yabani badem tiplerinde ocaktaki

gövde adedi ve gövde kalınlıkları…………………………...

130

Çizelge 4.35. Gaziantep ilinden seçilen yabani badem tiplerinde taçlanma

yüksekliği ve yıllık dal rengi………………………………..

131

Çizelge 4.36. Gaziantep ilinden seçilen yabani badem tiplerinde yıllık dal

büyümesi ve yıllık dallardaki yaprak sayısı…………………

133

Çizelge 4.37. Şanlıurfa Birecik ilçesinden seçilen yabani badem tiplerinde

taç yüksekliği ve taç genişliği………………………………

135

XVIII

SAYFA


ağaç kuvveti ve ocak dallanma durumu……………………..

136


ocaktaki gövde sayısı ve gövde kalınlıkları…………………

138


taçlanma yüksekliği ve yıllık dal rengi……………………...

139


yıllık dal büyümesi ve yıllık dallardaki yaprak sayısı……….

141

Çizelge 4.42. 5 farklı ilden seçilen yabani badem genotiplerinin bazı

morfolojik özellikleri………………………………………...

145

Çizelge 4.43. İller bazında yabani badem tiplerinin morfolojik özellikleri.. 149

Çizelge 4.44. İller bazında ağaç kuvveti, gövde kalınlıkları ve ocak

dallanma durumları …………………………………………

151

Çizelge 4.45. Farklı illerden seçilen yabani badem tiplerinde bazı

morfolojik karakterlerin ortalama değerleri………………

154

Çizelge 4.46. Konya Ereğli ilçesinden seçilen yabani badem tiplerine ait

yaprak eni ve yaprak boyu değerleri ………………………..

158

Çizelge 4.47. Konya Ereğli ilçesinden seçilen yabani badem tiplerine

yaprak sapı uzunluğu ve yaprak renkleri …………………… 160

Çizelge 4.48. Nevşehir ilinden seçilen yabani badem tiplerine ait yaprak

eni ve yaprak boyu değerleri ……………………….............. 163

Çizelge 4.49. Nevşehir ilinden seçilen yabani badem tiplerine ait yaprak

sapı uzunluğu ve yaprak renkleri ………………………....... 165

Çizelge 4.50. Niğde Ulukışla ilçesinden seçilen yabani badem tiplerine ait

yaprak eni ve yaprak boyu değerleri ………………………. 167

Çizelge 4.51. Niğde Ulukışla ilçesinden seçilen yabani badem tiplerine ait

yaprak sapı uzunluğu ve yaprak renkleri ………………….... 168

Çizelge 4.52. Gaziantep ilinden seçilen yabani badem tiplerine ait yaprak

eni ve yaprak boyu değerleri ……………………….............. 172

XIX

SAYFA

Çizelge 4.53. Gaziantep ilinden seçilen yabani badem tiplerine ait 2003,

2004 ve 2005 yılı yaprak ölçüm değerleri………………….

173

Çizelge 4.54. Şanlıurfa Birecik ilçesinden seçilen yabani badem tiplerine

ait yaprak eni ve yaprak boyu değerleri ……………………

176


ait yaprak sapı uzunluğu ve yaprak renkleri ……………….

178

Çizelge 4.56. 5 ilden seçilen yabani badem genotiplerine ait yaprak eni

ölçüm sonuçları (cm)……………………………………….

180

Çizelge 4.57. 5 ilden seçilen yabani badem genotiplerine ait yaprak boyu

ölçüm sonuçları……………………………………………..

181

Çizelge 4.58. 5 ilden seçilen yabani badem genotiplerine ait yaprak sapı

uzunluğu ölçüm sonuçları…………………………………..

183

Çizelge 4.59. Farklı illerden seçilen yabani badem tiplerin ortalama

yaprak değerleri…………………………………………….

185

Çizelge 4.60. Yabani badem tiplerinin 2003 yılı kabuklu meyve

özellikleri (a)………………………………………………..

190


özellikleri (b)………………………………………………. 192


özellikleri (c) ………………………………………………. 194

Çizelge 4.63. Yabani badem tiplerinin kabuk ve iç badem özellikleri…… 196

Çizelge 4.64. Yabani badem tiplerinin 2003 yılı iç badem özellikleri …... 197

Çizelge 4.65. Yabani badem tiplerinde 2005 yılı kabuklu meyve

özellikleri (a). ……………………………………………… 204


özellikleri (b) ………………………………………………. 206


özellikleri (c) ……………………………………………….

209

XX

SAYFA

Çizelge 4.68. Yabani badem tiplerinin 2005 yılı kabuk ve iç badem

özellikleri…………………………………………………...

212

Çizelge 4.69. Denemede kullanılan yabani badem tiplerinde 2005 yılı iç

badem özellikleri…………………………………………...

214

Çizelge 4.70. Konya - Ereğli ilçesinden seçilen yabani badem tiplerine ait

DNA’ların miktar ve saflık değerleri………………………

223

Çizelge 4.71. Nevşehir Göreme’den seçilen yabani badem tiplerine ait


224

Çizelge 4.72. Niğde Ulukışla ilçesinden seçilen yabani badem tiplerine

ait DNA’ların miktar ve saflık değerleri…………………..

225

Çizelge 4.73. Gaziantep ilinden seçilen yabani badem tiplerine ait


225


ait DNA’ların miktar ve saflık değerleri……………………

226

Çizelge 4.75. Kültür badem çeşitlerine ait DNA’ların miktar ve saflık

değerleri…………………………...……………………….. 226

Çizelge 4.76. PCR ve jelde görüntülenen yabani badem

tiplerinin numaraları…………………………...................... 227

Çizelge 4.77. RAPD analizleri sonucunda elde edilen bant sayısı ve bant

büyüklükleri…………………………................................... 235

Çizelge 4.78. Yabani badem genotiplerine ait benzerlik indeksi………… 238

Çizelge 4.79. Genotiplerin Principal co-ordinate (PCO) analizinde ilk üç

koordinat verileri…………………………........................... 245

XXI

ŞEKİLLER DİZİNİ SAYFA Şekil 3.1. Yabani badem tiplerinin seçildiği alanlar……………………….. 43

Şekil 3.2 Yabani Badem tiplerinde yaş halkalarının görünümü…………… 44

Şekil 3.3. Birecik Tip 3’de yaş halkalarının görünümü……………………. 45

Şekil 3.4. Konya Ayrancı bölgesi yabani badem populasyonu…………… 46

Şekil 3.5. Konya İvriz bölgesi yabani badem populasyonu……………….. 47

Şekil 3.6. Açık Hava Müzesi İçi yabani badem populasyonu……………... 47

Şekil 3.7. Göreme yabani badem populasyonu……………………………. 48

Şekil 3.8. Niğde Ulukışla yabani badem polasyonu...................................... 49

Şekil 3.9. Nizip Demiryolu yabani badem populasyonu…………………... 50

Şekil 3.10. İbrahimşehir yabani badem populasyonu……………………… 51

Şekil 3.11. Küllü Yolu yabani badem populasyonu……………………….. 51

Şekil 3.12. Cennet Bahçesi yabani badem populasyonu…………………... 52

Şekil 3.13. Yukarı İncirli Yolu yabani badem populasyonu………………. 53

Şekil 3.14. Yabani badem tiplerinde İlk Çiçeklenme ve Tam Çiçeklenme

durumları………………………..………………………………….

54

Şekil 3.15. Yabani ve kültür formu çiçek iriliği…………………………… 55

Şekil 3.16. Yabani badem tiplerinde çiçek taç yaprak renkleri 55

Şekil 3.17. Ocaktaki gövde sayısı………………………………………….. 57

Şekil 3.18. Yıllık dallardaki antosyanin birikimi…………………………... 58

Şekil 3.19. Yabani badem tiplerinde sert kabuk renkleri………………....... 61

Şekil 3.20. Yabani bademlerde iç renk skalası…………………………….. 62

Şekil 3.21. DNA ekstraksiyonunda kullanılan genç yapraklar……………. 64

Şekil 3.22. RAPD tekniğinin uygulama aşamaları………………………… 66

Şekil 4.1. İvriz Tip 5 yabani badem tipinde çiçeklenme başlangıcı……….. 71

Şekil 4.2. İvriz Tip 6 ve 7’de tam çiçeklenme ……………………………. 72

Şekil 4.3. Ayrancı Tip 6’da tam çiçeklenme durumu……………………... 73

Şekil 4.4. Yabani badem tiplerine ait çiçeklerde taç yaprak renkleri……… 74

Şekil 4.5. AHM Tip 5 Göreme Tip 8 ve AHM Tip 9’da aynı tarihte

çiçeklenme durumları …………………………………………..

78

XXII

SAYFA

Şekil 4.6. AHM Tip 1 ve Göreme Tip 3’de çiçek taç yaprak renkleri…….. 81

Şekil 4.7. Niğde Tip 9’da tam çiçeklenme durumu……………………….. 83

Şekil 4.8. Niğde ilinden seçilen yabani badem tiplerinde taç yaprak

renkleri…………………………………………………………

85

Şekil 4.9. GA Tip 2’de tam çiçeklenme durumu…………………………... 88

Şekil 4.10. GA Tip 7 (Önde) ve GA Tip 8’de (Arkada) çiçek taç yaprak

renkleri ………………………………………………………...

90

Şekil 4.11. Amygdalus orientalis Mill. ve Amygdalus turcomenica Lincz.

türlerine ait çiçek taç yaprak renkleri ………………………….

91

Şekil 4.12. Amygdalus turcomenica Lincz. türü içerisinde yer alan yabani

badem tiplerinde dikenler üzerinde çiçek oluşumu (Birecik Tip

7)…..

94

Şekil 4.13. Birecik ilçesinden seçilen yabani badem tiplerinde taç yaprak

renkleri…………………………................................................

96

Şekil 4.14. Yabani badem tiplerinde gövde sayısı………………………… 102

Şekil 4.15. Ereğli İlçesinden seçilen yabani badem tiplerinde yılık dal

rengi…………………………..................................................... 104

Şekil 4.16. Göreme Tip 3 ve AHM Tip 8 yabani badem tiplerinin

görünümü…………………………............................................

108

Şekil 4.17. Göreme Tip 2 ve AHM Tip 8’in genel görünümü…………….. 110

Şekil 4.18. Göreme’ den seçilen yabani badem tiplerinde gövde adedi

görünümleri………………………….........................................

112

Şekil 4.19. Niğde ilinden seçilen yabani badem tiplerinde ocaktaki gövde

sayıları………………………….................................................

120

Şekil 4.20. GA Tip 3 ve Tip 1’de gövde adetlerinin görünümü…………... 129

Şekil 4.21. Birecik Tip 3, Tip 4 ve Tip 5’in genel görünümleri…………… 134

Şekil 4.22. Birecik ilçesinden seçilen yabani badem tiplerinde yılık dal

renkleri…………………………................................................

138

Şekil 4.23. Ayrancı Tip 3 ve Ayrancı Tip 6’ya ait yaprakların görünümü... 157

Şekil 4.24. İvriz Tip 1 ve İvriz Tip 3’e ait yaprakların görünümü………… 157

XXIII

SAYFA

Şekil 4.25. İvriz Tip 5 ve Ayrancı Tip 7’ye ait yaprakların görünümü……. 158

Şekil 4.26. Ereğli ilçesinden seçilen yabani badem tiplerinde yaprak

renkleri…………………………................................................

160

Şekil 4.27. Nevşehir Göreme’den seçilen yabani badem tiplerine ait

yapraklardan görünüm………………….…...............................

162

Şekil 4.28. Nevşehir Göreme’ den seçilen yabani badem tiplerine ait

yaprak renkleri…………………………....................................

164

Şehir 4.29. Niğde ilinden seçilen yabani badem tiplerine ait yaprakların

görünümü…………………………............................................

167

Şekil 4.30. Niğde Tip 7 ve Niğde Tip 4’e ait yaprakların görünümü…….. 169

Şekil 4.31. Gaziantep ilinden seçilen yabani badem tiplerine ait

yaprakların görünümü………………………………………….

171

Şekil 4.32. Gaziantep ilinden seçilen yabani badem tiplerinde yaprak

renkleri…………………………................................................

174

Şekil 4. 33. Birecik ilçesinden seçilen yabani badem tiplerine ait

yaprakların görünümü………………………….........................

177

Şekil 4.34. Birecik ilçesinden seçilen yabani badem tiplerinde yaprak

renkleri…………………………................................................

178

Şekil 4.35. Amygdalus turcomenica Mill ve Amygdalus orientalis Lincz

türlerine ait meyvelerin görünümü…………………………......

187


meyve örnekleri ………………………….................................

198

Şekil 4.37. Gaziantep ve Şanlıurfa Birecik ilçesinden seçilen yabani

badem tiplerine ait meyve örnekleri………………..………….

200

Şekil 4.38 Yabani Badem genotiplerinde sert kabuk gözeneklilik durumu. 209

Şekil 4.39. Nevşehir Göreme’den seçilen yabani badem tiplerine ait

meyve örnekleri………………………………………………..

215

Şekil 4.40. Konya Ereğli’den seçilen yabani badem tiplerine ait meyve

örnekleri……………………………………………..................

220

XXIV

SAYFA Şekil 4.41. Morfolojik özelliklerin benzerlik ilişkilendirilmesi…………… 222

Şekil 4.42. Araştırmada kullanılan yabani badem tiplerinin UBC 340

primeri ile oluşturulan PCR amplifikasyon ürünlerinin agaroz jel

üzerindeki görüntüsü. Markör 100 bp DNA Ladder

(Promega)…………………………………………………………

228

Şekil 4.43. Araştırmada kullanılan yabani badem tiplerinin OPA 14



(Promega)…………........................................................................

228




(Promega)…………...…………………………............................

228

Şekil 4.45. Araştırmada kullanılan yabani badem tiplerinin OPO 02



(Promega)…………........................................................................

229




(Promega)…………........................................................................

229

Şekil 4.47. Araştırmada kullanılan yabani badem tiplerinin OPO 04



(Promega)…………........................................................................

229




(Promega)…………........................................................................

230

XXV

SAYFA




(Promega)…………........................................................................

230




(Promega)…………........................................................................

230




(Promega)…………........................................................................

231




Promega)………………………………………………………….

231




Promega)………………………………………………………….

231




(Promega)…………........................................................................

232




Promega)………………………………………………………….

232

XXVI

SAYFA

Şekil 4.56. Araştırmada kullanılan yabani badem tiplerinin P 123 primeri

ile oluşturulan PCR amplifikasyon ürünlerinin agaroz jel


(Promega)…………………………………………………………

232




(Promega)…………………………………………………………

233




(Promega)……………………........................................................

233




(Promega)…………………………………………………………

233




(Promega)…………........................................................................

234




(Promega)…………........................................................................

234

Şekil 4.62. Yabani badem genotiplerine ait genetik ilişki

dendogramı…….

244

Şekil 4.63. Yabani badem tiplerinde Principal Co-Ordinate (PCO) analizi

sonucu dağılımları

247

XXVII

KISALTMALAR AFLP : Amplified Fragment Length Polymorphism

AHM : Açık Hava Müzesi

AY : Ayrancı

BİR : Birecik

cm : Santimetre

CTAB : Cetyltrimethylamoniumbromide

DNA : Deoxyribonucleic Acid

EDTA : Ethilenediaminetetraaceticacide

FAO : Food and Agriculturae Organisation

g : Gram

GA : Gaziantep

GÖR : Göreme

IPGRI : International Plant Genetic Resources Institute

İV : İvriz

km : Kilometre

mm : Milimetre

m : Metre

mM : milimolar

NİĞ : Niğde

PCR : Polimeraz Zincir Reaksiyonu =Polymerase Chain Reaction

RAPD : Randomly Amplified Polymorfic DNA

RFLP : Restriction Fragment Length Polymorphism

Rpm : Revolutions per minute

RNA : Ribonücleic Acid

SDS : Sodiumdodecylsulfate

SSR : Simple Sequence Repeate= Mikrosatellite

Taq : Thermus aquaticus

TE : Tris/EDTA (Buffer)

UPGMA : Unweighted pair-group method analysis

1. GİRİŞ Safder BAYAZİT

1

1. GİRİŞ

Bitkilerin ilk olarak ortaya çıktığı ve evrimlerini tamamladıkları yerlere “Gen

Merkezi” veya “Anavatan” adı verilmektedir. Vavilov adlı Rus Botanik Bilim adamı

tarafından dünyada, Çin, Hindistan, Orta Asya, Yakın Doğu, Akdeniz Havzası,

Etiyopya, Güney Meksika ile Orta Amerika ve Güney Amerika olmak üzere 8 gen

merkezi belirlenmiştir. Bu gen merkezleri incelendiğinde Türkiye’nin hem Yakın

Doğu hem de Akdeniz havzası içerisinde yer alması nedeniyle, gen merkezi olarak

ayrı bir öneme sahip olduğu görülmektedir (Ağaoğlu ve ark, 1995; Demir, 1990).

Türkiye’nin dünyada yetişen bir çok meyve ve sebze türünün gen merkezi veya gen

merkezi sınırları içinde bulunmasının ve çok sayıda tür ve çeşit zenginliğine sahip

olmasının en önemli nedenleri; ekolojik koşullarının bahçe bitkilerinin

yetiştiriciliğine uygun olması, Türkiye’nin göç yollarının üzerinde bulunması ve

Anadolu’nun tarihin ilk çağlarından beri pek çok medeniyetin yaşadığı bir alan

olması ile açıklanmaktadır (Ağaoğlu ve ark, 1995; Demir, 1990). Çok zengin gen

kaynaklarına sahip olan ülkemiz pek çok bitki türünün olduğu gibi bademin de

anavatanıdır.

Yaşanan gelişmeler, içinde bulunduğumuz yüzyılın en önemli doğal

kaynağının genetik kaynaklar olduğunu göstermektedir. Bu kaynaklara sahip çıkmak,

genetik materyalleri bugünkü gibi muhafaza etmenin ötesinde bu kaynakların

faydaya dönüştürülmesini zorunlu kılmaktadır. Özellikle modern biyoteknolojide

sağlanan yeni gelişmeler, organizmaların tüm olarak değil gen düzeyinde

değerlendirilmesini zorunlu hale getirmiştir. Bu nedenle doğal kaynaklarımızda var

olan her türlü canlı organizmaların çalışılması bir zorunluluk olmuştur. Genetik

materyallerin en önemli katkısı, ekonomik öneme sahip özelliklere ilişkin genlerin

çıkarılıp kullanılması ile sağlanabilecektir. Elde edilecek genleri doğrudan kendi

ürünlerimizde kullanarak ya da patent hakkı karşılığı satarak sağlanacak kazanç,

sahip olduğumuz bitkisel gen kaynağı zenginliğimiz dikkate alındığında çok büyük

olacaktır.

Bitki genetik kaynaklarının farklı kullanım olanakları vardır. Bunların

başında yabani tür ve ilkel formların doğadan toplanıp doğrudan ya da üretilerek


2

kullanılması yer almaktadır. Bu kullanım yöntemi günümüz koşullarında kültür

bitkilerindeki tür ve çeşit zenginliği dikkate alındığında sınırlı kalmakta ve ekonomik

olmamaktadır.

Yabani ve ilkel populasyonların bir diğer kullanım alanı ise, modern kültür

çeşitlerinin fakir olan gen havuzlarının genişletilmesidir (Şehirali ve ark., 2005).

. Günümüzde üstün verimli, fakat dar genetik tabanlı olan modern çeşitler

başta çevresel baskılara (hastalık, zararlı, soğuk ve kurak v.b.) dayanıklılık yönünden

gen eksikli olduklarından, ıslahçılar sürekli olarak kalıtsal materyalin yeni

kaynaklarını aramaktadırlar. Bu yönden uzun süreli programlarda kantitatif

karakterleri, kısa ya da orta süreli programlarda kalitatif karakterleri aktarmada bitki

genetik kaynakları doğrudan ya da köprü türler olarak kullanılmaktadır. Ancak

sürdürülebilir kullanım, bitki genetik kaynaklarının iyi değerlendirilmesine bağlıdır.

Bitki genetik kaynaklarının gıda ve tarım için kullanımını iyileştirmek, materyalin

korunma süresince tüm özelliklerinin belirlenmesiyle sağlanabilir (Şehirali ve

Özgen, 1987).

. Yüzyıllardır beslenmedeki önemi nedeniyle badem üzerinde sürekli ıslah

çalışmaları yapılmış, hep daha kaliteli ve daha bol ürün hedeflenmiştir. Islaha

yönelik bu çalışmalar badem genetik kaynağının yok olması problemini de

beraberinde getirmiştir. Genetik çeşitliliğini yitirerek birbirine yakın genetik yapıya

sahip bireylerden oluşan bir türün değişen çevre koşullarına uyumu güçleşmektedir.

Bu nedenle gen kaynağı olarak daha fazla yabani türe ihtiyaç duyulmaktadır.

Yetiştikleri bölgelerin sıcaklık, yağış, kuraklık, tuzluluk, hastalık ve zararlılar gibi

çeşitli çevre koşullarına yüzyıllardan beri uyum sağlamış türlerden oluşan bu gen

kaynakları gen çeşitliliği bakımından oldukça önemlidir. Genetik çeşitliliğin düzeyini

artırmak ıslah çalışmalarının başarısı için mutlaka gereklidir. Son yıllarda dünyanın

her yerinde, yabani türlerin sahip olduğu zengin çeşitliliği ortaya çıkarmaya yönelik

çalışmalar büyük hız kazanmıştır. Çeşitli DNA parmakizi teknikleri bu çalışmalarda

odak noktayı oluşturmaktadır.

Moleküler biyolojide DNA teknolojisinin, tıp alanından sonra en geniş

kullanım alanlarından birisini tarımsal uygulamalar oluşturmaktadır. Tarımsal

biyoteknoloji, bitki biyolojisi, yetiştiriciliği ve ıslahı üzerinden çalışanlar açısından


3

yeni ve oldukça geniş bir çalışma alanı haline gelmiştir. Bu kapsamda, “moleküler

markırların kullanımı ve “gen transferi” yöntemleri hızlı bir gelişme içerisine

girmiştir. Özellikle son 20 yıl içerisinde hızla gelişen moleküler markırların dünyada

ve ülkemizde kullanım alanlarının başında bitki tür ve çeşitlerinin genetik olarak

ismine doğruluğunun araştırılması çalışmaları ön plana çıkmaktadır. Öte yandan

özellikle tanımlamada “kesin sonuç”, “uygulamada kolaylık” ve “ekonomiklik”

sağlayan markırların yenilerinin bulunmasına ve geliştirilmesine yönelik

çalışmalarda yoğun bir şekilde sürdürülmektedir (Ergül, 2000).

1.1. Bademin Sistematiği ve Kültür Tarihi

Badem (Prunus dulcis (Miller) D.A. Webb), Rosales takımının, Rosaceae

familyasının Prunoideae alt familyasının Amygdalus cinsine girer. Bazı botanikçiler

ise bunu Prunus cinsinin bir türü, Prunus amygdalus Batch., olarak göstermişlerdir

(Özbek, 1978).

Kültür bademleri Linnaeus (1753) tarafından Amygdalus communis L. olarak

isimlendirilmiştir. Ayrıca, bazı badem türleri botanik literatürlerde tanımlanmıştır.

Bu populasyon grupları morfolojik ve fizyolojik farklılıklarından dolayı, Orta ve

Güney Batı Asya’da evrimlerini tamamlayıp çöl ve step alanlardan Güney Doğu

Avrupa’nın dağlık bölgelerine yayılım göstermişlerdir.

Spach (1843), Vavilov (1930), Jukovski (1950), Rickter (1969), Browicz

(1969, 1972), Serafimov (1971) ve Grasselly (1976) gibi bazı botanikçiler diğer

Prunus türlerinden badem türlerini ayırarak Amygdalus cinsi (veya alt cins)

içerisinde değerlendirmişlerdir (Kester ve ark., 1991).

Kültür bademleri için ilk olarak 1768’de Miller Prunus ismini kullanmıştır.

Bademler Batsch tarafından 1801 yılında ‘Greek nut’ anlamına gelen Prunus

amygdalus olarak adlandırılmıştır. Archangeli (1882) bademler için Prunus

communis ismini kullanmıştır. Schneider (1904) ve Rehder (1924) Badem için

bilimsel isim olarak Prunus amygdalus Batsch’i kabul etmişler, Amerikan botanik ve

bahçe bitkileri literatürlerinde yıllarca bu isimle bilinmişlerdir. 1964 yılında Uluslar

arası Botanik Kongresinin Botanik Adlandırma genel komitesinde hangi ismin

kullanılacağı kararlaştırılmış (Punt, 1964) ve sonuç olarak kültür bademleri için


4

Prunus dulcis (Miller) ismi önerilmiştir. Prunus amygdalus Batsch (1801) ve Prunus

communis (L.) Archangeli (1882) sinonim olarak kabul edilmiştir.

Badem türleri Prunus’un tipik drupe meyve yapısına sahiptirler. Ancak

meyve yapısı ve fizyolojisinde temel farklılıklar mevcuttur. Bademlerde meyve

büyüme eğrisinin 3. safhasında mezokarp büyümek ve etlenmek için gerekli olan

fizyolojik kapasiteden yoksundurlar. Mezokarp meyve olgunlaşması esnasında

yumuşak değildir ve su kaybederek sertleşmektedir. Badem türleri şeftali (Prunus

persica L) ve Amygdalus alt cinsi içerisindeki türler ile sınıflandırılmış ve kayısı, erik

ve kiraz dan ayrılmıştır. Badem ve şeftali aynı ilkel türden gelmekte, badem evrim

geçirerek kurak steplere, çöllere ve güneye, güney batıya ve batıya ilerlerken, şeftali

doğuya Çin’e doğru çok nemli ve düşük yüksekliklere doğru yayılım alanı bulmuştur

(Watkins, 1979).

Yabani badem türleri ile ilgili sınıflandırma 5 taksonomik seksiyon altında

gerçekleştirilmiştir.

Eumygdalus Spach Seksiyonu; Bu seksiyon modern kültür badem

çeşitlerinin orjin türlerini içermektedir.

Amygdalus communis (L.) (A. dulcis Miller); Kültür bademlerinin yabani

formudur. Amygdalus fenzliana, Amygdalus bucharica, ve Amygdalus ulmifolia’nın

melezi olduğu iddia edilmektedir (Kester ve Asay, 1975). Bu türe ait populasyonlar

iki bölgede tespit edilmiştir. Birinci bölge Kopet dağlarının (Türkmenistan) kurak ve

800-1700 m yüksekliğindeki güneybatı yamaçları ve derin geçitleridir. İkinci bölge

ise Özbekistan’da Tian Şan dağlarının batı yamaçlarıdır. Bu bölge yükseklik

bakımından birinci bölge ile aynı olmasına rağmen yoğun ormanlıklar gibi farklı

çevresel özellikler açısından birinci bölgeden ayrılmaktadır.

Bu türe ait ağaç ve meyve özelliklerinde kültür bademlerinde olduğu gibi

oldukça önemli farklılıklar saptanmıştır. Diğer yabani badem türlerinden iri taç

oluşturan bu türde, meyveler de diğer türlerin meyvelerine kıyasla daha iridir.

Örneğin, Kopet Dağlarında bulunan bitkilerde meyve uzunlukları 21 mm ile 40 mm,

kabuklu meyve ağırlıkları 1.5 g ile 4.7 g arasında değişmektedir. Bölgede bulunan

badem meyvelerinin %50’si sert, %30’u orta, %15’i yumuşak ve %5’i de çok ince

kabuklu olarak belirlenmiştir. Kopet dağlarında bulunan populasyonda %1 ile %5


5

arası iç bademin tatlı olduğu, buna karşılık Tian Şan dağlarında bulunan

populasyondaki bitkilerin çok yüksek oranda (% 40-50) tatlı iç badem oluşturdukları

bilinmektedir. Rus bilim adamları bu türe ait bitkilerin kurağa yüksek derecede

dayanıklı olduklarını, ılık geçen ilkbaharlarda erken çiçek ve yaprak açtıklarını

belirtmişlerdir (Kester ve Asay, 1975; Denisov, 1988; Kester ve ark, 1990).

Amygdalus trichamygdalus Hand-Öazz; Dikensiz çalı formunda olan bu türe

ait bitkiler 3 m’ye kadar boylanabilmektedir. Amygdalus communis’e biraz benzeyen

bu tür de yaprak sapları kısadır. Yaklaşık 3 cm uzunluğunda ve 2 cm genişliğinde

olan meyveler basıktır. Bu türe ait bitkiler Doğu Anadolu’da ve Bu bölgenin İran ile

bitişik kısımlarında 1250 -1900 m yüksekliklerde yetişmektedir (Browicz ve

Zielinski, 1984).

Amygdalus fenzliana Fritsch; Bu tür Kuzeydoğu Anadolu’da 1500 m

yüksekliklerde, Ermenistan’da, Azerbaycan’nın batı bölgelerinde ve Kuzeybatı

İran’da yayılım göstermiştir (Kester ve Asay, 1975; Ladizinsky, 1999). Bitkiler çalı

formunda ve 2-3 m’ye bazen 4 m’ye kadar boylanabilmektedir. Meyveler küçük, düz

ve sert kabukludur. Sert kabuk yüzeyinde seyrek ve yüzeysel gözenekler

bulunmaktadır. İç badem ise acıdır (Kester ve Asay, 1975; Browicz ve Zielinski,

1984; Denisov, 1988; Kester ve ark., 1990).

Amygdalus webbii Spach. (Amygdalus salicifolia Boiss); Avrupa’nın bir

türüdür ve Batı Anadolu’dan Balkan yarımadası, Yunanistan, Bulgaristan ve

Yugoslavya’ya yayılmıştır (Vlasic, 1977). Bu türün bitkileri dağların üretim

yapılmayan alanlarında, yol kenarlarında ve tarla kenarlarında çit bitkisi olarak

yetiştirilmektedir. Kültür bademleri ve yabani türler ile kolaylıkla

melezlenebilmektedir. Bu türe ait bitkiler İtalya’nın Bari bölgesinde (Reina ve ark.,

1985) Sicilya ve Crete’de (Felipe, 1984) ve Orta İspanya’da (Felipe ve Socias,

1977) doğal olarak bulunmaktadır. Aynı zamanda Amygdalus webbii Yugoslavya’da

Ochrid gölü etrafında geniş yayılım alanı bulmuştur. Bu türe ait bitkiler anaç ıslahı

ve melezleme çalışmaları için potansiyel niteliğindedir (Vlasic, 1977). Bu türe ait

bitkiler dikdörtgen veya mızrak ucuna benzeyen 3-4 cm uzunluğunda ve 0.6 - 0.9 cm

genişliğinde küçük yapraklara sahiptir. Çok dikenli olan bu türe ait bitkiler 2-3 m

uzunluğunda küçük çalı şeklindedir. Geç çiçeklenen bu türün meyveleri küçük,


6

kabukları sert ve iç badem tadı ise acıdır. Bu türe ait bazı bitkiler ise kendine

verimlidir (Browicz ve Zielinski, 1984; Browicz ve Zohary, 1996).

Amygdalus haussknechtii C. Scheneider; Çalı veya küçük ağaçlar oluşturan

bu tür Batı İran’ın endemik türüdür. 1600-2800 m yüksekliklerde yetişen bu türde

meyveler 2.5 cm uzunluk ve 1.8 cm genişlikte ve basıktır (Browicz ve Zielinski,

1984; Browicz ve Zohary, 1996).

Amygdalus browiczii Freitag; Amygdalus communis’e benzeyen bu tür 5 m

kadar boylanabilen dikensiz ağaçlar oluşturmaktadır. Bu türe Güney Afganistan’da

sadece Farah ve Hilmand illerinde Pistacia alantica Desf. bitkileri ile birlikte

rastlanmıştır. Bu tür genellikle 1300-1900 m yüksekliklerde yetişmektedir (Browicz

ve Zielinski, 1984).

Amygdalus kuramica Korchinsky; Bu tür Hindu Kuş dağlarının yamaçlarında

ve Afganistan’da vadilerin kenarlarında geniş yayılım alanı bulmuştur. Buralardan

Pakistan’ın batı bölgelerine kadar yayılım gösteren tür, kayalık ve taşlık arazilerde

çok kurak şartlarda yetişebilmektedir.

Ağaçları kültür bademlerine benzemekte ve 4-5 m yüksekliğinde taç

oluşturabilmektedir. Geçlik kısırlığı periyodu uzun olan bu türde meyve kabuğu sert

ve üzeri derin olukludur. Tatlı içli ve yumuşak kabuklu meyvelere de rastlanmaktadır

(Denisov, 1988; Kester ve ark., 1990; Browicz ve Zohary, 1996).

Amygdalus bucharica Korschinsky; Özbekistan ve Tacikistan steplerine

morfolojik olarak adapte olmuş bir türdür. Afganistan’da ise Hindu Kuş ve Pamir

dağlarının düşük Kuzey yamaçlarında 900 ile 1500 m yüksekliklerinde doğal olarak

yetişmektedir. 1.5-4 m yüksekliğinde ve bazen 6-7 m olabilen orta büyüklükte

ağaçlara, yuvarlak ve uzun saplı yapraklara sahip olan bu türe ait bitkiler biraz

kayısıya benzemektedir. Yüksek soğuklama gereksinimleri nedeniyle geç

yapraklanmaktadırlar. Bu türe ait meyveler erken olgunlaşmakta, düz ve sivri

meyvelerin kabuk yapıları sert, göreceli olarak kabuk kalınlıkları ince olan

meyvelerde ise iç bademler acı olmasına rağmen tatlı içli formlara da rastlanmaktadır

(Kester ve Asay, 1975; Browicz ve Zielinski, 1984; Browicz ve Denisov, 1988;

Browicz ve Zohary, 1996).


7

Amygdalus tangutica Batal. (Amygdalus dehiscens Koehne); Bu tür 1900’lü

yılların başında Çin’in Kansu ve Szechwan şehirlerinde belirlenmiştir ve badem

türlerinin en doğudaki türünü temsil etmektedir. Derin vadilerin yamaçlarında ve

aşırı kurak koşullarda yetişmektedir. Avrupa ve Amerika koleksiyonlarına ilk bitki

bilimciler (Botanikçiler) tarafından götürülmüştür. Kaliforniya’da bitkiler dikenli,

küçük yapraklı ve çalı formunda gelişmektedir. Çok az meyve oluşturmakta ve diğer

badem türleri ile melezlenebilmektedir (Kester ve ark., 1990). 4 m boylanabilen

çalı veya küçük ağaçlar oluşturan bu türde yapraklar dikdörtgen çeklinde ve ortalama

3 cm uzunluğunda ve 1 cm genişliğindedir.

Amygdalus orientalis Mill. (Amygdalus argentae Lam.); Bu tür Irak

dağlarında ve Suriye ve Batı İran’dan Türkiye’nin içlerine kadar uzanan bölgelerde

yayılım alanı bulmuştur (Kester ve Asay, 1975). Ortadoğu türü olarak bilinen A

orientalis Orta Anadolu ve Güney Anadolu’da da yayılım alanı bulmuştur.

Amygdalus orientalis Mill. 1-2(3) m boylanabilen, çalı formunda bitkiler

oluşturmaktadır. Yaprakları sık tüylü, meyveler küçük, sert kabuklu ve sert kabuk

yüzeylerinde oluklar bulunmaktadır (Denisov, 1988; Kester ve ark., 1990; Browicz

ve Zielinski, 1984; Browicz ve Zohary, 1996).

Amygdalus graeca Lindley. (Amygdalus dicolar Spach); 1-4 m boylanabilen

çalı veya küçük ağaçlar oluşturmaktadır. Güneybatı Anadolu ve bazı Yunan

adalarında yetişen bu tür Amygdalus orientalis’e benzemektedir. Ankara ili sınırları

içerisinde de yetişmekte olan bu tür Amygdalus orientalis ile yan yana yetişmekte

ancak bu türün yetişme yüksekliği 10 ile 500 m arasında değişmektedir (Browicz ve

Zielinski, 1984).

Amygdalus elaeagrifolia Spach (Amygdalus kermanensis Bornm); İran’ın

endemik türüdür. 3-4 m boylanabilen çalı veya ağaç formundadır. Yaşlı dallar sarı

kahverengi arası veya düz gri olan bu türde yapraklar ortalama 2 cm uzunluğundadır.

Çiçekler beyaz renkte ve meyve uzunluğu ortalama 2 cm dir (Browicz ve Zielinski,

1984).

Amygdalus kotschyi Boiss and Hohen. Zagros dağlarında, Batı İran’da ve

Kuzey Irak’ta yayılım göstermiştir. Dalları, yaprakları ve meyveleri yoğun ve uzun

tüylerle kaplı olan bu tür Güneydoğu Anadolu’da az da olsa yetişmektedir. Bu tür


8

1880 m ve 2500 m yükseklikleri arasında yayılım göstermiştir (Browicz ve

Zielinski, 1984).

Amygdalus carduchorum Bornm. 1500 m ile 3000 m yüksekliklerde yetişen

bu tür Türkiye, İran ve Irak arasındaki bölgelerde yetişmektedir. 0.5 – 1.0 m

yüksekliğinde taç oluşturan bu tür de meyve uzunluğu 15 mm olabilmektedir

(Browicz ve Zielinski, 1984).

Amygdalus mongolica Maxim. Üzerinde yeterince çalışma bulunmayan bu tür

güney Moğolistan’da yetişmektedir. 1.8 m yüksekliğinde çok dikenli çalılar şeklinde

olan bu türde yapraklar oval, 9 – 15 mm uzunluk ve 5-10 mm genişlikte, meyveler

ise 2 cm uzunluk ve 1 cm genişlikte olabilmektedir (Browicz ve Zielinski, 1984).

Chameamygdalus Spach Seksiyonu; Genetik yapı itibariyle diğer türlerden

uzak olan bu gruba ait türler, kültür bademleri ile de melezlenemezler. Bu seksiyon

içerisinde yer alan badem türleri Güney Rusya’nın steplerinde bulunmakta ve kuzey

kısımlarında bulunanlar ilkbahar geç donlarına dayanabilmektedir. Burada yetişen

türler Gürcistan ve Trans Kafkaslar’dan Moğolistan’a kadar yayılım alanı bulmuştur.

Amygdalus nana L. (Prunus tenella Batsch); Bu grupta yer alan türlerin en

önemlisidir. Uzun yapraklara ve asimetrik meyvelere sahip olan bu tür, kış

soğuklarına bademler içerisinde en dayanıklı olan türdür. Ukrayna ve Güney

Rusya’nın steplerinden, Kazakistan’ın kuzeydoğu kısımlarına ve Çekoslavakya,

Avusturya ve Macaristan’ın batı kısımlarına kadar uzanan bölgelerde yayılım alanı

bulmuştur (Kester ve ark., 1990; Browicz ve Zohary, 1996).

1-1.5 m boylanabilen, dikensiz çalı formunda bitkilere sahip olan bu türde

yapraklar geniş, mızrak ucu ve yumurta şeklindedir. Yapraklar 6 cm uzunluğunda ve

2.5 cm genişliğindedir. Genelde küçük olan meyveler ise 1-2 cm uzunluğundadır

(Browicz ve Zohary, 1996).

Amygdalus georgica Desf. Gürcistan ve Kafkaslar’ın geçit bölgelerinde doğal

olarak bulunmaktadır. 400-700 m yüksekliklerinde yetişen bu tür 1 m’ ye kadar

boylanabilmekte ve çalı formunda bitkiler oluşturmaktadır. Amygdalus nana’ya

benzeyen bu türde meyveler 1.7 -2 .0 cm uzunluğunda ve geniş ve oval yapıdadır

(Kester ve ark., 1990; Browicz ve Zohary, 1996).


9

Amygdalus ledebouriana Schle; Altay ve Tarbajataz dağlarının Güneybatı

kısımlarında 600 ile 1200 m yüksekliklerinde yayılım alanı bulmuştur. A nana’ya

benzemekle birlikte daha yüksek taç (2 m) oluşturur. Ayrıca yaprakları ve meyveleri

de A nana’nınkilerden daha iridir (Browicz ve Zohary, 1996)..

Amygdalus petunnikovii Litw; Tian Şan dağlarının 1200 ile 2000 m

yüksekliklerinde yayılım alanı bulmuştur (Kester ve ark., 1990). 1 m boylanabilen

ve çalı formunda bitkiler oluşturan bu tür Amygdalus nana’nın özelliklerini

yansıtmaktadır. Chameamygdalus seksiyonu içerisinde en dar yapraklara sahip olan

bu türde meyveler 1.5 – 2.8 cm uzunluğundadır (Browicz ve Zohary, 1996).

Spartioides Spach Seksiyonu; Bu seksiyon steplerde ve çöllerde aşırı kurak

koşullara uyum göstermiş türleri içermektedir.

Amygdalus arabica Olivier (Amygdalus spartioises Sapch); Suudi Arabistan,

Irak, Suriye’de yayılım alanı bulmuştur. Türkiye’de ise Güneydoğu Anadolu

bölgesinde yayılım göstermiştir (Kester ve Asay, 1975; Kester ve ark., 1990).

Bununla birlikte azda olsa İran’ın batı kısımlarında, İsrail’de, Ürdün’de ve Suudi

Arabistan’ın kuzeybatı bölgelerinde de doğal olarak yetiştiği belirlenmiştir (Browicz

ve Zohary, 1996). 1.5 - 2.5 m boylanabilen dik çalı formunda bitkiler

oluşturmaktadır. Uzun ve genelde yeşil renkli yapraklara sahiptir. Kurak mevsimlerin

başlangıcında yapraklarını dökmekte ve yılın büyük bir bölümünü yapraksız olarak

geçirmektedir. Bu türe ait bitkiler genellikle 150-1200 m arası yüksekliklerde

yetişmekte, bazen de bu türün yetişme yüksekliği 1500 m’ ye kadar çıkabilmektedir

(Browicz ve Zielinski, 1984).

Amygdalus scoparia Spach; Batı Türkistan, Kuzeybatı Afganistan ve

Kuzeydoğu İran ile İran’ın Şiraz bölgesinde yayılım alanı bulmuştur. Bu tür

steplerde ve çöllerde aşırı kurak koşullara uyum göstermiştir. 3-4 m boylanabilen,

dikine büyüyen ince narin yuvarlakça ve hafif köşeli dallara sahip bitkiler

oluşturmaktadır. Yapraklar küçük açık yeşil ve yaz başlarında dökülmektedir.

Kaliforniya’da İlkbahar’da funguslardan etkilenmektedirler. Meyveler küçük, düz ve

mezokarp Haziran ayı başlarında suyunu kaybetmektedir. Sert kabuk ince, düz ve

çok serttir. İç badem küçük, koyu kahverengi renkte ve acıdır (Kester ve Asay,

1975; Kester ve ark., 1990; Browicz ve Zielinski, 1984).


10

Lycioides Spach Seksiyonu; Kuzeydoğu Irak, İran, Afganistan, Güney

Ermenistan ve Güney Tacikistan’a kadar yayılan büyük gruplardan birisidir. Bu grup

içerisinde yer alan türler farklı botanikçiler tarafından farklı isimlerle

isimlendirilmişlerdir.

Amygdalus lycioides Spach; Yaklaşık 1 m boylanabilen bu tür, sık dallı ve

aşırı dikenlidir. 1.5-3.0 cm uzunluğunda mızrak ucu şeklinde yapraklara sahiptir.

Bu türe ait bitkiler 1 m - 1,5 m arası boylanabilmekte, çok dikenli ve aşırı

kurak şartlara uyum sağlamıştır. Yaprakları küçük ve dar, hafif tüylü, olgunlukta

hemen hemen kırmızı renk almaktadır. Meyve olgunlaştırması erken (Haziran),

meyveler açık kahverengi renkte, çok küçük ve çok sivri uçlu ve diktir. Kabuk yapısı

düzden derin olukluya kadar değişmektedir (Kester ve ark., 1990). Bu tür içerisinde

var. lycioidies ve var. horrida olmak üzere 2 varyete tanımlanmıştır (Browicz ve

Zohary, 1996).

Amygdalus spinosissima Bunge; Kuzeydoğu İran, Türkistan, Tacikistan ve

Kuzey Afganistan’da 100 ile 800 m yüksekliklerde dağ eteklerindeki kayalıklarda

yetişmektedir (Denisov, 1988). İran’da 300-1500 m yüksekliklerde yetişen bu tür 2-

2.5 m boylanabilmekte ve çok dikenli çalı formundadır. Nadiren küçük ağaçlar

oluşturmaktadır. Yıllık dallar mor ve kırmızı arası bir renge sahip iken yaşlı dallar gri

olmaktadır. İyi gelişmiş gövdenin kabuğu ise neredeyse siyahtır. Meyveleri 2 cm

uzunluğa kadar ulaşabilmektedir (Browicz ve Zohary, 1996). Meyveleri çok iri olan

bu türün iç bademlerinde %60 yağ bulunmaktadır. Bu tür kurak koşullara adapte

olmuştur (Kester ve Asay, 1975). Bu tür içerisinde 2 alt tür saptanmıştır (Browicz

ve Zohary, 1996).

1 alt tür subsp. spinosissima; Amygdalus spinosissima’nın yayılım gösterdiği

alanların doğu bölümünde yayılım göstermiştir. Uzun oval ve oval mızrak ucu

şeklinde meyvelere sahip ve meyveleri drupe tipindedir.

2. alt tür subsp. turcomanica Lincz; Amygdalus spinosissima’ya benzer bir

türdür. Ama daha düşük yüksekliklerde yetişmektedir. Küçük ve küre biçiminde

meyvelere sahip olan bu alt türe ait bitkiler Amygdalus spinosissima’nın yayılım

gösterdiği alanların batı bölümünde yayılım göstermiştir.


11

Amygdalus eburnea Spach; (Amygdalus spathulata Boiss), Çok dikenli çalı

formunda bitkiler oluşturan bu türde bitkiler 1.5 m’ ye kadar boylanabilmektedir. 1.2

cm den daha küçük yapraklara sahip olan bu türde, meyve uzunluğu 1-1.5 cm ve

meyvelerin şekli ise ovaldir. Güney İran’ın türü olan Amygdalus eburnea Spach,

İran’ın orta ve kuzey kısımlarına çok az yayılmıştır. Bu türün yetişme yüksekliği

1000-2000 m’dir (Browicz ve Zohary, 1996).

Amygdalus brahuica Boiss. 1800-300 m yüksekliklerde yetişen bu tür,

Afganistan’ın dağlık bölgelerinin doğal bitkisidir. Buralardan Güneydoğu Türkistan

ve Pakistan’ın batı kısımlarına kadar olan bölgelerde yayılım alanı bulmuştur. Eliptik

ve uzun oval arası değişen yapraklara sahip olan bu türde, meyveler küçük ve meyve

uzunluğu 1.5 cm’nin altındadır (Browicz ve Zohary, 1996).

Amygdalus erioclada Bornm; Güneybatı İran ve Doğu Afganistan’da dağılım

göstermiştir. Bu türün yetişme yüksekliği İran’da 1700 m ile 2050 m arası,

Afganistan’da ise 2560 m’ye kadar olan yüksekliklerdir. 0.5 - 1 m arası değişen taç

yüksekliğine sahip çalı formunda bitkiler oluşturmaktadır. Yapraklar, dikenler ve

meyveler tüylüdür. (Browicz ve Zohary, 1996).

Leptopus Spach Seksiyonu; Bu seksiyon içerisinde yer alan türler, diğer

seksiyonlar içerisinde yer alan türlerden genetik olarak farklıdır. Bu seksiyon iki tür

içermektedir.

Amygdalus pedinculata Pall. ve Amygdalus mongolica Maxim. Bu türler

Moğolistan’da ve bu bölge ile Rusya’nın bitişik kısımlarında ve Çin’in Kansu

eyaletinde yayılım alanı bulmuştur (Denisov, 1988; Gustaffson ve ark., 1989). Kış

soğuklarına karşı son derece dayanıklı olan bu türlerin anaçlık özellikleri de test

edilmiştir.

Bademlerde kromozom sayısı n=8’dir ve kültür çeşitleri arasında triploit

olanlara rastlanmamaktadır (Özbek, 1978). Prunusların kültür çeşitlerinin uzun

gençlik kısırlığı dönemleri, büyük taç oluşturmaları, özelliklerin olgun ve genç

ağaçlarda değişiklik göstermesi ve Prunus cinsi içerisinde yer alan kültür çeşitlerinin

genetik çeşitliliğinin az (özellikle yabani türlerin) olması ıslah çalışmalarında büyük

bir sorun oluşturmaktadır (Scorza ve ark., 1985; Baird ve ark., 1996). Badem ıslahı

çalışmalarında ise türler arası melezlemelerde ve geriye melezleme çalışmalarında


12

önemli bir engel bulunmamaktadır. (Browicz ve Zohary, 1996; Gradziel ve ark.,

2001). Buna karşılık gen kaynaklarının dağınık olması, erkek kısırlığı ve bunlara

bağlı olarak karakterlerin zayıf olması da temel engel olarak bilinmektedir (Smith,

2002).

Ancak son yıllarda geliştirilmiş olan biyoteknolojik yöntemlerin kullanımı

laboratuar çalışmaları sonucunda elde edilen ürünlerin tarla koşullarında da üretimini

olanaklı kılmıştır. Prunus’larda kullanılabilir genetik materyaller, yayılım alanları ve

varyasyonun yoğunluk gösterdiği alanlara göre yeniden belirlenmelidir. Prunus cinsi

içerisinde yer alan türlere ait farklı özellikteki genetik materyallerin Orta Asya’nın

dağlık bölgelerinden Çin’in Tian Shan bölgesine buradan da İran, Irak, Afganistan ve

Türkiye’ye kadar uzanan bölgelerde yayılım gösterdiği bilinmektedir. Ancak kültürü

yapılan tür ve çeşitlerin ise spesifik bölgeler ve koşullarla sınırlandığı görülmektedir

(Scorza ve ark., 1985). Yetiştiricilikte uygun olmayan ekolojik bölge ve koşullarda

da üretim hedefi dayanıklı bireylerin ıslahını zorunlu kılmaktadır. Bu amaçla badem

ve şeftali ıslahı çalışmalarında Amygdalus Spach.seksiyonu içerisinde yer alan

Amygdalus davidiana (Carr.) ve Amygdalus mira Koehne şeftalide hastalıklara

dayanıklılık ıslahında ve bademde kendine verimli çeşitlerin geliştirilmesinde,

Amygdalus orientalis Mill. bademde kendine verimli çeşitlerin geliştirilmesinde ve

soğuklara dayanıklılık ıslahında, Amygdalus bucharica Korschinsky bademde

kendine verimli çeşitlerin geliştirilmesinde, soğuklara dayanıklılık ıslahında ve taç

gelişiminin kontrolünde, Amygdalus kuramica Korschinsky bademde kendine

verimli ve hastalıklara dayanıklı tiplerin ıslahında, Amygdalus webbii (Spach) Vieh.

bademde kendine verimli çeşitlerin geliştirilmesinde ve taç gelişiminin kontrolünde

ve Prunus dulcis (Mill.) D.A. Webb ise şeftali ıslah çalışmalarında hastalık ve

zararlılara dayanıklı bireylerin elde edilmesi amacıyla kullanılmaktadır.

Ayrıca Chameamygdalus Spach. seksiyonunda yer alan Amygdalus

petunikowii Lits. ve Amygdalus tangutica Batal türleri ve Leptopus Spach. seksiyonu

içerisinde yer alan Amygdalus pedunculata Pall. türü bademde hastalıklara dayanıklı

bireyler elde etmek amacıyla, Spartioides Spach. seksiyonu içerisinde yer alan

Amygdalus scoparia Batal. türü ise kendine verimli ve kurak koşullara dayanıklı

bireylerin elde edilmesi amacıyla kullanılmaktadır (Denisov, 1988; Kester ve ark.,


13

1991; Kester ve Gradziel, 1996; Scorza ve Sherman, 1996; Gradziel ve ark.,

2001, 2002). Son zamanlarda ise Prunus davidiana (Carr.) şeftalilerde plum pox

virüs’e (PPV) dayanıklılık ıslahı için kaynak materyal olarak kullanılmıştır (Pascal

ve ark., 2001).

Bununla birlikte dünyada farklı ülkelerde yürütülen bir çok anaç ıslahı

programlarında yakın türler arası melezleme çalışmaları devam ettirilmektedir. Anaç

ıslahı programlarında türler arası melezlemelerin amacı ise çevre koşullarına

adaptasyon, taç iriliğinin kontrol altına alınması ve hastalık ve zararlılara dayanıklılık

gibi özellikler üzerinde durulmaktadır. Bu amaçla Prunus cinsi içerisinde

gerçekleştirilen türler arası melezleme çalışmaları (şeftali x badem, Amygdalus

webbii x şeftali) ABD, Fransa, İspanya ve Yugoslavya gibi ülkelerde daha ziyade

bademe anaç elde etmede kullanılmaktadır (Martinez-Gömez ve ark., 2005).

Ülkemiz bademin gen merkezleri arasında bulunmaktadır. Bu nedenle ve

ülkemizin sahip olduğu farklı ekolojiler nedeniyle hemen her bölgesinde bademin

ekonomik olarak yetiştirilebilme olanağı vardır. Ayrıca yıllardır ülkemizde bademin

tohumla yetiştiriliyor olması genetik yapı itibariyle bir birinden farklı milyonlarca

bireyin oluşmasını sağlamıştır. Bu durum meyve kalitesi ve verim açısından üstün

genotiplerin seçilmesini ve üretime sunulmasını önemli ölçüde kolaylaştırmaktadır.

Buna karşılık, özellikle son yıllardaki yağışlarda düzensizlik, kuraklıkların

artma öngörüsü, toprakların kuraklık ve çoraklaşma tehdidi altında olması ve hali

hazırda kurak ve çorak arazilerin değerlendirilmesi, iklim değişikliklerinden dolayı

kış soğuklarının ilkbahar aylarına kayması, hastalık ve zararlıların yaygınlaşması

dayanıklı genotiplerin ıslahını ve badem üretiminde bu çeşitlerin kullanımını zorunlu

hale getirmektedir. Bu özelliklere sahip badem çeşitlerinin ıslahında ise gelişen

biyoteknolojik yöntemler sayesinde binlerce yıldır abiyotik stres koşullarına adapte

olmuş yabani badem türlerinin kullanılması önemlidir.

Bu çalışmanın amacı Konya, Nevşehir, Niğde, Gaziantep ve Şanlıurfa illeri

florasında doğal olarak yetişen yabani badem tiplerinin fenolojik, pomolojik ve

morfolojik özelliklerinin saptanması ve RAPD tekniği kullanılarak moleküler

tanımlanmalarının gerçekleştirilmesidir.

2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Safder BAYAZİT

14

2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR

Bir çok meyve türünün anavatanı olan Türkiye, yetiştiricilik için uygun

koşulların yanı sıra bu türler açısından da zengin bir gen potansiyeline sahiptir.

Ülkemiz meyve türlerinde kolleksiyon oluşturma, üstün özelliklere sahip bireylerin

seçimi ve üretimde kullanılmasına yönelik seleksiyon çalışmaları uzun yıllardır

yapılmaktadır.

Meyve tür ve çeşitlerinde tanımlama çalışmaları ise son yıllara kadar

morfolojik ve pomolojik özellikler incelenerek gerçekleştirilmiştir. Bununla birlikte.

morfolojik özelliklerin değerlendirilmesinin araştırıcıya göre değişiklik göstermesi,

abiyotik (tuzluluk, kuraklık vb.) ve biyotik koşullardan etkilenmesi gibi özellikler

olumsuzluk oluşturmaktadır (Yıldırım ve Kandemir, 2001).

1980’li yıllardan itibaren birçok meyve türünü tanımlamada morfolojik

özelliklerden daha kesin sonuçlar veren protein markırları “izoenzimler” devreye

girmiştir. Ancak izoenzimlerin iklim koşullarından etkilenmesi, tanımlada kullanılan

dokunun gelişim dönemi ve çeşidine göre farklılık göstermesi, bu amaçla kullanılan

izoenzim sayılarının tanımlamada kullanımlarını sınırlamıştır (Küden ve Tanrıver,

1996; Polat ve ark., 1999).

Bitki biyoteknolojisindeki gelişmelerle bitki genetik kaynakları arasındaki

polimorfizmin (farklılıkların/benzerliklerin) belirlenmesi, hücrenin değişmeyen

kalıtım molekülü olan DNA düzeyinde gerçekleştirilebilmekte ve bu şekilde

genotiplere özgü parmakizleri elde edilebilmektedir.

2.1. DNA Parmakizi Nedir?

Tüm yüksek yapılı organizmaların (ökaryotlar) genomlarındaki bir veya daha

fazla özelliğin karakterizasyonu DNA bantlarının ortaya koyulması ile olur. Farklı

büyüklükte ve farklı sayıdaki DNA bantlarının analizi her birey için spesifiktir. Bu

bantların ortaya koyulması ile her birey için DNA parmakizi elde edilmiş olur

(Kacar, 2001).

DNA profillerinin ortaya çıkarılması dolayısıyla genotiplere özgü spesifik

DNA parmakizlerinin elde edilmesinde izlenen genel yaklaşım;


15

DNA izolasyonuna yönelik bitkisel materyalin sağlanması

DNA izolasyonu

Kullanılacak markır tekniğine göre DNA’nın spesifik kesimi, hibridizasyonu

veya genetik materyalin PCR (Polimeraz Zincir Reaksiyonu) ile çoğaltılması

ve ortaya koyulması

Bireyler arasındaki polimorfizimin farklı moleküler markır teknikleri ile

(RFLP, RAPD, SSR, AFLP vb.) saptanması

DNA profillerinin biyoinformatik analizi şeklinde sıralanabilir

2.1.1. Bitkisel materyalin sağlanması ve DNA izolasyonu

Birçok bitki türünde nükleik asit (DNA, RNA) izolasyonu, moleküler biyoloji

çalışmalarında en önemli aşamalardan birisini oluşturmaktadır. Farklı bitki

dokularından DNA ekstraksiyonu yapılabilmekte, bitki türüne ve kullanılan doku

çeşitliliğine göre ise farklı ekstraksiyon yöntemleri kullanılmaktadır.

Taze dokulardan DNA ekstraksiyonu; Bu amaçla en fazla kullanılan

materyal taze dokular ve özelde de ise sürgün uçları ile taze yapraklardır. Bu dokular

bitkilerden alınır alınmaz DNA ekstraksiyonu yapılabileceği gibi, düşük sıcaklıklarda

saklanma olanakları da mevcuttur. Buzdolabı koşullarında (+40C’de) birkaç gün

saklanabilmekte ancak bu ortamlar değişik fungusların çoğalmasına olanak

tanımamalıdır (Flournoy ve ark., 1996). -80 0C’de ısısını muhafaza edebilen

soğutucularda ise bu dokular 1-2 yıl gibi uzunca bir süre saklanabilmektedir.

Kuru dokulardan DNA ekstraksiyonu; Bazı doku tiplerinin kuru olarak

uzun süre saklanmaları (Fu ve ark., 1998) taze yaprak örneklerinin kağıt torbalar

içerisinde normal oda koşullarında saklanmaları şeklinde olmakta ve özellikle

herbaryumlar bu işlem için kullanılmaktadır (McDonald ve ark., 1994). Ayrıca kuru

doku eldesi amacıyla silika jeller kullanılmakta, özellikle genç yaprak dokularında

homojen ve hızlı kurutma sağlanarak örnek taşınımını ve muhafazası

kolaylaştırılmaktadır.


16

Kabuk dokusundan DNA ekstraksiyonu; Bazı türlerde yapraktan DNA

ekstraksiyonuna göre çok zor gerçekleşen bu yöntem, bazı ağaç türlerinde

yapraklardan DNA elde edilmesinin güç olduğu durumlarda kullanılabilmektedir

(Henry, 2001). Özellikle kambiyum dokularının kullanıldığı bu yaklaşım, dinlenme

dönemindeki bitkilerden DNA izolasyonunda önem kazanmaktadır.

Polen analizleri; Polen DNA’sının analizi populasyon genetiği ve gen

haritalamalarında büyük önem arz etmektedir. Bu konuda tek polen tanesi ile

çalışmak için özel yöntemler geliştirilmiştir (Petersen ve ark., 1996; Krabel ve

ark., 1998).

Bunlara ilave olarak;

Evrim çalışmalarına (Soltis ve Soltis, 1993; Cano, 1996) ışık tutabilmek

amacıyla eski materyallerden (tohum vb), ismine doğru üretimi kontrol amacı ile

bitki ürünlerinden ve besin maddelerinden DNA izolasyonu yapılmaktadır (Hotzel

ve ark., 1999). Zeytin yağından, üretimde kullanılan çeşit tanımı amacı ile DNA

ekstraksiyon çalışmaları gerçekleştirilmektedir (Busconia ve ark., 2003).

Doyle ve Doyle (1990) bazı DNA izolasyon yöntemlerinin belli bir grup bitki

için uygun olduğunu, ancak diğer bitki gruplarında bu prosüdürlerin olumlu sonuç

vermediğini belirtmişlerdir. Bununla birlikte, bitkilerden DNA izolasyonu için

kullanılan eski yöntemlerin çok miktarlarda doku kullanılmasına karşın düşük oranda

DNA elde edilebildiği de vurgulanmıştır. Son zamanlarda geliştirilen DNA izolasyon

yöntemlerinin ise maliyetlerinin ucuz, az miktarlardaki dokulardan yüksek oranda

DNA elde edilebildiğini ve bu prosüdürlerin bir çoğunda ise CTAB (hexade

cyltrimethyl ammonium bromide) kullanıldığını da belirtmişlerdir.

Bir organizmanın moleküler sistematik çalışmaları için yüksek kalitede DNA

gerekmektedir. Fakat farklı ökaryotik organizmalarda ortak bir şekilde

kullanılabilecek basit bir DNA izolasyon yöntemi geliştirilememiştir (Aljanabi ve

Martinez, 1997). Bununla birlikte son yıllarda geliştirilen ticari izolasyon kitlerinin

bir çok bitki başarılı izolasyonlara olanak sağladığı bilinmektedir.

Bitki dokularından DNA izolasyonunda başarının göstergesi olan DNA

miktarı, kalitesi ve kullanışlılığını sağlamak amacıyla bir çok yöntem geliştirilmiştir

Bununla birlikte yöntemlerin bir çoğu bitkilerden ilk DNA izolasyon yöntemleri olan


17

Dellaporta ve ark., 1983 ve Doyle ve Doyle 1987, 1991 metotlarından modifiye

edilmiştir.

Taze dokular DNA izolasyonu için kullanılması gereken en ideal dokulardır.

Bu dokuların DNA izolasyon aşamasına kadar geçen sürede uygulanan muhafaza

şekli elde edilecek DNA’nın miktar ve kalitesini önemli ölçüde etkilemektedir. DNA

izolasyonu için bitki dokularının toplanması ve izolasyona başlanıncaya kadarki

saklama koşulları sonradan ortaya çıkabilecek problemleri önemli oranda

azaltmaktadır. Dokuların DNA izolasyonu için materyalin soğukta muhafaza

olanakları yoksa susuz CaSO4 ile hızlı bir şekilde kurutulması gerekmektedir (Liston

ve ark., 1990).

Genelde bitki hücrelerinin çok sayıda sekonder bileşikler içermesinden dolayı

bazı türlerde DNA’nın saflığı bozulmaktadır. Bu sorunun giderilebilmesi amacıyla

ekstraksiyon bufferları kombine ya da modifiye edilerek kullanılmalıdır. Kullanılan

tür ve çeşitlere göre ekstraksiyon solüsyonunun pH’sı özel koruyucu maddeler veya

deterjanlar ile optimize edilmelidir. DNA’yı parçalayan enzimler için uygun olan pH

düzeyinden kaçınılması da çok önemlidir.

Dunham ve Bryant’ın (1983) bildirdiğine göre lipolitik enzimler ile

lipoksigenazlar optimum pH 5.0-6.0 arasında bulunurken, DNazlar pH 7.0 civarında

bulunmaktadır. Bu durumda bitki DNA ekstraksiyon solusyonu pH 8.0 hatta pH 9.0

civarında olmalıdır (Kacar, 2001). Bitki dokusundan DNA ekstraksiyonunda

DNA’nın ve ekstraksiyonda kullanılan ana bileşiklerin enzimler ve fenolik bileşikler

tarafından bozulması önlenmelidir.

EDTA (Ethilendiamin tetra asetik asit) M+2 ce Ca+2 gibi divalent katyonlar ile

şelat oluşturarak metal bağımlı enzimleri engeller (Jones ve Boffey, 1984). DNA’nın

quiononlar, disülfitler, peroksidazlar ve polifenoloksidazlardan etkilenmemesi

amacıyla mercaptoethanol, glutathione, cysteine, dihiothreitrol (DDT) ve diğer tioller

kullanılmaktadır.

Rogers ve Bendich’in (1994) bildirdiğine göre başarılı bir DNA izolasyonu

için aşağıdaki koşulların gerçekleşmesi gerekmektedir

1. Hücre duvarı kırılarak hücresel organellerin açığa çıkması

gerekmektedir. Bu işlem ise genellikle bitki dokusunun sıvı azot, kuru


18

buz ya da sıcak ekstraksiyon solüsyonu içerisinde öğütülmesi ile

olur.

2. DNA’nın ekstraksiyon solüsyonu içerisinde serbest kalması için

hücre membranının parçalanması gerekmektedir. Bu işlem için

genelde CTAB ya da SDS gibi deterjanlar kullanılmaktadır.

3. DNA nükleazlardan korunmalıdır. Bu amaçla EDTA gibi deterjanlar

kullanılmaktadır. EDTA pek çok nükleaz için kofaktör olarak gerekli

olan Mg+2 iyonlarına bağlanarak şelat oluşturur. İlave olarak

buffer/doku karışımına kloroform ve/veya fenol karışımı eklenerek

DNA’dan proteinlerin ayrılması sağlanır.

4. Solusyon içerisindeki DNA’nın kırılmamasına özen gösterilmelidir.

İyi şekilde izole edilmiş DNA’nın uzunluğu 50 – 150 kb arasındadır.

5. Dondurulmuş dokunun öğütülmesi ve ekstraksiyon solüsyonu ile

muamelesi arasındaki süre DNA’nın nükleotik degregasyonunu

engellemek amacıyla en aza indirilmelidir.

Bendich ve ark. (1980) ile Taylor ve Powell’in (1982) bildirdiğine göre

sezyum klorit gibi (CsCl2) gibi bazı ekstraksiyon yöntemleri isopynic gradient

proteinlerini elimine etmek için pahalı ve zaman alıcı bir yöntemdir (Kaçar, 2001).

Diğer yöntemler ise yoğunluk gradienti kullanılmadan gerçekleştirilmekte ancak az

sayıda türde ve dokuda kullanılabilmektedir (Dellaporta ve ark., 1983; Luo ve ark.,

1992).

Odunsu bitki türlerinin fenolik bileşikler ve polisakkaritler içermesi DNA

bulaşıklığına neden olmakta ve DNA’nın kullanıldığı analizleri olumsuz

etkilemektedir (Couch ve Fritz, 1991; Luro ve Laigret, 1995). Dinlenme

dönemindeki bitkilerde sekonder bileşiklerin yoğun olarak bulunmasından dolayı

DNA izolasyonu için bitkisel materyalin aktif dönemde alınması önerilmektedir.

2.1.2. PCR (Polmerase Chain Reaction = Polimeraz Zincir Reaksiyonu)

PCR tekniğinin devreye girmesi ile, spesifik DNA segmentlerinin in vitro

amplifikasyonunu içeren DNA analizlerinde önemli bir aşama sağlanmıştır (Mullis

ve ark., 1986). Daha sonraları sıcaklığa dayanıklı (thermostable) DNA


19

polimerazların ortaya konulması ile devreye giren otomatik ’thermocycler’ teknikte

yöntem aşamalarını çok kolaylaştırırken, bu yenilikler PCR markırları olarak

tanımlanan DNA markırlarının geliştirilmesine de temel teşkil etmiştir.

PCR ile ilgili olarak günümüze kadar araştırma makalesi, derleme, sempozyum

özeti ve diğer nitelikte pek çok eser gerek ülkemizde gerekse diğer ülkelerde

yayımlanmıştır ve araştırma çalışmaları da devam ettirilmektedir.

PCR’daki temel prensip; mitoz bölünme aşamasında DNA’nın

replikasyonunda (eşleşmesinde) ortaya çıkan reaksiyonların in vitro koşullarda

“ termo cycler” aletleri aracılığı ile gerçekleştirilmesidir.

Bu amaçla PCR reaksiyonlarında; kalıp DNA, kalıp DNA üzerindeki

çoğaltılacak bölgelere başlangıç sağlayacak sentetik DNA’lar (primerler), yeni

zincirde kullanılacak DNA bazları (dNTP=A,G,C,T), yeni zincirde baz

polimerizasyonunu gerçekleştirecek DNA polimeraz (Taq DNA polimeraz vb), DNA

polimeraz katalizatörü Mg+2 ve DNA polimerazın aktivitesi için kullanılan tampon

(buffer) bileşenleri kullanılmaktadır.

PCR reaksiyonlarında DNA çoğaltımının (amplifikasyon) aşamaları:

1. Kalıp DNA’nın ayrımı (denatürasyon); Çift iplikçik halindeki kalıp

DNA’nın yüksek sıcaklıkta (genellikle 94-95 0C) tek iplikçiklere ayrılmasıdır.

2. Primer-DNA eşleşmesi (annealing); Kullanılan primer uzunluğuna bağlı

olarak genellikle 35-55 0C’de primerin DNA’ya bağlanmasıdır.

3. Yeni İplikçiğin yazılımı (extention); Genellikle 72 0C’de, DNA

polimerazın ortamdaki nükleotitleri (A,T,C,G) kullanarak, primerin 5’→3’ yönü

doğrultusunda yeni iplikçiği yazımıdır.

PCR’ın bir döngüsü sonunda DNA iplikçiği sayısı ikiye katlanır.

Amplifikasyon n (genellikle 30-35 döngü) sayıda döngü olarak devam ettirilirse,

ilgili DNA bölgeleri 2n kadar çoğaltılmış olur.

2.1.3. Markır Tipleri

2.1.3.1. Morfolojik Markırlar


20

Tek genle kontrol edilen morfolojik markırlar, genetik markır olarak ta

kullanılabilmektedir. Bu markırlar mutasyonla ortaya çıkmışlardır ve bitkilerin

doğasında vardır (Staub ve ark., 1996). Örneğin, şeftalilerde yaprak sapı üzerinde

veya yaprak ayasının sapla birleştiği kısımda yuvarlak veya böbrek şekilli siğiller

mevcuttur. Bazı çeşitlerde ise siğil hiç yoktur. Siğilli çeşitler külleme hastalığına

dayanıklı, siğilsizler ise duyarlıdır. Küllemeye dayanıklılık geninin varlığı bu

siğillerden anlaşılabilmektedir.

Bitki populasyonu içerisinde bir bitki ya da bir grubu diğerlerinden ayıran

seçici özellik, o genotipi ayıran bir markır olarak değerlendirilebilir. Meyve kabuğu,

yaprak şekli, çiçek rengi, ağaç özellikleri bu grup markırları oluşturmaktadır. Bu tip

markırlar, genetik olarak uzak akraba kabul edilen bitki toplulukları arasında etkili

olarak kullanılabilmesine karşın yakın akraba olan bitki toplulukları için bir markır

değildir (Gülşen ve Mutlu, 2005). Bitkilerin gelişme safhaları da morfolojik

markırların tekrarlanabilirliğini etkileyebilmektedir (Staub ve Sequen, 1996). Bu

dezavantajları nedeniyle fenotipe dayalı olarak oluşturulan taksonomiler yanlış

sınıflandırmaya neden olabilir. Yine de önemli tarımsal karakterlere bağlı morfolojik

markırlar ıslah çalışmalarında kullanım alanı bulmuştur (Gülşen ve Mutlu, 2005).

2.1.3.2. Biyokimyasal Markırlar

Bitkilerde kullanılan doku kaynağına göre genel olarak protein (enzimatik

olamayan) veya izoenzim (enzimatik) analizi şeklinde uygulama alanı bulan bu

markırlar, genetik markırlar alanında sağlanan gelişmenin temelini oluşturmaktadır.

Canlı metabolizmasında tür veya hücreye özgü bir enzimin aynı biyokimyasal

olayları katalize eden ve değişik genler tarafından kodlanan, farklı elektrik yüklü

çoklu formları izoenzim olarak tanımlanmaktadır (Rothwell, 1988). Bir enzimin

uygun substrat ve kofaktörler ile gerçekleştirilen reaksiyon ürünlerinin, ürüne özgü

uygun boyama ve elektroforez yöntemleri ile açığa çıkarılması izoenzim/protein

markırların araştırılma tekniğinin esasını oluşturmaktadır (Ergül, 2000).

Morfolojik karakterlere göre çok daha etkili kullanılabilmekle birlikte, cevre

koşulları, hastalık vb. faktörlerden etkilenmeleri, ayrıca kullanılan doku ve

mevsimsel değişimlere göre farklılık göstermeleri ile izoenzimlerin sayıca azlığı, bu


21

markırların dezavantajları olarak kabul edilmektedir (Meredith, 1992; Thomas ve

ark., 1993). Bu markırlar kodominant markır olarak genetik bilgi sağlamaktadırlar

(Arulsekar ve Parfitt, 1986; Staub ve ark., 1996).

Jel elektroforezinin ve izoenzim analizlerinin bahçe bitkilerinde ilk olarak

uygulanması Peirce ve Brewbaker (1973) tarafından gerçekleştirilmiştir. İzoenzimler

sonraları ise bitki biyolojisi, bitki ıslahı, populasyon genetiği, sistematik, evrim

genetiği ve somatik hücre genetiğinde kullanılmıştır ve kullanılmaktadır. Ayrıca

çeşitlerin tanımlanmasında da kullanılmaktadır (Arulsekar ve Parfitt, 1986).

İzoenzimlerin bir diğer uygulama alanı ise, bitki kromozomları için gen bağlantı

haritalarının oluşturulmasıdır.

Bitki dokularından aktif enzimlerin ekstraksiyonundaki zorluklar ve teknik

problemler izoenzimlerin kullanımlarını kısıtlamaktadır. Özellikle odunsu bitkilerde

dokulardaki fenolik bileşikler enzim ekstraksiyonuna engel olmaktadır (Arulsekar

ve Parfitt, 1986).

Kotiledonlar, genç petioller, olgun yapraklar ve meyve dokuları izoenzim

analizleri için kullanılabilmesine rağmen, genç ve aktif büyüme dönemindeki

yapraklar en ideal dokulardır.

Bu markırlar morfolojik karakterlere göre daha etkili kullanılabilmekle

birlikte, sıcaklık, stres koşulları, hastalık vb. faktörlerinden etkilenmeleri, ayrıca

etkili oldukları yer ve mevsimsel değişimlere göre farklılık göstermeleri ile izoenzim

sistemlerinin (lokus ve allellerin) sayıca azlığı, bunların başlıca dezavantajlarıdır

(Meredith, 1992; Thomas ve ark., 1993).

Hauagge ve ark. (1987), Aspartate aminotransferase (ATT-1), glucose

phosphateisomerase (GPI-2), leucine aminopeptitase (LAP-1) phosphoglucomutase

(PGM-1 ve PGM-2) gibi 4 izo enzim sistemini kullanarak 76 badem çeşit ve

genotiplerinde nişasta jel elektroforezi yapmışlardır. Araştırma sonucunda çeşitlerin

40 gruba ayrıldığını belirten araştırıcılar tarihsel verilere ve izoenzim benzerliklerine

göre çeşitlerin ayrımının veya seleksiyonların 1900’lerden önce oluştuğunu, daha

sonra ortaya çıkan çeşit ve tiplerin kökenlerinin Nonpareil ve Mission (Texas) gibi

eski çeşitlere dayandığını belirtmişlerdir.


22

Arus ve ark. (1994), bademde 5 hibrit hattında 10 izoenzim segregasyonunu

gözlemek için, bağlantı grupları oluşturmuşlardır. 6 izoenzim lokusu iki bağlantı

grubunda toplanırken, bu bağlantı gruplarından bir tanesi Pgm – 2, Gpi -2, Aat-2, ve

Lap-1 içerirken, diğeri Idh -2, Aat-2 izoenzimlerini içermiştir.

2.1.3.3. DNA Markırlar

Meyve türlerinde sertifikalı materyalin üretimi, eski ve yeni genotiplerin hızlı

ve güvenilir bir şekilde tanımlanmalarını gerektirmektedir. Çeşit ve anaçların

geleneksel tanımlanması fenotipik tabanlıdır ve gözlemlere bağlıdır. Bununla

birlikte, ekolojik koşullara bağlılık ve uzun gençlik kısırlığı nedeniyle bu durum

yavaş işleyen bir süreçtir.

1990 yılından günümüze nükleik asit çalışmalarında ve analiz metotlarında

önemli ilerlemeler kaydedilmiştir. Bu çalışmalar meyve ıslahında kullanılan farklı

DNA markılarının geliştirilmesiyle sonuçlanmıştır. Bu birikim bir çok bitki türünde

olduğu gibi meyve tür ve çeşitlerinin tanımlanmasında dönüm noktası oluşturmuştur.

DNA markırlar; gen introgression ve seleksiyonu (Hormaza ve ark., 1994;

Durman ve Karten, 1994), genetik haritaların oluşturulması (Rajapakse ve ark.,

1995) çeşitlerin tanımlanması ve çeşitler arasında benzerlik ve uzaklıkların

belirlenmesi çalışmalarında (Duneman, 1994) filogenetik akrabalıklar, soyağacı

analizleri (Kaçar, 2001) için kullanılmaktadır.

Nükleik asitlerdeki bölgelerin farklılıklarına dayalı genetik markırlar; genetik

varyasyonun araştırılması, türlerin taksonomik tanımlanması ve filogenetik

akrabalıkların belirlenmesi, soyağacı analizleri, linkage haritalamaları ve seleksiyon

programları gibi konularda ıslahçılara büyük kolaylık sağlamıştır.

Ayrıca moleküler markırların uygulanmasında DNA’yı elde etmek için az

miktarda bitki dokusu gerektirmesi, bitkinin herhangi bir kısmının kullanılabilmesi,

stabil olması, ekolojik koşullardan etkilenmemesi, epistatik ve pleiotropik etkilere

duyarlı olmaması gibi yararları da mevcuttur (Williams ve ark., 1990).


23

Tanımlama çalışmalarında daha doğru ve kesin sonuçlar veren ve bitki

ıslahında ve özelde de Prunus’larda genetik çalışmaların sınırlarını genişleten bu

markırlar;

1. Hibridizasyona dayalı DNA markırlar,

2. PCR’a (Polimerase Chain Reaction=Polimeraz Zincir Reaksiyonu) dayalı

DNA markırlar,

olmak üzere başlıca iki teknoloji dalında gelişim göstermiştir.

2.1.3.3.(1). Hibridizasyona Dayalı DNA Markırlar

İlk DNA markır sisteminin uygulanması RFLP (Restriction Fragment Length

Polymorphism) analizleri ile olmuştur (Botstein ve ark., 1980). RFLP markırları

kodominanttır (Gömez ve ark, 2003). Yöntemin başlıca aşamalarını, Restriksiyon

endonüklez’larla kesilen genomik DNA parçacıklarının (fragmentlerinin), agaroz jel

elektroforezi ile ayrılarak, ‘Southern blot’ tekniği ile uygun bir membrana

aktarılması ve radyoaktif işaretlenmiş bir prob ile hibridizasyonunun yapılarak bitki

tür veya çeşidine özgü restriksiyon bantlarının (fargmentlerinin) belirlenmesi

oluşturmaktadır (Ergül, 2000).

Türler içindeki ve arasındaki farklılıkların kolayca belirlenmesi ve farklı

türler ya da bireyler içerisindeki homolog dizinlerin belirlenmesine olanak sağlaması

bu yöntemin en önemli avantajlarındandır. Ayrıca aynı tür ve diğer yakın türler

içerisinde de etkilidir, genetik farklılıklarla ilgili istatistik metotlarına kolay uyum

sağlar.

Radyoaktif materyal kullanımına gereksinim duyulması, pahalı ve fazla

işgücü gerektirmesi ve teknik olarak uzmanlık gerektirmesi yöntemin başlıca

dezavantajlarını oluşturmaktadır.

Bir çok bitki türünde olduğu gibi Prunus’larda da RFLP analizleri

bademlerde bağlantı haritalarının oluşturulması (Viruel ve ark., 1995), Rajapakse

ve ark (1996). 9 RFLP markırını kullanarak 34 şeftali çeşidinde tanımlama, 2

tetraploit kiraz çeşidinde (Prunus cerasus L., 2n = 4X = 32) genetik bağlantı

haritalarının oluşturulması, Vicente ve ark. (1998), 52 Avrupa ve Kuzey Amerika


24

kayısı çeşitlerinde 33 badem cDNA probunun kullanılarak tanımlanması çalışmaları


2.1.3.3.(2). PCR’a (Polimeraz Zincir Reaksiyonu) Dayalı DNA

Markırlar

PCR tekniğinin geliştirilmesi ile spesifik DNA segmentlerinin in vitro

amplifikasyonunu içeren DNA analizlerinde önemli ilerlemeler kaydedilmiştir

(Mullis ve ark., 1986).

Daha sonraları sıcaklığa dayanıklı (termostable) DNA polimerazların ortaya

çıkarılması ile devreye giren otomatik ‘thermocycler’lar teknikte yöntem aşamalarını

çok kolaylaştırırken, bu yenilikler PCR markırlar olarak tanımlanan DNA

markırların geliştirilmesinde temel oluşturmuştur. Bugün uygulama ve temel

prensipleri itibariyle çok değişik PCR markırlar bitki ıslahında yaygın olarak

kullanılmaktadır (Botstein ve ark., 1980). Diğer bitkilerde olduğu gibi, Prunus’ların

genom analizlerinde en fazla SSR, AFLP ve RAPD markırlar kullanılmaktadır.

Temel olarak yukarıdaki moleküler markır teknikleri prensip alınarak

geliştirilen ISSR (Inter Simple Sequence Repeats), SCAR (Sequence Characterized

Amplified Regions), CAPS (Cleaved Amplified Polymorphic Sequence), SRAP

(Sequence-related Amplified Polymorphism) yöntemleri de farklı tür ve çeşitlerde

olduğu gibi Prunus’larda da genom analizlerinde kullanılmaktadır.

SSR (Simple Sequence Repeate = Mikrosatallite)

Simple Sequence Repeats (SSR) veya mikrosatellit, 1-6 baz uzunluğunda

kısa tekrar dizileri (A, AT, ATC, ATCG gibi) olup, yüksek canlılarda (ökaryötik)

genoma özgünlük göstermektedir (Litt ve Luty, 1989). Genotipler arası allelik

varyasyonları replikasyon kaymasındaki (replikasyon slippage) mutasyonlara

dayandırılan SSR markırlar (Schlotterer and Tautz, 1992), ko-dominatlık ve diğer

DNA markırlara göre yüksek polimorfiklik özelliği ile bitki tanımlama ve diğer

genomik çalışmalarda önemli avantajlar sağlamaktadır. Bitkilerde tanımlandığı hücre

komponentlerine göre nSSR (nuclear=çekirdek SSR) ve cpSSR (kloroplast SSR)’lara


25

ek olarak bitki genom projeleri çercevesinde oluşturulan EST (Express Sequence

Tags) verilerinin transkripsiyona giren ve girmeyen bölgelerinden (UTR) tespit

edilen EST kökenli SSR’lar, bir çok bitki türünde geniş bir SSR veri tabanı

oluşmuştur (Scott, 2001; Dirlewanger ve ark., 2002; Decroocq ve ark., 2003).

AFLP(s) (Amplified Fragment Length Polymorphism(s)

Bitki genetiğinde kullanım tarihçesi SSR markırlara göre daha yeni olan Vos

ve ark. (1995) tarafından geliştirilen AFLP (Amplified Fragment Lenght

Polymorphism) tekniği yaygın kullanımına karşın SSR markırların tersine dominant

özelliktedir. Genellikle 4 (MseI) ve 6 (EcoRI veya PstI) bazdan kesim özelliğindeki

restriksiyon enzimlerinin kesim ürünlerinin PCR’daki amplifikasyonunu baz alan

teknikte, kesim bölgelerine yönelik oluşturulan ve adaptör bölgelerine eklenen 2

veya 3 bazlı selektif nukleotidlerin amplifikasyonu ile polimorfizm sağlanmaktadır.

AFLP tekniğinin pratik uygulamasını oluşturan PCR öncesi ve PCR

uygulaması aşamaları;

PCR öncesi:

1. DNA’nın spesifik restriksiyon enzimleri ile kesimi (digestion),

kesim yerlerine uygun adaptör takımı (ligasyon)

PCR uygulaması:

2. Ligaz edilen bu adaptörlere uygun primerler ile restriksiyon

fragmentlerinin ön selektifi (pre-selective)

3. Restriksiyon fragmentlerinin, dizilerine uygun ve genellikle

işaretlenmiş (radyoaktif) primerlerle selektif çoğaltımı (selective

amplification) ve sonuçların poliakrilamid jel elektroforezinde

görüntülenmesi

aşamalardan oluşmaktadır (Vos ve ark., 1995).

Aşağıda sunulan bazı literatür bildirişleri incelendiğinde meyve türlerinde

AFLP ve SSR markırların değişik amaçlarla kullanıldığı görülmektedir.

Guilford ve ark. (1997), başlangıçta elma genomic kütüphanesini (GA)15 ve

(GT)15 tekrarları açısından tarayarak, daha sonra (GA)-zenginleştirilmiş

kütüphanelerini kullanarak 14 SSR lokusu tespit etmişlerdir. Araştırıcılar elde edilen


26

lokusların polimorfik oranlarının yüksek olduğunu ve bunlardan üçünün 21 genotipi

tanımladığını belirtmişlerdir.

Gianfranceschi ve ark. (1998) ise, geliştirdikleri 16 SSR markırını

kullanarak 19 elma genotipini tanımlarlarken, bu markırlardan ikisinin ‘Starking’ ve

‘Red delicious’ çeşitleri hariç diğer genotipleri tanımlamakta yeterli olduğunu

bildirmişlerdir.

Angiolillo ve ark. (1999), 5 AFLP primer kombinasyonu kullanarak dünyada

Olea cinsinin coğrafik dağılımını genetik ilişkiler düzeyinde incelemişlerdir.

Araştırma sonuçlarına göre yabani zeytin çeşitleri ile Kuzeybatı Afrika çeşitleri

dendogramın aynı alt grubunda dağılım gösterirken, Doğu Afrika ve Asya grupları

ise birlikte ancak ilk gruptan farklı bir dağılım göstermiştir. Okyanusya ve

Avusturalya grupları ise bu gruplardan tamamen uzak bir genetik benzerlik

oluşturmuşlardır.

Monte-Corvo ve ark. (2000), 8 Portekiz ticari çeşidi ve 4 adet Pyrus

pyrifolia (Burm) çeşidini içeren 25 armut (Pyrus communis L.) genotipini AFLP ve

RAPD markırlarla tanımlamışlardır. 25 RAPD ve 7 AFLP primerinin kullanıldığı

araştırmanın sonuçları; Pyrus pyrifolia (Burm) çeşitlerinin Pyrus communis L.

çeşitlerine genetik yakınlık gösterdiği, Portekiz çeşitlerinin kendi içerisinde

gruplandığı ve Pyrus communis L. içerisinde de ‘Willams’ ve ‘Doyenne du Comice’

çeşitlerinin genotipik yakınlıklarının olduğu şeklinde sıralanmıştır.

Yamamoto ve ark. (2001), elmada geliştirilen 7 SSR markırını farklı

bölgelere ait 19 Japon, 7 Çin, 5 Avrupa, 3 yabani ve 2 hibrit olmak üzere 36 armut

genotipinde denemişler, bunlardan amplifikasyon ve polimorfizm sağlamışlardır.

Araştırıcılar armutta lokus bölgelerindeki baz tekrarlarının farklılığından dolayı

amplifikasyon ürünlerinin büyüklüklerinin değişebildiğini ancak bu lokusların

armutta da kullanılabileceğini vurgulamışlardır.

Goulao ve ark. (2001), 41 elma çeşidinde (Malus domestica Borkh.) RAPD

ve AFLP tekniklerini kullanarak genetik tanımlama çalışmaları yapmışlardır. 8

AFLP primerini kullandıkları araştırmalarında, 41 elma çeşidine ait genetik

ilişkilerin yetiştirilme bölgelerine göre dağılım gösterdiğini ve 4 Portekiz çeşidinin

ise kendi aralarında gruplandığını belirtmişlerdir.


27

Goulao ve Oliveira (2001) ise Guilford ve ark. (1997) tarafından geliştirilen

SSR lokuslarını kullanarak SSR ve ISSR tekniklerini AFLP tekniği ile karşılaştırmalı

olarak elma genotiplerinde uygulamışlardır. 41 ticari elma çeşidini karşılaştıran

araştırıcılar, SSR ve ISSR markırların türde çok polimorfizm gösterdiğini ve

tekrarlanma olasılığının ise AFLP markırlarından daha yüksek olduğunu

belirtmişlerdir.

İncirin 11 Sarı lop ve 1 Sarı zeybek klonunu izoenzim, RAPD ve AFLP

markırlarla karakterize eden Cabrita ve ark. (2001), izoenzimlerle iki çeşidin

farklılığını tanımlamışlardır. RAPD sonuçlarında klonlar başlıca iki gruba ayrılırken,

on bir AFLP primer kombinasyonu Sarılop incir çeşidinin tüm klonlarında

polimorfizm sağlamıştır.

İncirde SSR markırların geliştirilmesi ve genetik tanımlamalarda kullanımı

Khadari ve ark. (2001) tarafından gerçekleştirilmiştir. Araştırıcılar Ficus carica

L.’nin TC/TG zenginleştirilmiş kütüphanelerinden geliştirdikleri 8 SSR markırının

14 incir genotipinde polimorfiklik verdiği ve lokus sayılarının 3-6 arasında

değiştiğini bildirmektedirler

Hagen ve ark., (2002), 7 değişik bölgeden (Avrupa, Kuzey Amerika, Kuzey

Afrika, Türkiye, İran ve Çin) topladıkları 47 diploit Prunus armeniaca’da (2n=16) 5

AFLP primeri ile polimorfizmi araştırmışlardır. Yaptıkları UPGM analizi sonucunda

genetik farklılığın Rusya kökenli çeşitlerde Batı Avrupa çeşitlerine göre bir azalış

gösterdiği bildirilmiştir. Amerikan kayısı çeşitleri ise Avrupa ve Akdeniz kökenlilere

göre daha az genetik farklılık göstermiştir.

Elmada ABD’de yürütülen bir çalışmada ise değişik araştırıcılar tarafından

elma için tespit edilen SSR markırları kullanılarak 142 genotipin tanımlanması

yapılmıştır. Lokus başına ortalama polimorfiklik oranını 26.4 allel olarak bildiren

araştırıcılar, kullanılan primerlerden 8’inin tanımlamada yeterli olduğunu

vurgulamışlardır (Hokanson ve ark. 2002).

Elma’nın SSR markırlarla tanımlanmasında Liebhard ve ark. (2002)

tarafından geliştirilen 140 yeni lokus bundan sonraki çalışmalarda büyük kolaylıklar

sağlayacaktır. Araştırıcılar geliştirilen 140 yeni lokusun 17 kromozomda 17 bağlantı


28

grubu oluşturduğunu ve her kromozomun en az 2 lokus içerdiğini belirtmişler ve

yeni lokusları test amacıyla 7 elma çeşidi ile bir hibrit bitkisini kullanmışlardır.

Genomik ve kloroplast DNA verilerine ait SSR markırlar kullanılarak

gerçekleştirilen çalışmaların sonucunda ise elmanın kültüre alınması ile ilgili ilk

önemli bulgulara ulaşılmıştır (Harris ve ark., 2002).

Carriero ve ark. (2002), zeytinde GA/CT-zenginleştirilmiş kütüphanelerini

kullanarak, gerçek anlamda ilk SSR lokuslarını tespit etmişlerdir. 20 SSR lokusu

tespit eden araştırıcılar 20 zeytin genotipinde bunları kullandıklarında toplam 57 adet

allele ulaşırlarken, 10 lokusda polimorfizm yakalamışlardır.

Şeftali BAC kütüphanesi kullanarak AFLP markırları ile gen haritasını

oluşturan ve Prunus türleri için bu verilere dayalı SSR markırları geliştiren Wang ve

ark. (2002), çalışmalarında kayısı dahil diğer Prunus türlerinde kullanılabilecek

değişik tekrar motiflerini içeren ((TG)13 (AG)22, (GA)9 vb.) 17 SSR lokusu tespit

etmişlerdir.

Olivier ve ark. (2002), İspanya’da turunçgil alanlarında yetiştirilen farklı 19

kayısı genotipi için AFLP tanımlamalarına gitmişlerdir. 7 AFLP primer

kombinasyonu kullanan araştırıcılar genotiplerde toplam olarak 197 bant elde

ederken, bunun 97’sinin polimorfik olduğunu belirtmişlerdir.

Hurtado ve ark. (2002), ise araştırmalarında esas olarak Şarka virüsüne karşı

genetik haritalama çalışmalarında yoğunlaşırken, AFLP markırlar kullanarak 16

kayısı çeşidini tanımlamışlardır. EcoRI-MseI enzim kombinasyonlarını kullanan

araştırmacılar kullandıkları 6 primer seti sonucu çeşitlerin coğrafik orjinlerine göre

gruplandığını ve Kuzey Amerika çeşitleri ile Avrupa kökenli çeşitlerin farklı

gruplara ayrıldığını belirlemişlerdir.

Dirlewanger ve ark. (2002), Merrill O’Herry şeftali çeşidinin CT-

zenginleştirilmiş kütüphanelerinden geliştirdikleri 41 SSR lokusuna ait bazı

primerleri kirazda tanımlama amacı ile kullanmışlardır. Aynı zamanda çalışmada bir

çok Prunus türüne yönelik olarak bu lokusları deneyen araştırmacılar başta Prunus

avium L. (kiraz) ve Prunus cerasus L. (vişne) olmak üzere bir çok Prunus türünde

cross-species amplifikasyon (Primer bağlanma yerinin korunması nedeni ile, bu cinse

ait türlerde söz konusu homolog bölgenin korunabilmesi) tespit etmişlerdir.


29

Yamamoto ve ark. (2002) yapmış oldukları çalışmada, armuta özgü SSR

primeri geliştirmek için RAHM (Random Amplified Hybridization Microsatellites)

ve 5’ anchored PCR metodlarını kullanmışlardır. Tespit edilen yeni 7 SSR lokusunun

değişik kökenli 32 armut çeşidini spesifik olarak tanımladığı belirtilmiştir.

Zhebentyayeva ve ark. (2003), Şeftali için zenginleştirilmiş ve BAC

kütüphanelerinden geliştirilen 12 SSR lokusunu kullanarak Avrupa, Çin ve Orta

Asya kökenli kayısı genotiplerini tanımlamışlardır. Araştırıcılar UPGMA’ya dayalı

dendogram sonucu kayısının kültüre alınımı ile ilgili farklı bölgelerin bulunduğunu,

incelenen genotiplerle materyal sağlanan bölgeler arasında bağlantıların az olduğunu

ayrıca Çin kökenli genotiplerin Prunus armeniaca var. Ansu Maxim. alt türünde yer

aldığını belirlemişlerdir.

Kaçar ve ark. (2003), badem çeşit ve melez bireylerinin parmak izlerinin

belirlenmesi ve segregasyon analizlerinde mikrosatellit markırlarının başarı ile

uygulanabildiğini belirmişlerdir. Araştırıcılar 8 badem çeşidi ve 21 melez bireyde

( Gülcan 1 x Ferragnes) şeftaliden izole edilmiş 12 mikrosatellit primerini denemişler

ve Gülcan 1 ve Süpernova dışında tüm badem çeşitlerini tanımlamışlardır. Gülcan 1

ve Süpernova badem çeşitleri tüm primer kombinasyonları ile aynı profili

sergilemişlerdir. Araştırmanın sonucunda test edilen mikrosatallit markırlarından

10’unun polimorfik olduğunu (3-5 allel/primer) ve diğer iki markırın amplifikasyon

vermediğini belirtmişlerdir.

Decroocq ve ark. (2003), ise kayısı yaprakları ve üzüm köklerine ait EST

verilerinden değişik SSR markırlar geliştirmişlerdir. Rosaceae familyası ile Vitaceae

familyasını karşılaştıran araştırıcılar, Vitaceae familyasında mikrosatelit lokus

bölgelerinin ve flanking dizilerin daha çok korunduğunu belirtmektedirler. Ayrıca

intron bölgesinden tespit edilen PacB22 lokusunun polimorfiklik oranının Rosaceae

familyasında çok yüksek olduğunu bunda ise türler bazında bölgeye ait

mutasyonların (base substitution ve insertion/deletion) rol oynadığını

vurgulamışlardır.

Sensi ve ark. (2003), Üç İtalyan zeytin çeşidine ait 12 tipi AFLP markırlarla

tanımlarken, bu amaçla 6 AFLP primer kombinasyonu kullanmışlardır. Araştırıcılar,

klon ve çeşit düzeyinde zeytin tanımlamalarında AFLP tekniğinin son derece etkili


30

olduğunu vurgularlarken, tespit edilen toplam bant sayısının %59.8’nin polimorfik

olduğunu belirtmişlerdir.

RAPD (Randomly Amplified Polymorphic DNA)

Random Amplified Polymorphic DNA (RAPD) yöntemi, 9-10 baz

uzunluğundaki rastgele sentetik DNA ların kalıp (template) DNA’nın iki iplikçiği

üzerinde, birbirine karşıt iki farklı noktada tamamlayıcılarını (komplementerlerini)

bularak, bu ara bölgenin çoğaltılmasını (amplifikasyonunu) esas alan nükleotid dizi

polimorfizminden oluşmaktadır (Williams ve ark., 1990; Welsh ve McClelland

1990; Ergül, 2000).

Teknikte polimorfizm oranlarının ortaya çıkışı, primer ve bağlanma

bölgelerinin moleküler yapısı, uygun PCR döngülerinin oluşturulması ve

amplifikasyon koşullarının düzenlenmesi gibi faktörlere bağlıdır.

Primer ve bağlanma bölgelerinin moleküler yapısı, RAPD de bant oluşumu

primerin karşıt iplikçilerinde yaklaşık 200-2000 bç’lik uzunluğundaki iki noktada

komplementerini bulması ile gerçekleşmektedir (Tingey ve ark., 1992). 200-2000 bç

büyüklüğündeki bant sayısı ise bitkilerde yaklaşık 1-10 arasında değişim

göstermektedir (Weeden, 1993). Primerin bağlandığı DNA bölgesinde oluşacak

genetik değişiklikler (mutasyonlar) bant oluşumunu engelleyecek veya bant yapısını

değiştirecektir (Rafalski ve ark., 1991; Waugh ve Powell, 1992). RAPD de 10

bazlık primerlerin seçiminde; G+C içeriğinin %50-80 olması, 6 bazdan uzun

palindrom dizi içermemeleri ve primerin 3’ ucunun komplementer olmamaları en

önemli faktörler olarak karşımıza çıkmaktadır (Williams ve ark., 1993; Rafalski ve

ark., 1994 ).

Uygun PCR döngülerinin oluşturulması RAPD analizlerinde temel PCR

amplifikasyon aşamaları uygulanmakla birlikte "annealing" aşaması tekniğe

özgünlük göstermektedir. Bu ise kullanılan primerin kısa (10 bazlı) olması nedeniyle

bağlanma sıcaklığının (Tm) diğer PCR tekniklerinden farklı olarak düşük olmasıdır

(30-35 0C).


31

Amplifikasyon koşullarının düzenlenmesi, kalıp (template) DNA, primer,

enzim kofaktörü (magnezyum klorid vb), deoksinükleotide triphosphate (dNTP),

DNA polimeraz ve buffer oranlarının en uygun miktarlarda belirlenmesi iyi

amplifikasyon koşullarının göstergesidir. Bunlardan yüksek DNA ve primer

konsantrasyonu bantların netliğinde kalite azalmasına neden olurken, düşük oranları

bantlara ait amplifikasyonu azalmaktadır. MgCl2’ün konsantrasyonu teknik

optimizasyonlarında en kırıtik faktörlerden birisi olup genellikle 1-3.5 mM arasında

tercih edilmektedir. dNTP oranları çok kıritik olmamakla birlikte düşük

konsantrasyonları (500 µM dan daha az) elde edilen bant parlaklıklarını azaltırken,

yüksek konsantrasyonları (2 mM dan daha çok) yüksek primer oranı gibi 50-100

bç’den küçük amplifikasyon atıklarına neden olmaktadır (Williams ve ark., 1990;

Welsh ve McClelland, 1990). Diğer taraftan doğru amplifikasyon koşullarının

göstergesi olarak, negatif kontrol reaksiyonlarının (kalıp DNA hariç bütün

komponentler) kullanımı yararlı görülmektedir (Yu ve ark., 1993; Ortiz ve ark.,

1997; Verdisson ve ark., 1999).

RAPD Markırlarının Tekrarlanabilirliği

Tekniğin uygulamadaki esas prensibi, uygun bir optimizasyon koşulu tespit

edip bu koşula uygun primerleri seçmek ve sonuç değerlendirmelerinde

amplifikasyonu iyi gerçekleşmiş (kuvvetli bantları seçip, zayıf bantları

değerlendirme dışı bırakarak) bantları değerlendirmektedir. Tekrarlanabilirliğin

araştırma konularını, optimizasyonda yapılan değişiklik sonuçları oluşturmaktadır.

Bunlar ise genel olarak 3 grupta toplanmaktadır (Ergül 2000).

(a) Reaksiyon karışımları; Bu aşamada farklı laboratuvarlarda kullanılan

farklı ticari DNA polimerazların tekrarlanabilirliği etkilediği bildirilmektedir

(Weeden ve ark., 1992; Ye ve ark., 1998; Vidal ve ark., 1999).

b) Farklı termocyeler cihazları bazı araştırıcılara göre tekrarlanabilirliği

etkilemekte (Meunier ve Griment, 1993) bazılarına göre ise etkilememektedir (Ye

ve ark., 1998; This ve ark., 1997).


32

(c) Bant değerlendirmelerinin de tekrarlanabilirlik üzerine etkisine

bakıldığında ise, bant okumalarında hata oranının %2-7 olduğu, zayıf ve

tekrarlanabilirliği düşük olan 1600 bç’den büyük bantların değerlendirmeye

alınmaması önerilmektedir (Vidal ve ark., 1999 ; Weeden ve ark., 1992).

RAPD Markırların Kalıtımı

Melezleme generasyonlarında DNA markırların kalıtımı özellikle haritalama

çalışmalarındaki kalıtım oranlarını belirlemek açısından büyük önem taşımaktadır.

Markırların kalıtımı, ilgili bir genin melez generasyonlarına (F2, F3 geriye

melezlemeler) aktarılmasının bir göstergesi olarak kullanılmakta ve Mendel kuralları

esasına dayanmaktadır. Markırlar arasında bu yönde yapılan gruplandırmalar

dominant ve kodominant şeklinde ortaya çıkmaktadır. RFLP gibi kodominant

markırlarda bir genin allellerindeki heterozigotluk ortaya çıkarılıp 1:2:1 ( F2, F3 vb.

populasyonlarda) veya 1: 1 (geriye melez populasyonlarda) açılımlarına ulaşılırken,

RAPD gibi dominant markırlarda bu ayrım sağlanamamakta ve 3:1 oranında açılım

görülmektedir (Ergül 2000).

Gregor ve ark. (1994), eriklerde (Prunus domestica) gen kaynaklarının

tanımlanması amacıyla RAPD markırları kullanmışlar, toplam 145 primer test eden

araştırıcılar ve bu primerler içinden 6 tanesinin kullanılan kültür çeşitleri arasındaki

genetik varyasyonu araştırmada yeterli olduğunu belirtmişlerdir.

Gogorcena ve Porfitt (1994), kaysıda (Prunus armeniaca L.) gen

kaynaklarında polimorfizmi belirlemek amacıyla RAPD markırlarının

kullanılabilirliği üzerinde çalışmışlardır. Bitkisel materyal olarak Pakistan’dan

toplanan 6 yarı yabani kayısı tipi ile “Royal” kayısı çeşidini kullanmışlardır.

Araştırma sonucunda kullanılan 15 pirimerin 7 tanesinin polimorfik olduğu sonucuna

varılmıştır.

Boonprakop ve Bryne (1995), diploid eriklerde RAPD markırlarını

kullanarak filogenetik ilişkileri araştırmışlardır. Araştırıcılar Prunus’ların alt türleri

olan Euprunus ve Prunocerasus’larda moleküler polimorfizmin araştırılmasının


33

genetik uzaklıkların belirlenmesinde ve fenogramların oluşturulmasında önemli

olduğunu belirtmişlerdir.

Resta ve ark. (1997), Güney İtalya’da Apulia ve Sicilya’da yetiştirilen

Fransa, ABD, İspanya ve Rusya orijinli 29 kültür badem çeşidinde ve 9 Amygdalus

webbii tipinde RAPD tekniğini uygulayarak moleküler tanımlama yapmışlardır. 60

primerin denendiği çalışmada 284’ü polimorfik olmak üzere toplam 470 bant elde

edilmiştir. Araştırıcılar RAPD tekniğinin kültür ve yabani badem türlerinin

tanımlanmasında yeterli olduğunu da belirtmişlerdir. RAPD analizleri ile badem

çeşitleri 4 gruba ayrılmışlardır. 1. grupta Apulia ve Sicilya çeşitleri yer almış ve bu

badem çeşitleri arasında 0.72 - 088 oranında benzerlik tespit edilmiştir. Fransa, ABD

ve Rusya orijinli badem çeşitlerinin bulunduğu 2 grup ise benzerlik düzeyi 0.75-

0.890 olarak saptanmıştır. 3. grupta 1 ABD ve 2 Sicilya badem çeşidi yer almış ve bu

gruplar arasında benzerlik düzeyi 0.88-0.89 olmuştur. 4. grubun tamamı Amygdalus

webbi genotiplerinden oluşmuş ve bu genotipler arasında 0.72-0.93 oranında

benzerlik düzeyi tespit edilmiştir.

Bartolozzi ve ark. (1998), 17 badem genotipi ve 1 şeftali çeşidi arasındaki

akrabalıkları belirlemek amacıyla yaptıkları çalışmada 37 RAPD markırını

kullanmışlardır. Kendiyle uyuşmaz olması ve yabancı tozlanmasına karşılık bademde

genetik çeşitlilik sınırlı bulunmuştur. RAPD analizleri ile çeşitler kökenlerine göre.

göz spot mutasyonları, erkenci Kaliforniya genotipleri ve Kaliforniya gen kaynakları

dışındaki genotipler olmak üzere 3 gruba ayrılmıştır. Benzerlik indeksi bireylerin

aynı bandı taşımasına göre hesaplanmış ve badem gen kaynaklarında 0.75 ya da daha

fazla oranda benzerlik bulunmuştur. Badem ve şeftali arasında da 0.424 oranında

benzerlik düzeyi saptanmıştır. Araştırıcılar, şeftali gen kaynaklarının bu benzerlik

nedeniyle bademde yapılacak genetik çalışmalarda kullanılmasındaki önemini

vurgulamışlardır

Resta ve ark. (1998), İtalya’nın Apulia bölgesinde yetişen ve Akdeniz

iklimine adapte olmuş yaklaşık 100 badem çeşidinden 17 Apulian çeşidini RAPD

tekniği ile tanımlamışlardır. Kullanılan 60 adet primerden 418 bant elde den

araştırıcılar, 241 adedinin polimorfik olduğunu belirtmişlerdir. RAPD tekniğini

badem tanımlanmasında ekili bir teknik olduğunu belirten araştırıcılar, inceledikleri


34

çeşitlerin yüksek benzerlik gösteren iki gruba ayrıldığını, bu gruplamanın ise

morfolojik özellikler açısından oluşturulan gruplamalarla benzerlik gösterdiğini

belirtmişlerdir.

Ülkemizin değişik bölgelerinden (Tokat, Ayaş, İnegöl) sağlanan tohumlardan

çoğaltılan 17 idris (Prunus mahalep L.) bitkisinde DNA polimorfizmi araştırılmıştır.

Bu amaçla bitkilerden DNA izolasyonu Lodhi ve ark. (1994) metodundan Ağaoğlu

ve ark. (1999) tarafından modifiye edilen yönteme göre gerçekleştirilmiştir. RAPD

(Random Amplified Polymorphic DNA) tekniğinde kullanılan 15 primerden,

UBC237, OPA20, PRA4 ve 0-10 primerlerinde polimorfizme ulaşılmıştır (Ağaoğlu

ve Ergül, 2001).

Gerlach ve Stösser (1998), 18 kiraz çeşidi arasındaki benzerlik ve

farklılıkları RAPD markırlarını kullanarak araştırmışlardır. Kullanılan primerlerden

toplam 23 primer başarılı sonuç vermiş ve 656 başarılı fragment elde edilmiştir.

Primere göre değişmekle birlikte 1 ile 5 arasında polimorfik bant ortalaması 2.4

bant/primer elde edilmiştir. Sadece polimorfik primerler dikkate alınarak ve Joccard

coefficient kullanılarak genetik benzerlikler saptanmıştır. Genetik benzerlik 0.2 ile

0.89 arasında değişmiştir. Hedelfinger”, “Glemser”, “Büttners Spate Rote Knorpel”

ve “Querfurter Königskirsche” kiraz çeşitleri arasında genetik varyasyon

bulunmamıştır.

Woolley ve ark. (2000), Avustralya’da yetiştirilen badem çeşitlerinin sert

kabuklu İspanya/Ürdün genotipleri ve ince kabuklu Kaliforniya genotiplerinden

oluşmuş olabileceğini bildirmişlerdir. Orijinleri belli olmayan (Avustralya,

Kaliforniya, Avrupa ve Ortadoğu kökenli olduğu tahmin edilen) 50 adet Avustralya

badem çeşidi, Amygdalus orientalis (Miller) ve Amygdalus webbii (Spach) de

genetik benzerliğin saptanması amacıyla RAPD analizi gerçekleştirmişlerdir.

Araştırma sonucunda Avrupa ve Ortadoğu orijinli badem çeşitlerinin şüpheli 2 farklı

çizgiden gelen Kaliforniya çeşitlerinden ayrıldığı, ayrıca bazı ticari Avustralya

badem çeşitlerinin ve Amygdalus orientalis (Miller) ve Amygdalus webbii (Spach)

türüne ait tiplerinde dendogramda ayrı bir yerde toplandığı bildirilmiştir.

Boonprakop ve ark. (2001), diploit erik ve melezlerinde yaptıkları RAPD

çalışmalarında 8 primer kullanarak 340 ila 4000 bç büyüklüğünde 168 polimorfik


35

bant elde etmişlerdir. Çin kökenli Prunus saliciana L ve Prunus simmonii ve

Avrupadan Prunus ceracifera ile %72 ve %90 oranda benzerlik elde etmişlerdir.

Araştırıcılar güneydoğu erikleri olarak adlandırdıkları (Amerika kökenli) erik

grubunda genetik farklılıkları Kaliforniya, Florida , Güney Afrika (Prunus ceracifera

ve Prunus angustifoli) eriklerine oranla yüksek bulmuşlardır.

Kacar ve Çetiner (2001), 10 kiraz ve 17 vişne çeşit/tipinde tanımlama

yapmak amacıyla 165 primer kullanılmış ve 88 primer amplifikasyon vererek

değerlendirmeye alınmıştır. Araştırıcılar deneme sonucunda 246 adedi polymorphic

olmak üzere toplam 500 adet bant elde etmişlerdir. Yapılan deneme sonucunda her

primer için elde edilen ortalama bant sayısı 5.68 bant/primer, polimorfik bant sayısı

2.79 bant/primer olarak belirlenmiştir.

Bliss ve ark. (2002), tarafından badem (Prunus dulcis D.A. Webb) ve

şeftalinin (Prunus persica L. Batsch) F2 melezlerinde meyve özellikleriyle ilgili

genetik haritalama yapılmış ve bunun için SSR, RAPD ve CAP markırları

kullanılmış ve bunlardan 4 SSR, 1 RAPD ve 1 CAP bandı aranan gen bölgeleri ile

ilişkili bulunmuştur.

Papadopoulou ve ark. (2002), 64 incir genotipinde genotiplerin olası

coğrafik orijinlerini görmek amacıyla RAPD markırlarını kullanan araştırıcılar

genotiplere ait morfolojik ve agronomik özelliklerini de incelemişlerdir. Sonuçlardan

çok dar bir genetik farklılık çıkarttıklarını belirten araştırıcılar, genotipler ne kadar

yakın olursa olsun (klon vb) RAPD tekniğinin ayırt edebildiğini belirtmişlerdir.

Dolayısıyla inceledikleri bu koleksiyonda çeşit tekrarlarının bulunmadığını saptayan

araştırıcılar coğrafi dağılımlar açısından da kayda değer sonuçlara ulaşmışlardır.

Küden ve ark. (2004), Ülkemizden seçilen ve erken ve geç çiçeklenme

özellikleri gösteren bazı badem tip ve çeşitlerinde RAPD markırlarının kullanarak

genetik tanımlama yapmışlar, çeşit ve tiplere ait bitkisel özelliklere uygun sonuçlar

elde etmişlerdir. Kullanılan 11 adet primerden 107 bant elde den araştırıcılar, 94

adedinin polimorfik olduğunu belirtmişleridir. Yapılan çalışmada 47-1, Hacı Alibey

ve Texas badem çeşitlerinin çok büyük oranda benzerlik göstermesine karşın, 101-9

badem çeşidinin kullanılan diğer 14 badem çeşit ve tipinden uzaklık sergilediğini

bildirmişlerdir. Kullanılan RAPD primerlerinin farklı isimlerle anılan (sinonim) 5-1


36

ve 6-1 badem tiplerini de başarılı bir şekilde grupladığı yapılan çalışmada ortaya

konulmuştur.

Martins ve ark. (2003), RAPD ve ISSR tekniklerini kullanarak Portekiz

badem çeşitlerinin ve bu çeşitlerle yabancı çeşitlerin genetik ilişkisini

araştırmışlardır. 6 RAPD ve 5 ISSR primerini seçerek yaptıkları çalışmada 124

toplam bant üretilirken, bunların %96.8’i polimorfik bulunmuştur. Kuzey

Portekiz’den 5 bitki ve İtalya ve İspanya’dan aldığı yabani bademi (Prunus webbii)

gruplayamamıştır. Buna karşılık diğer bitkiler 4 grup oluşturmuştur. Bu gruplar

Prunus dulcis çeşitleri, 1 adet Kuzey Portekiz çeşidi, Prunus webbii ve Prunus

persica şeklinde gerçekleşmiştir.

Raddova ve ark. (2003), Çekoslavakya ulusal şeftali koleksiyonunu RAPD

tekniği ile tanımlayan araştırıcılar 46 RAPD primerini orijin, meyve şekli, meyve

rengi ve bazı morfolojik karakterleri bakımından farklılık gösteren 6 şeftali çeşidinde

test ederek koleksiyonun tanımlanmasında 12 primeri kullanmışlardır. 28 şeftali

çeşidini başarıyla tanımlayan bu primerler, ayrıca badem ve şeftali x badem

hibritlerinde tanımlamada yeterli olmuştur.

MirAli ve ark. (2003), Suriye’de Izraa ve Jillin’de bulunan 2 gen

bankasından (Arab Center for the Studies of Arid and Dry lands; ACSAD) 8 yerli ve

11 yabancı badem çeşidinde 40 primer kullanarak benzerlik durumlarını

belirlemişlerdir. Araştırıcılar kullandıkları 40 primerden OP-114’ün polimorfik bant

vermediği, OP-119 ve OP-N20 primerlerinin 1 ve OP-A20, OP-N14, OP-N16, OP-

R16, OP-Z17 primerlerinden 7 polimorfik bant elde edildiğini belirlemişlerdir.

Denedikleri OPA 03, OPA 04, OPA 06, OPA 17, OPA 19, OPA 20

primerlerinden de sırasıyla 6, 5, 6, 3, 5, 8 adet polimorfik bant elde edilmiştir. Primer

başına ortalama polimorfik bant sayısının ise 4.5 olduğunu tespit eden araştırıcılar,

denemede kullanılan badem genotipleri arasında benzerlik düzeyinin 0.70 ile 0.96

arasında değiştiğini bildirmişlerdir. Deneme sonucunda araştırıcılar RAPD tekniğinin

badem çeşitlerinin coğrafik orijinlerine göre sınıflandırılması için yeterli olduğunu

belirtmişlerdir.

Martins ve ark. (2004), Boa Casta badem çeşidinin yan dallarından elde

edilen sürgün ucunda 4. ve 6. yılda somaklonal varyasyonları RAPD ve ISSR ile


37

belirlemeye çalışmışlardır. 64 RAPD ve 10 ISSR primerinin kullanıldığı araştırmada

22 bireyde 326 polimorfik bant elde etmişlerdir. Gerek polimorfik gerekse toplam

bantların tekrarlanabilir olduğu ve bu 22 bireyde homojen olduğunu saptamışlardır.

Somaklonal bir varyasyon tespit edemeyen araştırıcılar kullanılan sürgün ucu

yönteminin klonal çoğaltmada uyugn bir yöntem olduğunu da belirtmişlerdir.

Kadri ve ark. (2006), Tunus’ta Akdeniz iklim koşullarına adapte olmuş ve

Tunus badem gen kaynaklarında bulunan 100’den fazla yerli ve yabancı badem

çeşidi arasındaki varyasyonu belirlemek için RAPD tekniğini kullanmışlardır.

Denemiş oldukları 50 primerden yüksek oranda polimorfik bant veren 10 primer

seçilmiş ve elde ettikleri toplam 137 banttan 85’inin polimorfik olduğunu

belirtmişlerdir. Araştırıcılar denemede kullandıkları badem çeşitlerinin farklı

coğrafik orijinli olmalarına karşın benzerlik düzeylerinin yakın olduğunu

belirtmişlerdir.

Shiran ve ark. (2006), üç yabani badem türü (Prunus dulcis, Amygdalus

orientalis ve Amygdalus scoparia), 36 adet İran ve bazı yabancı badem çeşitlerinde

genetik farklılığı belirlemek amacıyla RAPD ve ISSR tekniklerini kullanmışlardır.

42 RAPD ve 18 ISSR primerinin denendiği çalışmada 729 RAPD bandından 664

adedinin polimorfik olduğunu belirtmişlerdir. SSR analizlerinde ise lokus başına 3-

10 adet allel elde etmişler ve ortalamada ise 6.64 allel/lokus olarak gerçekleşmiştir.

Her iki tekniğinde çeşitleri etkili bir şekilde ayırt ettiğini belirten araştırıcılar,

Monagha ve Sefied badem çeşitlerini sadece RAPD tekniği ile ayıt edilebildiğini

belirtmişlerdir.

Ülkemizde bir takım meyve türlerinde olduğu gibi badem de günümüze kadar

tohumla üretilmiştir. Meyveler, dolayısıyla üretimi sağlayan tohum yabancı tozlanma

sonucu oluştuğundan elde edilen bütün bireyler bir diğerinden farklıdır. Bu nedenle,

ülkemiz variyabilitenin çok geniş olduğu badem populasyonuna sahiptir. Bu zengin

badem populasyonu içerisinden seleksiyon yoluyla verimli ve kaliteli tiplerin

seçilerek üretiminde çeşit standardizasyonunun sağlanması ekonomik yönden önem

taşımaktadır. Bu nedenle kültür çeşitlerinde 1965’li yıllarda başlayan seleksiyon

çalışmaları mevcuttur (Dokuzoğuz ve Gülcan, 1967).


38

Ancak ıslah çalışmalarında kullanılabilecek ve bu açıdan büyük önem arz

eden yabani tür ve tiplerde ilk etapta ekonomik bir getirinin olmaması nedeniyle

üzerinde çalışma yapılmamıştır.

Dokuzoğuz ve Gülcan (1973), Dokuzoğuz ve Gülcan (1967) tarafından

selekte edilen badem tiplerinin ağaç ve meyve özelliklerini 3 yıl süreyle

incelemişlerdir. Yapılan araştırmada seçilen tiplerden 49’unun erken, 72’sinin orta

mevsimde, 25’inin geç ve 11’inin de çok geç çiçek açtığı belirlenmiştir. Araştırmanın

devamı olarak Datça, Acıpayam ve Tavas bölgelerinden 28 badem tipi seçilmiş ve bu

tiplerden 6 tanesi ümitvar bulunmuştur. Geç çiçek açması nedeniyle seçilen 12

badem tipinde iç badem ağırlığı. 0.6 g ile 1.4 g arasında. iç randımanları ise %17.8

ile %26.6 arasında değişmiştir.

Bostan ve ark. (1995), 1992–1994 yılları arasında Akdamar adası (Van

Gölü) bademlerinde (Prunus dulcis L.) yaptıkları seleksiyon çalışmasında 27 tipi

seçmişler ve seçtikleri tiplerde kabuklu meyve ağırlığını 3.43 – 5.86 g, iç ağırlığını

0.64 – 1.15 g ve randımanı da %14.61 – 24.28 olarak belirlemişlerdir. Seçilen badem

tiplerinde kabuklu meyve eni 1.75 cm -2.29 cm arasında, kabuklu meyve boyu 3.09

cm ile 4.21 cm arasında ve kabuklu meyve yüksekliği ise 1.38 cm ile 1.80 cm

arasında değişmiştir. Seçilen badem tiplerinde kabuk kalınlıklarının 0.29 cm ile 0.49

cm arasında değiştiği bildirilmiştir. Araştırıcılar seçtikleri badem genotiplerinde taç

yüksekliklerinin 2 m – 9 m, taç genişliklerinin 2.5 m ile 8 m arasında değiştiğini

belirtmişlerdir. Yapılan çalışmada yaprak eni değerlerinin 1.6 cm - 3.4 cm arasında

ve yaprak boyu değerlerinin 6.6 cm ile 9.7 cm arasında değiştiği de saptanmıştır.

Yaprak sapı uzunlukları ise seçilen badem tiplerinde 1.8 cm ile 3.5 cm arasında

değişmiştir.

Aslantaş ve Güleryüz (1995), 1992 – 1993 yıllarında Erzincan Kemaliye

ilçesi bademlerinde (Prunus dulcis L.) yaptıkları seleksiyon çalışmasında 217 badem

tipinden 20 badem tipini seçmişlerdir. Seçilen badem tiplerinde çiçeklenme 1992

yıllarında 11 Nisan - 4 Mayıs ve 1993 yılında 5 Nisan - 3 Mayıs tarihleri arasında

başlamış ve sırası ile 9-10 ve 8-12 gün devam etmiştir. Seçilen bademlerin kabuklu

meyve ağırlıkları 2.89 – 6.14 g, iç badem ağırlıkları 0.65 – 1.15 g, iç randımanları ise


39

%14.66 - %26.81 arasında bulunmuştur. Badem tiplerinde kabuk kalınlıklarının ise

2.34 mm ile 4.27 mm arasında değiştiği bildirilmiştir.

Karadeniz ve Erman (1998), Siirt ilinde doğal olarak yetişen bademlerin

seleksiyonu amacıyla yürüttükleri çalışmada 51 badem tipini incelemişler ve bu

tipler içerisinden 30 badem tipini değerlendirmeye almışlardır. Araştırma sonucunda

seçilen badem tiplerinde kabuklu meyve ağırlığı 4.66 g ile 8.94 g, iç badem ağırlığı

1.01g ile 1.80 g iç randımanı %14.65-24.53 arasında değişmiştir. Badem tiplerinde

kabuk kalınlığı 2.8 - 4.9 mm, meyve eni 22.2 - 28.4 mm, meyve boyu 32.2 – 40.0 ve

meyve yüksekliği de 14.1 – 18.8 mm arasında değişmiştir. Seçilen badem tiplerinde

taç yükseklikleri 4-10 m, taç genişliği 2.5 – 9.0 m arasında gerçekleşmiştir.

Karadeniz ve ark. (1998), Adır adasında doğal olarak yetişen bademlerde

(Prunus dulcis L.) seleksiyon çalışması yaparak üstün özelliklere sahip olan tipleri

seçmişlerdir. Değerlendirmeye alınan 28 badem tipinde kabuklu meyve ağırlıkları

2.68 – 5.90 g, iç badem ağırlığı 0.45 – 1.20 g, randıman %14.20 - 22.78 olarak

gerçeklemiştir. Badem tiplerinde meyve eni 16.28 - 24.71 mm, meyve boyu 26.55 -

43.40 mm, meyve yüksekliği 12.59 – 16.58 mm ve kabuk kalınlıkları 2.12 – 3.54

mm olarak belirlenmiştir. Seçilen tiplerin 3’ünde iç badem acı, 25’inde tatlı, 2’sinde

ikiz iç oranı %10, birinde %30 olarak saptanmıştır.

Ülkemizde badem seleksiyon ıslahına yönelik çalışmalarla birlikte seçilen

badem tiplerinin ve yurt dışından getirilen badem çeşitlerinin farklı ekolojilerde

adaptasyon çalışmaları da devam ettirilmiştir.

Gülcan (1976), Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri koleksiyon

parselinde bulunan 200 badem tipinde çiçeklenme zamanı, ağaç habitüsü, iç

randımanı, verimlilik ve meyve özelliklerini incelemiştir. Bu tiplerden 27 tanesinin

yayvan, 67 tanesinin dik-yayvan, 78 tanesinin dik ve 21 tanesinin de çok dik büyüme

gösterdiği belirlenmiştir. Tiplerde çiçeklenme zamanı 5 Şubat ile 21 Mart arasında

gerçekleşmiştir. İncelenen badem tiplerinde ortalama kabuklu meyve ağırlıklarının

0.94 g ile 7.4 g arasında değiştiği belirtilmiştir.

Kaşka ve ark. (1994), Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde 1988-1992 yılları

arasında 48-1, 48-2 (Akbadem), 48-5 (Hacı Alibey), 101-9, 101-13, 101-23 (Gülcan-

1), Drake, Nonpareil ve Texas badem çeşitlerine ait ağaç ve meyve özelliklerini


40

incelemişlerdir. Yapılan araştırmada en yüksek meyve ağırlığı 1.62 g ile 48-1 badem

tipinden elde edilirken, en düşük değer 0.72 g ile Gülcan 1 badem çeşidinden elde

edilmiştir.

Küden ve ark (1994), Akdeniz bölgesinde 1984-1990 yılları arasında 7 yıl

süreyle yabancı çeşitlerden Texas ve Dokuzoğuz ve Gülcan (1967) tarafından selekte

edilen yerli tip ve çeşitlerden 48 nolu tiplere ait 5 tipte, 101 nolu tiplere ait 3 tipte.

101-23 (Gülcan 1) ve 7-21 nolu badem tiplerinde ağaç ve meyve özelliklerini

incelemişlerdir. Yapılan çalışma sonucunda kabuklu badem ağırlığı en yüksek 48-2

nolu badem tipinde (3.25 g) bulunurken, en düşük 1.95 g ile 7-21 nolu tipten elde

edilmiştir. İç badem ağırlığı ise kabuklu badem ağırlığında olduğu gibi 48-2 nolu

tipte en yüksek değerde (1.40 g) bulunmuştur. Texas çeşidinin iç badem ağırlığı ise

1.37 g olarak belirlenmiştir.

Önal ve ark. (1995), Akdeniz bölgesinden seçilmiş farklı badem

tiplerinde meyve ve ağaç özelliklerini belirlemek amacıyla yaptıkları çalışmada, 14

adet badem tipini (7 ve 48 serisi) kullanmışlar ve badem tipleri içerisinde 2 tipte

kavlamanın zor, diğer tiplerde ise kolay olduğunu belirlemişlerdir. İncelenen badem

tiplerinde iç badem ağırlıklarının 1.02 ve 2.05 g arasında, iç randımanının %8 ile

%40 arasında değiştiğini saptamışlardır. Araştırıcılar üzerinde çalışılan badem

tiplerinden 1 tipte çift badem oluşumunun görülmediğini, çift badem oluşturan diğer

tiplerde ise bu oranın %1 ile %47 arasında değiştiğini bildirmişlerdir.

Ülkemiz badem üretiminde çok iyi bir durumda olmamasına rağmen.

bademin gen merkezlerinden biri konumundadır. Özellikle ülkemizin bir çok bölgesi

çalı veya ağaç formundaki yabani bademlerle kaplıdır ve bu badem populasyonu

dünyadaki araştırıcıların oldukça fazla ilgisini çekmektedir. Anaçlık özelliklerinin

olabileceği veya ıslah çalışmalarında kullanılabileceği düşünülmektedir. Ayrıca

teknolojideki son gelişmeler bu genetik materyallerin değerlendirilebileceğini

vurgulamaktadır. Nitekim bu genetik materyaller gerek yurt içinden ve gerekse yurt

dışından bazı araştırıcıların dikkatini çekmiştir.

Browicz ve Zohary (1996), Amygdalus L. Cinsi içerisinde Communis

grubunda 9 tür, Orientalis grubunda 6 tür, Chamaeamygdalus seksiyonunda 4 tür,

Spartioides seksiyonunda 2 tür ve Dodecandara alt cinsi içerisinde de 5 tür olmak


41

üzere toplam 26 bulunduğunu bildirmiştir. Bu türlerin birbirlerinden coğrafik olarak

ayrıldığını belirten araştırıcılar bu ayrılmada yüksekliğin az da olsa etkili olduğunu

bildirmişlerdir.

Bu türlerden Amygdalus trichamygdalus (Hand-Mazz) türünün Doğu

Anadolu’da, Amygdalus fenzliana (Fritsch) türünün Kuzeydoğu Anadolu’da,

Amygdalus webbi Spach türünün Batı Anadolu’da, Amygdalus arabica Olivier

türünün Güneydoğu Anadolu’da, Amygdalus orientalis Duhamel türünün Güney ve

Orta Anadolu’da yayılım gösterdiği bildirilmektedir (Browicz ve Zielinski, 1984).

Talhouk ve ark. (2000), Lübnan’da Amygdalus communis L. türüne ait

bitkilerde ülkenin iç kesimlerinden 9 farklı bölgeden 72 bitki, diğer bölgelerden 6

farklı merkezden 35 bitki, Amygdalus korshinskyi türüne ait bitkileri ülkenin iç

kesimlerinde 3 farklı merkezden 15 bitki ve Amygdalus orientalis Mill. türüne ait

bitkileri de yine ülkenin iç kesimlerinden 6 merkezden 28 bitki olmak üzere toplam

150 bitki seçmişler ve bu bitkilerde bazı pomolojik ve morfolojik özellikleri

incelemişlerdir. Araştırıcılar Amygdalus orientalis Mill. türüne ait bitkilerin seçildiği

bölgelerin rakımını 1100 m ile 1300 m arasında, yıllık yağış miktarını da 250 mm ile

450 mm olarak belirtmişlerdir. Amygdalus orientalis Mill. türüne ait bitkilerde

yaprak uzunluğunun 1.3 cm – 2.5 cm, yaprak genişliğinin 0.4 cm - 0.7 cm, yaprak

sapı uzunluğunun 0.1 cm – 0.5 cm arasında değiştiği yapılan çalışma sonucunda

ortaya konulmuştur.

Araştırıcılar bu türe ait meyve özelliklerinin farklı merkezlerden seçilen

bitkilerde farklı olduğu bildirmişlerdir. Denemede kullanılan bitkilerde kabuklu

meyve ağırlığının 0.3 g -2.1 g, meyve eninin 9.3 mm - 16.9 mm, meyve boyunun

14.5 mm - 23.2 mm ve kabuk kalınlığının da 0.2 mm ile 1.5 mm arasında değişim

gösterdiği belirlenmiştir. Araştırıcılar iç badem ağırlıklarının ise 0.3 -1.2 g arasında

değiştiğini belirtmişlerdir.

Shalaby ve ark. (1997), Amygdalus orientalis Mill. türüne ait bitkilerin

Suriye’de 220 m ile 2000 m arasında değişen yüksekliklerde yetiştiğini

belirtmişlerdir. Araştırıcılar bu türe ait kabuklu meyve uzunluklarının 1.5 cm ile 2.5

cm, kabuklu meyve genişliklerinin 1.0 ile 1.5 cm arasında değiştiğini de

bildirmişlerdir.


42

Ak ve ark. (1998), Güneydoğu Anadolu bölgesinde Amygdalus orientalis

Mill. (Amygdalus argentea) ve Amygdalus turcomenica Lincz. türünün yetiştiğini,

Amygdalus orientalis Mill. türünün yarı bodur, yapraklarının gri renkli ve tüylü

olduğunu, buna karşılık Amygdalus turcomenica Lincz türünün ise tüysüz yeşil

yapraklara sahip olduğunu ve bitkilerin dikenli ve çok bodur özellik gösterdiklerini

belirtmişlerdir.

Araştırıcılar Amygdalus orientalis Mill. türüne ait 3, Amygdalus turcomenica

Lincz türüne ait 1 ve Amygdalus webbii türüne ait 1 bitkide bazı morfolojik ve

pomolojik özellikleri inceledikleri araştırma sonucunda, Amygdalus orientalis Mill.

türüne ait 63 AO 01 tipinde yeşil kabuğun ser kabuktan ayrılmasını düşük, 63 AO 02

ve 63 AO 03 tiplerinde yüksek ve Amygdalus turcomenica Lincz türüne ait 63 AT 01

tipinde ise orta olduğunu belirtmişlerdir. 63 AO 02 tipinde hasat kolaylığı düşük

olarak bildirilirken, diğerlerinde orta olarak belirlenmiştir. Sert kabuk renkleri orta,

koyu ve çok koyu olarak belirlenen araştırmada sert kabukların tamamen düz olduğu

ve 63 AO 01nolu tipte sert diğerlerinde ise orta olduğu buna karşılık Amygdalus

webbii tipinde çok sert olduğu saptanmıştır.

Araştırma sonucunda kabuklu meyve ağırlıklarının 1.27 g (Amygdalus

webbii) ile 0.40 g (63 AO 01) arasında, meyve uzunluklarının 19.16 mm

(Amygdalus webbii) ile 14.31 mm (63 AO 01) arasında, meyve genişliklerinin 14.17

mm (Amygdalus webbii) ile 8.07 mm (63 AO 01) arasında ve meyve yüksekliklerinin

ise 9.47 mm (Amygdalus webbii) ile 1.17 mm (63 AO 01) arasında değiştiği

bildirilmiştir. Araştırıcılar iç badem ağırlıklarının 0.58 g (Amygdalus webbii) ile

0.97 g (63 AO 01) arasında olduğunu bildirirken, çift badem oranının Amygdalus

webbii de % 4.55 ve 63 AO 01 Amygdalus orientalis Mill. tipinde %17.14 olarak

gerçekleştiğini buna karşılık diğer tiplerde çift badem oluşumuna rastlanmadığını

belirtmişlerdir.

3. MATERYAL VE METOT Safder BAYAZİT

43

3. MATERYAL VE METOT

3. 1. Materyal

Araştırmada bitkisel materyal olarak Konya – Ereğli, Nevşehir – Göreme,

Niğde - Ulukışla, Gaziantep ve Şanlıurfa - Birecik ilçelerinde doğal olarak yetişen

yabani badem populasyonu içerisinden fenolojik ve morfolojik olarak farklı özellik

gösteren yabani badem genotipleri seçilerek kullanılmıştır (Şekil 3.1).

Şekil 3.1. Yabani badem tiplerinin seçildiği alanlar Yabani badem tiplerinin yoğun olarak yetiştiği populasyonlarda ortalama

ağaç yaşlarının saptanması amacıyla populasyonu temsil edecek şekilde ve ocaklarda

en kalın gövdeden alınan kesitlerde yaş halkaları sayılmış (Şekil 3.2, Şekil 3.3),

populasyonda bulunan yabani badem tiplerinin ortalama yaşlarının 10 ile 29 arasında

değiştiği belirlenmiştir (Çizelge 3.1). Bu durum denemede kullanılan badem

tiplerinde ocaklardaki yaşlı gövdelerin yerini zamanla genç gövdelere bıraktığını

göstermektedir.

RAPD analizleri ise, İç Anadolu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde yer

alan 5 farklı ilden seçilen bu yabani badem genotiplerinde ve kültür badem

çeşitlerinden (Prunus dulcis L.) Nonpareil ve Cristomorto badem çeşitleri ile,


44

Türkiye kökenli Gülcan-1 (101-23), Hacı Alibey (48-5) ve 101-13 badem tiplerinde


Çizelge 3.1. Yabani badem tiplerinde yaş ölçüm sonuçları Merkezler Ortalama Ağaç Yaşı

(Yıl) Konya 14 - 28 İvriz Tip 4 16 İvriz Tip 5 20 İvriz Tip 7 14 Nevşehir 13 - 25 Göreme Tip 1 13 Göreme Tip 3 19 Göreme Tip 9 24 Niğde 10 - 21 Tip 2 12 Tip 5 21 Tip 9 17 Gaziantep 1. Grup (Amygdalus orientalis Mill.) 11 - 29 Tip 1 12 Tip 4 29 Tip 13 20 Gaziantep 2. Grup (Amygdalus turcomenica Lincz.) 12 - 23 Tip 2 14 Tip 6 12 Tip 11 17 Şanlıurfa 1. Grup (Amygdalus orientalis Mill.) 10 - 26 Birecik Tip 1 10 Birecik Tip 3 24 Birecik Tip 4 19 Şanlıurfa 2. Grup (Amygdalus turcomenica Lincz.) 10 - 19 Birecik Tip 5 10 Birecik Tip 7 13 Birecik Tip 8 16

Niğde Tip 2 GA Tip 6 Şekil 3.2 Yabani Badem tiplerinde yaş halkalarının görünümü


45

Şekil 3.3. Birecik Tip 3’de yaş halkalarının görünümü

2003, 2004 ve 2005 yıllarında yürütülen bu araştırmada fenolojik ve

morfolojik ölçümler ve gözlemler arazi koşullarında gerçekleştirilirken, bu

genotiplerden elde edilen meyvelerde pomolojik analizler Ç.Ü.Z.F. Bahçe Bitkileri

Bölümü Pomoloji laboratuvarında gerçekleştirilmiştir.

Araştırmanın bir diğer ayağını oluşturan RAPD analizi için DNA

ekstraksiyonu Ç.Ü.Z.F. Bahçe Bitkileri Bölümü Bitki Biyoteknonolojisi

laboratuvarında gerçekleştirilmiştir. PCR optimizasyonu ve RAPD Jel Elektroforezi

çalışmaları ise Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümü

Biyoteknoloji laboratuvarında yürütülmüştür.

3.1.1. Konya Ereğli İlçesinden Seçilen Yabani Badem Tipleri

Konya – Ereğli’de yabani badem popülasyonunun yoğunluk kazandığı

Ayrancı Barajı bölgesinden 7 (Şekil 3.4) ve İvriz bölgesinden 7 (Şekil 3.5) olmak

üzere toplam 14 yabani badem tipi seçilmiş ve denemede kullanılmıştır.

Bu yabani badem tiplerinin merkez olarak kabul edilen Ereğli’ye olan

uzaklıkları, bulundukları arazideki yöneyleri ve denizden yükseklikleri Çizelge 3.2’

de verilmiştir.


46

Çizelge 3.2. Konya Ayrancı ve İvriz bölgelerinden seçilen yabani badem tiplerinin konumları Şehir Merkez Tipler Merkeze Olan

Uzaklık (km)

Yöney Rakım (m)

Tip 1 45 Kuzey 1250 Tip 2 45 Kuzey 1250 Tip 3 45 Kuzey 1250 Tip 4 45 Kuzey 1250 Tip 5 45 Kuzey 1250 Tip 6 45 Kuzey 1230

Ayra

ncı

Tip 7 45 Kuzey 1250 Tip 1 20 Kuzey Batı 1250 Tip 2 20 Kuzey Batı 1250 Tip 3 20 Kuzey Doğu 1250 Tip 4 20 Kuzey Doğu 1250 Tip 5 20 Kuzey Doğu 1250 Tip 6 20 Kuzey 1230

KON

YA

İvriz

Tip 7 20 Kuzey 1250

Şekil 3.4. Konya Ayrancı bölgesi yabani badem populasyonu


47

Şekil 3.5. Konya İvriz bölgesi yabani badem populasyonu

3.1.2. Nevşehir – Göreme’ den Seçilen Yabani Badem Tipleri Nevşehir ilinde yabani badem genotiplerinin yoğun olarak bulunduğu ve en

fazla fenolojik ve morfolojik farklılıkların görüldüğü Göreme’ de, Açık Hava Müzesi

içerisinden 11 (Şekil 3.6) ve Göreme - Kayseri yolu civarından 10 (Şekil 3.7) olmak

üzere toplam 21 yabani badem genotipi araştırmamızda kullanılmıştır. Bu yabani

badem tiplerinin merkez olarak kabul edilen Göreme’ye olan uzaklıkları, yöney ve

rakım değerleri Çizelge 3.3’de verilmiştir.

Şekil 3.6. Açık Hava Müzesi İçi yabani badem populasyonu


48

Çizelge 3.3. Nevşehir Göreme’ den seçilen yabani badem tiplerinin konumları Şehir Merkezler Tipler Merkeze Olan

Uzaklık (km)

Yöney Rakım (m)

Tip 1 3 Kuzey Batı 1060 Tip 2 3 Kuzey Batı 1060 Tip 3 3 Kuzey Batı 1060 Tip 4 3 Kuzey Batı 1060 Tip 5 3 Kuzey Batı 1060 Tip 6 3 Kuzey Batı 1060 Tip 7 3 Kuzey Batı 1060 Tip 8 3 Kuzey Batı 1060 Tip 9 3 Kuzey Batı 1060 Tip 10 3 Kuzey Batı 1060

AHM

Tip 11 3 Kuzey Batı 1060 Tip 1 3 Kuzey Batı 1060 Tip 2 3 Kuzey Batı 1070 Tip 3 3 Kuzey Batı 1090 Tip 4 3 Batı 1090 Tip 5 3 Batı 1090 Tip 6 3 Batı 1090 Tip 7 3 Kuzey 1090 Tip 8 3 Kuzey 1090 Tip 9 3 Batı 1090

NEV

ŞEHİR

Gör

eme

Tip 10 3 Kuzey 1090 AHM: Açık Hava Müzesi İçi

Şekil 3.7. Göreme yabani badem populasyonu


49

3.1.3. Niğde Ulukışla’ dan Seçilen Yabani Badem Tipleri

Niğde İlinde farklı bölgelerde yabani badem genotiplerinin bulunduğu 2002

yılında yapılan arazi gezileri ile belirlenmiş, Pozantı ve Ulukışla ilçeleri arasındaki

dağlık bölgede yoğunluk kazandığı (Şekil 3.8) saptanmıştır. Bu bölgeden amacımıza

uygun 11 yabani badem genotipi çalışmalarımızda kullanılmak üzere seçilmiştir.

Niğde Ulukışla ilçesinin merkez kabul edildiği bölgeden seçilen badem

genotiplerinin bu merkeze olan uzaklıkları, yöneyleri ve denizden olan yükseklikleri

Çizelge 3.4’ de verilmiştir.

Çizelge 3.4’. Niğde Ulukışla ilçesinden seçilen yabani badem tiplerinin

konumları Şehir Merkez Tipler Merkeze Olan

Uzaklık (km)

Yöney Rakım (m)

Tip 1 25 Doğu 1100 Tip 2 25 Doğu 1100 Tip 3 25 Doğu 1100 Tip 4 25 Doğu 1100 Tip 5 25 Doğu 1100 Tip 6 25 Doğu 1100 Tip 7 25 Kuzey 1100 Tip 8 25 Kuzey Doğu 1100 Tip 9 25 Doğu 1100 Tip 10 25 Doğu 1100

NİĞ

DE

ULU

KIŞL

A

Tip 11 25 Doğu 1100

Şekil 3.8. Niğde Ulukışla yabani badem polasyonu


50

3.1.4. Gaziantep’ten Seçilen Yabani Badem Tipleri

Gaziantep ilinde yabani badem tiplerinin yoğun olarak bulunduğu 3 farklı

bölgede bitki seçimine gidilmiştir. Bu bölgelerden Gaziantep - Nizip yolundan 8

(Şekil 3.9), İbrahim Şehri mevkiinden 5 (Şekil 3.10) ve Küllü yolu mevkiinden 2

(Şekil 3.11) olmak üzere toplam 15 adet yabani badem genotipi çalışmamızda

kullanılmıştır. Yabani badem genotiplerinin Gaziantep ilinin merkez kabul edildiği

bu bölgede merkeze olan uzaklıkları, yöneyleri ve denizden olan yükseklikleri

Çizelge 3.5’ de verilmiştir.

Çizelge 3.5. Gaziantep’ten seçilen yabani badem tiplerinin konumları Şehir Merkezler Tipler Merkeze Olan

Uzaklık (km)

Yöney Rakım (m)

Tip 1 15 Açık 780 Tip 2 15 Açık 780 Tip 3 15 Açık 780 Tip 4 15 Açık 780 Tip 5 15 Açık 780 Tip 6 15 Açık 780 Tip 7 15 Açık 780

Niz

ip D

emiry

olu

Tip 8 15 Açık 780 Tip 9 23 Açık 740 KY Tip 10 23 Açık 740 Tip 11 28 Batı 830 Tip 12 28 Batı 830 Tip 13 28 Batı 830 Tip 14 28 Batı 830

GAZ

İAN

TEP

İbra

him

Şe

hri

Tip 15 28 Batı 830 KY: Küllü Yolu

Şekil 3.9. Nizip Demiryolu yabani badem populasyonu


51

Şekil 3.10. İbrahimşehir yabani badem populasyonu

Şekil 3.11. Küllü Yolu yabani badem populasyonu


52

3.1.5. Şanlıurfa Birecik’ten Seçilen Yabani Badem Tipleri

Şanlıurfa – Birecik ilçesinin Cennet Bahçesi bölgesinden 6 (Şekil 3.12) ve

Yukarı İncirli Yolu mevkiinden 2 (Şekil 3.13) olmak üzere toplam 8 adet yabani

badem genotipi çalışmamızda materyal olarak kullanılmıştır. Bu yabani badem

tiplerinin merkez olarak kabul edilen Birecik’e olan uzaklıkları, yöneyleri ve

denizden olan yükseklikleri Çizelge 3.6’da verilmiştir.

Çizelge 3.6. Şanlıurfa Birecik’ten seçilen yabani badem tiplerinin konumları Şehir Merkezler Tipler Merkeze Olan

Uzaklık (km)

Yöney Rakım (m)

Tip 1 4 Batı 370 Tip 2 4 Batı 370 Tip 3 4 Doğu 370 Tip 4 4 Batı 370 Tip 5 4 Güney Batı 370

Cen

net

Bahç

esi

Tip 6 4 Güney Batı 370 Tip 7 9 Açık 360 ŞA

NLI

UR

FA

YİY Tip 8 9 Açık 360

YİY: Yukarı İncirli Yolu

Şekil 3.12. Cennet Bahçesi yabani badem populasyonu


53

Şekil 3.13. Yukarı İncirli Yolu yabani badem populasyonu

Konya – Ereğli, Nevşehir – Göreme, Niğde - Ulukışla, Gaziantep – Nizip ve

Şanlıurfa - Birecik ilçelerinden seçilen toplam 69 yabani badem genotipi

kullanılmıştır. Materyalin seçiminde, belirtilen bölgelere özgü bitkilerin yanı sıra,

farklı özellik gösterenler de seçilmiş ve bu tiplerde fenolojik, morfolojik ve

pomolojik özellikler incelenmiştir. Ayrıca 2003 ve 2005 yıllarında meyve oluşturan

tiplere ait meyvelerde pomolojik analizlerde gerçekleştirilmiştir.

Bunların genç yaprakları ve sürgün uçlarında DNA izolasyonu yapılarak

RAPD analizleri gerçekleştirilmiştir.

3.2. Metot

Araştırmada, farklı deneme bölgelerinde bulunan yabani badem tipleri 2003,

2004 ve 2005 yıllarında fenolojik, morfolojik ve pomolojik özellikleri açısından

incelenmiş ve RAPD analizleri ile moleküler olarak ta tanımlanmıştır. Yabani

badem tiplerinin fenolojik, morfolojik ve pomolojik özelliklerin saptanmasında

Gülcan (1985) tarafından hazırlanan IPGR Almond Descriptor’ü kullanılmıştır.


54

3. 2.1. Fenolojik Gözlemler

Çiçek özelliklerinin belirlenmesi amacıyla 2003, 2004 ve 2005 yıllarını

kapsayan araştırmalarda Mart ayı itibariyle araziye çıkılmış ve çiçeklenme zamanları

her bölgedeki bitkiler için ayrı ayrı belirlenmiştir. Çok erken veya çok geç çiçek açan

yabani badem tipleri kaydedilmiştir. Ayrıca yabani badem tiplerinin ayrımında çiçek

iriliği ve taç yaprak rengi farklılıkları da gözlemsel olarak saptanmıştır.

3.2.1.1. İlk Çiçeklenme Tarihi

Yabani badem tiplerinin her biri için ilk çiçeklenme tarihi, çiçek

tomurcuklarının %10’unun açtığı dönem (Şekil 3.14) olarak kabul edilmiştir.

3.2.1.2. Tam Çiçeklenme Tarihi

Tam çiçeklenme, çiçek tomurcuklarının %70’inin açtığı dönem (Şekil 3.14)

olarak kabul edilmiştir.

Şekil 3.14. Yabani badem tiplerinde İlk Çiçeklenme ve Tam Çiçeklenme durumları


55

3.2.1.3. Çiçek Oluşum Yeri

Yabani badem tiplerinin her biri için çiçek tomurcuklarının üzerinde oluştuğu

yapılar yıllık dal, karışık yapılar ve spur yapılar olarak belirlenmiştir.

3.2.1.4. Çiçek İriliği

Çiçek iriliği, her bir yabani badem tipi için tam çiçeklenme döneminde yabani

badem tiplerinin yetiştiği bölgelerde kıraç alanların ağaçlandırılması amacıyla

tohumdan yetiştirilmiş Prunus dulcis L. var amara’nın çiçeği ile kıyaslama yapılarak

(Şekil 3.15) saptanmıştır.

Şekil 3.15. Yabani ve kültür formu çiçek iriliği

3.2.1.5. Taç Yaprak Rengi

İllerden seçilen yabani badem tiplerinde tam çiçeklenme döneminde;

Beyaz

Açık pembe

Pembe

Koyu pembe olarak belirlenmiştir (Şekil 3.16).

Beyaz Açık pembe Pembe Koyu pembe Şekil 3.16. Yabani badem tiplerinde çiçek taç yaprak renkleri


56

3.2.1.6. Tomurcuklarda Çift Çiçek Oluşumu

Her bir yabani badem tipinde

Az

Orta

Fazla olarak değerlendirilmiştir.

3.2.1.7. Bir Çiçekteki Dişi Organ Sayısı

Tam çiçeklenme döneminde her bir yabani badem tipinde 30 adet çiçekte

sayım yapılarak belirlenmiştir.

3.2.1.8. İç Badem Olgunlaşma Tarihi

2003, 2004 ve 2005 deneme yıllarında Haziran ve Temmuz ayı itibariyle iç

badem olgunlaşma tarihini belirlemek için araziye çıkılmıştır. Badem tiplerinde iç

badem olgunlaşmasının göstergesi olarak yeşil kabuğun sert kabuktan ayrıldığı

(kavlama) dönem kabul edilmiş ve yabani badem tiplerinde kavlamanın görüldüğü

tarih iç badem olgunlaşma zamanı olarak kaydedilmiştir. Her bölgeden seçilen

yabani badem tiplerinde iç badem olgunlaşma tarihi çok erken veya çok geç olan

genotiplerde saptanmıştır.

3. 2. 2. Morfolojik Analizler

Morfolojik ölçümler, denemenin 3 yılında da üzerinde çalışılan yabani badem

genotiplerinin dinlenmeye girdikleri Kasım ayında gerçekleştirilmiştir.

3.2.2.1. Taç Yüksekliği (cm)

Yabani badem tiplerinde toprak seviyesinden en uç noktaya kadar ölçüm

yapılarak belirlenmiştir.


57

3.2.2.2. Taç Genişliği (cm)

Yabani badem tiplerinde en geniş iki nokta arası ölçülerek yabani badem

tiplerinin taç genişlikleri elde edilmiştir.

3.2.2.3. Ağaç Gücü

Yapılan ön gözlemler neticesinde yabani badem tiplerinin kültür

bademlerinden (Prunus dulcis L.) daha zayıf ağaçlar oluşturduğu saptanmıştır. Bu

nedenle her bölgeden seçilen yabani badem tiplerinde ve her bölgeden seçilen yabani

badem tipleri kendi aralarında kıyaslanarak;

Zayıf 3

Orta 5

Güçlü 7 şeklinde belirlenmiştir.

3.2.2.4. Gövde Sayısı (adet)

Her bölgeden seçilen yabani badem tiplerinde gövde sayıları tek tek sayılarak

(Şekil 3.17) belirlenmiştir.

Şekil 3.17. Ocaktaki gövde sayısı


58

3.2.2.5. Ocaklarda Dallanma Durumu

Seçilen yabani badem tiplerinde ve her bölgeden seçilen yabani badem tipleri

kendi aralarında kıyaslanarak;

Seyrek 3

Orta 5

Sık 7

şeklinde değerlendirilmiştir.

3.2.2.6. Yıllık Dal Büyümesi (cm)

1 yaşlı dallarda büyümenin tamamlandığı Kasım ayı içerisinde ölçüm

yapılarak belirlenmiştir. Ölçüm seçilen yabani badem tiplerinde 30 adet yıllık

sürgünde gerçekleştirilmiştir. Elde edilen verilerin ortalaması alınarak yabani badem

tiplerinde ortalama yıllık dal büyümesi saptanmıştır.

3.2.2.7. Yıllık Dal Rengi

Yabani badem tiplerinde yıllık sürgünlerde antosiyanin birikimi (Şekil 3.18);

Antosiyanin birikimi yok 0

Düşük 3

Orta 5

Yüksek 7

şeklinde görsel olarak belirlenmiştir.

Yok Az Orta Yüksek Şekil 3.18. Yıllık dallardaki antosyanin birikimi


59

3.2.2.8. Yıllık Dallardaki Yaprak Sayısı (adet)

Yaprakların normal iriliklerine ulaştıkları Temmuz - Ağustos aylarında,

seçilen yabani badem tiplerinde her ocakta 30 adet yıllık sürgün üzerinde bulunan

yapraklar tek tek sayılmış ve sürgün başına oluşan ortalama yaprak sayısı

saptanmıştır.

3.2.2.9. Yaprak Uzunluğu (cm)

Yabani badem tiplerinde 3 yinelemeli ve her yinelemede 20 adet yaprak

olacak şekilde tamamen tesadüfen alınan 60 adet olgun yaprakta yaprak sapı ile

yaprak ayasının birleştiği kısımdan yaprak ucuna kadar olan kısmın ölçülmesi ile

elde edilmiştir. Elde edilen verilerin ortalamalarının alınması ile her yabani badem

tipi için ortalama yaprak uzunluğu elde edilmiştir.

3.2.2.10. Yaprak Genişliği (cm)


olacak şekilde tamamen tesadüfen alınan 60 adet olgun yaprakta yaprak ayasının en

geniş kısmı ölçülerek ortalaması alınmıştır.

3.2.2.11. Yaprak Sapı Uzunluğu (cm)


olacak şekilde tamamen tesadüfen alınan 60 adet olgun yaprakta yaprak sapı

uzunlukları tek tek ölçülmüş ve ortalaması alınarak denemede kullanılan her yabani

badem tipi için ortalama yaprak sapı uzunluğu belirlenmiştir.

3.2.2.12. Yaprak Rengi

Tiplere ait yaprakların renkleri olgun yapraklarda

Açık yeşil

Yeşil

Koyu yeşil

Gri olarak saptanmış, her bir badem tipi için kaydedilmiştir.


60

3.2.3. Pomolojik Analizler Her bölgeden seçilen yabani badem tiplerinden elde edilen meyveler her

yabani badem tipi için ayrı ayrı alınmış ve bu meyvelerde aşağıdaki ölçümler


3.2.3.1. Ortalama Kabuklu Badem Ağırlığı (g)

Her yabani badem tipine ait 30 meyvenin 3 yinelemeli ve her yinelemede 10

adet meyvenin 0.01g’a duyarlı hassas terazi ile teker teker tartılarak ortalamalarının

alınması suretiyle gerçekleştirilmiştir.

3.2.3.2. Yeşil Kabuğun Sert Kabuktan Ayrılma Durumu

(kavlama)

Alınan meyve örneklerinin tamamına bakılarak incelenmiş ve % olarak ifade

edilmiştir.

3.2.3.3. Meyve Boyutları (En, Boy, Yükseklik) (mm)

Her yabani badem tipine ait 30 meyvenin 3 yinelemeli ve her yinelemede 10

adet meyveye ait en, boy ve yükseklik ölçümleri 0.01 mm’ ye duyarlı kompas ile

ölçülerek ortalamalarının alınması yoluyla gerçekleştirilmiştir.

3.2.3.4. Meyve Şekli İndeksi (En/Boy)

Meyve şekil indeksinin belirlenmesinde 3 yinelemeli ve her yinelemede 10

adet meyvenin en ve boyları 0.01 mm’ ye duyarlı dijital kumpas ile ölçülmüştür.

Meyve eni / Meyve boyu oranları;

<0.40 Çok dar

0.40-0.48 Dar

0.49-0.55 Orta

0.56-0.65 Geniş

>0.65 Çok geniş olarak belirlenmiştir.


61

3.2.3.5. Meyve Şekli

Yuvarlak şekilli

Oval şekilli

Kalp şekilli

Çok dar şeklinde gözlemsel olarak değerlendirilmiştir.

3.2.3.6. Kabuk Kalınlığı (mm)

Meyve kabuk kalınlıkları, 3 yinelemeli ve her yinelemede 10 adet meyve

olacak şekilde toplam 30 adet meyvede kabuğun stur dışındaki kısmından 0.01 mm’

ye duyarlı kompas ile ölçülerek ortalamalarının alınması suretiyle belirlenmiştir.

3.2.3.7. Sert Kabuk Rengi

Çok açık 1

Açık 3

Orta 5

Koyu 7

olarak belirlenmiştir (Şekil 3.19)

AHM 1 Göreme Tip 7 GA Tip 5 GA Tip 6 (Çok açık) (Açık) (Orta) (Koyu)

Şekil 3.19. Yabani badem tiplerinde sert kabuk renkleri


62

3.2.3.8. Sert Kabuğun Gözeneklilik Durumu

Düz 0

Az gözenekli 3

Orta 5

Sık gözenekli 7

Çizgili 9

olarak belirlenmiştir.

3.2.3.9. Sert Kabuğun Açılma Durumu

Açılma yok 0

Açık 5

Çok geniş 9

olarak belirlenmiştir.

3.2.3.10. Meyve İç Rengi

Çok açık 1

Açık 3

Orta 5

Koyu 7

Çok koyu 9

şeklinde belirlenmiştir (Şekil 3.20).

AHM 5 GA 1 Birecik 6

(Açık) (Orta) (Koyu) Şekil 3.20. Yabani bademlerde iç renk skalası


63

3.2.3.11. İç Badem Tüylülük

Düşük 3

Orta 5

Yüksek 7

Çok yüksek 9

şeklinde belirlenmiştir.

3.2.3.12. Tat Durumu

Tatlı 3

Orta 5

Acı 7

şeklinde belirlenmiştir.

3.2.3.13. İkiz Badem Oranı (%)

Alınan meyve örnekleri tek tek kırılmış ve ikiz badem oranı % olarak

belirlenmiştir.

3.2.3.14. Çift Badem Oranı (%)

Alınan meyve örnekleri tek tek kırılmış ve çift badem oranı % olarak

belirlenmiştir.

3.2.4. Morfolojik Özelliklerin Benzerlik İlişkilendirilmesi

Euclidean uzaklık katsayısı kullanılarak MVSP software package version 3.1

(Kovach, 1999) programı ile, dendogram ise UPGMA (Unweighted Pair-Group

Method of the Arithmetic Average) analizi ile oluşturulmuştur.

3.2.5. Moleküler Analizler

Moleküler yöntemlerden RAPD tekniği (Şekil 3.22) seçilen yabani badem

tiplerinin benzerlik ve farklılıklarını belirlemek amacıyla kullanılmıştır.


64

3.2.5.1. DNA İzolasyonu Araştırmanın yürütüldüğü 5 farklı ilden sağlanan bitkisel materyallerden

DNA izolasyonu Ç.Ü.Z.F. Bahçe Bitkileri Bölümü Bitki Biyoteknolojisi

laboratuvarında gerçekleştirilmiştir.

DNA parmakizlerini belirlemek amacıyla DNA ekstraksiyonu yapılacak

yabani badem genotiplerinin geç yaprakları kullanılmıştır (Şekil 3.21). Bunun en

büyük nedeni, DNA ile birlikte ekstrakte edilen bileşiklerden özellikle fenoller ve

onların oksidasyon ürünleri ile orta lamel ve hücre duvarından sentezlenen polimerik

karbonhidratların DNA’ya bağlanarak DNA’nın saflığını bozmalarıdır (Kacar,

2001). Bu nedenden dolayı özellikle fenollerin ve polimerik karbonhidratların daha

az oranlarda bulunduğu sürgün uçlarındaki genç yaprakçıklar DNA izolasyonu için

kullanılmıştır.

Şekil 3.21. DNA ekstraksiyonunda kullanılan genç yapraklar. DNA izolasyon yöntemi olarak Dellaporta ve ark.’nın (1983) ortaya

koydukları yöntem modifiye edilerek kullanılmıştır.

* 3 g taze yaprak alınarak sıvı azot ile havan içerisinde iyice öğütülür.

* Öğütülen yaprak örnekleri 50 ml’lik santrifüj tüplerine aktarılır.

* Oda sıcaklığında birkaç dakika bekletilen tüplere 15 ml ekstraksiyon buffer

A eklenerek 30 dk 65 0C’de inkübe edilir.

* 2 dk buz üzerinde bekletilir.

* 5M KAc çözeltisinden 6 ml eklenerek 5 dk buz üzerinde bekletilir.


65

* 13.475 rpm’de ve 4 0C’de 20 dk santrifüj edilir.

* Süpernatant temiz bir santrifüj tüpüne aktarılır ve üzerine 15 ml

isopropanol (-20 0C) eklenir

* 15-30 dk oda sıcaklığında bekletildikten sonra 5000 rpm’de 10 dk santrifüj

edilir.

* Sıvı kısım tüpten uzaklaştırılarak 1dk süre ile tüpler ters çevrilerek

bekletilir.

* Çökelen kısma (pellet) 5 ml 76 % ETOH + NH4Ac (10 mM) eklenerek

yıkama yapılır ve 20 dk oda sıcaklığında bekletilir.

* 4 0C de 10 dk 5000 rpm’de santrifüj edilerek, üst kısım (süpernatant) tüpten

uzaklaştırılır.

* 1,5 ml T50E10 eklenerek 1 saat 37 0C’de çalkalanarak inkübe edilir.

* NaAc (3M) çözeltisinden 150 µl eklenerek buz üzerinde 20 dk bekletilir.

* 15 dk 12.000 rpm hızda santrifüj edilerek sıvı faz temiz bir santrifüj tüpüne

aktarılır ve üzerine 15 ml isopropanol eklenerek DNA iplikçiklerinin

çöktürülmesi sağlanır.

* Oda sıcaklığında 30 – 60 dk inkübe edildikten sonra 10 dk 6000 rpm de

santrifüj edilir

* Sıvı kısım tüpten uzaklaştırılarak çökelti 37 0C’de 30 dk inkübe edilir

* 76 % ETOH+NH4Ac solusyonundan 5 ml çökelen (pellet) kısma eklenerek

yıkama yapılır ve oda sıcaklığında bekletilir.

* 10 dk 10.000 rpm’de santrifüj edilir ve sıvı kısım tüpten uzaklaştırılır

* Tüp içerisindeki çökleti (DNA) 37 0C’de 30 dk süre ile kurutulur

* Kurutulan çökelti (DNA) 500 µl TE+RNAse solusyonu içerisinde

çözdürülerek, -20 0C’de saklanır.

Elde edilen DNA’ların saflıkları spektrofotometrede (Milton Roy Spectronik 1201)

260 ve 280 nm’de okuma yapılarak belirlenmiştir. DNA miktarı ise (ng/µl=

µg/ml)= OD260 X seyreltme faktörü X 50/1000) formülü ile hesaplanmıştır.


66

Şekil 3.22. RAPD tekniğinin uygulama aşamaları

3.2.5.2. PCR uygulamaları

Amplifikasyon koşulları ve PCR döngü programı aşağıda verildiği şekilde

Ergül ve ark’a (2002) göre gerçekleştirilmiştir.

Amplifikasyon koşulları:

0.5 ml ependorf tüpte;

200 ng genomik DNA

2.5 mM 10X reaksiyon buffer

2.5 mM MgCl2

5mM dNTP

50 ng primer

1 ünite DNA polimeraz (promega)

karışımı ddH2O ile 25 µl’ye tamamlandıktan sonra PTC-100 MJ Research marka

“thermo cycler” cihazında amplifikasyon gerçekleştirilmiştir.


67

PCR döngü programı

94 0C’de 5 dakika ön denatürasyondan sonra

1. 94 0C’de 30 sn DNA çift iplikçiğinin ayrılması (denatürasyon)

2. 35 0C’de 1 dk primer bağlanması (annealing)

3. 72 0C’de 1 dk 45 sn yeni iplikçiğin yazılımı (ekstension)

1.-3. aşamalar 35 döngü

72 0C’de10 dk son yazılım olarak düzenlenmiştir.

RAPD Analizlerinde Kullanılan Primerler

Araştırmada sentetik oligonükleotidler olarak denenen 36 adet primerden

daha iyi sonuç veren 20 primer seçilmiş ve RAPD analizleri için kullanılmıştır.

Kullanılan primerler ve bunlara ait baz dizileri Çizelge 3.7’de verilmiştir.

3.2.5.3. RAPD Agaroz Jel Elektroforez Koşulları

Agaroz jel elektroforezi; 5 µl yükleme bufferi (% 40 sucrose, %0.25

bromofenol blue) eklenen PCR ürünlerinin elektroforezi agaroz jel ortamında

gerçekleştirilmiştir. 24 hücreli jel tepsileri kullanılarak % 1.5’luk agarozda 1X TBE

(Trisma Base. Borik asit. EDTA) buffer’da 3.5 saat süre ile 100 Volt’da yürütülen

örnekler 0.35 µg/ml ethidium bromide ile boyanmış ve UV altında Polaroid type 667

siyah beyaz filmle görüntülenmiştir.

3.2.5.4. Sonuçların Değerlendirilmesi

Polaroid film üzerine görüntülenen bantların okunmasında sadece kuvvetli

bantlar değerlendirmeye alınmıştır. Bantların okunması yabani badem tiplerinde var

olma ya da olmama durumuna göre bantlar “1” veya “0” şeklinde değerlendirilmiş ve

Jaccard’ın (Jaccard 1908) benzerlik indeksleri, MVSP software package version 3.1

(Kovach, 1999) proğramı kullanılarak aşağıdaki gibi hesaplanmıştır.

Sij=Nij/(Nii+Nij+Njj)

Sij: iki genotip (i. ve j.) arasındaki benzerlik indeksi,

Nij: iki genotipde de bulunan bant sayısı (homolog bant sayısı)

Nii: i. genotipte bulunup j. genotipte bulunmayan bant sayısı


68

Njj: j. genotipte bulunup i. genotipte bulunmayan bant sayısı

Dendogram ise; UPGMA (Unweighted Pair-Group Method of the Arithmetic

Average) analizi ile oluşturulmuştur.

Sonuçların değerlendirilmesinde kullanılan ikinci istatistik analiz yöntemi

olarak Principle Coordinate Analysis (PCO) seçilmiştir. Genotiplerin çoklu boyutta

dağılımını gösteren bu analizlerde 1. ve 2. koordinatlardaki dağılımı MVSP software

package version 3.1 (Kovach, 1999) programı ile scatter-plot üzerinde gösterilmiştir.

Çizelge 3.7. RAPD analizlerinde kullanılan primerler ve baz dizilişleri

Primer Baz dizisi 5’-3’

OPA 01 GAGGCCCTTC

OPA 03 AGTGAGCCAC

OPA 05 AGGGGTCTTG

OPA 06 GGTCCCTGAC

OPA 07 GAAACGGGTG

OPA 10 GTGATCGCAG

OPA 08 GTGACGTAGG

OPA 14 TCTGTGCTGG

OPA 16 AGCCAGCGAA

OPA 18 AGGTGACCGT

OPA 19 CAAACGTCGG

OPA 20 GTTGCGATCC

OPO 02 ACGTAGCGTC

OPO 04 AAGTCCGCTC

UBC 340 AGGGAGTTCC

UBC 237 CGACCAGAGC

UBC 238 CTCTCCAGCA

P 123 GGGATTCGAC

P 166 GTGACGGACT

P 394 CGACTCCAAC


69

3.2.6. Deneme Deseni ve İstatistiksel Değerlendirme

Morfolojik ve pomolojik özelliklerin değerlendirilmesine ilişkin deneme,

Tesadüf Blokları Deneme Desenine göre 3 yinelemeli ve her yinelemede 10 adet

yıllık dal, 10 adet meyve ve 20 adet yaprak olacak şekilde düzenlenmiştir.

Elde edilen veriler MSTAT-C istatistik paket programı kullanılarak varyans

analizi tesadüf blokları deneme desenine göre yapılmıştır. Ortalama değerler

arasındaki karşılaştırmalar en küçük güvenilir farka (E.G.F = LSD) göre 0.05

olasılıkta test edilmiştir.

4. BULGULAR VE TARTIŞMA Safder BAYAZİT

70

4. BULGULAR VE TARTIŞMA

4.1. Bulgular

4.1.1. Seçilen Yabani Badem Tiplerinde Fenolojik Gözlemler

Seçilen yabani badem tiplerinde ilk çiçeklenme tarihi, tam çiçeklenme tarihi,

çiçek iriliği, taç yaprak rengi, çiçek oluşum yeri, tomurcuklarda çift çiçek oluşumu

ve bir çiçekteki pistil sayısı her yabani badem tipi için 2003, 2004 ve 2005 yıllarında

ayrı ayrı belirlenmiştir. Yabani badem tiplerinde çiçek özelliklerinin belirlenmesi

Gülcan’a (1985) göre gerçekleştirilmiştir.

4.1.1.1. Konya / Ereğli’den Seçilen Yabani Badem Tiplerinde Çiçek

Özellikleri

4.1.1.1.(1). İlk Çiçeklenme Tarihleri

Konya – Ereğli’den seçilen badem tiplerinde 2003 yılında ilk çiçeklenme

tarihleri açısından en erken ve en geç ilk çiçeklenmeye erişen tipler arasında 10

günlük bir fark saptanmıştır. Yabani badem tiplerinin ilk çiçeklenme tarihleri 10

Nisan 2003 (İvriz Tip 5) ile 20 Nisan 2003 (İvriz Tip 6) arasında değişim

göstermiştir. İlk çiçeklenme İvriz Tip 3 ve 4’de 12 Nisan’da, İvriz Tip 1 ve Ayrancı

Tip 1’de 13 Nisan’da, İvriz Tip 7 ve Ayrancı Tip 6’da 14 Nisan’da gerçekleşmiştir.

Bu tiplerden 1 gün sonra İvriz Tip 2’de ilk çiçeklenme gözlenirken, diğer tiplerde ise

17 Nisan’da ilk çiçeklenme saptanmıştır (Çizelge 4.1).

Denemenin ikinci yılında ilk çiçeklenme tarihleri 25 Mart ile 1 Nisan arasında

değişim göstermiş, 2003 yılı gözlemlerinin aksine 2004 yılı gözlemlerinde yabani

badem tiplerinde ilk çiçeklenme tarihleri arasında 5 günlük bir fark olduğu

belirlenmiştir. Bununla birlikte 2004 yılı ilk çiçeklenme tarihlerinde 2003 yılı ilk

çiçeklenme tarihlerine göre 20 güne varan erkencilik görülmüştür. Ayrancı

bölgesinden seçilen yabani badem genotiplerinin tamamı ve İvriz bölgesinden seçilen

Tip 5’de ilk çiçeklenme 25 Mart itibariyle gerçekleşirken (Şekil 4.1), İvriz Tip 6’da

ilk çiçeklenme tarihi 1 Nisan olarak saptanmıştır. İvriz bölgesinden seçilen diğer 5

yabani badem tipinde ise ilk çiçeklenme tarihi 27 Mart olarak belirlenmiştir.


71

Denemenin üçüncü yılında ilk çiçeklenme tarihleri 2 Nisan (Ayrancı Tip 5)

ile 10 Nisan (İvriz Tip 6) arasında değişim göstermiştir. Çizelge 4.1’de de görüleceği

gibi ilk ve son ilk çiçeklenmeye erişen tipler arasında 8 günlük bir sürenin olduğu

görülmektedir. Ayrancı Tip 4, Tip 6 ve İvriz Tip 4’de ilk çiçeklenme tarihi 3 Nisan

olarak belirlenirken, Ayrancı Tip 1, İvriz Tip 1 ve Tip 5’de 5 Nisan olarak

saptanmıştır. Bölgeden seçilen diğer yabani badem tiplerinin 7 Nisan’da ilk

çiçeklenmeye eriştikleri belirlenmiştir.

Seçilen yabani badem genotiplerinde ilk çiçeklenme tarihlerinin yıllara göre

farklılık göstermesinin nedeni iklim koşullarının yıllara göre deşiklik göstermesinden

kaynaklanmaktadır.

Şekil 4.1. İvriz Tip 5 yabani badem tipinde çiçeklenme başlangıcı

4.1.1.1.(2). Tam Çiçeklenme Tarihleri

2003 yılı gözlemlerinde tam çiçeklenme tarihleri yabani badem tiplerinde

birbirine yakın bulunmuştur. En erken tam çiçeklenmeye erişen yabani badem tipi

İvriz bölgesinden seçilen Tip 5 (15 Nisan) olurken, İvriz bölgesinden seçilen Tip 6

ise 24 Nisan tarihinde tam çiçeklenmeye erişerek en geç tam çiçeklenme gösteren tip

olmuştur (Çizelge 4.1). Tam çiçeklenmeye erişme zamanları bu tarihler arasında yer

alan diğer tiplerden ise 6 adedi (Ayrancı Tip 1, 6 ve İvriz Tip 1, 3, 4, 7) 17 Nisan’da

ve 6 adedi de (Ayrancı Tip 2, 3, 4, 5, 7 ve İvriz Tip 2) 20 Nisan’da tam çiçeklenmeye

erişmişlerdir.


72

2004 yılı gözlemlerinde tam çiçeklenme tarihleri yakın bulunmuştur. Ayrancı

bölgesinden seçilen tiplerin tamamı (Şekil 4.3) ve İvriz bölgesinden seçilen Tip 5’de

tam çiçeklenme tarihi 1 Nisan olarak belirlenmiştir (Çizelge 4.1). İvriz bölgesinden

seçilen Tip 6’da tam çiçeklenme 7 Nisan’da gerçekleşmiş (Şekil 4.2) ve 2004 yılı

gözlemlerine göre Ereğli ilçesinden seçilen tipler arasında en geç tam çiçeklenmeye

erişen tip olmuştur. Bunlara ilave olarak İvriz’den seçilen Tip 1, 2, 3, 4 ve 7’de tam

çiçeklenme tarihleri 3 Nisan olarak saptanmıştır.

Şekil 4.2. İvriz Tip 6 ve 7’de tam çiçeklenme 2005 yılı gözlemlerinde ise tam çiçeklenme tarihleri Ayrancı Tip 4 ve Tip

5’de 7 Nisan, Ayrancı Tip 6, İvriz Tip 1 ve Tip 5’de 9 Nisan olarak belirlenmiştir. 10

Nisan’da Ayrancı Tip 1, 11 Nisan’da Ayrancı Tip 3 tam çiçeklenmeye erişirken, 12

Nisan itibariyle İvriz Tip 2, 6 ve 7 ve 13 Nisan’da da İvriz Tip 3 tam çiçeklenmeye

erişmiştir. Bölgeden seçilen diğer 3 yabani badem tipinin (Ayrancı Tip 2 ve 7, İvriz

Tip 4) tam çiçeklenme tarihleri 14 Nisan olarak belirlenmiştir. İlk çiçeklenme ve tam

çiçeklenme tarihleri arasında 2003 ve 2004 yılı sonuçlarında olduğu gibi bir haftaya

yakın bir sürenin olduğu belirlenmiş ve beklenildiği şekilde tipler ilk çiçeklenme

tarihlerindeki sıraya paralel şekilde tam çiçeklenme göstermişlerdir (Çizelge 4.1).


73

Şekil 4.3. Ayrancı Tip 6’da tam çiçeklenme durumu

4.1.1.1.(3). Çiçek Oluşum Yeri

2003, 2004 ve 2005 yıllarında yapılan gözlemler sonucunda. Ayrancı ve İvriz

bölgelerinden seçilen yabani badem tiplerinin tamamında çiçek oluşum yeri karışık

yapılar olarak belirlenmiştir (Çizelge 4.1). Yapılan gözlemlerde 3-10 cm arasında

değişen dikenlerin bu karışık yapılar üzerinde bulunduğu ve çiçeklerin bu dikenler

üzerinde de oluştuğu saptanmıştır (Çizelge 4.1).

Çizelge 4.1. Konya Ereğli ilçesinden seçilen yabani badem genotiplerinde çiçeklenme zamanları ve çiçek oluşum yerleri

Tipler İlk Çiçeklenme Tarihi

Tam Çiçeklenme Tarihi

Çiçek Oluşum Yeri

Ayrancı 2003 2004 2005 2003 2004 2005 2003 – 2004 -2005

Tip 1 13 Nisan 25 Mart 05Nisan 17 Nisan 01 Nisan 10 Nisan Karışık Tip 2 17 Nisan 25 Mart 07Nisan 20 Nisan 01 Nisan 14 Nisan Karışık Tip 3 13 Nisan 25 Mart 07Nisan 20 Nisan 01 Nisan 11 Nisan Karışık Tip 4 17 Nisan 25 Mart 03Nisan 20 Nisan 01 Nisan 07 Nisan Karışık Tip 5 17 Nisan 25 Mart 02Nisan 20 Nisan 01 Nisan 07 Nisan Karışık Tip 6 14 Nisan 25 Mart 03Nisan 17 Nisan 01 Nisan 09 Nisan Karışık Tip 7 17 Nisan 25 Mart 07Nisan 20 Nisan 01 Nisan 14 Nisan Karışık İvriz Tip 1 13 Nisan 27Mart 05Nisan 17 Nisan 03 Nisan 09 Nisan Karışık Tip 2 15 Nisan 27 Mart 07Nisan 20 Nisan 03 Nisan 12 Nisan Karışık Tip 3 12 Nisan 27 Mart 07Nisan 17 Nisan 03 Nisan 13 Nisan Karışık Tip 4 12 Nisan 27Mart 03Nisan 17 Nisan 03 Nisan 14 Nisan Karışık Tip 5 10 Nisan 25Mart 05Nisan 15 Nisan 01 Nisan 09 Nisan Karışık Tip 6 20 Nisan 01Nisan 10Nisan 24 Nisan 07 Nisan 12 Nisan Karışık Tip 7 14 Nisan 27Mart 07Nisan 17 Nisan 03 Nisan 12 Nisan Karışık


74

4.1.1.1.(4). Çiçek İriliği

Yabani bademlerin çiçek iriliği normal bademlerin çiçek iriliği ile

kıyaslanmış ve 2003, 2004 ve 2005 yıllarında yapılan gözlemler sonucunda benzer

değerler elde edilmiştir. Yapılan gözlemler sonucunda Ayrancı Tip 7 ve İvriz Tip

1’de çiçek iriliklerinin normal badem çiçeği iriliğinin 1/3’ü, diğer yabani badem

tiplerinde ise 1/4’ ü kadar oldukları saptanmıştır (Çizelge 4.2).

4.1.1.1.(5). Taç Yaprak Rengi

Yabani badem tiplerinde çiçeklerin taç yaprak renkleri tam çiçeklenme

döneminde saptanmıştır. 2003, 2004 ve 2005 yıllarında yapılan gözlemlerde yabani

badem tiplerindeki taç yaprak renkleri beyaz, açık pembe - beyaz, açık pembe ve

pembe olarak değerlendirilmiştir. Yıllar itibariyle yabani badem tiplerinde çiçek taç

yaprak renklerinde değişiklik gözlenmemiştir (Çizelge 4.2).

Ayrancı Tip 1 ve İvriz Tip 7’de çiçek taç yaprak renkleri pembe (Şekil 4.4)

olarak gözlemlenirken, Ayrancı Tip 5 ile İvriz Tip 1 ve 4’de beyaz olarak (Şekil 4.4)

saptanmıştır. Ayrancı Tip 7’de çiçek taç yaprak renklerinin açık pembe beyaz arası

bir renge sahip olduğu da görülmüştür. Her iki merkezden seçilen diğer yabani

badem tiplerinde ise çiçek taç yaprak renkleri açık pembe olarak belirlenmiştir.

İvriz Tip 7 (Pembe) Ayrancı Tip 3 (Açık Pembe) Ayrancı Tip 5 (Beyaz) Şekil 4.4. Yabani badem tiplerine ait çiçeklerde taç yaprak renkleri


75

Çizelge 4.2. Konya Ereğli ilçesinden seçilen yabani badem genotiplerinde çiçek iriliği ve çiçek taç yaprak rengi Tipler Çiçek İriliği

Çiçek Taç Yaprak

Rengi Ayrancı 2003 2004 2005 2003-2004-2005 Tip 1 1/5 Nİ 1/5 Nİ 1/5 Nİ Pembe Tip 2 1/5 Nİ 1/5 Nİ 1/5 Nİ Açık Pembe Tip 3 1/4 Nİ 1/4 Nİ 1/4 Nİ Açık Pembe Tip 4 1/4 Nİ 1/4 Nİ 1/4 Nİ Açık Pembe Tip 5 1/4 Nİ 1/4 Nİ 1/4 Nİ Beyaz Tip 6 1/4 Nİ 1/4 Nİ 1/4 Nİ Açık Pembe Tip 7 1/3 Nİ 1/3 Nİ 1/3 Nİ Açık Pembe Beyaz İvriz Tip 1 1/3 Nİ 1/3 Nİ 1/3 Nİ Beyaz Tip 2 1/4 Nİ 1/4 Nİ 1/4 Nİ Açık pembe Tip 3 1/4 Nİ 1/4 Nİ 1/4 Nİ Açık Pembe Tip 4 1/3 Nİ 1/3 Nİ 1/3 Nİ Beyaz Tip 5 1/4 Nİ 1/4 Nİ 1/4 Nİ Açık pembe Tip 6 1/4 Nİ 1/4 Nİ 1/4 Nİ Açık pembe Tip 7 1/4 Nİ 1/4 Nİ 1/4 Nİ Pembe

Nİ: Normal İrilik

4.1.1.1.(6). Tomurcuklarda Çift Çiçek Oluşumu

Seçilen yabani badem tiplerinde tomurcuklarda çift çiçek oluşumu gözlemsel

olarak belirlenmiştir. Yapılan gözlemler sonucunda denemenin 3 yılında da İvriz Tip

1’de tomurcuklarda çift çiçek oluşumuna orta düzeyde saptanmıştır. Diğer tiplerin

tamamında bu değer az olarak elde edilmiştir. İncelenen tiplerin tamamında boğum

aralarının birbirine çok yakın olması bir tomurcuktan birden fazla çiçek oluştuğu

izlenimini verse de, dikkatle incelendiğinde bir tomurcuktan bir çiçek oluştuğu

belirlenmiştir (Çizelge 4.3).

4.1.1.1.(7). Bir Çiçekteki Ortalama Dişi Organ Sayısı

2003, 2004 ve 2005 yıllarında seçilen yabani badem tiplerinin tamamından 30

adet çiçek alınmış ve tek tek açılarak dişi organlarına bakılmıştır. Üzerinde çalışılan

tüm yabani badem tiplerinin çiçeklerindeki dişi organ sayısı denemenin 3 yılında da

1 olarak bulunmuştur (Çizelge 4.3).


76

Çizelge 4.3. Konya Ereğli İlçesinden seçilen yabani badem genotiplerinde tomurcuklarda çift çiçek oluşumu ve bir çiçekteki pistil sayısı

Tipler Tomurcuklarda Çift Çiçek Oluşumu

Bir Çiçekteki Dişi Organ Sayısı

Ayrancı 2003 2004 2005 2003 2004 2005 Tip 1 Az Az Az 1 1 1 Tip 2 Az Az Az 1 1 1 Tip 3 Az Az Az 1 1 1 Tip 4 Az Az Az 1 1 1 Tip 5 Az Az Az 1 1 1 Tip 6 Az Az Az 1 1 1 Tip 7 Az Az Az 1 1 1 İvriz Tip 1 Orta Orta Orta 1 1 1 Tip 2 Az Az Az 1 1 1 Tip 3 Az Az Az 1 1 1 Tip 4 Az Az Az 1 1 1 Tip 5 Az Az Az 1 1 1 Tip 6 Az Az Az 1 1 1 Tip 7 Az Az Az 1 1 1

4.1.1.2. Nevşehir İlinden Seçilen Yabani Badem Tiplerinin Çiçek

Özellikleri


Nevşehir Göreme’den seçilen yabani badem tipleri 2003 yılında birbirlerine

çok yakın zamanlarda ilk çiçeklenmeye erişmişlerdir. Bu yabani badem tiplerinde ilk

çiçeklenme en erken 15 Nisan tarihinde Göreme Açık Hava Müzesi’nden seçilen Tip

1 ve 2 ile Göreme - Kayseri yolundan seçilen Tip 10’da saptanmıştır. Göreme

Kayseri yolunda bulunan Tip 6, 27 Nisan tarihinde çiçeklenerek bölgeden seçilen

tipler içerisinde 2003 yılında en geç ilk çiçeklenmeye erişen tip olmuştur (Çizelge

4.4). İlk çiçeklenme tarihi olarak belirlenen 15 Nisan’dan 3 gün sonra Göreme –

Kayseri yolundan seçilen 3 yabani badem tipi (Göreme Tip 2, 3 ve 9) ve AHM

içerisinde seçilen 7 yabani badem tipi (AHM Tip 3, 6, 7, 8, 9, 10 ve 11) ilk

çiçeklenmeye erişmiştir. Diğer tiplerin ilk çiçeklenmeye erişme tarihleri 20 ve 21

Nisan olarak saptanmıştır.

Denemenin ikinci yılında ilk çiçeklenmede, 2003 yılı ilk çiçeklenme tarihine

oranla her tip için 20 güne varan bir erkencilik söz konusu olmuştur. 2004 yılı

gözlemlerinde Göreme Açık Hava Müzesi içerisinde bulunan Tip 1, 2, 9 ve 11’de.


77

Göreme Kayseri yolunda bulunan tiplerden Tip 1, 5 ve 8’de 25 Mart tarihinde ilk

çiçeklenme gerçekleşmiştir. Göreme - Kayseri yolunda bulunan Tip 9 ve Açık hava

Müzesi içerisinden seçilen Tip 5 en geç ilk çiçeklenmeye erişen (sırasıyla 8 ve 9

Nisan) tipler olmuşlardır. Öteki yabani badem tiplerinin ilk çiçeklenme zamanları bu

tarihler arasında yer almıştır (Çizelge 4.4).

2005 yılında en erken ilk çiçeklenme 5 Nisan tarihinde Göreme – Kayseri

yolundan seçilen Tip 1’de gözlenirken, en geç ilk çiçeklenme 14 Nisan’da AHM Tip

5’te gerçekleşmiştir. Bölgeden seçilen tiplerden 4 adedi (Göreme- Kayseri Yolu Tip

9 ve 10, AHM Tip 1, 2) 7 Nisan’da, 7 adedi (Göreme- Kayseri Yolu Tip 3, 5 ve 7,

AHM Tip 6, 7, 8 ve 9) 8 Nisan’da ve 3 adedi (Göreme- Kayseri Yolu Tip 10 ve

AHM Tip 3, 4, 10 ve 11) 10 Nisanda ilk çiçeklenmeye erişmişlerdir (Çizelge 4.4).

2005 yılı ilk çiçeklenme tarihleri 2003 yılı ve 2004 yılı ilk çiçeklenme

tarihleri arasında yer alırken, yabani badem tiplerinin ilk çiçeklenmeye erişme

sıralamasında benzerlikler olduğu da görülmüştür.


İlk çiçeklenme ile tam çiçeklenme tarihleri arasında çok önemli bir faklılık

gözlenmezken, tam çiçeklenme tarihleri açısından 2003 yılında tipler arasında ilk

çiçeklenme tarihlerine benzer olarak iki haftaya yakın bir sürenin olduğu

görülmüştür. Tiplerde en erken tam çiçeklenme 20 Nisan tarihinde gerçekleşirken

(Göreme Açık Hava Müzesi’ndeki Tip 1 ve 2, Göreme -Kayseri yolundaki Tip 1, 4

ve 10) en geç tam çiçeklenme 3 Mayıs tarihinde Göreme -Kayseri yolunda bulunan

Tip 6’dan elde edilmiştir (Çizelge 4.4). Diğer yabani badem genotiplerinin tam

çiçeklenmeye erişme tarihleri 24 Nisan ve 25 Nisan olarak saptanmıştır.

2004 yılı gözlemlerinde tam çiçeklenme tarihleri bakımından, ilk çiçeklenme

tarihlerine benzer olarak tipler arasında 10 günlük bir sürenin olduğu saptanmıştır.

En erken tam çiçeklenme 2 Nisan tarihinde gerçekleşirken (Açık Hava Müzesi Tip 1,

2, 3, 9 ve 11, Göreme -Kayseri yolu Tip 1, 5 ve 8), en geç tam çiçeklenme 13 Nisan

tarihinde Göreme -Kayseri yolunda bulunan Tip 9 ve Göreme Açık Hava Müzesi

içerisinden seçilen Tip 5’den elde edilmiştir (Çizelge 4.4, Şekil 4.5).


78

Ekolojik faktörler nedeniyle 2004 yılında elde edilen ilk çiçeklenme ve tam

çiçeklenme tarihleri 2003 yılına göre daha erken gerçekleşmiştir. Bu süre tiplerin ilk

çiçeklenmeye erişmelerinde 6 ile 25 gün, tam çiçeklenmeye erişmelerinde ise 13 ile

25 gün erkencilik olarak kendini göstermiştir.

2005 yılı gözlemlerinde bölgeden seçilen tiplerde en erken tam çiçeklenme 10

Nisan tarihinde gerçekleşirken (Göreme- Kayseri Yolu Tip 1 ve AHM Tip 1 ve 2), en

geç tam çiçeklenme 20 Nisan’da AHM Tip 5’te görülmüştür (Çizelge 4.4, Şekil 4.5).

Diğer yabani badem tiplerinin tam çiçeklenmeye erişme zamanları 12 ve 15 Nisan

tarihleri arasında yoğunlaşmıştır.

3 yıllık gözlemler sonucunda AHM Tip 5’in diğer yabani badem tiplerinden

daha geç ilk çiçeklenme ve tam çiçeklenmeye erişmesi bu yabani badem tipinin geç

çiçeklenme özelliğinin genetik olduğunu ve geç çiçeklenen badem çeşit ıslahı

çalışmalarında kullanılabilme olasılığını vurgulamıştır.

AHM Tip 5 Göreme Tip 8 AHM Tip 9

Şekil 4.5. AHM Tip 5 Göreme Tip 8 ve AHM Tip 9’da aynı tarihte çiçeklenme durumları


Yapılan 3 yıllık gözlemler sonucunda bölgeden seçilen yabani badem

tiplerinde çiçeklerin yıllık dal, karışık yapılar ve spur yapılar üzerinde oluştuğu

belirlenmiştir. AHM Tip 1, 2, 8 ve 9’da yıllık dallarda çiçek oluşumu gerçekleşirken,

Göreme - Kayseri yolundan seçilen yabani badem bitkilerinden Tip 1, 2 ve 6’da

çiçek oluşum yeri spur yapılar olarak saptanmıştır. Diğer tiplerde ise çiçeklerin

karışık yapılar üzerinde oluştuğu saptanmıştır (Çizelge 4.4).


79

Çizelge 4.4. Nevşehir’den seçilen yabani badem tiplerinde ilk ve tam çiçeklenme tarihleri ve çiçek oluşum yeri




Göreme 2003 2004 2005 2003 2004 2005 2003 – 2004 -2005

Tip 1 16 Nisan 25 Mart 05 Nisan 20 Nisan 02 Nisan 10 Nisan Spurlar Tip 2 18 Nisan 01 Nisan 09 Nisan 24 Nisan 08 Nisan 12 Nisan Spurlar Tip 3 18 Nisan 01 Nisan 08 Nisan 24 Nisan 06 Nisan 12 Nisan Karışık Tip 4 16 Nisan 02 Nisan 10 Nisan 20 Nisan 07 Nisan 12 Nisan Karışık Tip 5 21 Nisan 25 Mart 08 Nisan 26 Nisan 02 Nisan 12 Nisan Karışık Tip 6 27 Nisan 02 Nisan 12 Nisan 3 Mayıs 08 Nisan 15 Nisan Spurlar Tip 7 20 Nisan 01 Nisan 08 Nisan 25 Nisan 06 Nisan 12 Nisan Karışık Tip 8 20 Nisan 25 Mart 12 Nisan 25 Nisan 02 Nisan 15 Nisan Karışık Tip 9 18 Nisan 08 Nisan 07 Nisan 24 Nisan 13 Nisan 12 Nisan Karışık Tip 10 15 Nisan 28 Mart 07 Nisan 20 Nisan 03 Nisan 12 Nisan Karışık AHM Tip 1 15 Nisan 25 Mart 07 Nisan 20 Nisan 02 Nisan 10 Nisan Yıllık dal Tip 2 15 Nisan 25 Mart 07 Nisan 20 Nisan 02 Nisan 10 Nisan Yıllık dal Tip 3 18 Nisan 28 Mart 10 Nisan 24 Nisan 02 Nisan 14 Nisan Karışık Tip 4 20 Nisan 01 Nisan 10 Nisan 25 Nisan 07 Nisan 14 Nisan Karışık Tip 5 20 Nisan 09 Nisan 14 Nisan 25 Nisan 13 Nisan 20 Nisan Karışık Tip 6 18 Nisan 01 Nisan 08 Nisan 24 Nisan 08 Nisan 12 Nisan Karışık Tip 7 18 Nisan 01 Nisan 08 Nisan 24 Nisan 08 Nisan 12 Nisan Karışık TİP 8 18 Nisan 28 Mart 08 Nisan 24 Nisan 05 Nisan 12 Nisan Yıllık dal TİP 9 18 Nisan 25 Mart 08 Nisan 24 Nisan 02 Nisan 12 Nisan Yıllık dal TİP 10 18 Nisan 05 Nisan 10 Nisan 24 Nisan 10 Nisan 15 Nisan Karışık TİP 11 18 Nisan 25 Mart 10 Nisan 25 Nisan 02 Nisan 15 Nisan Karışık

AHM: Açık Hava Müzesi


Denemenin üç yıllık gözlemleri sonucunda çiçek irilikleri açısından farklılık

görülmemiş ve üç yılda tiplere ait çiçek irilikleri aynı olarak gözlemlenmiştir.

Yapılan gözlemler sonucunda Göreme Açık Hava Müzesi içindeki Tip 3, 6, 7 ve

Göreme - Kayseri yolu Tip 10’da çiçek iriliği normal badem çiçeği iriliğinin 1/3’ü

kadar olduğu belirlenmiştir. Göreme- Kayseri yolu Tip 1, 3, 4 ve 6 ile Göreme Açık

Hava Müzesi içi Tip 4, 5, 10 ve 11 nolu tiplerde çiçek irilikleri normal badem çiçek

iriliğinin 1/2’sine sahip olurken, gerek Göreme Açık Hava Müzesi içerisinde bulunan

badem tiplerinde gerekse Göreme - Kayseri yolunda bulunan diğer yabani badem

tiplerindeki çiçek iriliği normal badem çiçeği iriliğinin 3/4'ü kadar oldukları da

saptanmıştır (Çizelge 4.5).


80


Yabani badem tiplerinde çiçek taç yaprak renklerinin pembe, açık pembe ve

beyaz olduğu saptanmıştır. Yıllara göre çiçek taç yaprak renklerinde değişiklik

görülmemiştir.

Göreme Açık Hava Müzesi içerisinden seçilen Tip 6, 7, 8, 10 ve 11’de ve

Göreme - Kayseri yolunda bulunan tiplerden Tip 1, 2, 4, 6 ve 10’da çiçek taç yaprak

renkleri açık pembe olarak gözlemlenmiştir. Göreme Açık Hava Müzesi içerisindeki

tiplerde çiçek taç yaprak rengi pembe olan tiplere rastlanmazken, Göreme - Kayseri

yolunda bulunan tiplerden Tip 3’de pembe renkli taç yapraklar saptanmıştır. Her iki

merkezde de diğer tiplerin beyaz taç yaprak rengine sahip oldukları görülmüştür

(Çizelge 4.5, Şekil 4.6).

Çizelge 4.5. Nevşehir’den seçilen yabani badem tiplerinde çiçek iriliği ve taç yaprak rengi

Tipler Çiçek İriliği Taç Yaprak Rengi

Göreme 2003 2004 2005 2003 2004 2005 Tip 1 1/2 Nİ 1/2 Nİ 1/2 Nİ Açık Pembe Açık Pembe Açık Pembe Tip 2 3/4 Nİ 3/4 Nİ 3/4 Nİ Açık Pembe Açık Pembe Açık Pembe Tip 3 1/2 Nİ 1/2 Nİ 1/2 Nİ Pembe Pembe Pembe Tip 4 1/2 Nİ 1/2 Nİ 1/2 Nİ Açık pembe Açık pembe Açık pembe Tip 5 3/4 Nİ 3/4 Nİ 3/4 Nİ Beyaz Beyaz Beyaz Tip 6 1/2 Nİ 1/2 Nİ 1/2 Nİ Açık Pembe Açık Pembe Açık Pembe Tip 7 3/4 Nİ 3/4 Nİ 3/4 Nİ Pembe Pembe Pembe Tip 8 3/4 Nİ 3/4 Nİ 3/4 Nİ Beyaz Beyaz Beyaz Tip 9 3/4 Nİ 3/4 Nİ 3/4 Nİ Beyaz Beyaz Beyaz Tip 10 1/3 Nİ 1/3 Nİ 1/3 Nİ Açık Pembe Açık Pembe Açık Pembe AHM Tip 1 3/4 Nİ 3/4 Nİ 3/4 Nİ Beyaz Beyaz Beyaz Tip 2 3/4 Nİ 3/4 Nİ 3/4 Nİ Beyaz Beyaz Beyaz Tip 3 1/3 Nİ 1/3 Nİ 1/3 Nİ Beyaz Beyaz Beyaz Tip 4 1/2 Nİ 1/2 Nİ 1/2 Nİ Beyaz Beyaz Beyaz Tip 5 1/2 Nİ 1/2 Nİ 1/2 Nİ Beyaz Beyaz Beyaz Tip 6 1/3 Nİ 1/3 Nİ 1/3 Nİ Açık Pembe Açık Pembe Açık Pembe Tip 7 1/3 Nİ 1/3 Nİ 1/3 Nİ Açık Pembe Açık Pembe Açık Pembe TİP 8 3/4 Nİ 3/4 Nİ 3/4 Nİ Açık Pembe Açık Pembe Açık Pembe TİP 9 3/4 Nİ 3/4 Nİ 3/4 Nİ Beyaz Beyaz Beyaz TİP 10 1/2 Nİ 1/2 Nİ 1/2 Nİ Açık pembe Açık pembe Açık pembe TİP 11 1/2 Nİ 1/2 Nİ 1/2 Nİ Açık pembe Açık pembe Açık pembe

AHM: Açık Hava Müzesi Nİ: Normal İrilik


81

AHM Tip 1 Göreme Tip 3

Şekil 4.6. AHM Tip 1 ve Göreme Tip 3’de çiçek taç yaprak renkleri


Tomurcuklarda çift çiçek oluşumu açısından tipler değerlendirildiğinde, Açık

Hava Müzesi içerisinden seçilen tiplerin tamamında az oranda saptanırken. Göreme -

Kayseri yolunda bulunan tiplerden Tip 5 ve 7’de orta ve diğer tiplerde yine az oranda

belirlenmiştir (Çizelge 4.6). Tomurcuklarda çift çiçek oluşumu tipler bazında yıllara

göre değişmemiş, sabit kalmıştır.


Nevşehir ilinden seçilen yabani badem genotiplerinde her yabani badem

genotipinde 30 adet çiçek tek tek açılmış ve dişi organ sayıları belirlenmiştir.

Göreme Kayseri yolu ve Açık Hava Müzesi içerisinden seçilen yabani badem

tiplerinin tamamında bir çiçekteki ortalama dişi organ sayısı denemenin 3 yılında da

1 olarak saptanmıştır (Çizelge 4.6).


82

Çizelge 4.6. Nevşehir’den seçilen yabani badem tiplerinde tomurcuklarda çift çiçek oluşumu ve bir çiçekteki pistil sayısı



Göreme 2003 2004 2005 2003 2004 2005 Tip 1 Az Az Az 1 1 1 Tip 2 Az Az Az 1 1 1 Tip 3 Az Az Az 1 1 1 Tip 4 Az Az Az 1 1 1 Tip 5 Orta Orta Orta 1 1 1 Tip 6 Az Az Az 1 1 1 Tip 7 Orta Orta Orta 1 1 1 Tip 8 Az Az Az 1 1 1 Tip 9 Az Az Az 1 1 1 Tip 10 Az Az Az 1 1 1 AHM Tip 1 Az Az Az 1 1 1 Tip 2 Az Az Az 1 1 1 Tip 3 Az Az Az 1 1 1 Tip 4 Az Az Az 1 1 1 Tip 5 Az Az Az 1 1 1 Tip 6 Az Az Az 1 1 1 Tip 7 Az Az Az 1 1 1 TİP 8 Az Az Az 1 1 1 TİP 9 Az Az Az 1 1 1 TİP 10 Az Az Az 1 1 1 TİP 11 Az Az Az 1 1 1

AHM: Açık Hava Müzesi

4.1.1.3. Niğde İlinden Seçilen Yabani Badem Tiplerinin Çiçek Özellikleri


Niğde ilinden seçilen 11 yabani badem tipinde 2003 yılı gözlemlerinde ilk

çiçeklenme tarihleri 14 Nisan (Tip 1, 3 ve 4) ile 18 Nisan (Tip 8, 9, 10 ve 11)

tarihleri arasında değişmiştir. Tip 5, 6 ve 7’de ilk çiçeklenme 15 Nisan tarihi

itibariyle gözlenirken, Tip 2’de 16 Nisan’da ilk çiçeklenme gerçekleşmiştir (Çizelge

4.7).

2004 yılı gözlemlerinde 2003 yılında olduğu gibi tiplerin ilk çiçeklenmeye

erişme tarihleri açısından önemli sayılabilecek zaman farklılığı görülmemiştir. Buna

karşılık 2004 yılı ilk çiçeklenme tarihleri 2003 yılı tarihlerine oranla daha erken

olmuştur. 2004 yılında en erken ilk çiçeklenme 25 Mart’ta Tip 11’de gerçekleşirken,

en geç ilk çiçeklenme 2 Nisan’da Tip 1, 2, 3, 4, 5, 7, ve 8’de saptanmıştır.


83

Bölgeden seçilen Tip 9 ve 10’da ilk çiçeklenme 27 Mart’ta, Tip 2’de 28 Mart’ta ve

Tip 6’da 29 Mart’ta gerçekleşmiştir.

Araştırmanın 3. yılında yapılan gözlemlerde yabani badem tiplerinin 7 Nisan

(Tip 2, 5 ve 9) ve 10 Nisan (Tip 3, 7, 10 ve 11) tarihleri arasında ilk çiçeklenmeye

eriştikleri saptanmıştır. Diğer tiplerde ise ilk çiçeklenmeye erişme tarihleri 9 Nisan

olarak belirlenmiştir (Çizelge 4.7). Tiplerin 2005 yılı ilk çiçeklenme tarihleri 2003

yılı ilk çiçeklenme tarihlerine oranla 5 ile 9 gün erken gerçekleşirken, 2004 yılı ilk

çiçeklenme tarihinden 7 ile 15 gün arası değişen sürelerde geç gerçekleşmiştir.

Bununla birlikte bölgeden seçilen yabani badem genotiplerinde ilk çiçeklenme

tarihlerinde bir düzensizlik saptanmış, 2003 yılında en erken ilk çiçeklenmeye erişen

Tip 1, 2 ve Tip 5, 2004 yılında en geç ilk çiçeklenmeye erişen tipler olmuşlardır.

Benzer şekilde 2005 yılında ise Tip 2 ve 5 yine en erken ilk çiçeklenme gösteren

tipler olmuşlardır. Ayrıca tiplerin ilk çiçeklenmeye erişme tarihleri arasında ciddi bir

farklılık gözlenmemiş, ilk çiçeklenmeye erişme tarihleri tiplerde bir birlerine çok

yakın bulunmuştur.


2003 yılı gözlemlerinde tiplere göre tam çiçeklenme zamanları ilk çiçeklenme

zamanlarından 4 ila 6 gün sonra gerçekleşmiş ve 19 Nisan (Tip 1, 3, 4) ile 22 Nisan

(Tip 2, 8, 9, 10, 11) tarihleri arasında değişmiştir (Çizelge 4.7, Şekil 4.7). Diğer

tiplerde ise tam çiçeklenme zamanları 20 Nisan olarak belirlenmiştir. İlk

çiçeklenmesi en erken olan tipler beklenilen şekilde en erken tam çiçeklenmeye

erişmişlerdir. Seçilen tiplerin tam çiçeklenmeye erişme tarihleri arasında önemli bir

zaman farkının olmadığı da görülmüştür (Çizelge 4.7).

Şekil 4.7. Niğde Tip 9’da tam çiçeklenme durumu


84

2004 yılı gözlemlerinde ise tam çiçeklenme tarihleri 1 Nisan (Tip 11) ile 9

Nisan (Tip 1, 3, 4, 5, 7 ve 8) arasında değişim göstermiştir (Çizelge 4.7). Diğer

tiplerin tam çiçeklenmeye erişme zamanları bu tarihler arasında yer almıştır. 2004

yılı tam çiçeklenmeye erişme tarihlerinde 2003 yılı tam çiçeklenmeye erişme

tarihlerinden 2 haftaya yakın bir erkencilik söz konusu olmuştur.

2005 yılı çalışmalarında denemede kullanılan yabani badem genotiplerinin

2003 yılı ve 2004 yılı tam çiçeklenme tarihleri arasında tam çiçeklenmeye eriştikleri

saptanmıştır. Tiplere göre tam çiçeklenme zamanları 12 Nisan (Tip 2, 5 ve 9) ile 17

Nisan (Tip 3 ve 7) tarihleri arasında değişmiştir (Çizelge 4.7). Diğer tipleri tam

çiçeklenmeye erişme tarihleri belirtilen zamanlar arasında değişim göstermiş ve bu

tiplerde tam çiçeklenme tarihleri birbirlerine çok yakın bulunmuştur. 2005 yılı

gözlemlerinde de ilk çiçeklenmesi en erken olan tipler beklenilen şekilde en erken

tam çiçeklenmeye erişmişlerdir.


Çiçek oluşum yeri 2003, 2004 ve 2005 yıllarında yapılan gözlemlerde tiplerin

tamamında üzerinde küçük dalcıklar şeklinde dikenlerinde bulunduğu karışık yapılar

olarak saptanmıştır. İlave olarak bahsedilen yapılarda ve dikenler üzerinde boğum

aralarının kısa olması da bu yapıların spur dalları andırdığı da kaydedilmiştir

(Çizelge 4.7).

Çizelge 4.7. Niğde ilinden seçilen yabani badem tiplerinde ilk çiçeklenme, tam çiçeklenme ve çiçek oluşum yeri




Ulukışla 2003 2004 2005 2003 2004 2005 2003 – 2004 -2005

Tip 1 14 Nisan 02 Nisan 09 Nisan 19 Nisan 09 Nisan 15 Nisan Karışık Tip 2 16 Nisan 28 Mart 07 Nisan 22 Nisan 02 Nisan 12 Nisan Karışık Tip 3 14 Nisan 02 Nisan 10 Nisan 19 Nisan 09 Nisan 17 Nisan Karışık Tip 4 14 Nisan 02 Nisan 09 Nisan 19 Nisan 09 Nisan 14 Nisan Karışık Tip 5 15 Nisan 02 Nisan 07 Nisan 20 Nisan 09 Nisan 12 Nisan Karışık Tip 6 15 Nisan 29 Mart 09 Nisan 20 Nisan 05 Nisan 15 Nisan Karışık Tip 7 15 Nisan 02 Nisan 10 Nisan 20 Nisan 09 Nisan 17 Nisan Karışık Tip 8 18 Nisan 02 Nisan 09 Nisan 22 Nisan 09 Nisan 15 Nisan Karışık Tip 9 18 Nisan 27 Mart 07 Nisan 22 Nisan 02 Nisan 12 Nisan Karışık Tip 10 18 Nisan 27 Mart 10 Nisan 22 Nisan 02 Nisan 16 Nisan Karışık Tip 11 18 Nisan 25 Mart 10 Nisan 22 Nisan 01 Nisan 16 Nisan Karışık


85


Yabani badem tiplerinde çiçek iriliği normal badem çiçeği iriliği ile

gözlemsel olarak kıyaslanması yoluyla elde edilmiştir. Denemenin 3 yıllık

gözlemlerine göre bu tiplerde çiçek irilikleri normal badem çiçeği iriliğinin 1/4’ü

(Tip 6, 7 ve 8) ile normal badem çiçeği iriliğinin 1/3’ü (Tip 1, 2, 3, 4, 5, 9, 10 ve 11)

arasında değişmiştir (Çizelge 4.8). Elde edilen gözlem sonuçlarından da anlaşılacağı

üzere bölgeden seçilen yabani badem tiplerinin çiçek iriliklerinin birbirine yakın

oldukları da saptanmıştır. Çiçek iriliği değerleri arasındaki bu kabul edilebilir

farklılık araştırıcıların gözlemleri sırasında ağaç üzerinde bulunan çiçeklerin açma

durumları ve sıklıklarından kaynaklanmış olabileceği sonucunu gündeme getirmiştir.


Taç yaprak rengi açısından tipler arasında yıllara göre bir farklılık

gözlenmemiştir. 2003 yılında olduğu şekilde 2004 ve 2005 yılı gözlemlerinde de

bölgeden seçilen tiplerden Tip 4 ve 5’de çiçek taç yaprak renkleri beyaz, Tip 3’te

açık pembe beyaz arası ve Tip 2’de ise pembe olarak saptanmıştır (Şekil 4.8).

Üzerinde çalıştığımız diğer tiplerde ise çiçek taç yaprak renkleri açık pembe olarak

gözlemlenmiştir (Çizelge 4.8).

Beyaz (Tip 4) Pembe (Tip 2) Açık pembe (Tip 10)

Şekil 4.8. Niğde ilinden seçilen yabani badem tiplerinde taç yaprak renkleri


86

Çizelge 4.8. Niğde ilinden seçilen yabani badem tiplerinde çiçek iriliği ve taç yaprak rengi Tipler Çiçek İriliği Taç Yaprak Rengi Ulukışla 2003 2004 2005 2003 2004 2005 Tip 1 1/3 Nİ 1/3 Nİ 1/3 Nİ Açık Pembe Açık Pembe Açık Pembe Tip 2 1/3 Nİ 1/3 Nİ 1/3 Nİ Pembe Pembe Pembe Tip 3 1/3 Nİ 1/3 Nİ 1/3 Nİ A. Pembe Beyaz A Pembe Beyaz A. Pembe Beyaz Tip 4 1/3 Nİ 1/3 Nİ 1/3 Nİ Beyaz Beyaz Beyaz Tip 5 1/3 Nİ 1/3 Nİ 1/3 Nİ Beyaz Beyaz Beyaz Tip 6 1/4 Nİ 1/4 Nİ 1/4 Nİ Açık Pembe Açık Pembe Açık Pembe Tip 7 1/4 Nİ 1/4 Nİ 1/4 Nİ Açık Pembe Açık Pembe Açık Pembe Tip 8 1/4 Nİ 1/4 Nİ 1/4 Nİ Açık Pembe Açık Pembe Açık Pembe Tip 9 1/3 Nİ 1/3 Nİ 1/3 Nİ Açık Pembe Açık Pembe Açık Pembe Tip 10 1/3 Nİ 1/3 Nİ 1/3 Nİ Açık Pembe Açık Pembe Açık Pembe Tip 11 1/3 Nİ 1/3 Nİ 1/3 Nİ Açık Pembe Açık Pembe Açık Pembe

Nİ: Normal İrilik


Seçilen yabani badem genotiplerinde tomurcuklarda çift çiçek oluşumuna

yıllara göre değişmekle birlikte az oranda rastlanmıştır. Tip 9’da 2003 yılı

gözlemlerinde az oran çift çiçek oluşumu görülürken, 2004 ve 2005 yıllarında

yapılan gözlemlerde çift çiçek oluşumu görülmemiştir. Tip 10’da 2003 ve 2005 yılı

gözlemlerinde tomurcuklarda çift çiçek oluşumuna rastlanmazken, 2004 yılı

gözlemlerinde az olarak gerçeklemiştir. Tip 11’de ise denemenin ilk 2 yılında

tomurcuklarda çift çiçek oluşumu az olarak gözlemlenirken, 2005 yılı gözlemlerin

da bu tipe ait tomurcuklarda çift çiçek oluşumu görülmemiştir.

Tomurcuklarda çift çiçek oluşumunda düzensizlik gösteren Tip 9, 10 ve 11’in

bölgeden seçilen diğer tiplerden farklı bir merkezde olması (Pozantı Ankara

karayolunun sol kısımlarında Toros dağlarının kuzey yamaçlarında) bu merkezdeki

yabani badem tiplerindeki genetik yapı farklılığını düşündürmektedir (Çizelge 4.9).


Niğde ilinden seçilen yabani badem genotiplerinde her yabani badem

genotipinde 30 adet çiçek tek tek açılmış ve dişi organ sayıları belirlenmiştir. Seçilen

yabani badem tiplerinin tamamında bir çiçekteki ortalama dişi organ sayısı

denemenin 3 yılı içinde 1 olarak saptanmıştır (Çizelge 4.9).


87

Çizelge 4.9. Niğde ilinden seçilen yabani badem tiplerinde tomurcuklarda çift çiçek oluşumu ve bir çiçekteki dişi organ sayısı



Göreme 2003 2004 2005 2003 2004 2005 Tip 1 Az Az Az 1 1 1 Tip 2 Az Az Az 1 1 1 Tip 3 Az Az Az 1 1 1 Tip 4 Az Az Az 1 1 1 Tip 5 Az Az Az 1 1 1 Tip 6 Az Az Az 1 1 1 Tip 7 Az Az Az 1 1 1 Tip 8 Az Az Yok 1 1 1 Tip 9 Az Yok Yok 1 1 1 Tip 10 Yok Az Yok 1 1 1 Tip 11 Az Az Yok 1 1 1

4.1.1.4. Gaziantep İlinden Seçilen Yabani Badem Tiplerinin Çiçek

Özellikleri


2003 yılı gözlemlerinde yabani badem genotiplerinin birbirlerine çok yakın

zamanlarda çiçek açtıkları görülmüştür. En erken çiçeklenme 3 Nisan tarihinde Tip

5, 6 ve 8’de saptanmıştır. Tip 2 ve 12 ise 9 Nisan tarihinde ilk çiçeklenmeye erişerek

en geç ilk çiçeklenmeye erişen tipler olmuşlardır (Çizelge 4.10). Amygdalus

orientalis Mill. türü içerisinde yer alan Tip 1, 3, 4, 5, 8, 13 ve 14’de ilk çiçeklenme

tarihlerinin Amygdalus turcomenica Lincz. türü içerisinde yer alan Tip 2, 6, 7, 9, 10,

11, 12 ve 15’den nispeten daha erken ilk çiçeklenmeye eriştikleri de görülmüştür.

2004 yılında ise en erken ilk çiçeklenme 15 Mart tarihinde Tip 14’de

saptanırken, en geç ilk çiçeklenme Tip 7’de 27 Mart tarihinde gerçekleşmiştir

(Çizelge 4.10). 2004 yılında bölgeden seçilen bitkilerin tamamında ilk çiçeklenmeye

erişim süresi açısından 2003 yılına oranla bir erkencilik de kaydedilmiştir. İlk

çiçeklenme tarihlerinin belirlenmesine ilişkin yapılan 2004 yılı gözlemlerinde,

Amygdalus orientalis Mill. ve Amygdalus turcomenica Lincz. türleri içerisinde yer

alan genotiplerde zaman farkı kendini biraz daha net olarak göstermiştir. 2005 yılı ilk

çiçeklenme tarihleri 2003 yılı ve 2004 yılı ilk çiçeklenme tarihlerinin arasında yer

almıştır. Yapılan gözlemlerde 23 Mart tarihinde Tip 12, 13, 14 ve 15 ilk


88

çiçeklenmeye erişmiştir. 28 Mart’ta ise Tip 2 ilk çiçeklenmeye en geç erişen tip

olmuştur. Diğer tiplerde ilk çiçeklenme ise bu tarihler arasında gerçekleşmiştir.

Yabani badem tiplerinde ilk çiçeklenmeye erişme tarihleri 2003 ve 2004 yıllarında

olduğu şekilde 2005 yılında da birbirlerine yakın bulunmuştur (Çizelge 4.10).


Tam çiçeklenme tarihleri ilk çiçeklenme tarihlerinde olduğu şekilde yakın

bulunmuştur. Tip 5 ve Tip 8, 6 Nisan tarihinde en erken tam çiçeklenme gösterirken,

Tip 2, 7, 9 ve 12, 13 Nisan 2003 tarihinde en geç olarak tam çiçeklenmeye

erişmiştir (Çizelge 4.10). Öteki tiplerin tam çiçeklenmeye erişme tarihleri bu tarihler

arasında yer almıştır.

2004 yılı gözlemlerinde Tip 14 20 Mart tarihinde en erken tam çiçeklenmeye

erişirken, Tip 7 30 Mart tarihinde en geç olarak tam çiçeklenmeye erişmiştir (Çizelge

4.10). Öteki tiplerin tam çiçeklenmeye erişme tarihleri bu tarihler arasında yer

almıştır. 2005 yılı gözlemlerinde de seçilen yabani badem genotiplerinde tam

çiçeklenme tarihleri birbirlerine çok yakın bulunmuş ve üzerinde çalışılan 15 yabani

badem tipinden 11 adedi 30 Mart’ta tam çiçeklenme göstermiştir. 28 Mart’ta Tip 15

tam çiçeklenme gösterirken, Tip 2, 1 Nisan’da tam çiçeklenmeye erişmiştir (Şekil

4.9). Tip 12 ve 14’de ise tam çiçeklenme tarihi 29 Mart olarak saptanmıştır.

Denemenin 3 yıllık sonuçlarında Amygdalus orientalis Mill. türü içerisinde yer alan

Tip 1, 3, 4, 5, 8, 13 ve 14’de tam çiçeklenmenin Amygdalus turcomenica Lincz. türü

içerisinde yer alan Tip 2, 6, 7, 9,10, 11, 12 ve 15’den nispeten daha erken

gerçekleştiği de görülmüştür.

Şekil 4.9. GA Tip 2’de tam çiçeklenme durumu


89


Gaziantep ilinde bulunan yabani badem tiplerinde çiçek oluşum yeri 3 yıllık

gözlemler neticesinde türlere göre değişiklik göstermiş, yıllara göre değişiklik

göstermemiştir. Amygdalus orientalis Mill. türü içerisinde yer alan Tip 1’de çiçek

oluşum yeri karışık yapılar olarak belirlenirken, Tip 3, 4, 5, 8 ve 13’de yıllık dallar

olarak saptanmıştır. Yine bu tür içerisinde yer alan Tip 14’de çiçek oluşum yeri spur

yapılar olarak belirlenmiştir. Amygdalus turcomenica Lincz. türü içerisinde yer alan

Tip 2, 6, 7, 9, 10, 11, 12 ve 15’de çiçek oluşum yerleri karışık yapılar olarak ta

değerlendirilebilecek dikenler olarak gözlemlenmiştir.

Çizelge 4.10. Gaziantep ilinden seçilen yabani badem tiplerinde ilk çiçeklenme, tam çiçeklenme ve çiçek oluşum yeri




Nizip Yolu 2003 2004 2005 2003 2004 2005 2003 – 2004 -2005

Tip 1(O) 6 Nisan 20 Mart 26 Mart 9 Nisan 24 Mart 30 Mart Karışık Tip 2(T) 9 Nisan 26 Mart 28 Mart 13 Nisan 29 Mart 01 Nisan Dikenler Tip 3(O) 5 Nisan 20 Mart 25 Mart 9 Nisan 23 Mart 30 Mart Yıllık dallar Tip 4 (O) 5 Nisan 20 Mart 24 Mart 9 Nisan 25 Mart 30 Mart Yıllık dallar Tip 5(O) 3 Nisan 22 Mart 25 Mart 6 Nisan 26 Mart 30 Mart Yıllık dalar Tip 6(T) 3 Nisan 23 Mart 26 Mart 8 Nisan 27 Mart 30 Mart Dikenler Tip 7(T) 7 Nisan 27 Mart 26 Mart 13 Nisan 30 Mart 30 Mart Dikenler Tip 8(O) 3 Nisan 23 Mart 24 Mart 6 Nisan 27 Mart 30 Mart Yıllık dalar Küllü Yolu Tip 9(T) 7 Nisan 23 Mart 26 Mart 13 Nisan 27 Mart 30 Mart Dikenler Tip 10(T) 5 Nisan 24 Mart 26 Mart 10 Nisan 29 Mart 30 Mart Dikenler İbrahim Şehir Tip 11(T) 5 Nisan 21 Mart 25 Mart 10 Nisan 25 Mart 30 Mart Dikenler Tip 12(T) 9 Nisan 25 Mart 23 Mart 13 Nisan 28 Mart 29 Mart Dikenler Tip 13(O) 4 Nisan 18 Mart 23 Mart 9 Nisan 24 Mart 30 Mart Yıllık dallar Tip 14(O) 6 Nisan 15 Mart 23 Mart 9 Nisan 20 Mart 29 Mart Supurlarda Tip 15(T) 6 Nisan 20 Mart 23 Mart 9 Nisan 24 Mart 28 Mart Dikenler (O); Amygdalus orientalis Mill. (T); Amygdalus tucomenica Lincz


Seçilen yabani badem tiplerinde 2003, 2004 ve 2005 yıllarında çiçek irilikleri

ile ilgili yapılan gözlemlerden benzer sonuçlar elde edilmiştir. Yapılan gözlemler

sonucunda bu değerler normal badem çiçeği iriliğinin 3/4'ü ile normal badem

çiçeğinin 1/4'ü arasında değişmiştir. Nizip yolu 15.km’ den seçilen Tip 3, 4 ve 5 ile


90

İbrahim Şehri mevkiinden seçilen Tip 13 ve 14’e ait çiçekler normal badem çiçeği

iriliğinin 3/4'üne sahip olarak en iri çiçekli tipleri oluştururken, Tip 1, 2, 6, 7, 9, 10,

11, 12 ve 15’te çiçek iriliklerinin normal badem çiçeğinin 1/4'ü kadar olduğu

gözlemlenmiştir (Çizelge 4.11). Diğer badem tiplerine ait çiçek iriliklerinin bu

değerler arasında yer aldıkları saptanmıştır.

Amygdalus orientalis Mill. türü içerisinde yer alan genotiplerde çiçek

iriliklerinin Amygdalus turcomenica Lincz. türü içerisinde yer alan tiplere ait çiçek

iriliklerinden daha fazla oldukları da belirlenmiştir (Çizelge 4.11).


2003, 2004 ve 2005 yıllarında yapılan gözlemler sonucunda Tip 1, 2, 8, 10,

13 ve 15’de taç yaprak rengi açık pembe olarak saptanırken, Tip 6, 7, 9, 11, 12 ve

14’te pembe olarak saptanmıştır. Diğer 3 yabani badem tipinde ise taç yaprak

renkleri beyaz olarak elde edilmiştir (Çizelge 4.11).

Her 3 çalışma yılında da normal badem çiçeği iriliğine yakın değerlerde çiçek

iriliğine sahip olan tiplerde taç yaprak renklerinin beyaz ve açık pembe olması ve

daha küçük çiçek iriliğine sahip olan tiplerde taç yaprak renklerinin pembe veya

pembeye yakın olmaları da dikkat çeken özellik olarak belirlenmiştir.

Şekil 4.10. GA Tip 7 (Önde) ve GA Tip 8’de (Arkada)

çiçek taç yaprak renkleri


91

Bölgeden seçilen yabani badem tiplerinin 2 yabani badem türüne ait oldukları

bilinmektedir. Amygdalus orientalis Mill. türü içerisinde yer alan badem

genotiplerinde çiçeklerin iri ve taç yaprak renklerinin beyaz veya beyaza yakın

renkte olduğu, Amygdalus turcomenica Lincz. türü içerisinde yer alan badem

genotiplerinde ise çiçek iriliklerinin küçük ve taç yaprak renklerinin pembe veya

pembeye yakın oldukları da çalışmamız sonucunda ortaya konmuştur.

Amygdalus turcomenica Lincz. (Tip 9) Amygdalus orientalis (Tip 3)

Şekil 4.11. Amygdalus orientalis Mill. ve Amygdalus turcomenica Lincz. türlerine ait çiçek taç yaprak renkleri

Çizelge 4.11. Gaziantep ilinden seçilen yabani badem tiplerinde çiçek iriliği ve taç yaprak rengi

Tipler Çiçek İriliği Taç Yaprak Rengi Nizip Yolu 2003 2004 2005 2003 2004 2005 Tip 1(O) 1/4 Nİ 1/4 Nİ 1/4 Nİ Açık pembe Açık Pembe Açık Pembe Tip 2(T) 1/4 Nİ 1/4 Nİ 1/4 Nİ Açık pembe Açık Pembe Açık Pembe Tip 3(O) 3/4 Nİ 3/4 Nİ 3/4 Nİ Beyaz Beyaz Beyaz Tip 4 (O) 3/4 Nİ 3/4 Nİ 3/4 Nİ Beyaz Beyaz Beyaz Tip 5(O) 3/4 Nİ 3/4 Nİ 3/4 Nİ Beyaz Beyaz Beyaz Tip 6(T) 1/4 Nİ 1/4 Nİ 1/4 Nİ Pembe Pembe Pembe Tip 7(T) 1/4 Nİ 1/4 Nİ 1/4 Nİ Pembe Pembe Pembe Tip 8(O) 1/3 Nİ 1/3 Nİ 1/3 Nİ Açık pembe Açık Pembe Açık pembe Küllü yolu Tip 9(T) 1/4 Nİ 1/4 Nİ 1/4 Nİ Pembe Pembe Pembe Tip 10(T) 1/4 Nİ 1/4 Nİ 1/4 Nİ Açık pembe Açık Pembe Açık pembe İbrahim şehir Tip 11(T) 1/4 Nİ 1/4 Nİ 1/4 Nİ Pembe Pembe Pembe Tip 12(T) 1/4 Nİ 1/4 Nİ 1/4 Nİ Pembe Pembe Pembe Tip 13(O) 3/4 Nİ 3/4 Nİ 3/4 Nİ Açık pembe Açık Pembe Açık pembe Tip 14(O) 3/4 Nİ 3/4 Nİ 3/4 Nİ Pembe Pembe Pembe Tip 15(T) 1/4 Nİ 1/4 Nİ 1/4 Nİ Açık pembe Açık Pembe Açık pembe

Nİ: Normal irilik (O): Amygdalus orientalis Mill. (T): Amygdalus tucomenica Lincz


92


Seçilen yabani badem tiplerinden Tip 15’de tomurcuklarda çift çiçek oluşumu

2003, 2004 ve 2005 yılı gözlemlerinde orta olarak saptanmıştır. Tip 1’de ise 2003 ve

2004 yılı gözlemlerinde tomurcuklarda çift çiçek oluşumu az olarak gözlemlenirken,

2005 yılı gözlemlerinde bu tipe ait tomurcuklarda çift çiçek oluşumu orta olarak

gerçekleşmiştir. Denememizde kullanılan diğer yabani badem tiplerinin tamamında

tomurcuklarda çift çiçek oluşumu az olarak gözlemlenmiştir (Çizelge 4.12).

Tomurcuklarda çift çiçek oluşumu Amygdalus orientalis Mill. ve Amygdalus

turcomenica Lincz. türüne ait badem tiplerinin ayrımı için yeterli olmamıştır.


Bölgeden seçilen Amygdalus orientalis Mill. ve Amygdalus turcomenica

Lincz. türüne ait yabani badem genotiplerinde bir çiçekteki dişi organ sayısını

belirlemek için 30 adet çiçekte tek tek gözlem yapılmış ve tiplerin tamamı için bu

değerin 1 olduğu saptanmıştır (Çizelge 4.12).

Çizelge 4.12. Gaziantep ilinden seçilen yabani badem tiplerinde

tomurcuklarda çift çiçek oluşumu ve bir çiçekteki dişi organ sayısı Tipler Tomurcuklarda Çift Çiçek

Oluşumu Bir Çiçekteki

Dişi Organ Sayısı Nizip Yolu 2003 2004 2005 2003 2004 2005 Tip 1(O) Az Az Orta 1 1 1 Tip 2(T) Az Az Az 1 1 1 Tip 3(O) Az Az Az 1 1 1 Tip 4 (O) Az Az Az 1 1 1 Tip 5(O) Az Az Az 1 1 1 Tip 6(T) Az Az Az 1 1 1 Tip 7(T) Az Az Az 1 1 1 Tip 8(O) Az Az Az 1 1 1 Küllü Yolu Tip 9(T) Az Az Az 1 1 1 Tip 10(T) Az Az Az 1 1 1 İbrahim Şehir Tip 11(T) Az Az Az 1 1 1 Tip 12(T) Az Az Az 1 1 1 Tip 13(O) Az Az Az 1 1 1 Tip 14(O) Az Az Az 1 1 1 Tip 15(T) Orta Orta Orta 1 1 1

(O): Amygdalus orientalis Mill. (T): Amygdalus tucomenica Lincz.


93

4.1.1.5. Şanlıurfa – Birecik'ten Seçilen Yabani Badem Tiplerinin Çiçek

Özellikleri


İlk çiçeklenme tarihleri 2003 ve 2004 yıllarında, seçilen yabani badem

tiplerinin tamamında belirlenirken, 2005 yılında Tip 1, 2, 3 ve 4’de ilk çiçeklenme

tarihleri belirlenememiştir. 2003 yılı sonuçlarına göre seçilen tiplerde ilk çiçeklenme

Amygdalus orientalis Mill. türü içerisinde yer alan Tip 3 ve 4’de 25 Mart’ta, Tip 1 ve

2’de 27 Mart’ta gerçekleşmiştir. Buna karşılık Amygdalus turcomenica Lincz. türü

içerisinde yer alan badem genotiplerinde ilk çiçeklenme tarihlerinin daha geç olduğu

belirlenmiştir. Bu tür içerisinde yer alan Tip 6 ve 8’de 6 Nisan ve Tip 5 ve 7’de 7

Nisan ilk çiçeklenme tarihi olarak kaydedilmiştir (Çizelge 4.13).

2004 yılında üzerinde çalışılan yabani badem genotiplerinin 2003 yılına göre

yaklaşık 20 gün daha erken ilk çiçeklenmeye eriştikleri ve Amygdalus orientalis

Mill. türü içerisinde yer alan badem genotiplerinin Amygdalus turcomenica Lincz.

türü içerisinde yer alan badem genotiplerine göre daha erken ilk çiçeklenme

gösterdikleri de saptanmıştır. 2003 yılında en erken ilk çiçeklenmeye erişen Tip 4’de

denemenin 2. yılında da en erken ilk çiçeklenme (3 Mart) belirlenmiştir. Tip 1, 2, ve

3’de 7 Mart’ta ilk çiçeklenme gözlenmiştir. Buna karşılık Amygdalus turcomenica

Lincz. türü içerisinde yer alan Tip 6 ve 7’de ilk çiçeklenme tarihi 12 Mart ve Tip 5

ve 8’de 15 Mart olarak gerçekleşmiştir (Çizelge 4.13).

2005 yılı gözlemlerinde Tip 1, 2, 3 ve 4’de ilk çiçeklenme tarihleri

kaydedilememiştir. Bununla birlikte Tip 8’de 20 Mart, Tip 5 ve 6’da 22 Mart ve Tip

7’de 26 Mart bu tipler için ilk çiçeklenme tarihi olarak kaydedilmiştir (Çizelge 4.13).


İlk çiçeklenme tarihlerinde olduğu şekilde Amygdalus orientalis Mill. türü

içerisinde yer alan Tip 1, 2, 3 ve 4’de 2003 ve 2004 yılında tam çiçeklenme zamanı

belirlenirken, 2005 yılı gözlemlerinde bu tiplerde tam çiçeklenme zamanları

belirlenememiştir.


94

2003 yılında Tip 1, 2, 3 ve 4’de tam çiçeklenme zamanı 1 Nisan olarak

gerçekleşirken, Tip 5, 6 ve 8’de 10 Nisan olarak kaydedilmiştir. Tip 7 ise 12 Nisan

tarihinde tam çiçeklenme göstererek en geç tam çiçeklenmeye erişen tip olmuştur

(Çizelge 4.13). Tam çiçeklenme tarihlerini belirlemek amacıyla 2004 yılında yapılan

gözlemlerde ise en erken tam çiçeklenme 8 Mart tarihinde Tip 4’de gerçekleşmiştir.

Tip 3’de tam çiçeklenme 10 Mart, Tip 1 ve 2’de ise 12 Mart tarihinde görülmüştür.

Buna karşılık Amygdalus turcomenica Lincz. türü içerisinde yer alan badem

genotiplerinde tam çiçeklenme daha geç gerçekleşmiştir. Tip 6 ve 7’de tam

çiçeklenme 20 Mart’ta gözlenirken, Tip 5 ve 8’de 22 Mart’ta tam çiçeklenme


2005 yılında sadece Amygdalus turcomenica Lincz. türü içerisinde yer alan

badem genotiplerinde tam çiçeklenme saptanabilmiştir. Tam çiçeklenme zamanları

belirlenebilen yabani badem genotiplerinin tamamında tam çiçeklenme zamanı 30

Mart olarak saptanmıştır (Çizelge 4.13).


2003 ve 2004 yıllarında yapılan çalışmalarda seçilen tiplerden Tip 1, 2, 3 ve

4’de çiçek oluşum yeri 1 yıllık dallar olarak belirlenirken, Tip 5, 6, 7 ve 8’de

denemenin 3 yılında da spur yapıları andıracak dikenler üzerinde (Şekil 4.12) olduğu


Şekil 4.12. Amygdalus turcomenica Lincz. türü içerisinde yer alan yabani badem tiplerinde dikenler üzerinde çiçek oluşumu (Birecik Tip 7)


95

Çizelge 4.13. Şanlıurfa – Birecik'ten seçilen yabani badem tiplerinde ilk çiçeklenme, tam çiçeklenme ve çiçek oluşum yeri




Cennet Bahçesi

2003 2004 2005 2003 2004 2005 2003 – 2004 – 2005

Tip 1(T) 27 Mart 07 Mart - 1 Nisan 12 Mart - Yıllık dallar Tip 2(T) 27 Mart 07 Mart - 1 Nisan 12 Mart - Yıllık dallar Tip 3(T) 25 Mart 07 Mart - 1 Nisan 10 Mart - Yıllık dallar Tip 4(T) 25 Mart 03 Mart - 1 Nisan 08 Mart - Yıllık dallar Tip 5(O) 7 Nisan 15 Mart 22 Mart 10 Nisan 22 Mart 30 Mart Dikenler Tip 6(O) 6 Nisan 12 Mart 22 Mart 10 Nisan 20 Mart 30 Mart Dikenler YİY Tip 7(O) 7 Nisan 12 Mart 26 Mart 12 Nisan 20 Mart 30 Mart Dikenler Tip 8(O) 6 Nisan 15 Mart 20 Mart 10 Nisan 22 Mart 30 Mart Dikenler

YİY: Yukarı İncirli Yolu (O): Amygdalus orientalis Mill. (T): Amygdalus tucomenica Lincz.


Çiçek irilikleri Amygdalus orientalis Mill. ve Amygdalus turcomenica Lincz.

türü içerisinde yer alan badem genotiplerinde bariz bir farklılık göstermiştir.

Amygdalus orientalis Mill. türü içerisinde yer alan Tip 3’de çiçek iriliğinin normal

badem çiçeği kadar olduğu, Tip 1, 2, ve 4’de normal badem çiçeği iriliğinin yarısı

irilikte çiçekler oluştuğu belirlenmiştir.

Amygdalus turcomenica Lincz. türü içerisinde yer alan badem genotiplerinde

(Tip 5, 6, 7 ve 8) çiçek iriliklerinin normal badem çiçeği iriliğinin 1/4'ü kadar

olduğu belirlenmiştir (Çizelge 4.14). Her iki türe ait badem genotiplerinde çiçek

iriliklerine ilişkin yapılan gözlem sonuçları Gaziantep ve Şanlıurfa Birecik ilçesinden

seçilen genotiplerinde birbirlerini destekler nitelikte olmuştur.


2003, 2004 ve 2005 yıllarında yapılan gözlemlerde seçilen tiplerden saptanan

taç yaprak renkleri aynı sonuçları vermiştir. Tip 1, 2, 3. ve 4’de çiçeklerin taç yaprak

renkleri beyaz olarak saptanırken. Tip 7’de pembe. Tip 5, 6 ve 8’de ise açık pembe

olarak elde edilmiştir (Çizelge 4.14, Şekil 4.13). Çiçek taç yaprak renklerinin

Amygdalus orientalis Mill. türü içerisinde yer alan badem genotiplerinde beyaz,

Amygdalus turcomenica Lincz. türü içerisinde yer alan badem genotiplerinde pembe


96

veya pembeye yakın renkte olması Gaziantep ilinden seçilen badem genotiplerinden

elde edilen sonuçlarla paralel bulunmuştur.

Çizelge 4.14. Şanlıurfa – Birecik'ten seçilen yabani badem tiplerinde çiçek iriliği ve taç yaprak rengi

Tipler Çiçek İriliği Taç Yaprak Rengi Cennet Bahçesi

2003 2004 2005 2003 2004 2005

Tip 1(T) 1/2 Nİ 1/2 Nİ - Beyaz Beyaz - Tip 2(T) 1/2 Nİ 1/2 Nİ - Beyaz Beyaz - Tip 3(T) Nİ Nİ - Beyaz Beyaz - Tip 4(T) 1/2 Nİ 1/2 Nİ - Beyaz Beyaz - Tip 5(O) 1/4 Nİ 1/4 Nİ 1/4 Nİ Açık pembe Açık Pembe Açık Pembe Tip 6(O) 1/4 Nİ 1/4 Nİ 1/4 Nİ Açık pembe Açık Pembe Açık Pembe YİY Tip 7(O) 1/4 Nİ 1/4 Nİ 1/4 Nİ Pembe Pembe Pembe Tip 8(O) 1/4 Nİ 1/4 Nİ 1/4 Nİ Açık pembe Açık Pembe Açık Pembe

YİY: Yukarı İncirli Yolu Nİ: Normal İrilik (O): Amygdalus orientalis Mill. (T): Amygdalus tucomenica Lincz.

Birecik Tip 6 Birecik Tip 7 Birecik Tip 3 Şekil 4.13. Birecik ilçesinden seçilen yabani badem tiplerinde taç yaprak renkleri


Bölgeden seçilen yabani badem tiplerinde tomurcuklarda çift çiçek oluşumu 3

çalışma yılında da Tip 2, 3, 4, 5, 6 ve 8’de az olarak saptanmıştır. Buna karşılık 2003

ve 2004 yılı gözlemlerinde Tip 1 ve 7’de orta oranda çift çiçek oluşumu

gerçekleşmiştir (Çizelge 4.15).


97


Şanlıurfa Birecik ilçesinden seçilen yabani badem genotiplerinde her yabani

badem genotipinde 30 adet çiçek tek tek açılmış ve dişi organ sayıları belirlenmiştir.

Seçilen yabani badem tiplerinin tamamında bir çiçekteki ortalama dişi organ sayısı

denmenin 3 yılı içinde 1 olarak saptanmıştır (Çizelge 4.15).

Çizelge 4.15. Şanlıurfa Birecik’ten seçilen yabani badem tiplerinde tomurcuklarda çift çiçek oluşumu ve bir çiçekteki dişi organ sayısı



Cennet Bahçesi

2003 2004 2005 2003 2004 2005

Tip 1(T) Orta Orta 1 1 - Tip 2(T) Az Az 1 1 - Tip 3(T) Az Az 1 1 - Tip 4(T) Az Az 1 1 - Tip 5(O) Az Az Az 1 1 1 Tip 6(O) Az Az Az 1 1 1 YİY Tip 7(O) Orta Orta Az 1 1 1 Tip 8(O) Az Az Az 1 1 1

YİY: Yukarı İncirli Yolu (O): Amygdalus orientalis Mill. (T): Amygdalus tucomenica Lincz.

4.1.1.6. İç Badem Olgunlaşma Tarihi

Yabani badem tiplerinde iç badem olgunlaşma tarihi yeşil kabuğun sert

kabuktan ayrıldığı dönem olarak kabul edilmiş ve yabani badem tiplerinin bu

pozisyona eriştikleri tarih iç badem olgunlaşma tarihi olarak kaydedilmiştir. 2003 yılı

gözlemlerinde Amygdalus orientalis Mill. türü içerisinde yer alan Gaziantep Tip 1, 3,

4, 5 ve 13’de iç badem olgunlaşma tarihi 15 Temmuz, Şanlıurfa Birecik ilçesinden

seçilen Birecik Tip 1, 2 ve 4’de ise 10 Temmuz olarak saptanmıştır (Çizelge 4.16).

Buna karşılık Amygdalus turcomenica Lincz. türü içerisinde yer alan

Gaziantep Tip 2, 6, 9, 11, 12 ve 15’de iç badem olgunlaşma tarihi 25 Temmuz olarak

belirlenmiştir. Aynı türe ait Birecik Tip 6 ve 7’de ise iç badem olgunlaşma tarihi 20

Temmuz olarak saptanmıştır (Çizelge 4.16).


98

2005 yılı gözlemlerinde ise Nevşehir’den seçilen tiplerin tamamında iç badem

olgunlaşması 1 Ağustos itibariyle saptanırken Açık Hava Müzesi içerisinden seçilen

Tip 5’de iç badem olgunlaşma tarihi 10 Ağustos olarak belirlenmiştir.

Amygdalus orientalis Mill. türü içerisinde yer alan Gaziantep Tip 1, 3, 4, 5, 8

ve 13’de iç badem olgunlaşma tarihi 10 Temmuz olarak saptanmıştır.

Buna karşılık Amygdalus turcomenica Lincz. türü içerisinde yer alan

Gaziantep Tip 2, 6, 7, 11 ve 15’de iç badem olgunlaşma tarihi 20 Temmuz olarak

belirlenmiştir. Aynı türe ait Birecik Tip 5, 6 ve 7’de ise iç badem olgunlaşma tarihi

15 Temmuz olarak saptanmıştır (Çizelge 4.16).

Çizelge 4.16. Yabani badem tiplerinde iç badem olgunlaşma tarihleri

2003 Yılı 2005 yılı Tip Adı İç Badem Olgunlaşma

Tarihi Tip Adı İç Badem Olgunlaşma

Tarihi GA 1(O) 15 Temmuz Göreme 1 1 Ağustos GA 2(T) 25 Temmuz Göreme 2 1 Ağustos GA 3(O) 15 Temmuz Göreme 3 1 Ağustos GA 4(O) 15 Temmuz Göreme 6 1 Ağustos GA 5(O) 15 Temmuz Göreme 7 1 Ağustos GA 6(T) 25 Temmuz Göreme 8 1 Ağustos GA 9(T) 25 Temmuz Göreme 9 1 Ağustos GA 10(T) 25 Temmuz Göreme 10 1 Ağustos GA 11(T) 25 Temmuz AHM 4 1 Ağustos GA 12(T) 25 Temmuz AHM 5 10 Ağustos GA 13(O) 15 Temmuz AHM 6 1 Ağustos GA 15(T) 25 Temmuz AHM 7 1 Ağustos Birecik 1(O) 10 Temmuz AHM 8 1 Ağustos Birecik 2(O) 10 Temmuz İVRİZ 1 1 Ağustos Birecik 4(O) 10 Temmuz İVRİZ 2 1 Ağustos Birecik 6(T) 20 Temmuz GA 1(O) 10 Temmuz Birecik 7(T) 20 Temmuz GA 2(T) 20 Temmuz GA 3(O) 10 Temmuz GA 4(O) 10 Temmuz GA 5(O) 10 Temmuz GA 6(T) 20 Temmuz GA 7(T) 20 Temmuz GA 8(O) 10 Temmuz GA 11(T) 20 Temmuz GA 13(O) 10 Temmuz GA 15(T) 20 Temmuz BİRECİK 5(T) 15 Temmuz BİRECİK 6(T) 15 Temmuz BİRECİK 7(T) 15 Temmuz

(O): Amygdalus orientalis Mill. (T): Amygdalus tucomenica Lincz.


99

4.1.2. Seçilen Yabani Badem Tiplerinde Morfolojik Ölçüm Sonuçları

Morfolojik ölçümler Gülcan’a (1985) göre yapılmıştır.

4.1.2.1. Konya - Ereğli’den Seçilen Yabani Badem Tiplerinde Morfolojik

Ölçüm ve Gözlemler

Bölgeden seçilen yabani badem genotiplerinde morfolojik ölçüm ve

gözlemler üç yıl süre ile gerçekleştirilmiştir. Yapılan araştırmalarda bu bölgeden

seçilen yabani badem genotiplerinin ikisinin tek gövdeli ve diğerlerinin ise çalı

formunda ve çok gövdeli oldukları belirlenmiştir (Şekil 4.14).

4.1.2.1.(1). Taç Yüksekliği (cm)

2003, 2004 ve 2005 yılarında taç gelişimleri arasındaki farklılıkların çok az

olduğu belirlenmiştir. Yıllara göre elde edilen taç yüksekliği değerlerindeki

düşmelerin sebebi ise, ağaç dallarındaki kırılmalar, hayvanlar tarafından yenilmesi

veya yağmur gibi etkenlerden dolayı zemin yüksekliğinin değişmesi olarak

açıklanabilir.

Bölgeden seçilen yabani badem genotiplerinde taç yüksekliği değerlerinin 80

cm (Ayrancı Tip 7 ve İvriz Tip 4) ile 160 cm (Ayrancı Tip 6) arasında değiştiği

saptanmıştır. Üzerinde çalışılan diğer tiplerde ise taç yükseklikleri bu değerler

arasında değişmiştir (Çizelge 4.17). Yabani badem genotiplerinden Ayrancı Tip 7,

İvriz Tip 4 ve 5’de taç yüksekliği 100 cm’nin altında gerçekleşirken, diğer yabani

badem tiplerinin tamamında uzunluk ölçümleri 100 cm’nin üzerinde elde edilmiştir.

4.1.2.1.(2). Taç Genişliği (cm)

Yapılan 3 yıllık ölçümler sonucunda taç genişliği değerlerinin, taç yüksekliği

ile benzerlik göstermesine rağmen bire bir paralellik saptanamamıştır. Elde edilen

veriler değerlendirildiğinde taç genişliklerinin 110 cm (İvriz Tip 7) ile 300 cm

(Ayrancı Tip 1) arasında değiştiği görülmüştür (Çizelge 4.17). Diğer tiplerde taç

genişlikleri bu değerler arasında yer almıştır. İki farklı merkezden seçilen yabani


100

badem genotiplerinde taç genişliği değerlerinin birbirlerine benzer olduğu da

saptanmıştır.

Çizelge 4.17. Konya Ereğli’den seçilen yabani badem tiplerinde taç yüksekliği ve taç genişlikleri Taç Yüksekliği

(cm) Taç Genişliği

(cm) Ayrancı 2003 2004 2005 2003 2004 2005 Tip 1 130 130 130 240 270 300 Tip 2 123 127 130 184 188 170 Tip 3 116 127 120 160 182 190 Tip 4 145 140 140 180 200 170 Tip 5 135 138 140 260 290 290 Tip 6 160 160 157 210 220 220 Tip 7 83 80 80 152 150 160 İvriz Tip 1 145 150 147 230 240 210 Tip 2 116 110 100 130 160 200 Tip 3 108 110 110 200 210 230 Tip 4 80 80 80 160 170 160 Tip 5 90 85 90 170 180 170 Tip 6 107 107 100 110 110 120 Tip 7 90 90 92 100 110 110

4.1.2.1.(3). Ağaç Kuvveti

Seçilen yabani badem genotiplerinin tamamında ağaç kuvveti kültür

bademlerinden düşük olması nedeniyle kendi içerisinde tipler birbirleri ile

kıyaslanmıştır. Seçilen badem genotiplerinde yapılan 3 yıllık gözlem sonuçlarına

göre ağaç kuvvetleri düşük (3), orta (5) ve yüksek (7) olarak belirlenmiştir. Ayrancı

gölü mevkiinden seçilen Tip 3’de ağaç kuvveti yüksek (7) olarak belirlenirken. yine

aynı bölgeden seçilen Tip 7, İvriz mevkiinden seçilen Tip 2, 3, 5, 6. ve 7’de ağaç

kuvveti zayıf (3) olarak saptanmıştır (Çizelge 4.18). Her iki merkezden seçilen diğer

tiplerde ise ağaç kuvveti orta (5) olarak belirlenmiştir.

4.1.2.1.(4). Ocak Dallanma Durumu

Seçilen yabani badem genotiplerinde ocak dallanma durumu seyrek (3), orta

(5) ve sık (7) olarak değerlendirilmiştir. Ayrancı Tip 3, İvriz Tip 3 ve 4’de dallanma

sık olarak gözlemlenmiştir. Ayrancı Tip 1, 5, 7 ve İvriz Tip 1, 2, 6 ve 7’de orta (3)


101

olarak belirlenirken. diğer tiplerde ocak dallanma durumu denemenin yürütüldüğü 3

yılda seyrek (3) olarak değerlendirilmiştir (Çizelge 4.18).

Çizelge 4.18. Konya Ereğli’den seçilen yabani badem tiplerinde ağaç kuvveti ve ocak dallanma durumları

Ağaç Kuvveti Ocak Dallanma Durumu

Ayrancı 2003 2004 2005 2003 2004 2005 Tip 1 5 5 5 5 5 5 Tip 2 5 5 5 3 3 3 Tip 3 5 5 5 7 7 7 Tip 4 5 5 5 3 3 3 Tip 5 7 7 7 5 5 5 Tip 6 5 5 5 3 3 3 Tip 7 3 3 3 5 5 5 İvriz Tip 1 5 5 5 5 5 5 Tip 2 3 3 3 5 5 5 Tip 3 3 3 3 7 7 7 Tip 4 5 5 5 7 7 7 Tip 5 3 3 3 3 3 3 Tip 6 3 3 3 5 5 5 Tip 7 3 3 3 5 5 5

3: Zayıf 3: Seyrek 5: Orta 5: Orta 7: Yüksek 7: Sık

4.1.2.1.(5). Ocaktaki Gövde Sayısı

Yabani badem genotiplerinde ocaklardaki gövde sayısı 2003, 2004 ve 2005

yıllarında tek tek sayılarak elde edilmiş ve yıllara göre gövde sayılarında değişiklik

görülmemiştir (Çizelge 4.19). Yapılan ölçümler sonucunda ocaktaki gövde

sayılarının 1 (Ayrancı Tip 6 ve İvriz Tip 1) ile 10 (İvriz Tip 4) arasında değiştiği

görülmüştür (Şekil 4.14). Diğer tiplerde gövde sayıları bu değerler arasında yer

almışlardır. Ocaklardaki gövde sayısının fazla olmasının ağaç taç yüksekliği ve taç

genişliği üzerine etki etmediği de saptanmıştır.


102

Ayrancı Tip 6 İvriz Tip 5 Ayrancı Tip 2

Şekil 4.14. Yabani badem tiplerinde gövde sayısı

4.1.2.1.(6). Ortalama Gövde Kalınlıkları (mm)

2004 ve 2005 yıllarında gövde kalınlıkları tiplerin tamamında toprak

seviyesinin 5 cm üzerinden ölçülerek elde edilmiştir (Çizelge 4.19). Ayrancı Tip 6’da

2004 yılında 100 mm olarak ölçülen gövde çapı, 2005 yılında 117 mm olarak elde

edilmiş ve bu değerle Ayrancı ve İvriz bölgelerinden seçilen yabani badem tipleri

içerisinde en yüksek gövde çapı kalınlığına sahip tip olarak belirlenmiştir. Tek

gövdeli tiplerden İvriz Tip 1 ve Tip 6’da da gövde çapı kalınlıkları (sırasıyla 70.0

mm ve 41.40 mm) diğer tiplerin gövde çapı kalınlıklarından yüksek bulunmuştur.

Gövde çapı kalınlıkları açısından en düşük değer 2004 yılında İvriz Tip 4’te 15.94

mm ve İvriz Tip 7’de 16.24 mm olarak elde edilmiştir.

Çok gövdeli tipler arasında gövde çapı kalınlıkları birbirlerinden farklı olduğu

gibi, bir ocak içerisindeki gövdelerde de gövde çapı kalınlıklarının farklı olduğu

saptanmıştır.


103

Çizelge 4.19. Konya Ereğli ilçesinden seçilen yabani badem tiplerinde ocaktaki gövde sayısı ve gövde kalınlıkları

Ocaktaki Gövde Sayısı

Gövde Kalınlıkları (mm)

2004 2005 Ayrancı 2003 2004 2005 Min Max Ort Min Max Ort

Tip 1 8 8 8 19.41 62.39 41.73 Tip 2 3 3 3 36.26 50.05 41.59 33.17 49.50 42.49 Tip 3 3 3 3 20.00 40.00 20.50 19.00 23.50 21.01 Tip 4 4 4 4 20.53 35.65 30.06 21.70 36.10 30.77 Tip 5 4 4 4 26.00 46.25 34.33 27.00 45.00 37.00 Tip 6 1 1 1 100.0 117.0 Tip 7 3 3 3 26.42 36.15 35.12 31.45 38.51 34.98 İvriz Tip 1 1 1 1 41.00 70.00 Tip 2 2 2 2 27.00 33.74 30.25 28.16 33.02 30.59 Tip 3 2 2 2 20.18 36.12 29.19 18.73 44.53 31.52 Tip 4 10 10 10 16.34 20.36 15.94 19.00 23.07 19.95 Tip 5 5 5 5 17.91 28.00 23.45 20.00 27.53 23.72 Tip 6 1 1 1 38.84 41.44 Tip 7 3 3 3 10.15 22.38 16.24 15.00 22.00 17.50

4.1.2.1.(7). Taçlanma Yüksekliği (cm)

Araştırmada kullanılan yabani badem genotipleri içerisinde Ayrancı Tip 6’da,

tek gövdeli olmasının da etkisiyle toprak seviyesinin 5 cm üzerinden ve İvriz Tip

6’da 20 cm’ den taç oluşturduğu saptanmıştır.

Bölgeden seçilen diğer yabani badem tiplerinde taçlanma yüksekliklerinin

toprak seviyesinden başladığı belirlenmiştir (Çizelge 4.20).

4.1.2.1.(8). Yıllık Dal Rengi

Bölgeden seçilen yabani badem tiplerinde yıllık dal rengi incelenmiş 2003

yılında İvriz Tip 2, 5 ve 7’de yıllık dal büyümesi olmadığı için yıllık dal rengi

saptanamamıştır. Yıllık dal büyümesi gerçekleşen tiplerden ise Ayrancı barajı

mevkiinden seçilen Tip 5’de düşük (3), Tip 7’de orta (5) oranda, İvriz’ den seçilen

Tip 3’te düşük (3) oranda antosiyanin birikimine rastlanırken, bu merkezlerden

seçilen diğer 11 tipe ait yıllık dallarda antosiyanin birikimine rastlanmamıştır

(Çizelge 4.20).


104

2004 yılında elde edilen gözlem sonuçları 2003 verileriyle paralellik

gösterirken farklılıklar da göze çarpmıştır. Yıllık dal rengi Ayrancı barajı mevkiinden

seçilen Tip 1, 2, 3, 5 ve 6’da ve İvriz mevkiinden seçilen tiplerin tamamında yıllık

dallarda antosiyanin birikimine rastlanmamıştır (Çizelge 4.20, Şekil 4.15). Ayrancı

bölgesinden seçilen Tip 4’te yıllık dallarda düşük oranda (3), ve aynı bölgeden

seçilen Tip 7’de ise orta (5) oranda antosiyanin birikimi belirlenmiştir (Çizelge 4.20).

2005 yılında ise yıllık dallarda antosiyanin birikimi 2004 yılı ile aynı şekilde

gözlemlenmiştir.

Ayrancı Tip 5 İvriz Tip 3

Ayrancı Tip 7 Şekil 4.15. Ereğli İlçesinden seçilen yabani badem tiplerinde yılık dal rengi

Yıllık dallarda antosiyanin birikimi yıllar itibariyle tiplere göre değişmemekle

birlikte, İvriz Tip 3’de bu durum değişiklik göstermiştir. 2003 yılında İvriz Tip 3’e

ait yıllık dallarda az (3) oranda antosiyanin birikimi gözlemlenirken, 2004 ve 2005

yıllarında yıllık dallarda antosiyanin birikimi görülmemiştir (Çizelge 4.20).


105

Çizelge 4.20. Konya Ereğli ilçesinden seçilen yabani badem tiplerinde taçlanma yüksekliği ve yıllık dal rengi Ereğli Taçlanma Yüksekliği

(cm) Yıllık Dal Rengi

Ayrancı 2003 2004 2005 2003 2004 2005 Tip 1 0 0 0 0 0 - Tip 2 0 0 0 0 0 - Tip 3 0 0 0 0 0 0 Tip 4 0 0 0 0 3 3 Tip 5 0 0 0 3 0 0 Tip 6 5 5 5 0 0 0 Tip 7 0 0 0 5 5 - İvriz Tip 1 0 0 0 0 0 0 Tip 2 0 0 0 - 0 0 Tip 3 0 0 0 3 0 0 Tip 4 0 0 0 0 0 Tip 5 0 0 0 - 0 Tip 6 20 20 20 0 0 0 Tip 7 0 0 0 - 0 0

0: Antosiyanin birikimi yok 3: Antosiyanin birikimi az 5: Aantosiyanin birikimi orta

4.1.2.1.(9). Ortalama Yıllık Dal Büyümesi (cm)

Yıllık dal büyümesi denemenin 3 yılı içinde hem yıllara göre hem de yabani

badem genotiplerine göre değişmiştir. Seçilen badem tiplerinin tamamında ve 3 yıllık

ölçümler sonucunda ortalama yıllık dal büyümesinin 10 cm’ nin altında gerçekleştiği

görülmüştür. Bu durum 40 - 50 cm yıllık dal büyümesi veren kültür bademleri ile

kıyaslandığında çok geri olduğu görülmekte ve bu genotiplerin bodurluk özelliklerini

akla getirmektedir.

Denemede yer alan yabani badem tiplerinin ortalama yıllık dal uzunlukları

Çizelge 4.21’de verilmiştir. Her üç yılda da yabani badem tiplerinin ortalama yıllık

dal uzunlukları arasındaki fark istatistiksel bakımdan önemli bulunmuştur.

2003 yılı çalışmalarında Ayrancı Tip 1 ile İvriz Tip 6’ya ait yıllık dal

uzunluğu ortalamaları arasındaki fark ile Ayrancı Tip 6, İvriz Tip 1 ve 3’e ait yıllık

dal uzunluğu ortalamaları arasındaki fark istatistiksel olarak %5 seviyesinde önemsiz

olarak bulunmuştur. İvriz Tip 2, 5 ve 7’de yıllık dal büyümesi saptanamamıştır.

Yıllık dal oluşturan tiplerde 2003 yılı yıllık dal uzunlukları 2.87 cm (Ayrancı Tip 7)


106

ile 9.67 cm (Ayrancı Tip 5) arasında değişmiştir. Diğer tiplere ait yıllık dal

büyümeleri bu değerler arasında yer almıştır (Çizelge 4.21).

2004 yılında ise Ayrancı ve İvriz bölgelerinden seçilen yabani badem

tiplerinin tamamında yıllık dal oluşumu gerçekleşmiş ve yıllık dal uzunlukları

ortalamaları arasındaki fark istatistiksel bakımdan önemli bulunmuştur.

2004 yılında da 2003 yılı yıllık dal büyümelerine paralel sonuçlar elde

edilmiştir. 2003 yılında en düşük değer elde edilen Ayrancı Tip 7’den bu yıl

sonuçlarında da en düşük değer elde edilmiş (1.93 cm), en yüksek ortalama yıllık dal

uzunluğu da 2003 yılının en yüksek yıllık dal uzunluğunu veren Ayrancı Tip 5’den

(7.13 cm) elde edilmiştir. Diğer tiplerin 2004 yılı ortalama yıllık dal uzunluğu

ölçümleri bu değerler arasında yer almıştır. Ayrıca 2004 yılı ölçüm sonuçlarının

2003 yılı sonuçlarına göre daha düşük olduğu da görülmüştür (Çizelge 4.21).

2005 yılında Ayrancı Tip 1, 2 ve 7’de ve İvriz Tip 4 ve 5’de yıllık dal

oluşumuna rastlanmamıştır. Diğer tiplerde ise ortalama yıllık dal uzunlukları

arasındaki fark istatistiksel bakımdan önemli bulunmuş ve ortalama yıllık dal

uzunlukları 2.06 cm (Ayrancı Tip 4) ile 7.86 cm (İvriz Tip 1) arasında değişmiştir.

Yıllık dal oluşturan tiplerde ilk 2 yılın sonuçlarına göre daha düşük yıllık dal

uzunluğu değerleri elde edilmiş ve tiplere göre elde edilen yıllık dal uzunluk

ölçümlerinin 2003 ve 2004 yılı sonuçları ile uygun olmadığı da görülmüştür. Bu

durumun ekolojik koşullardan etkilenmiş olması muhtemeldir.

Ayrıca bölgeden seçilen yabani badem genotiplerinin tamamında yıllık dal

büyümeleri araştırmanın 3 yılında da 10 cm’nin altında gerçekleşmiştir (Çizelge

4.21).

4.1.2.1.(10). Yıllık Dallardaki Ortalama Yaprak Sayısı (adet)

Yabani badem tiplerinin yıllık dallarındaki ortalama yaprak sayısı arasındaki

fark denemenin üç yılı içinde istatistiksel olarak %5 seviyesinde önemli

bulunmuştur.

2003 yılında İvriz Tip 2, 5 ve 7’de yıllık dal gelişimi olmadığı için yıllık

dallardaki ortalama yaprak sayısı saptanamamıştır. Diğer tiplerde ise yıllık dallardaki

yaprak sayısı 6 adet yaprak / yıllık dal (Ayrancı Tip 7) ile 13 adet yaprak / yıllık dal


107

(Ayrancı Tip 5) arasında değişmiştir (Çizelge 4.21). Diğer tiplere ait yıllık dallardaki

yaprak sayıları bu değerler arasında yer almışlardır.

2004 yılında bölgeden seçilen yabani badem tiplerinin tamamında yıllık dal

oluşumu gerçekleştiği için tiplerin tamamında yıllık dallardaki yaprak sayıları elde

edilebilmiştir. 2004 yılı sonuçlarına göre yıllık dallardaki yaprak sayısı 7 adet yaprak

/ yıllık dal (Ayrancı Tip 7, İvriz Tip 3) ile 13 adet yaprak / yıllık dal (İvriz Tip 2)

arasında değişmiştir. Diğer tiplere ait yıllık dallardaki yaprak sayıları bu değerler

arasında yer almışlardır (Çizelge 4.21).

2005 yılı çalışmalarında Ayrancı Tip 1, 2 ve 7 ve İvriz Tip 4 ve 5’de yıllık dal

oluşmamasından dolayı yıllık dal üzerinde bulunan yaprak sayıları da elde

edilememiştir. Yıllık dal oluşumu gerçekleşen diğer tiplerde ise yıllık dallar üzerinde

bulunan yaprak sayıları 8 adet yaprak / yıllık dal (Ayrancı Tip 3, 4, 5 ve İvriz Tip 1,

7) ile 12 adet yaprak / yıllık dal (İvriz Tip 2) arasında değişim göstermiştir. Yıllık

dallar üzerinde oluşan yaprak sayıları açısından bölgeden seçilen yabani badem

tiplerinde önemli bir farklılığın olmadığı saptanmıştır.


yıllık dal büyümesi ve yıllık dallardaki yaprak sayısı Ereğli Ortalama

Yıllık Dal Büyümesi (cm)

Ortalama Yaprak/Yılık dal (Adet)

Ayrancı 2003 2004 2005 2003 2004 2005 Tip 1 4.20 cde(1) 3.07 gh - 8 cde 9 cd - Tip 2 3.27 ef 2.47 hı - 10 b 8 efg - Tip 3 4.60 cd 3.87 efg 2.26 c 7 de 9 def 8 de Tip 4 6.86 b 5.27 cd 2.06 c 8 cde 11 b 8 e Tip 5 9.67 a 7.13 a 2.33 c 13 a 11 bc 8 e Tip 6 4.87 c 5.87 bc 4.86 b 10 bc 12 a 11 b Tip 7 2.87 f 1.93 ı - 6 e 7 g - İvriz Tip 1 4.87 c 4.67 de 7.86 a 8 cde 9 cde 8 e Tip 2 - 6.27 ab 7.13 a - 13 a 12 a Tip 3 5.27 c 4.20 ef 4.86 b 9 bc 7 fg 10 c Tip 4 3.40 def 3.60 fg - 10 b 8 defg - Tip 5 - 2.33 hı - - 9 def - Tip 6 4.33 cde 4.07 ef 3.13 c 8 bcd 10 bc 9 cd Tip 7 3.00 gh 2.33 c - 9 cd 8 e LSD 0.05 1.254 0.912 1.230 1.964 1.348 0.955

(1): Ortalamalar arasındaki farklılıklar ayrı harflerle gösterilmiştir


108

4.1.2.2. Nevşehir’ den Seçilen Yabani Badem Tiplerinde Morfolojik


Nevşehir ilinde yabani badem tiplerinin yoğun olarak bulunduğu Göreme

Kayseri Yolundan 10 ve Göreme Açıkhava Müzesi içinden de 11 olmak üzere farklı

özellik gösteren toplam 21 yabani badem tipi seçilmiştir. Seçilen yabani badem

genotiplerine ait morfolojik ölçüm ve gözlem sonuçları aşağıda verilmiştir.


Morfolojik ölçümler her üç yılda da 17-19 Eylül 2003 tarihlerinde

gerçekleştirilmiştir. Yapılan ölçümlerde yabani badem tiplerinde taç yüksekliklerinin

önemli oranda değişiklik gösterdiği saptanmıştır.

2003, 2004 ve 2005 yılları ölçüm sonuçlarına göre, seçilen badem tiplerinde

taç yüksekliği 85 cm (Göreme Tip 3) ile 290 cm (AHMİ Tip 8) arasında değişirken

(Şekil 4.16), bölgeden seçilen diğer tiplerin taç yükseklikleri bu değerler arasında yer

almıştır (Çizelge 4.22). Ayrıca Açık Hava Müzesi içerisinden seçilen yabani badem

tiplerinin Göreme Kayseri yolundan seçilenlere göre daha yüksek taçlı oldukları,

bunun nedeninin ise Açık Hava Müzesi içinin düzenlenmesi amacıyla bu bitkilerde

ocaklardaki diğer gövdelerin kesilerek tek gövdeli hale getirilmesi olarak

değerlendirilmiştir.

Göreme Tip 3 AHM Tip 8

Şekil 4.16. Göreme Tip 3 ve AHM Tip 8 yabani badem tiplerinin görünümü


109

Üzerinde çalışılan 21 yabani badem tipinde taç yüksekliği değerlerinin yıllara

göre önemli sayılabilecek değişikler göstermediği saptanmıştır. Kaydedilen

değişikliklerin bitki taç yüksekliklerinde meydana gelen artışlar ya da, farklı

etkenlerden dolayı kırılma veya ölçüm zeminlerinde meydana gelen değişikliklerden

kaynaklanmış olduğu düşünülmektedir.


Taç genişliği ölçümlerinde 120 cm ile en düşük değer Göreme Açık Hava

Müzesi içerisinden seçilen Tip 7’den elde edilirken, en yüksek değer 440 cm ile

Göreme - Kayseri yolundan seçilen Tip 1’den elde edilmiştir. Diğer tiplere ait taç

genişlikleri bu değerler arasında değişmiştir (Çizelge 4.22). Yapılan ölçümler

sonucunda yıllara göre taç genişliği değerlerinde ciddi değişikliklerin olmadığı da

görülmüştür.

Çizelge 4.22. Nevşehir Göreme’den seçilen yabani badem Tiplerinde taç yüksekliği ve taç genişliği Taç Yüksekliği


(cm) Göreme 2003 2004 2005 2003 2004 2005 Tip 1 210 220 220 420 440 440 Tip 2 175 175 180 150 160 150 Tip 3 85 85 85 130 130 130 Tip 4 160 160 160 200 200 200 Tip 5 165 150 165 210 210 240 Tip 6 125 120 120 176 180 180 Tip 7 170 170 162 200 230 230 Tip 8 170 180 177 190 180 190 Tip 9 164 170 170 200 200 200 Tip 10 180 180 180 290 290 290 AHM Tip 1 237 240 240 150 150 160 Tip 2 247 240 245 150 150 150 Tip 3 140 138 140 150 150 150 Tip 4 165 171 170 210 200 200 Tip 5 260 260 260 250 250 250 Tip 6 150 152 150 260 240 240 Tip 7 170 160 160 120 120 120 Tip 8 290 290 290 340 350 350 Tip 9 280 280 280 310 320 320 Tip 10 230 230 225 210 217 220 Tip 11 165 167 164 145 150 150

AHM: Açık Hava Müzesi İçi


110

Taç yüksekliği ölçümlerinde olduğu gibi, taç genişliği ölçümlerinde de

bitkilerin büyümesi veya kırılma, budama ya da ölçüm zemininde meydana gelen

değişmeler nedeniyle yıllara göre farklı sonuçlar elde edilmiştir.


Denemede kullanılan yabani badem genotiplerinde 2003, 2004 ve 2005

yıllarını kapsayan gözlemlerde ağaç kuvveti açısından farklılık söz konusu

olmamıştır. Her iki merkezden seçilen tiplerde ağaç kuvveti açısından benzerlik

gözlenmiştir. 2003, 2004 ve 2005 yıllarında Açık Hava Müzesi içerisinden seçilen

Tip 3 ve Göreme Tip 2’nin zayıf ağaç kuvvetine (3) sahip olduğu saptanmıştır (Şekil

4.17). Bununla birlikte Göreme - Kayseri yolundan seçilen tiplerden Tip 1, 5, 9 ve

10 ile Açık Hava Müzesi içerisinden seçilen tiplerden Tip 8, 9 ve 10’da yüksek ağaç

kuvveti (7) gösterdikleri saptanmış, diğer tiplere ait ağaç kuvveti ise orta (5) olarak

gözlemlenmiştir (Çizelge 4.23).

Göreme Tip 2 AHM Tip 8

Şekil 4.17. Göreme Tip 2 ve AHM Tip 8’in genel görünümü


111

4.1.2.2.(4). Ocaktaki Dallanma Durumu

Ocaklardaki dallanma durumu seyrek (3), orta (5) ve sık (7) olarak

değerlendirilmiştir. Belirlenen yabani badem tipleri için denemenin 3 yıllık

gözlemlerinde aynı sonuç elde edilmiştir. Göreme - Kayseri yolundan seçilen Tip 2

ve Açık Hava Müzesi içerisinden seçilen Tip 5 ve Tip 6’da dallanma seyrek (3)

olarak gözlemlenirken, Göreme Kayseri yolundan seçilen tiplerden Tip 1, 3, 5, 9 ve

10’da ve AHM Tip 8’de sık (7) dallanma saptanmıştır (Çizelge 4.23).

Bölgeden seçilen diğer yabani badem tiplerinde ise ocaklardaki dallanma

durumu orta (5) olarak gözlemlenmiştir.

Çizelge 4.23. Nevşehir Göreme’den seçilen yabani badem tiplerinde ağaç kuvveti ve ocak dallanma durumu Ağaç Kuvveti Ocak Dallanma

Durumu Göreme 2003 2004 2005 2003 2004 2005 Tip 1 7 7 7 7 7 7 Tip 2 3 3 3 3 3 3 Tip 3 5 5 5 7 7 7 Tip 4 5 5 5 5 5 5 Tip 5 7 7 7 7 7 7 Tip 6 5 5 5 5 5 5 Tip 7 5 5 5 5 5 5 Tip 8 5 5 5 5 5 7 Tip 9 7 7 7 7 7 7 Tip 10 7 7 7 7 7 7 AHMİ Tip 1 5 5 5 5 5 5 Tip 2 5 5 5 5 5 5 Tip 3 3 3 3 5 5 5 Tip 4 5 5 5 5 5 5 Tip 5 5 5 5 3 3 3 Tip 6 5 5 5 3 3 3 Tip 7 5 5 5 5 5 5 Tip 8 7 7 7 7 7 7 Tip 9 7 7 7 5 5 5 Tip 10 7 7 7 5 5 5 Tip 11 5 5 5 5 5 5

AHM: Açık Hava Müzesi İçi 3: Zayıf 3: Seyrek 5: Orta 5: Orta 7: Yüksek 7: Sık


112


Bölgeden seçilen yabani badem tiplerinde ocaktaki gövde sayısı denemenin 3

yılında da aynı olmuştur. Açık Hava Müzesi içerisinden seçilen Tip 6’da gövde

sayısı 5, Tip 7’de 3 olarak saptanırken, Açık Hava Müzesi içerisinden seçilen diğer

tiplerin tek gövdeli oldukları görülmüştür (Çizelge 4.24, Şekil 4.18).

Bunun nedeni ise Açık Hava Müzesi içerisinden seçilen tiplerden Tip 1, 2, 3,

8, 9 ve 10 No’ lu tiplerin melez bireyler olma olasılığı ve diğer tiplerde ise Açık

Hava Müzesi içinin düzenli görünmesi amacıyla burada çalışan görevliler tarafından

tek gövdeye indirilmiş olmaları olarak açıklanabilir.

Göreme Kayseri yolundan seçilen 10 adet yabani badem tipinde ocaktaki

gövde sayısı 1 (Tip 2 ve 7) ile 18 (Tip 1) arasında değişmiş, diğer tiplerde ise

ocaktaki gövde sayısı bu değerler arasında yer almıştır. Bu merkezden seçilen Tip

6’da ise araştırmanın ilk 2 yılında ocaktaki gövde sayısı 12 olarak saptanmış, 3.

yılında ise bu gövdelerden 1 adedinin kurumuş olması nedeniyle 11 olarak

kaydedilmiştir (Çizelge 4.24, Şekil 4.18).

AHM Tip 4 Göreme Tip 2 Göreme Tip 8 Şekil 4.18. Göreme’den seçilen yabani badem tiplerinde gövde sayısı görünümleri

4.1.2.2.(6). Gövde Kalınlıkları (mm)

Bölgeden seçilen yabani badem tiplerinde gövde kalınlıkları 2004 ve 2005

yıllarında ölçülmüş, tiplere göre ve tiplerdeki gövde sayılarına göre değişiklik

göstermiştir. Ayrıca ortalama gövde kalınlıklarında yıllar itibariyle de farklılık


113

saptanmıştır. Yapılan ölçümler sonucunda tek gövdeli tiplerde gövdelerin, çok

gövdeli olanlara göre daha kalın oldukları da saptanmıştır (Çizelge 4.24).

2004 yılı gövde kalınlığı ortalamaları 20 mm (Göreme Tip 6) ile 109 mm

(Göreme Tip 7) arasında değişmiştir. Diğer tiplerde gövde kalınlığı ortalamaları bu

değerler arasında yer almıştır. 2005 yılı gövde kalınlığı ortalamaları da 2004 yılı

ortalamaları ile paralel bulunmuş, 2004 yılında en düşük gövde kalınlığı ölçülen Tip

6 ve en yüksek gövde kalınlığı elde edilen Tip 7’den bu yılın ölçümlerinde de en

düşük (23.63 mm) ve en yüksek (110.27 mm) değerler elde edilmiştir. 2005 yılında

elde edilen gövde kalınlığı değerleri, 2004 yılı ölçümlerine göre önemsiz

sayılabilecek düzeyde artış göstermiştir. Gövde kalınlığındaki ve yıllık dal

büyümesindeki (Çizelge 4.24) düşük artışların nedeni ise seçilen yabani badem

genotiplerinin fidan dönemini geçirmiş ve orta yaşlı ve yaşlı ağaçlar olmasından

kaynaklandığı tahmin edilmektedir.

Çizelge 4.24. Nevşehir Göreme’den seçilen yabani badem tiplerinde ocaktaki gövde sayısı ve gövde kalınlıkları Ocaktaki Gövde

Sayısı Gövde Kalınlıkları

(mm) 2004 2005 Göreme 2003 2004 2005

Min Max Ort Min Max Ort Tip 1 18 18 18 20.00 38.50 29.00 19.10 38.16 28.52 Tip 2 1 1 1 70.00 76.99 Tip 3 8 8 8 22.00 48.00 41.00 23.45 48.43 36.90 Tip 4 4 4 4 60.00 54.56 Tip 5 3 3 3 58.00 67.00 62.50 57.36 67.53 62.45 Tip 6 12 12 11 10.00 30.00 20.00 10.95 32.30 23.63 Tip 7 1 1 1 109.0 110.27 Tip 8 3 3 3 15.10 85.00 39.79 15.10 85.00 39.79 Tip 9 7 7 7 22.20 70.15 41.72 25.00 70.00 43.15 Tip 10 6 6 6 28.30 60.00 54.15 27.23 61.88 43.49 AHM Tip 1 1 1 1 79.08 81.38 Tip 2 1 1 1 80.00 80.00 Tip 3 1 1 1 61.72 68.86 Tip 4 1 1 1 100.96 110.15 Tip 5 1 1 1 102.15 103.00 Tip 6 5 5 5 22.72 35.67 27.88 26.87 36.10 31.62 Tip 7 3 3 3 57.10 66.93 62.02 57.00 78.43 65.22 Tip 8 1 1 1 73.40 86.55 Tip 9 1 1 1 82.58 88.94 Tip 10 1 1 1 35.00 36.50 Tip 11 1 1 1 100.00 100.30

AHM: Açık Hava Müzesi İçi


114


Taçlanma yükseklikleri tiplere göre değişiklik gösterirken, yıllara göre

değişiklik görülmemiştir. Göreme Kayseri yolundan seçilen Tip 7’de taçlanma

yüksekliği 18 cm ve Tip 2’de 45 cm olarak ölçülmüştür. Bu merkezden seçilen diğer

tiplerde taçlanmanın toprak seviyesinden başladığı saptanmıştır.

Açık Hava Müzesi içerisinden seçilen yabani badem tiplerinde ise toprak

seviyesinden taçlanan tiplere rastlanmazken, taçlanma yükseklikleri 20 cm (Tip 7) ile

130 cm (Tip 1 ve 2) arasında değişmiştir. Diğer tiplerin taçlanma yükseklikleri bu

değerler arasında yer almıştır (Çizelge 4.25).


Denemenin 3 yılında da yıllık dal rengi, yıllık dallardaki antosiyanin

birikimine bakılarak gözlemsel olarak belirlenmiştir.

Yıllık dallardaki antosiyanin birikimi bölgeden seçilen tipler arasında farklılık

gösterirken, yıllara göre farklılık sadece Göreme Tip 1’de gözlemlenmiş ve bu tipe

ait yıllık dallarda ilk 2 yıl antosiyanin birikimi görülmezken, denemenin 3. yılında az

(3) oranda antosiyanin birikimi gerçekleştiği saptanmıştır.

2003 yılı gözlemlerinde Göreme Tip 4 ve AHMİ Tip 3, 5 ve 6’da yıllık dal

gelişimi olmadığı için antosiyanin birikimi belirlenememiştir. Yıllık dal oluşturan

tiplerden ise AHMİ Tip 4’te az (3), Göreme Tip 5, 9 ve AHMİ Tip 1, 2, 8, 9 ve

11’de orta (5), Göreme Tip 8 ve AHMİ Tip 10’da yıllık dallarda yüksek (7) oranda

antosiyanin birikimine rastlanmıştır (Çizelge 4.25). Diğer tiplerde yıllık dallarda

antosiyanin birikimi görülmemiştir.

2004 ve 2005 yılı gözlemlerinde ise yıllık dallardaki antosiyanin birikimi

2003 yılı gözlemleri ile paralel olarak gözlemlenmiştir. 2003 ve 2004 yıllarında yıllık

dal oluşumu gerçekleşmeyen Göreme Tip 4’de 2005 yılı gözlemlerinde yıllık

dallardaki antosiyanin birikimi düşük (3) olarak belirlenmiştir.


115

Çizelge 4.25. Nevşehir Göreme’den seçilen yabani badem tiplerinde taçlanma yüksekliği ve yıllık dal rengi

Taçlanma Yüksekliği (cm)

Yıllık Dal Rengi

Göreme

2003 2004 2005 2003 2004

2005

Tip 1 0 0 0 0 0 3 Tip 2 45 45 45 0 0 0 Tip 3 0 0 0 0 - 0 Tip 4 0 0 0 - - 3 Tip 5 0 0 0 5 5 5 Tip 6 0 0 0 0 0 0 Tip 7 18 18 18 0 0 0 Tip 8 0 0 0 7 7 - Tip 9 0 0 0 5 5 - Tip 10 0 0 0 0 0 0 AHMİ Tip 1 130 130 130 5 5 5 Tip 2 130 130 130 5 5 - Tip 3 37 37 37 - 0 - Tip 4 30 30 30 3 3 3 Tip 5 40 40 40 - 0 0 Tip 6 30 30 30 - 0 0 Tip 7 20 20 20 0 0 0 Tip 8 80 80 80 5 5 5 Tip 9 122 122 122 5 5 5 Tip 10 50 50 50 7 7 7 Tip 11 45 45 45 5 5 5

AHM: Açık Hava Müzesi İçi 0: Antosiyanin birikimi yok

3: Antosiyanin birikimi az 5: Antosiyanin birikimi orta

7: Antosiyanin birikimi yüksek


Yıllık dal büyümesi seçilen her bitkide 30 adet yıllık dalda

gerçekleştirilmiştir. Denemenin üç yılında da yabani badem tiplerinde yıllık dal

uzunluğu ortalamaları arasındaki fark istatistiksel olarak %5 seviyesinde önemli

olarak bulunmuştur. Üzerinde çalışılan 21 yabani badem tipinde 2003 ve 2004

yıllarında gerçekleştirilen ortalama yıllık dal büyümesi ölçümleri tipler açısından

benzer sonuçlar vermişlerdir. Bununla birlikte Göreme Tip 4, AHMİ Tip 3, 5 ve 6’da

yıllık dal gelişimi olmadığı için bu tiplere ait yıllık dal uzunlukları saptanamamıştır.

Yıllık dal oluşumu gerçekleşen yabani badem tipleri içerisinde 2003 yılında

en düşük ortalama yıllık dal büyümesi 3.13 cm ile Göreme - Kayseri yolundan


116

seçilen Tip 2’den elde edilirken en fazla ortalama yıllık dal büyümesi 22.47 cm ile

Açık Hava Müzesi içerisinden seçilen Tip 10’dan elde edilmiştir (Çizelge 4.26).

Diğer tiplerde yıllık dal büyümeleri bu değerler arasında yer almıştır.

2004 yılı ölçümlerinde ise en düşük ortalama yıllık dal büyümesi 4.0 cm ile

Göreme - Kayseri yolundan seçilen tiplerden Tip 5’den elde edilirken, en yüksek

ortalama yıllık dal büyümesi 21.87 cm ile Açık Hava Müzesi içerisinden seçilen Tip

2’den elde edilmiştir (Çizelge 4.26). Diğer tiplere ait yıllık dal büyümeleri bu

değerler arasında yer alırken, Göreme - Kayseri yolundan seçilen Tip 3 ve Tip 4’de

yıllık dal oluşumu gerçekleşmediği için ölçüm yapılamamıştır.

2005 yılı araştırmalarında Göreme Tip 8 ve 9 ile AHMİ Tip 2 ve 3’de yıllık

dal gelişiminin olmadığı görülmüştür. Yıllık dal oluşumu gerçekleşen diğer yabani

badem tiplerinde yapılan ölçümler sonucunda yıllık dal büyümelerinin ilk 2 yılın

sonuçlarına nazaran farklı olduğu görülmüştür. Yıllık dal gelişimi gözlenen tiplerde

ortalama yıllık dal uzunlukları 3.26 cm (Göreme Tip 6) ile 19.20 cm (AHMİ Tip 11)

arasında değişmiş ve diğer tiplerde ortalama yıllık dal uzunluklarının bu değerler

arasında yer aldığı saptanmıştır.


Yıllık dallardaki ortalama yaprak sayısı 2003, 2004 ve 2005 yıllarında yıllık

dal oluşumu gerçekleşen her yabani badem tipinde 30 adet yıllık dal üzerindeki

yaprakların sayılması ve ortalamalarının alınması ile elde edilmiştir. Denemenin 3

yılında da yabani badem tiplerinde yıllık dallardaki yaprak sayısı ortalamaları

arasındaki fark istatistiksel olarak %5 seviyesinde önemli olarak bulunmuştur.

2003 yılı ölçümlerinde yıllık dallardaki ortalama yaprak sayısı en düşük

Göreme Kayseri yolundan seçilen Tip 2’de 6 adet yaprak / yıllık dal olarak elde

edilirken, en yüksek değer 19 adet yaprak / yıllık dal olarak Göreme Açık Hava

Müzesi içerisinden seçilen tiplerden Tip 10’dan elde edilmiştir (Çizelge 4.26). Diğer

tiplerde yıllık dallardaki yaprak sayısı bu değerler arasında değişmiştir.

2004 yılı ölçümleri ise, Göreme Tip 3 ve 4’de yıllık dal gelişimi olmadığı için

yıllık dallardaki yaprak sayısı elde edilememiştir. Buna karşılık Göreme Kayseri

yolundan seçilen Tip 1 ve 5’de 7 adet yaprak / yıllık dal olarak en düşük değer elde


117

edilirken, en yüksek değer 38 adet yaprak / yıllık dal olarak Göreme Açık Hava

Müzesi içerisinden seçilen Tip 2’den elde edilmiştir (Çizelge 4.26). Diğer tiplerde

yıllık dallardaki yaprak sayısı bu değerler arasında değişmiştir.

2005 yılı ölçümlerinde ise, Göreme Tip 8 ve 9’da yıllık dal gelişimi olmadığı

için yıllık dallardaki yaprak sayısı elde edilememiştir. Yıllık dal oluşumu gözlenen

tipler içerisinde ise en düşük değer Göreme Kayseri yolundan seçilen Tip 1 ve 6’da

9 adet yaprak / yıllık dal olarak elde edilmiştir. En yüksek değer ise 28 adet yaprak /

yıllık dal olarak Göreme Açık Hava Müzesi içerisinden seçilen Tip 9’da saptanmıştır

(Çizelge 4.26). Diğer tiplerde yıllık dallardaki yaprak sayısı bu değerler arasında

değişmiştir.

Çizelge 4.26. Nevşehir Göreme’den seçilen yabani badem tiplerinde yıllık dal büyümesi ve yıllık dallardaki yaprak sayısı

Ortalama Yıllık Dal Büyümesi

(cm)

Ortalama Yılık dal/ yaprak

(Adet) Göreme 2003 2004 2005 2003 2004 2005 Tip 1 5.47 efg(1) 4.33 h 4.73 hı 7 fg 7 f 9 g Tip 2 3.13 h 5.87 gh 3.80 ıj 6 g 13 e 10 fg Tip 3 5.60 e - 4.60 hı 16 b - 12 cd Tip 4 - - 4.60 hı - - 11 cd Tip 5 5.47 efg 4.00 h 4.60 hı 9 efg 7 f 10 def Tip 6 4.40 fgh 8.33 cd 3.26 j 11 de 19 bc 9 fg Tip 7 6.00 efg 5.87 gh 7.60 e 8 fg 14 de 11 cde Tip 8 4.27 gh 4.60 h - 9 ef 11 e - Tip 9 6.00 efg 5.27 gh - 8 fg 11 e - Tip 10 11.0 cd 10.87 c 5.06 gh 14 c 18 bc 12 c AHM Tip 1 6.33 ef 8.00 ef 8.67 d 8 efg 18 bc 13 c Tip 2 6.47 e 21.87 a - 9 efg 38 a - Tip 3 - 5.20 gh - - 14 de - Tip 4 6.80 e 4.27 h 6.53 f 12 cd 12 e 12 cd Tip 5 - 6.93 fg 5.13 gh - 17 bc 12 c Tip 6 - 5.87 gh 4.60 hı - 14 de 12 cd Tip 7 9.20 d 8.47 def 4.33 hı 16 b 18 bc 11 ef Tip 8 11.80 c 14.47 b 11.0 c 12 cd 16 cd 18 a Tip 9 10.13 cd 9.80 cde 14.73 b 12 cd 17 c 28 a Tip 10 22.47 a 20.60 a 5.80 fg 19 a 19 bc 15 b Tip 11 16.40 b 13.73 b 19.20 a 14 c 20 b 15 b LSD0.05 1.963 1.97 0.104 2.44 3.061 0.961

AHM: Açık Hava Müzesi İçi (1): Ortalamalar arasındaki farklılıklar ayrı harflerle gösterilmiştir


118

4.1.2.3. Niğde Ulukışla’dan Seçilen Yabani Badem Tiplerinde Morfolojik


Niğde ilinde yabani badem populasyonunun yoğunluk kazandığı Ulukışla

ilçesinden seçilen 11 yabani badem genotipinde morfolojik özellikler incelenmiş ve

elde edilen sonuçlar aşağıda sunulmuştur.


Araştırmada kullanılan yabani badem genotiplerinde taç yüksekliği ölçüm

değerleri 2003, 2004 ve 2005 yılı ölçümlerinde diğer bölgelerden seçilen tiplerde

olduğu gibi benzer sonuçlar vermiştir. Bu değere ilişkin ölçüm sonuçlarındaki artış

bitkinin büyümesinden kaynaklanabileceği gibi, önemsiz sayılabilecek azalışlarda ya

fiziksel kırılmalardan ya da zeminde meydana gelen değişikliklerden

kaynaklanmaktadır.

2003 yılı ölçümlerinde, seçilen badem tiplerinde en düşük taç yüksekliği Tip

8’den 110 cm olarak elde edilirken, Tip 2 ise 210 cm’lik taç yüksekliği değeri ile

seçilen tipler içerisinde en yüksek taçlı tip olmuştur. 2004 yılı ve 2005 yılı ölçümleri

de 2003 yılı taç yüksekliği ölçümleri ile benzer bulunmuştur. Çalışmanın 3 yıllık

ölçümlerinde de ilk yıl ölçümlerinde olduğu şekilde en düşük ve en yüksek taç

yüksekliği veren tiplerde değişiklik olmamış, diğer tiplerin taç yükseklikleri de 2003

yılı ölçümlerinde olduğu şekilde bu iki tipin ölçüm değerleri arasında sıralanmıştır

(Çizelge 4.27).


Çalışmada kullanılan yabani badem tiplerinde taç yüksekliği değerlerinde

olduğu gibi, taç genişliği değerlerinde de tiplere göre değişik sonuçlar elde edilmiştir.

Yıllar itibariyle de önemsiz sayılabilecek farklılıklar saptanmıştır.

En düşük taç genişliği 2003 yılında 130 cm olarak Tip 8’den elde edilmiştir.

Bu tipe ait taç genişliği değeri 160 cm olarak 2005 yılında ölçülmüş ve bu yılda da

Tip 9 ile birlikte en düşük taç genişliğine sahip tipler olmuşlardır. En yüksek taç

genişliği ise Tip 11’de 290 cm olarak ölçülmüş, bu değer 2004 ve 2005 yıllarında 5


119

cm’ lik artışla yine en yüksek değer olarak elde edilmiştir. Bölgeden seçilen diğer

tiplere ait taç genişliği ölçümlerinin bu değerler arasında dağılım gösterdiği


Çizelge 4.27. Niğde Ulukışla’dan seçilen yabani badem tiplerinde taç yüksekliği ve taç genişliği

Niğde Taç Yüksekliği (cm)

Taç Genişliği (cm)

Ulukışla 2003 2004 2005 2003 2004 2005 Tip 1 160 185 170 170 186 185 Tip 2 210 230 210 260 270 270 Tip 3 130 144 130 205 200 200 Tip 4 140 140 130 185 190 190 Tip 5 165 160 150 190 210 200 Tip 6 150 160 125 200 180 200 Tip 7 150 150 140 210 200 210 Tip 8 110 120 110 130 160 160 Tip 9 145 154 150 180 150 160 Tip 10 170 180 160 190 210 210 Tip 11 120 115 116 290 295 295


Çalışmada kullanılan yabani badem tiplerinde ağaç kuvveti Tip 3’te zayıf (3),

Tip 2, 5, 7, 10 ve 11’de kuvvetli (7) olarak gözlemlenirken, diğer tiplerin orta (5)

kuvvette ağaçlar oluşturduğu kaydedilmiştir. Ağaç kuvvetine ilişkin yapılan

gözlemlerde tipler bazında yıllara göre farklılık görülmemiştir (Çizelge 4.27).

Niğde’den seçilen yabani badem genotiplerinde ağaç kuvvetinin Konya

Ereğli’den seçilen yabani badem tiplerinin ağaç kuvvetine denk olduğu, buna karşılık

Nevşehir’den seçilen yabani badem tiplerinin ağaç kuvvetinden düşük olduğu

kaydedilmiştir.

4.1.2.3.(4). Ocaklarda Dallanma Durumu

Ağaç kuvvetine ilişkin gözlem sonuçlarında olduğu gibi ocaklarda dallanma

durumu da, tiplere göre değişiklik gösterirken, tipler bazında yıllara göre farklılık

kaydedilmemiştir. Bölgeden seçilen tiplerden Tip 4, 8 ve 9’da ocaklarda dallanmanın

seyrek (3) olduğu, buna karşılık Tip 2, 5, 7 ve 11’de ocaklarda sık (7) dallanma

olduğu gözlemlenmiştir. Diğer tiplerin dallanmalarının orta (5) olduğu da


120

kaydedilmiştir. Ocaklarda dallanma yoğunluğunun ağaç kuvveti, taç yüksekliği ve

taç genişliği ile de ilgili olmadığı saptanmıştır (Çizelge 4.28).

Çizelge 4.28. Niğde Ulukışla’dan seçilen yabani badem tiplerinde ağaç kuvveti ve ocak dallanma durumu

Niğde Ağaç Kuvveti Ocak Dallanma Durumu

Ulukışla 2003 2004 2005 2003 2004 2005 Tip 1 5 5 5 5 5 5 Tip 2 7 7 7 7 7 7 Tip 3 3 3 3 5 5 5 Tip 4 5 5 5 3 3 3 Tip 5 7 7 7 7 7 7 Tip 6 5 5 5 5 5 3 Tip 7 7 7 7 7 7 5 Tip 8 5 5 5 3 3 5 Tip 9 5 5 5 3 3 3 Tip 10 7 7 7 5 5 5 Tip 11 7 7 7 7 7 7

3: Zayıf 3: Seyrek 5: Orta 5: Orta 7: Yüksek 7: Sık


Bölgeden seçilen tiplerde ocaktaki gövde sayısınin 1 (Tip 1, 6 ve 11) ile 3

(Tip 2, 5, 8 ve 9) arasında değiştiği saptanmış ve diğer tiplerde ise ocaktaki gövde

sayısının 2 olduğu belirlenmiştir (Çizelge 4.29, Şekil 4.19). Yapılan gövde

sayımlarından elde edilen sonuçların Göreme Kayseri yolu ve Ereğli’den seçilen

tiplerden elde edilen sonuçlardan düşük olduğu saptanmıştır. Beklenildiği şekilde

yıllar itibariyle ocaktaki gövde sayısında değişiklik görülmemiştir.

Tip 1 Tip 6 Tip 8

Şekil 4.19. Niğde ilinden seçilen yabani badem tiplerinde ocaktaki gövde sayıları


121


Gövde kalınlıkları 2004 ve 2005 yıllarında ölçülmüş ve tiplere göre ve

ocaktaki gövde sayısına göre değişiklik göstermiştir. Yapılan ölçümlerde tek gövdeli

tiplerde gövde kalınlıklarının çok gövdeli olanlara göre daha kalın oldukları da

saptanmıştır.

2004 yılında yapılan ölçüm sonuçlarına göre 36.60 mm gövde kalınlığı ile

Tip 8 en ince gövde kalınlığına sahip tip olurken, 98.00 mm gövde kalınlığı ile Tip 1

en kalın gövdeli tip olarak saptanmıştır. Diğer tiplerde ortalama gövde kalınlıkları bu

değerler arasında yer almıştır (Çizelge 4.29).

2005 yılı gövde kalınlığı ölçüm sonuçları tiplerin çoğunda 2004 yılı

sonuçları ile benzer bulunurken, Tip 2’de minimum, maksimum ve ortalama gövde

kalınlığı değerlerinin artığı da saptanmıştır.

Çizelge 4.29. Niğde Ulukışla’dan seçilen yabani badem tiplerinde ocaktaki gövde sayısı ve gövde kalınlıkları

Niğde Ocaktaki Gövde sayısı


2004 2005 Ulukışla 2003 2004 2005 Min Max Ort Min Max Ort

Tip 1 1 1 1 98.00 98.72 Tip 2 3 3 3 35.00 70.00 39.75 40.00 73.27 52.89 Tip 3 2 2 2 34.51 40.61 37.56 33.00 41.00 37.00 Tip 4 2 2 2 74.00 74.32 Tip 5 3 3 3 40.00 50.00 45.00 42.00 55.00 48.50 Tip 6 1 1 1 73.00 73.00 Tip 7 2 2 2 60.00 70.00 65.00 60.00 70.00 65.00 Tip 8 3 3 3 30.00 40.00 36.60 30.00 40.00 36.60 Tip 9 3 3 3 20.00 60.00 40.33 20.00 60.00 40.33 Tip 10 2 2 2 50.00 60.00 55.00 50.00 60.00 55.00 Tip 11 1 1 1 80.00 80.00


Bölgeden seçilen yabani badem tiplerinde taçlanma yüksekliklerinin 3 yıllık

ölçüm sonuçlarına göre değişmediği belirlenmiştir.

2003 yılı ölçümlerinde taçlanma yüksekliği Tip 1’de 5 cm, Tip 3’de 30 cm,

Tip 6 ve 11’de 10 cm olarak ölçülürken, diğer tiplerin toprak seviyesinden


122

taçlandıkları belirlenmiştir (Çizelge 4.30). 2004 ve 2005 yılı ölçümlerinde elde

edilen sonuçların ise 2003 yılı sonuçları ile aynı olduğu görülmüştür.


Yıllara göre yıllık dal gelişimi gerçekleşen yabani badem tiplerinde yıllık

dallarda antosiyanin birikimi denemenin 3 yılı için benzer şekilde gözlemlenmiştir.

Tip 2’de yıllık dallarda ilk yıl antosiyanin birikimi gözlemlenmezken, 2. ve 3. yılda

antosiyanin birikimi az (3) oranda gerçekleşmiştir. Tip 6 ve 11’de 2003 ve 2004

yıllarında yıllık dallarda antosiyanin birikimi az (3) olmuştur. Tip 5’de 2003 yılında

antosiyanin birikimi az (3), 2004 ve 2005 yıllarında orta (5) olarak gerçekleşmiştir.

(Çizelge 4.30). 2003 ve 2004 yılında Tip 7’de ise yıllık dallardaki antosiyanin

birikimi orta (5) olarak gözlemlenmiştir. Yıllık dal oluşumu gerçekleşen diğer yabani

badem genotiplerinde yıllık dallarda antosiyanin birikimine rastlanmamıştır.

Çizelge 4.30. Niğde Ulukışla’dan seçilen yabani badem tiplerinde taçlanma yüksekliği ve yıllık dal rengi


Yıllık Dal Rengi

Ulukışla 2003 2004 2005 2003 2004 2005

Tip 1 5 5 5 0 0 0 Tip 2 0 0 0 0 3 3 Tip 3 30 30 30 0 0 0 Tip 4 0 0 0 - - - Tip 5 0 0 0 3 5 5 Tip 6 10 10 10 3 3 - Tip 7 0 0 0 5 5 - Tip 8 0 0 0 0 0 0 Tip 9 0 0 0 - 0 - Tip 10 0 0 0 0 0 0 Tip 11 10 10 10 3 3 -

0: Antosiyanin birikimi yok 3: Antosiyanin birikimi az 5: Antosiyanin birikimi orta 7: Antosiyanin birikimi yüksek


Ortalama yıllık dal büyümesi yıllık dal gelişimi gerçekleşen yabani badem

tiplerinde tesadüfen alınan 30 adet yıllık sürgün uzunluğunun ortalamasının alınması


123

ile elde edilmiştir. Denemenin üç yılında da yabani badem tiplerinde yıllık dal

uzunluğu ortalamaları arasındaki fark istatistiksel olarak %5 seviyesinde önemli

olarak bulunmuştur.

2003 yılı ölçümlerinde Tip 4 ve 9’da yıllık dal gelişimi olmadığı için

ortalama yıllık dal büyümesi elde edilememiştir. Yıllık dal oluşumu gerçekleşen

tiplerde en düşük ortalama yıllık dal büyümesi 3.20 cm ile Tip 3’den elde edilirken,

6.67 mm ile en yüksek değer Tip 1’den elde edilmiştir. Diğer tiplerde ortalama yıllık

dal büyümesi bu değerler arasında değişim göstermiştir (Çizelge 4.31).

2004 yılı ölçümlerinde 2003 yılında olduğu şekilde Tip 4’de yıllık dal

oluşumu gerçekleşmemiştir. Yıllık dal oluşturan diğer yabani badem tiplerinde

ortalama yıllık dal büyümesi 2.20 cm (Tip 3) ile 6.53 cm (Tip 1) arasında

gerçekleşmiştir. 2004 yılında elde edilen ortalama yıllık dal büyümesi değerleri her

tip için 2003 yılı sonuçları ile benzer bulunmuştur.

2005 yılı ölçümlerinde Tip 4, 6, 7, 9 ve 10’da yıllık dal oluşumu

gerçekleşmemiştir. 2005 yılı yıllık dal uzunluğu ölçümlerinde en düşük ortalama

yıllık dal uzunluğu 1.40 cm (Tip 8) olarak elde edilirken, en yüksek ortalama yıllık

dal uzunluğu 3.40 cm (Tip 1) olarak belirlenmiştir. Diğer tiplere ait ortalama yıllık

dal büyümeleri bu değerler arasında yer almıştır (Çizelge 4.31).

2005 yılı ölçümlerinde elde edilen ortalama yıllık dal uzunluğu değerleri

2003 ve 2004 yıllarında elde edilen sonuçlara oranla çok düşük bulunmuştur.


Yıllık dallardaki ortalama yaprak sayısı 3 yıl süre ile yıllık dal gelişimi

gerçekleşen yabani badem tiplerinin tamamında 30 adet yıllık dal üzerindeki

yaprakların tek tek sayılması ve ortalamasının alınması ile elde edilmiştir.

Denemenin üç yılında da yabani badem tiplerinde yıllık dallardaki yaprak sayısı

ortalamaları arasındaki fark istatistiksel olarak %5 seviyesinde önemli olarak

bulunmuştur.

Yıllık dallardaki yaprak sayısı 2003 ve 2004 yıllarında göreceli olarak benzer

bulunurken, 2005 yılı ölçümlerinde yıllık dal büyümelerine benzer şekilde düşük

sonuçlar elde edilmiştir.


124

2003 yılı ölçümlerinde Tip 4 ve 9’da yıllık dal gelişimi olmadığı için yıllık

dallardaki ortalama yaprak sayısı belirlenememiştir. Yıllık dal oluşumu gerçekleşen

yabani badem genotiplerinde yıllık dallardaki yaprak sayısı en yüksek 12 adet

yaprak/yıllık dal ile Tip 2’den elde edilirken, en düşük değer 7 adet yaprak/yıllık dal

ile Tip 8’den elde edilmiştir. Diğer tiplerde yıllık dallardaki ortalama yaprak sayısı

bu değerler arasında gerçekleşmiştir (Çizelge 4.31).

2004 yılında Tip 4’de yıllık dal oluşumu gerçekleşmediği için ölçüm

yapılamamıştır. Ölçüm gerçekleştirilen diğer tiplerde yıllık dallardaki ortalama

yaprak sayısı 16 adet yaprak/yıllık dal (Tip 1) ile 8 adet yaprak/yıllık dal (Tip 7)

arasında değişmiştir. Diğer tiplerden elde edilen ölçüm sonuçları bu değerler arasında

yer almıştır.

2005 yılı ölçümlerinde ise Tip 4, 6, 7, 9 ve 10’da yıllık dal oluşumu

gerçekleşmediği için yıllık dallar üzerindeki ortalama yaprak sayısı

belirlenememiştir. Yıllık dal oluşumu gerçekleşen diğer tiplerde yıllık dallardaki

ortalama yaprak sayısı 9 yaprak/yıllık dal (Tip 1) ile 7 yaprak/yıllık dal (Tip 10)

arasında değişmiştir. Diğer yabani badem tiplerinden elde edilen yıllık dallardaki

ortalama yaprak sayısı bu değerler arasında yer almıştır (Çizelge 4.31).

2005 yılında elde edilen yıllık dallardaki ortalama yaprak sayısı, 2003 yılı ve

2004 yılında elde edilen değerlerden düşük olduğu dikkat çekmiştir.

Çizelge 4.31. Niğde Ulukışla’dan seçilen yabani badem tiplerinde yıllık dal büyümesi yıllık dallardaki yaprak sayısı

Niğde Ortalama Yıllık Dal Büyümesi

(cm)

Ortalama Yaprak/ Yıllık dal

(Adet) Ulukışla 2003 2004 2005 2003 2004 2005 Tip 1 6.67 a(1) 6.53 a 3.40 a 11 ab 16 a 9 a Tip 2 3.53 cd 3.60 e 2.13 b 12 a 11 bc 8 ab Tip 3 3.20 d 2.20 f 2.20 b 10 abc 9 de 8 ab Tip 4 - - - - - - Tip 5 4.20 bc 4.73 bc 2.33 b 10 ab 10 bcde 7 b Tip 6 3.53 cd 4.33 bcde - 9 bc 9 cde - Tip 7 4.87 b 5.13 b - 9 abc 8 e - Tip 8 4.07 bcd 4.67 bcd 1.40 c 7 c 9 cde 7 b Tip 9 - 3.67 de - - 12 b - Tip 10 4.20 bc 4.00 cde 2.73 a 12 a 11 bc 7 b Tip 11 6.27 a 4.40 bcde - 11 ab 11 bcd - LSD0.05 0.932 1.04 0.076 3.124 2.02 0.845



125

4.1.2.4. Gaziantep’ten Seçilen Yabani Badem Tiplerinde Morfolojik


Gaziantep ilinde yürütülen çalışmalarda Nizip demir yolu bölgesinden 8,

Küllü yolu bölgesinden 2 ve İbrahim Şehir köyü bölgesinden 5 olmak üzere toplam

15 adet yabani badem tipi kullanılmıştır. Bu yabani badem tiplerinde gerçekleştirilen

morfolojik gözlem ve ölçüm sonuçları aşağıda sunulmuştur.


Bölgeden seçilen yabani badem tiplerinde taç yüksekliği ve taç genişliği

değerlerinin diğer illerdeki yabani badem tiplerinden elde edilen değerlerden daha

fazla olduğu saptanmıştır.

2003 yılı ölçümleri sonucunda Gaziantep ilinden seçilen yabani badem

tiplerinde taç yüksekliği 120 cm (Tip 7) ile 360 cm (Tip 3) arasında değişim

göstermiştir. Bu tiplerden elde edilen taç yüksekliği değerleri 2004 ve 2005 yılında

da minimum ve maksimum değerler olarak kaydedilmiştir. Diğer badem tiplerinde

taç yükseklikleri 3 yıllık ölçüm sonuçlarına göre bu değerler arasında yer almıştır

(Çizelge 4.32).

2004 ve 2005 yılı ölçüm sonuçları ise tipler bazında bir önceki yıl sonuçları

ile uyumlu bulunurken, bazı küçük farklılıklar da saptanmıştır. Elde edilen bu

farklılıkların bitkilerin büyümelerinden ve fiziksel kırılma, ölçüm yerinin yıllara göre

değişmesi gibi nedenlerden kaynaklanabileceği kanısına varılmıştır (Çizelge 4.32).

Araştırma sonucunda Amygdalus orientalis Mill. türü içerisinde yer alan (Tip

1, 3, 4, 5, 8, 13 ve 14) yabani badem tiplerinde taç yüksekliklerinin Amygdalus

turcomenica Lincz. türü içerisinde yer (Tip 2, 6, 7, 9, 10, 11, 12 ve 15) alan yabani

badem tiplerinden daha fazla olduğu da saptanmıştır.


2003 yılı ölçümlerinde en düşük taç genişliği 160 cm ile Tip 10’dan elde

edilirken, en yüksek taç genişliği 560 cm ile Tip 14’den elde edilmiştir. Diğer badem

tiplerinde taç genişliği ölçümleri bu değerler arasında yer almıştır (Çizelge 4.32).


126

2004 ve 2005 yılı ölçüm sonuçları ise tipler bazında 2003 yılı sonuçları ile

uyumlu bulunurken, bazı küçük farklılıklar da saptanmıştır. Elde edilen bu

farklılıklar bitkilerin büyümelerinden ve fiziksel kırılma, ölçüm yerinin yıllara göre

değişmesi gibi nedenlerden kaynaklanabilmektedir (Çizelge 4.32). Taç yüksekliği

ölçümlerinden elde edilen sonuçlara benzer şekilde taç genişliği ölçümlerinde de

Amygdalus orientalis Mill. türü içerisinde yer alan (Tip 1, 3, 4, 5, 8, 13 ve 14) yabani

badem tiplerinde taç genişliklerinin Amygdalus turcomenica Lincz. türü içerisinde

yer (Tip 2, 6,7, 9, 10, 11, 12 ve 15) alan yabani badem tiplerinden daha fazla olduğu

da saptanmıştır.

Çizelge 4.32. Gaziantep ilinden seçilen yabani badem tiplerinde taç yüksekliği ve taç genişliği

Gaziantep Taç Yüksekliği (cm)


Nizip Yolu 2003 2004 2005 2003 2004 2005 Tip 1(O) 250 250 220 250 Tip 2(T) 145 148 150 240 260 260 Tip 3(O) 360 360 380 510 520 470 Tip 4(O) 250 300 290 440 440 440 Tip 5(O) 270 300 290 400 370 400 Tip 6(T) 240 240 240 260 260 260 Tip 7(T) 120 140 130 330 340 340 Tip 8(O) 200 200 220 430 420 420 Küllü Yolu Tip 9 (T) 140 140 290 280 - Tip 10(T) 130 130 160 160 - İbrahim Şehir Tip 11(T) 200 200 200 510 510 500 Tip 12(T) 190 170 170 260 270 270 Tip 13(O) 280 290 280 280 280 280 Tip 14(O) 270 300 290 560 550 550 Tip 15(T) 150 160 160 180 210 210

(O): Amygdalus orientalis Mill. (T): Amygdalus turcomenica Lincz.


Ağaç kuvveti gözlem sonuçları denemenin 3 yılında da benzer şekilde

kaydedilmiştir. 2003, 2004 ve 2005 yıllarında bölgeden seçilen yabani badem

tiplerinde düşük kuvvetli ağaçlara rastlanmazken, Tip 1, 2, 9, 10 ve 15 orta kuvvetli

(5) olarak belirlenmiş, diğer 10 yabani badem tipinin ise ağaç yapısının kuvvetli (7)

olduğu saptanmıştır (Çizelge 4.33). Orta kuvvette ağaçlar oluşturan yabani badem


127

tiplerinden sadece Tip 1’in Amygdalus orientalis Mill. türü içerisinde yer alması,

diğer tiplerin ise Amygdalus turcomenica Lincz. türü içerisinde yer alması dikkat

çekmiştir. Amygdalus orientalis Mill. türü içerisinde yer alan yabani badem

genotiplerinin Amygdalus turcomenica Lincz. türü içerisinde yer alanlardan daha

kuvvetli ağaçlar oluşturduğu saptanmıştır (Çizelge 4.33).

Bölgeden seçilen yabani badem tiplerinde düşük (3) ağaç kuvvetine sahip

tiplerin olmaması ve tiplerin tamamının orta (5) ve yüksek (7) kuvvette ağaçlar

oluşturmasının nedeni bu yabani badem tiplerinin antepfıstığı bahçelerinin

kenarlarında çit bitkisi şeklinde yetişmiş olması, antepfıstığı bahçelerinin sulanması

ve gübrelenmesi gibi işlemlerden etkilenmeleri olarak açıklanabilir.

Çizelge 4.33. Gaziantep ilinden seçilen yabani badem tiplerinde ağaç kuvveti ve ocak dallanma durumu

Ağaç Kuvveti Ocak Dallanma Durumu

Demir Yolu 2003 2004 2005 2003 2004 2005 Tip 1(O) 5 5 - 5 5 - Tip 2(T) 5 5 5 5 5 5 Tip 3(O) 7 7 7 7 7 7 Tip 4(O) 7 7 7 7 7 7 Tip 5(O) 7 7 7 7 7 7 Tip 6(T) 7 7 7 7 7 7 Tip 7(T) 7 7 7 7 7 7 Tip 8(O) 7 7 7 7 7 7 Küllü Yolu Tip 9 (T) 5 5 5 7 7 7 Tip 10(T) 5 5 5 7 7 7 İbrahim Şehir Tip 11(T) 7 7 7 7 7 7 Tip 12(T) 7 7 7 7 7 7 Tip 13(O) 7 7 7 7 7 7 Tip 14(O) 7 7 7 7 7 7 Tip 15(T) 5 5 5 5 5 5

(O): Amygdalus orientalis Mill. (T): Amygdalus turcomenica Lincz. 3: Zayıf 3: Seyrek 5. Orta 5: Orta 7: Yüksek 7: Sık


Ocak dallanma durumuna ilişkin yapılan 3 yıllık gözlem sonuçları birbirleri

ile aynı olmuştur. Yapılan gözlemler neticesinde Tip 1, 2 ve 15’in orta (5), diğer


128

tiplerin ise sık (7) dallanma gösterdikleri saptanmıştır (Çizelge 4.34). Bölgeden

seçilen tiplerde seyrek dallanma gösteren tiplere rastlanmamıştır.

Amygdalus orientalis Mill. ve Amygdalus turcomenica Lincz. türleri

içerisinde yer alan yabani badem tiplerinin tanımlanmasında ocak dallanma durumu

belirleyici olmamıştır. Bu iki türe ait bitkilerin tamamında ocaklarda sık (7) dallanma

gözlemlenmiştir.


Ocaktaki gövde sayısı denemenin 3 yılında da tek tek sayılarak elde edilmiş

ve 2003, 2004 ve 2005 yıllarında yapılan sayımlarda ocaktaki gövde sayısı aynı

olmuştur. Araştırma sonucunda bölgeden seçilen yabani badem tiplerinde gövde

sayısının 1 (Tip 3) ile 50 (Tip 6 ve 11) arasında değiştiği görülmüştür (Şekil 4.20).

Diğer badem tiplerinde ocaktaki gövde sayısı bu değerler arasında yer almıştır

(Çizelge 4.34). Tek gövdeli olan Tip 3’in taç yüksekliği ve taç genişliği

değerlerinden de görüleceği gibi (Çizelge 4.32) kültür bademi ağaçlarına yakın bir

taç oluşturduğu da görülmüştür. Bölgeden seçilen yabani badem tiplerinde özellikle

taç genişliği değerlerinin yüksekliği ocaklardaki gövde sayısının fazla olması ile

açıklanabilir.


1, 3, 4, 5, 8, 13 ve 14) yabani badem tiplerinde ocaktaki gövde sayısının Amygdalus

turcomenica Lincz. türü içerisinde yer (Tip 2, 6,7, 9, 10, 11, 12 ve 15) alan yabani

badem tiplerinden daha az olduğu da saptanmıştır.

Gaziantep’ten seçilen yabani badem tiplerinde gövde sayısı diğer illerdeki

yabani badem tiplerindeki gövde sayısından çok fazla olmuştur. Bu durum bölgede

yetişen yabani badem tiplerinin Konya, Nevşehir ve Niğde’de yetişen yabani badem

genotiplerinden genetik yapı itibariyle farklı olma olasılığını kuvvetlendirmektedir.


129

GA Tip 3 GA Tip 1

Şekil 4.20. GA Tip 3 ve Tip 1’de gövde adetlerinin görünümü


Bölgeden seçilen yabani badem tiplerinde gövde kalınlıkları 2004 ve 2005

yıllarında ölçülmüştür. Elde edilen değerler genelde yükselme eğiliminde ve yıllar

itibariyle paralel olurken, 2005 yılında 2004 yılı ölçüm sonuçlarına göre bazı yabani

badem tiplerinde çok düşük oranlarda da olsa düşük değerler elde edilmiştir. Bu

düşüşlerin nedeni ise yabani badem tiplerinin çalı formunda ve çok dikenli olmaları

nedeniyle ölçülecek gövdeye tam olarak ulaşılamamasıdır.

Elde edilen gövde kalınlığı değerleri irdelendiğinde en yüksek değerin tek

gövdeli olan Tip 3’de 300 mm olduğu görülmektedir (Şekil 4.20). En düşük ortalama

gövde kalınlığı değeri ise Tip 2’den 14.36 mm olarak 2004 yılında ve 13.66 mm

olarak ta 2005 yılında elde edilmiştir. Diğer tiplerde gövde kalınlığı ölçümleri bu

değerler arasında yer almıştır. Bununla birlikte tiplerde ocaktaki gövde

kalınlıklarının da ciddi farklılıklar gösterdiği belirlenmiştir (Çizelge 4.34).


1, 3, 4, 5, 8, 13 ve 14) badem tiplerinde gövde kalınlıklarının Amygdalus

turcomenica Lincz. türü içerisinde yer (Tip 2, 6, 7, 9, 10, 11, 12 ve 15) alan badem

tiplerine ait gövde kalınlıklarından daha yüksek olduğu saptanmıştır.


130

Çizelge 4.34. Gaziantep ilinden seçilen yabani badem tiplerinde ocaktaki gövde sayısı ve gövde kalınlıkları Ocaktaki Gövde sayısı Gövde Kalınlıkları

(mm) 2004 2005 Nizip Yolu 2003 2004 2005

Min Max Ort Min Max Ort Tip 1(O) 8 8 8 31.00 48.00 38.7 - - - Tip 2(T) 15 15 15 10.61 23.67 14.36 10.44 24.00 13.66 Tip 3(O) 1 1 1 300.0 300.0 Tip 4(O) 8 8 8 40.00 100.2 66.30 40.00 100.0 67.00 Tip 5(O) 9 9 9 45.00 100.0 71.80 46.00 100.0 73.00 Tip 6(T) 50 50 50 25.00 32.00 29.65 26.00 31.00 29.00 Tip 7(T) 25 25 25 13.64 18.79 15.50 14.97 26.79 18.15 Tip 8(O) 17 17 17 37.00 86.00 56.50 38.00 84.00 58.00 Küllü Yolu Tip 9 (T) 24 24 24 9.88 21.24 14.99 10.00 22.00 16.00 Tip 10(T) 22 22 22 10.08 24.00 17.10 10.00 23.98 17.00 İbrahim Şehir Tip 11(T) 50 50 50 30.00 54.00 41.00 30.00 54.00 41.00 Tip 12(T) 4 4 4 13.72 47.70 25.95 13.00 48.20 35.30 Tip 13(O) 14 14 14 24.12 84.81 42.82 28.93 89.17 45.72 Tip 14(O) 14 15 15 - - - - - - Tip 15(T) 11 11 11 12.67 21.20 16.23 13.00 23.00 18.00


Denemenin 3 yıllık ölçümleri sonucunda tiplerde taçlanma yüksekliklerinin

değişmediği görülmüştür. Taçlanma yüksekliği Amygdalus orientalis Mill. türü

içerisinde yer alan Tip 3’de 50 cm olarak ölçülmüştür (Çizelge 4.35, Şekil 4.20).

Amygdalus turcomenica Lincz. türü içerisinde yer Tip 12 ve 15’de 20 cm

olarak ölçülmüştür. Diğer tiplerin ise toprak seviyesinden taçlandıkları belirlenmiştir.

Amygdalus orientalis Mill. ve Amygdalus turcomenica Lincz. türü içerisinde

yer alan diğer badem tiplerinde taçlanmanın toprak seviyesinden başladığı

saptanmıştır.


2003 yılı gözlem sonuçlarına göre bölgeden seçilen yabani badem tiplerinde

yıllık dallarda antosiyanin birikimi Tip 3, 4, 5’de düşük (3), Tip 1, 8, 12, 13 ve 14’de

orta (5) olarak elde edilirken, diğer tiplerde yüksek (7) olarak gözlemlenmiştir

(Çizelge 4.35).


131

Tip 3, 4, 5’de 2004 yılında yıllık dallarda antosiyanin birikimi görülmezken,

2005 yılı gözlemlerinde bu tiplerde oluşan yıllık dallarda yine düşük (3) antosiyanin

birikimine rastlanmıştır. Diğer tiplerde antosiyanin birikimi yıllara göre değişiklik

göstermemiştir.

Denemenin ilk 2 yılında Tip 14’e ait yıllık dallarda antosiyanin birikimi orta

(5) olarak gözlemlenirken, 2005 yılı gözlemlerinde bu tipim yıllık dallarında

antosiyanin birikimi düşük (3) olarak değerlendirilmiştir.


1, 3, 4, 5, 8, 13 ve 14) badem tiplerinde yıllık dallardaki antosiyanin birikimi

Amygdalus turcomenica Lincz. türü içerisinde yer (Tip 2, 6, 7, 9, 10, 11, 12 ve 15)

alan badem tiplerine ait yıllık dallardaki antosiyanin birikiminden daha düşük

olduğu saptanmıştır.

Çizelge 4.35. Gaziantep ilinden seçilen yabani badem tiplerinde taçlanma yüksekliği ve yıllık dal rengi Taçlanma Yüksekliği

(cm) Yıllık Dal Rengi

Demir Yolu

2003 2004 2005 2003 2004 2005

Tip 1(O) 0 0 0 5 0 - Tip 2(T) 0 0 0 7 7 7 Tip 3(O) 50 50 50 3 0 3 Tip 4(O) 0 0 0 3 0 3 Tip 5(O) 0 0 0 3 0 3 Tip 6(T) 0 0 0 7 7 7 Tip 7(T) 0 0 0 7 7 7 Tip 8(O) 0 0 0 5 5 5 Küllü Yolu Tip 9 (T) 0 0 0 7 7 - Tip 10(T) 0 0 0 7 7 - İbrahim Şehir Tip 11(T) 0 0 0 7 7 7 Tip 12(T) 20 20 20 5 5 5 Tip 13(O) 0 0 0 5 5 5 Tip 14(O) 0 0 0 5 5 3 Tip 15(T) 20 20 20 7 7 7

(O): Amygdalus orientalis Mill. (T): Amygdalus turcomenica Lincz. 0: Antosiyanin birikimi yok

3: Antosiyanin birikimi az 5: Antosiyanin birikimi orta 7: Antosiyanin birikimi yüksek


132


Denemenin üç yılında da yabani badem tiplerinde yıllık dal uzunluğu

ortalamaları arasındaki fark istatistiksel olarak %5 seviyesinde önemli olarak

bulunmuştur.

2003 yılında yapılan ölçümler sonucunda en düşük ortalama yıllık dal

büyümesi 8.87 cm ile Tip 10’dan elde edilirken, en yüksek ortalama yıllık dal

büyümesi 25.80 cm ile Tip 2’den elde edilmiştir. Diğer tiplerde ortalama yıllık dal

büyümesi bu değerler arasında yer almıştır (Çizelge 4.36).

2004 yılında yapılan ölçümler sonucunda ise en düşük ortalama yıllık dal

büyümesi 2003 yılında olduğu gibi 9.3 cm ile Tip 10’dan elde edilirken, en yüksek

ortalama yıllık dal büyümesi 21.93 cm ile Tip 6 ve 15’den elde edilmiştir. Diğer

tiplerde ortalama yıllık dal büyümesi bu değerler arasında yer almıştır (Çizelge 4.36).

2005 yılında Tip 1’in kurumuş olması, Tip 9 ve 10’un kesilmiş olması

nedeniyle yıllık dal uzunluğu ölçümleri gerçekleştirilememiştir. Diğer tiplerde yıllık

dal uzunluğu değerlerinin 2003 ve 2004 yılı değerlerinden düşük gerçekleşmiştir. Bu

yılki ölçümlerde en düşük ortalama yıllık dal büyümesi 7.26 cm ile Tip 7’de

gerçekleşirken, en yüksek ortalama yıllık dal büyümesi 24.53 cm ile 2003 yılında da

en yüksek değeri veren Tip 2’den elde edilmiştir (Çizelge 4.36). Bununla birlikte

ortalama yıllık dal büyümesi açısından tipler arasında ve yıllar arasında önemli bir

farklılık görülmemiştir.


Denemenin üç yılında da yabani badem tiplerinde yıllık dallardaki yaprak

sayısı ortalamaları arasındaki fark istatistiksel olarak %5 seviyesinde önemli olarak

bulunmuştur.

2003 yılında yıllık dallardaki yaprak sayısı 13 adet yaprak/yıllık dal (Tip 4)

ile 137 adet yaprak/yıllık dal (Tip 12) arasında değişmiştir. 2004 yılında da minimum

değer yine Tip 4’den 12 adet yaprak/yıllık dal olarak belirlenirken, maksimum

yaprak sayısı 142 adet yaprak/yıllık dal ile Tip 11’den elde edilmiştir. Her 2 yılda da


133

diğer tiplerde yıllık dallardaki ortalama yaprak sayısı bu değerler arasında yer

almıştır (Çizelge 4.36).

Denemenin 3. yılında elde edilen yıllık dallardaki ortalama yaprak sayısı ilk 2

yıl sonuçlarını doğrular nitelikte olmasına rağmen, farklılıklarda görülmüştür. Yıllık

dallardaki ortalama yaprak sayısı en düşük 12 adet yaprak/yıllık dal (Tip 4) olarak

elde edilirken, en yüksek değer 307 adet yaprak/yıllık dal (Tip 2) olarak elde

edilmiştir. Diğer tiplerde yıllık dallardaki ortalama yaprak sayısı bu değerler arasında

değişmiştir. 2005 yılı ölçümlerinde Tip 2’den elde edilen yıllık dallardaki yaprak

sayısı dikkat çekmiştir. Bunun nedeni Amygdalus turcomenica Lincz. türüne ait

badem tiplerinde oluşan yıllık dallar üzerinde diken şeklinde yapılar üzerinde de çok

sık oranlarda yaprak oluşmuş olmasıdır. Ayrıca Gaziantep ilinde doğal olarak yetişen

Amygdalus turcomenica Lincz. ve Amygdalus orientalis Mill. türlerine ait bitkilerden

seçilen yabani badem tiplerinden elde edilen yılık dallardaki ortalama yaprak sayıları

diğer illerden elde edilen değerlerden çok daha fazla olduğu belirlenmiştir.

Çizelge 4.36. Gaziantep ilinden seçilen yabani badem tiplerinde yıllık dal büyümesi ve yıllık dallardaki yaprak sayısı


(cm)


(Adet) Demir Yolu 2003 2004 2005 2003 2004 2005 Tip 1(O) 11.40 ef(1) 15.67 cd - 14 f 19 g - Tip 2(T) 25.80 a 20.53 ab 24.53 a 117 b 74 de 307 a Tip 3(O) 16.80 bcde 17.20 cd 14.53 c 20 f 19 g 19 e Tip 4(O) 14.97 bcdef 11.33 e 8.67 efg 13 f 12 g 12 e Tip 5(O) 13.40 cdef 15.67 cd 10.86 d 16 f 15 g 17 e Tip 6(T) 21.07 ab 21.93 a 20.60 b 84 d 51 f 108 bc Tip 7(T) 18.73 bcd 11.67 e 7.26 g 92 cd 63 ef 77 cd Tip 8(O) 18.87 abcd 15.73 cd 8.07 fg 30 f 22 g 27 e Küllü Yolu Tip 9 (T) 11.27 ef 9.73 e - 56 e 79 cd - Tip 10(T) 8.87 f 9.33 e - 84 d 77 de - İbrahim Şehir

Tip 11(T) 13.67 cdef 18.20 bc 10.20 def 110 bc 142 a 119 b Tip 12(T) 13.13 cdef 16.20 cd 16.46 c 137 a 114 b 150 b Tip 13(O) 18.67 bcd 15.27 d 10.66 de 20 f 17 g 25 e Tip 14(O) 19.73 abc 15.60 cd 21.53 b 19 f 14 g 27 e Tip 15(T) 12.13 def 21.93 a 20.26 b 85 d 93 c 53 de LSD 0.05 7.057 2.66 2.156 17.98 15.29 41.92 (1): Ortalamalar arasındaki farklılıklar ayrı harflerle gösterilmiştir



134

4.1.2.5. Birecik / Şanlıurfa’dan Seçilen Yabani Badem Tiplerinde

Morfolojik Ölçüm ve Gözlemler

Birecik ilçesi Cennet Bahçesi bölgesinden 6 ve Yukarı İncirli Yolu

bölgesinden de 2 olmak üzere toplam 8 adet yabani badem tipi denememizde

kullanılmıştır. Bu tiplerden elde edilen morfolojik ölçüm ve gözlem sonuçları

aşağıda sunulmuştur.


Birecik ilçesinden seçilen yabani badem tiplerinde taç yükseklikleri 2003

yılında 85 cm (Tip 5) ile 210 cm (Tip 3 ve 4) arasında değişmiştir. 2003 yılında en

düşük taç yüksekliği değeri elde edilen Tip 5’den 2004 ve 2005 yılı ölçümlerinde de

en düşük taç yüksekliği değeri elde edilmiştir. Benzer şekilde 2003 yılında en fazla

taç yüksekliği değeri elde edilen Tip 3 ve 4’den de 2004 ve 2005 yıllarında da en

yüksek değerler elde edilmiştir. Diğer tiplere ait taç yüksekliği ölçümleri bu değerler

arasında dağılım göstermiştir (Çizelge 4.37, Şekil 4.21).

Birecik Tip 4 Birecik Tip 3 Birecik Tip 5 Şekil 4.21. Birecik Tip 3, Tip 4 ve Tip 5’in genel görünümleri Amygdalus orientalis Mill. türü içerisinde yer alan (Tip 1, 2, 3 ve 4) yabani

badem tiplerinin, Amygdalus turcomenica Lincz. türü içerisinde yer alan (Tip 5, 6, 7

ve 8) yabani badem tiplerinden daha yüksek taçlı bitkiler oluşturduğu ve bu

sonuçların Gaziantep ilinden seçilen tiplerden elde edilen sonuçlarla uyumlu olduğu

görülmüştür.


135


Amygdalus orientalis Mill. türü içerisinde yer alan yabani badem

genotiplerinin taç genişliği değerleri taç yüksekliğindekine benzer şekilde Amygdalus

turcomenica Lincz. türü içerisinde yer alan yabani badem genotiplerininkinden daha

yüksek bulunmuştur. 2003 yılında taç yüksekliği açısından en düşük değere sahip

olan Tip 5’den en düşük taç genişliği değeri (120 cm) elde edilirken, benzer şekilde

en fazla taç yüksekliğine sahip olan Tip 3 (390 cm) en fazla taç genişliğine de sahip

olmuştur (Şekil 4.21). Ölçülen maksimum değer yıllar itibariyle değişmezken,

minimum değerde 2005 yılında 10 cm’lik bir artış görülmüştür (Çizelge 4.37).

Bölgeden seçilen tiplerden özellikle Tip 4’te 2003 yılında 250 cm olan taç genişliği

değerinin 2005 yılında 60 cm artarak 310 cm olduğu da dikkat çekmiştir.

Diğer illerden seçilen yabani badem tiplerine ait taç genişliği ve taç

yüksekliği değerlerindeki değişmelerde olduğu gibi, yıllara göre tipler bazında bu

değerlerin değişmesi hem bitkilerin büyümelerinden, hem de doğal ve fiziksel

etkenlerden etkilenmelerinden kaynaklamıştır.

Çizelge 4.37. Şanlıurfa Birecik ilçesinden seçilen yabani badem tiplerinde taç yüksekliği ve taç genişliği

Birecik Taç Yüksekliği (cm)


Cennet Bahçesi

2003 2004 2005 2003 2004 2005

Tip 1(O) 190 190 190 250 240 240 Tip 2(O) 175 180 - 210 230 Tip 3(O) 210 220 220 390 390 390 Tip 4(O) 210 200 210 250 300 310 Tip 5(T) 85 80 80 120 120 130 Tip 6(T) 150 160 160 290 280 280 Yukarı İncirli Yolu Tip 7(T) 160 174 166 180 190 200 Tip 8(T) 150 160 170 170 180 180



Ağaç kuvveti seçilen yabani badem genotiplerinde gözlemsel olarak

belirlenmiş ve yüksek (7), orta (5) ve zayıf (3) olarak değerlendirilmiştir.


136

Yabani badem tiplerinde ağaç kuvveti her 3 deneme yılında da Amygdalus

orientalis Mill. türü içerisinde yer alan Tip 2 ve Amygdalus turcomenica Lincz. türü

içerisinde yer alan Tip 5’de zayıf (3) olarak gözlenmiştir. Yine Amygdalus

turcomenica Lincz. türü içerisinde yer alan Tip 8’de orta (5) ve her iki türe ait diğer

tiplerde yüksek (7) olarak gözlemlenmiştir (Çizelge 4.38).

Şanlıurfa Birecik ilçesinden seçilen yabani badem genotiplerinden elde edilen

ağaç kuvveti gözlem sonuçları Gaziantep ilinden seçilen ve Amygdalus orientalis

Mill. ve Amygdalus turcomenica Lincz. türüne ait badem tiplerinden elde edilen

gözlem sonuçları ile benzer bulunmuştur.


Ocaklardaki dallanma durumu seçilen badem tiplerinde gözlemsel olarak sık

(7), orta (5) ve seyrek (3) olarak değerlendirilmiştir. Denemenin üç yılında da

kullanılan yabani badem genotiplerinden Tip 2’de seyrek (3), Tip 1 ve 8’de orta (5)

olarak elde edilirken, diğer yabani badem tiplerinde sık (7) dallanma gözlemlenmiştir

(Çizelge 4.38).

Çizelge 4.38. Şanlıurfa Birecik ilçesinden seçilen yabani badem tiplerinde ağaç kuvveti ve ocak dallanma durumu Ağaç Kuvveti Ocak Dallanma

Durumu Cennet Bahçesi

2003 2004 2005 2003 2004 2005

Tip 1(O) 7 7 7 5 5 5 Tip 2(O) 3 3 3 3 3 3 Tip 3(O) 7 7 7 7 7 7 Tip 4(O) 7 7 7 7 7 7 Tip 5(T) 3 3 3 7 5 5 Tip 6(T) 7 7 7 7 7 7 Yukarı İncirli Yolu Tip 7(T) 7 7 7 7 7 7 Tip 8(T) 5 5 5 5 5 5

(O): Amygdalus orientalis Mill. (T): Amygdalus turcomenica Lincz.3: Zayıf 3: Seyrek

5: Orta 5: Orta 7. Yüksek 7: Sık Bölgeden seçilen yabani badem genotiplerinde ocak dallanma durumu

Gaziantep’ten seçilen her iki yabani badem türüne ait tiplerden elde edilen sonuçlar

ile uyumlu bulunmuştur.


137


2003, 2004 ve 2005 yıllarında gerçekleştirilen gövde sayımlarında yıllara

göre değişiklik gözlenmemiştir. Ocaklardaki gövde sayısı 4 (Tip 1) ile 17 (Tip 6)

arasında değişmiştir. Diğer tiplere ait ocaklardaki gövde sayısı bu değerler arasında

yer almıştır (Çizelge 4.39).

Gaziantep ilinden seçilen yabani badem tiplerinde de görülebileceği gibi

(Çizelge 4.34), Birecik’ten seçilen yabani badem tiplerinde de ocaktaki gövde sayısı

diğer üç ilden elde edilen verilerden daha fazla bulunmuştur (Çizelge 4.39). Bu

durum Gaziantep ve Şanlıurfa’dan seçilen yabani badem tiplerinin aynı tür, diğer

illerden seçilen yabani badem tiplerinin de ayrı tür olma olasılığını netleştirmektedir.

Bununla birlikte, Amygdalus turcomenica Lincz. türü içerisinde yer alan

yabani badem tiplerinde gövde sayılarının fazlalığı Gaziantep ilinden seçilenlerde

olduğu gibi fazla bulunmuştur.


Bölgeden seçilen yabani badem tiplerinde gövde kalınlık ortalamaları 2004

yılına oranla 2005 yılında daha fazla bulunmuştur. 2004 yılı ölçümlerinde gövde

kalınlığı ortalamaları 11.27 mm (Tip 5) ile 43.45 mm (Tip 3) arasında değişmiştir.

2005 yılı ölçümlerinde de minimum değer 15.39 mm ve 15.62 mm (Tip 7 ve Tip 5)

ile 46.12 mm (Tip 3) arasında değişmiştir. Gövde kalınlıklarının ölçüldüğü 2 yılda da

diğer tiplerde gövde kalınlığı ölçümleri bu değerler arasında yer almıştır (Çizelge

4.39).

Seçilen yabani badem genotiplerinde ortalama gövde kalınlığı değerlerinde

Tip 2 hariç (14.98 mm) Amygdalus orientalis Mill. türü içerisinde yer alan tiplerde

gövde kalınlıklarının fazla olduğu dikkat çekmiştir.


138

Çizelge 4.39. Şanlıurfa Birecik ilçesinden seçilen yabani badem tiplerinde ocaktaki gövde sayısı ve gövde kalınlıkları

Ocaktaki Gövde sayısı


2004 2005 Cennet Bahçesi

2003 2004 2005 Min Max Ort Min Max Ort

Tip 1(O) 4.0 4.0 4.0 20.00 60.00 40.00 22.20 63.67 42.27 Tip 2(O) 9.0 9.0 9.0 8.04 26.72 14.98 Tip 3(O) 13.0 13.0 13.0 30.00 57.58 43.45 35.18 60.14 46.12 Tip 4(O) 7.0 7.0 7.0 32.10 51.10 40.83 29.87 56.54 41.13 Tip 5(T) 12.0 12.0 12.0 11.38 16.72 11.27 15.50 17.34 15.62 Tip 6(T) 17.0 17.0 17.0 10.02 23.30 21.09 13.05 29.55 21.19 Yukarı İncirli Yolu Tip 7(T) 11.0 11.0 11.0 9.00 21.00 16.00 9.66 20.90 15.39 Tip 8(T) 10.0 10.0 10.0 9.82 32.36 19.32 12.82 38.32 22.79



Bölgeden seçilen ve gerek Amygdalus orientalis Mill. ve gerekse de

Amygdalus turcomenica Lincz. türü içerisinde yer alan yabani badem tiplerinin

tamamının 3 yıllık gözlemler sonucunda toprak seviyesinden taçlandıkları



Seçilen badem tiplerinden 2003 yılında Amygdalus orientalis Mill. türü

içerisinde yer alan yabani badem genotiplerinden Tip 1, 2 ve 4’de yıllık dallarda

antosiyanin birikimine denemenin 3 yılında da rastlanmazken (0), Tip 3’de düşük

(3) antosiyanin birikimi gözlenmiştir. Amygdalus turcomenica Lincz. içerisinde yer

alan diğer 4 tipte ise yıllık dallarda antosiyanin birikimi yüksek (7) olarak

belirlenmiştir (Çizelge 4.40, Şekil 4.22).

Birecik Tip 7 (Yüksek) Birecik Tip 1(Yok) Birecik Tip 3 (Az)

Şekil 4.22. Birecik ilçesinden seçilen yabani badem tiplerinde yılık dal renkleri


139

Amygdalus turcomenica Lincz. türü içerisinde yer alan yabani badem

genotiplerine ait yıllık dallarda antosiyanin birikiminin daha yoğun olduğu

saptanmıştır. Yıllık dal rengine ilişkin gözlem sonuçları Gaziantep ilinden seçilen

yabani badem tiplerindeki gözlem sonuçları ile uyumlu olmuştur.

Çizelge 4.40. Şanlıurfa Birecik ilçesinden seçilen yabani badem tiplerinde taçlanma yüksekliği ve yıllık dal rengi


Yıllık Dal Rengi

Cennet Bahçesi 2003 2004 2005 2003 2004 2005

Tip 1(O) 0 0 0 0 0 0 Tip 2(O) 0 0 0 0 0 Tip 3(O) 0 0 0 3 3 3 Tip 4(O) 0 0 0 0 0 0 Tip 5(T) 0 0 0 7 7 7 Tip 6(T) 0 0 0 7 7 7 YİY 0 0 0 Tip 7(T) 0 0 0 7 7 7 Tip 8(T) 0 0 0 7 7 7

(O): Amygdalus orientalis Mill. 0: Antosiyanin birikimi yok (T): Amygdalus turcomenica Lincz. 3: Antosiyanin birikimi az

5: Antosiyanin birikimi orta 7: Antosiyanin birikimi yüksek


Yıllık dal büyümesi her yabani badem tipinde 30 adet yıllık dal uzunluğunun

tek tek ölçülerek ortalamalarının alınmasıyla elde edilmiştir. Denemenin üç yılında

da yabani badem tiplerinde yıllık dal uzunluğu ortalamaları arasındaki fark

istatistiksel olarak %5 seviyesinde önemli olarak bulunmuştur Bölgeden seçilen

tiplerde yıllık dal büyümesi denemenin 3 yılında da farklı bulunmasına karşılık, her

tipte yıllık dal uzunluğu yıllara göre uyumlu bulunmuştur.

Denemenin 3 yılında minimum yıllık dal uzunluğu Tip 5’den sırasıyla 5.60

cm, 8.53 cm ve 8.26 cm olarak elde edilirken, maksimum yıllık dal uzunluğu da Tip

3’den sırasıyla 39.47 cm, 22.60 cm ve 15.13 cm olarak ölçülmüştür. Diğer tiplerde

ortalama yıllık dal uzunluğu ölçümleri bu değerler arasında yer almıştır (Çizelge

4.41).

Amygdalus orientalis Mill. ve Amygdalus turcomenica Lincz. türleri

içerisinde yer alan yabani badem genotiplerinde yıllık dal uzunluğu ölçümleri

sonucunda elde edilen değerler türlere ait tiplerin ayrımı için yeterli olmamıştır.


140

Bölgeden seçilen yabani badem tiplerinden elde edilen sonuçlar, Gaziantep ilinde

seçilen tiplerden elde edilen sonuçlarla uyumlu bulunmuştur. Her iki ilden seçilen

yabani badem tiplerinden elde edilen yıllık dal uzunluğu ölçümleri Konya Ereğli,

Nevşehir Göreme ve Niğde Ulukışla’dan seçilen yabani badem tiplerinden elde

edilen değerler yüksek bulunmuştur.


Denemenin üç yılında da yabani badem tiplerinde yıllık dallardaki yaprak

sayısı ortalamaları arasındaki fark istatistiksel olarak %5 seviyesinde önemli olarak

bulunmuştur Gaziantep ilinden seçilen yabani badem tiplerinde olduğu gibi

Şanlıurfa’dan seçilen yabani badem tiplerinde de yıllık dal uzunluğu ile üzerinde

bulunan yaprak sayısı arasında doğru bir ilişki görülememiştir. Bu bölgeden seçilen

tiplerde de Amygdalus orientalis Mill. türü içerisinde yer alan (Tip 1, 2, 3 ve 4)

bitkilere göre Amygdalus turcomenica Lincz. içerisinde yer alan bitkilerde (Tip 5, 6,

7 ve 8) yıllık dallarda yaprak sayısının çok fazla olduğu dikkat çekmiştir (Çizelge

4.41). Elde edilen yıllık dallardaki ortalama yaprak sayısı değerleri yıllara göre

değişmekle birlikte tipler bazında yıllara göre bir paralellik söz konusu olmuştur.

Yıllık dal üzerindeki ortalama yaprak sayısı denemenin 3 yılında da minimum

değer olarak Tip 4’ten sırasıyla 14 adet yaprak /yıllık dal, 13 adet yaprak /yıllık dal

ve 13 adet yaprak /yıllık dal olarak elde edilmiştir (Çizelge 4.41). Buna karşılık

yıllara göre maksimum değer tiplere göre değişiklik göstermiştir. 2003 yılı

ölçümlerinde 144 adet yaprak /yıllık dal olarak maksimum değer Tip 8’den, 2004 yılı

ölçümlerinde 115 adet yaprak /yıllık dal olarak Tip 7’den ve 2005 yılı ölçümlerinde

de 97 adet yaprak /yıllık dal olarak yine Tip 7’den elde edilmiştir.

Amygdalus orientalis Mill. türü içerisinde yer alan yabani badem

genotiplerinde yıllık dallardaki yaprak sayıları Amygdalus turcomenica Lincz.

içerisinde yer alan tiplerden elde edilen yıllık dallardaki yaprak sayılarından düşük

bulunmuştur. Bu türlere ait tiplerden Gaziantep ilinden elde edilen sonuçlar ile

Şanlıurfa Birecik ilçesinden seçilen tiplerden elde edilen sonuçlar uyumlu

bulunmuştur.


141

Ortalama yıllık dal büyümesine benzer şekilde yıllık dallar üzerindeki yaprak

sayılarında da 2005 yılında denemenin ilk iki yılına göre düşüşler saptanmıştır.

Çizelge 4.41. Şanlıurfa Birecik ilçesinden seçilen yabani badem tiplerinde yıllık dal büyümesi ve yıllık dallardaki yaprak sayısı


(cm)


(Adet) Cennet Bahçesi

2003 2004 2005 2003 2004 2005

Tip 1(O) 13.20 cd(1) 10.40 d 8.67 b 22 de 14 d 17 e Tip 2(O) 12.40 d 11.87 cd - 15 e 12 d - Tip 3(O) 39.47 a 22.60 a 15.13 a 31 d 22 d 15 e Tip 4(O) 11.93 de 11.47 d 9.67 b 14 e 13 d 13 e Tip 5(T) 5.60 e 8.53 d 8.26 b 45 c 66 c 51 d Tip 6(T) 7.93 de 15.73 b 7.73 b 57 c 81 bc 83 b Y İ Y Tip 7(T) 19.80 b 17.60 b 9.60 b 123 b 115 a 97 a Tip 8(T) 19.13 bc 15.13 bc 10.00 b 144 a 96 ab 66 c LSD0.05 6.533 3.41 3.81 12.31 24.44 12.03 (1): Ortalamalar arasındaki farklılıklar ayrı harflerle gösterilmiştir (O): Amygdalus orientalis Mill. (T): Amygdalus turcomenica Lincz.

YİY: Yukarı İncirli Yolu 4.1.2.6. Denemede Yer Alan Tüm Yabani Badem Tiplerinin

Karşılaştırılması

2003, 2004 ve 2005 yıllarında denemede kullanılan tüm yabani badem

genotiplerinde istatistiksel analiz yapılan ölçüm sonuçları Çizelge 4.42’de

verilmiştir.


Deneme kullanılan toplam 69 yabani badem genotipinde ortalama yıllık dal

büyümesi yıllara göre ve tipler arasında değişiklik göstermiştir. Denemenin üç

yılında da yabani badem tiplerinde yıllık dal uzunluğu ortalamaları arasındaki fark

istatistiksel olarak %5 seviyesinde önemli olarak bulunmuştur

2003 yılı ölçümlerinde ortalama yıllık dal büyümesi 39.47 cm ile en yüksek

değer olarak Birecik Tip3’den elde edilirken, 2.87 cm ile de en düşük değer Ayrancı

Tip 7’den elde edilmiştir. Diğer tiplerden ölçülen ortalama yıllık dal uzunlukları bu

değerler arasında dağılım göstermiştir.


142

2003 yılı ölçümlerinde Konya Ereğli, Nevşehir Göreme ve Niğde Ulukışla

ilçelerinden seçilen yabani badem genotiplerinden İvriz Tip 2, 5 ve 7, Göreme Tip 4,

AHMİ Tip 3, 5 ve 6 ve Niğde Tip 4 ve 9’da yıllık dal oluşumu gerçekleşmemiştir.

Bu merkezlerden seçilen ve yıllık dal oluşumu gerçekleşen diğer yabani badem

tiplerinde ortalama yıllık dal büyümelerinin birbirlerine yakın olmalarına karşılık,

Gaziantep ve Şanlıurfa Birecik ilçelerinden seçilen yabani badem genotiplerinden

elde edilen değerlerden daha düşük oldukları saptanmıştır (Çizelge 4.42).

Gaziantep ve Şanlıurfa Birecik ilçelerinden seçilen ve Amygdalus orientalis

Mill. türü içerisinde yer alan (GA Tip 1, 3, 4, 5, 8, 13 ve 14 ve Birecik Tip 1, 2, 3 ve

4) tiplerden elde edilen ortalama yıllık dal uzunluğu değerlerinin Amygdalus

turcomenica Lincz. türü içerisinde yer alan (GA Tip 2, 6, 7, 9, 10, 11, 12 ve 14 ve

Birecik Tip 5, 6, 7 ve 8) badem genotiplerinden elde edilen sonuçlarla net bir faklılık

göstermediği de çalışmanın sonucunda ortaya çıkmıştır.

2004 yılı ölçümlerinde de 2003 yılı ölçümlerinde olduğu şekilde en yüksek

ortalama yıllık dal uzunluğu Birecik Tip 3’den 22.60 cm olarak elde edilmiştir. En

düşük değer ise 2.23 cm ile Niğde Tip 3’ den elde edilmiştir. Diğer tiplerde ölçülen

ortalama yıllık dal uzunluğu ölçüm sonuçları bu değerler arasında değişmiştir.

Göreme Tip 3 ve 4, Niğde Tip 4’de yıllık dal oluşumu gerçekleşmemiştir. Bu

merkezlerden seçilen yabani badem tiplerinde ortalama yıllık dal büyümelerinin

birbirlerine yakın olmalarına karşılık, Gaziantep ve Şanlıurfa Birecik ilçelerinden

seçilen yabani badem genotiplerinden elde edilen değerlerden daha düşük oldukları


2005 yılı ölçümlerinde ise en yüksek ortalama yıllık dal uzunluğu GA Tip

2’den 25.53 cm olarak elde edilmiştir. Ayrancı Tip 1, 2, 7, İvriz Tip 4, 5, Göreme Tip

8, 9, AHMİ Tip 2, 3, Niğde Tip 4, 6, 7, 9, 11, GA Tip 1, 9, 10 ve Birecik 2’de yıllık

dal oluşumu gerçekleşmemiştir. Yıllık dal oluşumu gerçekleşen diğer tiplerde ise en

düşük ortalama yıllık dal uzunluğu değeri 1.40 cm ile Niğde Tip 8’den elde

edilmiştir. Diğer yabani badem tiplerinde ölçülen ortalama yıllık dal uzunluğu ölçüm

sonuçları bu değerler arasında değişmiştir.


143

4.1.2.6.(2). Yıllık Dallardaki Ortalama Yaprak Sayısı (adet) Yıllık dallardaki ortalama yaprak sayısı her yabani badem tipinde tesadüfen

seçilen 30 adet yıllık dalda bulunan yaprakların tek tek sayılması elde edilmiştir.

Yıllık dallardaki ortalama yaprak sayısı yapılan istatistiksel analizler neticesinde %5

seviyesinde önemli bulunmuştur.

2003 yılında Konya Ereğli, Nevşehir Göreme ve Niğde Ulukışla ilçelerinden

seçilen yabani badem tiplerinde yıllık dallardaki yaprak sayısı ortalamaları arasındaki

fark istatistiksel olarak %5 seviyesinde önemsiz olarak bulunmuştur. Bununla

birlikte Gaziantep ve Şanlıurfa Birecik ilçelerinden seçilen ve Amygdalus orientalis

Mill. türü içerisinde yer alan GA Tip 1, 3, 4, 5, 13 ve 14 ve Birecik Tip 2, ve 4’den

elde edilen yıllık dallardaki ortalama yaprak sayısı Konya Ereğli, Nevşehir Göreme

ve Niğde Ulukışla ilçelerinden seçilen yabani badem tiplerinden elde edilen ortalama

yıllık dallardaki yaprak sayıları ile istatistiki olarak benzer bulunmuştur. Yine

Amygdalus orientalis Mill. türü içerisinde yer alan GA Tip 8 ve Birecik Tip 1 ve

3’den elde edilen ortalama yıllık dallardaki yaprak sayısı değerleri de istatistiksel

olarak benzer bulunmuştur (Çizelge 4.42).

Buna karşılık, Amygdalus turcomenica Lincz. türü içerisinde yer alan yabani

badem tiplerinin (GA Tip 2, 6, 7, 9, 10, 11, 12 ve 15 ve Birecik Tip 5, 6, 7 ve 8)

yıllık dallarında çok daha fazla yaprak oluşturduğu da saptanmıştır.

2004 yılı ölçümlerinde de 2003 yılı ölçüm sonuçlarına paralel değerler elde

edilmiştir. Konya Ereğli, Nevşehir Göreme ve Niğde Ulukışla ilçelerinden seçilen

yabani badem tipleri yıllık dallardaki ortalama yaprak sayıları açısından 2 grupta

toplanırken, Amygdalus orientalis Mill. türü içerisinde yer alan GA Tip 1, 3, 4, 5, 8,

13 ve 14 ve Birecik Tip 1, 2, 3 ve 4’den elde edilen yıllık dallardaki ortalama yaprak

sayısı Konya Ereğli, Nevşehir Göreme ve Niğde Ulukışla ilçelerinden seçilen yabani

badem tiplerinden elde edilen ortalama yıllık dallardaki yaprak sayıları ile

istatistiksel olarak benzer bulunmuştur. Amygdalus turcomenica Lincz. türü

içerisinde yer alan yabani badem tiplerinin (GA Tip 2, 6, 7, 9, 10, 11, 12 ve 15 ve

Birecik Tip 5, 6, 7 ve 8) yıllık dallarında çok daha fazla yaprak oluştuğu da

saptanmış ve istatistiki olarak öteki tiplerden ayrıldığı görülmüştür (Çizelge 4.42).


144

2005 yılı ölçümleri de denemenin ilk 2 yılından elde edilen değerlerle uyumlu

bulunmuştur. Konya Ereğli, Nevşehir Göreme ve Niğde Ulukışla ilçelerinden seçilen

ve yıllık dal oluşumu gerçekleşen tiplerden Niğde Tip 8 ve 10 istatistiksel olarak

benzer bulunurken, bu bölgelerden seçilen diğer yabani badem tiplerinin tamamından

elde edilen değerler benzer olmuştur. Amygdalus orientalis Mill. türü içerisinde yer

alan yabani badem tiplerinden elde edilen değerlerinde Amygdalus turcomenica

Lincz. türü içerisinde yer alan yabani badem tiplerinden elde edilen değerlerden

düşük olduğu ve İç Anadolu Bölgesinden seçilen tiplerden elde edilen değerlerle

uyumlu olduğu saptanmıştır.


145

Çizelge 4.42. 5 farklı ilden seçilen yabani badem genotiplerinin bazı morfolojik özellikleri

Tip Adı Ortalama Yıllık Dal Büyümesi (cm)

Ortalama Yaprak/ Yıllık Dal (adet)

2003 2004 2005 2003 2004 2005 AYR 1 4.20 l-p(1) 9.40 k-q - 8 h 3 h - AYR 2 3.27 o-p 7.93 l-t - 10 h 2 h - AYR 3 4.60 l-p 8.53 l-s 2.26 q-s 7 h 4 h 8 hı AYR 4 6.86 j-p 10.80 h-n 2.06 r-s 8 h 5 h 8 hı AYR 5 9.67 f-p 10.60 h-o 2.33 q-s 13 h 7 h 8 hı AYR 6 4.87 l-p 12.40 e-l 4.86 l-s 10 h 6 h 11 hı AYR 7 2.87 p 7.07 m-u - 6 h 2 h - İVR 1 4.87 l-p 4.67 q-v 7.86 ı-n 8 h 9 h 8 hı İVR 2 - 6.27 n-v 7.13 ı-p - 13 gh 12 hı İVR 3 5.27 k-p 4.20 s-v 4.86 l-s 9 h 7 h 10 hı İVR 4 3.40 n-p 3.60 tuv - 10 h 8 h - İVR 5 - 2.33 uv - - 9 h - İVR 6 4.33 l-p 4.07 s-v 3.13 p-s 8 h 10 h 9 hı İVR 7 - 3.00 uv 2.33 q-s - 9 h 8 hı Göreme 1 5.47 k-p 4.33 s-v 4.73 l-s 7 h 7 h 9 hı Göreme 2 3.13 p 5.87 o-v 3.80 n-s 6 h 13 gh 10 hı Göreme 3 5.60 k-p - 4.60 l-s 15 h - 12 hı Göreme 4 - - 4.60 l-s - - 11 hı Göreme 5 5.47 k-p 4.00 s-v 4.60 l-s 9 h 7 h 10 hı Göreme 6 4.40 l-p 8.33 l-t 3.26 p-s 11 h 19 gh 9 hı Göreme 7 6.00 k-p 5.87 o-v 7.60 ı-o 8 h 14 gh 11 hı Göreme 8 4.27 l-p 4.60 r-v - 9 h 11 h - Göreme 9 6.00 k-p 5.27 p-v - 8 h 11 h - Göreme 10 11.07 e-p 10.87 h-n 5.06 l-s 14 h 18 gh 12.33 hı AHM 1 6.33 k-p 8.00 l-t 8.67 ı-l 8 h 18 gh 12.60 hı AHM 2 6.47 k-p 21.87 ab - 9 h 38 fg - AHM 3 - 5.20 p-v - - 14 gh - AHM 4 6.80 j-p 4.27 s-v 6.53 j-q 12 h 12 h 12 hı AHM 5 - 6.93 m-v 5.13 l-s - 17 gh 12 hı AHM 6 - 5.87 o-v 4.60 l-s - 14 gh 12 hı AHM 7 9.20 g-p 8.47 l-s 4.33 m-s 16 h 18 gh 10 hı AHM 8 11.80 d-p 14.47 d-j 11.00 f-ı 12 h 16 gh 18 hı AHM 9 10.13 e-p 9.80 j-p 14.73 efg 12 h 17 gh 28 hı AHM 10 22.47 bc 20.60 abc 5.80 k-r 19 h 19 gh 15 hı AHM 11 16.40 b-j 13.73 d-k 19.20 bcd 14 h 20 gh 15 hı Niğde1 6.67 j-p 6.53 n-v 3.40 o-s 11 h 16 gh 9 hı Niğde 2 3.53 m-p 3.60 tuv 2.13 r-s 12 h 11 h 8 hı Niğde 3 3.20 p 2.20 v 2.20 r-s 10 h 9 h 8 hı Niğde 4 - - - - - - Niğde 5 4.20 l-p 4.73 q-v 2.33 q-s 10 h 10 h 7 hı Niğde 6 3.53 m-p 4.33 s-v - 9 h 9 h - Niğde 7 4.87 l-p 5.13 p-v - 9 h 8 h - Niğde 8 4.07 l-p 4.67 q-v 1.40 s 7 h 9 h 7 ı Niğde 9 - 3.67 tuv - - 12 h - Niğde 10 4.20 l-p 4.00 s-v 2.73 q-s 12 h 11 h 7 ı Niğde 11 6.27 k-p 4.40 s-v - 11 h 11 h -

D(%1) 9.877 4.783 4.303 24.887 25.18 45.369 (1): Ortalamalar arasındaki farklılıklar ayrı harflerle gösterilmiştir


146

Çizelge 4.42(Devam) 5 Farklı ilden seçilen yabani badem genotiplerinin bazı morfolojik özellikleri Tip Adı Ortalama Yıllık Dal Büyümesi

(cm) Ortalama Yaprak/ Yıllık Dal

(Adet) 2003 2004 2005 2003 2004 2005 GA 1(D) 11.40 d-p 15.67 def - 14 h 19 gh - GA 2(T) 25.80 b 20.53 ab 24.53 a 117 bc 74 cde 307 a GA 3(D) 16.80 b-ı 17.20 bcd 14.53 e-h 20 h 19 gh 19 hı GA 4(D) 14.97 c-k 11.33 f-m 8.67 ı-l 13 h 12 h 12 hı GA 5(D) 13.40 c-m 15.67 def 10.86 f-ı 16 h 15 gh 17 hı GA 6(T) 21.07 bcd 21.93 ab 20.60 abc 84 e 51 ef 108 bcd GA 7(D) 18.73 b-h 11.67 e-m 7.26 ı-p 92 de 63 def 77 cdef GA 8(D) 18.87 b-g 15.73 def 8.07 ı-n 30 gh 22 gh 27 g-ı GA 9(T) 11.27 d-p 9.73 j-p - 56 f 79 cd - GA 10(T) 8.87 h-p 9.33 k-r - 84 e 77 cd - GA 11(T) 13.67 c-l 18.20 a-d 10.20 ıj 110 cd 142 a 119 bc GA 12(T) 13.13 c-o 16.20 cde 16.46 cde 137 ab 114 b 150 b GA 13(D) 18.67 b-g 15.27 d-g 10.66 g-j 20 h 17 gh 25 g-ı GA 14(D) 19.73 bcde 15.60 d-g 21.53 ab 19 h 14 gh 27 g-ı GA 15(T) 12.13 d-p 21.93 ab 10.26 hıj 85 de 93 bc 52 e-h Birecik 1(D) 13.20 c-n 10.40 ı-o 8.67 ı-l 22 gh 14 gh 17 hı Birecik 2(D) 12.40 d-p 11.87 e-l - 15 h 12 h - Birecik 3(D) 39.47 a 22.60 a 15.13 def 31 gh 22 gh 15 hı Birecik 4(D) 11.93 d-p 11.47 e-m 9.67 ıjk 14 h 13 gh 13 hı Birecik 5(T) 5.60 k-p 8.53 l-s 8.26 ı-m 45 fg 66 de 51 f-ı Birecik 6(T) 7.93 ı-p 15.73 def 7.73 ı-n 57 f 9 cd 83 cdef Birecik 7(T) 19.80 bcde 17.60 bcd 9.60 ıjk 123 abc 115 b 97 cde Birecik 8(T) 19.13 b-f 15.13 d-ı 10.00 ıjk 144 a 96 bc 66 d-g D(%1) 9.877 4.783 4.303 24.887 25.180 45.369

(1): Ortalamalar arasındaki farklılıklar ayrı harflerle gösterilmiştir (O): Amygdalus orientalis Mill. (T): Amygdalus turcomenica Lincz.

4.1.2.7. İller Bazında Yabani Badem Tiplerinin Morfolojik Özelliklerinin

Değerlendirilmesi

Yapılan araştırma sonucunda seçilen yabani badem tipleri morfolojik olarak

farklı bulunmuştur. Bununla birlikte farklı merkezlerden seçilen bazı yabani badem

tipleri incelenen bazı özellikler bakımından birbirleriyle benzerlik göstermiştir. Bu

benzerliğin bireyler arasında mı yoksa merkezlerden seçilen toplam tipler arasında

mı olduğunu saptamak amacıyla Konya, Nevşehir ve Niğde’den seçilen tipler ayrı

ayrı birer grup kabul edilmiş ve ortalamaları alınmıştır.

Yine Gaziantep’ten seçilen Amygdalus orientalis Mill. türü içerisinde yer alan

yabani badem tipleri (Tip 1, 3, 4, 5, 8, 13 ve 14) 1. grup, Amygdalus turcomenica


147

Lincz. türü içerisinde yer alan yabani badem tipleri (Tip 2, 6, 7, 9, 10, 11, 12 ve 15)

2. grup olarak değerlendirilmiştir.

Gaziantep 1.grupta bulunan tiplerle morfolojik olarak benzerlik gösteren

Birecik Tip 1, 2, 3 ve 4, 1. grup olarak, Birecik Tip 5, 6, 7 ve 8 ise 2. grup olarak

sınıflandırılmıştır. Her grupta yer alan yabani badem tiplerinin minimum, maksimum

ve ortalama morfolojik özellikleri Çizelge 4.43, 4.44 ve 4.45’de verilmiştir.


İllerden seçilen yabani badem tipleri genel olarak değerlendirmeye

alındığında, 2003 yılı taç yüksekliği ölçümlerinde en düşük değer 80 cm ile

Konya’dan seçilen tiplerden elde edilirken, en yüksek değer Gaziantep 1. grupta

bulunan tipler içerisinden elde edilmiştir. Buna karşılık en yüksek taç yüksekliği

değeri Gaziantep 1. grupta 360 cm olarak saptanmıştır. Ortalama taç yüksekliği

değerleri kendi aralarında kıyaslandığında ise Gaziantep 1. gruba ait bitkilerin

ortalama taç yüksekliği değerleri 268.57 cm ile diğer gruplarda bulunan yabani

badem tiplerine ait ortalama taç yüksekliği değerlerinden çok fazla bulunmuştur. En

düşük ortalama taç yüksekliği değeri ise Konya’dan seçilen yabani badem tiplerden

(117.57 cm) elde edilmiştir (Çizelge 4.43).

2004 ve 2005 yılı ölçümlerinde de denemenin 1. yılında elde edilen sonuçlar

ile örtüşen değerler elde edilmiştir. Yabani badem tiplerinde minimum, maksimum

ve ortalama taç yüksekliği değerleri sıralaması aynı kalmıştır. Bununla birlikte taç

yüksekliği ölçümlerinde elde edilen minimum ve maksimum değerlerin yıllara göre

ufak değişiklikler gösterdiği, bu değişiklikler bitki büyümesinden kaynaklanabileceği

gibi, ölçüm zemininde meydana gelen değişikliklerden de kaynaklanmış

olabilecektir.


2003 yılı sonuçlarına göre en düşük taç genişliği taç yüksekliğinde olduğu

gibi Konya’dan seçilen tiplerde saptanırken (100 cm), en yüksek taç genişliği de

Gaziantep 1. grupta yer alan yabani badem tiplerinde (560 cm) elde edilmiştir.


148

İllerden seçilen yabani badem tiplerinde ortalama taç genişliği 177.57 cm (Konya)

ile, 404.29 cm (Gaziantep 1. grup) arasında değişmiştir. Diğer illerden seçilen tiplere

ait ortalama taç genişlikleri bu değerler arasında yer almışlardır.


Konya, Nevşehir ve Niğde’den seçilen tiplerinin 3 yıllık deneme sonuçlarına

göre bu illerden seçilen yabani badem tiplerinin minimum 1 gövdeli oldukları

saptanmıştır. Aynı merkezlerden seçilen yabani badem tiplerinde maksimum gövde

sayısı ise 3 ve 18 arası değişmiştir. Niğde’den seçilen tiplerde ortalama 2 gövde

olurken, Konya’dan seçilen tiplerde 4 ve Nevşehir’den seçilen tiplerde 4 adet gövde

belirlenmiştir.

Yapılan araştırma sonucunda Gaziantep ve Şanlıurfa Birecik ilçesinden

seçilen yabani badem tiplerinde ocaktaki gövde sayılarının Konya, Nevşehir ve

Niğde’den seçilen tiplerdeki gövde sayılarından çok fazla oldukları görülmüştür.

Gaziantep ilinden seçilen ve Amygdalus turcomenica Lincz. türü içerisinde yer alan

tiplerin oluşturduğu 1. grupta minimum gövde sayısı 4 ve maksimum gövde sayısı 50

olarak saptanmıştır.

Aynı ilden seçilen ve Amygdalus orientalis Mill. türü içerisinde yer alan 1.

grupta minimum 1 ve maksimum 14 adet gövde belirlenmiştir. Şanlıurfa 1. grupta

bulunan bitkilerde (Amygdalus orientalis Mill.) minimum 4 ve maksimum 13 adet

gövde, Şanlıurfa 2. grupta bulunan bitkilerde (Amygdalus turcomenica Lincz.)

minimum 11 maksimum 17 adet gövde saptanmıştır.

Gaziantep 1. grup ve Birecik 1. grup içerisinde yer alan (Amygdalus orientalis

Mill.) yabani badem tiplerinde gövde sayısı ortalaması sırasıyla 10 ve 8 olarak

saptanırken, Gaziantep 2. grup ve Birecik 2. grup içerisinde yer alan (Amygdalus

turcomenica) yabani badem tiplerinde gövde sayısı ortalaması sırasıyla 25 ve 13

olarak saptanmıştır.

Ocaklardaki gövde sayısı yıllara göre değişiklik göstermemiş, sadece

Nevşehir ilinden seçilen yabani badem genotiplerinde denemenin 3. yılında bir düşüş

görülmüştür. Bunun nedeni de denemede yer alan tiplerden birinin gövdelerinden

birisinin kırılması veya kuruması olarak açıklanabilir. Ocaklardaki gövde sayısına


149

ilişkin yapılan sayımlar sonucunda Gaziantep ve Şanlıurfa Birecik ilçesinden seçilen

1. ve 2. grupta yer alan tiplerde gövde sayısının Konya, Nevşehir ve Niğde’den

seçilen tiplerdeki gövde adetlerinden çok daha fazla oldukları dikkat çekmiştir

(Çizelge 4.43).

Çizelge 4.43. İller bazında yabani badem tiplerinin morfolojik özellikleri Taç Yüksekliği


(cm) Ocaktaki Gövde Sayısı

(adet) 2003 Yılı Min Max Ort Min Max Ort Min Max Ort Konya 80 160 117.57 100 260 177.57 1 10 4 Nevşehir 85 290 187.52 130 420 217.62 1 18 4 Niğde 110 210 150.0 130 260 200.91 1 3 2 Gaziantep 1. Grup 200 360 268.57 220 560 404.29 1 17 10 Gaziantep 2. Grup 120 240 164.38 160 510 303.75 4 50 25 Şanlıurfa 1. Grup 175 210 196.25 210 390 275.00 4 13 8 Şanlıurfa 2. Grup 85 160 136.25 120 290 190.00 10 17 13 2004 yılı Konya 60 160 115.29 110 290 192.86 1 10 4 Nevşehir 85 290 189.43 120 440 220.00 1 18 4 Niğde 115 220 157.10 150 295 204.64 1 3 2 Gaziantep 1. Grup 200 360 285.71 220 560 405.71 1 17 10 Gaziantep 2. Grup 130 240 168.50 160 510 311.25 4 50 25 Şanlıurfa 1. Grup 180 220 195.00 230 390 290.00 4 13 5 Şanlıurfa 2. Grup 80 174 143.50 120 280 192.50 10 17 13 2005 YILI Konya 60 157 112.57 110 300 187.86 1 10 4 Nevşehir 65 285 184.50 100 300 210.65 1 18 4 Niğde 110 210 144.64 120 210 168.18 1 3 2 Gaziantep 1. Grup 250 380 296.66 280 550 388.33 1 17 10 Gaziantep 2. Grup 130 230 161.67 160 370 236.67 4 50 25 Şanlıurfa 1. Grup 170 210 183.33 240 310 266.67 4 13 5 Şanlıurfa 2. Grup 76 170 140.50 130 290 220.5 10 17 13


Konya, Nevşehir, Niğde ve Şanlıurfa 1. (Amygdalus orientalis Mill.) ve 2.

(Amygdalus turcomenica) grupta bulunan bitkilerde 2003, 2004 ve 2005 yıllarında

ağaç kuvveti zayıf (3) ve kuvvetli (7) arasında değişmiştir. Bu illerde bulunan yabani

badem tiplerinin ortalama ağaç kuvveti ise sırasıyla 4.28, 5.48, 5.73, 6.50 ve 5.50

olarak elde edilmiştir. Gaziantep’ten seçilen 1. (Amygdalus orientalis Mill.) ve 2.

grup (Amygdalus turcomenica) bitkilerde orta (5) ve yüksek (7) olarak saptanmıştır.

Ortalama ağaç kuvveti de sırasıyla 5.75 ve 6.70 olarak elde edilmiştir. Gaziantep ve


150

kısmen de Şanlıurfa’dan seçilen tiplerin diğer 3 ilden seçilen tiplerden güçlü ağaçlar

oluşturduğu da bu özellik sonucunda ortaya çıkmıştır.


Denemede kullanılan 69 yabani badem tipinin tamamında gövde kalınlıkları

2004 ve 2005 yıllarında toprak seviyesinin 10 cm üzerinden ölçülmüştür.

2004 yılı ölçümlerinde minimum gövde kalınlığı 11.27 mm ile Şanlıurfa 2.

gruptan elde edilirken, Gaziantep 1. grupta minimum gövde kalınlığı 38.70 mm

olarak belirlenmiştir. Maksimum gövde kalınlığı ise en yüksek Gaziantep 1. grupta

300 mm olarak ölçülürken, en düşük maksimum değer 21.09 mm ile Şanlıurfa 2.

grupta bulunan tiplerden elde edilmiştir.

Şanlıurfa 2. grupta yer alan yabani badem tiplerinin gövde kalınlıkları

ortalama 16.92 mm olarak belirlenirken, Gaziantep 1. grupta yer alan yabani badem

tiplerinin gövde kalınlığı ortalama 96.02 mm olarak saptanmıştır. Diğer

merkezlerden seçilen yabani badem tiplerinin gövde kalınlığı ortalamaları bu

değerler arasında dağılım göstermiştir (Çizelge 4.44)

2005 yılı ölçümlerinde elde edilen sonuçların 2004 yılı sonuçları ile uyumlu

olduğu görülmüştür. Minimum gövde kalınlığı değeri 2004 yılının aksine Gaziantep

1. grup içerisinde yer alan bir tipten elde edilirken, maksimum değer ve en düşük ve

en yüksek ortalama değer 2004 yılında olduğu şekilde aynı gruplardan elde

edilmiştir.

4.1.2.7.(6). Ocaktaki Dallanma Durumu

Ocaktaki dallanma durumu her iki deneme yılında da benzer sonuçlar

vermiştir. Ocaktaki dallanma durumu Konya, Nevşehir ve Niğde’den seçilen tiplerde

seyrek (3) ve sık (7) arasında değişmiştir. Bu illerdeki bitkilerde bir ocaktaki

ortalama dallanma durumu ortaya (5) yakın olarak saptanmıştır. Şanlıurfa 1. grupta

bulunan bitkilerden de minimum, maksimum ve ortalama değerler olarak bu illere

yakın sonuçlar elde edilmiştir. Buna karşılık Gaziantep 1. ve 2. grupta ve Şanlıurfa 2.

grupta bulunan bitkilerde dallanma durumu orta (5), sık (7) olarak saptanmıştır.


151

Belirtilen guruplarda bulunan tiplerin ocaktaki dallanma durumu ortalamaları da 7’ye

(yüksek) yakın bulunmuştur (Çizelge 4.44).

Çizelge 4.44. İller bazında ağaç kuvveti, gövde kalınlıkları ve ocak dallanma

durumları Merkezler Ağaç Kuvveti Gövde Kalınlıkları

(mm) Ocaktaki Dallanma

Durumu 2003 Yılı Min Max Ort Min Max Ort Min Max Ort Konya 3 7 4.28 - - - 3 7 4.86 Nevşehir 3 7 5.48 - - - 3 7 5.3 Niğde 3 7 5.73 - - - 3 7 4.64 Gaziantep 1. Grup 5 7 6.70 - - - 5 7 6.43 Gaziantep 2. Grup 3 7 5.75 - - - 5 7 6.75 Şanlıurfa 1. Grup 5 7 6.50 - - - 3 7 5.50 Şanlıurfa 2. Grup 3 7 5.50 - - - 5 7 6.5 2004 yılı - - - Konya 3 7 4.29 15.94 100.00 35.12 3 7 4.86 Nevşehir 3 7 5.48 20.00 109.00 63.43 3 7 5.29 Niğde 3 7 5.73 36.6 98.00 58.56 3 7 5.18 Gaziantep 1. Grup 5 7 6.00 38.70 300.00 96.02 5 7 6.7 Gaziantep 2. Grup 5 7 6.00 14.36 41.00 21.85 5 7 6.5 Şanlıurfa 1. Grup 3 7 6.00 14.98 43.45 34.82 3 7 5.5 Şanlıurfa 2. Grup 3 7 5.50 11.27 21.09 16.92 5 7 6 2005 yılı Konya 3 7 4.29 15.95 117.00 39.98 3 7 4.86 Nevşehir 3 7 5.48 23.63 110.27 65.34 3 7 5 Niğde 3 7 5.73 36.6 98.72 60.12 3 7 5.55 Gaziantep 1. Grup 5 7 6.70 45.72 300.00 108.74 5 7 6.8 Gaziantep 2. Grup 5 7 6.33 13.66 41.00 23.51 5 7 6.33 Şanlıurfa 1. Grup 7 7 7.00 41.43 46.12 43.17 5 7 5.66 Şanlıurfa 2. Grup 3 7 5.5 15.39 23.79 18.75 3 7 5

3: zayıf 3: seyrek 5: ota 5: orta 7: kuvvetli 7: sık

4.1.2.7.(7). Yıllık Dal Büyümesi (cm)

Deneme bölgelerinden elde edilen minimum, maksimum ve ortalama değerler

açısından yıllık dal büyümesi farklılık göstermiştir. En düşük değer 1.4 cm ile

Niğde’den elde edilirken, Gaziantep 1. grupta yer alan (Amygdalus orientalis Mill.)

yabani badem tiplerinin en düşük yıllık dal büyümesi 11.29 cm olmuştur. Şanlıurfa 1.

grupta yer alan ve Amygdalus orientalis Mill. türü içerisinde yer alan yabani badem

genotiplerinde de 3 yıllık ölçümler sonucunda minimum, maksimum ve ortalama

yıllık dal uzunluğu değerlerinin yüksek olduğu dikkat çekmiştir (Çizelge 4.45).


152

En düşük yıllık dal büyümesi denemenin 3 yılında da Niğde’den sırasıyla

6.00 cm, 6.50 cm ve 3.20 cm olarak elde edilirken, en yüksek değerler denemenin ilk

2 yılında Şanlıurfa 1. grupta yer alan tiplerden 39.47 cm ve 22.70 cm olarak ve

denemenin 3. yılında da 24.53 cm ile Gaziantep 2. gruptan elde edilmiştir. Diğer

bölgelerden seçilen yabani badem genotiplerinden elde edilen maksimum değerler

ise bu aralıklarda değişmiştir (Çizelge 4.45).

Denemenin yürütüldüğü bölgelerden elde edilen ortalama yıllık dal uzunluğu

değerleri bölge ortalamaları ve yıllara göre değişiklik göstermiştir. 2003 yılı

ölçümlerinde Niğde Ulukışla’dan seçilen tiplerin yıllık dal uzunluğu ortalaması 4.31

cm olarak belirlenirken, Şanlıurfa 1. grupta yer alan tiplerin yıllık dal uzunluğu

ortalaması 19.45 cm olarak bulunmuştur. Konya Ereğli ve Niğde Ulukışla’dan

seçilen yabani badem tiplerinin yıllık dal uzunluğu ortalamaları birbirlerine yakın

bulunurken, Nevşehir’den elde edilen ortalama yıllık dal uzunluğu değeri (8.31 cm)

bu iki merkezden elde edilen değerlerin yaklaşık iki katı olarak gerçekleşmiştir

(Çizelge 4.45). Nevşehir’den seçilen yabani badem genotiplerinden elde edilen yıllık

dal uzunluğu ortalamalarının yüksek olasının nedeni ise Açık Hava Müzesi içerisinde

bulunan bitkilerin çevre düzenlenmesi gerekçesi ile gübrelenmesi ve sulanması

olarak değerlendirilmiştir.


Yıllık dal rengi gözlem sonuçları da denemenin amacına erişmesinde önemli

bir ölçüt olmuştur. Belirtilen diğer özelliklerde olduğu gibi bu özelliğe ilişkin

ölçümler sonucunda denemenin 3 yılı için yabani badem tiplerini gruplamak

mümkün olmuştur. Konya, Nevşehir ve Niğde’den seçilen tiplerde yıllık dal rengi

2003 yılında minimum 0 (antosiyanin birikimi yok) olarak belirlenmiştir. Konya ve

Niğde’den seçilen tiplerde maksimum yıllık dal rengi 5 (orta) olarak gözlemlenirken,

Nevşehir’den seçilenlerde maksimum değer 7 (yüksek) olarak saptanmıştır. Bu

özelliğin ortalama değeri Nevşehir’den seçilen tiplerde az (3), Konya ve Niğde’den

seçilen tiplerde sırasıyla 1 ve 1.56 olarak saptanmıştır. Buna karşılık Gaziantep 2.

grup ve bu grupta bulunan yabani badem tipleriyle aynı özellik gösteren Şanlıurfa 2.


153

grup bitkilerinde yıllık dal renginin 7’ye (yüksek antosiyanin birikimi) yakın olduğu

belirlenmiştir.

2004 yılı yıllık dal gözlemlerinden elde edilen veriler 2003 yılı sonuçlarını

destekler nitelikte olmuştur. Bununla birlikte Gaziantep 1. grupta minimum yıllık dal

rengi 2003 yılı gözlemlerinde 3 olarak belirlenirken, 2004 yılı gözlemlerinde 0

(antosiyanin birikimi yok) olarak belirlenmiştir (Çizelge 4.45). 2004 yılı yıllık dal

rengine ilişkin ortalamalarının 2003 yılı ortalamalarından farklı olmasına rağmen, bir

paralellik göstermiştir. 2005 yılı gözlemlerinde minimum ve maksimum yıllık dal

renkleri bölgelere göre değişiklik göstermemiştir. Bununla birlikte 2005 yılı

gözlemlerinden elde edilen ortalama değerler 2003 yılı verileri uyumlu bulunurken,

2004 yılı gözlem sonuçlarından farklılık göstermiş, ancak bölgelerden elde edilen

sonuçlar arasında yıllara göre bir paralellik olduğu da saptanmıştır.

4.1.2.7.(9). Yıllık Dallardaki Yaprak Sayısı (adet)

Yıllık dallardaki yaprak sayısı ölçüm sonuçları da diğer gözlem ve ölçüm

sonuçlarını desteklemiştir. Konya, Nevşehir ve Niğde’den seçilen tiplerde 2003 yılı

yıllık dallardaki minimum yaprak sayısı sırasıyla 6, 6 ve 7 adet olarak

gerçekleşmiştir. Aynı yıl bu illerdeki yabani badem tiplerinde yıllık dallardaki

maksimum yaprak sayısı da sırasıyla 12, 19 ve 12 olarak saptanmıştır. Buna karşılık

Gaziantep 2. grup ve Şanlıurfa 2. grupta bulunan bitkilerden yıllık dallardaki yaprak

minimum sayısı 56 ve 44, yıllık dallardaki maksimum yaprak sayısı ise 187 ve 144

olarak belirlenmiştir. Bu merkezlerde bulunan tiplere ait yıllık dallardaki ortalama

yaprak sayısı sırasıyla 95 ve 92 olarak gerçekleşmiştir. Ayrıca Gaziantep 1. grup ve

Şanlıurfa 1. grupta bulunan bitkilerden yıllık dallardaki minimum yaprak sayısı,

maksimum yaprak sayısı ve ortalama yaprak sayısı bu değerler arasında

gerçekleşmiştir (Çizelge 4.45). Gaziantep 1. grup ve Şanlıurfa 1. grupta bulunan

bitkilerden yıllık dallardaki minimum, maksimum ve ortalama yaprak sayısı Konya,

Nevşehir ve Niğde’den seçilen tiplerden elde edilen değerlerden yüksek olarak

bulunmuştur (Çizelge 4.45). Çizelge 4.45’de görüleceği üzere Gaziantep 2. grup ve

Şanlıurfa 2. grupta yer alan ve Amygdalus turcomenica Lincz. türü içerisinde yer


154

aldığı bilinen yabani badem genotiplerinin yıllık dallarında yaprak sayısının

denemenin 3 yılında da fazla olduğu görülmüştür.

2004 yılı ölçümlerinde Konya, Nevşehir ve Niğde’den seçilen tiplerde

dallardaki minimum yaprak sayısı sırasıyla 7, 7 ve 8 adet olarak gerçekleşmiştir.

Aynı yıl bu illerdeki yabani badem tiplerinde yıllık dallardaki maksimum yaprak

sayısı da sırasıyla 13, 39 ve 12 olarak saptanmıştır. Buna karşılık Gaziantep 2. grup

ve Şanlıurfa 2. grupta bulunan bitkilerden yıllık dallardaki yaprak en az sayısı 50 ve

66, yıllık dallardaki en yüksek yaprak sayısı 142 ve 115 olarak belirlenmiştir. Bu

merkezlerde bulunan tiplere ait yıllık dallardaki ortalama yaprak sayısı sırasıyla 86

ve 90 olarak gerçekleşmiştir. Gaziantep 1. grup ve Şanlıurfa 1. grupta bulunan

bitkilerden yıllık dallardaki minimum yaprak sayısı, maksimum yaprak sayısı ve

ortalama yaprak sayısı bu değerler arasında gerçekleşmiştir.

Çizelge 4.45. Farklı illerden seçilen yabani badem tiplerinde bazı morfolojik karakterlerin ortalama değerleri Merkezler Yıllık Dal Büyümesi

(cm) Yıllık Dal

Rengi Yıllık Dallardaki

Yaprak Sayısı (adet) 2003 Min Max Ort Min Max Ort Min Max Ort Konya 2.87 8.27 4.87 0 5 1.00 6 12 8 Nevşehir 3.13 22.46 8.31 0 7 2.90 6 19 11 Niğde 3.20 6.00 4.31 0 5 1.56 7 12 10 Gaziantep 1. Grup 11.29 19.80 16.33 3 5 4.14 13 30 19 Gaziantep 2. Grup 9.02 25.63 15.57 5 7 6.75 56 187 95 Şanlıurfa 1. Grup 12.4 39.47 19.45 0 3 0.75 15 31 20 Şanlıurfa 2. Grup 7.6 19.95 13.65 7 7 7 44 144 92 2004 Konya 2.0 7.13 4.12 0 5 0.57 7 13 9 Nevşehir 4.0 21.9 8.64 0 7 2.95 7 39 16 Niğde 2.2 6.5 4.20 0 5 1.90 8 12 11 Gaziantep 1. Grup 11.2 17.2 15.3 0 5 2.14 12 22 17 Gaziantep 2. Grup 9.3 21.9 16.51 5 7 6.75 50 142 86 Şanlıurfa 1. Grup 11.1 22.7 14.3 0 3 0.75 12 22 15 Şanlıurfa 2. Grup 8.5 17.9 14.3 7 7 7 66 115 90 2005 Konya 2.07 7.86 3.93 0 3 0.84 7 11 9 Nevşehir 3.27 19.2 6.83 0 7 2.15 9 18 12 Niğde 1.4 3.2 2.36 0 5 1.33 7 9 8 Gaziantep 1. Grup 8.07 21.53 12.28 3 5 3.66 12 27 21 Gaziantep 2. Grup 7.26 24.53 14.89 5 7 6.67 52 136 91 Şanlıurfa 1. Grup 8.00 15.13 10.93 0 3 1.00 13 17 15 Şanlıurfa 2. Grup 7.47 10.00 8.82 7 7 7 51 97 74

0:: Antosiyanin birikimi yok , 3: Antosiyanin birikimi az, 5: Antosiyanin birikimi orta, 7: Antosiyanin birikimi yüksek


155

2005 yılı ölçümlerinden elde edilen verilerde 2003 ve 2004 yılı sonuçları ile

uyumlu bulunmuştur. İlk 2 yıl sonuçlarında olduğu şekilde 3. yıl ölçümlerinde de

Gaziantep 2. grup ve Şanlıurfa 2. grupta yer alan yabani badem geotiplerine ait yıllık

dallardaki minimum, maksimum ve ortalama yaprak sayısı diğer genotiplerden elde

edilenlerden daha yüksek bulunmuştur. Elde edilen bu sonuç belirtilen gruplarda yer

alan yabani badem tiplerinin diğerlerinden genetik yapı olarak farklı olduğunu

göstermiştir. Bununla birlikte yıllık dallarda ki yaprak sayısı açısından diğer

gruplarda yer alan yabani badem genotiplerinin benzerliği de dikkat çekmiştir.

4.1.3. Yabani Badem Tiplerinde Yaprak Ölçüm Değerleri

2003, 2004 ve 2005 yıllarında yabani badem tiplerinde yaprak şekillerini

saptamak amacıyla Gaziantep ve Şanlıurfa’dan seçilen yabani badem tiplerinde

Temmuz ayında, Nevşehir, Niğde ve Konya’dan seçilen yabani badem

genotiplerinden Ağustos ayı içerisinde araziye çıkılmıştır. Belirlenen her yabani

badem tipinin olgun yapraklarından tesadüfi olarak, üç yinelemeli ve her yinelemede

20 yaprak olacak şekilde 60 yaprak alınmıştır. Alınan yapraklarda yaprak eni, yaprak

boyu ve sapının uzunlukları her yaprak için tek tek ölçülmüş ve ortalamalarının

alınması suretiyle ortalama değerler elde edilmiştir.

Elde edilen bulgular Çizelge 4.46, 4.47, 4.48, 4.49 ve 4.50’de verilmiştir.

Ayrıca bu olgun yapraklarda yaprak renklerinin belirlenmesi de gerçekleştirilmiştir.

4.1.3.1. Konya İlinden Seçilen Yabani Badem Tiplerine Ait Yaprak

Ölçüm Değerleri

Konya Ereğli İlçesinden seçilen yabani badem tiplerine ait 2003, 2004 ve

2005 yılı yaprak ölçüm değerleri Çizelge 4.46’da verilmiştir.

4.1.3.1.(1). Yaprak Eni (cm)

Denemede yer alan yabani badem tiplerinde yaprak eni ortalamaları

arasındaki fark istatistiksel olarak önemli bulunmuştur. Belirlenen yabani badem

tiplerine ait yaprak eni değerleri 2003 yılı ölçümlerinde 0.37 cm (İvriz Tip 4) ile 0.72


156

cm (İvriz Tip 1) arasında değişim göstermiştir (Şekil 4.24). 2004 yılında da en düşük

ve en yüksek yaprak eni değerleri aynı tiplerden 0.39 cm ve 0.74 cm olarak elde

edilmiştir (Çizelge 4.46). Diğer tiplerde yaprak eni değerleri her iki yıl için

birbirleriyle örtüşen sonuçlar vermişlerdir.

Bununla birlikte 2005 yılı ölçümlerinde elde edilen değerler ilk 2 yıl

gerçekleştirilen ölçüm sonuçları ile benzer bulunurken, en yüksek ve en düşük

yaprak eni değerleri ilk 2 deneme yılında olduğu şekilde 0.47 cm (İvriz Tip 4) ile

0.69 cm (İvriz Tip 1) arasında değişim göstermiştir. Diğer tiplerden elde edilen

yaprak eni ölçüm sonuçları bu değerler arasında değişim göstermiştir.

4.1.3.1.(2). Yaprak Boyu (cm)

Denemede yer alan yabani badem tiplerinde yaprak boyu ortalamaları

arasındaki fark denemenin 3 yılında da istatistiksel olarak önemli bulunmuştur.

2003 yılı ölçümlerinde 0.88 cm ile en düşük yaprak boyu değeri İvriz

bölgesinden seçilen Tip 4’den elde edilirken, en yüksek yaprak uzunluğu değeri ise

1.81 cm ile Ayrancı Tip 3’den elde edilmiştir (Şekil 4.23). Diğer tiplere ait yaprak

boyu ölçüm sonuçları bu değerler arasında dağılım göstermiştir.

2004 yılı ölçümlerinde 2003 yılı ölçüm sonuçlarına paralel değerler elde

edilmiş ve İvriz Tip 4’den ortalama 0.83 cm ile en düşük yaprak boyu değeri elde

edilmiştir. En yüksek yaprak boyu değeri ise 2.0 cm (Ayrancı Tip 4) olarak

gerçekleşmiştir. 2003 yılında en yüksek ortalama yaprak boyu değerinin elde edildiği

Ayrancı Tip 3’de ise 2004 yılı ölçümlerinde ortalama yaprak boyu 1.98 cm ölçülmüş

ve bu değerin en yüksek yaprak uzunluğu değerine (2.00 cm) çok yakın olduğu

görülmüştür. Diğer tiplere ait yaprak boyu ölçümleri bu değerler arasında

saptanmıştır (Çizelge 4.46, Şekil 4.24).

2005 yılı ortalama yaprak uzunluğu ölçümlerinden elde edilen sonuçlar

denemenin ilk 2 yılında elde edilen sonuçlarla benzerlik göstermiştir. 2003 yılı

ölçümlerinde en yüksek ortalama yaprak uzunluğu değerinin saptandığı ve 2004 yılı

ölçümlerinde de ortalama yaprak uzunluğu değerinin en yüksek 2. değer olarak elde

edildiği Tip 3’de ortalama yaprak uzunluğu değeri 2.10 cm olarak elde edilmiştir. Bu


157

değer denemeye alınan tipler içerisinde en yüksek değer olarak saptanmıştır (Çizelge

4.46).

En düşük yaprak uzunluğu değeri ise ilk 2 yıl çalışmalarında en düşük

ortalama yaprak uzunluğu değerinin elde edildiği İvriz Tip 4’den 1.09 cm olarak

saptanmıştır. İvriz Tip 4’den elde edilen ortalama yaprak uzunluğu değerinin 2003

yılı (0.88 cm) ve 2004 yıllarında (0.83 cm) elde edilen değerden daha yüksek olduğu

görülmüştür. Bölgeden seçilen diğer yabani badem genotiplerinde ortalama yaprak

uzunluğu ölçüm sonuçları verilen maksimum ve minimum değerler arasında yer

almışlardır.

Şekil 4.23. Ayrancı Tip 3 ve Ayrancı Tip 6’ya ait yaprakların

görünümü

Şekil 4.24. İvriz Tip 1 ve İvriz Tip 3’e ait yaprakların görünümü


158

Şekil 4.25. İvriz Tip 5 ve Ayrancı Tip 7’ye ait yaprakların

görünümü Çizelge 4.46. Konya Ereğli ilçesinden seçilen yabani badem tiplerine ait yaprak eni ve yaprak boyu değerleri Badem tipleri

Yaprak eni (cm)

Yaprak Boyu (cm)

Ayrancı 2003 2004 2005 2003 2004 2005 Tip 1 0.46 fgh(1) 0.45 ef 0.54 ef 1.39 cde 1.42 f 1.50 cd Tip 2 0.53 de 0.52 cd 0.56 cde 1.43 cd 1.44 f 1.42 de Tip 3 0.61 b 0.56 c 0.65 ab 1.81 a 1.98 a 2.10 a Tip 4 0.48 ef 0.51 cd 0.55 de 1.62 abc 2.00 a 1.99 a Tip 5 0.60 bc 0.51 cd 0.56 cde 1.78 ab 1.67 cd 1.67 b Tip 6 0.41 hı 0.54 cd 0.59 cd 1.44 cd 1.58 de 1.63 bc Tip 7 0.41 hı 0.42 fg 0.48 gh 1.53 cd 1.74 bc 1.62 bc İvriz Tip 1 0.72 a 0.74 a 0.69 a 1.65 bcd 1.82 b 2.01 a Tip 2 0.46 fg 0.63 b 0.60 bc 1.40 cd 1.52 ef 1.75 b Tip 3 0.47 f 0.45 ef 0.55 de 1.51 cd 1.19 g 1.62 bc Tip 4 0.37 ı 0.39 g 0.47 h 0.88 f 0.83 h 1.09 g Tip 5 0.48 ef 0.43 fg 0.48 fgh 1.15 e 1.24 g 1.31 ef Tip 6 0.54 d 0.49 de 0.54 e 1.39 cde 1.27 g 1.32 ef Tip 7 0.55 cd 0.44 efg 0.52 efg 1.32 de 1.15 g 1.23 f LSD 0.05 0.0531 0.0531 0.0531 0.0243 0.1187 0.1404


4.1.3.1.(3). Yaprak Sapı Uzunluğu (cm)

Denemede yer alan yabani badem tiplerinde yaprak sapı uzunluğu

ortalamaları arasındaki fark denemenin 3 yılında da istatistiksel olarak önemli

bulunmuştur.

2003 yılı ölçüm sonuçlarına göre yaprak sapı uzunlukları 0.24 cm (İvriz Tip

4) ile 0.41 cm (Ayrancı Tip 7) arasında değişmiş, diğer tiplerin yaprak sapı


159

uzunlukları bu değerler arasında yer almıştır. Yaprak sapı uzunluğu ölçüm sonuçları

bu deneme yılında düşük bulunmuştur. Ancak yaprak sapı uzunlukları açısından

tiplere göre yıllar arasında bir paralellikte gözlenmiştir (Çizelge 4.47).

2004 yılı ölçüm sonuçlarında da en düşük yaprak sapı uzunluğu İvriz Tip

4’den 0.17 cm olarak elde edilmiştir. Bir önceki yılda yüksek değerlerin saptandığı

Ayrancı Tip 7 ve İvriz Tip 1’de 2. deneme yılında da yüksek değerler elde edilmiştir.

Buna karşılık en yüksek ortalama yaprak sapı uzunluğu 0.34 cm ile Ayrancı Tip

3’den elde edilmiştir. Diğer tiplerden elde edilen ortalama yaprak sapı uzunluğu

ölçüm sonuçları bu değerler arasında yer almıştır (Çizelge 4.47).

.2005 yılı ölçümlerinde yaprak sapı uzunluğu değerlerinin 2003 yılı sonuçları

ile benzer olmakla birlikte 2004 yılı ölçüm sonuçlarından yüksek olduğu

görülmüştür. Yapılan ölçüm sonuçlarına göre minimum yaprak sapı uzunluğu 0.25

cm ile denemenin ilk 2 yılında da en düşük yaprak sapı uzunluğunun elde edildiği

İvriz Tip 4’den elde edilmiştir. Maksimum yaprak sapı uzunluğu ise Ayrancı

merkezinden seçilen Tip 3’den 0.41 cm olarak elde edilmiştir. Diğer yabani badem

tiplerinde elde edilen ortalama yaprak sapı uzunluğu ölçüm sonuçları bu değerler

arasında dağılım göstermiştir.

Ayrancı ve İvriz merkezlerinde seçilen yabani badem genotiplerin yaprak sapı

uzunluğuna ilişkin yapılan 3 yıllık ölçüm sonuçlarına göre elde edilen sonuçlarda

ciddi farklılıkların olmadığı görülmüştür. Bununla birlikte 2003 ve 2005 yılında

gerçekleştirilen ölçüm sonuçlarının benzer olmasına karşılık, 2004 yılı sonuçlarının

daha düşük olduğu da dikkat çekmiştir.

4.1.3.1.(4). Yaprak Rengi

2003, 2004 ve 2005 yılı gözlem sonuçlarına göre seçilen yabani badem tipleri

arasında sadece Ayrancı bölgesinden seçilen Tip 7’ye ait yaprakların yeşil renkte

olduğu gözlemlenirken, diğer tiplere ait yaprakların gri yeşil renkte olduğu



160

Ayrancı Tip 7 İvriz Tip 1

Şekil 4.26. Ereğli ilçesinden seçilen yabani badem tiplerinde yaprak renkleri

Çizelge 4.47. Konya Ereğli ilçesinden seçilen yabani badem tiplerine yaprak sapı uzunluğu ve yaprak renkleri Badem tipleri

Yaprak Sapı Uzunluğu (cm)

Yaprak rengi

Ayrancı 2003 2004 2005 2003-2005 Tip 1 0.34 b(1) 0.23 de 0.31 de Gri yeşil Tip 2 0.29 cde 0.22 e 0.31 de Gri yeşil Tip 3 0.34 bc 0.34 a 0.41 a Gri yeşil Tip 4 0.27 e 0.24 de 0.30 de Gri yeşil Tip 5 0.35 b 0.26 cd 0.30 de Gri yeşil Tip 6 0.32 bcd 0.29 bc 0.40 ab Gri yeşil Tip 7 0.41 a 0.30 b 0.36 c Yeşil İvriz Tip 1 0.40 a 0.30 b 0.39 abc Gri yeşil Tip 2 0.36 ab 0.28 bc 0.32 d Gri yeşil Tip 3 0.36 ab 0.26 cd 0.36 bc Gri yeşil Tip 4 0.24 e 0.17 f 0.25 f Gri yeşil Tip 5 0.28 de 0.24 de 0.31 de Gri yeşil Tip 6 0.36 ab 0.29 bc 0.38 abc Gri yeşil Tip 7 0.32 bcd 0.22 e 0.28 ef Gri yeşil LDS 0.05 0.0531 0.0312 0.0336


4.1.3.2. Nevşehir İlinden Seçilen Yabani Badem Tiplerine Ait Yaprak

Ölçüm Değerleri

Nevşehir Göreme Açık Hava Müzesi içi ve Göreme Kayseri yolundan seçilen

yabani badem tiplerinde 2003, 2004 ve 2005 yılı yaprak ölçüm değerleri Çizelge

4.48’de verilmiştir.


161

4.1.3.2.(1). Yaprak Eni (cm)



2003 yılında gerçekleştirilen ölçümlerde, Nevşehir ilinden seçilen yabani

badem tiplerinde yaprak eni değerleri 0.51 cm (AHMİ Tip 7) ile 1.45 cm (AHMİ Tip

5) arasında değişim göstermiş, diğer tiplerden elde edilen yaprak eni ölçüm sonuçları

bu değerler arasında dağılım göstermiştir (Çizelge 4.48). Göreme Kayseri yolundan

ve Açık Hava Müzesi içinde seçilen yabani badem tiplerinden sadece Açık Hava

Müzesi İçerisinde seçilen tiplerden Tip 1, 2, 3, 5 ve 11’de yaprak eni ölçüm sonuçları

1 cm’ nin üzerinde elde edilirken (Şekil 4.27), diğer yabani badem tiplerinde elde

edilen sonuçlar 1 cm’ nin altında gerçekleşmiştir.

2004 yılında elde edilen ölçüm sonuçları değerlendirildiğinde ise 2003 yılı

verileri ile uyum içerisinde olduğu görülmektedir. 2004 yılında ortalama yaprak eni

değerleri 0.48 cm (Göreme Tip 3) ile 1.45 cm (AHM Tip 5) arasında değişmiştir.

2003 yılı ölçüm sonuçlarında olduğu şekilde 1 cm’ nin üzerinde ortalama yaprak

genişliğine sahip tipler AHM içerisinde seçilen tiplerden elde edilmiştir (Çizelge

4.48). AHM Tip 3 ve 7’den elde edilen ortalama yaprak genişliği değerleri Göreme

Kayseri Yolundan seçilen tiplerle benzer olurken, AHM içerisinden seçilen diğer

tiplerden elde edilen ortalama yaprak eni değerlerinin daha yüksek olduğu

saptanmıştır.

2005 yılı ölçümlerinde seçilen yabani badem genotiplerinden Göreme’ den

seçilen Tip 8 ve 9’da ölçüm gerçekleştirilememiştir. Ölçümü yapılan diğer yabani

badem genotiplerinde ortalama yaprak eni değerleri 0.47 cm (AHM Tip 7) ile 1.50

cm (AHM Tip 2) arasında değişmiştir. Elde edilen sonuçlar 2003 ve 2004 yılı

sonuçları ile benzerlik göstermiştir.


162

Şekil 4.27. Nevşehir Göreme’den seçilen yabani badem tiplerine ait yapraklardan görünüm




Yaprak boyu değerleri 2003 yılı ölçümlerinde 1.57 cm (Göreme Tip 6) ile

3.36 cm (AHMİ Tip 2) arasında değişim göstermiştir.

Diğer tiplere ait değerler bu aralıklarda yer almışlardır. 2004 yılı ortalama

yaprak uzunluğu ölçümlerinde ise en düşük ve en yüksek değerler 1.46 cm (AHMİ

Tip 3) ve 3.66 cm (AHMİ Tip 10) olarak gerçekleşmiştir (Çizelge 4.48). Diğer

yabani badem genotiplerinde ölçülen ortalama yaprak uzunluğu sonuçları bu değerler

arasında yer almıştır.

2005 yılı ortalama yaprak uzunluğu ölçümlerinde 2004 yılında olduğu şekilde

ortalama minimum yaprak uzunluğu AHM Tip 3’den 1.45 cm olarak ölçülmüştür.


163

Maksimum ortalama yaprak uzunluğu değeri 3.51 cm ile AHM Tip 2’den elde

edilmiştir. Bölgeden seçilen diğer yabani badem tiplerine ait ortalama yaprak

uzunlukları bu değerler arasında değişmiştir.

Çizelge 4.48. Nevşehir ilinden seçilen yabani badem tiplerine ait yaprak eni ve yaprak boyu değerleri Badem tipleri

Yaprak Eni (cm)

Yaprak Boyu (cm)

Göreme 2003 2004 2005 2003 2004 2005 Tip 1 0.74 fg(1) 0.65 def 0.81 efg 2.45 fg 2.18 de 2.70 abcd Tip 2 0.99 d 0.86 c 1.12 cd 2.77 de 2.23 d 2.55 abcd Tip 3 0.68 ghı 0.48 hı 0.58 hıj 2.28 fg 1.58 gh 1.99 cd Tip 4 0.99 d 0.61 defg 0.85 efg 2.84 cde 1.79 fg 2.25 abcd Tip 5 0.69 gh 0.56 fghı 0.73 fgh 2.47 f 2.12 de 2.44 abcd Tip 6 0.52 k 0.93 c 0.51 ıj 1.57 ı 1.93 ef 1.62 d Tip 7 0.89 e 0.70 de 0.89 efg 2.26 g 1.97 ef 2.33 abcd Tip 8 0.70 gh 0.51 ghı - 2.27 fg 1.77 fg - Tip 9 0.81 f 0.71 de - 2.36 fg 2.23 d - Tip 10 0.61 ıj 0.51 ghı 0.58 hıj 2.05 h 1.77 fg 2.11 abcd AHMİ Tip 1 1.30 c 1.30 b 1.39 ab 3.22 b 3.16 b 3.47 ab Tip 2 1.38 b 1.18 b 1.50 a 3.36 b 2.81 c 3.51 a Tip 3 1.47 a 0.59 efgh 0.59 hıj 4.24 a 1.46 h 1.45 d Tip 4 0.90 e 0.73 d 0.82 efg 2.72 e 2.29 d 2.58 abcd Tip 5 1.45 ab 1.45 a 1.18 bc 2.93 cd 3.14 b 2.42 abcd Tip 6 0.58 jk 0.94 c 0.59 hıj 2.32 fg 2.59 c 2.32 abcd Tip 7 0.51 k 0.46 ı 0.47 j 2.38 fg 2.10 de 1.97 cd Tip 8 0.94 de 1.20 b 0.88 efg 2.87 cde 3.39 b 2.34 abcd Tip 9 0.98 d 0.94 c 0.92 def 2.86 cde 2.57 c 2.80 abcd Tip 10 0.65 hıj 1.22 b 1.12 cd 3.00 c 3.68 a 2.29 abcd Tip 11 1.00 d 0.80 c 1.02 cde 2.44 fg 2.26 d 3.26 abc LDS 0.05 0.074 0.1187 0.2087 0.202 0.2556 0.2275

(1): Ortalamalar arasındaki farklılıklar ayrı harflerle gösterilmiştir AHMİ: Açık Hava Müzesi İçi




bulunmuştur. Yaprak sapı uzunluklarında 2003 yılı ölçümlerinde en düşük değer

0.31 cm (Göreme Tip 3 ve Tip 8) olarak elde edilirken, 2004 yılında 0.20 cm

(Göreme Tip 3) olarak gerçekleşmiştir. En yüksek yaprak sapı uzunluğu değeri 2003

yılında 0.94 cm (AHMİ Tip 2) olarak elde edilirken, 2004 yılımda bu değer 1.09 cm

ile AHMİ Tip 8’den elde edilmiştir. Diğer tiplerden elde edilen yaprak sapı


164

uzunlukları 2003 ve 2004 yılı ölçüm sonuçlarında belirtilen değerler arasında dağılım

göstermiştir (Çizelge 4.49).

2005 yılı ölçümlerinde ortalama yaprak sapı uzunluklarının 0.33 cm (Göreme

Tip 3) ile 0.81 cm (Göreme Tip 2) arasında değiştiği saptanmıştır. Bölgeden seçilen

yabani badem genotiplerinden ölçülen yaprak sapı uzunluklarının yıllara göre

farklılık gösterdikleri dikkat çekmiştir.


Yaprak renginin belirlenmesi amacıyla yapılan 3 yıllık gözlemlerde aynı

sonuçlar elde edilmiştir. Gözlem sonuçlarına göre Göreme’ den elde edilen yabani

badem tiplerinden Tip 8’de yaprak rengi açık yeşil, diğer 9 tipte yaprak rengi gri

yeşil olarak gözlemlenmiştir.

Açık Hava Müzesi içerisinden seçilen yabani badem tiplerinden AHM Tip 1,

2, 8 ve 9’da yaprak rengi yeşil, AHM Tip 10’da koyu yeşil olarak saptanmıştır. Açık

Hava Müzesi içerisinde seçilen diğer 6 tipte ise yaprakların gri yeşil renkte oldukları


Göreme Tip 1 AHM Tip 2 Göreme Tip 3

Göreme Tip 2 AHM Tip 7 AHM Tip 5 Şekil 4.28. Nevşehir Göreme’ den seçilen yabani badem tiplerine ait yaprak renkleri


165

Çizelge 4.49. Nevşehir ilinden seçilen yabani badem tiplerine ait yaprak sapı uzunluğu ve yaprak renkleri

Badem tipleri

Yaprak Sapı Uzunluğu (cm)

Yaprak Rengi

Göreme 2003 2004 2005 2003-2005 Tip 1 0.59 fg(1) 0.43 ef 0.67 cde Gri yeşil Tip 2 0.61 fg 0.38 fg 0.58 ef Gri yeşil Tip 3 0.31 k 0.20 j 0.33 j Gri yeşil Tip 4 0.58 fg 0.40 efg 0.52 fg Gri yeşil Tip 5 0.34 k 0.24 ıj 0.42 ghıj Gri yeşil Tip 6 0.34 k 0.36 fgh 0.45 ghı Gri yeşil Tip 7 0.44 ıj 0.36 fgh 0.44 ghı Gri yeşil Tip 8 0.31 k 0.24 ıj - Açık yeşil Tip 9 0.45 ıj 0.45 e - Gri yeşil Tip 10 0.41 j 0.34 gh 0.46 gh Gri yeşil AHMİ Tip 1 0.87 c 0.80 c 0.77 bc Yeşil Tip 2 0.94 b 0.70 d 0.81 b Yeşil Tip 3 1.02 a 0.29 hı 0.36 hıj Gri yeşil Tip 4 0.67 e 0.43 ef 0.64 de Gri yeşil Tip 5 0.78 d 0.76 cd 0.59 ef Gri yeşil Tip 6 0.49 hı 0.82 c 0.51 fg Gri yeşil Tip 7 0.52 h 0.37 fg 0.65 de Gri yeşil Tip 8 0.88 c 1.09 a 0.63 de Yeşil Tip 9 0.90 bc 0.84 c 0.69 cd Yeşil Tip 10 0.57 g 0.95 b 0.35 ıj Koyu yeşil Tip 11 0.63 ef 0.36 fgh 0.93 a Gri yeşil LSD 0.05 0.052 0.074 0.104

(1): Ortalamalar arasındaki farklılıklar ayrı harflerle gösterilmiştir AHMİ: Açık Hava Müzesi İçi

4.1.3.3. Niğde İlinden Seçilen Yabani Badem Tiplerine Ait Yaprak

Ölçüm Değerleri

Niğde Ulukışla İlçesinden seçilen yabani badem tiplerine ait 2003, 2004 ve

2005 yıllarına ait yaprak ölçüm sonuçları Çizelge 4.50 ve 4.51’de verilmiştir.

4.1.3.3.(1). Yaprak Eni (cm)



Seçilen 11 yabani badem tipinde 2003 yılı ölçüm sonuçlarına göre en düşük

yaprak eni değerleri 0.32 cm ile Tip 7’den elde edilirken, en yüksek yaprak eni

değeri 0.52 cm ile Tip 10’dan elde edilmiştir. Diğer tiplerden elde edilen yaprak eni


166

ölçüm sonuçları bu değerler arasında yer almıştır. Bununla birlikte bölgeden seçilen

Tip 1 ve Tip 9’da ölçülen 0.51 cm ve 0.50 cm’ lik ortalama yaprak eni değerlerinin

maksimum değere çok yakın olduğu da görülmüştür.

2004 yılı ölçümlerinde ise en düşük yaprak eni değeri 2003 yılında da en

düşük yaprak eni değerinin ölçüldüğü Tip 7’den 0.33 cm olarak ölçülmüştür. En

yüksek yaprak eni ise 0.55 cm ile Tip 1’den elde edilmiştir. Diğer tiplere ait yaprak

eni ortalamaları bu değerler arasında dağılım göstermiştir (Çizelge 4.50).

Niğde Ulukışla ilçesinden seçilen yabani badem genotiplerinde 2005 yılı

yaprak eni ölçümlerinde, 2004 yılı ölçüm sonuçları ile paralel sonuçlar elde

edilmiştir. 2003 ve 2004 yılı ölçümlerinde minimum değerin elde edildiği Tip 7’de

2005 yılı ölçümlerinde de 0.38 cm’ lik ortalama yaprak eni ile minimum değer elde

edilmiştir. Minimum değere benzer şekilde maksimum değerde 2004 yılı

ölçümlerinde en yüksek ortalama yaprak eninin ölçüldüğü Tip 1’den 0.51 cm olarak

ölçülmüştür (Çizelge 4.50, Şekil 4.29). Yapılan 3 yıllık ölçümler sonucunda ortalama

yaprak eni değerlerinin yıllara göre paralellik gösterdiği görülmektedir.




2003 yılı sonuçlarına göre yaprak boyu değerleri 1.23 cm (Tip 5) ile 1.62 cm

(Tip 9) arasında değişmiştir. Diğer tiplerden elde edilen ortalama yaprak boyu

ölçümleri bu değerler arasında dağılım göstermiştir.

2004 yılı ölçüm sonuçlarında minimum yaprak boyu değerlerinin elde

edildiği tip 2003 yılınınkinden farklı olurken, maksimum değer aynı tipten elde

edilmiştir. Ortalama yaprak boyu değerleri 1.30 cm (Tip 8) ile 1.63 cm (Tip 11)

arasında değişmiştir. Diğer tiplere ait yaprak boyu ölçüm değerleri bu değerler

arasında değişmiştir.

2005 yılı ölçümlerinde Tip 9, 10 ve 11’den bitkilerin su stresinde

olmalarından dolayı bir kısım yapraklarını dökmeleri ve bazı yapraklarında kıvrılmış

olmaları nedeniyle yaprak boyu ölçümleri gerçekleştirilememiştir. Diğer yabani

badem genotiplerinde ise ortalama yaprak boyu ölçümleri 1.25 cm (Tip 8) ile 1.57


167

cm (Tip 4) arasında değişmiştir. 2005 yılında elde edilen yaprak boyu değerlerinin

2004 yılı ölçümlerine göre daha düşük olduğu, ancak bu farkın pek de önemli

olmadığı saptanmıştır (Çizelge 4.50).

Şehir 4.29. Niğde ilinden seçilen yabani badem tiplerine

ait yaprakların görünümü Çizelge 4.50. Niğde Ulukışla ilçesinden seçilen yabani badem tiplerine ait yaprak eni ve yaprak boyu değerleri

Badem tipleri

Yaprak eni (cm)

Yaprak Boyu (cm)

Ulukışla 2003 2004 2005 2003 2004 2005 Tip 1 0.51 ab(1) 0.55 a 0.51 a 1.41 c 1.50 bcd 1.45 bc Tip 2 0.40 ef 0.47 b 0.47 ab 1.25 d 1.30 e 1.24 d Tip 3 0.37 fg 0.36 fg 0.39 c 1.36 c 1.39 de 1.25 d Tip 4 0.43 de 0.40 de 0.45 b 1.45 bc 1.60 ab 1.57 a Tip 5 0.45 cde 0.45 bc 0.47 ab 1.23 g 1.40 de 1.27 d Tip 6 0.46 bcd 0.39 ef 0.46 ab 1.41 c 1.48 cd 1.39 c Tip 7 0.32 g 0.33 g 0.38 c 1.43 c 1.57 abc 1.53 ab Tip 8 0.45 cde 0.40 de 0.47 ab 1.45 bc 1.28 e 1.25 d Tip 9 0.50 abc 0.46 b - 1.55 a 1.51 bcd - Tip 10 0.52 a 0.48 b - 1.54 ab 1.46 cd - Tip 11 0.47 abcd 0.42 cd - 1.62 a 1.63 a - LSD 0.05 0.0539 0.0300 0.001 0.0932 0.1200 0.0040





bulunmuştur.


168

Yaprak sapı uzunluğu sonuçlarında tipler arasında yıllara göre önemli bir

değişiklik görülmemiştir. 2003 yılı ölçümlerinde ortalama yaprak sapı uzunluklarının

0.20 cm (Tip 4) ile 0.40 cm (Tip 5) arasında, 2004 yılı ölçümlerinde ise 0.18 cm (Tip

4) ile 0.37 cm (Tip 5) arasında değişim göstermiştir (Çizelge 4.51). Her iki yıl

ölçümlerinde diğer tiplerden saptanan yaprak sapı uzunlukları bu değerler arasında

dağılım göstermiştir.

2005 yılı ölçümlerinde ise ortalama en düşük yaprak sapı uzunluğu 0.20 cm

ile Tip 2’den elde edilirken, ortalama en yüksek yaprak sapı uzunluğu 0.36 cm ile

Tip 5’den elde edilmiştir. 2005 yılı ölçümlerinde Tip 9, 10 ve 11’den bitkilerin su

stresinde olmalarından dolayı bir kısım yapraklarını dökmeleri ve bazı yapraklarında

kıvrılmış olmaları nedeniyle yaprak sapı uzunluğu ölçümleri gerçekleştirilememiştir.

Yaprak sapı ölçümü gerçekleştirilen diğer yabani badem tiplerinde ortalama yaprak

sapı uzunlukları bu değerler arasında yer almıştır (Çizelge 4.51).


Yaprak rengini belirlemek amacıyla 2003, 2004 ve 2005 yıllarında yapılan

gözlemler neticesinde seçilen yabani badem tiplerinden sadece Tip 7’de yaprak rengi

yeşil olarak gözlemlenirken (Şekil 4.30), diğer tiplerde yaprak rengi gri yeşil olarak


Çizelge 4.51. Niğde Ulukışla ilçesinden seçilen yabani badem tiplerine ait yaprak sapı uzunluğu ve yaprak renkleri Badem tipleri

Yaprak Sapı Uzunluğu(cm) Yaprak rengi

Ulukışla 2003 2004 2005 2003-2005 Tip 1 0.30 bcd(1) 0.26 bc 0.32 b Gri yeşil Tip 2 0.28 de 0.23 cd 0.20 f Gri yeşil Tip 3 0.29 cde 0.26 bc 0.21 f Gri yeşil Tip 4 0.20 f 0.18 de 0.26 de Gri yeşil Tip 5 0.40 a 0.37 a 0.36 a Gri yeşil Tip 6 0.31 bcd 0.23 cd 0.27 cd Gri yeşil Tip 7 0.25 e 0.25 e 0.24 e Yeşil Tip 8 0.29 bcd 0.20 d 0.28 c Gri yeşil Tip 9 0.32 bc 0.29 b - Gri yeşil Tip 10 0.33 b 0.23 bcd - Gri yeşil Tip 11 0.30 bcd 0.21 cd - Gri yeşil LSD 0.05 0.0381 0.0500 0.0002 (1): Ortalamalar arasındaki farklılıklar ayrı harflerle gösterilmiştir


169

Niğde Tip 7 Niğde Tip 4

Şekil 4.30. Niğde Tip 7 ve Niğde Tip 4’e ait yaprakların görünümü

4.1.3.4. Gaziantep İlinden Seçilen Yabani Badem Tiplerine Ait Yaprak

Ölçüm Değerleri

Gaziantep ilinden seçilen yabani badem tiplerine ait 2003, 2004 ve 2005

yıllarında gerçekleştirilen yaprak ölçüm değerleri Çizelge 4.52 ve Çizelge 4.53’de

verilmiştir.

4.1.3.4.(1). Yaprak Eni (cm)



Bölgeden seçilen Amygdalus orientalis Mill. türü içerisinde yer alan Tip 1, 3,

4, 5, 8, 13 ve 14’de yaprak eni ölçüm sonuçlarının, Amygdalus turcomenica Lincz.

türü içerisinde yer alan Tip 2, 6, 7, 9, 10, 11, 12 ve 15’den elde edilen sonuçlardan

daha yüksek olduğu dikkat çekmiştir. Yaprak eni ölçüm sonuçları türlere ait tiplerin

sınıflandırılmasını tam anlamıyla gerçekleştirmiştir (Çizelge 4.52).

Amygdalus orientalis Mill. türü içerisinde yer alan tiplerde yaprak eni ölçüm

sonuçları 0.89 cm (Tip 8) ile 1.34 cm (Tip 3) arasında değişmiştir. Bu tür içerisinde

yer alan diğer tiplerde yaprak eni ölçüm sonuçları belirtilen değerler arasında yer

almıştır. Amygdalus turcomenica Lincz. türü içerisinde yer alan tiplerde ise ortalama


170

yaprak eni ölçümleri 0.28 cm (Tip 10) ile 0.54 cm (Tip 15) arasında değişirken, bu

tür içerisinde yer alan diğer tiplerde yaprak eni ölçüm sonuçları bu değerler arasında

dağılım göstermiştir (Çizelge 4.52).

2003 yılı sonuçlarında olduğu şekilde 2004 ve 2005 yıllarında yapılan

ölçünler sonucunda da türler arası farklılığın net bir şekilde ortaya koyan sonuçlara

ulaşılmıştır.

2004 yılı ölçümlerinde Amygdalus orientalis Mill. türü içerisinde yer alan

tiplerde yaprak eni ölçüm sonuçları 1.09 cm (Tip 5 ve 8) ile 1.32 cm (Tip 3) arasında

değişmiştir. Benzer şekilde 2005 yılı ölçümlerinde de minimum yaprak eni değeri

Tip 8’den 1.01 cm olarak elde edilirken, maksimum değer yine Tip 3’den 1.54 cm

olarak ölçülmüştür.

Amygdalus turcomenica Lincz. türü içerisinde yer alan tiplerde ise ortalama

yaprak eni ölçümleri 2004 yılında 0.31 cm (Tip 7) ile 0.61 cm (Tip 6) arasında

değişmiştir. Bu türe ait diğer tiplerde ortalama yaprak eni ölçümleri bu değerler

arasında dağılım göstermiştir. 2005 yılı ölçümlerinde 0.31 (Tip 12) cm ile 0.69 cm

(Tip 15) arasında değişmiştir. 2005 yılı ölçümlerinde Tip 1, 9 ve 10’un kesilmiş

olmaları nedeniyle yaprak özelliklerine ilişkin ölçümler gerçekleştirilememiştir

(Çizelge 4.52, Şekil 4.31).




2003 yılında Amygdalus orientalis Mill. türü içerisinde yer alan tiplerde

yaprak boyu ölçüm sonuçları 2.10 cm (Tip 5) ile 3.04 cm (Tip 3) arasında

değişmiştir. Bu tür içerisinde yer alan diğer tiplerde yaprak eni ölçüm sonuçları

belirtilen değerler arasında yer almıştır. Amygdalus turcomenica Lincz. türü

içerisinde yer alan tiplerde ise ortalama yaprak boyu ölçümleri 1.55 cm (Tip 15) ile

2.44 cm (Tip 2) arasında değişirken, bu tür içerisinde yer alan diğer tiplerde yaprak

eni ölçüm sonuçları bu değerler arasında dağılım göstermiştir (Çizelge 4.52, Şekil

4.31).


171


tiplerde yaprak boyu ölçüm sonuçları 2.38 cm (Tip 4) ile 3.12 cm (Tip 1) arasında

değişmiştir. 2005 yılı ölçümlerinde de minimum yaprak boyu değeri Tip 5’den 2.56

cm olarak elde edilirken, maksimum değer yine Tip 13’den 3.31 cm olarak

ölçülmüştür (Çizelge 4.52).

Şekil 4.31. Gaziantep ilinden seçilen yabani badem tiplerine

ait yaprakların görünümü


172

Çizelge 4.52. Gaziantep ilinden seçilen yabani badem tiplerine ait yaprak eni ve yaprak boyu değerleri Badem tipleri

Yaprak eni (cm)

Yaprak Boyu (cm)

Nizip yolu 2003 2004 2005 2003 2004 2005 Tip 1(O) 0.90 d(1) 1.30 a 2.50 c 3.12 a Tip 2(T) 0.36 f 0.33 e 0.39 f 2.44 c 1.84 ef 2.54 b Tip 3(O) 1.34 a 1.32 a 1.54 a 3.04 a 2.95 ab 3.18 a Tip 4(O) 1.23 b 1.16 b 1.26 c 2.67 b 2.38 c 2.71 b Tip 5(O) 0.90 d 1.09 b 1.07 d 2.10 e 2.42 c 2.56 b Tip 6(T) 0.50 e 0.61 c 0.63 e 1.67 g 1.78 f 1.84 cd Tip 7(T) 0.51 e 0.31 e 0.32 f 2.22 de 1.88 ef 2.55 b Tip 8(O) 0.89 d 1.09 b 1.01 d 2.38 c 2.78 b 2.70 b Küllü Yolu Tip 9(T) 0.34 fg 0.40 d - 1.88 f 1.49 g - Tip 10(T) 0.28 g 0.32 e - 2.38 c 1.97 de - İbrahim şehir Tip 11(T) 0.35 fg 0.34 e 0.34 f 2.10 e 2.14 d 1.95 cd Tip 12(T) 0.29 fg 0.37 e 0.31 f 1.94 f 2.13 d 2.04 c Tip 13(O) 1.15 c 1.11 b 1.20 c 2.92 a 2.78 b 3.31 a Tip 14(O) 1.27 ab 1.25 a 1.43 b 2.68 b 2.77 b 3.16 a Tip 15(T) 0.54 e 0.54 cd 0.69 e 1.55 g 1.94 ef 1.78 d LSD 0.05 0.0748 0.0916 0.0928 0.1587 0.1832 0.2142





bulunmuştur. 2003 yılında Amygdalus orientalis Mill. türü içerisinde yer alan

tiplerde yaprak sapı uzunluğu ölçüm sonuçları 0.25 cm (Tip 1) ile 0.35 cm (Tip 4)

arasında değişmiştir. Bu tür içerisinde yer alan diğer tiplerde yaprak eni ölçüm

sonuçları belirtilen değerler arasında yer almıştır. Amygdalus turcomenica Lincz.

türü içerisinde yer alan tiplerde ise ortalama yaprak sapı uzunlukları 0.18 cm (Tip

12) ile 0.31 cm (Tip 7) arasında değişirken, bu tür içerisinde yer alan diğer tiplerde

yaprak sapı uzunluğu ölçüm sonuçları bu değerler arasında dağılım göstermiştir.



arasında değişmiştir. 2005 yılı ölçümlerinde de minimum yaprak sapı uzunluğu

değeri Tip 13’den 0.26 cm olarak elde edilirken, maksimum değer yine Tip 4’den

0.33 cm olarak ölçülmüştür (Çizelge 4.53).


173


yaprak sapı uzunluğu ölçümleri 2004 yılında 0.14 cm (Tip 7) ile 0.23 cm (Tip 9)

arasında değişmiştir. Bu türe ait diğer tiplerde ortalama yaprak sapı uzunluğu

ölçümleri bu değerler arasında dağılım göstermiştir. 2005 yılı ölçümlerinde 0.11 cm

(Tip 11) ile 0.25 cm (Tip 7) arasında değişmiştir (Çizelge 4.53).


2003, 2004 ve 2005 yıllarında, seçilen yabani badem genotiplerinde yaprak

renklerinin belirlenmesi amacıyla gerçekleştirilen gözlemler sonucunda Amygdalus

orientalis Mill. türü içerisinde yer alan tiplerden Tip 3, 4, 13 ve 14’de yaprak

renklerinin gri yeşil olduğu saptanmıştır. Bu tür içerisinde yer alan Tip 1 ve 5’de ise

yaprak rengi 3 yıllık gözlemler sonucunda yeşil olarak belirlenmiştir (Çizelge 4.53,

Şekil 4.32). Amygdalus turcomenica Lincz. türü içerisinde yer alan tiplerden ise

sadece Tip 2’de yaprak rengi gri yeşil olarak gözlemlenirken, diğer tiplerde yaprak

renkleri yeşil olarak gözlemlenmiştir.

Çizelge 4.53. Gaziantep ilinden seçilen yabani badem tiplerine ait yaprak sapı uzunluğu ve yaprak renkleri Badem tipleri Yaprak Sapı Uzunluğu

(cm) Yaprak rengi

Nizip yolu 2003 2004 2005 2003-2005 Tip 1(O) 0.25 g(1) 0.25 b Yeşil Tip 2(T) 0.26 f 0.17 g 0.12 g Gri yeşil Tip 3(O) 0.33 b 0.25 b 0.43 a Gri yeşil Tip 4(O) 0.35 a 0.25 b 0.33 b Gri yeşil Tip 5(O) 0.27 e 0.29 a 0.29 cd Yeşil Tip 6(T) 0.25 g 0.21 d 0.19 f Yeşil Tip 7(T) 0.31 d 0.14 h 0.25 e Yeşil Tip 8(O) 0.26 f 0.18 fg 0.27 de Yeşil K Y Tip 9(T) 0.24 g 0.23 c - Yeşil Tip 10(T) 0.26 f 0.18 efg - Yeşil İ Ş Tip 11(T) 0.25 g 0.19 def 0.11 g Yeşil Tip 12(T) 0.18 ı 0.18 efg 0.12 g Yeşil Tip 13(O) 0.31 d 0.20 de 0.26 de Gri yeşil Tip 14(O) 0.32 c 0.31 a 0.31 bc Gri yeşil Tip 15(T) 0.21 h 0.21 d 0.18 f Yeşil LSD 0.05 0.0053 0.0167 0.0379

(1): Ortalamalar arasındaki farklılıklar ayrı harflerle gösterilmiştir (O): Amygdalus orientalis Mill. (T): Amygdalus turcomenica Lincz


174

GA Tip 9 GA Tip 2

GA Tip 13 GA Tip 12

Şekil 4.32. Gaziantep ilinden seçilen yabani badem tiplerinde yaprak renkleri

4.1.3.5. Şanlıurfa İlinden Seçilen Yabani Badem Tiplerine Ait Yaprak

Ölçüm Değerleri

Şanlıurfa Birecik ilçesinden elde edilen yabani badem tiplerinde yaprak

ölçüm değerlerine ilişkin 2003, 2004 ve 2005 yılları ölçüm sonuçları Çizelge 4.54 ve

55’de verilmiştir.

4.1.3.5.(1). Yaprak Eni (cm)



Bölgeden seçilen ve Amygdalus orientalis Mill. türü içerisinde yer alan Tip 1,

2, 3, 4’de yaprak eni ölçüm sonuçlarının, Amygdalus turcomenica Lincz. türü

içerisinde yer alan Tip 5, 6, 7, 8’den elde edilen sonuçlardan daha yüksek olduğu

dikkat çekmiştir. Bu bölgeden elde edilen sonuçlar aynı türlere ait yabani badem


175

tiplerinde Gaziantep ilinde gerçekleştirilen ölçüm sonuçları ile uyumlu bulunmuştur.

Yaprak eni ölçüm sonuçları türlere ait tiplerin sınıflandırılmasını tam anlamıyla

gerçekleştirmiştir (Çizelge 4.54).


tiplerde ortalama yaprak eni 0.77 cm (Tip 2) ile 1.38 cm (Tip 3) arasında değişmiştir.

Bu tür içerisinde yer alan Tip 1’de 0.86 cm ve Tip 4’de 0.81 cm olarak saptanmıştır.

Amygdalus turcomenica Lincz. türü içerisinde yer alan tiplerde ise ortalama yaprak

eni ölçümleri 0.24 cm (Tip 5) ile 0.35 cm (Tip 8) arasında değişirken, bu tür

içerisinde yer alan Tip 6 ve 7’de sırasıyla 0.31 cm ve 0.33 cm olarak belirlenmiştir.

2003 yılı sonuçlarında olduğu şekilde 2004 ve 2005 yıllarında yapılan

ölçümler sonucunda da türler arası farklılığın net bir şekilde ortaya koyan sonuçlara

ulaşılmıştır.


tiplerde yaprak eni ölçüm sonuçları 0.54 cm (Tip 1) ile 1.17 cm (Tip 3) arasında

değişmiştir. 2005 yılı ölçümlerinde minimum yaprak eni değeri Tip 1’den 0.64 cm

olarak elde edilirken, maksimum değer yine Tip 3’den 1.14 cm olarak ölçülmüştür.

2005 yılında Tip 2 ve 4’de ölçüm gerçekleştirilmemiştir.


yaprak eni ölçümleri 2004 yılında 0.23 cm (Tip 5) ile 0.35 cm (Tip 7 ve 8) arasında

değişmiştir. Tip 6’da ise ortalama yaprak eni 0.34 cm olarak bulunmuştur. 2005 yılı

ölçümlerinde 0.22 (Tip 12) cm ile 0.35 cm (Tip 8) arasında değişmiştir. Tip 6 ve

7’de ise ortalama yaprak genişliği sırasıyla 0.33 cm ve 0.32 cm olarak saptanmıştır

(Çizelge 4.54).




2003 yılında Amygdalus orientalis Mill. türü içerisinde yer alan tiplerde

yaprak boyu ölçüm sonuçları 1.93 cm (Tip 2) ile 4.00 cm (Tip 3) arasında

değişmiştir. Bu tür içerisinde yer alan diğer tiplerde yaprak uzunluğu ölçüm

sonuçları belirtilen değerler arasında yer almıştır. Amygdalus turcomenica Lincz.


176

türü içerisinde yer alan tiplerde ise ortalama yaprak boyu ölçümleri 1.25 cm (Tip 5)

ile 2.32 cm (Tip 7) arasında yer almıştır (Çizelge 4.54).


tiplerde yaprak boyu ölçüm sonuçları 1.50 cm (Tip 1) ile 3.69 cm (Tip 3) arasında

değişmiştir. 2005 yılı ölçümlerinde de minimum yaprak boyu değeri Tip 1’den 1.80

cm olarak elde edilirken, maksimum değer yine Tip 3’den 3.56 cm olarak

ölçülmüştür.


yaprak boyu ölçümleri 2004 yılında 1.57 cm (Tip 5) ile 1.91 cm (Tip 8) arasında

değişmiştir. Bu türe ait diğer tiplerde ortalama yaprak boyu ölçümleri bu değerler

arasında dağılım göstermiştir. 2005 yılı ölçümlerinde yaprak uzunluğu değerleri 1.62

cm (Tip 5) ile 2.34 cm (Tip 6) arasında değişmiştir (Çizelge 4.54, Şekil 4.33).

Çizelge 4.54. Şanlıurfa Birecik ilçesinden seçilen yabani badem tiplerine ait yaprak eni ve yaprak boyu değerleri

Badem tipleri Yaprak eni (cm)

Yaprak Boyu (cm)

Cennet bahçesi 2003 2004 2005 2003 2004 2005 Tip 1(O) 0.86 b(1) 0.54 c 0.64 b 2.34 b 1.50 e 1.80 cd Tip 2(O) 0.77 c 0.57 c - 1.93 ef 2.04 b - Tip 3(O) 1.38 a 1.17 a 1.14 a 4.00 a 3.69 a 3.56 a Tip 4(O) 0.81 bc 0.64 b - 2.12 cd 1.64 de - Tip 5(T) 0.24 e 0.23 e 0.22 d 1.25 g 1.57 de 1.62 d Tip 6(T) 0.31 d 0.34 d 0.33 c 2.05 de 1.78 cd 2.34 b Yukarı İncirli yolu Tip 7(T) 0.33 d 0.35 d 0.32 c 2.32 bc 1.87 bc 2.02 c Tip 8(T) 0.35 d 0.35 d 0.35 c 1.80 f 1.91 bc 1.95 c

LSD 0.05 0.0554 0.0554 0.0364 0.1997 0.2145 0.0315 (1): Ortalamalar arasındaki farklılıklar ayrı harflerle gösterilmiştir (O): Amygdalus orientalis Mill. (T): Amygdalus turcomenica Lincz.


177

Şekil 4. 33. Birecik ilçesinden seçilen yabani badem tiplerine ait yaprakların görünümü




bulunmuştur. 2003 yılında Amygdalus orientalis Mill. türü içerisinde yer alan


arasında değişmiştir. Bu tür içerisinde yer alan Tip 1 ve 4’de ortalama yaprak sapı

uzunluğu sırasıyla 0.33 cm ve 0.32 cm olarak elde edilmiştir. Amygdalus

turcomenica Lincz. türü içerisinde yer alan tiplerde ise ortalama yaprak sapı

uzunlukları 0.17 cm (Tip 5) ile 0.33 cm (Tip 6) arasında değişirken, bu tür içerisinde

yer alan Tip7’de 0.29 cm ve Tip 8’de 0.31 cm olarak ölçülmüştür (Çizelge 4.55).



arasında değişmiştir. 2005 yılı ölçümlerinde de minimum yaprak sapı uzunluğu

değeri Tip 1’den 0.30 cm olarak elde edilirken, maksimum değer yine Tip 3’den 0.66

cm olarak ölçülmüştür (Çizelge 4.54). Amygdalus turcomenica Lincz. türü içerisinde

yer alan tiplerde ise ortalama yaprak sapı uzunluğu ölçümleri 2004 yılında 0.14 cm

(Tip 5) ile 0.23 cm (Tip 6) arasında değişmiştir. Diğer tiplerde ortalama yaprak sapı

uzunluğu ölçümleri bu değerler arasında dağılım göstermiştir. 2005 yılı ölçümlerinde

Tip 5’de ortalama yaprak sapı uzunluğu 0.11 cm olarak saptanırken, diğer 3 yabani

badem genotipinde bu değer 0.12 cm olarak gerçekleşmiştir (Çizelge 4.55).


178


2003, 2004 ve 2005 yıllarında seçilen yabani badem genotiplerinde yaprak

renklerinin belirlenmesi amacıyla gerçekleştirilen gözlemler sonucunda Amygdalus

orientalis Mill. türü içerisinde yer alan tiplerden Tip 3’de yaprak rengi koyu yeşil

olarak gözlemlenirken, bu tür içerisinde yer alan Tip 1, 2, ve 4’de yaprak rengi gri

yeşil olarak gözlemlenmiştir. (Çizelge 4.55, Şekil 4.34). Elde edilen bu gözlem

sonuçları Gaziantep ilinden seçilen aynı türe ait yabani badem genotiplerinden elde

edilen gözlem sonuçları ile uyumlu bulunmuştur. Amygdalus turcomenica Lincz. türü

içerisinde yer alan Tip 5, 6, 7 ve 8’de yaprak renkleri yeşil olarak gözlemlenmiştir.

Birecik Tip 3 Birecik Tip 1 Birecik Tip 8

Şekil 4.34. Birecik ilçesinden seçilen yabani badem tiplerinde yaprak renkleri

Çizelge 4.55. Şanlıurfa Birecik ilçesinden seçilen yabani badem tiplerine ait yaprak sapı uzunluğu ve yaprak renkleri

Badem tipleri Yaprak Sapı Uzunluğu (cm)

Yaprak rengi

Cennet bahçesi 2003 2004 2005 2003-2005 Tip 1(O) 0.33 b(1) 0.28 b 0.30 b Gri yeşil Tip 2(O) 0.26 c 0.28 b - Gri yeşil Tip 3(O) 0.72 a 0.81 a 0.66 a Koyu yeşil Tip 4(O) 0.32 b 0.20 cd - Gri yeşil Tip 5(T) 0.17 d 0.14 e 0.11 c Yeşil Tip 6(T) 0.33 b 0.23 bc 0.12 c Yeşil Yukarı İncirli yolu Tip 7(T) 0.29 bc 0.21 cd 0.12 c Yeşil Tip 8(T) 0.31 bc 0.17 de 0.12 c Yeşil

LSD 0.05 0.0554 0.0554 0.0315 (1): Ortalamalar arasındaki farklılıklar ayrı harflerle gösterilmiştir (O): Amygdalus orientalis Mill. (T): Amygdalus turcomenica Lincz..


179

4.1.3.6. Farklı İllerden Seçilen Yabani Badem Genotiplerine Ait Yaprak

Ölçüm Değerlerinin Karşılaştırılması

4.1.3.6.(1). Yaprak Eni (cm)

Farklı illerden seçilen yabani badem tiplerinde yaprak eni ortalamaları


Elde edilen değerler incelendiğinde ise tipler bazında en yüksek ortalama

yaprak eni değerlerinin Açık Hava Müzesi içinden seçilen AHM Tip 1, 2, 5, GA Tip

3, 4, 13,14 ve Birecik Tip 3’den elde edilmiştir. Bu değerlerin tamamı 1 cm’ nin

üzerinde gerçekleşmiştir. Bu tiplerden elde edilen yapak eni değerleri denemenin 3

yılında da en yüksek değerler olarak saptanmıştır (Çizelge 4.56).

En düşük yaprak eni değerleri ise, Gaziantep ve Şanlıurfa Birecik ilçelerinden

seçilen Amygdalus turcomenica Lincz. türü içerisinde yer alan GA Tip 2, 9, 10, 11,

12 ve Birecik Tip 5, 6, 7 ve 8’den elde edilmiştir. Bu tiplerin tamamından elde edilen

yaprak eni değerleri 0.40 cm’ nin altında gerçekleşmiş, ancak bu tür içerisinde yer

alan GA Tip 6’da yaprak eni 0.50 cm ve GA Tip 7’de ise 0.51 cm olarak

kaydedilmiştir.

İç Anadolu Bölgesi’nden seçilen yabani badem genotiplerinden ölçülen

ortalama yaprak eni değerleri istatistiki olarak farklı olmasına karşılık yakın değerler

vermişlerdir. Bununla birlikte Nevşehir ilinden seçilen yabani badem tiplerinden

ölçülen ortalama yaprak eni değerlerinin yüksek oluşu ve bu değerlerin Gaziantep ve

Şanlıurfa Birecik ilçesinden seçilen Amygdalus orientalis Mill. türü içerisinde yer

alan tiplerden elde edilen değerlerle bezer oluşu da dikkat çekmiştir.

Buna karşılık Niğde ve Konya Ereğli’den seçilen yabani badem

genotiplerinden ölçülen ortalama yaprak eni değerleri daha düşük bulunmuştur

(Çizelge 4.56). Denemede kullanılan yabani badem tiplerinin tamamından elde

edilen ortalama yaprak eni değerleri yıllara göre de paralellik göstermiştir.


180

Çizelge 4.56. 5 ilden seçilen yabani badem genotiplerine ait yaprak eni ölçüm sonuçları (cm)

Tipler Yaprak Eni (cm)

2003 2004 2005 2003 2004 2005 Göreme 1 0.74 ı-n(1) 0.65 h-m 0.81 h-o İv 3 0.47 s-e 0.45 n-x 0.55 n-t Göreme 2 0.99 efg 0.86 fg 1.12 c-h İv 4 0.37 w-f 0.39 r-y 0.47 p-u Göreme 3 0.68 k-r 0.48 m-x 0.58 l-t İv 5 0.48 -c 0.43 p-x 0.48 p-u Göreme 4 0.99 efg 0.61 h-p 0.85 g-n İv 6 0.54 o-y 0.49 m-x 0.54 n-u Göreme 5 0.69 k-q 0.56 ı-s 0.73 ı-p İv 7 0.55 n-w 0.44 o-x 0.52 o-u Göreme 6 0.52 p-z 0.63 h-o 0.51 o-u Ay 1 0.46 t-e 0.45 n-x 0.54 n-u Göreme 7 0.89 f-j 0.70 g-l 0.89 f-l Ay 2 0.53 p-z 0.52 k-v 0.56 m-t Göreme 8 0.70 j-p 0.51 l-v - Ay 3 0.61 m-t 0.56 ı-s 0.65 k-r Göreme 9 0.81 g-l 0.71 g-k - Ay 4 0.48 s-c 0.51 m-w 0.55 n-t Göreme 10 0.61 m-t 0.51 m-w 0.58 l-t Ay 5 0.60 m-u 0.51 m-w 0.56 m-t Ahm 1 1.30 abcd 1.30 abc 1.39 a-d Ay 6 0.41 v-f 0.54 j-t 0.59 l-t Ahm 2 1.38 abc 1.18 bcd 1.50 ab Ay 7 0.41 u-f 0.42 p-x 0.48 p-u Ahm 3 1.47 a 0.59 ıq 0.59 l-t GA 1 0.90 fghı 1.30 abc - Ahm 4 0.90 fghı 0.73 g-j 0.82 g-o GA 2 0.36 x-F 0.33 v-y 0.39 q-u Ahm 5 1.45 ab 1.45 a 1.18 b-f GA 3 1.34 abc 1.32 ab 1.54 a Ahm 6 0.58 n-v 0.94 ef 0.59 l-t GA 4 1.23 cd 1.16 bcd 1.26 a-e Ahm 7 0.51 q-a 0.46 m-x 0.47 p-u GA 5 0.90 fghı 1.09 de 1.07 d-h Ahm 8 0.94 fgh 1.20 bcd 0.88 f-m GA 6 0.50 r-B 0.61 h-p 0.63 k-t Ahm 9 0.98 efg 0.94 ef 0.92 f-k GA 7 0.51 q-A 0.31 xy 0.32 s-u Ahm 10 0.65 l-s 1.22 bcd 1.12 c-h GA 8 0.89 fghı 1.09 de 1.01 e-j Ahm 11 1.00 ef 0.80 fgh 1.02 e-ı GA 9 0.34 z-F 0.48 m-x - Niğde1 0.51 q-a 0.55 ı-s 0.51 o-u GA 10 0.28 E-F 0.32 wxy - Niğde 2 0.40 v-f 0.47 m-x 0.47 p-u GA 11 0.35 y-F 0.34 v-y 0.34 r-u Niğde 3 0.37 w-f 0.36 t-y 0.39 q-u GA 12 0.29 D-F 0.37 s-y 0.31 t-u Niğde 4 0.43 t-f 0.40 q-y 0.45 p-u GA 13 1.15 de 1.11 cde 1.20 b-f Niğde 5 0.45 t-e 0.45 m-x 0.47 p-u GA 14 1.27 bcd 1.25 bcd 1.43 abc Niğde 6 0.46 s-e 0.39 r-y 0.46 p-u GA 15 0.54 o-x 0.54 j-t 0.69 j-q Niğde 7 0.32 b-f 0.33 v-y 0.38 q-u Birecik 1 0.86 f-k 0.54 j-t 0.64 k-s Niğde 8 0.45 t-e 0.39 r-y 0.47 p-u Birecik 2 0.77 h-m 0.57 ı-r - Niğde 9 0.50 r-c 0.46 m-x - Birecik 3 1.38 abc 1.17 bcd 1.14 c-g Niğde 10 0.52 p-z 0.48 m-x - Birecik 4 0.81 f-l 0.64 h-n - Niğde 11 0.47 s-d 0.42 p-x - Birecik 5 0.24 F 0.23 y 0.22 u İv 1 0.72 ı-o 0.74 ghı 0.69 j-q Birecik 6 0.31 C-F 0.34 v-y 0.33 r-u İv 2 0.46 s-e 0.63 h-o 0.60 k-t Birecik 7 0.33 A-F 0.35 u-y 0.32 t-u D(%1) 0.189 0.191 0.320 Birecik 8 0.35 z-F 0.35 u-y 0.35 r-u D(%1) 0.189 0.191 0.320


4.1.3.6.(2). Yaprak Boyu (cm) Farklı illerden seçilen yabani badem tiplerinde yaprak boyu ortalamaları


Yapılan ölçümler sonucunda elde edilen ortalama yaprak uzunluğu değerleri

Nevşehir ilinden seçilen yabani badem tiplerinde ve Gaziantep ve Şanlıurfa Birecik

ilçesinden seçilen Amygdalus orientalis Mill. ve Amygdalus turcomenica Lincz.

türleri içerisinde yer alan tiplerden elde edilen ortalama yaprak uzunluğu değerleri


181

Konya Ereğli ve Niğde’den seçilen tiplerden elde edilen değerlerden daha yüksek

bulunmuştur (Çizelge 4.57).

Denemede kullanılan toplam yabani badem tipleri içerisinde Birecik Tip 3’ten

denemenin 3 yılında da (4.00 cm, 3.69 cm ve 3.56 cm) en yüksek yaprak uzunluğu

değerleri elde edilmiştir. Buna karşılık en düşük ortalama yaprak uzunluğu değeri

denemenin 3 yılında da İvriz Tip 4’den (0.88 cm, 0.83 cm ve 1.09 cm) elde

edilmiştir. Diğer tiplerde ise ortama yaprak uzunluğu ölçüm sonuçları bu değerler

arasında yer almıştır (Çizelge 4.57).

Çizelge 4.57. 5 ilden seçilen yabani badem genotiplerine ait yaprak boyu ölçüm sonuçları

Yaprak Boyu (cm)

2003 2004 2005 2003 2004 2005 Göreme 1 2.45 e-l(1) 2.18 f-n 2.70 def İv 3 1.51 t-y 1.19 abc 1.62 o-v Göreme 2 2.77 c-ı 2.23 f-m 2.55 e-h İv 4 0.88 z 083 c 1.09 w Göreme 3 2.28 ı-o 1.58q-b 1.99 ı-q İv 5 1.15 yz 1.24 z-c 1.31 u-w Göreme 4 2.84 c-h 1.79 m-x 2.25 f-l İv 6 1.39 v-y 1.27 z-b 1.32 u-w Göreme 5 2.47 e-l 2.12 h-n 2.44 e-ı İv 7 1.32 w-z 1.15 bc 1.23 vw Göreme 6 1.57 s-y 1.93 j-s 1.62 o-v Ay 1 1.39 v-y 1.42 w-b 1.50 r-w Göreme 7 2.26 j-p 1.97 ı-q 2.33 f-j Ay 2 1.43 u-y 1.44 v-b 1.42 s-w Göreme 8 2.27 j-p 1.77 n-x - Ay 3 1.81 o-w 1.98 h-q 2.10 h-n Göreme 9 2.36 p-n 2.23 f-l - Ay 4 1.62 r-y 2.00 h-q 1.99 ı-q Göreme 10 2.05 l-s 1.77 n-x 2.11 g-m Ay 5 1.78 p-w 1.67 o-z 1.67 m-v Ahm 1 3.22 bc 3.16 bc 3.47 a Ay 6 1.44 u-y 1.58 q-b 1.63 n-v Ahm 2 3.36 b 2.81 cde 3.51 a Ay 7 1.53 t-y 1.74 n-y 1.62 o-v Ahm 3 4.24 a 1.46 u-b 1.45 s-w GA 1 2.50 e-l 3.12 bc - Ahm 4 2.72 d-c 2.29 f-j 2.58 efg GA 2 2.44 f-l 1.84 k-w 2.54 e-h Ahm 5 2.93 b-e 3.14 bc 2.42 e-ı GA 3 3.04 bcd 2.95 cd 3.18 abc Ahm 6 2.32 ı-n 2.59 def 2.32 f-j GA 4 2.67 d-k 2.38 e-ı 2.71 c-f Ahm 7 2.38 h-m 2.10 ı-o 1.97 ı-q GA 5 2.10 l-r 2.42 efgh 2.56 efgh Ahm 8 2.87 b-f 3.39 ab 2.34 e-j GA 6 1.67 q-x 1.78 n-x 1.84 k-s Ahm 9 2.86 c-g 2.57 defg 2.80 b-e GA 7 2.22 k-p 1.88 j-u 2.55 e-h Ahm 10 3.00 bcd 3.68 a 2.29 f-k GA 8 2.38 g-m 2.78 cde 2.70 def Ahm 11 2.44 e-l 2.26 f-k 3.26 ab GA 9 1.88 n-v 1.49 t-B - Niğde1 1.41 v-y 1.50 s-b 1.45 s-w GA 10 2.38 g-m 1.97 ı-q - Niğde 2 1.25 xyz 1.30 y-b 1.24 vw GA 11 2.10 l-r 2.14 g-n 1.95 j-r Niğde 3 1.36 w-z 1.39 x-b 1.25 vw GA 12 1.94 m-t 2.13 h-n 2.04 ı-o Niğde 4 1.45 t-y 1.60 p-a 1.57 q-v GA 13 2.92 b-f 2.78 ced 3.31 a Niğde 5 1.23 xyz 1.40 x-b 1.27 qw GA 14 2.68 d-k 2.77 ced 3.16 abcd Niğde 6 1.41 v-y 1.48 t-b 1.39 s-w GA 15 1.55 t-y 1.94 j-r 1.78 l-t Niğde 7 1.43 u-y 1.57 q-b 1.53 q-w Birecik 1 2.34 ı-n 1.50 r-B 1.80 l-s Niğde 8 1.45 t-y 1.28 z-b 1.25 vw Birecik 2 1.93 m-u 2.04 h-p - Niğde 9 1.55 t-y 1.51 r-b - Birecik 3 4.00 a 3.69 a 3.56 a Niğde 10 1.54 t-y 1.46 u-b - Birecik 4 2.12 l-q 1.64 p-z - Niğde 11 1.62 r-y 1.63 p-z - Birecik 5 1.25 xyz 1.57 q-B 1.62 o-v İv 1 1.56 s-y 1.82 l-x 2.01 ı-p Birecik 6 2.05 l-s 1.78 n-x 2.34 e-j İv 2 1.40 v-y 1.52 r-b 1.75 m-u Birecik 7 2.32 ı-n 1.87 j-v 2.02 ı-p D(%1) 0.492 0.439 0.471 Birecik 8 1.80 o-w 1.91 j-t 1.95 j-r D(%1) 0.492 0.439 0.471



182


Farklı illerden seçilen yabani badem tiplerinde yaprak sapı uzunluğu



Yaprak sapı uzunluğuna ilişkin yapılan ölçüm sonuçları üzerinde çalışılan

yabani badem genotiplerinin sınıflandırılmasında tek başına yeterli olmamıştır.

Nevşehir ilinden seçilen yabani badem tiplerinden elde edilen ortalama yaprak sapı

uzunluğu sonuçları diğer illerden seçilen yabani badem tiplerinden elde edilen

sonuçlardan daha yüksek bulunmuştur. Denemenin her 3 yılında da en yüksek yaprak

sapı uzunluğu değerleri AHM Tip 2’den sırasıyla 0.94 cm, 0.70 cm ve 0.81 cm,

AHM Tip 1’den sırasıyla 0.87 cm, 0.80 cm ve 0.77 cm, AHM Tip 8’den sırasıyla

0.88 cm, 1.09 cm ve 0.63 cm, AHM Tip 9’dan sırasıyla 0.90 cm, 0.84 cm ve 0.69

cm olarak elde edilmiştir. Benzer şekilde Birecik Tip 3’den de 0.72 cm, 0.81 cm ve

0.66 cm ile Gaziantep ve Şanlıurfa Birecik ilçesinden seçilen yabani badem tipleri

içerisinde en yüksek yaprak sapı uzunluğu değerleri elde edilmiştir.

Özellikle Niğde’den seçilen yabani badem tiplerinde ve Amygdalus

turcomenica Lincz. türü içerisinde yer alan GA Tip 2, 6, 7, 9, 10, 11, 12, 14 ve

Birecik Tip 5, 6, 7 ve 8’de yaprak sapı uzunluklarının denemenin 3 yılında da düşük

olduğu saptanmıştır (Çizelge 4.58).


183

Çizelge 4.58. 5 ilden seçilen yabani badem genotiplerine ait yaprak sapı uzunluğu ölçüm sonuçları Tipler Yaprak Sapı Uzunluğu

(cm) 2003 2004 2005 2003 2004 2005 Göreme 1 0.59 fgh(1) 0.43 e-f 0.67 b-e İv 3 0.36 k-p 0.26 h-s 0.36 ı-o Göreme 2 0.61 efg 0.38 fgh 0.58 d-g İv 4 0.24 p-t 0.17 p-s 0.25 o-u Göreme 3 0.31 m-r 0.20 m-s 0.33 j-r İv 5 0.28 o-s 0.24 k-s 0.31 j-r Göreme 4 0.58 fgh 0.40 efg 0.52 e-h İv 6 0.36 k-p 0.29 g-p 0.38 h-o Göreme 5 0.34 k-p 0.24 k-s 0.42 h-m İv 7 0.32 m-p 0.22 l-s 0.28 m-r Göreme 6 0.34 k-p 0.36 e-k 0.45 g-k Ay 1 0.34 k-p 0.23 l-s 0.31 j-r Göreme 7 0.44 ı-l 0.36 e-k 0.44 g-k Ay 2 0.29 n-s 0.22 l-s 0.31 j-r Göreme 8 0.31 m-r 0.24 k-s - Ay 3 0.34 k-p 0.34 e-l 0.41 h-n Göreme 9 0.45 ıjk 0.45 e - Ay 4 0.27 o-s 0.24 k-s 0.30 k-r Göreme 10 0.41 ı-m 0.34 e-l 0.46 g-j Ay 5 0.35 k-p 0.26 h-r 0.30 j-r Ahm 1 0.87 bc 0.80 cd 0.77 bc Ay 6 0.32 m-p 0.29 g-q 0.40 h-o Ahm 2 0.94 a 0.70 d 0.81 ab Ay 7 0.41 ı-m 0.30 g-n 0.36 ı-p Ahm 3 0.33ı-p 0.29 g-p 0.36 ı-o GA 1 0.25 o-s 0.25 j-s - Ahm 4 0.67 def 0.43 e-f 0.64 c-f GA 2 0.26 o-s 0.17 q-s 0.12 s-u Ahm 5 0.78 c-d 0.76 cd 0.59 d-g GA 3 0.33 l-p 0.25 ı-s 0.43 g-l Ahm 6 0.49 hıj 0.82 cd 0.51 f-ı GA 4 0.35 k-p 0.25 ı-s 0.33 j-r Ahm 7 0.52 ghı 0.37 e-ı 0.65 c-f GA 5 0.27 o-s 0.29 g-p 0.29 l-r Ahm 8 0.88 b 1.09 a 0.63 c-f GA 6 0.25 p-t 0.21 m-s 0.19 q-u Ahm 9 0.90 ab 0.84 bc 0.69 bcd GA 7 0.31 m-r 0.14 s 0.25 o-u Ahm 10 0.57 fgh 0.95 b 0.35 j-p GA 8 0.26 o-s 0.18 o-s 0.27 m-t Ahm 11 0.63 efg 0.36 e-k 0.93 a GA 9 0.24 p-t 0.23 l-s - Niğde1 0.30 m-r 0.26 h-s 0.32 j-r GA 10 0.26 o-s 0.18 n-s - Niğde 2 0.28 o-s 0.23 l-s 0.20 q-u GA 11 0.25 o-s 0.19 m-s 0.11 u Niğde 3 0.29 n-s 0.26 h-s 0.21 p-u GA 12 0.18 s-t 0.18 o-s 0.12 t-u Niğde 4 0.20 rst 0.18 n-s 0.26 n-u GA 13 0.31 m-r 0.20 m-s 0.26 n-u Niğde 5 0.40 j-n 0.37 e-j 0.36 ı-p GA 14 0.32 m-p 0.31 f-m 0.31 j-r Niğde 6 0.31 m-r 0.23 l-s 0.27 m-s GA 15 0.21 rst 0.21 m-s 0.18 r-u Niğde 7 0.25 o-s 0.14 s 0.24 o-u Birecik 1 0.33 l-p 0.28 g-q 0.30 k-r Niğde 8 0.29 m-s 0.19 m-s 0.28 l-r Birecik 2 0.26 o-s 0.28 g-q - Niğde 9 0.32 m-p 0.29 g-q - Birecik 3 0.72 de 0.81 c-d 0.66 b-e Niğde 10 0.33 l-p 0.23 l-s - Birecik 4 0.32 m-q 0.20 m-s - Niğde 11 0.30 m-r 0.21 m-s - Birecik 5 0.17 t 0.14 r-s 0.11 u İv 1 0.40 j-n 0.30 g-o 0.39 h-o Birecik 6 0.33 l-p 0.23 l-s 0.12 t-u İv 2 0.36 k-o 0.28 g-q 0.32 j-r Birecik 7 0.29 m-s 0.21 m-s 0.12 t-u D(%1) 0.115 0.120 0.154 Birecik 8 0.31 m-r 0.17 q-s 0.12 t-u D(%1) 0.115 0.120 0.154

(1): Ortalamalar arasındaki farklılıklar ayrı harflerle gösterilmiştir 4.1.3.7. Farklı İllerden Seçilen Yabani Badem Tiplerinde Yaprak

Özelliklerinin Ortalama Değerleri

4.1.3.7.(1). Yaprak Eni (cm)

5 faklı ilden seçilen yabani badem genotiplerinin iller ortalaması yıllara göre

benzerlik göstermekle birlikte, iller arasında farklılık görülmüştür. 2003, 2004 ve

2005 yılı ortalama sonuçları değerlendirildiğinde, en düşük ortalama yaprak eni

değeri denemenin üç yılında da Şanlıurfa 2. grup’tan (0.31 cm), en yüksek ortalama


184

yaprak eni değeri Gaziantep 1. gruptan 2003, 2004 ve 2005 yılları için sırasıyla 1.10

cm, 1.19 cm ve 1.25 cm olarak elde edilmiştir. Diğer illerden seçilen yabani badem

tiplerinin yaprak eni ortalamaları bu değerler arasında dağılım göstermiştir (Çizelge

4.59).

Minimum ve maksimum yaprak eni değerleri açısından Gaziantep 1. gruptan

elde edilen yüksek değerlerin yanı sıra, Nevşehir ilinden seçilen yabani badem

genotiplerinden elde edilen minimum, maksimum ve ortalama yaprak eni değerleri

de oldukça yüksek bulunmuştur.


2003, 2004 ve 2005 yılı ölçümlerinde en düşük minimum yaprak uzunluğu

değeri sırasıyla 0.88 cm, 0.83 cm ve 1.09 cm olarak Konya Ereğli ilçesinden seçilen

tiplerden elde edilmiştir. En yüksek minimum yaprak uzunluğu değeri ise Gaziantep

1. gruptan 2003, 2004 ve 2005 yılı ölçümlerinde sırasıyla 2.10 cm, 2.38 cm ve 2.56

cm olarak ölçülmüştür (Çizelge 4.59). En düşük maksimum yaprak uzunluğu değeri

2003, 2004 ve 2005 yılı ölçümlerinde sırasıyla 1.62 cm, 1.63 cm ve 1.57 cm olarak

Niğde’den seçilen yabani badem tiplerinden elde edilmiştir.

En yüksek maksimum yaprak uzunluğu değeri 2003, 2004 ve 2005 yılı

ölçümlerinde sırasıyla 4.00 cm, 3.69 cm ve 3.56 cm olarak Şanlıurfa 1. grupta yer

alan yabani badem tiplerinden elde edilmiştir (Çizelge 4.59).

İlerden seçilen tiplerin genel yaprak boyu ortalaması dikkate alındığında ise,

en düşük ortalama değer denemenin üç yılında da Niğde’den sırasıyla 1.43 cm, 1.47

cm ve 1.37 cm olarak elde edilmiştir. En yüksek yaprak uzunluğu ortalaması ise

Gaziantep 1. grupta 2.61 cm, 2.74 cm ve 2.94 cm olarak elde edilmiştir (Çizelge

4.59). diğer bölgelerden seçilen yabani badem tiplerinin yaprak uzunluğu

ortalamaları verilen değerler arasında bulunmuştur.


2003 yılı ölçümlerinde en düşük yaprak sapı uzunluğu değeri 0.17 cm ile

Birecik 2. grupta yer alan yabani badem tipleri içerisinden elde edilirken, 2004 ve


185

2005 yılı ölçümlerinde en düşük minimum yaprak sapı uzunluğu değeri sırasıyla 0.14

cm ve 0.11 cm olarak Gaziantep ve Birecik 2. grup içerisinde yer alan tiplerden elde

edilmiştir. En yüksek minimum yaprak sapı uzunluğu değeri ise Nevşehir ilinden

seçilen yabani badem tipleri içerisinde 2003, 2004 ve 2005 yılı ölçümlerinde

sırasıyla 0.31 cm, 0.20 cm ve 0.33 cm olarak ölçülmüştür (Çizelge 4.59).

En düşük maksimum yaprak sapı uzunluğu değeri 2003 yılı ölçümlerinde

0.31 cm ile Gaziantep 2. gruptan, 2004 yılı ölçümlerinde 0.23 cm ile Gaziantep 2.

gruptan ve Birecik 2. gruptan elde edilmiştir. 2005 yılı ölçümlerinde ise 0.12 cm ile

Birecik 2. grupta bulunan tipler içerisinden elde edilmiştir.

En yüksek maksimum yaprak sapı uzunluğu değeri 2003, 2004 ve 2005 yılı

ölçümlerinde sırasıyla 0.94 cm, 1.09 cm ve 0.93 cm olarak Nevşehir ilinden seçilen

yabani badem tiplerinden elde edilmiştir (Çizelge 4.59).

Çizelge 4.59. Farklı illerden seçilen yabani badem tiplerin ortalama yaprak değerleri

Merkezler Yaprak Eni (cm)

Yaprak Boyu (cm)

Yaprak Sapı Uzunluğu

(cm) 2003 Min Max Ort Min Max Ort Min Max Ort Konya 0.37 0.72 0.51 0.88 1.81 1.45 0.24 0.41 0.33 Nevşehir 0.51 1.47 0.89 1.57 3.36 2.56 0.31 0.94 0.57 Niğde 0.32 0.52 0.44 1.23 1.62 1.43 0.20 0.33 0.29 Gaziantep 1. Grup 0.89 1.34 1.10 2.10 3.03 2.61 0.25 0.35 0.30 Gaziantep 2. Grup 0.28 0.54 0.40 1.55 2.44 2.03 0.18 0.31 0.25 Şanlıurfa 1. Grup 0.77 1.38 0.96 1.93 4.00 2.60 0.26 0.72 0.41 Şanlıurfa 2. Grup 0.24 0.35 0.31 1.25 2.32 1.86 0.17 0.33 0.28 2004 Konya 0.39 0.74 0.51 0.83 2.00 1.49 0.17 0.34 0.26 Nevşehir 0.46 1.45 0.81 1.46 3.68 2.33 0.20 1.09 0.51 Niğde 0.33 0.55 0.43 1.28 1.63 1.47 0.18 0.29 0.25 Gaziantep 1. Grup 1.09 1.32 1.19 2.38 3.12 2.74 0.18 0.31 0.25 Gaziantep 2. Grup 0.32 0.54 0.40 1.49 2.14 1.90 0.14 0.23 0.19 Şanlıurfa 1. Grup 0.54 1.17 0.73 1.50 3.69 2.22 0.20 0.81 0.40 Şanlıurfa 2. Grup 0.23 0.35 0.31 1.57 1.91 1.78 0.14 0.23 0.19 2005 Konya 0.47 0.69 0.55 1.09 2.10 1.59 0.25 0.41 0.33 Nevşehir 0.47 1.39 0.87 1.45 3.51 2.44 0.33 0.93 0.57 Niğde 0.38 0.51 0.45 1.24 1.57 1.37 0.20 0.36 0.27 Gaziantep 1. Grup 1.07 1.54 1.25 2.56 3.31 2.94 0.27 0.43 0.32 Gaziantep 2. Grup 0.31 0.69 0.45 1.78 2.55 2.12 0.11 0.25 0.16 Şanlıurfa 1. Grup 0.64 1.14 0.89 1.80 3.56 2.68 0.30 0.66 0.48 Şanlıurfa 2. Grup 0.22 0.35 0.31 1.62 2.34 1.98 0.11 0.12 0.12


186

İlerden seçilen tiplerin genel yaprak sapı uzunluğu ortalaması dikkate

alındığında ise, 2003 yılı ölçümlerinde en düşük ortalama değer 0.25 cm ile

Gaziantep 2. grup, 2004 yılı ölçümlerinde 0.19 cm ile sırasıyla Gaziantep 2. gruptan

ve Birecik 2. gruptan ve 2005 yılı ölçümlerinde ise 0.12 cm ile Birecik 2. gruptan

elde edilmiştir.

En yüksek yaprak sapı uzunluğu ortalaması ise Nevşehir ilinden seçilen

yabani badem tiplerinde 0.57 cm, 0.51 cm ve 0.57 cm olarak elde edilmiştir (Çizelge

4.58). Diğer bölgelerden seçilen yabani badem tiplerinin yaprak sapı uzunluğu

ortalamaları verilen değerler arasında bulunmuştur (Çizelge 4.59).

4.1.4. Pomolojik Ölçüm Sonuçları

2003 yılı çalışmalarında GA Tip 1, 2, 3, 4, 5, 6, 9, 10, 11, 12, 13 ve 15 ile

Birecik Tip 1, 2, 4, 6 ve 7’den yeter sayıda meyve elde edilmiş ve bu meyvelerde

pomolojik analizler gerçekleştirilmiştir. Diğer yabani badem tiplerinden yeter sayıda

meyve elde edilememesinden dolayı bu tiplerde meyve özellikleri belirlenememiştir.

2004 yılı çalışmalarında İlkbahar geç donlarından dolayı denemede yer alan

yabani badem tiplerinin tamamı soğuktan etkilenmiş ve meyve elde edilememiştir.

2005 yılı çalışmalarında ise Göreme Tip 1, 2, 3, 6, 7, 8, 9, 10, AHM Tip 4, 5,

6, 7, 8, İvriz Tip 1, 2, GA Tip 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 11, 13, 15 ve Birecik Tip 5, 6 ve

7’den yeter sayıda meyve elde edilmiş bu yabani badem tiplerinde meyve özellikleri

belirlenmiştir. Denemede yer alan diğer tiplerden yeter sayıda meyve elde

edilememesinden dolayı meyve özellikleri belirlenememiştir.

4.1.4.1. 2003 Yılı Sonuçları

2003 yılında Gaziantep ilinden seçilen 12 ve Şanlıurfa ilinden seçilen 5

yabani badem tipinden meyve elde edilmiş (Şekil 4.35), elde edilen meyvelere ilişkin

ölçüm ve gözlem sonuçları aşağıda sunulmuştur. Konya - Ereğli, Nevşehir - Göreme

ve Niğde – Ulukışla bölgelerinden seçilen yabani badem tiplerinde meyve oluşumu

gerçekleşmemesi nedeniyle pomolojik analizler gerçekleştirilememiştir.


187

Amygdalus orientalis Mill.

Amygdalus turcomenica Lincz.

Amygdalus turcomenica Lincz.

Şekil 4.35. Amygdalus turcomenica Lincz.ve Amygdalus orientalis Mill.

türüne ait meyvelerin görünümü


188

4.1.4.1.(1). Ortalama Kabuklu Badem Ağırlığı (g)

Meyve ağırlığı değerleri, 3 yinelemeli ve her yinelemede 10 adet kabuklu

badem meyvesinin 0.01 g’a duyarlı hassas terazide tek tek tartılarak ortalamalarının

alınması ile elde edilmiştir.

Denemede yer alan yabani badem tiplerinde kabuklu meyve ağırlığı

ortalamaları arasındaki fark istatistiksel olarak önemli bulunmuştur.

En yüksek ortalama meyve ağırlığı 0.61 g ile Gaziantep ilinden seçilen Tip

4’den (Amygdalus orientalis Mill.) elde edilirken, en düşük ortalama kabuklu meyve

ağırlığı 0.31 g ile Birecik ilçesinden seçilen Tip 7’den (Amygdalus turcomenica) elde

edilmiştir. Diğer tiplere ait ortalama kabuklu badem ağırlıkları bu değerler arasında

yer almıştır.

Gaziantep ve Şanlıurfa Birecik bölgelerinden seçilen yabani badem tiplerinde

Amygdalus orientalis Mill. türü içerisinde yer alan tipler (Gaziantep Tip 1, 3, 4, 5, 8,

13 ve Birecik Tip 1, 2, 4) ile Amygdalus turcomenica Lincz. türü içerisinde yer alan

(Gaziantep Tip 2, 6, 9, 10, 12, 15 ve Birecik Tip 6, 7) tiplerde kabuklu meyve ağırlığı

açısından belirgin bir farklılık elde edilememiştir. Bununla birlikte Amygdalus

tucomenica türüne ait tiplerde ortalama kabuklu meyve ağırlıklarının Amygdalus

orientalis Mill. türü içerisinde yer alan tiplere ait ortalama kabuklu meyve

ağırlıklarından düşük olduğu da görülmüştür (Çizelge 4.60).

4.1.4.1.(2). Yeşil Kabuğun Sert Kabuktan Ayrılma Durumu

(kavlama)

2003 yılı gözlemlerinde yeşil kabuğun sert kabuktan ayrılma durumu meyve

olgunlaşma döneminde gözlemlenmiştir. Yapılan gözlemler sonucunda bölgeden

seçilen tiplerin tamamında yeşil kabuğun sert kabuktan tamamen ayrıldığı


4.1.4.1.(3). Meyve Eni (mm)

Denemede yer alan yabani badem tiplerinde kabuklu meyve eni ortalamaları

arasındaki fark istatistiksel olarak önemli bulunmuştur.


189

10.35 mm ile en yüksek ortalama meyve eni değeri GA Tip 9’dan

(Amygdalus turcomenica) ve en düşük değer ise 7.22 mm ile Birecik tip 2’den

(Amygdalus orientalis Mill.) elde edilmiştir (Çizelge 4.60). Diğer tiplerde meyve eni

ölçüm sonuçları bu değerler arasında yer almıştır.

Ortalama kabuklu meyve ağırlığında olduğu şekilde meyve eni değerlerinde

de Amygdalus orientalis Mill. ve Amygdalus turcomenica Lincz. türleri içerisinde yer

alan tiplerden elde edilen sonuçlar belirgin bir sınıflama yapmamıştır.

4.1.4.1.(4). Meyve Boyu (mm)

Denemede yer alan yabani badem tiplerinde kabuklu meyve uzunluğu


Bölgeden seçilen yabani badem tiplerinde ortalama meyve boyu değerleri

11.51 mm (Birecik Tip 7) ile 18.74 mm ve 18.70 mm (GA Tip 13 ve GA Tip 4)

arasında değişim göstermiştir (Çizelge 4.60). Diğer tiplere ait meyve boyu ölçümleri

bu değerler arasında yer almıştır. Amygdalus orientalis Mill. türü içerisinde yer alan

tiplere ait meyvelerin uzunluk değerlerinin (Gaziantep Tip 1, 3, 4, 5, 13 ve Birecik

Tip 1, 2, 4), Amygdalus turcomenica Lincz. türü içerisinde yer alan (Gaziantep Tip 2,

6, 9, 10, 12, 15 ve Birecik Tip 6, 7) tiplere ait meyvelerin uzunluk değerlerinden

fazla olduğu dikkat çekmiştir.


190

Çizelge 4.60. Yabani badem tiplerinin kabuklu meyve özellikleri (a) Tip No Kabuklu

Meyve Ağırlığı (g)

Yeşil Kabuğun Ayrılma Durumu

Meyve Eni

(mm)

Meyve Boyu (mm)

GA 1(O) 0.41 efg(1) 7.00 8.78 ed 14.80 ed GA 2(T) 0.37 gh 7.00 8.95 ed 11.88 hı GA 3(O) 0.46 de 7.00 8.93 ed 16.33 bcd GA 4(O) 0.61 a 7.00 9.77 abc 18.70 a GA 5(O) 0.39 fg 7.00 8.36 ef 16.76 bc GA 6(T) 0.42 efg 7.00 8.81 ed 12.76 hgı GA 9(T) 0.55 b 7.00 10.35 a 12.97 fhgı GA 10(T) 0.42 efg 7.00 8.77 ed 13.21 fgh GA 11(T) 0.54 bc 7.00 9.53 bdc 14.07 efg GA 12(T) 0.37 gh 7.00 7.98 gf 14.82 ed GA 13(O) 0.44 def 7.00 7.65 gf 18.74 a GA 15(T) 0.56 ab 7.00 9.90 abc 14.29 ef Ort (A orientalis) 0.46 7 8.70 17.10 Ort (A turcomenica) 0.46 7 9.18 13.43 Birecik 1(O) 0.59 ab 7.00 10.29 ab 16.33 bcd Birecik 2(O) 0.32 hı 7.00 7.22 g 16.10 cd Birecik 4(O) 0.48 cd 7.00 10.01 ab 12.69 hgı Birecik 6(T) 0.37 gh 7.00 9.15 dc 11.55 ı Birecik 7(T) 0.31 ı 7.00 8.32 ef 11.51 ı Ort (A orientalis) 0.46 7 9.17 15.04 Ort (A turcomenica) 0.34 7 9.24 11.53 D(%5) 0.06 . 0.77 1.57


4.1.4.1.(5). Meyve Şekli İndeksi (En/Boy)

Yabani badem tiplerinden elde edilen meyvelerde meyve eni/meyve boyu

oranları belirlenmiş ve Çizelge 4.61’de verilmiştir. Denemede yer alan yabani badem

tiplerinde kabuklu meyve şekil indeksi (En/Boy) ortalamaları arasındaki fark

istatistiksel olarak önemli bulunmuştur.

Elde edilen sonuçlar değerlendirildiğinde Amygdalus orientalis Mill. türü

içerisinde yer alan (Gaziantep Tip 1, 3, 4, 5, 13 ve Birecik Tip 1, 2, 4) tiplere ait

kabuklu badem şekillerinin genelde dar ve orta olduğu görülmüştür. Buna karşılık bu

tür içerisinde yer alan tiplerden GA Tip 1 ve Birecik Tip 1’de meyvelerin geniş ve

Birecik Tip 4’de de çok geniş olduğu saptanmıştır.

Amygdalus turcomenica Lincz. türü içerisinde yer alan (GA Tip 2, 6,

9,10,11, 12, 15 ve Birecik Tip 6, 7) tiplere ait meyve şekillerinin ise genelde çok


191

geniş oldukları görülmüştür. Bu grup içerisinde yer alan tiplerden GA Tip 12’ye ait

meyvelerin şekilleri ise orta olarak saptanmıştır (Çizelge 4.61).

4.1.4.1.(6). Meyve Şekli

Meyve şekli seçilen yabani badem tiplerinde gözlemsel olarak saptanmıştır.

Yapılan gözlemler sonucunda yuvarlak şekilli meyveler görülmezken, GA Tip 1, 6,

9, 10, 11, 15 ve Birecik Tip 1’de meyvelerin dikdörtgen (3) şekilli oldukları

belirlenmiştir. GA Tip 2, Birecik Tip 4, 6, 7’de meyve şekillerinin oval (2), GA Tip

3, 4, 5, 12’de meyve şekli kalp şeklinde (4) olduğu da gözlemlenmiştir. GA Tip 13

ve Birecik Tip 2’de ise kabuklu meyve şeklinin çok dar olduğu görülmüştür.

Amygdalus orientalis Mill. türü içerisinde yer alan (GA Tip 1, 3, 4, 5, 13 ve

Birecik Tip 1, 2, 4) tiplere ait kabuklu badem şekillerinin dikdörtgen (3), kalp (4) ve

dar şekilli olduğu buna karşılık Amygdalus turcomenica Lincz. türü içerisinde yer

alan (GA Tip 2, 6, 9, 10, 11, 12, 15 ve Birecik Tip 6, 7) tiplere ait meyvelerin oval ve

dikdörtgen şekilli oldukları görülmüştür (Çizelge 4.61).

4.1.4.1.(7). Meyve Yüksekliği (mm)

Denemede yer alan yabani badem tiplerinde kabuklu meyve uzunluğu

ortalamaları arasındaki fark istatistiksel olarak %1 seviyesinde önemli bulunmuştur.

Bölgeden seçilen yabani badem genotiplerinde meyve yüksekliklerinin 6.18

mm (Birecik Tip 2) ile 8.52 mm (GA Tip 9) arasında değiştiği ve diğer tiplere ait

meyve yüksekliği değerlerinin ise bu değerler arasında yer aldığı saptanmıştır

(Çizelge 4.61).

Amygdalus orientalis Mill. türü içerisinde yer alan (Gaziantep Tip 1, 3, 4, 5,

13 ve Birecik Tip 1, 2, 4) tiplere ait kabuklu badem yüksekliklerini ile Amygdalus

turcomenica Lincz. türü içerisinde yer alan (Gaziantep Tip 2, 6, 9, 10,11, 12, 15 ve

Birecik Tip 6, 7) tiplere ait meyve yüksekliği ölçüm sonuçlarının türlere ait tiplerde

gruplama yapmadığı, her tip için farklılık gösterdiği belirlenmiştir.


192

Çizelge 4.61. Yabani badem tiplerinin 2003 yılı kabuklu meyve özellikleri (b) Tip No En/Boy

Meyve Şekli Meyve

Yüksekliği (mm)

GA 1(O) 0.59 fg(1) Geniş 3.00 c 7.53 a-e GA 2(T) 0.75 ab Çok geniş 2.00 d 7.80 a-e GA 3(O) 0.55 gh Orta 4.00 b 7.53 a-e GA 4(O) 0.55 gh Orta 4.00 b 8.41 abc GA 5(O) 0.50 hı Orta 4.00 b 7.30 a-f GA 6(T) 0.70 bcd Çok geniş 3.00 c 7.54 a-e GA 9(T) 0.80 a Çok geniş 3.00 c 8.52 a GA 10(T) 0.66 de Çok geniş 3.00 c 7.46 a-f GA 11(T) 0.68 cde Çok geniş 3.00 c 8.07 a-d GA 12(T) 0.54 gh Orta 4.00 b 6.79 def GA 13(O) 0.41 j Dar 5.00 a 6.61 f GA 15(T) 0.69 cd Çok geniş 3.00 c 8.37 abc Ort (A orientalis) 0.52 4 7.48 Ort (A turcomenica) 0.69 3 7.80 Birecik 1(O) 0.63 ef Geniş 3.00 c 8.52 ab Birecik 2(O) 0.45 ıj Dar 5.00 a 6.18 f Birecik 4(O) 0.79 a Çok geniş 2.00 d 7.89 a-e Birecik 6(T) 0.79 a Çok geniş 2.00 d 7.18 c-f Birecik 7(T) 0.72 bc Çok geniş 2.00 d 7.22 b-f Ort (A orientalis) 0.62 3.3 7.53 Ort (A turcomenica) * 0.76 2 7.20 D(%1) 0.06 0.50 1.30

(1): Ortalamalar arasındaki farklılıklar ayrı harflerle gösterilmiştir (O): Amygdalus orientalis Mill. 3: dikdörtgen (T): Amygdalus turcomenica 2: oval

4: kalp

4.1.4.1.(8). Meyve İriliği

Meyve iriliği seçilen yabani badem tiplerinde gözlemsel olarak ve yabani

badem tiplerinden elde edilen meyveler kendi aralarında kıyaslanarak elde edilmiştir.

Yapılan gözlem sonuçlarına göre, GA Tip 4 ve 15 ve Birecik Tip 1’e ait

meyvelerin iri (7) olduğu, diğer yabani badem tiplerinden elde edilen meyvelerin ise

orta (5) irilikte oldukları saptanmıştır. Meyve iriliği ile ilgili yapılan gözlem

sonuçları kabuklu meyve ağırlığı sonuçları ile (Çizelge 4.62, Şekil 4.36, 37) benzer

bulunmuştur.

4.1.4.1.(9). Sert Kabuk Rengi

Seçilen yani badem tiplerine ait meyvelerde sert kabuk rengi gözlemsel

olarak belirlenmiştir. Elde edilen meyvelerde yapılan gözlemler sonucunda sert


193

kabuk rengi çok açık (1) ve açık (3) olan tiplere rastlanmamıştır. Meyve elde edilen

tiplerde sert kabuk renginin orta (5) ve koyu (7) olduğu da yapılan çalışma ile ortaya

konulmuştur.

Amygdalus orientalis Mill. türü içerisinde yer alan Gaziantep Tip 3, 5, 13 ve

Birecik Tip 1, 2’de sert kabuk renkleri orta (5) olarak saptanırken, aynı türe ait GA

Tip 1, 4 ve Birecik Tip 4’e ait meyvelerin sert kabuk renklerinin koyu (7) oldukları

da görülmüştür. Buna karşılık Amygdalus turcomenica Lincz. türü içerisinde yer alan

Gaziantep Tip 6, 9, 10,11, 12, 15 ve Birecik Tip 6, 7) tiplere ait meyvelerin sert

kabuk renklerinin koyu (7) olduğu gözlemlenirken, bu tür içerisinde yer alan GA Tip

2’de sert kabuk rengi orta (5) olarak belirlenmiştir (Çizelge 4.62, Şekil 4.36, 37).

4.1.4.1.(10). Gözeneklilik

Gaziantep ve Şanlıurfa - Birecik ilçesinden seçilen yabani badem tiplerine ait

meyvelerin sert kabuklarının tamamen düz olduğu görülmüştür. Bölgeden seçilen ve

denememizde kullanılan yabani badem genotiplerinin tamamında meyvelerin dış

kabuklarının düz olduğu tespit edilmiş, gözenekli ve oluklu tiplere rastlanmamıştır

(Çizelge 4.62).

4.1.4.1.(11). Sert Kabuğun Açılma Durumu

Gaziantep ve Şanlıurfa - Birecik ilçesinden seçilen yabani badem tiplerine ait

meyvelerin sert kabuklarının stur kısımlarından sıkıca bağlı olduğu ve açılmanın

olmadığı saptanmıştır. Bununla birlikte Amygdalus orientalis Mill. türü içerisinde yer

alan tiplere ait meyvelere kuvvet uygulandığında genelde sturlardan açıldığı, buna

karşılık Amygdalus turcomenica Lincz. türü içerisinde yer alan tiplere ait meyvelerde

kuvvet uygulandığında ise yanak kısımlarından kırılma olduğu da gözlemlenmiştir

(Çizelge 4.62).


194

Çizelge 4.62. Yabani badem tiplerinin 2003 yılı kabuklu meyve özellikleri (c) 2003 Meyve

İriliği Sert

Kabuk Rengi

Gözeneklilik Sert Kabuğun Açılma Durumu

GA 1(O) 5.00 b(1) 7.00 a 0 0 GA 2(T) 5.00 b 5.00 c 0 0 GA 3(O) 5.00 b 5.00 b 0 0 GA 4(O) 7.00 a 7.00 a 0 0 GA 5(O) 5.00 b 5.00 c 0 0 GA 6(T) 5.00 b 7.00 a 0 0 GA 9(T) 5.00 b 7.00 a 0 0 GA 10(T) 5.00 b 7.00 a 0 0 GA 11(T) 5.00 b 7.00 a 0 0 GA 12(T) 5.00 b 7.00 a 0 0 GA 13(O) 5.00 b 5.00 c 0 0 GA 15(T) 7.00 a 7.00 a 0 0 Ort (A orientalis) 5.4 5.8 0 0 Ort (A turcomenica) 5.3 6.7 0 0 Birecik 1(O) 7.00 a 5.00 c 0 0 Birecik 2(O) 5.00 b 5.00 c 0 0 Birecik 4(O) 5.00 b 7.00 a 0 0 Birecik 6(T) 5.00 b 7.00 a 0 0 Birecik 7(T) 5.00 b 7.00 a 0 0 Ort (A orientalis) 5.7 5.7 0 0 Ort (A turcomenica) 5 7 0 0 D(%1) 1.50 1.50

(1): Ortalamalar arasındaki farklılıklar ayrı harflerle gösterilmiştir (O): Amygdalus orientalis Mill. (T): Amygdalus turcomenica Lincz 5: orta 5: orta 0: düz 0: açılma yok

7: iri 7: koyu

4.1.4.1.(12). Kabuk Sertliği

Yabani badem tiplerine ait meyvelerde elle kırılanlara rastlanmazken, GA Tip

1, 2, 3, 4, 5, 6 ve 13’e ait meyveler ile Birecik Tip 1, 2 ve 7’ye ait meyvelerin sert

kabuklarının dişle kırılabildiği belirlenmiştir (Çizelge 4.63). Bununla birlikte diğer

yabani badem tiplerine ait meyvelerin sert kabuklarının dişle kırılmadığı ve daha sert

yapıda oldukları saptanmıştır.

4.1.4.1.(13). Kabuk Kalınlığı (mm)

Denemede yer alan yabani badem tiplerinde kabuk kalınlığı ortalamaları

arasındaki fark istatistiksel olarak %1 seviyesinde önemli bulunmuştur.


195

Meyve elde edilen yabani badem tiplerinde ortalama kabuk kalınlıkları 0.58

mm (Birecik Tip 2) ile 1.27 mm (GA Tip 9) arasında değişmiş, diğer tiplere ait

kabuk kalınlığı değerleri ise bu değerler arasında yer almıştır.

Amygdalus orientalis Mill. türü içerisinde yer alan Gaziantep Tip 1, 3, 4, 5,

13 ve Birecik Tip 1, 2, 4’de kabuk kalınlıkları, Amygdalus turcomenica Lincz. türü

içerisinde yer alan Gaziantep Tip 2, 6, 9, 10, 11, 12, 15 ve Birecik Tip 6, 7’den elde

edilen kabuk kalınlığı değerlerinden düşük olduğu da saptanmıştır (Çizelge 4.63).

4.1.4.1.(14). İç Badem Ağırlığı (g)

Denemede yer alan yabani badem tiplerinde iç badem ağırlığı ortalamaları

arasındaki fark istatistiksel olarak %1 seviyesinde önemli bulunmuştur. İç badem

ağırlıkları 0.14 g (Birecik Tip 6) ile 0.25 g (GA 15) arasında değişim göstermiştir.

Diğer tiplerden elde edilen meyvelerde iç badem ağırlıkları bu değerler arasında yer

almıştır. Amygdalus orientalis Mill. türü içerisinde yer alan Gaziantep Tip 1, 3, 4, 5,

13 ve Birecik Tip 1, 2, 4’de ve Amygdalus turcomenica Lincz. türü içerisinde yer

alan Gaziantep Tip 2, 6, 9, 10, 11, 12, 15 ve Birecik Tip 6, 7’den elde edilen iç

badem ağırlığı değerleri türler arasında ayrım için yeterli olmamıştır. Her iki türe ait

yabani badem tipleri içerisinde karışık değerler elde edilmiştir (Çizelge 4.63).

4.1.4.1.(15). İç Badem Rengi


13 ve Birecik Tip 1, 2, 4’den sadece Birecik Tip 2’de iç meyve rengi koyu (7) olarak

saptanmış ve bu tür içerisinde yer alan diğer tiplerde iç meyve renginin orta (5)

olduğu gözlemlenmiştir (Çizelge 4.63).

Amygdalus turcomenica Lincz. türü içerisinde yer alan Gaziantep Tip 2, 6, 9,

10, 11, 12, 15 ve Birecik Tip 6, 7’den elde edilen iç badem renkleri ise tiplere göre

değişim göstermiştir. GA Tip 2, 9, 11, 15’de iç badem rengi açık (3) olarak

gözlemlenirken, GA Tip 6, 12 ve Birecik Tip 7’de orta (5) ve diğer tiplerde de iç

badem rengi koyu (7) olarak gözlemlenmiştir.


196

Çizelge 4.63. Yabani badem tiplerinin kabuk ve iç badem özellikleri

2003 Kabuk Serliği

Kabuk Kalınlığı

(mm)

İç Badem Ağırlığı

(g)

İç Badem Rengi

GA 1(O) Dişle 0.82 cde(1) 0.18 a-d 5.0 b GA 2(T) Dişle 0.84 cde 0.19 a-d 3.0 c GA 3(O) Dişle 0.83 cde 0.20 abc 5.0 b GA 4(O) Dişle 0,94 bcd 0,19 a-d 5,0 b GA 5(O) Dişle 0.60 ef 0.21 ab 5.0 b GA 6(T) Dişle 0.91 cd 0.17 a-d 5.0 b GA 9(T) Sert 1.27 a 0.18 a-d 3.0 c GA 10(T) Sert 1.03 abc 0.16 b-d 7.0 a GA 11(T) Sert 1.17 ab 0.17 a-d 3.0 c GA 12(T) Sert 0.85 cd 0.15 cd 5.0 b GA 13(O) Dişle 0.77 def 0.17 a-d 5.0 b GA 15(T) Sert 0.94 bcd 0.23 a 3.0 c Ort (A orientalis) 0.79 0.19 5 Ort (A turcomenica) 1.00 0.18 4.14 Birecik 1(O) Dişle 0,76 def 0,17 a-d 5,0 b Birecik 2(O) Dişle 0.58 f 0.15 cd 7.0 a Birecik 4(O) Sert 0,83 cde 0,19 a-d 5,0 b Birecik 6(T) Sert 0.93 bcd 0.14 d 7.0 a Birecik 7(T) Dişle 0.94 bcd 0.16 b-d 5.0 b Ort (A orientalis) 0.72 0.17 5.7 Ort (A turcomenica) 0.94 0.15 6 D(%5) 0.237 0.05 0

(1): Ortalamalar arasındaki farklılıklar ayrı harflerle gösterilmiştir (O): Amygdalus orientalis Mill. 3: açık (T): Amygdalus turcomenica 5: orta

7: koyu

4.1.4.1.(16). Tüylülük

Yapılan gözlemler neticesinde Amygdalus orientalis Mill. ve Amygdalus

turcomenica Lincz. içerisinde yer alan yabani badem tiplerine ait iç bademlerin az

tüylü oldukları belirlenmiştir (Çizelge 4.64).

4.1.4.1.(17). Tat Durumu

Tüm yabani badem tiplerine ait iç bademler tek tek tadılmış ve tiplerin

tamamında iç bademlerin acı (7) olduğu saptanmıştır (Çizelge 4.64).

4.1.4.1.(18). İkiz Badem Oranı (%)

GA Tip 11 ve 12’de %3.33 oranında ikiz badem oluşumu gerçekleşirken,

diğer tiplerin tamamında ikiz badem oluşumuna rastlanmamıştır (Çizelge 4.64).


197

4.1.4.1.(19). Çift Badem Oranı (%)

Çift badem oranı Birecik Tip 7’de %3.33, Tip 6’da % 6.66, GA Tip 11’de

%16.66 ve GA Tip 6’da %20.00 olarak belirlenmiştir. 2003 yılında meyve elde

edilen diğer tiplere ait meyvelerde ise çift badem oluşumuna rastlanmamıştır

(Çizelge 4.64).

4.1.4.1.(20). Boş Meyve Oranı (%)

2003 yılı çalışmalarında boş meyve oluşumu GA Tip 6’da %20.00 olarak elde

edilirken, Birecik Tip 4’de 16.66 olarak gerçekleşmiştir. Meyve elde edilen diğer

tiplerde ise boş meyve oluşumuna rastlanmamıştır (Çizelge 4.64).

Çizelge 4.64. Yabani badem tiplerinin 2003 yılı iç badem özellikleri

2003

Tüylülük Tat Durumu

İkiz Badem Oranı (%)

Çift Badem Oranı (%)

Boş Meyve Oranı (%)

GA 1(O) 3 7 0 0 0 GA 2(T) 3 7 0 0 0 GA 3(O) 3 7 0 33.33 0 GA 4(O) 3 7 0 0 0 GA 5(O) 3 7 0 0 0 GA 6(T) 3 7 0 0 20.00 GA 9(T) 3 7 0 0 0 GA 10(T) 3 7 0 0 0 GA 11(T) 3 7 3.33 16.66 0 GA 12(T) 3 7 3.33 0 0 GA 13(O) 3 7 0 0 0 GA 15(T) 3 7 0 0 0 Birecik 1(O) 3 7 0 0 0 Birecik 2(O) 3 7 0 0 0 Birecik 4(O) 3 7 0 0 16.66 Birecik 6(T) 3 7 0 6.66 0 Birecik 7(T) 3 7 0 3.33 0


3: az tüylü 7: acı


198


meyve örnekleri


199

Şekil 4.36 (Devam). Gaziantep ilinden seçilen yabani badem tiplerine

ait meyve örnekleri


200

Şekil 4.37. Gaziantep ve Şanlıurfa Birecik ilçesinden seçilen yabani

badem tiplerine ait meyve örnekleri


201

Şekil 4.37 (Devam). Gaziantep ve Şanlıurfa Birecik ilçesinden seçilen

yabani badem tiplerine ait meyve örnekleri 4.1.4.2. 2005 Yılı Sonuçları

2005 yılı arazi çalışmalarında Göreme bölgesinden seçilen 8 ve Açık Hava

Müzesi içerisinden 5, İvriz bölgesinden 2, Gaziantep’ten 11 ve Şanlıurfa Birecik

ilçesinden 3 olma üzere toplam 29 yabani badem tipinden yeter sayıda meyve elde

edilmiştir (Şekil 4.39, 40). Tiplere ait meyvelerin özellikleri aşağıda sunulmuştur.

4.1.4.2.(1). Ortalama Kabuklu Badem Ağırlığı (g)

Ortalama meyve ağırlığı değerleri, 3 yinelemeli ve her yinelemede 10 adet

kabuklu badem meyvesinin 0,01 g’a duyarlı hassas terazide tek tek tartılarak

ortalamalarının alınması ile elde edilmiştir. Denemede yer alan yabani badem

tiplerinde kabuklu meyve ağırlığı ortalamaları arasındaki fark istatistiksel olarak

önemli bulunmuştur.


202

En yüksek ortalama kabuklu meyve ağırlığı 1.18 g ile AHM Tip 5’den elde

edilirken, en düşük ortalama kabuklu meyve ağırlığı 0.39 g ile yine Açık Hava

Müzesi içerisinden seçilen Tip 7’den elde edilmiştir. Diğer tiplere ait ortalama

kabuklu badem ağırlıkları bu değerler arasında yer almıştır.

Açık Hava Müzesi içerisinden seçilen Tip 7’den 0.39 g ile en düşük kabuklu

meyve ağırlığı elde edilmesine rağmen, İç Anadolu Bölgesinde yer alan Nevşehir ve

Konya Ereğli’den seçilen yabani badem tiplerine ait meyvelerde kabuklu badem

ağırlıklarının Güneydoğu Anadolu Bölgesinde bulunan Gaziantep ve Şanlıurfa

Birecik ilçesinden seçilen tiplere ait kabuklu badem ağırlıklarından açık bir şekilde

fazla olduğu saptanmıştır (Çizelge 4.65). İç Anadolu Bölgesinden seçilen yabani

badem tiplerinin morfolojik olarak Güneydoğu Anadolu Bölgesinden seçilen

Amygdalus orientalis Mill. türüne ait bitkilere çok benzemesine rağmen kabuklu

meyve ağırlıklarının çok yüksek bulunması dikkat çekmiştir.

Gaziantep ve Şanlıurfa Birecik bölgelerinden seçilen yabani badem

tiplerinde Amygdalus orientalis Mill. türü içerisinde yer alan tipler (Gaziantep Tip 1,

3, 4, 5, 8, 13) ile Amygdalus turcomenica Lincz. türü içerisinde yer alan (Gaziantep

Tip 2, 6, 11, 15 ve Birecik Tip 5, 6, 7) tiplerde kabuklu meyve ağırlığı açısından

belirgin bir farklılık elde edilememiştir. Bununla birlikte belirtilen bölgelerden

seçilen yabani badem tiplerinde 2005 yılı kabuklu badem ağırlıklarının 2003 yılı

kabuklu badem ağırlıklarından yüksek olması dikkat çekmiştir.

Amygdalus orientalis Mill. türü içerisinde yer alan tiplerden Gaziantep Tip 1,

3, 4, 5, 13’de 2003 yılında ölçülen kabuklu meyve ağırlığı ortalamaları sırasıyla 0.41

g, 0.46 g, 0.61 g, 0.39 g, 0,44 g olarak gerçekleşirken (Çizelge 4.60), bu değerler

2005 yılı ölçümlerinde sırasıyla 0.53 g, 0.58 g, 0.53 g, 0.50 g, 0.61 olarak

ölçülmüştür (Çizelge 4.65). Benzer şekilde Birecik ilçesinden seçilen Tiplerden de

benzer sonuçlar elde edilmiştir. 2003 yılında Birecik Tip 6 ve 7’den elde edilen

ortalama kabuklu meyve ağırlığı 0.37 g ve 0.31 g olarak gerçekleşirken (Çizelge

4.60), bu değer 2005 yılı ölçümlerinde 0.42 g ve 0.57 g olarak saptanmıştır (Çizelge

4.65).


203

4.1.4.2.(2). Yeşil Kabuğun Ayrılma Durumu

Denemede yer alan yabani badem tiplerine ait meyvelerin tamamında yeşil

kabuğun kavladığı ve sert kabuğa yapışmadığı görülmüştür (Çizelge 4.65).

4.1.4.2.(3). Meyve Eni (mm)

Denemede yer alan yabani badem tiplerinde kabuklu meyve eni ortalamaları

arasındaki fark istatistiksel olarak %1 seviyesinde önemli bulunmuştur.

14.35 mm ile en yüksek meyve eni değeri AHM Tip 5’den (Şekil 4.39) elde

edilmiştir. En düşük değer ise 7.46 mm ile Birecik Tip 5’den (Amygdalus

turcomenica) elde edilmiştir (Çizelge 4.65). Diğer tiplerde meyve eni değerleri bu

değerler arasında yer almıştır.

4.1.4.2.(4). Meyve Boyu (mm)

Denemede yer alan yabani badem tiplerinde kabuklu meyve boyu


4 ilden seçilen ve meyve oluşturan yabani badem tiplerinde Ortalama meyve

boyu değerleri 8.61 mm (Birecik Tip 5) ile 24.89 mm (Göreme Tip 9) arasında

değişim göstermiştir (Çizelge 4.65). Diğer tiplere ait meyve boyu ölçümleri bu

değerler arasında yer almıştır.

Ortalama meyve ağırlığı ve meyve eni değerlerinde olduğu şekilde meyve

boyu ölçümlerinde de İç Anadolu Bölgesi’nden seçilen yabani badem tiplerine ait

meyvelerin Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nden seçilenlerden daha uzun oldukları

saptanmıştır.

Bununla birlikte Amygdalus orientalis Mill. türü içerisinde yer alan tiplere ait

meyvelerin uzunluk değerleri (Gaziantep Tip 1, 3, 4, 5, 8, 13), Amygdalus

turcomenica Lincz. türü içerisinde yer alan (Gaziantep Tip 2, 6, 7, 11, 15 ve Birecik

Tip 5, 6, 7) tiplere ait meyvelerin uzunluk değerlerinden fazla olduğu dikkat

çekmiştir (Çizelge 4.65).


204

Çizelge 4.65. Yabani badem tiplerinde 2005 yılı kabuklu meyve özellikleri (a)

Tip Adı Meyve Ağırlığı

(g)

Yeşil Kabuğun Ayrılma Durumu

Meyve Eni

(mm)

Meyve Boyu (mm)

Göreme 1 0.82 def(1) 7.00 12.48 b 20.22 ef Göreme 2 0.73 e-h 7.00 11.35 cd 19.46 fgh Göreme 3 0.97 cb 7.00 13.39 ab 23.91 ab Göreme 6 0.71 f-ı 7.00 10.18 ef 21.41 c-f Göreme 7 0.66 h-k 7.00 10.16 ef 23.97 ab Göreme 8 0.86 cd 7.00 10.39 de 23.24 abc Göreme 9 1.08 ab 7.00 13.01 b 24.89 a Göreme 10 0.79 d-g 7.00 10.51 cde 24.22 ab AHM 4 1.15 a 7.00 12.94 b 21.65 cde AHM 5 1.18 a 7.00 14.35 a 23.16 abc AHM 6 0.79 d-g 7.00 10.58 cde 20.74 def AHM 7 0.39 q 7.00 8.36 gh 17.43 ıjk AHM 8 1.09 a 7.00 12.74 b 21.81 cde İVRİZ 1 0.84 de 7.00 11.44 c 22.34 bcd İVRİZ 2 0.69 g-j 7.00 11.21 cd 17.60 h-k Ort 0.85 7.00 11.54 21.74 GA 1(O) 0.53 l-p 7.00 9.27 fg 17.43 jk GA 2(T) 0.44 opq 7.00 10.39 de 12.01 o GA 3(O) 0.58 j-n 7.00 9.33 fg 16.88 ıjk GA 4(O) 0.53 l-p 7.00 8.53 g 13.55 no GA 5(O) 0.50 l-q 7.00 9.28 fg 18.23 gh GA 6(T) 0.62 h-l 7.00 10.11 ef 14.64 lmn GA 7(T) 0.70 ghı 7.00 11.35 cd 15.68 klm GA 8(O) 0.57 k-n 7.00 8.87 g 17.27 ıjk GA 11(T) 0.49 m-q 7.00 9.22 fg 14.31 lmn GA 13(O) 0.61 ı-m 7.00 9.06 g 19.62 fg GA 15(T) 0.48 n-q 7.00 8.84 g 16.08 jkl Ort (A orientalis) 0.55 7.00 8.96 17.16 Ort (A turcomenica) 0.55 7.00 9.98 14.54 BİRECİK 5(T) 0.52 l-p 7.00 7.46 h 8.61 p BİRECİK 6(T) 0.42 pq 7.00 9.02 g 13.17 no BİRECİK 7(T) 0.57 k-n 7.00 10.82 cde 13.95 mno Ort (A turcomenica) 0.50 7.00 9.23 11.91 D(%1) 0.12 Ö.D. 1.00 1.96


4.1.4.2.(5). Meyve Şekli İndeksi (En/Boy)

Yabani badem tiplerinden elde edilen meyvelerde meyve eni/meyve boyu

oranları belirlenmiş ve Çizelge 66’da verilmiştir. Elde edilen sonuçlar

değerlendirildiğinde İç Anadolu Bölgesi’nden seçilen tiplere ait meyvelerin dar, orta


205

ve geniş yapılı oldukları görülmüştür. Bu bölgeden seçilen tiplerde çok geniş

meyvelere rastlanmamıştır. Buna karşılık Güneydoğu Anadolu Bölgesinden seçilen

tiplerde sadece GA Tip 13’de (Orientalis) dar yapılı meyveler elde edilirken, GA Tip

1, 3, 5, 8’de (Orientalis) meyvelerin orta olduğu saptanmıştır. Bu tür içerisinde yer

alan tiplerden sadece GA Tip 4’e ait meyvelerin geniş oldukları da belirlenmiştir.

Elde dilen sonuçların 2003 yılı sonuçlarına benzer olduğu görülmüştür (Çizelge

4.66). Amygdalus turcomenica Lincz. türü içerisinde yer alan Gaziantep Tip 2, 6, 7,

11 ve Birecik Tip 5, 6, 7 tiplere ait meyve şekillerinin ise çok geniş oldukları

görülmüştür. Bu grup içerisinde yer alan tiplerden GA Tip 15’e ait meyvelerin

şekilleri ise orta olarak saptanmıştır (Çizelge 4.66). GA Tip 15’in ise morfolojik

olarak Amygdalus orientalis Mill. ile Amygdalus turcomenica Lincz. arasında bir

özelliğe de sahip olduğu ortaya konulmuştur.

4.1.4.2.(6). Meyve Şekli

Yapılan gözlemler sonucunda yuvarlak şekilli meyveler görülmezken,

Nevşehir ve Ereğli’den seçilen yabani badem tiplerine ait meyvelerin kalp şekilli (4)

ve seçilen tiplere ait meyve şekillerinin benzer oldukları dikkat çekmiştir. Amygdalus

orientalis Mill. türü içerisinde yer alan (Gaziantep Tip 1, 3, 4, 5, 8, 13) tiplere ait

kabuklu badem şekillerinin kalp ve dar şekilli (4 ve 5) olduğu, buna karşılık

Amygdalus turcomenica Lincz. türü içerisinde yer alan (Gaziantep Tip 2, 6, 7 ve

Birecik Tip 5, 6, 7) tiplere ait meyvelerin oval (2) ve dikdörtgen (3) şekilli oldukları

görülmüştür. 2005 yılı meyve şekli gözlem sonuçları 2003 yılı sonuçları ile uyumlu


4.1.4.2.(7). Meyve Yüksekliği (mm)

Denemede yer alan yabani badem tiplerinde kabuklu meyve yüksekliği

ortalamaları arasındaki fark istatistiksel olarak önemli bulunmuştur. Seçilen yabani

badem genotiplerinde meyve yüksekliklerinin 7.07 mm (AHM Tip 7) ile 13.19 mm

(Birecik Tip 5) arasında değiştiği ve diğer tiplere ait meyve yüksekliği değerlerinin

ise bu değerler arasında yer aldığı saptanmıştır (Çizelge 4.66).


206

İç Anadolu Bölgesinden seçilen ve Güneydoğu Anadolu Bölgesinden seçilen

Amygdalus orientalis Mill. türü içerisinde yer alan (Gaziantep Tip 1, 3, 4, 5, 13 ve

Birecik Tip 1, 2, 4) tiplere ait kabuklu badem yükseklikleri ile Amygdalus

turcomenica Lincz. türü içerisinde yer alan (Gaziantep Tip 2, 6, 9, 10,11, 12, 15 ve

Birecik Tip 6, 7) tiplere ait meyve yüksekliği ölçüm sonuçlarının türlere ait tiplerde

gruplama yapmadığı, her tip için farklılık gösterdiği belirlenmiştir

Çizelge 4.66. Yabani badem tiplerinde 2005 yılı kabuklu meyve özellikleri (b)

Tip Adı En/Boy

Meyve Şekli

Meyve Yüksekliği

(mm) Göreme 1 0.61 ghı Geniş 4.23 c 7.40 ghı Göreme 2 0.58 ı-l Geniş 4.00 d 7.52 f-ı Göreme 3 0.56 j-m Geniş 4.00 d 7.86 e-ı Göreme 6 0.48 opq Dar 4.40 bc 7.35 ghı Göreme 7 0.42 r Dar 4.40 bc 7.09 ı Göreme 8 0.46 pqr Dar 4.50 b 7.80 e-ı Göreme 9 0.52 mno Orta 4.40 bc 8.17 e-ı Göreme 10 0.43 qr Dar 4.50 b 7.31 hı AHM 4 0.60hıj Geniş 3.73 e 9.66 bcd AHM 5 0.62 ghı Geniş 4.00 d 10.42 b AHM 6 0.51 nop Orta 4.23 c 7.76 e-ı AHM 7 0.48 op Dar 4.00 d 7.07 ı AHM 8 0.58 ı-l Geniş 4.00 d 10.04 bc İVRİZ 1 0.51 mno Orta 4.00 d 7.75 e-ı İVRİZ 2 0.64 fgh Geniş 3.63 ef 7.43 f-ı Ort 0.53 4.14 8.04 GA 1(O) 0.53 lmn Orta 5.00 a 8.12 e-ı GA 2(T) 0.86 a Çok geniş 2.33 j 8.72 c-f GA 3(O) 0.55 j-n Orta 4.50 b 7.80 e-ı GA 4(O) 0.63 ghı Geniş 4.00 d 7.28 hı GA 5(O) 0.51 m-p Orta 4.53 b 8.17 e-ı GA 6(T) 0.69 de Çok geniş 3.33 g 8.65 d-g GA 7(T) 0.73 cd Çok geniş 2.53 ı 8.91 cde GA 8(O) 0.51 mno Orta 4.57 b 7.41 f-ı GA 11(T) 0.65 e-h Geniş 3.50 fg 7.87 e-ı GA 13(O) 0.46 pqr Dar 5.00 a 7.72 e-ı GA 15(T) 0.55 k-n Orta 4.50 b 7.49 f-ı Ort (A orientalis) 0.53 Orta 4.6 7.75 Ort (A turcomenica) 0.70 Çok geniş 3.7 8.33 BİRECİK 5(T) 0.85 a Çok geniş 2.23 j 13.19 a BİRECİK 6(T) 0.68 def Çok geniş 3.00 h 7.14 ı BİRECİK 7(T) 0.77 bc Çok geniş 2.70 ı 8.19 e-ı Ort (A turcomenica) 0.77 Çok geniş 2.6 9.51 D(%1) 0.05 0.17 1.32

(O): Amygdalus orientalis Mill. 3: dikdörtgen (T): Amygdalus turcomenica 2: oval

4: kalp


207

4.1.4.2.(8). Meyve İriliği

Seçilen tüm yabani badem tiplerinden elde edilen meyvelerin kültür bademi

(Amygdalus communis L) meyvelerinden çok küçük olduğu belirlenmiştir. Bu

nedenle meyve elde edilen yabani badem tiplerinin meyve iriliklerinin belirlenmesi

tiplere ait meyveler kendi içerisinde kıyaslanarak gerçekleştirilmiştir.

Yapılan gözlemler sonucunda AHM Tip 7’den elde edilen meyvelerin ortaya

yakın irilikte olduğu (4) görülürken, Nevşehir ve Ereğli’den seçilen yabani badem

tiplerine ait meyvelerin meyve irilikleri genelde orta (5), iriye yakın (6) ve iri (7)

olarak gözlemlenmiştir (Çizelge 4.67).

Buna karşılık Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde yer alan Gaziantep ve

Şanlıurfa – Birecik ilçesinden seçilen yabani badem tiplerine ait meyvelerin irilik

bakımından dağılım gösterdiği, meyve iriliği gözlem sonuçlarının Amygdalus

orientalis Mill. ve Amygdalus turcomenica Lincz. türü içerisinde yer alan tiplerin

gruplandırmasını sağlamadığı görülmüştür (Çizelge 4.67).

Bu bölgeden seçilen yabani badem tiplerinde meyve irilikleri GA Tip 4’de iri

(7) ve GA Tip 15’de iriye yakın (6) bulunmuştur. GA Tip 1, 7 ve 13’te ise meyve

iriliği orta ile küçük arası (4) gözlemlenirken, meyve elde edilen diğer 9 tipte

meyvelerin küçük (3) olduğu belirlenmiştir. Meyve iriliği ile ilgili yapılan gözlemsel

değerlendirmeler, ortalama kabuklu meyve ağırlığı, meyve eni ve meyve boyu

değerlerini destekler nitelikte olmuştur (Çizelge 4.67).

4.1.4.2.(9). Sert Kabuk Rengi

Seçilen yani badem tiplerine ait meyvelerde sert kabuk rengi gözlemsel

olarak belirlenmiştir. Elde edilen meyvelerde yapılan gözlemler sonucunda sert

kabuk rengi çok açık olan tiplere rastlanmamıştır. Meyve elde edilen tiplerde sert

kabuk renginin açık (3), orta (5) ve koyu (7) olduğu da yapılan çalışma ile ortaya

konulmuştur (Çizelge 4.67).

Nevşehir ve Ereğli’den seçilen yabani badem tiplerinde sert kabuk rengi

Göreme Tip 7’de açık (3) olarak gözlemlenirken, bu bölgeden seçilen diğer yabani

badem tiplerine ait meyvelerde sert kabuk renkleri orta (5) ve açık (3) ile orta (5)


208

arası değerlendirilmiştir. Bununla birlikte bölgeden seçilen yabani baden tiplerine ait

sert kabuk renklerinin Güneydoğu Anadolu Bölgesi’ne ait illerden seçilen yabani

badem tiplerine ait sert kabuk renklerinden açık oldukları da saptanmıştır. Morfolojik

olarak Amygdalus orientalis Mill. türüne ait bitkilere çok benzeyen bu bitkilerde

meyve sert kabuk renklerinin tamamen farklı olması da dikkat çekmektedir.


13’de sert kabuk renkleri orta (5) ile koyu (7) arası bir renk olarak gözlemlenirken,

aynı türe ait GA Tip 4’e ait meyvelerin sert kabuk renklerinin koyu (7) oldukları da

görülmüştür. Buna karşılık Amygdalus turcomenica Lincz. türü içerisinde yer alan

GA Tip 2, 6, 7, 11, 15 ve Birecik Tip 5, 6, 7 no’lu tiplere ait meyvelerin sert kabuk

renklerinin koyu olduğu gözlemlenirken, bu tür içerisinde yer alan GA Tip 2’de sert

kabuk rengi orta ile koyu arası değerlendirilmiştir (Çizelge 4.67).

Gaziantep ve Şanlıurfa – Birecik ilçesinden seçilen tiplerde sert kabuk

renklerini belirlemek için yapılan 2003 ve 2005 yılı gözlem sonuçları birbirleri ile

paralel bulunmuştur.

4.1.4.2.(10). Sert Kabuğun Gözeneklilik Durumu

Meyvelerde sert kabuğun gözeneklilik durumu gözlemsel olarak

değerlendirilmiş ve her tipe ait meyvelerde düz (0), az gözenekli (3), orta (5), sık

gözenekli (7) ve çizgili (9) olarak kaydedilmiştir.

AHM Tip 4, 5 ve 8’de sert kabuğun çizgili olduğu (Şekil 4.38), diğer

tiplerden elde edilen meyvelerde ise sert kabukların tamamen düz olduğu


4.1.4.2.(11). Sert Kabuğun Açılma Durumu

Yapılan değerlendirmeler sonucunda tiplerden elde edilen meyvelerin

tamamında stur kısımlarının yapışık olduğu (0), bu kısımlarda açılmanın olmadığı

gözlenmiştir.


209

İvriz Tip 1 AHM Tip 4 AHM Tip 8 AHM Tip 5 GA Tip 4 Şekil 4.38 Yabani Badem genotiplerinde sert kabuk gözeneklilik durumu Çizelge 4.67. Yabani badem tiplerinde 2005 yılı kabuklu meyve özellikleri (c)

Tip Adı Meyve İriliği

Sert Kabuk Rengi

Gözeneklilik Sert Kabuğun Açılma Durumu

Göreme1 5.00 d 4.00 e 0.00 b 0 Göreme 2 5.00 d 5.00 d 0.00 b 0 Göreme 3 7.00 a 5.00 d 0.00 b 0 Göreme 6 5.00 d 5.00 d 0.00 b 0 Göreme 7 6.00 c 3.00 f 0.00 b 0 Göreme 8 6.07 c 5.73 bc 0.00 b 0 Göreme 9 6.00 c 5.00 d 0.00 b 0 Göreme 10 5.00 d 5.00 d 0.00 b 0 AHM 4 7.00 a 5.53 c 9.00 a 0 AHM 5 5.97 c 5.00 d 9.00 a 0 AHM 6 5.00 d 4.00 e 0.00 b 0 AHM 7 4.07 e 3.93 e 0.00 b 0 AHM 8 6.57 b 5.00 d 9.00 a 0 İVRİZ 1 5.00 d 4.07 e 0.00 b 0 İVRİZ 2 5.00 d 4.07 e 0.00 b 0 Ort 5.57 4.59 0 GA 1(O) 4.00 e 6.00 b 0.00 b 0 GA 2(T) 3.00 f 6.00 b 0.00 b 0 GA 3(O) 3.00 f 6.00 b 0.00 b 0 GA 4(O) 7.00 a 7.00 a 0.00 b 0 GA 5(O) 3.00 f 6.00 b 0.00 b 0 GA 6(T) 3.00 f 7.00 a 0.00 b 0 GA 7(T) 4.00 e 7.00 a 0.00 b 0 GA 8(O) 3.00 f 6.00 b 0.00 b 0 GA 11(T) 3.00 f 7.00 a 0.00 b 0 GA 13(O) 4.00 e 6.00 b 0.00 b 0 GA 15(T) 6.00 c 7.00 a 0.00 b 0 Ort (A orientalis) 3.8 6.17 0 Ort (A turcomenica) 3.8 6.80 0 BİRECİK 5(T) 3.00 f 7.00 a 0.00 b 0 BİRECİK 6(T) 3.00 f 7.00 a 0.00 b 0 BİRECİK 7(T) 3.00 f 7.00 a 0.00 b 0 Ort (A turcomenica) 3.0 7.00 D(%1) 0.30 0.32 7.00

(O): Amygdalus orientalis Mill. 5: orta 5: orta 0: düz 0: açılma yok (T): Amygdalus turcomenica Lincz. 7: iri 7: koyu 9: çizgili


210

4.1.4.2.(12). Kabuk Sertliği

Yabani badem tiplerine ait meyvelerde elle kırılanlara rastlanmazken, GA Tip

1, 2, 3, 4, 5, 6 ve 13’e ait meyveler ile Birecik Tip 1, 2 ve 7’ye ait meyvelerin sert

kabuklarının dişle kırılabildiği belirlenmiştir (Çizelge 4.68). Gaziantep ve Şanlıurfa

Birecik ilçesinden seçilen diğer yabani badem tiplere ait meyvelerde ve Nevşehir ve

Ereğli’den seçilen yabani badem tiplerine ait meyvelerin sert kabuklarının dişle

kırılmadığı ve daha sert yapıda oldukları saptanmıştır.

4.1.4.2.(13). Kabuk Kalınlığı (mm)

Denemede yer alan yabani badem tiplerinde kabuk kalınlığı ortalamaları


Konya - Ereğli, Nevşehir – Göreme, Gaziantep ve Şanlıurfa - Birecik

ilçesinden seçilen yabani badem tiplerine ait meyvelerde kabuk kalınlıkları 0.58 mm

(GA Tip 5) ile 1.49 mm (AHM Tip 8) arasında değişmiştir (Çizelge 4.68).

İç Anadolu Bölgesinden seçilen ve meyve elde edilen 15 tipten Göreme Tip

2, 7, AHM Tip 7, İvriz Tip 2’de kabuk kalınlığı sırasıyla 0.93 mm, 0.97 mm, 0.76

mm ve 0.96 mm olarak 1 mm’ nin altında gerçekleşirken, bu bölgelerden seçilen

diğer yabani badem tiplerinde kabuk kalınlığı değerleri 1 mm’nin üzerinde


Gaziantep ve Şanlıurfa Birecik ilçesinden seçilen yabani badem tiplerinde

Amygdalus orientalis Mill. türü içerisinde yer alan tiplerde (GA Tip 1, 3, 4, 5, 8 ve

13) kabuk kalınlıklarının Amygdalus turcomenica Lincz. türü içerisinde yer alan

tiplere ait kabuk kalınlığı değerlerinden net bir farklılık olmamakla birlikte daha

düşük olduğu da saptanmıştır.

2003 ve 2005 yıllarında elde edilen kabuk kalınlığı değerleri tipler bazında

genelde benzer bulunmasına karşılık bazı tiplerde bu değerlerin değiştiği de

görülmüştür.


211

4.1.4.2.(14). Ortalama İç Badem Ağırlığı (g)

Denemede yer alan yabani badem tiplerinde iç badem ağırlığı ortalamaları


İç badem ağırlığı 0.13 g ile en düşük değer olarak Birecik Tip 5’den elde

edilirken, 0.45 g ile en yüksek değer AHM Tip 5’den elde edilmiştir. Diğer tiplere ait

iç badem ağırlıkları bu değerler arasında yer almıştır (Çizelge 4.68).

Gaziantep ve Şanlıurfa Birecik ilçesinden seçilen yabani badem tiplerinde

Amygdalus orientalis Mill. türü içerisinde yer alan tiplerde (GA Tip 1, 3, 4, 5, 8 ve

13) iç badem ağırlıklarının Amygdalus turcomenica Lincz. türü içerisinde yer alan

tiplere (GA Tip 2, 6, 7, 11 ve Birecik Tip 5, 6, 7) ait iç badem ağırlığı değerlerinden

net bir farklılık olmamakla birlikte daha düşük olduğu da saptanmıştır. Bu 2 ilden

seçilen yabani badem tiplerine ait iç badem ağırlıkları 2003 yılı ve 2005 yılında

benzerlik göstermemiştir.

İç Anadolu Bölgesinden seçilen tiplerde ise iç badem ağırlıklarının belirtilen

iki türe ait tiplerden elde edilen iç badem ağırlıklarından daha fazla olduğu da

görülmüştür (Çizelge 4.68).

4.1.4.2.(15). İç Badem Rengi

Yabani badem tiplerinde iç badem rengi gözlemsel olarak değerlendirilmiştir.

Yapılan gözlemler sonucunda iç badem renginin açık (3) ile koyu (7) arasında

değiştiği saptanmıştır. Çok açık ve çok koyu iç badem rengine sahip tiplere

rastlanmamıştır. İç Anadolu bölgesinden seçilen yabani badem tiplerinde iç badem

renginin orta (5) ve koyu (7) olarak değiştiği gözlemlenmiş (Çizelge 4.68), bu

bölgeden seçilen yabani badem tiplerinde açık renkli içlere sahip tiplere

rastlanmamıştır.

GA Tip 2, 7 ve 15’de iç badem rengi açık (3) olarak gözlemlenirken, GA Tip

8 ve Birecik Tip 6’da iç badem rengi koyu (7) olarak belirlenmiştir. Bu bölgeden

seçilen diğer yabani badem tiplerinde ise iç badem renkleri orta (5) olarak

saptanmıştır.


212

Çizelge 4.68. Yabani badem tiplerinin 2005 yılı kabuk ve iç badem özellikleri

2005

Kabuk sertliği

Kabuk Kalınlığı

(mm)

İç Badem Ağırlığı

(g)

İç Badem Rengi

Gör 1 Sert 1.36 a-e(1) 0.21 g-k 7.0 a Gör 2 Sert 0.93 h-l 0.24 d-g 6.0 b Gör 3 Çok sert 1.18 efg 0.27 cde 7.0 a Gör 6 Sert 1.23 c-g 0.18ıjk 7.0 a Gör 7 Çok sert 0.97 hıj 0.20g-k 5.0 b Gör 8 Çok sert 1.40a-d 0.40 a 5.0 b Gör 9 Çok sert 1.21 d-g 0.31 bc 6.0 b Gör 10 Sert 1.04 ghı 0.24 d-h 5.0 b Ahm 4 Çok sert 1.41 abc 0.33 b 6.0 a Ahm 5 Çok sert 1.31 a-e 0.45 a 5.0 b Ahm 6 Sert 1.28 c-f 0.21g-k 7.0 a Ahm 7 Dişle 0.76 lm 0.16 kl 6.0 b Ahm 8 Çok sert 1.49 a 0.31 bc 6.0 b İvriz 1 Sert 1.06 ghı 0.26 c-f 7.0 a İvriz 2 Sert 0.96 h-k 0.23 e-ı 5.0 b

Ort 1.17 0.27 6.0 GA 1(O) Dişle 0.78 kl 0.28 bcd 5.0 b GA 2(T) Sert 1.09 fgh 0.18 jkl 3.0 c GA 3(O) Dişle 0.81 jkl 0.24 d-g 5.0 b GA 4(O) Dişle 0.94 h-l 0.17 kl 5.0 b GA 5(O) Dişle 0.58 m 0.26 c-f 5.0 b GA 6(T) Dişle 0.97 hıj 0.21 f-k 5.0 b GA 7(T) Sert 1.47 ab 0.23 e-j 3.0 c GA 8(O) Dişle 0.87 ı-l 0.23 e-ı 7.0 a GA 11(T) Sert 1.04 ghı 0.18ıjk 5.0 c GA 13(O) Dişle 0.90 ı-l 0.24 d-h 5.0 b GA 15(T) Sert 0.87 ı-l 0.19 h-k 3.0 c Ort (A orientalis) 0.81 0.24 5.33 Ort (A turcomenica) 1.09 0.20 3.80 BİRECİK 5(T) Sert 0.97 h-k 0.13 l 5.0 b BİRECİK 6(T) Sert 0.81 jkl 0.17 kl 7.0 a BİRECİK 7(T) Dişle 1.28 b-f 0.19 h-k 5.0 b Ort (A turcomenica) 0.97 0.16 5.67 D(%5) 0.191 0.052


4.1.4.2.(16). Tüylülük

İç Anadolu ve Güneydoğu Anadolu Bölgelerinden seçilen ve meyve elde

edilen tüm yabani badem tiplerine ait iç bademlerde düşük (3) düzeyde tüylülük

olduğu gözlemlenmiştir (Çizelge 4.69).


213

4.1.4.2.(17). Tat Durumu

İç Anadolu ve Güneydoğu Anadolu Bölgelerinden seçilen ve meyve elde

edilen tüm yabani badem tiplerine ait iç bademler tek tek tadılmış ve tiplerin

tamamında iç bademlerin acı (7) olduğu saptanmıştır (Çizelge 4.69).

4.1.4.2.(18). İkiz Badem Oranı (%)

AHM Tip 4’de ikiz badem oranı %13.33 olarak gerçekleşirken, AHM Tip 8

ve İvriz Tip 2’de %3.33 olarak elde edilmiştir. Gerek İç Anadolu ve gerekse

Güneydoğu Anadolu Bölgelerinden seçilen diğer tiplerde ikiz iç oluşumuna

rastlanmamıştır (Çizelge 4.69).

4.1.4.2.(19). Çift Badem Oranı (%)

GA Tip 13’de %13.33 oranında çift badem oluşumu ölçülürken, Birecik Tip

5’de %16,66 oranında çift badem oluşumu gerçekleşmiştir. Gerek İç Anadolu ve

gerekse Güneydoğu Anadolu Bölgelerinden seçilen diğer tiplerde çift badem

oluşumuna rastlanmamıştır (Çizelge 4.69).

4.1.4.2.(20). Boş Meyve Oranı (%)

Meyve elde edilen yabani badem tiplerinde boş meyve oranları meyvelerin

tek tek kırılması ve iç oluşturmayan meyvelerin yüzdelerinin alınması ile elde

edilmiştir (Çizelge 4.69).

Yapılan ölçümler sonucunda Göreme Tip 1, 2, 3, 6, 7, 8 ve İvriz Tip 2 ile GA

Tip 1, 2, 3, 5, 7 ve Birecik Tip 5’de meyvelerin tamamından iç elde edilmiş boş

meyveye rastlanmamıştır. Boş meyve elde edilen yabani badem tiplerinde ise boş

meyve oluşum oranı %3.33 (AHM Tip 7, İvriz Tip 1, GA Tip 6, 13 ve Birecik Tip 7)

ile %30 (GA Tip 15) arasında değişim göstermiştir.


214

Çizelge 4.69. Denemede kullanılan yabani badem tiplerinde 2005 yılı iç badem özellikleri

2005 İç Badem

Kırışıklık

Tüylülük Tat Durumu

İkiz Badem Oranı

Çift Badem Oranı

Boş meyve oranı

Gör 1 3 3 7 0 0 0 Gör 2 0 3 7 0 0 0 Gör 3 0 3 7 0 0 0 Gör 6 0 3 7 0 0 0 Gör 7 0 3 7 0 0 0 Gör 8 0 3 7 0 0 0 Gör 9 0 3 7 0 0 10.00 Gör 10 0 3 7 0 0 13.33 Ahm 4 3 3 7 13.33 0 16.66 Ahm 5 5 3 7 0 0 16.66 Ahm 6 3 3 7 0 0 16.66 Ahm 7 5 3 7 0 0 3.33 Ahm 8 0 3 7 3.33 0 6.66 İvriz 1 0 3 7 0 0 3.33 İvriz 2 5 3 7 3.33 0 0 GA 1(O) 0 3 7 0 0 0 GA 2(T) 3 3 7 0 0 0 GA 3(O) 0 3 7 0 0 0 GA 4(O) 0 3 7 0 0 20.00 GA 5(O) 3 3 7 0 0 0 GA 6(T) 3 3 7 0 0 3.33 GA 7(T) 3 3 7 0 0 0 GA 8(O) 0 3 7 0 0 13.33 GA 11(T) 3 3 7 0 0 0 GA 13(O) 0 3 7 0 13.33 3.33 GA 15(T) 0 3 7 0 0 30.00 BİRECİK 5(T) 3 3 7 0 16.66 0 BİRECİK 6(T) 5 3 7 0 0 6.66 BİRECİK 7(T) 3 3 7 0 0 3.33



215

Şekil 4.39. Nevşehir Göreme’den seçilen yabani badem tiplerine ait meyve örnekleri


216

Şekil 4.39(Devam). Nevşehir Göreme’den seçilen yabani badem tiplerine ait meyve örnekleri


217

Şekil 4.39(Devam). Nevşehir Göreme’den seçilen yabani



218




219




220

Şekil 4.40. Konya Ereğli’den seçilen yabani badem

tiplerine ait meyve örnekleri

4.1.5. Morfolojik Özelliklerin Benzerlik İlişkilendirilmesi

Morfolojik özelliklerin sonuçlarına göre oluşturulan dendogram sonucunda

yabani badem tiplerinin 2 ana grupta toplandıkları görülmüştür (Şekil 4.41).

Dendogramın 1 numaralı ana kolunda GA Tip 3 yer alırken, denemede yer alan diğer

yabani badem tipleri dendogramın 2 numaralı ana grubunda toplanmıştır.


221

Dendogramın 2 numaralı ana kolu da kendi içerisinde 2 alt gruba (2.1 ve 2.2)

ayrılmıştır. Dendogramın 2.2 alt grubu kendi içerisinde de 2 alt gruba ayrılmış ve bu

alt grupta Amygdalus orientalis Mill. türü içerisinde yer alan GA Tip 14, 4, 5, 8 ile

yine aynı tür içerisinde yer alan Birecik Tip 3’de yer almıştır. Amygdalus

turcomenica Lincz. türü içerisinde yer alan GA Tip 11 ve Nevşehir Göreme’den

seçilen Göreme Tip 1 ve AHM Tip 8 ve 9’da bu alt grup içerisinde yer almıştır.

Denemede yer alan yabani badem tiplerinin çoğu ise dendogramın 2.1 nolu alt

grubunda toplanmış ve bu alt grupta kendi içerisinde 2 alt gruba (2.1.1 ve 2.1.2) daha

ayrılmıştır. 2.1.1 nolu alt grup içerisinde Amygdalus turcomenica Lincz. türü

içerisinde yer alan GA Tip 2, 7, 9 ve 12 ile yine aynı tür içerisinde yer alan Birecik

Tip 7’nin yer aldığı görülmüştür. Ayrancı Tip 1 ve 5 ile Niğde Tip 11’de bu alt

grupta yer almasına karşılık, Amygdalus turcomenica Lincz. türü içerisinde yer alan

tiplerden ayrılarak bir alt grupta toplanmıştır.

2.1.2 nolu alt grup, İç Anadolu Bölgesi’nden seçilen yabani badem tiplerinin

toplandığı 2.1.2.1 ve Güneydoğu Anadolu Bölgesinden seçilen tiplerin yoğunluk

gösterdiği 2.1.2.2 alt gruplarına ayrılmıştır. 2.1.2.1 nolu alt grupta İç Anadolu

Bölgesi’nden seçilen tiplerin yanı sıra GA Tip 10 ve 15 ile Birecik Tip 7 ve 8’de yer

almıştır. Amygdalus turcomenica Lincz. türü içerisinde yer alan bu tiplerin İç

Anadolu Bölgesi’nden seçilen tiplerle aynı grupta yer alması dikkat çekmiştir.

2.1.2.2 nolu alt grupta ise beklenilenin aksine Gaziantep, Şanlıurfa – Birecik,

Nevşehir - Göreme ve Niğde – Ulukışla’dan seçilen az sayıda yabani badem tipi yer

almıştır (Şekil 4.41).


222

UPGMA

Euclidean

AY 1AY 5NİĞ 11GA 2GA 12GA 7GA 9BİR 6AY 2AY 4NİĞ 9AY 3GÖR 6NİĞ 3İV 2İV 3İV 1NİĞ 7GÖR 4NİĞ 10NİĞ 5GÖR 8GÖR 9NİĞ 4NİĞ 6GÖR 5AHM 6BİR 2AY 6GÖR 7AHM 4NİĞ 1GÖR 2AHM 11AHM 3AHM 7AY 7İV 4İV 5NİĞ 8İV 6GÖR 3İV 7BİR 5GA 10GA 15BİR 7BİR 8GÖR 10NİĞ 2BİR 1BİR 4AHM 10GA 1AHM 5GA 13GA 6AHM 1AHM 2GÖR 1GA 8BİR 3AHM 8GA 5AHM 9GA 4GA 11GA 14GA 3

480 400 320 240 160 80 0

Şekil 4.41. Morfolojik özelliklerin benzerlik ilişkilendirilmesi

2

1

2.2

2.1

2.1.2

2.1.1

2.2.1

2.2.2

2.1.2.1.1

2.1.2.2.1


223

4.1.6. Seçilen Yabani Badem Tiplerinde Moleküler Analizler

4.1.6.1. DNA İzolasyonu

DNA izolasyon yöntemi olarak Dellaporta ve ark. (1983)’nın ortaya

koydukları yöntem modifiye edilerek kullanılmıştır. Elde edilen DNA’ların saflıkları

ve miktarları spektrofotometrede (Milton Roy Spectronik 1201) 260 ve 280 nm’de

okumaları yapılarak belirlenmiştir.

Konya - Ereğli ilçesine bağlı İvriz ve Ayrancı bölgesinden seçilen tiplerin

tamamından DNA elde edilmiş, tiplere göre DNA miktarı ve DNA saflığı açısından

farklı değerler elde edilmiştir. DNA miktarı 305 ng/µl ile (İvriz Tip 4) 3330 ng/µl

(Ayrancı Tip 6) arasında değişmiştir. Gram yapraktaki DNA miktarı da aynı yabani

badem genotiplerinde 50.8 µg/g yaprak ile 555.0 µg/g yaprak şeklinde elde

edilmiştir. Diğer yabani badem tiplerinden elde edilen gram yapraktaki DNA

miktarları bu aralıkta dağılım göstermiştir. Bölgeden seçilen tiplerden istenen saflıkta

DNA (A260/280 = 1.6 - 2.0 ) elde edilmiştir (Çizelge 4.70).

Çizelge 4.70. Konya - Ereğli ilçesinden seçilen yabani badem tiplerine ait

DNA’ların miktar ve saflık değerleri Ereğli -İvriz

Tipler DNA Miktarı

(ng/µl) DNA Miktarı (µg/g yaprak)

DNA Saflığı (A260/280)

Tip 1 755 128.8 1.7 Tip 2 832 138.7 2.0 Tip 3 875 145.8 1.8 Tip 4 305 50.8 2.2 Tip 5 362 60.3 2.0 Tip 6 1517 252.8 1.9 Tip 7 840 140.0 1.9 Ayrancı Tip 1 465 77.5 2.1 Tip 2 1115 185.8 1.9 Tip 3 2962 493.7 1.8 Tip 4 1260 210.0 1.9 Tip 5 785 130.0 1.9 Tip 6 3330 555.0 1.7 Tip 7 737 122.8 2.2

Nevşehir Açık Hava Müzesi içinden 1 (Tip 10) ve Göreme Kayseri

yolundan 3 (Tip 5, 8 ve 9) yabani badem tipinde yeterli saflıkta ve miktarda DNA

elde edilememiştir. DNA elde edilen diğer yabani badem tiplerinde ise DNA


224

miktarları 238 ng/µl (Göreme Kayseri yolu Tip 3) ile 4750 ng/µl (Açık Hava Müzesi

İçi Tip 9) ve gram yapraktaki DNA miktarı da aynı yabani badem genotiplerinde

40.0 µg/g yaprak ile 791.6 µg/g yaprak şeklinde elde edilmiştir. Diğer yabani badem

tiplerinden elde edilen gram yapraktaki DNA miktarları ise belirtilen değerler

arasında yer almıştır. DNA saflıkları ise 1.6 (Açık Hava Müzesi İçi Tip 9) ile 2.1

(Göreme Kayseri yolu Tip 1 ve 10) arasında değişim göstermiştir (Çizelge 4.71).

Çizelge 4.71. Nevşehir Göreme’den seçilen yabani badem tiplerine ait DNA’ların miktar ve saflık değerleri

Nevşehir-AHM Tipler

DNA Miktarı (ng/µl)

DNA Miktarı (µg/g yaprak)

DNA Saflığı ( A260/280)

Açık Hava Müzesi İçi Tip 1 3150 525.0 2.0 Tip 2 4565 760.8 1.8 Tip 3 1073 178.8 2.0 Tip 4 1100 183.3 1.8 Tip 5 2242 373.7 2.0 Tip 6 950 158.3 1.7 Tip 7 3157 526.2 2.0 Tip 8 3512 585.3 2.0 Tip 9 4750 791.6 1.6 Tip 10 - - - Tip 11 520 86.7 1.7 Göreme - Kayseri Yolu Tip 1 2600 433.0 2.1 Tip 2 2695 449.2 2.0 Tip 3 238 40.0 1.9 Tip 4 1198 200.0 1.9 Tip 5 - - - Tip 6 542 90.0 2.0 Tip 7 815 135.8 1.9 Tip 8 - - - Tip 9 - - - Tip 10 2030 338.0 2.1

Niğde’den seçilen 11 yabani badem tipinden Tip 7, 9 ve 11’den yeterli miktar

ve kalitede DNA elde edilememiştir. Diğer yabani badem tiplerinden elde edilen

DNA’ların saflıkları tiplere göre farklı olmakla birlikte 1.5 (Tip 5) ile 2.0 (Tip 4)

arasında değişmiştir. Elde edilen DNA miktarları ise 207 ng/µl ile (Tip 4) 1695 ng/µl

(Tip 2) arasında değişim göstermiştir. DNA elde edilen diğer tiplere ait DNA saflık

değerleri ve miktarları verilen değerler arasında yer almıştır (Çizelge 4.72).


225

Çizelge 4.72. Niğde Ulukışla ilçesinden seçilen yabani badem tiplerine ait DNA’ların miktar ve saflık değerleri

Niğde Tipler


DNA Miktarı (µg/g yaprak)


Tip 1 578 99.7 1.9 Tip 2 1695 282.5 1.6 Tip 3 845 140.8 1.6 Tip 4 207 34.5 2.0 Tip 5 278 46.3 1.5 Tip 6 310 51.7 2.1 Tip 7 - - - Tip 8 455 75.8 1.8 Tip 9 - - - Tip 10 710 118.3 1.8 Tip 11 - - -

Gaziantep’ten seçilen tiplerden Tip 8’den DNA elde edilememiştir. Diğer

tiplerden ise 145 ng/µl (Tip 7) ile 3242 ng/µl (Tip 13) arasında değişen miktar ve 1.4

(Tip 10) ile 2.0 (Tip 1 ve Tip 12) saflıkta DNA elde edilmiştir (Çizelge 4.73).

Çizelge 4.73. Gaziantep ilinden seçilen yabani badem tiplerine ait DNA’ların

miktar ve saflık değerleri Gaziantep

Tipler DNA Miktarı

(ng/µl) DNA Miktarı (µg/g yaprak)


Tip 1(O) 1640 273.3 2.0 Tip 2(T) 1228 204.7 1.9 Tip 3(O) 468 78.0 1.5 Tip 4(O) 428 71.3 1.8 Tip 5(O) 497 82.8 1.9 Tip 6(T) 178 29.7 1.6 Tip 7(O) 145 24.2 1.9 Tip 8(O) - - - Tip 9(T) 497 82.8 1.9 Tip 10(T) 320 53.3 1.4 Tip 11(T) 630 105.0 1.9 Tip 12(T) 585 97.5 2.0 Tip 13(O) 3242 540.3 1.8 Tip 14(O) 378 63.0 1.7 Tip 15(T) 208 34.7 1.8

(O):Amydalus orientalis Mill. (T): Amygdalus turcomenica Lincz. Şanlıurfa-Birecik bölgesinden seçilen yabani badem tiplerinden Tip 7’den

DNA elde edilememiştir. Bunun dışındaki tiplerde ise diğer bölgelerden seçilen

tiplerden elde edilen DNA miktarlarına göre daha az miktarda fakat kullanılabilecek

miktar ve nitelikte DNA elde edilmiştir (Çizelge 4.74).


226

DNA miktarları 248 ng/µl (Tip 2) ile 703 ng/µl (Tip 6) arasında değişmiştir.

Diğer tiplerden elde edilen DNA miktarları bu değerler arasında yer almıştır.

Denemede kullanılan yabani badem tiplerinde 1.4 (Tip 10) ile 2.0 (Tip 1 ve Tip 12)

arasında saflıkta DNA elde edilmiştir.

Çizelge 4.74. Şanlıurfa Birecik ilçesinden seçilen yabani badem tiplerine ait

DNA’ların miktar ve saflık değerleri Şanlıurfa Birecik

Tipler DNA Miktarı

(ng/µl) DNA Miktarı

(/µg/g yaprak) DNA Saflığı ( A260/280)

Tip 1(O) 295 49.2 1.8 Tip 2(O) 248 41.3 1.9 Tip 3(O) 290 48.33 1.6 Tip 4(O) 348 58.0 1.8 Tip 5(T) 370 61.7 1.4 Tip 6(T) 703 117.2 2.0 Tip 7(T) - - - Tip 8(T) 318 53.0 1.7

(O);Amydalus orientalis Mill. (T); Amygdalus turcomenica Lincz.

DNA miktarları kültür bademlerinde 580 ng/µl (Hacıalibey) ile 1220 ng/µl

(Gülcan 1) arasında değişmiştir. Diğer tiplerden elde edilen DNA miktarları bu

değerler arasında yer almıştır. Denemede kullanılan yabani badem tiplerinde 1.8

(101-23, Nonpareil) ile 2.0 (Cristomorto) arası saflıkta DNA elde edilmiştir (Çizelge

4.75).

Çizelge 4.75. Kültür badem çeşitlerine ait DNA’ların miktar ve saflık değerleri

Şanlıurfa Birecik Tipler


DNA Miktarı (/µg/g yaprak)


Gülcan 1 (101-23) 1220 204.3 1.9 101-13 1000 166.7 1.8 Hacıalibey (48-5) 580 100.0 1.9 Nonpareil 630 105.0 1.8 Cristomorto 1150 191.7 2.0

4.1.6.2. RAPD Analiz Sonuçları

Yirmi adet RAPD primeri kullanılarak yapılan RAPD çalışmalarında elde

edilen bant görüntüleri Şekil 4.42 - 4.61’de ve PCR ve jelde görüntülenen yabani

badem tiplerinin numaraları Çizelge 4.76’da verilmiştir.


227

Çizelge 4.76. PCR ve jelde görüntülenen yabani badem tiplerinin numaraları

Tip No Orijinal İsim Tip No Orijinal İsim 1 Gaziantep 1(O) 35 Ayrancı 5 2 Gaziantep 2(T) 36 Ayrancı 7 3 Gaziantep 3(O) 37 Göreme 1 4 Gaziantep 4(O) 38 Göreme 2 5 Gaziantep 6(T) 39 Göreme 3 6 Gaziantep 7(T) 40 Göreme 4 7 Gaziantep 11(T) 41 Göreme 6 8 Gaziantep12(T) 42 Göreme 7 9 Gaziantep 13(O) 45 Göreme 10 10 Gaziantep 14(O) 46 Niğde 1 11 Gaziantep 15(T) 47 Niğde 2 12 Gaziantep 10(T) 48 Niğde 3 13 Gaziantep 9(T) 49 Niğde 4 15 Birecik 1(O) 50 Niğde 6 17 Birecik 2(O) 51 Niğde 8 19 Birecik 4(O) 52 Niğde 10 20 Gaziantep 5(T) 53 AHM 1 21 Birecik 3(O) 54 AHM 2 22 Birecik 5(T) 55 AHM 4 23 Birecik 6(T) 56 AHM 5 24 Birecik 8(T) 57 AHM 6 25 İvriz 2 59 AHM 7 26 İvriz 3 60 AHM 8 27 İvriz 4 61 AHM 9 28 İvriz 5 62 AHM 11 29 İvriz 6 64 Gülcan-1 (101-23) 30 İvriz 7 65 101-13 31 Ayrancı 1 66 Hacı Alibey (48-5) 32 Ayrancı 2 67 Nonpareil 33 Ayrancı 3 68 Cristomorto 34 Ayrancı 4

AHMİ: Açık Hava Müzesi İçi (O: Amydalus orientali Mill. (T): Amygdalus turcomenica Lincz.


228

Şekil 4.42. Araştırmada kullanılan yabani badem tiplerinin UBC 340 primeri ile oluşturulan PCR amplifikasyon ürünlerinin agaroz jel üzerindeki görüntüsü. Markör 100 bp DNA Ladder (Promega)

Şekil 4.43. Araştırmada kullanılan yabani badem tiplerinin OPA 14 primeri ile oluşturulan PCR amplifikasyon ürünlerinin agaroz jel üzerindeki görüntüsü. Markör 100 bp DNA Ladder (Promega)



229

Şekil 4.45. Araştırmada kullanılan yabani badem tiplerinin OPO 02 primeri ile oluşturulan PCR amplifikasyon ürünlerinin agaroz jel üzerindeki görüntüsü. Markör 100 bp DNA Ladder (Promega)


Şekil 4.47. Araştırmada kullanılan yabani badem tiplerinin OPO 04 primeri ile oluşturulan PCR amplifikasyon ürünlerinin agaroz jel üzerindeki görüntüsü. Markör 100 bp DNA Ladder (Promega)


230





231





232

Şekil 4.54. Araştırmada kullanılan yabani badem tiplerinin OPA 19 primeri ile oluşturulan PCR amplifikasyon ürünlerinin agaroz jel

üzerindeki görüntüsü. Markör 100 bp DNA Ladder (Promega)

Şekil 4.55. Araştırmada kullanılan yabani badem tiplerinin OPA 20 primeri ile oluşturulan PCR amplifikasyon ürünlerinin agaroz jel


Şekil 4.56. Araştırmada kullanılan yabani badem tiplerinin P 123 primeri ile oluşturulan PCR amplifikasyon ürünlerinin agaroz jel üzerindeki görüntüsü. Markör 100 bp DNA Ladder (Promega)


233





234

Şekil 4.60. Araştırmada kullanılan yabani badem tiplerinin UBC 237 primeri ile oluşturulan PCR amplifikasyon ürünlerinin agaroz jel


Şekil 4.61. Araştırmada kullanılan yabani badem tiplerinin UBC 238 primeri ile oluşturulan PCR amplifikasyon ürünlerinin agaroz jel



235

Denemede kullanılan 20 adet RAPD primerinden elde edilen toplam 151

banttan 132 adedi (% 87.42) polimorfik bulunmuştur. OPA 05 ve OPA 20

primerlerinin polimorfizm yüzdesi diğer kullanılan primerlere göre yüksek olmuştur.

Elde edilen bant büyüklüğü 200 ile 1500 bp arasında değişmiştir (Çizelge 4.77).

Çizelge 4.77. RAPD analizleri sonucunda elde edilen bant sayısı ve bant

büyüklükleri (bp) Primer

Adı Değerlendirmeye

Alınan Bant Sayısı

Polimorfik Bant Sayısı

% Bant Büyüklüğü

OPA 01 5 4 80 400, 700, 900, 1000, 1500 OPA 03 8 8 100 200-300, 300, 400, 700, 800, 900, 1000, 1500 OPA 05 10 10 100 600, 700, 800. 900, 100, 100-1500, 1500 OPA 06 6 6 100 300, 400, 500, 700, 800, 1000 OPA 07 6 5 83.3 300, 600, 700, 1000, ,1500 OPA 10 11 8 72.7 200-300, 300-400, 500, 600, 700, 800, 800-

900, 900, 1500, , OPA 08 8 8 100 500, 600, 700-800, 900, , , 1000-1500, , OPA 14 9 7 77.8 400, , 500, , 700, 800, , 900, 1500 OPA 16 8 7 87.5 300, 400, 400-500, 500, 700, 800-900, 900-

1000, 1000 OPA 18 6 6 100 , , , 500, 600, 800, 900 OPA 19 5 4 80 400, 400-500, 500, 600, 700 OPA 20 13 13 100 300, , 500, , ,700, , , , , 1500, OPO 02 9 9 100 400, 500, 600, 900, 1000, , , 1500, , OPO 04 8 8 100 300, 500, 600, 600-800, 800, 1300, 1400, , UBC 340 6 5 83.3 500, 700, 800, 900, 1000-1500, , UBC 237 10 7 70 200-300, 300, 400, ,500, , 600,700,

,800 UBC 238 5 3 60 400, , 500, 900, 1000 P 123 7 7 100 , , 300, 400, 500, 800, 900, 1000 P 166 7 7 100 400, , ,800, , 1500, , P 394 4 4 100 500, ,600, 800 Toplam 20

151 132 87.42 200-1500

4.1.6.3. Benzerlik İndeksi ve Genetik İlişki Dendogramı

Benzerlik indeksi (B.İ) formülüne dayalı çeşitler arası benzerlik oranları

Çizelge 4.78’de verilmiştir. En yüksek genetik benzerlik düzeyi 0.989 ile AHM

Tip 1 ve AHM Tip 2 arasında saptanırken, en düşük genetik benzerlik düzeyi

0.250 ile Niğde Tip 3 ile GA Tip 12 tipler arasında gerçekleşmiştir. Güneydoğu

Anadolu Bölgesi’ne ait (Gaziantep ve Şanlıurfa Birecik) yabani badem tipleri ile

İç Anadolu Bölgesi’ne ait olan (Konya Ereğli, Nevşehir Göreme ve Niğde) yabani


236

badem tipleri arasında ise genetik benzerlik düzeyi yaklaşık 0.432 olarak elde

edilmiştir.

Yabani badem genotiplerine ait dendograma göre, Güneydoğu Anadolu

Bölgesi’nden seçilen (Gaziantep ve Şanlıurfa Birecik) yabani badem tipleri 2 ana

gruba ayrılmış (GA Tip 9’u içeren 1.1 ve 1.2) bunlardan 1.2 no’lu alt grupta kendi

içerisinde 2 gruba ayrılmıştır. Morfolojik olarak da önemli farklılıklar veren bu alt

gruplar arasında benzerlik düzeyi 0.596 olarak saptanmıştır (Şekil 4.62).

Dendograma göre İç Anadolu Bölgesinden seçilen yabani badem

genotipleriyle (2) aynı ana grup içerisinde yer alan kültür bademlerinin (2.2.1) bu

yabani badem tipleriyle olan genetik benzerlik düzeyleri yaklaşık 0.450 (2.1-2.2.1

alt grupları) ile 0.526 (2.2.2 – 2.2.1 alt grupları) arasında gerçekleşmiştir.

Dendograma göre iki büyük grubun (1 ve 2) yabani badem tipleri

incelendiğinde, Gaziantep ve Şanlıurfa – Birecik’ten (Güneydoğu Anadolu

Bölgesi) seçilen tiplerin 1. ana grupta, Konya – Ereğli, Niğde ve Nevşehir –

Göreme’ den (İç Anadolu Bölgesi) seçilen tipler ve kültür bademleri 2. ana grupta

yer aldığı görülmektedir.

Dendograma göre 1. ana grup 2 alt gruba (1.1 ve 1.2) ayrılmıştır. 1.1.

no’lu alt grupta Gaziantep ilinden seçilen ve Amygdalus turcomenica Lincz. türü

içerisinde yer alan GA Tip 9 yer alırken, diğer alt grup kendi arasında 2 alt gruba

daha ayrılmış ve bu alt gruplarda da Gaziantep ve Şanlıurfa Birecik ilçesinden

seçilen yabani badem tipleri yer almıştır. 1.2.1 nolu alt grupta Gaziantep 1. grup

ve Birecik 1. grupta yer alan ve Amygdalus orientalis Mill. türüne ait GA Tip 3, 4,

5, 6, 13, 14 ile Birecik Tip 1, 2, 3, 4, yer almıştır. Buna karşılık 1.2.2 nolu alt

grupta ise Gaziantep 2. grup ve Birecik 2. grupta yer alan ve Amygdalus

turcomenica Lincz. türüne ait GA Tip 1, 2, 7, 10, 11, 12, 15, Birecik Tip 5, 6, 8

yer almıştır.

Dendogramın 2. ana grubunu ise İç Anadolu Bölgesi’nden seçilen (Konya

– Ereğli, Nevşehir – Göreme ve Niğde - Ulukışla) yabani badem tipleri ve kültür

badem çeşitleri oluşturmuştur.

Gruplandırmaların yabani badem tiplerinin orijinal yetiştirme bölgeleri

arasındaki coğrafik yakınlık veya uzaklığa paralellik gösteren sonuçlar verdiği


237

görülmektedir. Bu ana grup içerisinde her ilden seçilen yabani bademler büyük

ölçüde bir araya toplanarak alt grupları oluşturmuştur. Benzer şekilde kültür

bademleri de 2.2.1 no’lu alt grupta yer almışlardır. Diğer yandan morfolojik

gözlem ve ölçümlerde diğer yabani badem tiplerinden farklı özellikler gösteren

AHM Tip 1, 2, 5, 7, 8 ve 9 ise bir grupta toplanmışlardır.

Bugün tür ve çeşitlerin benzerlik ve farklılıklarının ortaya çıkarılmasında

DNA markırları kullanılmakta ve elde edilen bulgular sayısal morfolojik

özellikler yerine, genom boyutunda daha kesin ve kapsamlı değerlendirmeyi

içermektedir. Elde edilen benzerlik oranları bitkisel özellikler açısından dikkate

alındığında ise, genotiplerin morfolojik özellikleri ve ekolojik orijinleri ile

bağlantılı olabileceği gibi, bunlardan bağımsız olarak da ortaya çıkmaktadır. Bu

araştırma sonuçları ile ulaşılan verilerde, ülkemizin İç Anadolu ve Güneydoğu

Anadolu Bölgesine ait illerde bulunan yabani badem tiplerinin birbirleriyle olan

genetik benzerlikleri daha yüksek bulunmuştur.


238

Çizelge 4.78. Yabani badem genotiplerine ait benzerlik indeksi 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 15 17 19

1 1,000 2 0,674 1,000 3 0,697 0,604 1,000 4 0,708 0,582 0,750 1,000 5 0,690 0,563 0,711 0,744 1,000 6 0,648 0,626 0,573 0,640 0,659 1,000 7 0,670 0,703 0,633 0,626 0,625 0,699 1,000 8 0,596 0,657 0,519 0,573 0,554 0,566 0,670 1,000 9 0,611 0,609 0,625 0,650 0,634 0,509 0,635 0,643 1,000 10 0,656 0,620 0,730 0,703 0,685 0,609 0,667 0,579 0,718 1,000 11 0,708 0,667 0,709 0,721 0,663 0,720 0,701 0,588 0,574 0,667 1,000 12 0,670 0,598 0,581 0,644 0,589 0,659 0,721 0,620 0,619 0,632 0,701 1,000 13 0,506 0,471 0,463 0,476 0,468 0,500 0,458 0,452 0,375 0,455 0,513 0,494 1,000 15 0,663 0,515 0,682 0,774 0,694 0,614 0,585 0,538 0,660 0,677 0,656 0,602 0,435 1,000 17 0,633 0,567 0,649 0,696 0,624 0,536 0,608 0,545 0,745 0,698 0,608 0,608 0,402 0,764 1,000 19 0,602 0,553 0,708 0,700 0,644 0,553 0,611 0,575 0,667 0,667 0,611 0,577 0,416 0,750 0,769 1,000 20 0,573 0,542 0,570 0,646 0,577 0,557 0,549 0,550 0,622 0,618 0,534 0,534 0,440 0,639 0,612 0,663 21 0,610 0,608 0,660 0,707 0,708 0,630 0,619 0,555 0,705 0,657 0,653 0,602 0,398 0,717 0,667 0,688 22 0,657 0,704 0,559 0,616 0,598 0,645 0,702 0,706 0,625 0,637 0,667 0,684 0,430 0,578 0,600 0,634 23 0,657 0,792 0,547 0,557 0,553 0,629 0,684 0,689 0,626 0,607 0,650 0,650 0,423 0,537 0,573 0,604 24 0,548 0,652 0,511 0,556 0,500 0,602 0,628 0,556 0,528 0,564 0,647 0,591 0,468 0,549 0,574 0,543 25 0,453 0,510 0,406 0,456 0,422 0,459 0,456 0,426 0,470 0,440 0,442 0,471 0,414 0,438 0,436 0,384 26 0,425 0,495 0,404 0,455 0,420 0,443 0,441 0,438 0,457 0,439 0,441 0,441 0,412 0,451 0,449 0,394 27 0,437 0,452 0,402 0,469 0,418 0,457 0,426 0,386 0,443 0,452 0,440 0,455 0,393 0,465 0,462 0,406 28 0,402 0,446 0,408 0,448 0,426 0,435 0,433 0,391 0,477 0,446 0,404 0,433 0,349 0,458 0,455 0,398 29 0,467 0,509 0,407 0,457 0,410 0,446 0,457 0,427 0,483 0,468 0,443 0,471 0,385 0,439 0,450 0,398 30 0,441 0,471 0,420 0,474 0,423 0,462 0,459 0,427 0,460 0,456 0,444 0,474 0,398 0,440 0,438 0,396 31 0,490 0,490 0,427 0,510 0,444 0,469 0,480 0,473 0,478 0,462 0,480 0,495 0,391 0,461 0,444 0,391 32 0,481 0,509 0,394 0,457 0,423 0,460 0,471 0,427 0,483 0,455 0,430 0,471 0,370 0,439 0,450 0,374


239

33 0,456 0,485 0,450 0,460 0,396 0,463 0,475 0,429 0,514 0,471 0,460 0,417 0,352 0,470 0,467 0,452 34 0,400 0,439 0,357 0,414 0,357 0,389 0,389 0,390 0,455 0,464 0,365 0,427 0,354 0,398 0,410 0,350 35 0,413 0,442 0,406 0,474 0,423 0,432 0,430 0,414 0,460 0,415 0,416 0,444 0,365 0,440 0,411 0,383 36 0,416 0,475 0,394 0,463 0,441 0,435 0,448 0,417 0,438 0,417 0,433 0,418 0,366 0,414 0,400 0,358 37 0,446 0,483 0,429 0,474 0,443 0,402 0,437 0,492 0,544 0,459 0,413 0,413 0,321 0,445 0,479 0,408 38 0,445 0,471 0,415 0,500 0,455 0,400 0,436 0,492 0,583 0,483 0,400 0,424 0,318 0,482 0,517 0,466 39 0,327 0,398 0,372 0,413 0,344 0,367 0,383 0,358 0,382 0,384 0,368 0,368 0,321 0,440 0,438 0,406 40 0,412 0,427 0,404 0,443 0,364 0,430 0,414 0,363 0,421 0,427 0,429 0,414 0,329 0,439 0,451 0,408 41 0,464 0,518 0,472 0,553 0,476 0,471 0,481 0,462 0,556 0,491 0,455 0,441 0,357 0,505 0,541 0,486 42 0,444 0,486 0,398 0,462 0,427 0,450 0,448 0,443 0,487 0,486 0,434 0,448 0,404 0,443 0,468 0,414 45 0,478 0,504 0,409 0,468 0,423 0,418 0,442 0,463 0,542 0,491 0,430 0,442 0,360 0,439 0,474 0,412 46 0,396 0,398 0,402 0,429 0,389 0,382 0,368 0,346 0,382 0,412 0,398 0,398 0,355 0,424 0,380 0,392 47 0,413 0,456 0,406 0,444 0,423 0,402 0,416 0,402 0,435 0,442 0,402 0,402 0,333 0,412 0,425 0,410 48 0,333 0,309 0,322 0,333 0,291 0,282 0,289 0,250 0,278 0,309 0,333 0,318 0,309 0,315 0,333 0,287 49 0,348 0,396 0,352 0,348 0,322 0,314 0,319 0,288 0,340 0,323 0,348 0,333 0,329 0,315 0,333 0,316 50 0,406 0,436 0,384 0,408 0,400 0,394 0,394 0,369 0,404 0,381 0,380 0,394 0,354 0,376 0,404 0,349 51 0,337 0,340 0,356 0,368 0,341 0,318 0,322 0,304 0,343 0,326 0,337 0,337 0,314 0,348 0,337 0,319 52 0,420 0,465 0,384 0,408 0,385 0,409 0,394 0,369 0,404 0,394 0,394 0,380 0,370 0,390 0,390 0,349 53 0,483 0,535 0,403 0,474 0,405 0,450 0,500 0,529 0,570 0,496 0,436 0,461 0,294 0,457 0,504 0,430 54 0,474 0,540 0,407 0,465 0,409 0,455 0,505 0,534 0,562 0,500 0,440 0,452 0,296 0,448 0,496 0,421 55 0,407 0,394 0,398 0,378 0,368 0,393 0,378 0,314 0,315 0,365 0,393 0,378 0,347 0,344 0,347 0,358 56 0,482 0,564 0,426 0,486 0,416 0,423 0,473 0,504 0,520 0,445 0,422 0,447 0,327 0,456 0,491 0,441 57 0,465 0,495 0,414 0,454 0,417 0,441 0,410 0,422 0,417 0,410 0,439 0,424 0,425 0,392 0,393 0,390 59 0,518 0,544 0,448 0,509 0,451 0,434 0,482 0,538 0,553 0,479 0,482 0,470 0,365 0,491 0,539 0,513 60 0,504 0,530 0,436 0,509 0,464 0,446 0,482 0,551 0,566 0,467 0,444 0,482 0,352 0,478 0,500 0,475 61 0,451 0,513 0,398 0,466 0,412 0,431 0,479 0,558 0,548 0,452 0,407 0,454 0,315 0,475 0,484 0,447 62 0,371 0,344 0,360 0,405 0,378 0,388 0,372 0,294 0,308 0,359 0,388 0,388 0,444 0,400 0,400 0,367 64 0,419 0,448 0,398 0,394 0,400 0,423 0,394 0,347 0,440 0,434 0,422 0,422 0,356 0,446 0,430 0,402 65 0,414 0,468 0,369 0,417 0,423 0,446 0,430 0,452 0,471 0,468 0,417 0,443 0,313 0,453 0,438 0,436 66 0,402 0,433 0,424 0,419 0,411 0,453 0,419 0,352 0,387 0,418 0,419 0,435 0,419 0,478 0,458 0,412 67 0,410 0,438 0,402 0,426 0,390 0,457 0,426 0,374 0,419 0,438 0,440 0,455 0,330 0,422 0,421 0,393 68 0,392 0,436 0,398 0,408 0,400 0,424 0,423 0,382 0,416 0,408 0,423 0,408 0,354 0,433 0,446 0,402

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 15 17 19


240

20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38

1,000

0,687 1,000 0,635 0,673 1,000 0,620 0,626 0,844 1,000 0,485 0,552 0,652 0,688 1,000 0,538 0,472 0,459 0,532 0,479 1,000 0,554 0,472 0,472 0,533 0,495 0,886 1,000 0,540 0,485 0,458 0,491 0,462 0,848 0,857 1,000 0,490 0,480 0,438 0,486 0,456 0,763 0,816 0,800 1,000 0,523 0,459 0,486 0,545 0,480 0,867 0,831 0,817 0,800 1,000 0,530 0,505 0,490 0,481 0,436 0,768 0,775 0,829 0,740 0,741 1,000 0,564 0,495 0,509 0,514 0,458 0,829 0,793 0,778 0,716 0,821 0,810 1,000 0,538 0,473 0,486 0,532 0,450 0,802 0,767 0,753 0,735 0,837 0,701 0,843 1,000 0,500 0,462 0,491 0,523 0,484 0,609 0,629 0,578 0,612 0,624 0,584 0,640 0,641 1,000 0,518 0,431 0,432 0,462 0,419 0,747 0,733 0,700 0,682 0,800 0,652 0,725 0,780 0,566 1,000 0,515 0,490 0,449 0,468 0,421 0,747 0,753 0,716 0,696 0,741 0,725 0,765 0,741 0,621 0,747 1,000 0,490 0,465 0,438 0,472 0,440 0,699 0,704 0,646 0,688 0,694 0,675 0,738 0,694 0,593 0,644 0,763 1,000 0,508 0,488 0,464 0,504 0,417 0,587 0,619 0,532 0,558 0,600 0,523 0,598 0,600 0,550 0,622 0,596 0,604 1,000 0,534 0,513 0,452 0,480 0,429 0,574 0,590 0,547 0,559 0,587 0,509 0,570 0,545 0,537 0,580 0,567 0,574 0,802 1,000 0,414 0,418 0,379 0,374 0,435 0,590 0,633 0,615 0,635 0,588 0,603 0,605 0,552 0,488 0,562 0,603 0,551 0,471 0,485 0,515 0,475 0,434 0,427 0,467 0,671 0,716 0,679 0,638 0,667 0,709 0,687 0,611 0,568 0,620 0,627 0,578 0,538 0,538 0,560 0,536 0,496 0,500 0,476 0,653 0,691 0,625 0,678 0,684 0,598 0,649 0,667 0,612 0,641 0,649 0,641 0,694 0,714 0,573 0,491 0,505 0,523 0,455 0,750 0,798 0,701 0,663 0,764 0,709 0,747 0,744 0,630 0,731 0,690 0,644 0,591 0,593 0,531 0,458 0,471 0,513 0,449 0,701 0,705 0,639 0,621 0,732 0,629 0,680 0,680 0,594 0,686 0,596 0,571 0,646 0,664 0,474 0,418 0,392 0,387 0,386 0,571 0,554 0,537 0,494 0,500 0,582 0,605 0,517 0,471 0,511 0,582 0,513 0,457 0,471 0,530 0,448 0,435 0,455 0,406 0,667 0,651 0,616 0,558 0,626 0,663 0,702 0,644 0,533 0,583 0,643 0,634 0,566 0,583 0,313 0,302 0,280 0,291 0,301 0,494 0,474 0,474 0,427 0,424 0,480 0,468 0,407 0,341 0,389 0,442 0,446 0,363 0,347 0,354 0,358 0,333 0,356 0,366 0,564 0,526 0,487 0,500 0,488 0,494 0,519 0,488 0,405 0,433 0,494 0,500 0,388 0,373


241

0,465 0,441 0,402 0,422 0,383 0,687 0,691 0,654 0,633 0,644 0,705 0,704 0,663 0,545 0,598 0,663 0,654 0,533 0,534 0,372 0,362 0,337 0,320 0,321 0,532 0,513 0,494 0,528 0,459 0,520 0,506 0,476 0,410 0,422 0,481 0,486 0,392 0,363 0,451 0,413 0,376 0,435 0,429 0,667 0,671 0,614 0,613 0,644 0,642 0,643 0,607 0,528 0,564 0,602 0,593 0,548 0,519 0,521 0,500 0,525 0,542 0,455 0,574 0,561 0,505 0,559 0,587 0,523 0,600 0,587 0,596 0,580 0,523 0,559 0,705 0,741 0,513 0,492 0,517 0,533 0,445 0,565 0,551 0,495 0,549 0,578 0,514 0,590 0,578 0,587 0,571 0,514 0,549 0,696 0,731 0,381 0,371 0,347 0,343 0,318 0,518 0,482 0,500 0,456 0,466 0,526 0,531 0,466 0,402 0,415 0,434 0,420 0,374 0,371 0,522 0,513 0,500 0,542 0,454 0,606 0,592 0,533 0,529 0,589 0,524 0,587 0,574 0,552 0,568 0,538 0,529 0,664 0,682 0,466 0,456 0,430 0,477 0,415 0,682 0,667 0,612 0,610 0,622 0,700 0,699 0,604 0,562 0,596 0,659 0,630 0,547 0,505 0,570 0,521 0,534 0,576 0,491 0,598 0,615 0,557 0,538 0,611 0,562 0,625 0,582 0,546 0,575 0,562 0,569 0,684 0,718 0,543 0,496 0,496 0,537 0,438 0,613 0,600 0,557 0,569 0,626 0,533 0,625 0,582 0,532 0,589 0,577 0,569 0,714 0,817 0,525 0,492 0,504 0,532 0,447 0,620 0,593 0,565 0,577 0,618 0,527 0,602 0,589 0,541 0,596 0,556 0,547 0,661 0,739 0,391 0,380 0,368 0,350 0,410 0,500 0,519 0,583 0,557 0,482 0,569 0,513 0,482 0,432 0,427 0,468 0,473 0,356 0,353 0,476 0,495 0,440 0,473 0,442 0,547 0,565 0,567 0,545 0,515 0,538 0,543 0,546 0,554 0,510 0,505 0,528 0,500 0,514 0,552 0,486 0,514 0,532 0,450 0,505 0,505 0,490 0,455 0,491 0,480 0,530 0,519 0,525 0,514 0,495 0,516 0,479 0,559 0,464 0,424 0,412 0,447 0,459 0,558 0,578 0,561 0,577 0,522 0,512 0,535 0,557 0,566 0,516 0,494 0,538 0,462 0,421 0,495 0,457 0,458 0,491 0,447 0,553 0,571 0,591 0,552 0,552 0,511 0,548 0,536 0,527 0,530 0,495 0,500 0,505 0,519 0,495 0,427 0,442 0,476 0,429 0,573 0,631 0,595 0,554 0,554 0,529 0,568 0,554 0,563 0,531 0,547 0,554 0,533 0,549 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38


242

39 40 41 42 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57

1,000 0,671 1,000 0,527 0,617 1,000 0,540 0,694 0,726 1,000 0,495 0,632 0,750 0,758 1,000 0,493 0,584 0,495 0,558 0,526 1,000 0,543 0,627 0,598 0,670 0,612 0,786 1,000 0,531 0,521 0,362 0,446 0,394 0,531 0,521 1,000 0,522 0,534 0,419 0,476 0,452 0,594 0,575 0,692 1,000 0,579 0,625 0,596 0,651 0,594 0,622 0,750 0,606 0,667 1,000 0,530 0,461 0,424 0,447 0,411 0,603 0,562 0,611 0,750 0,652 1,000 0,500 0,605 0,546 0,614 0,545 0,600 0,684 0,514 0,594 0,707 0,535 1,000 0,471 0,553 0,682 0,578 0,649 0,471 0,567 0,360 0,429 0,564 0,404 0,534 1,000 0,461 0,544 0,673 0,569 0,640 0,461 0,558 0,350 0,418 0,554 0,394 0,524 0,989 1,000 0,472 0,487 0,388 0,455 0,404 0,536 0,526 0,586 0,600 0,562 0,557 0,562 0,455 0,459 1,000 0,470 0,554 0,654 0,579 0,667 0,470 0,553 0,400 0,442 0,566 0,374 0,550 0,814 0,804 0,469 1,000 0,519 0,583 0,561 0,611 0,576 0,640 0,659 0,514 0,638 0,724 0,577 0,724 0,578 0,569 0,671 0,596 1,000 0,452 0,563 0,676 0,617 0,688 0,510 0,624 0,427 0,454 0,590 0,414 0,590 0,734 0,725 0,480 0,755 0,636 0,466 0,533 0,692 0,587 0,673 0,480 0,592 0,384 0,424 0,559 0,386 0,544 0,783 0,774 0,436 0,771 0,573 0,476 0,528 0,637 0,566 0,635 0,449 0,541 0,356 0,394 0,523 0,371 0,538 0,804 0,794 0,433 0,827 0,551 0,538 0,507 0,461 0,470 0,400 0,538 0,507 0,458 0,452 0,543 0,483 0,521 0,380 0,370 0,492 0,350 0,563 0,427 0,575 0,510 0,552 0,509 0,494 0,522 0,361 0,393 0,552 0,365 0,570 0,528 0,519 0,424 0,543 0,500 0,421 0,526 0,473 0,570 0,527 0,484 0,558 0,344 0,344 0,490 0,319 0,474 0,573 0,578 0,387 0,574 0,446 0,500 0,531 0,500 0,495 0,455 0,462 0,477 0,351 0,425 0,525 0,411 0,584 0,462 0,452 0,421 0,475 0,506 0,500 0,600 0,486 0,558 0,544 0,500 0,527 0,400 0,415 0,506 0,402 0,540 0,533 0,523 0,463 0,548 0,489 0,519 0,605 0,531 0,596 0,530 0,463 0,511 0,377 0,392 0,542 0,397 0,524 0,534 0,539 0,425 0,550 0,489 39 40 41 42 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57


243

59 60 61 62 64 65 66 67 68

1,000 0,863 1,000 0,748 0,830 1,000 0,418 0,376 0,362 1,000 0,551 0,509 0,518 0,438 1,000 0,568 0,568 0,589 0,367 0,685 1,000 0,457 0,443 0,467 0,522 0,720 0,557 1,000 0,514 0,528 0,550 0,462 0,679 0,693 0,662 1,000 0,529 0,544 0,538 0,440 0,646 0,644 0,649 0,787 1,000 59 60 61 62 64 65 66 67 68


244

UPGMA

Jaccard's Coefficient

GA 1GA 7GA 15GA 11GA 10GA 2BİR 5BİR 6GA 12BİR 8GA 3GA 14GA 4BİR 1BİR 2BİR 4GA 6BİR 3GA 13GA 5GA 9İV 2İV 3İV 4İV 6AY 1AY 2İV 5İV 7AY 4AY 5AY 7GÖR 6GÖR 7GÖR 10GÖR 3GÖR 4NİĞ 1NİĞ 2NİĞ 6AHM 6NİĞ 10AY 3GÖR 1GÖR 2AHM 1AHM 2AHM 5AHM 9AHM 7AHM 8101-2348-5101-13NONPAREİLCRİSTOMORTONİĞ 3NİĞ 4NİĞ 8AHM 4AHM 11

0,4 0,5 0,6 0,7 0,8 0,9 1

Şekil 4.62. Yabani badem genotiplerine ait genetik ilişki dendogramı

1

1.2

1.1 1.2.1

1.2.2

2 2.1

2.2 2.2.1

2.2.2 2.2.2.1

2.2.2.2


245

Principal co-ordinate (PCO) analizi sonucu oluşturulan scatter-plot (Şekil

4.63) üzerinde genotiplerin dağılımı, dendograma benzer bir dağılım göstermiştir. 1.,

2. ve 3. ko-ordinatlarda sırasıyla % 22.085, % 12.021, % 6.345 varyasyon

gözlenirken, bu üç eksenin toplam varyasyonu % 40.451 olarak tespit edilmiştir.

Çizelge 4.79. Genotiplerin Principal co-ordinate (PCO) analizinde ilk 3 koordinat verileri

Kordinatlar Koordinat 1 Koordinat 2 Koordinat 3

Eigen values 4.186

2.278 1.203

Yüzde 22.085

12.021 6.345

Toplam yüzde 22.085 34.106 40.451

Dendogram dağılımının bir diğer destekleyici ifadesi olan PCO (Principal

co-ordinate) analizi sonucu genotiplerin iki ko-ordinatlı scatter-plot dağılımı şu

şekilde açıklanabilir. Dendogramın 1.1 ana kolunda toplanan 1, 3, 4, 5, 6, 11, 12, 13,

15, 24 numaralı yabani badem tiplerinin PCO analizi sonucunda da sağ üst karesinde

toplandığı görülmüştür. Yine Gaziantep ve Şanlıurfa Birecik ilçesinden seçilen diğer

yabani badem tipleri de sağ alt karede toplanmışlardır. Dendogramda 1 nolu ana

grubun 1.1 numaralı çatalında tek başına yer alan 13 numaralı yabani badem tipinin

PCO analizi sonucunda da üst sağ karede ayrı bir şekilde yer aldığı görülmektedir. 9

ve 20 numaralı yabani badem tipleri de dendogramı destekler şekilde yer almıştır. Konya Ereğli, Nevşehir Göreme ve Niğde Ulukışla ilçelerinden seçilen

yabani badem tiplerinin de yapılan PCO analizi sonucunda üst sol ve alt sol karede

toplanmışlardır. Genetik ilişki dendogramında 2.2.2.1 alt çatalında yer alan 37, 38,

53, 54, 56, 59, 60 ve 61 numaralı yabani badem tiplerinin PCO analizi sonucunda alt

sol karede ayrı bir grup oluşturdukları görülmüştür. Bu yabani badem tiplerinin

Göreme’den ve Göreme’de bulunan Açık Hava Müzesi içerisinden seçilen tipler

oldukları RAPD analizlerinin bitkilerin orijinlerine göre de sınıflama yaptığını bir

kez daha vurgulamaktadır. 29, 32, 33, 34, 41, 42, 45 ve 65 numaralı yabani badem

tipleri de alt sol karede ayrı bir grup oluşturmuşlardır. 65 numaralı badem genotipi

(101-13) kültür bademi olmasına ve genetik ilişki dendogramında diğer kültür

bademleri ile aynı alt çatalda yer almasına rağmen PCO analizi sonucunda kültür


246

bademleri ile birlikte İvriz, Ayrancı ve Göreme’den seçilen yabani badem tiplerine

yakınlık göstermesi dikkat çekmiştir. Genetik ilişki dendogramında 2.2.1 nolu alt

çatalda yer alan kültür bademleri (64, 66, 67 ve 68) ise üst sol karede bir arada

gruplanmışlardır.

PCO analizi sonucunda üst sol köşede kültür badem dışında Niğde Ulukışla,

Nevşehir Göreme ve Konya Ereğli’den seçilen diğer yabani badem tiplerinin yer

aldığı, bu yabani badem tiplerinin genetik ilişki dendogramında 1.2 nolu alt çatalında


Yapılan PCO analizi genetik ilişki dendogramını tam anlamıyla

desteklemiştir. Genetik ilişki dendogramında yabani badem tiplerinin dağılımı

bitkilerin seçildikleri bölgelere göre gerçekleşmiştir. Gaziantep ve Şanlıurfa

illerinden seçilen yabani badem tipleri Amygdalus orientalis Mill. ve Amygdalus

turcomenica Lincz. türlerine ait olanlar ayrı ayrı alt çatallarda yer almışlardır. Benzer

şekilde Konya Ereğli, Nevşehir Göreme ve Niğde Ulukışla ilçelerinden seçilen

yabani badem tipleri de büyük ölçüde orijinlerine göre aynı çatalda yer almışlardır.

Yapılan fenolojik, pomolojik ve morfolojik analizlerde de benzer bulunan bu yabani

badem tipleri PCO analizi sonucunda da genetik ilişki dendogramını destekler

şekilde gruplanmışlardır.


247

4.63. Yabani badem tiplerinde Principal co-ordinate (PCO) analizi sonucu dağılımları

2. ko-ordinat

1. ko-ordinat

1

2

3

4

5 6

7

8

9

10

11

12

13

15

17

19

20 21

22 23

24 25 26

27

28

29

30

31 32

33

34

35 36

37

38

39

40

41

42

45

46

47

48 49

50

51

52

53 54

55

56

57

59

60 61

62

64

65

66

67 68

-0.09

-0.18

-0.27

-0.35

-0.44

0.00

0.09

0.18

0.27

0.35

0.44

-0.09 -0.18 -0.27 -0.35 -0.44 0.00 0.09 0.18 0.27 0.35 0.44


248

4.2. Tartışma

4.2.1. Çiçek Özellikleri

Konya - Ereğli, Nevşehir - Göreme ve Niğde - Ulukışla ilçelerinden seçilen

yabani badem tiplerinde ilk çiçeklenme ve tam çiçeklenme tarihleri yıllara göre

değişiklik göstermiştir. 2003 yılı gözlemlerinde Konya Ereğli’den seçilen yabani

badem tiplerinde ilk çiçeklenme 13-20 Nisan, 2004 yılında 25 Mart – 1 Nisan ve

2005 yılında 2-10 Nisan tarihleri arasında gerçekleşmiştir. Tam çiçeklenme

zamanları ise 2003 yılında 17-24 Nisan, 2004 yılında 1-7 Nisan ve 2005 yılında da 7-

14 Nisan tarihleri arasında saptanmıştır (Çizelge 4.1).

Nevşehir Göreme’den seçilen yabani badem tiplerinde 2003 yılı

gözlemlerinde ilk çiçeklenme 15-27 Nisan, 2004 yılında 25 Mart - 9 Nisan ve 2005

yılında 5-14 Nisan tarihleri arasında gerçekleşmiştir. Tam çiçeklenme tarihleri ise

2003 yılında 20 Nisan – 3 Mayıs, 2004 yılında 2 – 13 Nisan ve 2005 yılında da 10-20

Nisan arasında değişim göstermiştir (Çizelge 4.4).

Niğde Ulukışla’dan seçilen yabani badem tiplerinde ilk çiçeklenme 2003 yılı

gözlemlerinde 14-18 Nisan, 2004 yılında 25 Mart - 2 Nisan ve 2005 yılında 7- 10

Nisan tarihleri arasında gerçekleşmiştir. Tam çiçeklenme tarihleri ise 2003 yılında 19

– 22 Nisan, 2004 yılında 2 – 9 Nisan ve 2005 yılında da 12 - 17 Nisan arasında

değişim göstermiştir (Çizelge 4.7).

Bu üç merkezden seçilen yabani badem tiplerinde ilk çiçeklenme ve tam

çiçeklenme zamanları arasında bir benzerlik söz konusu olmuştur. Özellikle Konya

Ereğli ve Niğde Ulukışla’dan seçilen yabani badem tiplerinin ilk çiçeklenmeye ve

tam çiçeklenmeye erişme tarihlerindeki paralellik dikkat çekmiştir. Kanımızca bu

durum yabani badem tiplerinin seçilmiş olduğu ekolojilerin benzerliği ve aynı türe ait

genotipler olmaları ile açıklanabilir.

Gaziantep ilinden seçilen yabani badem tiplerinde ilk çiçeklenme 2003 yılı

gözlemlerinde 3-9 Nisan, 2004 yılında 15 - 27 Mart ve 2005 yılında 23 - 28 Mart

tarihleri arasında gerçekleşmiştir. Tam çiçeklenme tarihleri ise 2003 yılında 6 – 13

Nisan, 2004 yılında 20 – 30 Mart ve 2005 yılında da 28 Mart - 1 Nisan arasında

değişim göstermiştir (Çizelge 4.10).


249

Şanlıurfa Birecik ilçesinden seçilen yabani badem tiplerinde ilk çiçeklenme

2003 yılı gözlemlerinde 25 Mart - 7 Nisan, 2004 yılında 3 - 15 Mart ve 2005 yılında

ise Amygdalus orientalis Mill. türüne ait yabani badem tiplerinde çiçeklenme

zamanları alınamamıştır. Amygdalus turcomenica Lincz. türüne ait diğer tiplerde ise

20 – 26 Mart tarihleri arasında gerçekleşmiştir. Tam çiçeklenme tarihleri ise 2003

yılında 1 – 12 Nisan, 2004 yılında 8 – 22 Mart tarihleri arasında ve 2005 yılında da

30 Mart’ta gerçekleşmiştir (Çizelge 4.13).

Gaziantep ve Şanlıurfa Birecik ilçesinden seçilen yabani badem tiplerinin

Konya Ereğli, Nevşehir Göreme ve Niğde Ulukışla ilçelerinden seçilen yabani

badem tiplerinden yaklaşık 25 gün önce ilk ve tam çiçeklenmeye erişmiştir. Bu

yabani badem tiplerinin ilk ve tam çiçeklenmeye erken erişmelerinin nedeni ise

Gaziantep ve Şanlıurfa illerinin Konya, Nevşehir ve Niğde’ye göre daha sıcak bir

iklime sahip olması olarak açıklanabilir. Nitekim ülkemizde ve badem yetiştiriciliği

yapılan bazı ülkelerde yapılan çalışmalarda, bademlerin çiçeklenme zamanı ve

sürelerinin tiplere, çeşitlere ve ekolojilere göre önemli farklılıklar gösterdiği

bildirilmiştir (Dokuzoğuz ve Gülcan, 1979; Kester ve Asay, 1975; Soodan ve ark.,

1992).

Gaziantep ilinden seçilen Amygdalus orientalis Mill. türüne ait bitkilerin ilk

ve tam çiçeklenmeye erişme tarihleri Amygdalus turcomenica Lincz. türüne ait

yabani badem tiplerinden 4 gün erken gerçekleşmiştir. Bununla birlikte bazı

Amygdalus turcomenica Lincz. tiplerinin Amygdalus orientalis Mill. tipleriyle aynı

zamanda veya daha erken ilk ve tam çiçeklenme göstermiştir. Şanlıurfa Birecik

ilçesinden seçilen Amygdalus orientalis Mill. türüne ait bitkilerin ilk ve tam

çiçeklenmeye erişme tarihleri Amygdalus turcomenica Lincz.türüne ait yabani badem

tiplerinden 10 gün erken gerçekleşmiştir. Çiçeklenme zamanlarına ilişkin

bulgularımız Ak ve ark. (1998), Amygdalus orientalis Mill. türünün Amygdalus

turcomenica Lincz. türüne göre daha erken ilk çiçeklenmeye ve tam çiçeklenmeye

eriştiği bilgisini desteklemiştir.

Çiçek oluşum yeri Konya Ereğli ve Niğde’den seçilen yabani badem

tiplerinin tamında karışık yapılar olarak belirlenirken (Çizelge 4.1 ve 4.7), Nevşehir


250

Göremeden seçilen yabani badem tiplerinde çiçek oluşum yerleri olarak karışık

yapıların yanı sıra spur ve yıllık dallara da rastlanmıştır (Çizelge 4.4).

Gaziantep ilinden seçilen Amygdalus orientalis Mill. türüne ait yabani badem

tiplerinde çiçek oluşum yeri büyük oranda yıllık dallar olarak gözlemlenirken, 1 tipte

karışık yapılar, 1 tipte de spur yapılar çiçek oluşum yeri olarak saptanmıştır (Çizelge

4.10). Amygdalus turcomenica Lincz. türünde ise çiçek oluşum yeri tiplerin çoğunda

dikenler olarak saptanmıştır. Şanlıurfa Birecik ilçesinden seçilen Amygdalus

orientalis Mill. türüne ait yabani badem tiplerinin tamamında çiçek oluşum yeri

yıllık dallar olarak gözlemlenirken, Amygdalus turcomenica Lincz. türüne ait yabani

badem tiplerinde ise dikenler olarak gözlemlenmiştir (Çizelge 4.13). Gaziantep ve

Şanlıurfa Birecik ilçesinden seçilen yabani badem türlerinde çiçek oluşum yerlerine

ilişkin gözlem sonuçları uyumlu bulunmuştur. Her iki merkezden seçilen türüne ait

yabani badem tiplerinde çiçek oluşum yeri İç Anadolu Bölgesi’nden seçilen yabani

badem tiplerinden elde edilen sonuçlarla da örtüşmüştür.

Çiçek iriliği denemede yer alan yabani badem tiplerinin tamamında

denemenin 3 yılında da benzer şekilde gözlemlenmiş, yıllara göre fark

görülmemiştir. Konya Ereğli ilçesinden seçilen yabani badem tiplerinde çiçek

irilikleri normal badem çiçeği iriliğinin 1/3’ü ile 1/ 5’i (Çizelge 4.2), Nevşehir

Göreme’den seçilen yabani badem tiplerinde 1/3’ü ile 3/4’ü arasında (Çizelge 4.5),

Niğde Ulukışla’dan seçilen tiplerde normal badem çiçeği iriliğinin 1/3’ü ile 1/4’ü

arasında değişmiştir (Çizelge 4.8). Çiçek irilikleri açısından Konya Ereğli ve Niğde

Ulukışla’dan seçilen yabani badem tipleri benzerlik göstermiştir. Buna karşılık

Nevşehir Göreme’de Açık Hava Müzesi içerisinden seçilen tiplerin çiçeklerinin daha

iri oldukları saptanmıştır. Bu badem tipleri morfolojik özellikleri bakımından kültür

bademlerine yakın özellik göstermektedir. Çiçek iriliklerinin de kültür bademi çiçek

iriliğine yakın olması beklenilen bir sonuçtur.


tiplerinde çiçek irilikleri normal badem çiçeği iriliğinin 1/4’ü ile 3/4’ü arasında

değişirken, Amygdalus turcomenica Lincz. türünde ise çiçek irilikleri normal badem

çiçeği iriliğinin 1/4'ü kadar olduğu belirlenmiştir (Çizelge 4.11).


251

Şanlıurfa Birecik ilçesinden seçilen Amygdalus turcomenica Lincz. türünde

çiçek irilikleri normal badem çiçeği iriliğinin 1/4'ü kadar olduğu belirlenmiştir. Elde

edilen bu sonuç Gaziantep ilinden seçilen tiplerden elde edilen sonuçlarla aynı

olmuştur. Bu bölgeden seçilen Amygdalus orientalis Mill. türüne ait yabani badem

tiplerinde ise çiçek iriliği normal badem çiçeği iriliğinin 1/2'si ile normal badem

çiçeği iriliği (Birecik Tip 3) arasında değişmiştir (Çizelge 4.14). Normal çiçek

iriliğine sahip olan Tip 3, Göreme açık hava müzesi içerisinde yer alan tiplerle

morfolojik özellikler bakımından da benzerlik göstermiştir. Amygdalus orientalis

Mill. türü içerisinde yer alan yabani badem tiplerinde çiçek irilikleri İç Anadolu

Bölgesi’nden seçilen yabani badem tiplerinin çiçek iriliklerine daha yakın

bulunmuştur.

Denemede kullanılan yabani badem tiplerinde çiçek iriliklerinde olduğu

şekilde çiçek taç yaprak renklerinde de yıllara göre değişiklik gözlenmemiştir. Konya

Ereğli ilçesinden seçilen yabani badem tiplerinde çiçek taç yaprak renkleri beyaz ve

pembe arasında değişmiştir. Tiplerin çoğunda çiçek taç yaprak renkleri açık pembe

olarak saptanmıştır (Çizelge 4.2). Nevşehir Göreme’den seçilen yabani badem

tiplerinde çiçek taç yaprak renkleri beyaz ve pembe arasında değişmiş (Çizelge 4.5)

ve tiplerin çoğunun çiçek taç yaprak renkleri açık pembe ve beyaz olarak

saptanmıştır. Açık Hava Müzesi içerisinde yer alan yabani badem tiplerinin çoğunda

çiçek taç yaprak renkleri beyaz olarak gözlemlenmiştir. Niğde Ulukışla’dan seçilen

tiplerde taç yaprak rengi beyaz ve pembe olan 2 tip bulunurken, 8 tipte çiçek taç

yaprak renkleri açık pembe olarak belirlenmiştir. İç Anadolu Bölgesi’nde yetişen

yabani badem tiplerinin çiçek taç yaprak renklerinin açık pembe olması dikkat

çekmiştir (Çizelge 4.8).


tiplerinde çiçek taç yaprak renkleri açık pembe ve beyaz olarak gözlemlenmiştir. Bu

üre ait tiplerde çiçek taç yaprak renklerinin genelde beyaz olması dikkat çekmiştir.

Aynı bölgeden seçilen Amygdalus turcomenica Lincz. türünde ise çiçek taç yaprak

renkleri açık pembe ve pembe olarak saptanmış, tiplerin çoğunda ise pembe olmuştur

(Çizelge 4.11). Şanlıurfa Birecik ilçesinden seçilen Amygdalus orientalis Mill. türüne

ait yabani badem tiplerinde ise çiçek taç yaprak renkleri beyaz olarak gözlemlenmiş


252

(Çizelge 4.14) ve Gaziantep ilinde bu türe ait bitkilerden elde edilen sonuçlarla

uyumlu bulunmuştur.

Amygdalus turcomenica Lincz. türünde ise çiçek taç yaprak renkleri açık

pembe ve pembe olarak gerçeklemiş ve açık pembe taç yaprak rengine sahip tiplerin

yoğunlukta olduğu görülmüştür. Bu sonuçlar Gaziantep ili sonuçları ile paralellik

gösterse de bire bir uyum görülmemiştir. Bununla birlikte Amygdalus orientalis

Mill. türüne ait yabani badem tiplerinde çiçek taç yaprak renkleri İç Anadolu

Bölgesi’nden seçilen yabani badem tiplerinden gözlemlenen çiçek taç yarak renkleri

ile uyumlu bulunmuştur.

Diğer yandan Amygdalus orientalis Mill. türüne ait yabani badem tiplerinde

çiçek iriliği, çiçek taç yaprak renkleri, çiçek oluşum yerleri gibi gözlem sonuçlarının

İç Anadolu Bölgesi’nden seçilen yabani badem tiplerinden elde edilen sonuçlarla

uyumlu olması İç Anadolu bölgesi’nde doğal olarak yetişen yabani badem tiplerinin

de Amygdalus orientalis Mill. türüne ait olabileceğini düşündürmüştür. Nitekim

Browicz ve Zielinski (1984), Amygdalus orientalis Mill. türünün Güney ve Orta

Anadolu’da yayılım gösterdiğini bildirmişlerdir.

Konya Ereğli ilçesinden seçilen yabani badem tiplerinde 1 tipte

tomurcuklarda çift çiçek oluşumu orta oranda gerçekleşirken, diğer tiplerin

tamamında az olarak belirlenmiştir (Çizelge 4.3). Nevşehir Göreme’den seçilen 2

tipte tomurcuklarda çift çiçek oluşumuna orta diğerlerinde ise az oranda rastlanmıştır

(Çizelge 4.6). Niğde Ulukışla’dan seçilen tiplerin tamamında bu oran yıllara göre

değişiklik göstermiş ve 2003 ve 2004 yılı gözlemlerinde 1 tipte, 2005 yılı

gözlemlerinde de 4 tipte tomurcuklarda çift çiçek oluşumuna rastlanmazken, diğer

tiplerde bu oran az olarak gerçekleşmiştir (Çizelge 4.9).

Gaziantep ve Şanlıurfa Birecik ilçesinden seçilen Amygdalus turcomenica

Lincz. ve Amygdalus orientalis Mill. türüne ait 1’er tipte bu oran orta olarak

gözlemlenirken diğer yabani badem tiplerinde de bu oran az olarak gerçekleşmiştir

(Çizelge 4.12 ve Çizelge 4.15). Tomurcuklarda çift çiçek oluşumu yabani badem

tiplerinin tanımlanması ve gruplandırılması için yeterli olmamıştır.

5 ilden seçilen ve denemede kullanılan yabani badem tiplerinin tamamında

bir çiçekteki dişi organ sayısı 1 olarak gerçekleşmiştir. Tomurcuklarda çift çiçek


253

oluşumu özelliğinin sonuçlarında olduğu şekilde yabani badem tiplerinin

tanımlanmasında bir çiçekteki dişi organ sayısı sonuçları da yeterli olmamıştır.

Denemde yer alan yabani badem tiplerinde iç badem olgunlaşma tarihlerinin

ekolojik bölgelere ve yabani badem türlerine göre değiştiği görülmüştür. 2003 ve

2005 yıllarında iç badem olgunlaşma zamanı Amygdalus orientalis Mill. türüne ait

badem tiplerinde Amygdalus turcomenica Lincz. türüne ait olan badem tiplerinden

daha erken önce gerçekleşmiştir. Aynı ekolojik koşullarda yetişiyor olmaları

Amygdalus orientalis Mill. türünün Amygdalus turcomenica Lincz. türüne göre daha

erkenci olduğunu göstermektedir. İç Anadolu Bölgesi’nden seçilen yabani badem

tiplerinin ise bu 2 türden 10 ile 20 gün arası bir geççiliği olduğu görülmüştür

(Çizelge 4.16). Bu zaman farkı badem genotiplerinden daha ziyade, ekolojinin

meyve olgunlaşma zamanına etkisini göstermektedir. Ayrıca bu bölgeden seçilen

AHM tip 5’in tiplerin tamamından daha geç meyvelerini olgunlaştırması ve geç

çiçeklenmesi bu tipin geççilik özelliğini netleştirmektedir.

4.2.2. Morfolojik Özellikler

Konya - Ereğli, Nevşehir - Göreme ve Niğde - Ulukışla ilçelerinden seçilen

yabani badem tiplerinde taç yükseklikleri yıllara göre değişiklik göstermiştir. Konya

Ereğli’den seçilen yabani badem tiplerinde taç yükseklikleri 2003 yılı ölçümlerinde

80.00 cm ile 160.00 cm arasında değişmiş ve seçilen tiplerin taç yükseklikleri

ortalaması 117.57 cm olarak gerçekleşmiştir. 2004 yılı ölçümlerinde taç yükseklikleri

60.00 cm ile 160.00 cm ve 2005 yılı ölçümlerinde de 60.00 cm ile 157.00 cm

arasında dağılım göstermiştir. Tiplerin taç yükseklikleri ortalaması 2004 ve 2005

yıllarında sırasıyla 115.29 cm ve 112.57 cm olarak ölçülmüştür (Çizelge 4.43).

Nevşehir Göreme’den seçilen yabani badem tiplerinde taç yükseklikleri 2003

ve 2004 yıllarında 85.00 cm ile 290.00 cm arasında değişmiş ve seçilen tiplerin taç

yükseklikleri ortalaması ise sırasıyla 187.52 cm ve 189.43 cm olarak gerçekleşmiştir.

2005 yılı ölçümlerinde de 65.00 cm ile 285.00 cm arasında dağılım göstermiş ve

seçilen tiplerin taç yükseklikleri ortalaması 184.50 cm olmuştur (Çizelge 4.43).

Niğde Ulukışla’dan seçilen yabani badem tiplerinde taç yükseklikleri 2003

yılı ölçümlerinde 110.00 cm ile 210.00 cm arasında değişmiş ve seçilen tiplerin taç


254

yükseklikleri ortalaması 150.00 cm olarak gerçekleşmiştir. 2004 yılı ölçümlerinde

taç yükseklikleri 115.00 cm ile 220.00 cm ve 2005 yılı ölçümlerinde de 110.00 cm

ile 210.00 cm arasında dağılım göstermiştir. Tiplerin taç yükseklikleri ortalaması

2004 ve 2005 yıllarında sırasıyla 157.10 cm ve 144.64 cm olarak ölçülmüştür

(Çizelge 4.43).

İç Anadolu Bölgesi’nden seçilen yabani badem tiplerinde Nevşehir

Göreme’den seçilen yabani badem tiplerinin Konya Ereğli ve Niğde Ulukışla’dan

seçilenlere oranla daha yüksek taç oluşturdukları görülmüştür. Minimum taç

yüksekliği değerleri arasında 25 cm’lik bir fark görülürken, maksimum taç

yüksekliği değerleri arasında bu farkın yıllara göre değişmekle birlikte arttığı ve 80

cm olduğu görülmüştür. Bu yabani badem tiplerinin benzer ekolojilerde yetişmesine

rağmen Göreme’den seçilenlerin daha yüksek taçlı olmasının nedeni Açık Hava

Müzesi içerisinden seçilen yabani badem tiplerinin çevre düzenlemesi amacıyla

sulanması ve budanmasının yanında, yabani badem tipleri ile Prunus cinsi içerisinde

yer alan diğer türlerin melezi olma olasılığıdır.

Gaziantep 1. grupta (Amygdalus orientalis Mill.) yer alan yabani badem

tiplerinde taç yükseklikleri 2003 ve 2004 yılı ölçümlerinde 200.00 cm ile 360.00 cm

arasında değişmiş ve seçilen tiplerin taç yükseklikleri ortalaması 268.57 ile 285.71

cm olarak gerçekleşmiştir. 2005 yılı ölçümlerinde de 250.00 cm ile 380.00 cm

arasında dağılım göstermiştir. Tiplerin taç yükseklikleri ortalaması 296.66 cm olarak

belirlenmiştir. Aynı türe ait yabani badem tiplerinin bulunduğu Birecik 1.Grupta

2003 yılı ölçümlerinde 175.00 cm ile 210.00 cm arasında değişmiş ve seçilen tiplerin

taç yükseklikleri ortalaması 196.25 cm olarak gerçekleşmiştir. 2004 yılı ölçümlerinde



2004 ve 2005 yıllarında sırasıyla 195.00 cm ve 183.33 cm olarak saptanmıştır. Aynı

türe ait bitkiler olmalarına karşın Birecik’ten seçilen tiplerde taç yüksekliği değerleri

daha düşük bulunmuştur (Çizelge 4.43). Denisov, (1988), Kester ve ark. (1990),

Browicz ve Zielinski, (1984) ve Browicz ve Zohary (1996) Amygdalus orientalis

Mill. türünün 1-2 m taç yüksekliği oluşturduğunu bu yüksekliği bazen 3 m

olabildiğini bildirmişlerdir. Konya Ereğli ve Niğde Ulukışla ve Şanlıurfa Birecik’ten


255

elde edilen sonuçlar bu bilgileri desteklerken, diğer merkezlerden elde edilen

verilerin yüksek oluşu dikkat çekmiştir.

Gaziantep 2. grupta (Amygdalus turcomenica Lincz.) yer alan yabani badem

tiplerinde taç yükseklikleri 2003 yılı ölçümlerinde 120.00 cm ile 240.00 cm arasında

değişmiş ve seçilen tiplerin taç yükseklikleri ortalaması 164.38 cm olarak

gerçekleşmiştir. 2004 yılı ölçümlerinde 130.00 cm ile 240.00 cm, 2005 yılı

ölçümlerinde 130.00 cm ile 230.00 cm arasında dağılım göstermiştir. Tiplerin taç

yükseklikleri ortalaması bu yıllarda sırasıyla 168.50 cm ve 161.67 cm olarak

belirlenmiştir. Aynı türe ait yabani badem tiplerinin bulunduğu Birecik 2.Grupta


taç yükseklikleri ortalaması 136.25 cm olarak gerçekleşmiştir. 2004 yılı ölçümlerinde

taç yükseklikleri 80.00 cm ile 174.00 cm ve 2005 yılı ölçümlerinde de 76.00 cm ile

170.00 cm arasında dağılım göstermiştir (Çizelge 4.43). Tiplerin taç yükseklikleri

ortalaması 2004 ve 2005 yıllarında sırasıyla 143.50 cm ve 140.50 cm olarak

saptanmıştır. Aynı türe ait bitkiler olmalarına karşın Birecik’ten seçilen tiplerde taç

yüksekliği değerleri Gaziantep ilinden seçilenlerden daha düşük bulunmuştur.

Taç genişliği Konya Ereğli, Nevşehir Göreme ve Niğde Ulukışla ilçelerinden

seçilen yabani badem tiplerinde taç yüksekliklerinde olduğu şekilde taç genişlikleri

de yıllara göre değişiklik göstermiştir. Konya Ereğli’den seçilen yabani badem

tiplerinde taç genişlikleri 2003 yılı ölçümlerinde 100.00 cm ile 260.00 cm arasında

değişmiş ve seçilen tiplerin taç genişlikleri ortalaması 177.57 cm olarak

gerçekleşmiştir. 2004 yılı ölçümlerinde taç genişlikleri 110.00 cm ile 290.00 cm ve

2005 yılı ölçümlerinde de 110.00 cm ile 300.00 cm arasında dağılım göstermiştir.

Tiplerin taç yükseklikleri ortalaması 2004 ve 2005 yıllarında sırasıyla 192.86 cm ve

187.86 cm olarak ölçülmüştür (Çizelge 4.43).

Nevşehir Göreme’den seçilen yabani badem tiplerinde taç genişlikleri 2003

yılı ölçümlerinde 130.00 cm ile 420.00 cm arasında değişmiş ve seçilen tiplerin taç

genişlikleri ortalaması 217.62 cm olarak gerçekleşmiştir. 2004 yılı ölçümlerinde taç

genişlikleri 120.00 cm ile 440.00 cm ve 2005 yılı ölçümlerinde de 100.00 cm ile

300.00 cm arasında dağılım göstermiştir. Tiplerin taç yükseklikleri ortalaması 2004

ve 2005 yıllarında sırasıyla 220.00 cm ve 210.65 cm olarak ölçülmüştür. Denemenin


256

3. yılında maksimum değerdeki bu ciddi düşüşün nedeni bölgenin turistik merkez

olması ve bu yabani badem tipinin gezi yolları üzerinde olması nedeniyle görevliler

tarafından kesilmesidir (Çizelge 4.43).

Niğde Ulukışla’dan seçilen yabani badem tiplerinde taç genişlikleri 2003 yılı

ölçümlerinde 130.00 cm ile 260.00 cm arasında değişmiş ve seçilen tiplerin taç

yükseklikleri ortalaması 200.91 cm olarak gerçekleşmiştir. 2004 yılı ölçümlerinde



2004 ve 2005 yıllarında sırasıyla 204.64 cm ve 168.18 cm olarak ölçülmüştür

(Çizelge 4.43).

İç Anadolu Bölgesi’nden seçilen yabani badem tiplerinde Nevşehir


seçilenlere oranla taç genişliklerinin daha fazla olduğu görülmüştür.


tiplerinde taç genişlikleri 2003 ve 2004 yılı ölçümlerinde 220.00 cm ile 560.00 cm

olarak gerçeklemiştir. Seçilen tiplerin taç genişlikleri ortalaması 404.29 ile 405.71

cm olarak gerçekleşmiştir. 2005 yılı ölçümlerinde de 280.00 cm ile 550.00 cm

arasında dağılım göstermiştir. Ortalama taç genişliği ise 388.33 cm olarak

belirlenmiştir (Çizelge 4.43). Aynı türe ait yabani badem tiplerinin bulunduğu

Birecik 1.Grupta 2003 yılı ölçümlerinde 210.00 cm ile 390.00 cm arasında değişmiş

ve seçilen tiplerin taç genişlikleri ortalaması 275.00 cm olarak gerçekleşmiştir. 2004

yılı ölçümlerinde taç genişlikleri 230.00 cm ile 390.00 cm ve 2005 yılı ölçümlerinde

de 240.00 cm ile 310.00 cm arasında dağılım göstermiştir. Tiplerin taç genişlikleri

ortalaması 2004 ve 2005 yıllarında sırasıyla 290.00 cm ve 266.67 cm olarak

saptanmıştır. Aynı türe ait bitkiler olmalarına karşın Birecik’ten seçilen tiplerde taç

genişliği değerleri daha düşük bulunmuştur (Çizelge 4.43).


tiplerinde taç genişlikleri 2003 ve 2004 yılı ölçümlerinde 160.00 cm ile 510.00 cm

arasında değişmiş ve seçilen tiplerin taç genişlikleri ortalamaları aynı yıllarda 303.75

cm ve 311.25 cm olarak gerçekleşmiştir. 2005 yılı ölçümlerinde 160.00 cm ile

370.00 cm arasında değişmiştir. 2005 yılı ölçümlerinde yabani badem tiplerinin


257

ortalama taç genişlikleri ise 236.67 cm olmuştur. Birecik 2.Grupta 2003 yılı

ölçümlerinde 120.00 cm ile 290.00 cm arasında değişmiş ve seçilen tiplerin taç

genişlikleri ortalaması 190.00 cm olarak gerçekleşmiştir. 2004 yılı ölçümlerinde taç

yükseklikleri 120.00 cm ile 280.00 cm ve 2005 yılı ölçümlerinde de 130.00 cm ile

290.00 cm arasında dağılım göstermiştir. Tiplerin taç yükseklikleri ortalaması 2004

ve 2005 yıllarında sırasıyla 192.50 cm ve 220.50 cm olarak saptanmıştır. Aynı türe

ait bitkiler olmalarına karşın Birecik’ten seçilen tiplerde taç genişliği değerleri daha

düşük bulunmuştur (Çizelge 4.43).

Yıllara göre taç yüksekliği ve taç genişliği değerlerinde beklenmedik şekilde

düşüşlere de rastlanmıştır. Önemsiz sayılabilecek bu düşüşlerin nedeni ölçüm yapılan

zeminde meydana gelen değişmeler, değişik etkenler tarafından dalların kırılması

gibi nedenlerdir.

Ocaktaki gövde adedi seçilen her yabani badem tipinde değişiklik

göstermesine karşılık, gövde adetlerinde yıllara göre değişiklik görülmemiştir.

Konya Ereğli, Nevşehir Göreme ve Niğde Ulukışla ilçelerinden seçilen yabani

badem tiplerinde ocaklardaki gövde adedi sırasıyla 1-10, 1-18 ve 1-3 arasında

değişmiştir. Bu merkezlerden seçilen yabani badem tiplerinde ocaklardaki ortalama

gövde adetleri sırasıyla 4, 4 ve 2 olmuştur (Çizelge 4.43).


tiplerinde ocaktaki gövde adedi 2003 ve 2004 yılı ölçümlerinde 1 ile 17 arasında

değişmiş, seçilen tiplerin gövde adedi ortalamaları ise 10 olarak gerçeklemiştir. Aynı

türe ait yabani badem tiplerinin yer aldığı Birecik 1. grupta gövde adetleri 4 ile 13

arasında değişmiş, tiplerdeki gövde adetleri ortalaması 8 olmuştur (Çizelge 4.43).


tiplerinde gövde adetleri 4 ile 50 adet arasında değişmiştir. Bu grupta yer alan yabani

badem tiplerinin gövde adedi ortalamaları ise 25 olmuştur. Aynı türe ait Birecik

2.grupta yer alan yabani badem tiplerinde gövde adetleri 10 ile 17 arasında değişmiş

ve seçilen tiplerin ortalama gövde adedi sayısı 13 olarak gerçekleşmiştir (Çizelge

4.43).

İç Anadolu bölgesinden seçilen yabani badem tiplerinde ocaklardaki gövde

adedi Amygdalus orientalis Mill. türü içerisinde yer alan Gaziantep 1. grup ve


258

Birecik 1. grup ta bulunan yabani badem tiplerinden elde edilen gövde adetlerinden

çok düşük gerçekleşmiştir (Çizelge 4.43).

Bununla birlikte Amygdalus turcomenica Lincz. türüne ait yabani badem

tiplerinin yer aldığı Gaziantep 2. grup ve Birecik 2. grupta ise ortalama gövde

adetleri 25 ve 13 olarak belirlenmiştir. Amygdalus turcomenica Lincz. türüne ait

yabani badem tiplerinin gövde sayılarının daha fazla olduğu görülmüştür.

Konya Ereğli, Nevşehir Göreme ve Niğde Ulukışla ilçelerinden seçilen

yabani badem tiplerinde ağaç kuvveti minimum 3 (düşük) ve maksimum 7 (yüksek)

arasında değişmiştir. Bu merkezlerden seçilen yabani badem tiplerinin ağaç kuvveti

ortalamaları sırasıyla 4.28, 5.48 ve 5.73 olarak belirlenmiştir. Elde edilen sonuçlar

değerlendirildiğinde Konya Ereğli’den seçilen yabani badem tiplerinde ağaç kuvveti

diğer 2 merkezden seçilenlere göre daha düşük olmuştur (Çizelge 4.44).

Gaziantep ve Birecik 1. grupta bulunan ve Amygdalus orientalis Mill. türüne

ait yabani badem tiplerinde ise ağaç kuvveti 5 (orta) ile (7) yüksek arasında değişmiş

ve bu grupta yer alan tiplerin ortalama ağaç kuvvetleri 6.70 ve 6.50 olarak

gerçekleşmiştir. Gaziantep ve Birecik 2. grupta bulunan ve Amygdalus turcomenica

Lincz. türüne ait yabani badem tiplerinde ise ağaç kuvveti 3 (düşük) ile 7 (yüksek)

arasında değişmiş ve bu grupta yer alan tiplerin ortalama ağaç kuvvetleri 5.75 ve

5.50 olarak gerçekleşmiştir. Sonuçlardan da görüleceği gibi Amygdalus orientalis

Mill. türüne ait yabani badem tiplerinin Amygdalus turcomenica Lincz. türüne ait

yabani badem tiplerinden daha kuvvetli ağaçlar oluşturduğu saptanmıştır (Çizelge

4.44). Nitekim Ak ve ark.(1998), Amygdalus orientalis Mill. türünün yarı bodur

olmasına karşın, Amygdalus turcomenica Lincz. türünün tam bodur olduğunu

bildirmiştir. Ayrıca Gaziantep ve Birecik 1. grupta bulunan ve Amygdalus orientalis

Mill. türüne ait yabani badem tiplerinde gözlemlenen ağaç kuvveti değerlerinin

Browicz ve Zielinski’nin (1984) Amygdalus orientalis Mill. olduğunu bildirdiği

Orta Anadolu’da yetişen yabani badem tiplerinin ağaç kuvvetlerinden daha yüksek

olması dikkat çekmiştir.

2 yıl süre ile gerçekleştirilen gövde kalınlığı ölçümlerinde yabani badem

tiplerine ve yıllara göre değişiklikler gözlenmiştir. 2004 yılı ölçümlerinde Konya

Ereğli’den seçilen tiplerde bu değer 15.94 mm ile 100.00 mm arasında dağılım


259

göstermiş ve bu merkezden seçilen ve denememizde kullanılan 14 adet yabani badem

tipinde gövde kalınlığı ortalaması 35.12 mm olmuştur. 2005 yılı ölçümlerinde ise bu

değerler minimum 15.95 mm ile 117.00 mm arasında gerçeklemiş ve ortalaması ise

39.98 mm olmuştur (Çizelge 4.44).

Konya Ereğli ile benzer ekolojiye sahip olan Nevşehir Göreme’den seçilen

yabani badem tiplerinde gövde kalınlıkları 2004 yılında minimum değer 20.00 mm

ve maksimum değer 109.00 mm ve gövde kalınlığı ortalaması 63.43 mm olarak

ölçülmüştür. Bu merkezden seçile tiplerde 2005 yılı ölçüm sonuçları ise 23.63 mm

ile 110.27 mm arasında değişmiştir. Denemde kullanılan tiplerde gövde kalınlığı

ortalaması 65.34 mm olmuştur (Çizelge 4.44).

Niğde Ulukışla ilçesinden seçilen yabani badem tiplerinde gövde kalınlıkları

2004 yılında 36.00 – 98.00 mm, 2005 yılında 36.60 – 98.72 mm arasında değişmiş ve

denemede kullanılan yabani badem tiplerinin gövde kalınlığı ortalamaları 2004 ve

2005 yıllarında sırasıyla 58.56 mm ve 60.12 mm olmuştur (Çizelge 4.44).

Gaziantep ve Birecik 1. grupta (Amygdalus orientalis Mill.) yer alan yabani

badem tiplerinde gövde kalınlıkları 2004 yılı ölçümlerinde 38.70 – 300.0 mm ve

14.98 – 43.45 mm arasında gerçekleşmiştir. Tiplerin gövde kalınlığı ortalaması ise

96.2 mm ve 34.82 mm olmuştur. 2005 yılı ölçümlerinde 45.72 – 300.0 mm ile 15.13

– 46.12 mm arasında gerçekleşmiştir. Ortalama değerler ise 108.74 mm ve 43. 17

mm olmuştur (Çizelge 4.43). Birecik ilçesinden seçilen Amygdalus orientalis Mill.

türüne ait bitkilerde gövde kalınlıklarının Gaziantep ilinden seçilenlerden çok düşük

olduğu görülmüştür.

Gaziantep ve Birecik 2. grupta bulunan ve Amygdalus turcomenica Lincz.

türüne ait yabani badem tiplerinde gövde kalınlıkları ise 2004 yılı ölçümlerinde

14.36 – 41.00 mm ve 11.27 – 21.09 mm arasında dağılım göstermiştir. Bu tür

içerisinden seçilen tiplerde ise gövde kalınlığı ortalaması 21.85 mm ve 16.92 mm

olarak gerçeklemiştir. 2005 yılı ölçümlerinde gövde kalınlıkları 13.66 – 41.00 mm

ve 15.39 – 23.79 mm arasında olmuştur. Gövde kalınlıkları ortalaması ise 23.51 mm

ile 18.75 mm olmuştur (Çizelge 4.44). Amygdalus orientalis Mill. türüne ait

bitkilerde olduğu şekilde, Birecik’ten seçilen Amygdalus turcomenica Lincz. türüne


260

ait yabani badem tiplerinde de gövde kalınlıklarının Gaziantep ilinden seçilenlerden

düşük olması ekolojik özelliklerin etkili olduğunu vurgulamıştır

Yapılan deneme sonucunda gövde kalınlıklarının ocaktaki gövde adedi ile

ilişkili olmadığı da görülmüştür. Bununla birlikte özellikle Gaziantep 1. grupta yer

alan (Amygdalus orientalis Mill.) yabani badem tiplerinde gövde kalınlıklarının

yüksek oluşu dikkat çekmiştir. Nevşehir Göreme ve Niğde Ulukışla ilçelerinden

seçilen yabani badem tiplerinde gövde kalınlıkları birbirlerine yakın bulunurken,

Konya Ereğli’den seçilen yabani badem tiplerinin gövde kalınlığı ortalaması daha

düşük bulunmuştur.

Ocakların dallanma durumu İç Anadolu’dan seçilen yabani badem tiplerinde

3 (seyrek) ile 7 (sık) arasında değişmiştir. 2003 yılı gözlemlerinde Konya Ereğli’den

seçilen tiplerde dallanma durumu 4.86, Nevşehir Göreme’den seçilen tiplerde 5.30 ve

Niğde Ulukışla’dan seçilen tiplerde 4.64 olarak belirlenmiştir. 2004 yılı ortalaması

4.86, 5.29 ve 5.18 2005 yılı ortalaması ise 4.86, 5.00 ve 5.10 olmuştur. Elde edilen

bu sonuçlar ışığında bu merkezlerden seçilen tiplerin orta (5) yoğunlukta bir

dallanma gösterdikleri belirlenmiştir. Bu sonuçlar Birecik 1. gruptan elde edilen

sonuçlarla uyumlu bulunurken, Gaziantep 1. gruptan elde edilen sonuçlardan düşük

olmuştur (Çizelge 4.44).

Gaziantep ve Birecik 1. grupta (Amygdalus orientalis Mill.) yer alan yabani

badem tiplerinde denemenin 3 yılında da dallanma durumu 5 (orta) ve 7 (sık)

arasında değişmiştir. Bu grupta yer alan yabani badem tiplerinin ortalama dallanma

durumu yıllara göre 6.43, 6.70 ve 6.50 olarak saptanmıştır. Bu türe ait bitkilerin

bulunduğu Birecik 1. grupta ise dallanma durumu 2003 ve 2004 yılı gözlemlerinde 3

(seyrek) ve 7 (sık) arasında değişirken tiplerin ortalama dallanma durumları bu

yıllarda 5.50 olarak gerçekleşmiştir. 2005 yılı gözlemlerinde ise üzerinde çalışılan

yabani badem tiplerinde dallanmanın 5 (orta) ile 7 (sık) arasında değiştiği

görülmüştür. Bu yılda dallanma durumuna ilişkin gözlemlerin ortalaması ise 5.66

olarak gerçekleşmiştir. Yıllara göre ocak dallanma durumunda önemli bir farklılık

görülmezken, Gaziantep ve Birecik’ten seçilen tiplerde gözlem sonuçları farklı

olmuştur.


261

Gaziantep ve Birecik 2. grupta (Amygdalus turcomenica Lincz.) yer alan

yabani badem tiplerinde dallanma durumunun belirlenmesi amacıyla yapılan gözlem

sonuçlarında da yıllara göre küçük farklılıklar görülmüştür. Gaziantep 2. grupta

dallanma durumu 2003 ve 2004 yılı gözlemlerinde aynı olmuştur. Tiplerde dallanma

5 (orta) ve 7 (sık) arasında değişmiş, ortalama ise 6.75 olarak gerçekleşmiştir. 2005

yılı gözlemleri de 2003 ve 2004 yılı gözlemlerini desteklemiş, tiplerin dallanma

durumu ortalaması 6.33 olarak gerçekleşmiştir(Çizelge 4.44).

Birecik 2. grupta dallanma denemenin 3 yılında da 5 (orta) ve 7 (sık) arasında

değişmiş ve tiplerden belirlenen ortala dallanma sıklığı 2003 yılında 6.50, 2004 ve

2005 yılı gözlemlerinde de 6.00 olarak belirlenmiştir. Bu türe ait bitkilerde dallarının

dikenli olması daha sık dallanma görünümünü verse de yapılan gözlemlerde

dallanma durumlarının Amygdalus orientalis Mill. ile benzer olduğunu ortaya

koymuştur. Bununla birlikte yıllık dal oluşumunun ve uzunluğunun, yapraklanmanın

sık ve seyrek oluşunun ve bitkilerde gözlem zamanının yabani badem tiplerinde

dallanma durumunun belirlenmesinde etkili olduğu belirlenmiştir. Nitekim gözlem

sonuçlarında yıllara göre görülen küçük farklılıklarda bunun sonucu olarak ortaya

çıkmıştır.

Yıllık dal uzunluğu sonuçları yabani badem tiplerine ve yıllara göre

değişiklik göstermiştir. Tiplerin tamamından 2003 ve 2004 yıllarında elde edilen

sonuçlar uyumlu olurken, 2005 yılı sonuçları daha düşük gerçekleşmiştir. Nevşehir

Göreme’den seçilen yabani badem tiplerinde denemenin 3 yılında yıllık dal uzunluğu

ortalamalarının (8.31 cm, 8.34 cm ve 6.83 cm), Konya Ereğli (4.87 cm, 4.12 cm ve

3.93 cm) ve Niğde Ulukışla’dan (4.31cm, 4.20 cm ve 2.36 cm) seçilen tiplere göre

daha fazla olduğu görülmüştür (Çizelge 4.45). Nevşehir’den seçilen yabani badem

genotiplerinden elde edilen yıllık dal uzunluğu ortalamalarının yüksek olasının

nedeni ise Açık Hava Müzesi içerisinde bulunan bitkilerin melez bireyler olma

olasılığı ve çevre düzenlenmesi gerekçesi ile budanması ve sulanmasıdır.

Gaziantep 1. grupta yer alan (Amygdalus orientalis Mill.) yabani badem

tiplerinin yıllık dal uzunluğu ortalaması 2003, 2004 ve 2005 yılı ölçümlerinde

sırasıyla 16.33 cm, 15.30 cm ve 12.28 cm, aynı türe ait Birecik 1. grupta yer alan

yabani badem tiplerinin yıllık dal uzunluğu ortalaması ise sırasıyla 19.45 cm, 14.30


262

cm ve 10.93 cm olarak gerçekleşmiştir. Elde edilen sonuçların yıllara göre bir düşüş

gösterdiği ancak her iki merkezden seçilen tiplerde bu ölçüm sonuçlarının uyumlu

olduğu görülmüştür. Bununla birlikte bu sonuçlar İç Anadolu Bölgesi’nden seçilen

tiplerden elde edilen değerlere göre daha yüksek olmuştur.

Gaziantep 2. grupta yer alan (Amygdalus turcomenica Lincz.) yabani badem

tiplerinin yıllık dal uzunluğu ortalaması 2003, 2004 ve 2005 yılı ölçümlerinde

sırasıyla 15.57 cm, 16.51 cm ve 14.89 cm, aynı türe ait Birecik 2. grupta yer alan

yabani badem tiplerinin yıllık dal uzunluğu ortalaması ise sırasıyla 13.65 cm, 14.30

cm ve 8.82 cm olarak gerçekleşmiştir (Çizelge 4.45). Elde edilen sonuçlar her iki

merkezden seçilen yabani badem tiplerinde tam bir uyum göstermese de yakın

sayılabilecek değerler olarak gerçekleşmiştir. Ayrıca Amygdalus orientalis Mill. ve

Amygdalus turcomenica Lincz. türü içerisinde yer alan tiplerin yıllık dal uzunluğu

ortalamaların benzerliği de dikkat çekmiştir.

Yıllık dallarda antosiyanin birikimi tiplere ve yıllara göre değişiklik

göstermiştir. İç Anadolu bölgesinden seçilen tiplerde yapılan gözlemlerde yıllık

dallardaki antosiyanin birikiminin düşük olduğu ve bazı tiplerdeki yıllık dallarda hiç

antosiyanin birikimi gerçekleşmediği görülmüştür. Bu tiplerde denemenin

yürütüldüğü 3 yılda da antosiyanin birikimi 3’ün (az) altında gerçekleşmiş ve Konya

Ereğli ilçesinden seçilen yabani badem tiplerinde diğer 2 merkezden seçilenlere

nazaran daha düşük olmuştur (Çizelge 4.45).

Benzer şekilde Gaziantep 1. grupta yer alan (Amygdalus orientalis Mill.)

yabani badem tiplerinin yıllık dal rengi 4.14, 2.14 ve 3.66, aynı türe ait Birecik 1.

grupta yer alan yabani badem tiplerinin yıllık dal rengi ortalaması ise sırasıyla 0.75,

0.75 ve 1.0 olarak gerçekleşmiş ve sonuçlar arasında uyum görülmemiştir. Buna

karşılık Birecik 1. gruptan elde edilen değerler Konya Ereğli ve Niğde Ulukışla’dan

elde edilen değerlerle daha yakın olmuştur. Ayrıca Gaziantep ve Birecik 2. grupta (A.

turcomenica) yer alan tiplerde yıllık dallardaki antosiyanin birikimi denemenin 3

yılında da benzer şekilde gözlemlenmiştir. Bu değerlerin ortalaması Gaziantep 2.

grupta 6.75 ve Birecik 2. grupta 7.0 olarak gerçeklemiştir (Çizelge 4.45). Elde edilen

bu değerler bu türün yıllık dallarında antosiyanin birikiminin yüksek olduğunu


263

vurgulamıştır. Bu özellik Amygdalus turcomenica Lincz. türünün tanımlanmasında

kullanılabilecek net özellik olmuştur.

Yıllık dallardaki yaprak sayısı tiplere göre değişiklik gösterdiği gibi, yıllara

göre de değişmiştir. Bu özelliğe ilişkin ölçüm sonuçları da İç Anadolu Bölgesinden

seçilen yabani badem tiplerinde düşük gerçekleşmiştir. Konya Ereğli’den seçilen

tiplerde yıllık dallardaki ortalama yaprak sayısı 2003, 2004 ve 2005 yıllarında

sırasıyla 8, 9 ve 9 adet yaprak/yıllık dal, Nevşehir Göremeden seçilen tiplerde 11, 16

ve 12 adet yaprak/yıllık dal ve Niğde Ulukışla’dan seçilen tiplerde de 10, 11 ve 8

adet yaprak/yıllık dal olarak gerçekleşmiştir. Bu değerlerin Gaziantep ve Birecik 1.

grupta (Amygdalus orientalis Mill.) yer alan yabani badem tiplerinden elde edilen

sonuçlardan (19, 17, 21 adet yaprak/yıllık dal ve 20, 15, 15 adet yaprak/yıllık dal)

düşük olduğu görülmüştür (Çizelge 4.45).

Buna karşılık Gaziantep ve Birecik 2. grupta yer alan (A. turcomenica) yabani

badem tiplerinde yıllık dallardaki yaprak sayısı (95, 86, 90 adet yaprak/yıllık dal, 92,

90, 74 adet yaprak/yıllık dal) çok daha fazla saptanmıştır. Yıllık dallardaki

antosiyanin birikiminde olduğu şekilde yıllık dallardaki yaprak sayısının çok yüksek

olması da Amygdalus turcomenica Lincz. türünü tanımlayıcı bir diğer özellik olarak


Yaprak genişliği ölçüm sonuçları Konya Ereğli, Nevşehir Göreme ve Niğde

Ulukışla ilçelerinden seçilen yabani badem tiplerine ve yıllara göre değişmiştir.

Konya Ereğli’den seçilen yabani badem tiplerinde 2003 yılı ölçümlerinde yaprak eni

değerleri 0.37 cm ile 0.72 cm arasında değişmiş ve seçilen tiplerin yaprak eni

ortalaması 0.51 cm olarak gerçekleşmiştir. 2004 yılı ölçümlerinde 0.39 cm ile 0.74

cm ve 2005 yılı ölçümlerinde de 0.47 cm ile 0.69 cm arasında dağılım göstermiştir.

Tiplerin yaprak eni ortalaması 2004 ve 2005 yıllarında sırasıyla 0.51 cm ve 0.55 cm

olarak ölçülmüştür (Çizelge 4.59).

Nevşehir Göreme’den seçilen yabani badem tiplerinde yaprak eni değerleri


yaprak eni ortalaması 0.89 cm olarak gerçekleşmiştir. 2004 yılı ölçümlerinde yaprak

eni 0.46 cm ile 1.45 cm ve 2005 yılı ölçümlerinde de 0.47 cm ile 1.39 cm arasında


264

dağılım göstermiştir. Tiplerin yaprak eni ortalaması 2004 ve 2005 yıllarında

sırasıyla 0.81 cm ve 0.87 cm olarak ölçülmüştür (Çizelge 4.59).

Niğde Ulukışla’dan seçilen yabani badem tiplerinde yaprak eni 2003 yılı

ölçümlerinde 0.32 cm ile 0.52 cm arasında değişmiş ve seçilen tiplerin yaprak eni

ortalaması 0.44 cm olarak gerçekleşmiştir. 2004 yılı ölçümlerinde yaprak eni 0.33

cm ile 0.55 cm ve 2005 yılı ölçümlerinde de 0.38 cm ile 0.51 cm arasında dağılım

göstermiştir. Tiplerin yaprak eni ortalaması 2004 ve 2005 yıllarında sırasıyla 0.43

cm ve 0.45 cm olarak ölçülmüştür (Çizelge 4.59).

İç Anadolu bölgesinden seçilen yabani badem tiplerinde, Nevşehir


seçilenlere oranla yaprak eni değerlerinin daha fazla olduğu görülmüştür. Bu nedeni

ise Göreme Açık Hava Müzesi içerisinden seçilen tiplerin kültür bademlerine daha

yakın morfolojik özellik sergilemeleri, bu bölgedeki yabani badem tipleri ile kültür

bademlerinin (Prunus dulcis L) melezleri olma olasılığıdır.


tiplerinin yaprak eni ortalamaları 2003, 2004 ve 2005 1.10 cm, 1.19 cm ve 1.25 cm

olmuştur. Aynı türe ait yabani badem tiplerinin bulunduğu Birecik 1.Grupta bulunan

tiplerin yaprak eni ortalamaları yıllara göre 0.96 cm, 0.73 cm ve 0.89 cm olarak

gerçekleşmiştir (Çizelge 4.59). Talhouk ve ark. (2000), Lübnan’da yapmış oldukları

çalışmada Amygdalus orientalis Mill. türüne ait bitkilerde yaprak genişliğinin 0.4 cm

- 0.7 cm arasında değiştiğini bildirmişlerdir. Bu değerlerin elde etmiş olduğumuz

değerlerden düşük olduğu görülmektedir.


tiplerinde yaprak genişliği 2003 yılı ölçümlerinde 0.28 cm ile 0.54 cm arasında

değişmiş ve seçilen tiplerin yaprak genişliği ortalamaları 0.40 cm olarak

gerçekleşmiştir. 2004 yılı ölçümlerinde 0.32 cm ile 0.54 cm arasında değişmiş ve

tiplerin yaprak eni ortalamaları 2003 yılı ortalaması ile aynı (0.40 cm) olmuştur.

2005 yılı ölçümlerinde ise yaprak genişlikleri 0.31 cm ile 0.69 cm arasında değişim

göstermiş ve tiplerin yaprak genişliği ortalaması 0.45 cm olmuştur. Birecik 2.Grupta

2003 yılı ölçümlerinde yaprak genişliği 0.24 cm ile 0.35 cm arasında değişmiş ve

seçilen tiplerin taç genişlikleri ortalaması 0.31 cm olarak gerçekleşmiştir. 2004 yılı


265

ölçümlerinde yaprak genişliği 0.23 cm ile 0.35 cm ve 2005 yılı ölçümlerinde de 0.22

cm ile 0.35 cm arasında dağılım göstermiştir. Tiplerin taç yükseklikleri ortalaması

2004 ve 2005 yıllarında 0.31 cm olarak saptanmıştır (Çizelge 4.59). Aynı türe ait

bitkiler olmalarına karşın Birecik’ten seçilen tiplerde yaprak genişliği değerleri daha

düşük bulunmuştur. Bununla birlikte bu türden elde edilen yaprak genişliği

değerlerinin Amygdalus orientalis Mill. türünden elde edilen değerlerden düşük


Yaprak uzunluğu ölçüm sonuçları denemede kullanılan yabani badem

tiplerinin tamamında tiplere ve yıllara göre değişmiştir. Konya Ereğli’den seçilen

yabani badem tiplerinde 2003 yılı ölçümlerinde yaprak uzunluğu değerleri 0.88 cm

ile 1.81 cm arasında değişmiş ve seçilen tiplerin yaprak uzunluğu ortalaması 1.45 cm

olarak gerçekleşmiştir. 2004 yılı ölçümlerinde 0.83 cm ile 2.00 cm ve 2005 yılı

ölçümlerinde de 1.09 cm ile 2.10 cm arasında dağılım göstermiştir (Çizelge 4.59).

Tiplerin yaprak uzunluğu ortalaması 2004 ve 2005 yıllarında sırasıyla 1.49 cm ve

1.59 cm olarak ölçülmüştür.

Nevşehir Göreme’den seçilen yabani badem tiplerinde yaprak uzunluğu

değerleri 2003 yılı ölçümlerinde 1.57 cm ile 3.36 cm arasında değişmiş ve seçilen

tiplerin yaprak eni ortalaması 2.56 cm olarak gerçekleşmiştir. 2004 yılı ölçümlerinde

yaprak uzunluğu 1.46 cm ile 3.68 cm ve 2005 yılı ölçümlerinde de 1.45 cm ile 3.51

cm arasında dağılım göstermiştir. Tiplerin yaprak uzunluğu ortalaması 2004 ve 2005

yıllarında sırasıyla 2.33 cm ve 2.44 cm olarak ölçülmüştür (Çizelge 4.59).

Niğde Ulukışla’dan seçilen yabani badem tiplerinde yaprak uzunluğu 2003

yılı ölçümlerinde 1.23 cm ile 1.62 cm arasında değişmiş ve seçilen tiplerin yaprak eni

ortalaması 1.43 cm olarak gerçekleşmiştir. 2004 yılı ölçümlerinde yaprak uzunluğu

1.28 cm ile 1.63 cm ve 2005 yılı ölçümlerinde de 1.24 cm ile 1.57 cm arasında

dağılım göstermiştir. Tiplerin yaprak eni ortalaması 2004 ve 2005 yıllarında

sırasıyla 1.47 cm ve 1.37 cm olarak ölçülmüştür (Çizelge 4.59). İç Anadolu

bölgesinden seçilen yabani badem tiplerinde Nevşehir Göreme’den seçilen yabani

badem tiplerinin Konya Ereğli ve Niğde Ulukışla’dan seçilenlere oranla yaprak

uzunluğu değerlerinin daha fazla olduğu görülmüştür. Bu nedeni ise Göreme Açık

Hava Müzesi içerisinden seçilen tiplerin kültür bademlerine daha yakın morfolojik


266

özellik sergilemeleri, bu bölgedeki yabani badem tipleri ile kültür bademlerinin

(Prunus dulcis L) melezleri olma olasılığıdır.


tiplerinin yaprak uzunluğu değerleri 2003 yılı ölçümlerinde 2.10 cm ile 3.03 cm,

2004 yılında 2.38 cm ile 3.12 cm ve 2005 yılı ölçümlerinde de 2.56 cm ile 3.31 cm

arasında değişmiştir. Yaprak uzunluğu ortalamaları ise 2003, 2004 ve 2005 yıllarında

sırasıyla 2.61 cm, 2.74 cm ve 2.94 cm olmuştur. Aynı türe ait yabani badem

tiplerinin bulunduğu Birecik 1.Grupta bulunan tiplerin yaprak uzunluğu 2003 yılı

ölçümlerinde 1.93 cm ile 4.0 cm, 2004 yılında 1.50 cm ile 3.69 cm ve 2005 yılı

ölçümlerinde de 1.80 cm ile 3.56 cm arasında değişmiştir. Yaprak uzunluğu

ortalamaları ise 2003, 2004 ve 2005 yıllarında sırasıyla 2.60 cm, 2.22 cm ve 2.68 cm

olmuştur (Çizelge 4.59). Talhouk ve ark. (2000), Lübnan’da yapmış oldukları

çalışmada Amygdalus orientalis Mill. türüne ait bitkilerde yaprak uzunluğunun 1.3

cm – 2.5 cm arasında değiştiğini belirtmiştir. Amygdalus orientalis Mill. türüne ait

yapraklardan elde etmiş olduğumuz değerler, belirtilen değerlerden yüksek

bulunmuştur.


tiplerinde yaprak uzunluğu 2003 yılı ölçümlerinde 1.55 cm ile 2.44 cm arasında

değişmiş ve seçilen tiplerin yaprak uzunluğu ortalamaları 2.03 cm olarak

gerçekleşmiştir. 2004 yılı ölçümlerinde 1.49 cm ile 2.14 cm arasında değişmiş ve

tiplerin yaprak eni ortalamaları 1.90 cm olmuştur. 2005 yılı ölçümlerinde ise yaprak

uzunluğu 1.78 cm ile 2.55 cm arasında değişim göstermiş ve tiplerin yaprak

uzunluğu ortalaması 2.12 cm olmuştur. Aynı türe ait badem tiplerinin bulunduğu

Birecik 2.Grupta 2003 yılı ölçümlerinde yaprak uzunluğu 1.25 cm ile 2.32 cm

arasında değişmiş ve seçilen tiplerin taç genişlikleri ortalaması 1.86 cm olarak

gerçekleşmiştir. 2004 yılı ölçümlerinde yaprak uzunluğu 1.57 cm ile 1.91 cm ve

2005 yılı ölçümlerinde de 1.62 cm ile 2.34 cm arasında dağılım göstermiştir (Çizelge

4.58). Tiplerin yaprak uzunluğu ortalaması 2004 ve 2005 yıllarında 1.78 cm ve 1.98

cm olarak saptanmıştır. Aynı türe ait bitkiler olmalarına karşın Birecik’ten seçilen

tiplerde yaprak uzunluğu değerleri daha düşük bulunmuştur.


267

Yaprak sapı uzunluğu ölçüm sonuçları denemede kullanılan yabani badem

tiplerinin tamamında tiplere ve yıllara göre değişmiştir. Konya Ereğli’den seçilen

yabani badem tiplerinde 2003, 2004 ve 2005 yılı ölçümlerinde seçilen tiplerin yaprak

sapı uzunluğu ortalaması sırasıyla 0.33 cm, 0.26 cm ve 0.33 cm olarak

gerçekleşmiştir. Nevşehir Göreme’den seçilen yabani badem tiplerinde yaprak sapı

uzunluğu ortalaması ise yıllara göre 0.57 cm, 0.51 cm ve 0.57 cm olmuştur. Niğde

Ulukışla’dan seçilen yabani badem tiplerinde yaprak sapı uzunluğu ortalamaları

dayılarla göre değişiklik göstermiş ve sırasıyla 0.29 cm, 0.25 cm ve 0.27 cm

olmuştur (Çizelge 4.59). İç Anadolu bölgesinden seçilen yabani badem tiplerinde

Nevşehir Göreme’den seçilen yabani badem tiplerinin Konya Ereğli ve Niğde

Ulukışla’dan seçilenlere oranla yaprak sapı uzunluğu değerlerinin daha fazla olduğu

görülmüştür. Bu nedeni ise yaprak eni, yaprak boyu özelliklerinde de olduğu şekilde

Göreme Açık Hava Müzesi içerisinden seçilen tiplerin kültür bademlerine daha yakın

morfolojik özellik sergilemeleri, bu bölgedeki yabani badem tipleri ile kültür

bademlerinin (Prunus dulcis L) melezleri olma olasılığıdır.


tiplerinin yaprak sapı uzunluğu ortalamaları 2003, 2004 ve 2005 yıllarında sırasıyla

0.30 cm, 0.25 cm ve 0.32 cm olarak belirlenmiştir. Aynı türe ait yabani badem

tiplerinin bulunduğu Birecik 1.Grupta bulunan tiplerin yaprak sapı uzunluğu

ortalaması 0.41 cm, 0.40 cm ve 0.48 cm olarak gerçekleşmiştir (Çizelge 4.59).

Birecik 1. gruptan elde edilen yaprak sapı uzunluğu değerlerinin yüksek olmasının

nedeni, Birecik Tip 3’ün kültür bademlerine çok benzemesi ve yaprak sapı

uzunluğunun yüksek oluşudur. Çünkü Birecik ilçesinden sadece 4 adet Amygdalus

orientalis Mill. tip denemede kullanılmış ve bu durum Birecik Tip 3’ün ortalamayı

yükseltmesine neden olmuştur. Yaprak sapına lişkin elde etmiş olduğumuz bu

değerler Talhouk ve ark. (2000) ın belirttiği 0.1 cm ve 0.5 cm’lik değerleri arasında

yer almıştır.

Gaziantep ve Birecik 2. grupta (Amygdalus turcomenica Lincz.) yer alan

yabani badem tiplerinde yaprak sapı uzunluğu ortalamaları yıllara göre değişiklik

göstermiştir. 2003, 2004 ve 2005 yılı ölçümlerinde Gaziantep 2. grupta yer alan

(Amygdalus turcomenica Lincz.) yabani badem tiplerinin yaprak sapı ortalamaları


268

sırasıyla 0.25 cm, 0.19 cm ve 0.16 cm olurken, Birecik 2.Grupta ise bu değerler

sırasıyla 0.28 cm, 0.19 cm ve 0.12 cm olarak bulunmuştur (Çizelge 4.58). Aynı türe

ait bitkiler olmalarına karşın Birecik’ten seçilen tiplerde yaprak uzunluğu değerleri

daha düşük bulunmuştur. Ayrıca bu değerler Amygdalus orientalis Mill. türüne ait

bitkilerden elde edilen değerlerden daha düşük gerçeklemiştir.

4.2.3. Pomolojik Özellikler

4.2.3.1. 2003 Yılı

Gaziantep 1. grupta yer alan yabani badem tiplerinden 5 bitkide ve aynı türe

ait tiplerin yer aldığı Bircik 1. grupta da 3 bitkiden yeter sayıda meyve elde edilmiş

ve meyve özelliklerine ilişkin ölçüm ve gözlemler gerçekleştirilmiştir.


tiplerinde ortalama kabuklu meyve ağırlıkları 0.39 g ile 0.61 g arasında değişmiş ve

bu tiplerin kabuklu meyve ağırlığı ortalaması ise 0.46 g olmuştur. Aynı türe ait

bitkilerin bulunduğu Birecik 1. grupta ise kabuklu meyve ağırlıkları 0.32 g ile 0.59 g

arasında değişmiştir. Tiplerin kabuklu meyve ağırlığı ortalaması ise 0.46 g olmuştur.

Her iki merkezden seçilen tiplerin ortalama kabuklu meyve ağırlıkları uyumlu

bulunmuştur (Çizelge 4.60). Buna karşılık ortalama meyve ağırlığına ilişkin elde

etmiş olduğumuz değerlerin Talhouk ve ark’ın (2000) belirtmiş olduğu (0.3 g -2.1

g) değerlerden düşük olduğu görülmüştür.





arasında değişmiştir. Tiplerin kabuklu meyve ağırlığı ortalaması ise 0.34 g

olmuştur(Çizelge 4.60). Sadece 2 badem tipinde ölçüm gerçekleştirilmesine rağmen,

elde edilen kabuklu meyve ağırlığının Gaziantep’ten seçilen tiplerden düşük olduğu

görülmüştür. Ayrıca Amygdalus orientalis Mill. ve Amygdalus turcomenica Lincz.

türü içerisinde yer alan tiplerinde kabuklu meyve ağırlıklarının benzer olması dikkat

çekmiştir.


269


tiplerinde kabuklu meyve eni 7.65 mm ile 9.77 mm arasında değişmiş ve bu tiplerin

kabuklu meyve eni ortalaması ise 8.70 mm olmuştur. Aynı türe ait bitkilerin

bulunduğu Birecik 1. grupta ise kabuklu meyve eni 7.22 mm ile 10.29 mm arasında

değişmiştir. Tiplerin kabuklu meyve eni ortalaması ise 9.2 mm olmuştur. Her iki

merkezden seçilen tiplerin ortalama kabuklu meyve eni değerleri uyumlu





bulunduğu Birecik 2. grupta ise kabuklu meyve eni değerleri 9.15 mm ile 9.32 mm

arasında değişmiştir. Tiplerin kabuklu meyve ağırlığı ortalaması ise 9.24 mm

olmuştur (Çizelge 4.60). Sadece 2 badem tipinde ölçüm gerçekleştirilmesine rağmen,

elde edilen kabuklu meyve eni ortalamalarının Gaziantep’ten seçilen tiplerle uyumlu

olduğu görülmüştür. Amygdalus turcomenica Lincz.’de meyve eni değerlerinin

Amygdalus orientalis Mill. değerleri ile benzerliği dikkat çekmiştir.


tiplerinde kabuklu meyve boyu 14.8 mm ile 18.74 mm arasında değişmiş ve bu

tiplerin kabuklu meyve boyu ortalaması ise 17.10 mm olmuştur. Aynı türe ait

bitkilerin bulunduğu Birecik 1. grupta ise kabuklu meyve boyu 12.69 mm ile 16.33

mm arasında değişmiştir. Tiplerin kabuklu meyve boyu ortalaması ise 15.04 mm

olmuştur (Çizelge 4.60). Her iki merkezden seçilen tiplerin ortalama kabuklu meyve

ağırlıkları uyumlu bulunmuştur.




bitkilerin bulunduğu Birecik 2. grupta ise kabuklu meyve boyu değerleri 11.51 mm

ile 11.55 mm olmuştur (Çizelge 4.60). Tiplerin kabuklu meyve ağırlığı ortalaması ise

11.53 mm olmuştur. Sadece 2 badem tipinde ölçüm gerçekleştirilmesine rağmen,

elde edilen kabuklu meyve eni ortalamalarının Gaziantep’ten seçilen tiplerle uyumlu


270

olduğu görülmüştür. Amygdalus turcomenica Lincz.’da meyve boyu değerlerinin

Amygdalus orientalis Mill.’e ait değerlerden düşük olduğu da saptanmıştır.


tiplerinde kabuklu meyve yüksekliği 6.61 mm ile 8.41 mm arasında değişmiş ve bu

tiplerin kabuklu meyve yüksekliği ortalaması ise 7.48 mm olmuştur. Aynı türe ait

bitkilerin bulunduğu Birecik 1. grupta ise kabuklu meyve yüksekliği 6.18 mm ile

8.52 mm arasında değişmiştir. Tiplerin kabuklu meyve yüksekliği ortalaması ise 7.53

mm olmuştur. Her iki merkezden seçilen tiplerin ortalama kabuklu meyve

yükseklikleri uyumlu bulunmuştur (Çizelge 4.61).



tiplerin kabuklu meyve yüksekliği ortalaması ise 7.80 mm olmuştur. Aynı türe ait

bitkilerin bulunduğu Birecik 2. grupta ise kabuklu meyve yüksekliği değerleri 7.18

mm ile 7.22 mm olmuştur. Tiplerin kabuklu meyve yüksekliği ortalaması ise 7.20

mm olmuştur. Sadece 2 badem tipinde ölçüm gerçekleştirilmesine rağmen, elde

edilen kabuklu meyve yüksekliği ortalamalarının Gaziantep’ten seçilen tiplerle

uyumlu olduğu görülmüştür. Amygdalus turcomenica Lincz.’da meyve yüksekliği

değerlerinin Amygdalus orientalis Mill.’e ait değerlerle de benzeştiği de saptanmıştır

(Çizelge 4.61).

Talhouk ve ark. (2000) yapmış olduğu çalışmada Amygdalus orientalis

Mill.’de meyve eninin 9.3 mm - 16.9 mm, meyve boyunun 14.5 mm - 23.2 mm,

Shalaby ve ark. (1997), Amygdalus orientalis Mill.’te kabuklu meyve

uzunluklarının 1.5 cm ile 2.5 cm, kabuklu meyve genişliklerinin 1.0 ile 1.5 cm

arasında değiştiğini bildirmiştir. Elde etmiş olduğumuz değerlerin belirtilen

değerlerden düşük olduğu görülmektedir. Bununla birlikte Ak ve ark.(1998), 63 AO

01 no’lu Amygdalus orientalis Mill. tipine ait meyve uzunluğunu 14.31 mm, meyve

genişliğini 8.07 mm olarak belirtmiştir. Bu değerlerin elde etmiş olduğumuz

değerlerden düşük ve meyve yüksekliği değerinin (1.17 mm) ise yüksek olduğu

dikkat çekmiştir.


tiplerinde meyve şekil ideksi 0.41 ile 0.59 arasında değişmiş ve bu tiplerin meyve


271

şekil ideksi ortalaması ise 0.52 olmuştur. Aynı türe ait bitkilerin bulunduğu Birecik

1. grupta ise meyve şekil ideksi 0.45 ile 0.79 arasında değişmiştir. Tiplerin meyve

şekil ideksi ortalaması ise 0.62 mm olmuştur. Her iki merkezden seçilen tiplerin

ortalama meyve şekil ideksi uyumlu bulunmuştur (Çizelge 4.61).


tiplerinde meyve şekil ideksi 0.54 ile 0.80 arasında değişmiş ve bu tiplerin meyve

şekil ideksi ortalaması ise 0.69 olmuştur. Aynı türe ait bitkilerin bulunduğu Birecik

2. grupta ise meyve şekil ideksi değerleri 0.72 ile 0.79 olmuştur. Tiplerin meyve şekil

ideksi ortalaması ise 0.76 olmuştur. Sadece 2 badem tipinde ölçüm

gerçekleştirilmesine rağmen, elde edilen kabuklu meyve yüksekliği ortalamalarının

Gaziantep’ten seçilen tiplerle uyumlu olduğu görülmüştür (Çizelge 4.61).

Meyve elde edilen tiplerin tamamında yeşil kabuğun sert kabuktan

ayrılmasında problem olmadığı ve bu özelliğin yabani badem tiplerinin

sınıflandırılmasında yeterli olmadığı saptanmıştır.


tiplerinde meyve iriliği 5 (orta) ve 7 (iri) arasında değişmiş, tiplerin meyve iriliği

ortalaması ise 5.4 olmuştur. Aynı türe ait bitkilerin bulunduğu Birecik 1. grupta ise

meyve iriliği 5 ile 7 arasında değişmiştir. Tiplerin meyve iriliği ortalaması ise 5.7

olmuştur (Çizelge 4.61). Her iki merkezden seçilen tiplerin ortalama meyve iriliğine

ilişkin gözlem sonuçları uyumlu bulunmuştur.


tiplerinde meyve iriliği 5 ile 7 arasında değişmiş ve bu tiplerin meyve iriliği


meyve iriliği değerleri 5 ile 5 olmuştur (Çizelge 4.62). Tiplerin ortalama meyve

iriliği ise 5 olmuştur. Sadece 2 badem tipinde ölçüm gerçekleştirilmesine rağmen,

elde edilen kabuklu meyve yüksekliği ortalamalarının Gaziantep’ten seçilen tiplerle

uyumlu olduğu görülmüştür. Amygdalus turcomenica Lincz.’da meyve iriliği

değerlerinin Amygdalus orientalis Mill.’e ait değerlerle de benzeştiği de saptanmıştır.


tiplerinde sert kabuk rengi 5 (orta) ve 7 (koyu) arasında değişmiş, tiplerin sert kabuk

rengi ortalaması ise 5.8 olmuştur. Aynı türe ait bitkilerin bulunduğu Birecik 1.


272

grupta ise sert kabuk rengi de 5 ile 7 arasında değişmiştir. Tiplerin sert kabuk rengi

ortalaması ise 5.7 olmuştur (Çizelge 4.62). Her iki merkezden seçilen tiplerin

ortalama sert kabuk rengine ilişkin gözlem sonuçları uyumlu olmuştur.


tiplerinde sert kabuk rengi sadece 1 tipte 5 (orta) olmuş ve diğer tiplerin tamamında 7

olmuştur. Aynı türe ait bitkilerin bulunduğu Birecik 2. grupta ise sert kabuk rengi

değerleri 7 olmuştur (Çizelge 4.62). Sadece 2 badem tipinde ölçüm

gerçekleştirilmesine rağmen, elde edilen sert kabuk rengi ortalamalarının

Gaziantep’ten seçilen tiplerle uyumlu olduğu görülmüştür. Amygdalus turcomenica

Lincz.’da sert kabuk renginin Amygdalus orientalis Mill.’e ait sert kabuk renginden

daha koyu olduğu da ortaya konulmuştur.

Amygdalus orientalis Mill.’de sert kabuk üzerinde olukların bulunduğu

Denisov, (1988), Kester ve ark., (1990), Browicz ve Zielinski, (1984) ve Browicz

ve Zohary tarafından (1996) bildirilmiştir. Oysa meyve elde edilen tiplerin

tamamında sert kabukların düz olduğu saptanmıştır. Yine sert kabuğun seçilen

tiplerin tamamında sutur kısmından sıkıca yapışık olduğu her hangi bir açılmanın

olmadığı da belirlenmiştir (Çizelge 4.62).

Denisov, (1988), Kester ve ark., (1990), Browicz ve Zielinski, (1984) ve

Browicz ve Zohary, (1996) Amygdalus orientalis Mill. türüne ait meyvelerin sert

kabuklu olduğunu bildirmektedirler. Oysa, yapmış olduğumuz araştırma sonucunda

sadece 1 tipte sert kabuğun dişle kırılamadığı, buna karşılık diğer tiplerin tamamında

sert kabuğun dişle rahat kırılabildiği belirlenmiştir.

Amygdalus turcomenica Lincz. türüne ait 3 tipte sert kabuğun dişle

kırılabildiği, diğer tiplerde ise dişle kırılmadığı saptanmıştır (Çizelge 4.63). Bu

gözlem sonucunda Amygdalus turcomenica Lincz.’de kabukların (endokarpın)

Amygdalus orientalis Mill.’e göre daha sert olduğu ortaya koyulmuştur.


tiplerinde kabuk kalınlığı 0.60 mm ve 0.94 mm arasında değişmiş, kabuk kalınlığı

ortalaması ise 0.80 mm olmuştur. Aynı türe ait bitkilerin bulunduğu Birecik 1.

grupta ise kabuk kalınlığı da 0.58 mm ile 0.83 mm arasında değişmiştir (Çizelge


273

4.63). Tiplerin kabuk kalınlığı ise 0.72 mm olmuştur. Her iki merkezden seçilen

tiplerin ortalama kabuk kalınlığına ilişkin gözlem sonuçları uyumlu bulunmuştur.


tiplerinde kabuk kalınlığı 0.84 mm ile 1.17 mm arasında değişmiş ortalama kabuk

kalınlığı ise 1.00 olmuştur.. Aynı türe ait bitkilerin bulunduğu Birecik 2. grupta

kabuk kalınlığı 0.93 mm ile 0.94 mm olmuş, ortalama kabuk kalınlığı değerleri ise

0.94 mm olmuştur (Çizelge 4.62).

Amygdalus orientalis Mill. ve Amygdalus turcomenica Lincz. türünden

seçilen yabani badem tiplerinde kabuk kalınlıkları kendi içlerinde uyumlu

bulunmuştur. Buna karşılık Amygdalus turcomenica Lincz.’da kabuk kalınlığının

Amygdalus orientalis Mill.’e göre daha fazla olduğu da belirlenmiştir. Bu ölçüm

sonucu Amygdalus turcomenica Lincz.’da kabuk sertliği ile de ilişkili olabileceğini

akla getirmiştir.


tiplerinde ortalama iç badem ağırlıkları 0.17 g ile 0.22 g arasında değişmiş ve bu

tiplerin kabuklu meyve ağırlığı ortalaması ise 0.19 g olmuştur. Aynı türe ait bitkilerin

bulunduğu Birecik 1. grupta ise kabuklu meyve ağırlıkları 0.15 g ile 0.19 g arasında

değişmiştir. Tiplerin kabuklu meyve ağırlığı ortalaması ise 0.17 g olmuştur (Çizelge

4.63). Her iki merkezden seçilen tiplerin ortalama iç badem ağırlıkları uyumlu

bulunmuştur.


tiplerinde iç badem ağırlıkları 0.15 g ile 0.23 g arasında değişmiş ve bu tiplerin iç

badem ağırlıkları ortalaması ise 0.18 g olmuştur. Aynı türe ait bitkilerin bulunduğu

Birecik 2. grupta ise iç badem ağırlıkları 0.14 g ile 0.15 g arasında değişmiştir

(Çizelge 4.63). Tiplerin iç badem ağırlığı ortalaması ise 0.15 g olmuştur. Sadece 2

badem tipinde ölçüm gerçekleştirilmesine rağmen, elde edilen iç badem ağırlıkları

Gaziantep’ten seçilen tiplerden düşük olduğu görülmüştür. Ayrıca Amygdalus

orientalis Mill. ve Amygdalus turcomenica Lincz. türü içerisinde yer alan tiplerinde

iç badem ağırlıkları benzer olması dikkat çekmiştir.

İç badem rengi Amygdalus orientalis Mill. türüne ait meyvelerde orta (5.27)

olarak, Amygdalus turcomenica Lincz. türüne ait meyvelerde ortaya yakın (4.65)


274

olarak gerçeklemiştir (Çizelge 4.63). Her iki tür içerisinde yer alan yabani badem

tiplerinde iç bademlerin az tüylü (3) ve tamamının acı olduğu belirlenmiştir (Çizelge

4.63).

4.2.3.2. 2005 Yılı



bu tiplerin kabuklu meyve ağırlığı ortalaması ise 0.55 g olmuştur (Çizelge 4.65). Bu

türe ait meyvelerden elde edilen ortalama değerler 2003 yılı verileri ile uyumlu

olmuştur.





arasında değişmiştir (Çizelge 4.65). Tiplerin kabuklu meyve ağırlığı ortalaması ise

0.50 g olmuştur. Sadece 3 badem tipinde ölçüm gerçekleştirilmesine rağmen, elde

edilen kabuklu meyve ağırlığının Gaziantep’ten seçilen tiplerden düşük olduğu

görülmüştür. Ayrıca Amygdalus orientalis Mill. ve Amygdalus turcomenica Lincz.

türü içerisinde yer alan tiplerinde kabuklu meyve ağırlıklarının benzer olması dikkat

çekmiştir.

Nevşehir Göreme ve Konya Ereğli ilçelerinden seçilen yabani badem

tiplerinde ortalama meyve ağırlıkları 0.39 g ile 1.19 g arasında dağılım göstermiş ve

bu merkezlerden seçilen tiplerden elde edilen kabuklu meyve ağırlığı ortalaması 0.85

g olarak gerçekleşmiştir (Çizelge 4.65). Elde edilen bu değerlerin gerek Amygdalus

orientalis Mill. ve gerekse de Amygdalus turcomenica Lincz. türünden elde edilen

ortalama kabuklu meyve ağırlığı değerlerinden çok yüksek olduğu görülmüştür.

Bununla birlikte ortalama meyve ağırlığına ilişkin elde etmiş olduğumuz değerlerin

Talhouk ve ark’ın (2000) belirtmiş olduğu (0.3 g -2.1 g) değerlerden düşük olduğu

görülmüştür.


tiplerinde kabuklu meyve eni 8.27 mm ile 9.33 mm arasında değişmiş ve tiplerin


275

tamamında kabuklu meyve eni ortalaması ise 8.96 mm olmuştur (Çizelge 4.65). Elde

edilen bu değerler 2003 yılı değerleri ile uyumlu olmuştur.




bulunduğu Birecik 2. grupta ise kabuklu meyve eni değerleri 7.46 mm ile 10.82 mm

arasında değişmiştir (Çizelge 4.65). Tiplerin kabuklu meyve eni ortalaması ise 9.23

mm olmuştur. Bu merkezden 3 badem tipinde ölçüm gerçekleştirilmesine rağmen,

elde edilen kabuklu meyve eni ortalamalarının Gaziantep’ten seçilen tiplerle ve 2003

yılı sonuçları ile uyumlu olduğu görülmüştür. Amygdalus turcomenica Lincz.’da

meyve eni değerlerinin 2003 yılı sonuçlarının aksine Amygdalus orientalis Mill.

değerlerinden azda olsa yüksek olduğu ortaya çıkmıştır.


tiplerinde ortalama meyve eni 8.36 mm ile 14.35 mm arasında dağılım göstermiş ve

bu merkezlerden seçilen tiplerden elde edilen meyve eni ortalaması 11.54 mm olarak

gerçekleşmiştir (Çizelge 4.65). Elde edilen bu değerlerin gerek Amygdalus orientalis

Mill. ve gerekse de Amygdalus turcomenica Lincz. türünden elde edilen ortalama

kabuklu meyve eni değerlerinden daha yüksek olduğu da ortaya konulmuştur..



tiplerin kabuklu meyve boyu ortalaması ise 17.16 mm olmuştur. Elde edilen bu

değerler 2003 yılı verileri ile tamamen örtüşen veriler olmuştur.




bitkilerin bulunduğu Birecik 2. grupta ise kabuklu meyve boyu değerleri 8.61 mm ile

13.95 mm olmuştur (Çizelge 4.65). Tiplerin kabuklu meyve boyu ortalaması ise

11.91 mm olmuştur. Bu verilerin 2003 yılı sonuçlarının aksine Gaziantep’ten seçilen

ve aynı türe ait tiplerden elde edilen verilerden düşük olduğu saptanmıştır.

Amygdalus turcomenica Lincz. da meyve boyu değerlerinin Amygdalus orientalis

Mill.’e ait değerlerden düşük olduğu da saptanmıştır.


276


tiplerinde ortalama meyve boyu 17.43 mm ile 24.89 mm arasında dağılım göstermiş

ve bu merkezlerden seçilen tiplerden elde edilen meyve boyu ortalaması 21.74 mm

olarak gerçekleşmiştir. Bu tiplerden elde edilen meyve boyu ortalamasının

Amygdalus orientalis Mill. türünden elde edilen meyve boyu ortalamasından 10 mm

fazla olması dikkat çekmiştir. Elde edilen bu değerlerin Amygdalus turcomenica

Lincz. türünden elde edilen ortalama kabuklu meyve boyu değerlerinden de yüksek




tiplerin kabuklu meyve yüksekliği ortalaması ise 7.75 mm olmuştur (Çizelge 4.66).

Bu değerler 2003 yılı verileri ile uyumlu olmuştur.


tiplerinde meyve yüksekliği 7.49 mm ile 8.91 mm arasında değişmiş ve bu tiplerin

kabuklu meyve yüksekliği ortalaması ise 8.33 mm olmuş ve 2003 yılı sonuçlarını

desteklemiştir. Aynı türe ait bitkilerin bulunduğu Birecik 2. grupta ise kabuklu

meyve yüksekliği değerleri 7.14 mm ile 13.19 mm olmuştur (Çizelge 4.66). Tiplerin

kabuklu meyve yüksekliği ortalaması ise 9.51 mm olmuştur. 2003 yılı sonuçlarının

aksine Birecik 2. gruptan elde edilen meyve yüksekliği ortalamaları Gaziantep 2.

gruptan elde edilen değerlerden yüksek olmuştur. Benzer şekilde 2003 yılı

sonuçlarının aksine Amygdalus turcomenica Lincz. da meyve yüksekliği değerlerinin

Amygdalus orientalis Mill.’e ait değerlerlerden yüksek oluşu dikkat çekmiştir.


tiplerinde ortalama meyve yüksekliği 7.07 mm ile 10.42 mm arasında dağılım

göstermiş ve bu merkezlerden seçilen tiplerden elde edilen meyve yüksekliği

ortalaması 8.04 mm olarak gerçekleşmiştir (Çizelge 4.66). Bu tiplerden elde edilen

meyve yüksekliği ortalaması Amygdalus orientalis Mill. türünden elde edilen meyve

yüksekliği ortalaması ile uyumlu bulunmuştur.


tiplerinde meyve şekil indeksi 0.46 ile 0.63 arasında değişmiş ve bu tiplerin meyve

şekil indeksi ortalaması ise 0.53 olmuştur.


277


tiplerinde meyve şekil indeksi 0.55 ile 0.86 arasında değişmiş ve bu tiplerin meyve

şekil indeksi ortalaması ise 0.70 olmuştur (Çizelge 4.66). Aynı türe ait bitkilerin

bulunduğu Birecik 2. grupta ise meyve şekil ideksi değerleri 0.68 ile 0.85 olmuştur.

Tiplerin meyve şekil indeksi ortalaması ise 0.77 olmuştur. 3 badem tipinde ölçüm

gerçekleştirilmesine rağmen, elde edilen meyve şekil indeksi ortalamalarının

Gaziantep’ten seçilen tiplerle uyumlu olduğu görülmüştür.

Meyve elde edilen tiplerin tamamında yeşil kabuğun sert kabuktan

ayrılmasında problem olmadığı ve bu özelliğin yabani badem tiplerinin

sınıflandırılmasında yeterli olmadığı görülmüştür (Çizelge 4.67).


tiplerinde meyve iriliği 3 (küçük) ve 7 (iri) arasında değişmiş, tiplerin meyve iriliği

ortalaması ise 3.83 olmuştur.


tiplerinde meyve iriliği 3 ile 6 arasında değişmiş ve bu tiplerin meyve iriliği


meyve iriliği değerleri 3 olmuştur. 3 badem tipinde ölçüm gerçekleştirilmesine

rağmen, elde edilen kabuklu meyve iriliği ortalamalarının Gaziantep’ten elde edilen

değerlerden düşük olduğu görülmüştür. Amygdalus turcomenica Lincz. da meyve

iriliği değerlerinin Amygdalus orientalis Mill.’e ait değerlerle de benzeştiği de

saptanmıştır.


tiplerinde meyve iriliği 4 ile 7 arasında değişmiş ve ortalama meyve iriliği 5.57

olmuştur (Çizelge 4.67). Gözlemlenen irilik değerlerinin Amygdalus orientalis Mill.

ve Amygdalus turcomenica Lincz.’ya ait meyvelerden gözlemlenen irilik

değerlerinden daha yüksek olduğu belirlenmiştir. Amygdalus orientalis Mill. ve

Amygdalus turcomenica Lincz. türlerine ait meyve iriliğinde 2003 yılı sonuçlarına

göre düşüşün nedeni 2005 yılında İç Anadolu Bölgesinden seçilen yabani badem

tiplerinin de kıyaslanmaya alınmasıdır.


278


tiplerinde sert kabuk rengi 6 ve 7 (koyu) arasında değişmiş, tiplerin sert kabuk rengi

ortalaması ise 6.2 olmuştur.


tiplerinde sert kabuk rengi sadece 1 tipte 6 olmuş ve diğer tiplerin tamamında 7

olmuştur. Aynı türe ait bitkilerin bulunduğu Birecik 2. grupta ise sert kabuk rengi

değerleri 7 olmuştur. Amygdalus turcomenica Lincz.da sert kabuk renginin

Amygdalus orientalis Mill.’e ait sert kabuk renginden daha koyu olduğu da ortaya

konulmuş ve bu gözlem sonucu 2003 yılı sonuçlarını da desteklemiştir.


tiplerinde sert kabuk rengi 3 (açık) ile 5.73 arasında değişmiş ve ortalama sert kabuk

rengi 4.59 olmuştur (Çizelge 4.67). Gözlemlenen sert kabuk renginin Amygdalus

orientalis Mill. ve Amygdalus turcomenica Lincz.’ya ait sert kabuk renklerinden

daha açık olduğu görülmüştür.

Amygdalus orientalis Mill.’de sert kabuk üzerinde olukların bulunduğu

Denisov, 1988, Kester ve ark., 1990, Browicz ve Zielinski, 1984 ve Browicz ve

Zohary tarafından (1996) bildirilmiştir. Oysa Amygdalus turcomenica Lincz.’ ya ait

meyvelerde olduğu gibi meyve elde edilen Amygdalus orientalis Mill. tiplerinin

tamamında sert kabukların düz olduğu saptanmıştır. Buna karşılık Nevşehir

Göreme’den seçilen AHM Tip 4, 5 ve 7’de (Şekil 4.38) sert kabuğun şeftali

çekirdeklerine benzer şekilde derin çizgili olduğu saptanmıştır. Bu yabani badem

tiplerinin morfolojik özellikler açısından da diğer tiplerden farklı olması ayrıca

dikkat çekicidir. Bu merkezden seçilen diğer tiplere ait meyvelerde de sert kabuk

pürüzsüz olarak gözlemlenmiştir.

Yine sert kabuğun seçilen tiplerin tamamında sutur kısmından sıkıca yapışık

olduğu her hangi bir açılmanın olmadığı da belirlenmiştir.

Amygdalus orientalis Mill.’de kabuğun sert olduğu Denisov, (1988), Kester

ve ark., (1990), Browicz ve Zielinski, (1984) ve Browicz ve Zohary tarafından

(1996) bildirilmiştir. Oysa 2003 yılı sonuçlarında da olduğu şekilde 2005 yılı

sonuçlarımızda da Amygdalus orientalis Mill. türüne ait meyvelerin tamamında sert

kabuğun dişle rahat kırılabildiği belirlenmiştir. Amygdalus turcomenica Lincz. türüne


279

ait 2 tipte sert kabuğun dişle kırılabildiği, diğer tiplerde ise dişle kırılmadığı ve

endokarpın sert olduğu saptanmıştır (Çizelge 4.68). 2005 yılı gözlemleri sonucunda

da sonucunda 2003 yılı gözlem sonuçlarına paralel olarak Amygdalus turcomenica

Lincz.’da kabukların (endokarpın) Amygdalus orientalis Mill.’e göre daha sert

olduğu ortaya koyulmuştur.

Nevşehir Göreme ve Konya Ereğli ilçelerinden seçilen 1 tipte endokarpın

dişle kırılabildiği diğer tiplerde ise sert veya çok sert olduğu belirlenmiştir.



ortalaması ise 0.81 mm olmuştur (Çizelge 4.68). Elde edilen bu bulgular 2003 yılı

bulguları ile tamamen uyumlu olmuştur.


tiplerinde kabuk kalınlığı 0.87 mm ile 1.47 mm arasında değişmiş ortalama kabuk

kalınlığı ise 1.10 olmuştur. Aynı türe ait bitkilerin bulunduğu Birecik 2. grupta kabuk

kalınlığı 0.97 mm ile 1.28 mm olmuş, ortalama kabuk kalınlığı değerleri ise 0.97 mm

olmuştur. Elde edilen bu değerler 2003 yılı sonuçları ile paralellik gösterirken,

Amygdalus orientalis Mill. ten elde edilen değerlerden azda olsa yüksekliği ile dikkat

çekmiştir. Bu ölçüm sonucu Amygdalus turcomenica Lincz.’da kabuk sertliği ile de

ilişkili olabileceğine dikkat çekmektedir.



ortalaması ise 1.17 mm olmuştur (Çizelge 4.68). Elde edilen bu değerlerin

Amygdalus orientalis Mill.’ e ait tiplerden 2003 ve 2005 yıllarında elde edilen

değerlerden yüksek olduğu görülmüştür. Buna karşılık bu değerlerin Amygdalus

turcomenica Lincz. türüne ait yabani badem tiplerinden elde edilen kabuk kalınlığı

değerlerine yakınlığı da saptanmıştır.


tiplerinde ortalama iç badem ağırlıkları 0.17 g ile 0.28 g arasında değişmiş ve bu

tiplerin kabuklu meyve ağırlığı ortalaması ise 0.24 g olmuştur. Bu değerler 2003 yılı

değerlerine nazaran yüksek gerçekleşmiştir.


280


tiplerinde iç badem ağırlıkları 0.18 g ile 0.23 g arasında değişmiş ve bu tiplerin iç

badem ağırlıkları ortalaması ise 0.20 g olmuştur. Aynı türe ait bitkilerin bulunduğu

Birecik 2. grupta ise iç badem ağırlıkları 0.13 g ile 0.19 g arasında değişmiştir

(Çizelge 4.68). Tiplerin kabuklu meyve ağırlığı ortalaması ise 0.16 g olmuştur. Elde

edilen iç badem ağırlıkları 2003 yılı sonuçları ile uyumlu olurken, Gaziantep’ten

seçilen tiplerden düşük olduğu görülmüştür. Ayrıca 2003 yılı sonuçlarının aksine

2005 yılı sonuçlarında Amygdalus turcomenica Lincz. türü içerisinde yer alan tipleri

de iç badem ağırlıklarının Amygdalus orientalis Mill. türü içerisinde yer alan

tiplerdeki iç badem ağırlıklarından düşük olduğu görülmektedir.

İç badem rengi Amygdalus orientalis Mill. türüne ait meyvelerde orta (5.33)

olarak, Amygdalus turcomenica Lincz. türüne ait meyvelerde ortaya yakın (4.55)

olarak gerçeklemiştir (Çizelge 4.68). Elde edilen bu gözlem sonuçları 2003 yılı

gözlem sonuçlarını destekler nitelikte olmuştur.

Her iki tür içerisinde yer alan ve İç Anadolu bölgesinden seçilen yabani

badem tiplerinde iç bademlerin az tüylü olduğu, iç bademlerin tamamının ise acı

olduğu belirlenmiştir.

4.2.4. Moleküler Analizler

Bitki moleküler genetik analizlerinde, türe özgü nükleik asit izolasyonunun

kullanılması başarıyı önemli ölçüde etkilemektedir. PCR uygulamalarında ise

DNA'nın miktarı ve özellikle saflığı amplifikasyon açısından daha da önem

kazanmaktadır. Bu amaçla, Yabani badem türlerine yakın akraba olan Prunus

cinsinde başarılı bir şekilde kullanılan ve etkili sonuç veren Delleporta ve

ark.(1983) DNA izolasyon yöntemi kullanılmıştır.

4.2.4.1 DNA İzolasyonu Araştırmada uygulanan Dellaporta ve ark. (1983) tarafından geliştirilen DNA

izolasyon yönteminin 69 adet yabani badem tipinde yapılan uygulamaları sonucunda,

araştırmacılar tarafından bildirilen miktar ve yöntemlerin orijinallerine uygun


281

saflıkta DNA elde edilmiştir. DNA saflıklarının (A260/A280) ise, saflık göstergesi

olan 1.8-2.0 oranlarına yakın değerler verdiği görülmektedir.

Araştırmada üzerinde çalışılan 56 yabani badem tipinin ve 5 kültür badem

çeşidinin DNA izolasyonlarında Dellaporta ve ark. (1983) yönteminin

kullanılmasıyla yabani badem tiplerine göre değişmekle birlikte yüksek oranda ve saf

DNA'lar elde edilmiştir (Çizelge 4.70, 4.71, 4.72, 4.73, 4.74, 4.75).

Konya Ereğli’den seçilen yabani badem tiplerinde gram yapraktaki DNA

miktarı 50.8 µg/g - 555µg/g arasında değişmiştir. Elde edilen sonuçlar DNA kalitesi

açısından değerlendirildiğinde A260nm/A280nm oranının 1.7 ile 2.2 arasında

değiştiği görülmüş ve bu bölgeden seçilip araştırmada kullanılan 14 adet yabani

badem tipinden 11 adedinde bu oran 1.8 – 2.0 arasında olmuştur (Çizelge 4.70).

Nevşehir Göreme’den seçilen 21 adet yabani badem tipinden 4 adedinde

DNA izolasyonu gerçekleştirilememiş, DNA izolasyonu gerçekleştirilen diğer yabani

badem tiplerinde ise gram yapraktaki DNA miktarı 40.0 µg/g - 791µg/g arasında

değişmiştir. Elde edilen sonuçlar DNA kalitesi açısından değerlendirildiğinde

A260nm/A280nm oranının 1.6 ile 2.1 arasında değiştiği görülmüştür (Çizelge 4.71).

Niğde Ulukışla’dan seçilen 11 adet yabani badem tipinden 3 adedinde DNA

izolasyonu gerçekleştirilememiş, DNA izolasyonu gerçekleştirilen diğer yabani

badem tiplerinde ise gram yapraktaki DNA miktarı 34.5 µg/g – 282.5 µg/g arasında


A260nm/A280nm oranının 1.5 ile 2.1 arasında değiştiği görülmüştür (Çizelge 4.72).

Gaziantep ilinden seçilen ve Amygdalus orientalis Mill. ve Amygdalus

turcomenica Lincz. türlerine ait yabani badem tiplerinin tamamında DNA izolasyonu

gerçekleştirilmiştir. DNA izolasyonu gerçekleştirilen badem tiplerinde ise gram

yapraktaki DNA miktarı 29.7 µg/g – 540.3µg/g arasında değişmiştir. Elde edilen

sonuçlar DNA kalitesi açısından değerlendirildiğinde A260nm/A280nm oranının 1.4

ile 2.0 arasında değiştiği görülmüştür (Çizelge 4.73). Amygdalus orientalis Mill. ve

Amygdalus turcomenica Lincz. türlerine ait yabani badem tiplerinden elde edilen

gram yapraktaki DNA miktarı ve DNA saflıkları arasında bir farklılık görülmemiştir.

Şanlıurfa Birecik ilçesinden seçilen ve Amygdalus orientalis Mill. ve

Amygdalus turcomenica Lincz. türlerine ait 8 adet yabani badem tipinden 1 tip hariç


282

diğerlerinde DNA izolasyonu gerçekleştirilmiştir. DNA izolasyonu gerçekleştirilen

badem tiplerinde ise gram yapraktaki DNA miktarı 41.3 µg/g – 117.2 µg/g arasında


A260nm/A280nm oranının 1.4 ile 2.0 arasında değiştiği görülmüştür Gaziantep

ilinden elde edilen sonuçlara benzer şekilde (Çizelge 4.74). Gerek İç Anadolu

Bölgesinden seçilen ve gerekse de Amygdalus orientalis Mill. ve Amygdalus

turcomenica Lincz. türlerine ait yabani badem tiplerinden elde edilen gram

yapraktaki DNA miktarı ve DNA saflıkları arasında bir farklılık görülmemiştir.

5 farklı ilden seçilen yabani badem tiplerinde elde edilen DNA miktarları,

üzümlerde Thomas ve ark. (1993), Bowers ve ark. (1993), Lothi ve ark.(1994) ve

kiraz ve vişnede Kacar (2001) elde ettikleri DNA miktarı sırasıyla 25 - 150, 25 - 50,

500 - 100, 80 - 1045 µg/g miktarları ile uyumlu olmuştur.

4.2.4.2. PCR Uygulamaları

RAPD analizleri amacı ile PCR optimizasyonu, seçilen PCR programına göre

gerçekleştirilmiş ve DNA polimeraz aktivitesini artırmak amacı ile programda bir ön

denaturasyon uygulanmıştır.

Bu araştırmanın RAPD analizleri kısmında ülkemizin farklı bölgelerinde

doğal olarak yetişen yabani badem tiplerinin tanımlamasını yapmak amacıyla 36

RAPD primerinden amplifikasyon veren 20’si değerlendirmeye alınmıştır (Çizelge

3.6). Primerlerin seçimi ise, diğer türlerde ve özellikle Prunuslarda değişik

araştırıcılar tarafından denenmiş çok sayıda primer içerisinden önerilen

oligonükleotidler dikkate alınarak yapılmıştır. Primerler itibari ile değerlendirmeye

alınan bant sayıları ve büyüklükleri ise 3-13 adet ile 200-1500 bp arasında

değişmiştir (Çizelge 4.75). Elde edilen bu değerler dekamer rastgele bir primerin

angiosperm'lerde çift zincirden yazım olasılığı olan 1-10 adet bölge (Weeden 1993)

sayısı ile örtüşmüştür. Belirtilen değerlerin esas alınması sonucu araştırmada en iyi

polimorfiklik sağlayan primerlerin OPA 05 ve OPA 20 olduğu görülmektedir

(Çizelge 4.77). Nitekim Mulcany ve ark. (1993) OPA 11 ve OPA 05 primerlerinin

elma çeşit, klon ve sportlarının tanımlanmasında ve birbirlerinden ayırmada başarılı

olduğunu bildirmişlerdir.


283

20 RAPD primerinden elde edilen toplam 151 adet bantın 132 adedi (%

87.72) bulunmuştur. Her primer için elde edilen ortalama bant sayısı 7.55

bant/primer, polimorfik bant sayısı ise 6.6 bant/primer olarak elde edilmiştir.

Gerlach ve Stösser (1998), 18 kiraz çeşidi arasındaki benzerlik ve

farklılıkları RAPD markırlarını kullanarak araştırmışlardır. Başarılı sonuç vermiş

toplam 23 primerden 656 başarılı fragment elde edilmiştir. Primere göre değişmekle

birlikte 1 ile 5 arasında ve polimorfik bant ortalaması 2.4 bant/primer elde edilmiştir.

Kacar (2001), Bazı kiraz ve vişne çeşit ve tiplerini RAPD ve SSR analizleri ile

tanımlamışlar kullanılan 88 adet RAPD primerinden 254 adedi polimorfik (% 49.2)

olmak üzere toplam 500 adet bant elde etmişlerdir. Araştırıcı her primer için elde

edilen bant sayısını 5.68 bant/primer ve polimorfik bant sayısını ise 2.79 bant/primer

olarak bildirmiştir. RAPD analizleri sonucunda elde edilen 6.6 polimorfik bant

bant/primer bulgusunun bildirilen değerlerden daha yüksek olmuştur.

Resta ve ark. (1997), Fransa, ABD, İspanya ve Rusya orjinli 29 kültür

badem çeşidinde ve 9 Amygdalus webbii tipinde 60 primer denenerek

gerçekleştirdikleri RAPD analizleri sonucunda 284’ü (%60.43) polimorfik olmak

üzere toplam 470 bant elde edilmiştir.

Resta ve ark. (1998), Akdeniz iklimine adapte olmuş 17 Apulian badem

çeşidini RAPD tekniği ile tanımlamışlardır. Kullanılan 60 adet primerden 418 bant

elde den araştırıcılar, 241 adedinin (% 57.65) polimorfik olduğunu belirtmişlerdir.

Küden ve ark. (2003). Erken ve geç çiçeklenme özellikleri gösteren bazı

badem tip ve çeşitlerinde RAPD markırlarının kullanarak genetik tanımlama

yapmışlar Kullanılan 11 adet primerden 107 bant elde eden araştırıcılar, 94 adedinin

(87.85) polimorfik olduğunu belirtmişleridir. Martins ve ark, (2003), RAPD ve

ISSR tekniklerini kullanarak portekiz badem çeşitlerinin ve bu çeşitlerle yabancı

çeşitlerin genetik ilişkisini araştırmışlardır. 6 RAPD ve 5 ISSR primeri seçerek

yaptıkları çalışmada 124 toplam bant üretirken, bunların %96.8’i polimorfik

bulunmuştur.

MirAli ve ark.(2003), Suriye’de Izraa ve Jillin’de bulunan 2 gen

bankasından (Arab Center for the Studies of Arid and Dry lands (ACSAD) 8 yerli ve



284

belirlemişlerdir. Primer başına ortalama polimorfik bant sayısının ise 4.5 olduğunu

tespit etmişlerdir.

Kadri ve ark.(2006), Tunus’ta Akdeniz iklim koşullarına adapte olmuş ve

Tunus badem gen kaynaklarında bulunan 100’den fazla yerli ve yabancı badem

çeşidi arasındaki varyasyonu belirlemek için RAPD tekniğini kullanmışlardır.

Denemiş oldukları 50 primerden yüksek oranda polimorfik bant veren 10 primer

seçilmiş ve elde ettikleri toplam 137 banttan 85’inin (%62.04) polimorfik olduğunu

belirtmişlerdir.

Shiran ve ark.(2006), üç yabani badem türü (P. communis, P. Orientalis ve

P.scoparia), 36 adet İran ve bazı yabancı badem çeşitlerinde genetik farklılığı

belirlemek amacıyla RAPD ve ISSR tekniklerini kullanmışlardır. 42 RAPD ve 18

ISSR primerinin denendiği çalışmada 729 RAPD bandından 664 adedinin (% 91.08)

polimorfik olduğunu belirtmişlerdir.

Yabani badem tiplerinden RAPD analiz sonuçlarına ilişkin elde edilen veriler

yukarıda verilen kültür bademlerinde (Prunus dulcis L) gerçekleştirilen RAPD analiz

sonuçları ile uyumlu bulunmuştur.

Çeşit tanımlamalarında DNA parmakizi çalışmaları başlıca iki amaca yönelik

yürütülmektedir. Bunlar : 1) Çeşide özgü polimorfizmini sağlayan DNA

amplifikasyon ürünleri ortaya çıkarmak, 2) Genom benzerlikleri düzeyinde çeşitleri

karşılaştırmak.

Birinci amaca yönelik çalışmalarda amplifiye edilen farklı bir bant, çeşidin

tanımlanması açısından yeterli bulunurken; ikinci amaca yönelik çalışmalarda

genetik benzerlik bulgularının agronomik özelliklere dayandırılarak

değerlendirilmesi, çoğu zaman yanlış sonuçlara neden olmaktadır. Bunda ise, primer

veya prob tarama bölgelerinin bir çok bitkide genom büyüklüğüne oranla küçük

olması nedeniyle, belirli sayıdaki morfolojik özellikleri kodlayan gen bölgelerinin

amplifiye edilen bölgeler içerisinde yer almama olasılığı etkili olmaktadır. Bitki çeşit

ve tiplerinde moleküler markörlere dayalı genetik benzerlik dereceleri agronomik

benzerliklerden bağımsız olarak ortaya çıkabilmektedir. Nitekim bazı morfolojik,

fenolojik ve pomolojik özellikler açısından İç Anadolu Bölgesinden seçilen yabani

badem tipleri ile Amygdalus orientalis Mill. türü arasında bazı benzerlikler


285

görülürken, moleküler analizlerde bu sonuç tamamen farklı çıkmıştır. Bu durum İç

Anadolu Bölgesinden seçilen yabani badem tiplerinin tür farklılığını akla

getirmektedir. Nitekim, Browicz ve Zielinski, (1984) Amygdalus graeca (Lindley)

(Amygdalus dicolar Spach) türünün 1-4 m boylanabilen çalı veya küçük ağaçlar

oluşturduğunu, Güney Batı Anadolu ve bazı Yunan adalarında yetişen bu türün

Amygdalus orientalis Mill.’e benzediğini bildirmişlerdir. Ayrıca araştırıcılar Ankara

ili sınırları içerisinde de yetişmekte olan bu türün Amygdalus orientalis Mill.ile yan

yana yetişmekte olduğunu da belirtmişlerdir.

Diğer taraftan, belirli bir coğrafik bölgeye adapte olmuş çeşitlerden oluşan

populasyon içerisinde ekolojik benzerliklerin genellikle genom benzerlikleri ile

paralellik göstermesi, dikkate alınması gereken önemli bir diğer konudur.

4.2.4.3. Benzerlik İndeksi ve Genetik İlişki Dendogramı

Yapılan bu açıklamaların ışığı altında araştırmada elde edilen benzerlik

indeksi ve dendogram bulguları değerlendirildiğinde şu sonuçlara ulaşılmaktadır.

Benzerlik indeksi (B.İ) formülüne dayalı çeşitler arası benzerlik oranları

Çizelge 4.78’de verilmiştir. En yüksek genetik benzerlik düzeyi 0.989 ile AHM Tip 1

ve AHM Tip 2 arasında saptanırken, en düşük genetik benzerlik düzeyi 0.250 ile

Niğde Tip 3 ile GA Tip 12 arasında gerçekleşmiştir. Güneydoğu Anadolu

Bölgesi’nden seçilen (Gaziantep ve Şanlıurfa Birecik) yabani badem tipleri ile İç

Anadolu Bölgesinden seçilen (Konya Ereğli, Nevşehir Göreme ve Niğde) yabani

badem tipleri arasında ise genetik benzerlik düzeyi yaklaşık 0.432 olarak elde

edilmiştir.

Yabani badem genotiplerine ait dendograma göre, Güneydoğu Anadolu

Bölgesinden seçilen (Gaziantep ve Şanlıurfa Birecik) yabani badem tipleri 2 ana

gruba ayrılmış (GA Tip 9’u içeren 1.1 ve 1.2), bunlardan 1.2 no’lu alt grupta kendi

içerisinde 2 gruba ayrılmıştır. Morfolojik olarak da önemli farklılıklar veren bu alt

gruplar arasında benzerlik düzeyi 0.596 olarak saptanmıştır (Şekil 4.62).

Dendograma göre İç Anadolu Bölgesi’nden seçilen yabani badem

genotipleriyle (2) aynı ana grup içerisinde yer alan kültür bademlerinin (2.2.1) bu


286

yabani badem tipleriyle olan genetik benzerlik düzeyleri yaklaşık 0.450 (2.1-2.2.1alt

grupları) ile 0.526 (2.2.2 – 2.2.1 alt grupları) arasında gerçekleşmiştir.

Dendograma göre iki büyük grubun (1 ve 2) yabani badem tipleri

incelendiğinde, Gaziantep ve Şanlıurfa – Birecik’ten (Güneydoğu Anadolu Bölgesi)

seçilen tiplerin 1. ana grupta, Konya – Ereğli, Niğde - Ulukışla ve Nevşehir –

Göreme’ den (İç Anadolu Bölgesi) seçilen tipler ve kültür bademleri 2. ana grupta


Dendograma göre 1. ana grup 2 alt gruba (1.1 ve 1.2) ayrılmıştır. 1.1. no’lu

alt grupta Gaziantep ilinden seçilen ve Amygdalus turcomenica Lincz türü içerisinde

yer alan 13 no’lu yabani badem tipi (GA Tip 9) yer alırken, diğer alt grup kendi

arasında 2 alt gruba daha ayrılmış ve bu alt gruplarda da Gaziantep ve Şanlıurfa

Birecik ilçesinden seçilen yabani badem tipleri yer almıştır. 1.2.1 nolu alt grupta

Gaziantep 1. grup ve Birecik 1. grupta yer alan ve Amygdalus orientalis türüne ait

GA Tip 3, 4, 5, 6, 13, 14 ve Birecik Tip 1, 2, 3, 4 yer almıştır. Buna karşılık 1.2.2

nolu alt grupta ise Gaziantep 2. grup ve Birecik 2. grupta yer alan ve Amygdalus

turcomenica Lincz. türüne ait GA Tip 1, 2, 7, 10, 11, 12, 15 ve Birecik Tip 5, 6, 8

yer almıştır.

Dendogramın 2. ana grubunu ise İç Anadolu Bölgemizden seçilen (Konya –

Ereğli, Nevşehir – Göreme ve Niğde - Ulukışla) yabani badem tipleri ve kültür

badem çeşitleri oluşturmuştur.

Gruplandırmaların yabani badem tiplerinin orijinal yetişme bölgeleri arasındaki

coğrafik yakınlık veya uzaklığa paralellik gösteren sonuçlar verdiği görülmektedir.

Bu ana grup içerisinde her ilden seçilen yabani bademler büyük ölçüde bir araya

toplanarak alt grupları oluşturmuştur. Benzer şekilde kültür bademleri de 2.2.1 no’lu

alt grupta yer almıştır. Ayrıca morfolojik gözlemlerde gövde yapıları itibariyle erik

ağaçlarına benzeyen ve diğer yabani badem tiplerinden farklı özellikler gösteren

tipler (AHM Tip 1, 2, 5, 7, 8 ve 9) bir grupta toplanmışlardır.

Bununla birlikte morfolojik özelliklere göre oluşturulan dendogram sonucunda

yabani badem tiplerinin farklı alt gruplarda toplandığı görülmüştür. İç Anadolu

Bölgesi’nden seçilen yabani badem tipleri ile Amygdalus orientalis Mill. ve

Amygdalus turcomenica Lincz. türü içerisinde yer alan yabani badem tiplerinin


287

çoğunlukla ayrı ayrı alt gruplarda yer aldıkları saptanmıştır. Buna karşılık farklı

merkezlerden seçilen ve farklı türlere ait olan bazı tipler aynı alt gruplarda yer

almışlardır (Şekil 4.41).

Yabani badem tiplerinde RAPD moleküler tekniği ve morfolojik özellikler ile

oluşturulan dendogramlar fazla benzerlik göstermemiştir. Ancak, bir çok araştırıcının

genotipler arasında moleküler karakterizasyonun morfolojik karakterizasyondan daha

doğru sonuçlar verdiği savı göz önünde bulundurulursa bu sonucun tamamen

beklenen bir sonuç olduğu görülmektedir. Bu durum, morfolojik özelliklerin sınırlı

sayıda olmasına karşın, moleküler markırların sınırsız olduğu teorisi ile de

açıklanabilir (Dillmann ve ark., 1997; Tatineni ve ark., 1996). Öte yandan meyve

kalite ve morfolojik özelliklerin ıslah çalışmaları boyunca daha çok dikkate alınmas

ile de açıklanabilmektedir. Bu nedenle moleküler markırların aksine fenotipik

özellikler her zaman tüm genom boyunca oluşan evrimsel değişiklikleri

yansıtmayabilir. Sonuç olarak, fenotipik özelliklerin DNA markır yapılarını

etkilemediği, buna karşılık bazı genetik olmayan faktörler tarafından da etkilendiği

bilinmektedir.

Bugün tür ve çeşitlerin benzerlik ve farklılıklarının ortaya çıkarılmasında DNA

markırları kullanılmakta ve elde edilen bulgular, sayısal morfolojik özellikler yerine

genom boyutunda daha kesin ve kapsamlı değerlendirmeyi içermektedir. Elde edilen

benzerlik oranları bitkisel özellikler açısından dikkate alındığında ise, genotiplerin

morfolojik özellikleri ve ekolojik orijinleri ile bağlantılı olabileceği gibi, bunlardan

bağımsız olarak ta ortaya çıkmaktadır. Bu araştırma sonuçları ile ulaşılan verilerde,

Ülkemizin İç Anadolu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerine ait illerde bulunan yabani

badem tiplerinin birbirleriyle olan genetik benzerlikleri uzak bulunmuştur.

Gregor ve ark (1994), eriklerde (Prunus domestica L.) gen kaynaklarının

tanımlanması amacıyla RAPD markırları kullanmışlar. Kültür çeşitleri arasındaki

genetik varyasyonu araştırmada bu tekniğin yeterli olduğunu belirtmişlerdir.

Gogorcena ve Porfitt (1994), kaysıda (Prunus armeniaca L.) gen

kaynaklarında polimorfizmi belirlemek amacıyla RAPD markırlarının

kullanılabilirliği üzerinde çalışmışlardır. Bitkisel materyal olarak Pakistan’dan

toplanan 6 yarı yabani kayısı tipi ile “Royal” kayısı çeşidini kullanmışlardır.


288

Araştırma sonucunda kullanılan 15 pirimerin 7 tanesinin polimorfik olduğu sonucuna

varılmıştır.

Shimada ve ark. (1994), RAPD markırlarının “mume” kültür çeşidi ile

kayısı kültür çeşitleri arasındaki akrabalığın ortaya koyulmasında yeterli olduğunu

bildirmişlerdir.

Resta ve ark. (1997), Fransa, ABD, İspanya ve Rusya orjinli 29 kültür

badem çeşidinde ve 9 Amygdalus webbii tipinde RAPD tekniğinin uygulanması

sonucunda badem genotiplerinin orijinlerine göre gruplandığını bildirmişlerdir.

Bartolozzi ve ark. (1998). 17 badem genotipi ve 1 şeftali çeşidi arasındaki

akrabalıkları belirlemek amacıyla yaptıkları çalışmada 37 RAPD markırını

kullanmışlar ve kendiyle uyuşmaz olması ve yabancı tozlanmasına karşılık bademde

genetik çeşitlilik sınırlı bulunmuştur. RAPD analizleri ile çeşitler kökenlerine göre.

göz spot mutasyonları. erkenci Kaliforniya genotipleri ve Kaliforniya gen kaynakları

dışındaki genotipler olmak üzere 3 gruba ayrılmıştır.

Resta ve ark. (1998), İtalya’nın Apulia bölgesinde yetişen ve Akdeniz

iklimine adapte olmuş yaklaşık 100 badem çeşidinden 17 Apulian çeşidini RAPD

tekniği ile tanımlamışlardır. RAPD tekniğini badem tanımlanmasında ekili bir teknik

olduğunu belirten araştırıcılar, inceledikleri çeşitlerin yüksek benzerlik gösteren iki

gruba ayrıldığını, bu gruplamanın ise morfolojik özellikler açısından oluşturulan

gruplamalarla benzerlik gösterdiğini belirtmektedirler.

Küden ve ark. (2003), Ülkemizden seçilen, erken ve geç çiçeklenme

özellikleri gösteren bazı badem tip ve çeşitlerinde RAPD markırlarını kullanarak

genetik tanımlama yapmışlar çeşit ve tiplere ait bitkisel özelliklere uygun sonuçlar

elde etmişlerdir. Kullanılan RAPD primerlerinin farklı isimlerle anılan (sinonim) 5-1

ve 6-1 badem tiplerini de başarılı bir şekilde grupladığı yapılan çalışmada ortaya

konulmuştur.

MirAli ve ark.(2003), Suriye’de Izraa ve Jillin’de bulunan 2 gen

bankasından (Arab Center for the Studies of Arid and Dry lands (ACSAD) 8 yerli ve


belirlemişlerdir. Araştırıcılar RAPD tekniğinin badem çeşitlerinin coğrafik

orjinlerine göre sınıflandırılması için yeterli olduğunu belirtmişlerdir.


289

Shiran ve ark.(2006), üç yabani badem türü (Amygdalus communis,

Amygdalus Orientalis ve Amygdalus scoparia), 36 adet İran ve bazı yabancı badem

çeşitlerinde genetik farklılığı belirlemek amacıyla RAPD ve ISSR tekniklerini

kullanmışlardır. 42 RAPD ve 18 ISSR primerinin denendiği çalışmada 729 RAPD

bandından 664 adedinin polimorfik olduğunu belirtmişlerdir. SSR analizlerinde ise

lokus başına 3-10 adet allel elde etmişler ve ortalamada ise 6.64 allel/lokus olarak

gerçekleşmiştir. Her iki tekniğinde çeşitleri etkili bir şekilde ayırt ettiğini belirten

araştırıcılar, Monagha ve Sefied badem çeşitlerini sadece RAPD tekniği ile ayıt

edilebildiğini belirtmişlerdir.

Yapmış olduğumuz çalışma sonucunda RAPD tekniğinin sonuçlarına ilişkin

bulgular verilen literatür sonuçları ile uyumlu bulunmuş ve RAPD tekniği yabani

badem tiplerini türlerine ve coğrafik orijinlerine göre sınıflandırmada yeterli olduğu

görülmüştür. Bu araştırmada elde edilen bulgular başlıca iki grup altında toplanabilir.

1) yabani badem tipleri arasındaki genetik benzerliklerin değerlendirilmesi,

2) RAPD tekniğinin uygulamadaki etkinliğinin belirlenmesi.

Bugün badem çeşitlerinin benzerlik ve farklılıklarının ortaya çıkarılmasında

DNA makırlar kullanılmakta ve elde edilen bulgular, sayısal morfolojik özellikler

yerine genom boyutunda daha kesin ve kapsamlı değerlendirmeyi içermektedir. Elde

edilen benzerlik oranları bitkisel özellikler açısından dikkate alındığında ise,

çeşitlerin morfolojik özellikleri ve ekolojik orijinleri ile bağlantılı olabileceği gibi,

bunlardan bağımsız olarak da ortaya çıkmaktadır. Bu araştırma sonuçları ile ulaşılan

verilerde, 56 adet yabani badem tipinin birbirleri olan genetik benzerlikleri aynı

ekolojide yetiştirilen çeşitlerde daha yüksek bulunurken, morfolojik özelliklere daha

az bağlı kalmıştır. Bu durum ise, tanımlamalarda yanlış isimlendirmelerin veya

morfolojik karakterlere bağlı tanımlamaların yetersizliğini, DNA düzeyindeki

tanımlamaların ise daha güvenilir olduğunu göstermektedir. Dolayısıyla bu alanda

geliştirilen DNA markır tiplerinin tanımlama amacına göre uygulamaya konması ve

badem gen potansiyelimizin tamamının bu ölçüde değerlendirilmesinin zorunluluğu

karşımıza çıkmaktadır.

Değişik DNA markırların ülkemiz bitki ıslahı uygulamalarında kullanılma

olanakları, teknik bilgi ve alt yapı olanaklarına bağlı olarak değişmektedir.


290

Radyoaktif işaretleme zorunlulukları ve uygun probların bulunamaması,

hibridizasyona bağlı DNA markörlerin (RFLP, AFLP gibi) kullanımını önemli

boyutlarda kısıtlarken, PCR'a dayalı markörlerin bazılarında (SSR vb.) ise

polimorfizm düzeyi sınırlı kalmaktadır. Dolayısıyla ülkemizde yapılacak

çalışmalarda kullanılacak markır tipinin seçiminde mevcut koşulların göz önüne

alınması gerekmektedir. Araştırmada kullanılan RAPD tekniğinin uygun

optimizasyon koşulları içerisinde etkinliğinin yüksek olduğu, bu tip dezavantajlar

taşımadığı ve bir çok araştırıcı tarafından Prunus cinsinde rahat kullanılabildiği

görülmektedir.

5. SONUÇ VE ÖNERİLER Safder BAYAZİT

291

5. SONUÇ VE ÖNERİLER

Yapılan bu araştırma ile Konya, Nevşehir, Niğde, Gaziantep ve Şanlıurfa

illerinde doğal olarak yetişen yabani badem genotiplerinin fenolojik, morfolojik,

pomolojik ve moleküler özellikleri belirlenmeye çalışılmıştır. Elde edilen bulgular

değerlendirildiğinde şu sonuçlara ulaşılmaktadır.

Ülkemizde Amygdalus orientalis Mill. ve Amygdalus turcomenica Lincz.

türleri Gaziantep ve Şanlıurfa illerinde yoğun olarak yetişmekte, özellikle Fırat

vadisinin doğu kısımlarında ise Amygdalus orientalis Mill. türü yoğunluk

göstermektedir.

Gaziantep ve Şanlıurfa illerinde belirtilen türler iç içe ve özellikle de

Antepfıstığı bahçelerinin kenar kısımlarında çit bitkisi şeklinde yetiştirilmesine

rağmen, mera alanları, dere kenarları ve dağ yamaçlarında da doğal olarak

yetişmektedir.

Amygdalus orientalis Mill. ve Amygdalus turcomenica Lincz. türlerine ait

bitkiler incelenen özelliklerin çoğunda farklılık göstermişlerdir. Özellikle de

çiçeklenme zamanları, çiçek taç yaprak renkleri ve çiçek irilikleri, çiçek oluşum

yerleri, ocaktaki gövde adedi, gövde kalınlıkları, yıllık dallardaki yaprak sayıları,

yaprak eni ve yaprak renkleri, meyve kabuk sertliği, kabuk kalınlığı, sert kabuk rengi

gibi özellikler bu türlere ait bitkilerin ayrımında kesin sonuç veren özellikler

olmuştur.

Üzerinde çalışılan yabani badem tiplerinin tohumla çoğalmış olmaları

nedeniyle birbirlerinden farklı özellik gösterdiği görülmüştür. Ayrıca incelenen

özellikler sonucunda her iki türe benzeyen tiplerin olması bu türler arasında doğal

melezlemelerin gerçekleştiğini düşündürmektedir.

Araştırma sonucunda incelenen yabani badem tiplerinin kültür bademlerine

göre bodur özellik gösterdiği saptanmıştır. Bununla birlikte Amygdalus turcomenica

Lincz. türüne ait bitkilerin Amygdalus orientalis Mill. türüne ait bitkilerden daha

küçük taç oluşturdukları görülmüştür. Bu bulgu, yabani badem genotiplerinin bodur

anaç olarak kullanılabilme olanağını gündeme getirmiştir. Bu olumlu özelliğin


292

hayata geçirilmesiyle, birim alandan elde edilen ürün artacak, gerek üreticilere

gerekse de ülke ekonomisine olumlu etkileri olacaktır.

Ayrıca bu materyallerin kurak ve kireçli topraklarda çok rahat yetişiyor

olmaları kirece ve kurağa dayanıklılık ıslahı çalışmalarında önemini artırmıştır.

Ülkemiz topraklarının büyük bir kısmını oluşturan kurak ve kireçli arazilerinin

değerlendirilmesinde, bu materyallerin doğrudan kullanımı veya ıslah çalışmaları

sonucunda elde edilecek genotiplerin kullanımı da önem kazanmaktadır.

İç Anadolu Bölgesi’nde yabani badem tiplerinin Konya Ereğli, Nevşehir

Göreme ve Niğde Ulukışla ilçelerinde yoğun olarak yetiştiği saptanmıştır. Bu

merkezlerde bulunan yabani badem tipleri tohumla yetişmiş olmaları nedeniyle her

tip farklı özellik sergilemesine rağmen, genelde bir benzerlik söz konusu olmuştur.

Ancak, Nevşehir Göreme Açık Hava Müzesi içerisinden seçilen AHM Tip 1, 2, 4, 5,

8, 9’un hem Nevşehir’den seçilen tiplerden, hem de Konya ve Niğde’den seçilen

tiplerden farklı olduğu görülmüştür. Bu tiplerin tek gövdeli ağaç formunda olması,

yapraklarının iri ve tüysüz olması, çiçeklerinin diğer tiplere göre iri olması melez

bireyler olma olasılığını akla getirmektedir.

Bazı araştırıcılar İç Anadolu Bölgesi’nde yetişen yabani badem tiplerini

Amygdalus orientalis Mill. olarak belirtmektedirler. İç Anadolu Bölgesindeki

tiplerden ve Gaziantep ve Şanlıurfa Birecik ilçesinde doğal olarak yetişen Amygdalus

orientalis Mill. türüne ait bitkilerden elde edilen çiçek iriliği, çiçek taç yaprak rengi,

yıllık dal rengi ve yaprak rengi gözlem sonuçları benzerlik göstermiştir. Ancak taç

yüksekliği, taç genişliği, ocaktaki gövde adedi, gövde kalınlıklar, ocak dallanma

durumu, yıllık dal uzunluğu, yıllık dallardaki yaprak sayısı, ortalama meyve ağırlığı,

meyve eni, meyve boyu, sert kabuk rengi, kabuk kalınlığı ve sertliği gibi ölçüm ve

gözlem sonuçları ise farklılık göstermiştir.

Yapılan RAPD analizleri sonucunda denemede kullanılan yabani badem

tiplerinden İç Anadolu Bölgesi’nden seçilenler ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nden

seçilenler ayrı grupta yer almışlardır. Ayrıca yabani badem tipleri türlere ve

seçildikleri merkezlere göre bir dağılım göstermiş, RAPD yönteminin yabani badem

tiplerinin tanımlanmasında yeterli olduğu görülmüştür.


293

Konya - Ereğli, Nevşehir - Göreme, Niğde - Ulukışla ilçelerinden seçilen

yabani badem tiplerinin fenolojik, morfolojik ve pomolojik özellikleri bakımından

Amygdalus orientalis Mill türü ile bazı özellikler açısından benzerlik gösterdiği,

ancak bu özelliklere ilişkin değerlendirme kriterlerinin çoğunda farklılık olduğu

vurgulanmıştı. Nitekim RAPD analiz sonuçları da bu farklılığı pekiştirmiştir.

Kimi araştırıcılar Amygdalus graeca Lindley. (Amygdalus dicolar Spach)

türünün Amygdalus orientalis Mill. türüne benzediğini ve Ankara ili sınırları

içerisinde doğal olarak bulunduğunu bildirmektedir. Bu sonuçlar ve Konya - Ereğli,

Nevşehir - Göreme ve Niğde – Ulukışla’nın Ankara ile ekolojik benzerliği ve

coğrafik yakınlığından hareketle İç Anadolu Bölgesi’nde yetişen yabani badem

tiplerinin Amygdalus graeca Lindley. olma olasılığını düşündürmüştür.

Prunus dulcis L. (Amygdalus communis L) olarak gruplandırılan kültür

bademleri elde edilen dendogramda İç Anadolu Bölgesi’nden seçilen yabani badem

tipleri ile aynı grupta (2. grup) yer almışlardır.

Verilen bilgiler sonucunda;

1. Ülkemizde yetişen tüm yabani badem türlerinin yayılım alanlarının

belirlenmesi ve bu türlerin bitkisel özelliklerinin saptanması,

2. Bitkisel özelliklerin ekolojik koşullardan etkilendiği bilinmektedir. Bu

türlerin tanımlanmasında RAPD tekniğinin dışında SSR, AFLP gibi

yöntemlerin de kullanılması,

3. Elde edilecek verilerin yurt içi ve yurt dışındaki araştırıcıların verileri ile

karşılaştırılmasında yarar görülmektedir.

Ayrıca,

Yabani badem tiplerinin taç gelişiminin kontrolü, kendiyle uyuşma,

soğuklara, kurak ve sıcak iklim koşullarına, hastalık ve zararlılara

dayanıklılık ıslahında kullanıldığı bilinmektedir.

Özellikle son yıllarda biyoteknolojide yaşanan hızlı gelişmeler bu

özelliklerden yararlanma olanaklarını artıracaktır. Bu nedenle, Ülkemizde

doğal olarak yetişen ve bu tez çalışması ile tanımlanan türlere ait tiplerin

belirli merkezlerde toplanması ve koruma altına alınması büyük önem

taşımaktadır.

294

KAYNAKLAR

AĞAOĞLU, Y.S., ÇELİK, H., ÇELİK, M., FİDAN, Y., GÜLŞEN, Y., GÜNAY, A.,

HALLORAN, N., KÖKSAL, İ. ve YANMAZ, R., 1995. Genel Bahçe

Bitkileri. A. Ü. Ziraat Fakültesi Eğitim, Araştırma ve Geliştirme Vakfı

Yayınları, No 4: 369 s.

AĞAOĞLU, Y.S. ve ERGÜL, A., 2001. İdris (Prunus mahalep L.) Çöğürlerinde

Genomik Farklılık Düzeylerinin RAPD Tekniği ile Belirlenmesi. A.Ü. Ziraat

Fakültesi Tarım Bilimleri Dergisi, 7(3):70-73.

AK, B.E., ACAR, İ. and SAKAR., 1998. An İnvestigaton on The Determination of

Pomological and Morphological Trait of Wild Almond at Şanlıurfa Province.

Proceedings of The XI GREMPA Seminar, Cahiers Options

Mediterraneennes, Vol: 56, 139-144.

ALJANABİ, S.M. and MARTİNEZ, I., 1997. Universal and Rapid Salt-extraction of

High Quality Genomic DNA for PCR-based Techniques. Nucleic Acids

Research, 25, 4692–4693.

ANGİOLİLLO, A., MENCUCCİNİ, M. and BALDONİ, L., 1999. Olive Genetic

Diversity Assessed Using Amplified Fragment Length Polymorphisms.

Theor. Appl. Genet. 98: 411-421.

ARULSEKAR, S.D. and PARFITT, D.E. 1986. Isoenzyme Analysis Procedure for

Stone Fruits, Almod, Grape, Walnut, Pistachia and Fig. Hort Science, 21

(4); 928-933.

ARUS, P., OLARTE, C., ROMERO, M. and VARGAS, F., 1994. Linkage Analysis

of Ten İsozyme Genes in F1 Segregating Almond Progenies. J. Amer. Soc.

Hort. Sci. 119: 339-344.

ASLANTAŞ, R. ve GÜLERYÜZ, M., 1995. Erzincan’ın Kemaliye İlçesinde Doğal

Olarak Yetişen Bademlerin (Amygdalus communis L.) Seleksiyon Yoluyla

Islahı Üzerinde Bir Araştırma. Türkiye II. Ulusal Bahçe Bitkileri Kongresi,

Cilt 1 Meyve s: 375 – 380. Ç.Ü. Z. F. Bahçe Bitkileri Bölümü. ADANA.

295

BAİRD, W.V., R.E. BALLARD, R.E., S. RAJAPAKSE. and ABBOTT, A.G., 1996.

Progress in Prunus Mapping and Application of Molecular Markers to

Germplasm İmprovement. HortScience, 31: 1099-1106.

BARTOLOZZİ, F., WALBURTON, M. L., ARULSEKAR, S. and GRADZİEL, T.

M., 1998. Genetic Characterization and Relatedness Among California

Almond Cultivars and Breeding Lines Detected by Randomly Amplified

Polymorphic DNA (RAPD) Analysis. J. Amer. Soc. Hort. Sci. 118: 873- 877.

BLISS, F. A., ARULSEKAR, S., FOOLAD, M. R., BECERRA, V., GILLEN, A. M.,

WARBURTON, M. L., DANDEKAR, A. M., KOCSISNE, G. M., and

MYDIN, K. K., 2002. An Expanded Genetic Linkage Map of Prunus Based

on an İnterspesific Cross Between Almond and Peach. Genome. 45 (3): 520 –

529.

BOONPRAKOB, U. and BYRNE, D.II., 1995. Genetic Relationship of Diploid

Plums Based on RAPD Polymorphisms. HortScience, 30: 736. (Abstr.92).

BOONPRAKOB,U., BYRNE,D.H., GRAHAM,C.J., OKİE,W.R., BECKMAN,T.G.

and SMİTH,B.R., 2001. Genetic Relationships Among Cultivated Diploid

Plums and Their Progenitors as Determined by RAPD Markers. J. Amer. Soc.

Hort. Sci. 126: 451–461.

BOSTAN, S. Z., CANGİ. R. ve OĞUZ., H. İ., 1995. Akdamar Adası Bademlerinin (

Prunus amygdalus) Seleksiyon Yoluyla Islahı Üzerine Araştırmalar. Türkiye

II. Ulusal Bahçe Bitkileri Kongresi, Cilt 1 Meyve s:370 - 374. Ç.Ü. Z. F.

Bahçe Bitkileri Bölümü. ADANA.

BOTSTEIN, D., WHITE, R.L., SKOLNICK, M. and DAVİS, R.W., 1980.

Constructionof a Genetic Map in Man Using Restriction Fragment Length

Polimorphisms. American Journal of Human genet. 32: 314-331.

BROWİCZ, K. and ZİELİNSKİ, J., 1984. Chology Of Trees and Shrubs in South-

West Asia and Adjacent Regions. Polish Scientific Publishers, Vol. 8.

Warzsawa-Poznan 80 s..

BROWİCZ, K. and ZOHARY, D., 1996. The Genus Amygdalus L.(Rosaceae)

Species Relationships, Distribution and Evolution Under Domestication.

Genetic Resources and Crop Evaluation, 43: 229-247.

296

BUSCONİA, M., FORONİB, C., CORRADİB, M., CRİSTİNA, F. and CORRADO,

F.,2003. DNA Extraction From Olive Oil and its Use in The Identification

Production Cultivar, Analytical, Nutritional and Clinical Methods, Food

Chemistry, 83: 127–134.

CABRİTA LUİS, F., AKSOY, U., HEPAKSOY, S. and LEİTÃO JOSE, M., 2001.

Suitability of Isozyme, RAPD and AFLP Markers to Assess Genetic

Differences and Relatedness Among Fig (Ficus carica L.) clones. Scientia

Horticulturae, 87: 261-273

CANO, R., 1996. Analysing Ancient DNA, Endeavour 20; 162-167

CARRİERO, F., FONTANAZZA, G., CELLİNİ, F. and GİORİO, G., 2002.

Identification of Simple Sequence Repeats (SSRs) in Olive (Olea europaea

L.). Theor. Appl. Genet. 104: 301-307.

DECROOCQ, V., FAVE, M.G., HAGEN, G., BORDENAVE, L. and DECROOCQ,

S. 2003. Development and Transferability of Apricot and Grape EST

Microsatellite Markers Across Taxa. Theor. Appl. Genet. 106: 912-922.

DELLAPORTA, S.L., WOOD, J. and HICKS, J.B., 1983. A Plant DNA

Minipreperation: Version. Plant Mol. Biol. Repoter. 1:19-21.

DEMİR, I. 1990. Genel Bitki Islahı. E. Ü. Ziraat Fakültesi Yayınları No 496: 366 s.

E.Ü.Z. F.Ofset Atölyesi IZMIR.

DENİSOV, V.P., 1988. Almond Genetic Resources in the USSR and Their Use in

Productionand Breeding. Acta. Hort. 244.2999-306.

DİRLEWANGER, E., COSSON. P., TAVAUD, M., ARANZANA, M. J., POİZAT,

C., ZANETTO, A., ARUS, P. and LAİGRET, F. 2002. Development of

Microsatellite Markers in Peach (Prunus persica L.) and Their Uses in

Genetic Diversity Analysis in Peach and Sweet Cherry (Prunus avium L.).

Theor. Appl. Genet. 105: 127-138.

DILLMANN, C., BARHEN, A., GUERIN, D., CHARCOSSET, A.and

MURIGNEUX, A . 1997 Comparison of RFLP and Morphological

Distances Between Maize Zea mays L Inbred Lines. Consequences for

Germplasm Protection Purposes. Theor. Appl. Genet. 95, 92-102.

297

DOKUZOĞUZ, M. ve GÜLCAN, R., 1967. Ege Bölgesi Bademlerinin Seleksiyon

Yoluyla Islahı Üzerinde Araştırmalar. Türkiye Bilimsel ve Teknik Araştırma

Kurumu. Tarım Ormancılık Araştırma Gurubu Yayınları. No: 22, s: 26.

DOKUZOĞUZ, M. ve GÜLCAN, R., 1973. Ege Bölgesi Bademlerinin Seleksiyon

Yoluyla Islahı ve Seçilmiş Tiplerin Adaptasyonu Üzerinde Araştırmalar.

Türkiye Bilimsel ve Teknik Araştırma Kurumu. Tarım Ormancılık Araştırma

Gurubu Yayınları. No: 22, s: 26.

DOKUZOĞUZ, M. ve GÜLCAN, R., 1979. Badem Yetiştiriciliği ve Sorunları,

Yayın No: 432, TOAG Seri No: 90, Ankara, s.80

DOYLE J.J. and DOYLE, J.H., 1990. Isolation of Plant DNA from Fresh Tissue.

Focus, 12: 13-15.

DUNEMAN, F., 1994. Molecular Classification of Malus with RAPD Markers.

Progress in Temperate Fruit Breeding. Pp. 295-300. Kluwer Academic

Publishers.

DURMAN, R.E. and KORBAN, S.S., 1994. Evidence of gene introgressionin apple

using RAPD markers. Euphytica, 79:109-114.

ERGÜL, A., 2000. Asmalarda (Vitis vinifera L.) Genomik DNA Parmak İzi Analizi

İle Moleküler Karakterizasyon. A. Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, Bahçe Bitkileri

Anabilim Dalı. Doktora Tezi (Basılmamış) 86 sayfa.Ankara.

ERGÜL, A., B. MARASALI ve AĞAOĞLU, Y.S., 2002. “Molecular Discrimination

and Identification of Some Turkish Grape Cultivars (Vitis vinifera L.) by

RAPD markers, Vitis, 41(3): 159-160.

FELİPE, A.J. and SOCİAS İ CAMPANY, R., 1977. Un Amandier Sauvage,

Probablemaent A webbii, non Encore Mentionne en Espagne. 3rdColloque du

Groupe de Recherche et d’etude Mediterraneene Pourlepistachier et

l’amandier GREMPA, CIHEAM, Bari, İtaly. s:78-79.

FELİPE, J.A., 1984. Profitability of Almond Orchars in Spain. Acta Horiculturae,

155: 287-291.

FLOURNOY, L., ADAMS, R. ve PANDY, R., 1996. Interim and Archival

Preservation of Plant Specimens in Alcohols for DNA Studies.

Biotechniques, 20: 657-660.

298

FU, R.Z., WANG, J., SUN, Y.R. ve SHAW, P.C., 1998. Extraction of Genomic

DNA Suitable for PCR Analysis from Dried Plant Rhizomes/roots.

Biotechniques, 25: 797-801.

GERLACH, H.K. and STÖSSER, R., 1998. Sweet Cherry Cultivar Identification

Using RAPD Derived DNA Fingerprints. Proc. Third Int. Chery Sym., Ed.

Jonas Ystaos Acta Horticulturae, 468. ISHS 1998.

GİANFRANCESCHİ, L., SEGLİAS, N., TARCHİNİ, R., KOMJANC. ve M.,

GESSLER, C. 1998. Simple Sequnce Repeats for The Genetic Analysis of

Apple. Theor. Appl. Genet. 96: 1069-1076.

GOGORCENA, Y. and PARFITT, D. E., 1994. Evaluation of RAPD Marker in

Consistency for Detection of Polymorphism Apricot. Scienta Horticulturae,

59: 163-167.

GOULAO, L. ve OLİVEİRA, C. M. 2001. Molecular Characterisation of Cultivars

of Apple (Malus X domestica Borkh.) Using Uicrosatellite (SSR and ISSR)

Markers. Euphytica, 122: 81-89.

GOULAO, L., CABRİTA, L., OLİVEİRA C.M. ve LEİTAO, J. M. 2001. Comparing

RAPD and AFLP Analysis in Discrimination and Estimation of Genetic

Similarities Among Apple (Malus domestica Borkh.) Cultivars. Euphytica,

119: 259-270.

GÖMEZ, P.M., ARULSEKAR, S., POTTER, D. ve GRADZİEL, T.M., 2003. An

Extended İnterspecific Gene Pool Available to Peach and Almond Breeding

as Characterized Using Simple Sequence Repeat (SSR) markers. Euphytica,

131: 313–322.

GRADZİEL, T.M., MARTÍNEZ-GÓMEZ, P., DİCENTA, F ve KESTER,D.E.,

2001. The Utilization Ofrelated Almond Species for Almond Variety

İmprovement. Journal of the American Pomological Society, 55: 100-109.

GRADZİEL, T.M., KESTER, D.E ve MARTÍNEZ-GÓMEZ,P., 2002. A

Development Based Classification for Branch Architecture in Almond.

Journal of the American Pomological Society, 56: 106-112.

299

GREGOR, D., HARTMAN, W. ve STOSSER, R., 1994. Cultivar İdentification in

Prunus Domestica Using Random Amplified Polymophic DNA Markers.

Acta Horticulturae, 359: 33-40.

GÜLCAN, R., 1976. Seçilmiş Badem Tipleri Üzerinde Fizyolojik ve Morfolojik

Araştırmalar. Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları No: 310 s:71.

GÜLCAN, R., 1985. Descriptor list for Almond International Board for Plant

Genetic Resources Publication. AGP: IBPGR –Rome.

GÜLŞEN, O. ve MUTLU, N., 2005. Bitki Biliminde Kullanılan Genetik Markırlar

ve Kullanım Alanları. Alatarım. Cilt 4, Sayı 2; 27-37.

GUİLFORD, P., PRASKASH, S., ZHU, J.M., RİKKERİNK, E., GARDİNER, S.,

BASETT, H. and FORSTER, R. 1997. Microsatellite in Malus X domestica

(apple): Abundance, Polymorphism and Cultivar Identification. Theor. Appl.

Genet. 94: 249-254.

HAGEN LS, KHADARİ B, LAMBERT P. and AUDERGON JM (2002). Genetic

Diversity in Apricot Revealed by AFLP Markers: Species and Cultivar

Comparisons. Theoretical Applied Genetics, 105, 298–305.

,HARRİS, S. A. ROBİNSON, J.P. and JUNİPER, B.E. 2002. Genetic Clues to the

Origin of the Apple. TRENDs in Genetics, 18: 426-430.

HAUAGGE R, KESTER DE, ARULSEKAR S, PARFİTT DE. and LİU L 1987.

Isozyme variation among California Almond Cultivars. II. Cultivar

Characterization and Origins. J. Amer. Soc. Hortic. Sci. 112: 693–698.

HENRY, R.J., 2001. Plant DNA Extraction. Plant Genotyping The DNA

Fingerprinting of Plants. Edit. By R. J. Henry, Centre for plant Conservation

Genetics Southern Cross University, Lismore, s.239-249. Australia.

HOKANSON, S.C., LAMBOY, W.F., SZEWC-MCFADDEN, A.K. and

MCFERSON, J.R. 2002. Microsatellite (SSR) Variation in a Collection of

Malus Apple Species and Hybrids. Euphytica, 118: 281-294.

HORMAZA, J,I., DOLLO, L. and POLİTO, V.S., 1994. Identification of a RAPD

Marker Linked to Sex Determination in Pistacia vera Using Bulked

Segregant Analysis. Theor. Appl. Genet. 89(1): 9-13.

300

HOTZEL, H., MULLER, W. and SACHSE, K., 1999. Recovery and

Characterization of Residual DNA From Beer as a Prereqisite for The

Detection of Genetically Modified İngredients. European Food Research and

Technology, 209:193-196.

HURTADO, M. A., WESTMAN, A., BECK, E., ABBOTT, G.A., LLACER, G. and

BADENESS, M. L. 2002. Genetic Diversity in Appricot Cultivars Based

AFLP Markers. Euphytica, 128: 301-205.

KACAR, A.Y., 2001. Türkiye’de Yetiştirilen Önemli Kiraz (Prunus avium L.) ve

Vişne (Prunus cerasus L) Çeşit ve Tiplerinin DNA Parmakizi Yöntemi ile

Sınıflandırılması. Doktora Tezi, Çukurova Üniversitesi, Fen Bilimleri

Enstitüsü, Bahçe Bitkileri Anabilim Dalı.

KACAR, A. Y. ve ÇETİNER, S., 2001. Rapd (Randomly Amplified Polymorphic

DNA) Analizleri ile Bazı Kiraz ( Prunus avium L.) ve Vişne (Prunus cerasus

L) Çeşitlerinin Moleküler Genetik Yapılarının Belirlenmesi. 1. Sert

Çekirdekli Meyveler Sempozyumu. Bildiriler. Atatürk Bahçe Kültürleri

Merkez Araştırma Enstitüsü, 25-28 Eylül Yalova s: 115-123.

KAÇAR, Y.A., PNCALDİ, M., KÜDEN, A.B. ve SANSAVİNİİ S., 2003. Badem

(Prunus dulcis Miller) Çeşit ve Melez Bireylerinde DNA Parmakizi ve

Pedigree Analizleri. XIII. Biyoteknoloji Kongresi, Bildiriler Kitabı,

Çanakkale. s:105-110.

KADRİ, K., SNOUSSİ, H., MÜBAREK, B. and BEN ABDALLAH, A., 2006.

Using RAPD Markers to Assess the Genetic Diversity of Almond Trees

(Prunus dulcis Mill.). Agrıcultures, 15 (2): 195-202.

KARADENİZ, T. ve ERMAN, P., 1996. Siirt’te Yetiştirilen Bademlerin

Seleksiyonu, Fındık ve Diğer Sert Kabuklu Meyveler Sempozyumu, OMÜ,

Zir. Fak. 324-331.

KARADENİZ, T., BALTA, F., CANGİ, R. ve YARILGAÇ, T., 1996. Adır Adası

Bademlerinin Seleksiyon Yoluyla Islahı 1. Fındık ve Diğer Sert Kabuklu

Meyveler Sempozyumu, OMÜ, Zir. Fak. 338-343.

301

KAŞKA, N., A, KÜDEN, A.B. ve KÜDEN., 1994. Adaptations of Some Selected

Almonds to Mediterrenean Region of Turkey. Acta Horticulturae, 373 : 83-

89.

KESTER, D. E. and ASAY, R. 1975. Almonds. Advances in Fruit Breeding. (Ed. J

Janick, J.N. Moore). Purdue Univ. Pres; Westlafeyette, İndiana, p.387-418.

KESTER, D. E. and ROSS, N. W. 1975. Almond Production Manual. University of

California, Division of Agriculture and Natural Resources Publication, 3364

p:1–8.

KESTER, D. E., GRADZİEL, T.M. and GRASSELY, C., 1991. Almonds (Prunus).

Genetic Resources of Temperate Fruits and Nut Crops. Int. Soc. Hort.. Sci.

s:701-758.

KESTER, D.E. and GRADZİEL,T.M., 1996. Almonds. p.1-97. In: J.N. Moore, and

J. Janick (eds.) Fruit Breeding. John Wiley & Sons, New York, USA.

KESTER, D.E. and ROSS, N.W., 1996. Almond Production Manual. University of

California Division of Agriculture and Natural Resources.Publications 3364.

KHADARİ, B., HOCHU, S., SANTONİ, S. and KJELLBERG, F. 2001.

Identification and Characterization of Microsatellite Loci in the Common Fig

(Ficus carica L.) and Representative Species of the Genus Ficus. Molecular

Ecology Notes1, 191-193.

KOVACH, W. L., 1999. MVSP - A Multivariate Statistical Package for Windows,

ver. 3.1. Kovach Computing Services, Pentraeth, Wales, UK, 133p.

KÜDEN, A.B., KÜDEN, A. and KAŞKA, N, 1994. Almond Production in Southeast

Anatolia. Acta Horticulturae, 373 : 253-258.

KÜDEN, A.B. ve TANRIVER, E., 1996, Şeftalilerde Değişik Islah Yöntemleriyle

Yeni Çeşit Eldesi ve İzoenzim Analizleri ile Genotiplerinin Tanımlanması.

Ç.Ü. Ziraat Fakültesi Dergisi. Cilt: 11 Sayı: 4 s: 183-192.

KÜDEN, A.B., KAÇAR, Y.A., KÜDEN, A., BAYAZİT, S., ÇÖMLEKÇİOĞLU, S.

ve T. DEMİR, 2004. Analysis of Moleculer Polymorphism in Several Turkish

Almond, Acta Horticulturae, 663: 33-40.

302

KRABEL, D., VORNAM, B. and HERZOG, S., 1998. PCR Based Random

Amplification of Genomic DNA from Single Polen Grains of Trees. Journal

of Applied Botany – Angevandte Botanik. 72: 10-13.

LADİZİNSKY., 1999. On the Origin of Almond. Genetic Resources and Crop

Evaluation, 46: 143-147.

LİEBHARD, R., GİANFRANCESCHİ, L., KOLLER, B., RYDER, C.D.,

TARCHİNİ, R., VAN DE WEG, E. and GESSLER, C. 2002. Development

and Characterisation of 140 New Microsatellites in Apple (Malus X

domestica Borkh.). Molecular Breeding, 10: 217-241.

LİTT, M and LUTY, JA. 1989. A Hypervariable Microsatelllite Revealed by in vitro

Amplification of a Dinucleotide Repeat within the Cardiac Muscle Actin

Gene. Am. J. Hum. Genet. 44: 397-401.

MARTÍNEZ-GÓMEZ, P.M., SÁNCHEZ-PÉREZ, R., RUBİO,M., DİCENTA, F.,

GRADZİEL,T.M. and SOZZİ, G.O., 2005. Application of Recent

Biotechnologies to Prunus Tree Crop Genetic Improvement. Cien. Inv. Agr.

32(2). 73-96. 2005.

MARTİNS, M., SARMENTO,D. and OLİVEİRA, M.M., 2004. Genetic Stability of

Micropropagated Almond Plants, as Assessed by RAPD and ISSR Markers.

Plant Cell Rep. 23; 492-496.

MARTİNS, M .., TENREİRO, R. and OLİVEİRA, M., 2003. Genetic Relatednes of

Potuguese Almond Collection Assessed by RAPD and ISSR Markers. Plant

Cell Rep. .22; 71-78

MEREDITH, C.P., 1992. DNA Fingerprinting: What is the True Identity of Your

Grapes?. Grapes Growing. Nowember- December p. 27-31.

MEUNIER, J.-R. and GRIMENT, P.A.D. 1993. Factors Affecting Reproducibility of

Random Amplified Polymorphic DNA Fingerprinting. Res. Microbiol.

144; 373-379.

MİRALİ, N. and NABULSİ, I., 2003. Genetic Diversity of Almonds (Prunus dulcis)

Using RAPD Technique. Scientia Horticultirae, 98; 461-471.

303

McDONALD, M., ELLİOT, L. and SWENNEY, P., 1994. DNA Extraction from

Dry Seed for RAPD Analyses in Varietal Identification Studies. Seed

Science and Technology, 22:171-176.

MONTE-CORVO, L., CABRİTA, L., OLİVEİRA, C. and LEİTAO, J. 2000.

Assessment of Genetic Relationships Among Pyrus Species and Cultivars

Using AFLP and RAPD Markers. Genetic Resources and Crop Evolution, 45:

257-265.

MULLIS, K.B., FALOONA, F., SCHARF, S. J., SAIKI, R.K., HORN, G.T. and

ERLICK, H.A. 1986. Specific Enzymatic Amplication of DNA in Vitro: The

Polymerase Chain Ceaction. Cold Spring Harbor Symp. Quant. Biol. 51; 263-

273.

OLİVİER, P., ANİSSA, C. and ABOUBAKRY, S. 2002. Dynamic Conservation of

Apricot (Prunus armenica) in Saharian Oases: Use of AFLP Markers to

Assess Genetic Diversity in Traditional Orchards. Euphytica, 128: 301-205.

ORTIZ, A., RENAUD, R., CALZADO, I. and RITTER, E. 1997. Analysis of Plum

Cultivars with RAPD Markers. J. Hort. Sci. 72(1); 1-9.

ÖNAL, J., GÜLCAN, R. ve MISIRLI, A., 1995. Bazı Seçilmiş Badem Tiplerinin

Meyve Tanımlanması Üzerinde Araştırmalar. Türkiye II. Ulusal Bahçe

Bitkileri Kongresi, Cilt 1 Meyve s: 380 – 383. Ç.Ü. Z. F. Bahçe Bitkileri

Bölümü. ADANA.

ÖZBEK, S., 1978. Özel Meyvecilik. Ç.Ü.Z.F. Yayınları 128. Ders Kitabı: 11, A.Ü.

Basımevi, Ankara, 487s.

PAPADOPOULOU, K., EHALİOTİS, C., TOURNA, M., KASTANİS, P.,

KARYDİS, I. and ZERVAKİS, G., 2002. Genetic Relatedness Among

Dioecious Ficus Carica L.Cultivars by Random Amplified Polymorphic DNA

Analysis, and Evaluation of Agronomic and Morpholojical Characters.

Genetica, 114:183-194.

PASCAL, T., PFEİFFER, F and KERVELLA, J., 2001. Preliminary Observations

on Resistance to Sharka in Peach and Related Species. V International Peach

Symposium. Davis, California, USA. p. 15.

304

PETERSEN, G., JOHANSEN, B. and SEBERG, O., 1996. PCR and Sequencing

from a Single Pollen Grain. Plant Molecular Biology, 31:189-191.

POLAT, İ., GÖÇMEN, M., ve ONUR, C., 1999. Trabzon Hurması (Diospyros kaki

L.) Tiplerinin RAPD Markırlarla Belirlenmesi. Türkiye III. Ulusal Bahçe

Bitkileri Kongresi, s:22-26. ANKARA.

RAFALSKI, J.A., TINGEY, S.V. and WILLIAMS, J.G.K. 1991. RAPD Markers- a

New Technology for Genetic Mapping and Plant Breeding. Ag. Biotech.

News and Information. 3 (4); 645-648.

RAFALSKI, J.A, HANAFEY, M.K., TINGEY, S.V. and WILLIMS, J.G.K. 1994.

Technology for Molecular Breeding: RAPD Marker, Microsatellites and

machines. In: Gresshoff, P.M. (eds) : Plant genom analysis. p. 19-27, CRC

press, USA.

RADDOVA, J., BARANEK, M., OUKROPEC, I., VACHUN, M. and PIDRA, M.,

2003. RAPD Analysis of Peaches within Czeck National Collection. Czech J.

Genet. Plant. Breed.39, (4):113-119.

RAJAPAKSE. S., BELTHOFF, L. E., HE, G., ESTAGER, A. E., SCORZA, R.,

VERDE, I., BALLARD, R. E., BAIRD, W. V., CALLAHAN, A., MONET,

R. and ABBOTT, A. G., 1996. Genetic Linkage Mapping in Peach Using

Morphological RFLP and RAPD Markers. Theor. Appl. Genet. 90: 503-510.

RESTA, P., FERRARA,G., FANİZZA, G., PALASCİANO, M. and GODİNİ, A.,

1998. Random Amplified DNA Polymorphism of Almond (Amygdalus

communis L.) Cultivars in Apulia. X GREMPA Seminar, Vol.33. s:11-18

RESTA, P., CORONA,M.G., FANİZZA, G., PALASCİANO, M. and GODİNİ, A.,

1997. Random Amplified DNA Polymorphism in Amygdalus communis L.

nd Webbii Pach. Acta Horticulturae, 70: 83-90.

REİNA, A., GİORGİO, V. and GODİNİ, A., 1985. Autres Types Autocompatibles

Parmila Populationd’amandiers des Pouilles. OptionsMediterrannees. 25-29.

ROTHWELL, N.V., 1988. Understanding Genetics. Fourth Edition, Oxford

University Press, 703 p. UK.

SENSİ, E., VİGNANİ, R., SCALİ, M., MASİ, E. and CRESTİ, M. 2003. DNA

Fingerprinting and Genetic Relatedness Among Cultivated Varieties of Olea

305

eoropaea L. Estimated by AFLP Analysis. Scientia Horticulturae 97: 379-

388.

SCHLÖTTERER, C. and TAUTZ, D. 1992. Slippage Synthesis of Simple Sequence

DNA. Nucl. Acids. Res. 20; 211-215.

SCOTT, K.D., 2001. Microsatelittes Derived from ETSs, and Their Comparision

with those Derived by Other Methods. In: Plant Genotyping: the DNA

Fingerplanting of Plants (ed: R.J. Henry). CABI International 2001, UK.

p:225-237.

SCORZA, R., MEHLENBACHER, S.A. ve LİGHTNER,G.W., 1985. Inbreeding and

Coancestry of Freestone Peach Cultivars of the Eastern United States and

Implications for Peach Germplasm Improvement. Journal of the American

Society for Horticultural Science, 110: 547-552.

SCORZA, R., and SHERMAN, W.B., 1996. Peaches. p. 203-268. In: J.N. Moore,

and J. Janick (eds.) Fruit Breeding. John Wiley & Sons, New York, USA.

SHALABY, M.N., GHAZAL, A.A., EL-RAYES, R. and ASWAD, N.G., 1997.

Preliminary Ecological and Geobotanical Investigations on Wild Species of

Almond (Amygdalus L) in Syria. IPGRI.

SHİRAN, B., AMİRBAKHTİAR, N., KİANİ, S., MOHAMMADİ, Sh., SAYED-

TABATABAEİ, B.E. and MORADİ, H., 2006. Molecular Characterization

and Genetic Relationship Among Almond Cultivars Assessed by RAPD and

SSR Markers. Scientia Horticulturae.

SMİTH, B.R., 2002. Interspecific Hybridization in Prunus: Accomplishments,

Barriers and Potential. XXVI International Horticultural Congress. Toronto,

Canada, August 11-17, 2002. p. 329.

SOKAL, R. R. and SNEATH, P. N. A., 1963. Principles of Numerical Taxonomy.

Freeman, San Francisco.

SOLTİS, P. and SOLTİS, D., 1993. Ancient DNA; Prospects and Limitations. New

Zealand Journal of Botany. 31:203-209.

SOODAN, A.S., KOUL, A.K. and WOFA, B.A., 1992. Floral Biology of Aalmond

(Prunus amygdalus L. Batsc) Under Cultivation in Kashmir Valley.

Horticultural abstract, 62(10): 7961.

306

ŞEHİRALİ, S. ve ÖZGEN, M. 1987. Bitki Genetik Kaynakları. Ankara Üniv. Ziraat

Fak.Yayınları No: 1020. Ders Kitabı: 294, Ankara.

ŞEHİRALİ, S., ÖZGEN, M., KARAGÖZ, A., SÜREK, M., ADAK, A., GÜVENÇ,

İ., TAN, A., BURAK, M. ve KAYMAK, Ç., 2005. Bitki Genetik

Kaynaklarının Korunma ve Kullanımı. Türkiye Ziraat Mühendisliği VI.

Teknik Kongresi.

STAUB, J.H., SERQUEN, F.C. and GUPTA, M., 1996. Genetic Markers, Map

Construction, and Their Application in Plant Breeding. Hort Science, Vol

31(5):729-741.

TALHOUK, S.N., LUBANİ, R.T., BAALBAKİ, R., ZURAYK, R., ALKHATİBİ, A.

and PARMAKSİZİAN, L., 2000. Phenotypic Diversity and Morphological

Characterization of Amygdalus L. Species in Lebanon. Genetic Resources and

Crop Evolution, 47:93-104.

TATINENI, V., CANTRELL, R.G. and DAVIS, D.D. 1996. Genetic Diversity in

Elite Cotton Germplasm Determined by Morphological Characteristics and

RAPDs. Crop Sci. 36, 186-192.

THİS P., JUNG, A., BOCCACCİ, P., BORREGO, J., BOTTA, R., COSTANTİNİ,

L., CRESPAN, M., DANGL, G.S., EİSENHELD, C., FERREİRA-

MONTEİRO, F., GRANDO, S., IBANEZ, J., LACOMBE, T.,

LAUCOU, V., MAGALHAES, R., MEREDİTH, C.P., MİLANİ, N.,

PETERLUNGER, E., REGNER, F., ZULİNİ, L. and MAUL, E. 2004.

Development of a Standard set of Microsatellite Reference Alleles for

Identification of Grape Cultivars Theor. Appl. Genet. 109(7):1448-1458.

THOMAS, M.R., MATSUMUTO, S., CAIN, P. and SCOTT, N.S., 1993. Repetitive

DNA of Grapevine: Classes Present and Sequences Sutable for Cultivar

Identification. Theor. Apll. Genet. 86:173-180.

TINGEY, S.V., RAFALSKI, J.A. and WILLIAMS, J.G.K. 1992. Genetic Analysis

with RAPD Markers. Application to Breeding in Forestry and

Horticulture. In: Joint Plant Breeding Symposia Series: Applications of

RAPD technology to plant breeding. p. 3-8, Crop Sci. Soc. Amer.,

Madison, Wisconsin, USA.

307

VERDISSON, S., BAILLIEUL, F. and AUDRAN, J.C. 1999. Use of RAPD Markers

to Detect Chimerism in Synthetic Grape Chimeras (Vitis vinifera L.). Vitis

38(3); 93-95.

VIDAL, J.R., MORENO, S., GOGORCENA,Y., MASA, A. and ORTIZ, J.M. 1999.

On the Genetic Relationships and Origins of Six Grape Cultivars of

Galicia (Spain) Using RAPD Markers. Am. J. Enol. Vitic. 50 (1); 69-74.

De VICENTE, M., TRUCO, M.J., EGEA, J., BURGOS, L. and ARUS, P., 1998.

RFLP Variability in Apricot (Prunus armeniaca L.). Plant Breeding.

117:153-158.

VİRUEL, M.A., MESSEGUER, R., DE VICENTE, M.C., GARCIA-MAS, J.,

PUIGDOMENECH, P., VARGAS, F. and ARUS, P., 1995. A Linkage Map

with RFLP and Isozyme Markers for Almond. Theor. Appl. Genet. 91:964-

971.

VLASİC, A., 1977. L’ A webbii Spach ed i Suolsi İbridi col Pesco Com

portaninnerstro del Mandrolo.. 3rdColloque du groupe de recherche et

d’etude mediterraneene pourle pistachier et l’amandier GREMPA,

CIHEAM, Bari, İtaly. s:80-81.

VOS, P., HOGERS, R., BLEEKER, M., RİJANS, M., VAN DER LEE, T.,

HORNES, M., FRİJTERS, A., POT, J., PELEMAN, J., KUİPER, M. and

ZABEAU, M. 1995. AFLP: A New Techniques for DNA Fingerprinting.

Nucleic Acids Res, 23: 4407-4414.

WANG, Y., GEORGİ, L.L., ZHEBENTYAYEVA , T. N., REİGHARD, G.L.,

SCORZA, R. and ABBOTT, A.G. 2002 . High-throughput Targeted SSR

Marker Development in Peach (Prunus persica). Genome, 45: 319-328.

WATKİNS R., 1979. Cherry, Plum, Peach, Apricot and Almond. Prunus spp. In:

Simmonds NW, editor. Evolution of Crop Plants. Longman, London, pp.

242–247.

WAUGH, R. and POWELL, W., 1992. Using RAPD Markers for Crop

Improvement. Focus, 10, p. 186-191.

308

WEEDEN, N.F., 1993. Chromosomal Organization and Gene Mapping. In: Murray,

D.R. (eds): Advance Methods In Plant Breeding And Biotechnology, p.

23-49. Biotechnology in Agriculture No: 4, C.A.B. International. U.K.

WEEDEN, N.F., TIMMERMAN, G.M., HEMMAT, M., KEEN, B.E. and LODHI,

M.A. 1992. Inheritance and Reliability of RAPD Markers. In: Joint Plant

Breeding Symposia Series: Applications of RAPD Technology to Plant

Breeding, p. 12-17, Crop Sci. Soc. Amer. Madison, Wisconsin, USA.

WELSH, J. and MC CLELLAND, M., 1990. Fingerprinting Genomes Using PCR

with Arbitrary Primers. Nucleic Acids Res, 18: 7213-7218. WILLIAMS, J.G.K., HANAFEY, M.K., RAFALSKI, J.A. and TINGEY, S.V. 1993.

Genetic Analysis Using Random Amplified DNA Markers. In: Wu,R

.(eds): Methods in Enzymology, Recombinat DNA, Part I, Vol. 218, p.

704-740. Academic Perss, San Diego.

WILLIAMS, J. G. K., KUBELIK, A. R., LIVAK, K. J., RAFALSKI, J. A. and

TINGEY, S. V. 1990. DNA Polymorphisms Amplified by Arbitrary Primers

are Useful as Genetic Markers. Nucleic Acids Res, 18:6531-6535.

WILLIAMS, J.G.K., HANAFEY, M.K., RAFALSKI, J.A. and TINGEY, S.V. 1993.

Genetic Analysis Using Rrandom Amplified DNA Markers. In: Wu,R .(eds):

Methods in Enzymology, Recombinat DNA, Part I, Vol. 218, p. 704-740.

Academic Perss, San Diego.

WOOLLEY, F.M., COLLİNS, G.G. and SEDGLY, M., 2000. Application of DNA

Fingerprintig for the Classification of Selected Almond (Prunus dulcis

Miller) D. A. Webb) Cultivars. Aust. J. Exp. Agric. 40:995-1001.

YAMAMOTO, T., KİMURA, T., SAWAMURA, Y., KOTOBUKİ, K.,BAN, Y.,

HAYASHİ, T. and MATSUTA. N. 2001. SSRs Isolated from Apple can

Identify Polymorphism and Genetic Diversity in Pear. Theor. Appl. Genet.

102:865-870.

YAMAMOTO, T., KİMURA, T., SAWAMURA, Y., MANABE, T., KOTOBUKİ,

K., HAYASHİ, T., BAN, Y. and MATSUTA. N. 2002. Simple Sequence

Repeats for Genetic Analysis in Pear. Euphytica, 124: 129-137.

309

YE, G.-N., SÖYLEMEZOĞLU, G., WEEDEN, N.F., LAMBOY, W.F., POOL, R.M.

and REİSCH, B.I., 1998. Analysis of the Relationship Between Grapevine

Cultivars, Sports and Clones via DNA Fingerprinting. Vitis, 37 (1); 33-38.

YILDIRIM, A. and KANDEMİR, N., 2001. Genetik Markırlar ve Analiz Metotları.

Bitki Biyoteknolojisi (Genetik Mühendisliği ve Uygulamaları). Editörler,

Sebahattin ÖZCAN, Ekrem GÜREL, Mehmet BABAOĞLU. 2: 334-363.

YU, K.F., DEYNZE, A.V. and PAULS, K.P. 1993. Random Amplified Polymorphic

DNA (RAPD) Analysis. In: Glick, B.R. and Thompson, J.E. (eds): Methods

in Plant Molecular Biology and Biotechnology. p. 287-301. CRC press.

ZHEBENTYAYEVA , T. N., REİGHARD, G.L., GORİNA, V.M. and ABBOTT,

A.G. 2003. Simple Sequnce Repeat (SSR) Analysis for Assessment of

Genetic Variability in Apricot Germplasm. Theor. Appl. Genet. 106:435-

444.

ÖZGEÇMİŞ

Safder BAYAZİT 1974 Yılında Kayseri Bünyan ilçesinde doğdu. İlk, Orta ve

Lise öğrenimini Kayseri’de tamamladı. 1991 yılında Ankara Üniversitesi Ziraat

Fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümü’nde başladığı Lisans öğrenimini 1996 yılında

tamamlayarak Ziraat Mühendisi ünvanı ile mezun oldu.

1996 yılında Hatay Mustafa Kemal Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bahçe

Bitkileri Bölümünde Araştırma Görevlisi olarak göreve ve aynı bölümde Yüksek

Lisans öğrenimine başladı. 2000 yılında Yüksek Lisans Öğrenimini tamamlayan

Safder BAYAZİT 2001 yılı Şubat ayında 2547 sayılı YÖK kanunun 35. maddesi

gereğince Doktora Öğrenimini yapmak üzere Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi

Bahçe Bitkileri Bölümü’ne naklen atandı.

Halen Doktora öğrenimine devam eden Safder BAYAZİT evli ve bir kız

çocuğu babasıdır.

Çukurova Ünİversİtesİ fen bİlİmlerİ enstİtÜsÜ doktora...

Documents