Ünİte 4 vÜcudumuzdakİ sİstemler -...

ÜNİTE 4 VÜCUDUMUZDAKİ SİSTEMLER

Kaburgalar arasıkaslar

Diyafram

Kan

AkciğerBöbrek Böbrek nakli, diyaliz

Solunum Boşaltım

Destek veHareket Mekanik

Sindirim Besinİskelet

Kemik Eklem

Kıkırdak

Dolaşım Denetleyici ve Düzenleyici

Lenf Sinir İç salgı bezleri

DamarKanKalpSinirler Hormon

Bağışıklık

Merkezi Çevresel

Mikroplar Beyin Omurilik

Çizgili

Düz

Kalp

Kas

Kimyasal

Enzim

çeşitleridir

oluşur

soluk alıpvermedegörevlidir görevlidir

teknolojiye

örnektir

temizler

çeşididir

parçalar

parçalar

yardımcıdır

oluşur

oluşur

içerir

ileilgilidir

Plazma Hücre

oluşur oluşur

karşıkorur

oluşur oluşur

bölümleridir

oluşurüretir

Akciğer Organlar

küçükdolaşım

büyükdolaşım

pompalariçindedolaşır

Sistemler

örnektir

örnektir

4 Giriş Etkinlikleri

50

Yandaki şekilde vücudumuzda bulunan ikisistemin çalışması gösterilmiştir. Şekliinceledikten sonra hangi iki sistemingösterildiğini ve her bir aletin hangiorganımızı temsil ettiğini nedenleriyletartışınız. Tartışma sonuçlarını not alınız veünite sonunda tekrar gözden geçiriniz.

Yandaki düşünür ve bilim insanlarının dolaşımsistemi ile ilgili görüş ve gözlemleriniinceleyiniz. Doğruları ve yanlışları nelerdir?Arkadaşlarınızla tartışınız ve tartışmasonuçlarını defterinize not ediniz. Ünitesonunda notlarınızı tekrar gözden geçiriniz.

160 Romalı Filozof Galen

civarı

1553 İspanyol Doktor Servetus

1628 İngiliz Bilim insanı William Harvey

“

1660 Marcello Malphighi:

: “Dolaşım sistemininmerkezi karaciğerdir. Kalp ise kanın akışınıdüzenler ve göğüs hareketleriyle kanınsoğumasını sağlar. Kan, kalbin sağ tarafından soltarafına aradaki çok küçük delikler bulunduranduvardan geçer.”

: ”Kanın, kalbin sağtarafından sol tarafına geçebilmesi için öncelikleakciğerden geçmesi gerekir.”

:Kalp bir pompadır. Kalp dinlenirken, kan

odacıklarına dolar. Kalp kasları çalışınca kanıodacıklardan uzaklaştırır.”

Mikroskopla ilk kez kılcaldamarları gözlemledi.

0

organlar

s i s t em l e r i

Sindirim sistemi

Solunum sistemi

Dolaşım sistemi

boşaltım

sistemi İskelet sistemi

sinir sistemi iç salgı

bezleri

Yaşamsal olayların tümü vücudumuzda aynıanda nasıl gerçekleşir? Yaşamamız için gerekliolan bu olayları gerçekleştirebildiğimize göreoldukça karmaşık bir yapıya sahip olmalıyız.Yaşamsal olayların (beslenme, hareket,boşaltım...) her biri vücudun farklı birbölgesinde gerçekleşir.

Sınıfınızdaki öğrencilerin her birinin aynıyerde ve aynı zamanda en sevdiği dersle ilgili birçalışma yaptığını hayal edin. Bir arkadaşınızİngilizce konuşurken, başka biri şarkı söylerkenve bir diğeri de futbol oynarken, fen deneyiyapmaya çalıştığınızı düşünün. Bu şekilde yapılançalışmalar birbirlerini engelleyecek ve verimliolmayacaktır. Bu nedenle okulunuz farklıfaaliyetler için sizlere farklı çalışma alanları(müzik odası, fen laboratuvarı...) sunar vesizlerin bu alanları kullanımınızı koordine eder.Vücudumuz da aynı şekilde koordine edilir.

Vücudumuzda her biri ayrı bir görevi yerinegetiren bulunur. Organlar bir aradaç a l ı ş a r a k o l u ş t u r u r l a r .Vücudumuzdaki sistemler, farklı görevleryaparlar fakat birbirleriyle bağlantılıdırlar vekoordineli çalışırlar. ,besinlerin parçalanıp kana karışmasını sağlar.

, havadaki oksijenin vücudaalınıp kana karışmasını sağlar.ise sindirim ve solunum sisteminden gelen besinmoleküllerini ve oksijeni vücutta dolaştırır vehücrelere ulaştırır. Hücrelerde gerçekleşenfaaliyetler sonucu oluşan bazı atıklar

ile vücut dışına atılır.hareketi sağlar ve bazı önemli organları korur.Tüm sistemlerimizin çalışmasını denetleyen vedüzenleyen ise ve

dir.Ünite içinde vücudumuzdaki sistemlerin

hangi organlardan oluştuğunu ve görevlerininasıl yerine getirdiğini öğreneceğiz. Böyleceorganizmayı yani kendimizi daha yakındantanıyacağız.

51

Vücudumuzdaki Sistemler

VÜCUDUMUZDAKİ SİSTEMLER

Sinir Sistemi

Solunum

Sistemi

Dolaşım

Sistemi

Sindirim

Sistemi

Boşaltım

Sistemi

İskelet

Sistemi

52

4.1 A - Sindirim Sistemi

Besinlerin sindirimi da başlar. Dişlerimizyardımıyla çiğnediğimiz besinler,ürettiği ıslatılır ve kolaylıkla yutulan lokma

na geçer. Yemek borusu besinleri yetaşır. Midede sindirim sıvıları üretilir. Besinler sıvılarlakarıştıkça parçalanır ve bulamaç haline gelir. Bulamaçhalindeki besinler belli bir süre midede bekledikten sonra

geçer. İnce bağırsak vetan gelen sıvıların akıtıldığı bölümdür. Besinlerin

sindirimi burada da devam eder ve tamamlanır. Sindirilmişbesinler ince bağırsağın son bölümünde kana karışır yani

Sindirilmemiş besinlerin de içinde bulunduğu posageçer. Kalın bağırsakta su emilir ve kalan

atık maddeler katılaşır. Dışkı adı verilen atık maddeleraracılığıyla vücut dışına atılır.

ağız

tükürük bezlerinin

tükürükle

yemek borusu mide

ince bağırsağa karaciğer

pankreas

emilir.

kalın bağırsağa

anüs

1) Sindirim nedir?2) Midenin sindirimdeki görevleri nelerdir?3) İnce bağırsakta sindirimtamamlandıktan sonra ne olur?4) Besinler neden sindirilir?

Yetişkin bir insanın 9 metreliksindirim sisteminde bulunan incebağırsağın uzunluğu yaklaşık 7metredir.

Besinlerin sindirim sürelerifarklıdır. Yağlar karbonhidratlaragöre daha uzun sürede sindirilir.

Kereviz gibi lifli gıdalarbesinlerin sindirim sistemindeilerlemesine yardımcı olur vekabızlığı önler.

Bi i ydunuz?l yor mu

Canlılar yaşamak için besine ihtiyaç duyar. Alınan besinlerin vücuttaki hücrelereulaştırılabilmesi için kana karışması gerekir. Besinler ancak küçük moleküller halindeyken kanakarışabilirler. Tükettiğimiz gıdalarda genellikle besinler büyük moleküller halindedir. Örneğin ekmektebüyük bir molekül olan nişasta vardır. Çiğnediğimiz zaman ekmek küçük parçalara ayrılsa bile nişastamolekülü küçülmez ve kana karışamaz. Nişasta gibi büyük moleküllerin küçük molekülleredönüştürülmesi gerekir.

Besinlerin parçalanmasından sorumludur.sindirim sistemimiz

Büyük besin moleküllerinin parçalanıp küçük moleküllere dönüştürülmesine “sindirim” denir.

ağız

tükürük bezi

yemekborusu

karaciğer

mide

pankreas

incebağırsak

kalınbağırsak

anüs

İnsanda Sindirim Sistemi

4

1) Kasların sindirimdeki önemi nedir?2) Mekanik sindirimle kimyasal sindirimarasındaki fark nedir?3) Amino asitlerin sindirilmesi gerekmez fakatproteinlerin sindirilmesi gereklidir. Niçin?

53

4.1 B - Mekanik ve Kimyasal Sindirim

Yediğimiz besinler genellikle büyük parçalar halindedir. Büyük parçaların küçültülmesigerekir. lerimiz ve sindirim sistemimizdeki lar bu görevi yerine getirir. besinleriçiğner daha küçük parçalara ayırırız. da mide ve bağırsak duvarını sürekli hareket ettirir.Böylece besinler sıvılarla karışır ve sindirim hızlanır. Kaslar ayrıca besinlerin sindirim kanalındailerlemesine de yardım eder.

Sindirime yardımcı bir organ olan karaciğer üretir. Safra sıvısında bulunan safratuzlarının büyük yağ parçalarını damlacıklar haline getirmesi mekanik sindirime örnektir.

Mekanik sindirim sonucu besin parçalarının tümü kana karışabilecek küçüklüğe ulaşmamıştır.Bu parçalardaki moleküllerin daha küçük moleküllere dönüştürülmesi gerekir. Küçültme işlemi

aracılığıyla gerçekleşir.

Büyük molekül olan proteinlerin küçük amino asitlere dönüştürülmesibuna örnektir. Pankreasın üretip ince bağırsağa akıttığı sindirim sıvısında çeşitli enzimler bulunur.Bu enzimler büyük yağ, protein ve karbonhidrat moleküllerini küçük moleküllere dönüştürür. Böylecebesin molekülleri bağırsak duvarından geçip kana karışabilirler.

Diş kas Dişlerimizle

Kaslar

Dişler ve kasların yardımıyla büyük besin parçalarının daha küçük parçacıklara

dönüştürülmesine “mekanik sindirim” denir.

safra

enzimler

Büyük besin moleküllerinin enzimler yardımıyla küçük moleküllere dönüştürülmesine

“kimyasal sindirim” denir.


Enzimler özeldir. Proteini parçalayanenzim, yağı parçalayamaz.Bazı deterjanlara eklenen enzimlersayesinde, lekelerde bulunan yağ,protein gibi maddeler daha kolayparçalanabiliyor.

Sağlıklı beslenme için besinleri çok çiğneyelim.

Büyük besin molekülleridişler yardımıylaküçük parçalara bölünür

Küçük parçalarsindirim sıvılarındaçözünür.

protein molekülleri

proteinler enzimlertarafından aminoasitleredönüştürülür.

Mekanik Sindirim

Balıktaki proteinin sindirilmesi

aminoasitler

Ben büyük birprotein molekülüyüm,kana karışamıyorum.

Kimyasal Sindirim

Ben küçük biramino asitim. Duvardangeçip kanakarışabiliyorum.

Sindirim

Bağırsakduvarı


54

4.2 A - Dolaşım Sistemi

Aldığımız besinlerin vücutta kullanılabilmesi için kana karışması gerektiğini öğrenmiştik. Kana karışanbesinler vücuttaki hücrelere ulaştırılmalıdır. Bunu yapan . Dolaşım sisteminde ,

ve bulunur. Dolaşım sistemi besinleri taşıma yanında başka görevler de yapar:

Atık maddeleri ve karbondioksiti hücrelerden uzaklaştırır.Hücrelere oksijen taşır.Mikroplarla savaşır.Isıyı vücuda dağıtır.

Koştuğumuz zaman vücudumuzdaki değişikliğifark ediyor muyuz? Göğsümüzün sol tarafında hızlı hızlıatan bir organ hücrelerimize oksijen ve besingöndermek için uğraşır. Bu organ dolaşım sistemimizin birparçası olan tir. Kalp kanın hücrelere ulaşmasınısağlayan kastan yapılmış bir pompadır.Kalpte dört tane vardır. Üstteki odacıklara alttakilereise denir. Kalbin tarafındaki odacıklarda her zaman

, tarafındakilerde isebulunur.

Akciğerlerden vevücuttan gelen kankulakçıklardan kalbegirer. Kulakçıklarkasılınca, kankarıncıklara geçer.Karıncıklarınkasılmasıyla kan kalpten uzaklaşır.

Kalbin yapısında bulunan kanıngeriye doğru akmasını engeller. Böylece kan tekyönde ilerler.

dolaşım sistemidir kalp

damarlar kan

kalp

odacık kulakçık,

karıncık sol oksijence

zengin (temiz) kan sağ oksijence fakir (kirli) kan

kapakçıklar

�

�

�

�

1) Dolaşım sistemini oluşturan yapılar nelerdir?2) Kalbin görevi nedir?3) a) Kalbin hangi odacığı vücuttan gelen kanı alır?

b) Kalbin hangi odacığı kanı vücuda pompalar?4) Kalp kapakçıklarının görevi nedir?5) By-pass ameliyatı ve kalp pili ile ilgili bilgi toplayın.

Sağkulakçık

Sağ karıncık

Solkarıncık

Sol kulakçık

Akciğerden gelentemiz kan

Vücuda pompalanantemiz kan

Akciğere gönderilenkirli kan

Vücuttan gelenkirli kan

Kapakçık

Kalp sağlığımız için spor yapalım.

kalp

damarlar

İnsanda dolaşım sistemi

İnsan kalbinin kesiti Kirli kan

Temiz kan

Kalbimiz 1 dakikada ortalama

olarak 70-80 kez atar.

Kalp ve damarlar üzerine

uzman laşmış doktor lara

denir.

Kalp kapakçıkları bozulan

kişilere yapay kapakçıklar

takılabilmektedir.

kardiyolog


4

toplardamarkanı kalbe getirir

kılcaldamarkanı hücrelereulaştırır

KALP

atardamarkanı kalptenvücuda götürür

55

4.2 B - Kan Damarları ve Dolaşım

Kan Damarları

atardamar,

toplardamar

kılcal damar

Ayak ucumuzdan başımıza kadar vücuttabulunan her hücreye kanın ulaşması gerekir. Kanıpompalayan kalptir fakat kanın hücrelereulaşmasını sağlayan .kan damarlarıdır

Kan damarları, kalple vücudun diğerorganları arasında bulunur. Kanı kalpten alıp diğerorganlara taşıyan damarlara kanıkalbe geri getiren damarlara denir.Atardamar ve toplardamar arasında bulunan vekanı hücrelere ulaştıran damarlara

Küçük ve Büyük Dolaşım

küçük dolaşımdır Küçük dolaşım,

kanın kalbin sağ karıncığından akciğerlere

pompalandıktan sonra oksijence zenginleşerek

sol kulakçığa dönmesidir.

büyük dolaşımdır

Kalpten çıkan kanın bir bölümü kalbe geridönebilmek için uzun bir yol izler. Bir bölümü isekalbe kısa yoldan geri döner. Yani damarlar içindedolaşan kanın vücutta izlediği iki önemli yol vardır.Bunlardan biri .

Kanın izlediği ikinci yol .Büyük dolaşımda oksijence zengin olan kan solkarıncıktan çıkar ve vücudu dolaşır. Taşıdığıoksijeni hücrelere bırakır, hücrelerdekikarbondioksiti alır. Karbondioksitçe zengin (kirli)kan kalbin sağ kulakçığına döner.

1) Atardamarlarla toplardamarların görevleriarasındaki fark nedir?2) Kandaki maddeleri hücrelere ulaştıran damarlarhangileridir?3) Büyük ve küçük dolaşım arasındaki fark nedir?


Hayvansal yağları fazla tüketmekdamarların tıkanmasına ve kalphastalıklarına neden olur.Kanın vücudu dolaşması ortalamabir dakika sürer.Yetişkin bir insanda damarlarıntoplam uzunluğu 100 000 km’dir.

kirli kanakciğere taşınır

temiz kankalbe döner

Akciğer

temiz kanvücuttakihücreleretaşınır

kalbinsoltarafı

kalbinsağtarafıkirli

kankalbetaşınır

Vücut

Büyük Dolaşım

Küçük Dolaşım

Büyük ve Küçük Dolaşım


56

4.2 C - Kan ve Kan Grupları

Kan kırmızı renkli bir sıvı gibi görünse de aslında sıvı kısmının rengi farklıdır. Bir tüp içerisinde bellibir süre bekletildikten sonra kanın görüntüsü aşağıdaki gibi olur.

Üstte kalan sarı renkli sıvıya denir. Plazmanın büyük bir kısmı sudur.Ayrıca çözünmüş besinleri ve atıkları içerir. Tüpün altında kalanlar ise kanhücreleridir. Kan hücrelerini mikroskopla inceleyebiliriz.

plazma

Kırmızı renkli olanlar Çekirdekli olanlar Mikroskopta göremediğinizdır.Oksijen dır. Mikropları yok çok küçük hücreler

ve karbondioksit taşırlar. etmek için çalışırlar. dır. KanınÇekirdekleri yoktur ve disk pıhtılaşmasını sağlarlar.şeklindedirler.

alyuvarlar akyuvarlar

kan pulcukları

Kan Grupları ve Kan Alışverişi

kan nakline

kan grubu

A B AB O

Hasta, yaralı ya da ameliyat geçiren bir kişi ihtiyaç duyabilir. Plastik bir çantada bulunankan bu kişinin damarına verilir. Acaba herkes birbirine kan verebilir mi? Herkesin kanı aynı mıdır?Sınıfınızdaki kişilere kan gruplarını sorarsanız insanlarda dört çeşit olduğunu göreceksiniz.Kan grupları , , ve 'dır. Kan alışverişinde kan grupları önemlidir. Kan naklinde bulunan kişilerin

kan gruplarının aynı olması gerekir. Zorunlu durumlarda belirligruplar arasında yapılabilecek alışverişler şemada verilmiştir.Kan naklinde kan grupları yanında Rh faktörü de önemlidir. Birkişinin alyuvarlarında Rh faktörü varsa Rh+ (pozitif), Rh faktörüyoksa Rh- (negatif)’tir. Kan alışverişinde Rh faktörünün de aynıolması gerekir.


Oksijeni fazla olan kan,oksijeni az olan kana göre dahaaçık kırmızıdır.Kan hücreleri kemik iliğindeüretilir. 1 saniyede 5 milyonkırmızı kan hücresi üretilir.

0

0A A B B

AB

ABKan alış-verişi

Sağlıklı yaşam için kan verilmelidir.

1) Parmağımızı kesince kanar fakat kan akışı birsüre sonra durur. Bunu sağlayan kan hücrelerihangileridir?2) Alyuvarların görevi nedir?3) Araştır: Kan grupları uymayan kişiler arasındakan alışverişi olursa ne olur?

4

57

4.2 D - Lenf Dolaşımı ve Doğal Engeller

Kan dolaşımı sayesinde vücudumuzdaki hücrelere besin ve oksijenkılcal damarlar yoluyla ulaşır. Kılcal damarlar hücrelerin yanındangeçerken plazmanın bir kısmı damardan çıkıp hücrelerin arasınadolar. Madde alışverişi de bu sıvı aracılığıyla olur. Sıvının bir kısmıkılcal damara geri döner. Bir kısmı ise ne geçer. Lenfsistemi ve ndan oluşur. Lenfdamarlarına geçen sıvı vücutta dolaşır. Lenf düğümlerinde üretilenakyuvarlar da bu sıvıya katılır ve vücut savunmasında görev yapar.

adı verilen bu sıvı daha sonra kan dolaşımına katılır.Şiştikleri zaman bizi mikroplara karşı korumaya çalışanbademciklerimiz lenf düğümleridir.

lenf sistemi

lenf düğümleri lenf damarları

Lenf sıvısı

Solunum yolları

mukus

: Solunumyollarındaki burun, soluk borusugibi organlarımızda bulunanhücreler denilen bir sıvıüretir. Bu hücrelerde bulunanküçük tüycükler (siller) ve mukusyardımıyla tozlar ve mikroplaryukarı doğru itilir.

: Midenin ürettiği asitbesinlerle vücuda giren mikroplarıöldürür.

Mide

Doğal Engeller

Vücudumuz mikroplara karşı nasıl korunur? Vücudun mikropları durdurmak için doğal engelleri vardır.

1) Lenf dolaşımının vücudumuz için önemi nedir?2) Solunum sistemimiz mikropların girişini nasılengeller?

lenfdüğümleri

lenfdamarları

Lenf Sistemi

Göz yaşı: Göz yaşı mikroplarıöldüren bir sıvıdır. Göz kırptıkçagöz yüzeyine yayılır.

Ter: Derideki terbezlerinin ürettiğiterdeki asit mikropları yok eder.

Deri: Derinin ölü olan dış tabakasımikroplara karşı önemli bir bariyerdir.


58

4 4.2 E - Bağışıklık ve Mikroplar

Bağışıklık

antikor

bağışıklık

Aşı

serum

Mikroplar doğal engelleri aşıp vücudumuza girerse ne olur? Vücut buna nasıl tepki verir? Bazıhastalıkları niye ikinci kez geçirmeyiz?Doğal engelleri aşıp vücuda giren mikroplar akyuvarlar yardımıyla yok edilir. Akyuvarların bazılarımikrobu içine alıp yok eder, bazıları ise mikroplara karşı denen maddeler üretir. Antikorlarmikrobu etkisiz hale getirir. Aynı mikrop vücudumuza ikinci kez girerse akyuvar mikrobu tanır ve hızlıbir şekilde antikor üretir. Mikroplar ölür ve hasta olmayız. Vücudumuz hastalığa karşıkazanmıştır.

Bir hastalığa karşı bağışıklık kazanmak için hasta olmakgerekmez. ile vücudumuza zayıflatılmış ya da ölü mikropverilerek de bağışıklık kazanabiliriz. Böylece vücudumuzmikrobu tanımış olur ve onları yok etmek için antikor üretir.Antikorlar vücuda içinde hazır olarak da verilebilir.Mikroplar antibiyotik denilen ilaçlarla da öldürülebilir fakatilaçlar bağışıklık sağlamaz.

Mikroplar

Bakteriler

Virusler

Vücudumuza girip bizleri hasta eden mikroplar çeşitlidir. kolera, difteri, verem ve tifogibi hastalıklara neden olur. in neden olduğu hastalıklardan bazıları ise grip, nezle, kabakulak,kızamık, hepatit B ve AIDS'dir.

AIDS'e neden olan HIV çok tehlikeli bir virüstür. Vücuda girdiği zaman akyuvarlara saldırır ve onlarıetkisiz hale getirir. Böylece bağışıklık sistemi çöker ve vücuthastalıklara karşı savunmasız kalır.

AIDS kan yoluyla bulaşan bir hastalıktır. Bu yüzden kanverecek kişilerin kanlarının kontrol edilmesi ve tıbbialetlerin her zaman temiz olması gerekir. AIDS'tenkorunmak için ayrıca diş fırçası ve tıraş bıçağı gibi kişiseltemizlik için kullandığımız aletleri kimseyle paylaşmamalıyız.

1) Aşı yaptırmak neden önemlidir?2) Antikorların görevi nedir?3) AIDS hastalığı hakkında bilgi veriniz

Mikrop vücudumuzagirer.

Akyuvarlar mikrobakarşı antikor üretmeyebaşlar

Vücudumuz antikorüretirken mikropçoğalır ve hastalanırız.

Yeterince antikor ürettiğimiz zamanantikorlar mikroplara saldırır.

Mikroplar zararsızhale gelir veiyileşiriz.

Aynı mikrop tekrarvücudumuzagirmeye çalışırsaakyuvarlar tanıdıklarıbu mikroba karşıhızlı bir şekilde antikorüretir ve onları öldürür.Artık vücudumuzbağışıklıkkazanmıştır.

akyuvar

antikor

Baz ı aş ı l a r bağ ı ş ı k l ı ğ ı nkorunması için tekrarlanır.AIDS, korunmazsız cinsel ilişkiyoluyla da bulaşır ayrıcahamilelikte anneden bebeğegeçebilir.Su çiçeği aşısını Edward Jennerüretip kullanmıştır.İlk antibiyotik 1928 yılındaAlexander Fleming tarafındanbulundu.


Sağlıklı yaşam için hijyen vesterilizasyona dikkat edelim.

59


4.3 A - Solunum Sistemi

Solunum ile nefes alıp vermek aynı anlama mı gelir? Aslında ikisi birbirinden ayrılamaz. Vücudumuzbiri olmadan diğerini gerçekleştiremez.

besindeki enerjinin açığa çıkarılmasıdır.Oksijen yardımıyla besin yavaş yavaş parçalanırve enerji üretilir. Karbondioksit ve su da yan ürünlerolarak ortaya çıkar. Solunum hücrelerde gerçekleşir.

Hücrelerin solunum yapabilmesi için oksijen alması ve karbondioksitten kurtulması gerekir.Bunu da sağlayan nefes alış verişimizdir. Nefes aldığımızda oksijenli temiz havayı içimize çeker,nefes verdiğimizde de karbondioksitten kurtuluruz. Gazların vücudumuza giriş çıkışı

ile, vücutta taşınması ise dolaşım sistemi ile olur.

Solunum,

solunum

sistemi

Burun soluk borusu bronş

bronşçuk hava

kesecikleri alveol

diyafram kaburgalar arası kaslar

dan giren temiz hava, na, oradan lara ve dahaince dallar olan lara geçer. Bronşçukların sonunda bulunan

nde ( lerde) gaz değişimi olur. Alveollerin etrafında çoksayıda kılcal damar bulunur. Alveoldeki oksijen kana, kandaki karbondioksitalveole geçer.

Nefes alışverişi ve kontrol eder.Nefes alırken kaburgalar arası kaslar kasılır ve kaburgalar dışarı doğruhareket eder. Diyafram aşağıya doğru iner ve hava akciğerlere dolar. Nefesverirken, kaslar gevşer. Kaburgalar içeri doğru, diyafram yukarı doğruhareket eder. Hava akciğerlerden dışarı atılır.

Sigara dumanının olduğu ortamlardanuzak duralım, sağlığımızı koruyalım.


Hava kesciklerinin duvarıbir hücre kalınlığındadır.Yetişkin bir insan dakikada16 kez nefes alır.Sigarada bulunan birçokmadde solunum siteminezarar verir.Akciğerlerde 1.5 litre havavardır . Toplam hacim(akciğer kapasitesi) 3 ile 5litre arasındadır.

1) Nefes alıp vermeklesolunum arasındaki farkıaçıklayınız.2) Alveollerin görevi nedir?

Oksijen Karbondioksit

EnerjiBesin Su

Kaburgalar arası kaslar:Kaburgaları hareket ettirir.

Kaburga:

Akciğerleri korur.

Diyafram

Burun: İçindeki siller ve mukus ilegiren avayı temizler

Soluk borusu: Havayı bronşlara taşır.

Bronş: Havayı bronşçuklara iletir.

Bronşçuk: Havayı havakeseciklerine taşır

Solunum Sistemi

Akciğer

Gaz değişimininolduğu yerdir.

Alveol:

hava giriş ve çıkışıtemiz kangider

kirli kangelir

alyuvar kılcaldamar

Okanageçer

2COalveolegeçer

2

alveolde gaz değişimi

nefes alırken nefes verirken

diyafram kasılır diyafram gevşer

kaburgalariçeri

kaburgalardışarı

hava girer hava çıkar

kasılır

gevşer

kasılır

gevşer

Koldaki Kaslar

60

4 4.4 A - İskelet, Eklem, Kas

Kemiklerin birleştiği yere denir. Eklemlerhareketi kolaylaştırır. Başınızı yukarıyakaldırırken, çenenizi hareket ettirirken, yereeğilirken, koşarken ve yürürken eklemleryardımcıdır. Aşağıdaki röntgenlerde değişikeklemler gösterilmiştir. Bunları incelediktensonra nasıl hareket ettiklerini görmek için tabloyabakınız.

eklem

Eklemleri oluşturan kemiklerin ucu la kaplıdır. Kıkırdak şoku emer ve kemiklerin birbirinesürtünmesini engeller. Kemikleri bir arada tutan dır.

Vücudumuzda çok sayıda kas bulunur. Bunların çoğu kemiklere bağlıdır ve onları hareket ettirir.Diğer kaslar vücut içindedir. kalbin yapısında bulunur ve sürekli çalışır. kalpdışındaki organların (mide, bağırsak, kan damarları vb.) yapısında bulunur ve yavaş çalışır. Kemiklerebağlı olan kaslara denir. Çizgili kaslar hızlı çalışır. Bir kemiğin hareket edebilmesi için çizgilikasların kasılması gerekir. Kasılan kas kemiği çeker fakatitemez. Bu yüzden çizgili kaslar genelde çiftler halindebulunurlar. Bir kas kemiği belli bir yönde hareket ettirirkendiğeri zıt yönde hareket ettirir. Kolumuzdaki

aşağıdaki şekilde gösterilmiştir

kıkırdak

bağlar

Kas

Kalp kası Düz kaslar

çizgili kas

zıt çalışan

kaslarBir adım attığımızda yaklaşık 100tane kasımız çalışır.Vücudumuzdaki en küçük kemikkulaktaki çekiç kemiğidir.İskeletimizde 206 tane kemikvardır.


Tek eksende hareket ederDöner

Hareketleri sınırlıdır

Eklem

Oynar

a) Menteşe:b) Döner:

Yarı oynar

Oynamaz Hareket etmez

Hareket çeşidi

Diz, dirsekKalça, omuzBoyun, Omurgadakiomurlar arasında

Kafatasındaki kemikler arasında

Vücutta bulunduğu yer

Kaza geçirip başını çarpan ya da maçta sert birdarbe alan birinin hemen röntgen filmi çekilir.Röntgen filminde gözlenen vücudun önemli birsistemidir: İskelet sistemi

İskeletimiz olmasaydı ne olurdu? Ayaktadurabilir miydik? Hareketlerimiz nasıl olurdu?

İskeletimiz kemik ve kıkırdaktan oluşmuştur.Kemikler sert yapıdadır. Darbeye vebasınca karşı dayanıklıdır. Kemiğin aynı zamandahafif oluşu da hareketi kolaylaştırır.

kafatası

kaburga

omurgakalçakemiği

İnsan İskeleti

Önemliorganları

korur.

Vücududestekler

Hareketisağlar

Vücudaşekilverir

61


Boşaltım sisteminin en önemli organı böbreklerdir. içine giren kandan, fazla suyu ve atıkmaddeleri alır. Böbrekte oluşan sıvıya denir. Vücudumuzda fazla su yoksa oluşan idrar miktarı azolur. Çok su içtiğimizde ise fazla miktarda idrar üretiriz. Böbrekte biriken idrar, ile

ne taşınır. Kesede depolanan idrar belirli aralıklarla ndan dışarı atılır. Kanınsüzülmesini ve zararlı maddelerin dışarıya atılmasını sağlayan organların tümü nioluşturur.

İnsanda iki tane böbrek bulunur. Bir tanesi hastalanırsa kişitek böbrekle yaşamına devam edebilir. Fakat iki böbreği dehastalanan birey problemler yaşar. Kanın süzülmesi vetemizlenmesi için ne bağlanması ya da

yaptırması gerekir.Boşaltımda görev yapan başka organlar da vardır. Örneğin

karaciğer ürettiği safra suyu yardımıyla bazı atık maddelerinatılmasını sağlar. Akciğerlerle karbondioksiti, deri ile de tuz vesuyu atarız.

Böbrek

idrar

idrar borusu idrar

kesesi idrar kanalı

boşaltım sistemi

diyaliz makinesi böbrek

nakli

1) Böbreğin görevi nedir?2) Diyaliz makinesine kimler bağlanır? Niçin?3) Çok su içtiğimizde neden fazla miktarda idrarüretiriz?

4.5 A - Boşaltım Sistemi

İnsanda Boşaltım Sistemi

Böbrek:zararlı maddeleri vefazla suyukandan ayırır

Kanı böbreğin içinetaşıyan damar

İdrar borusu: idrarıidrar kesesine taşır

İdrar kanalı:idrarı vücut dışına atar

İdrar kesesi:idrarı depolar

Vücudumuzda dolaşan kanda bir çok madde bulunur. Kanda dolaşan maddelerin belirli miktarlardaolması gerekir. Zaralı veya fazla olanlar vücuttan uzaklaştırılmalıdır. Sizce bu nasıl gerçekleşir?


Böbreğimizde kanı temizleyen1 . 0 0 0 . 0 0 0 t a n e k ü ç ü kfiltre( ) bulunur.Günde 2-3 litre idrar üretiriz.Böbrek nakli yapılabilmesi için uygunvericinin bulunması gerekir.

boşaltım sistemi üzerineuzmanlaşmış doktorlardır.

nefron

Ürologlar

Diyaliz Makinesi

62

4 4.6 A - Sinir Sistemi

Vücudumuzun kontrol merkezi dir. Beyin kafatasıtarafından korunur. Beyinle vücudun diğer bölümleri arasında

bulunur. Sinirlerin görevi mesaj taşımaktır. Beynin altkısmından başlayıp aşağıya doğru devam eden yapıya denir.Omurilik omurga tarafından korunur.

Beyin, omurilik ve tüm sinirler ni oluşturanyapılardır. Beyin ve omurilik geriye kalan tümsinirler ise olarak adlandırılır.

beyin

sinirler

omurilik

sinir sistemi

merkezi sinir sistemi,

çevresel sinir sistemi

* Gözden beyine mesaj iletilir:

* Beyin karar verir:

* Beyin eldeki ve koldaki kaslara mesaj gönderir:

“Çeşitli bisküviler var.”“Çikolatalısı çok güzel görünüyor.”

“Çikolatalıyı al”

Yukarıda beyinin çalışmasıyla ilgili bir örnek gördük. Beyine sinirler aracılığıyla sürekli olarak mesajiletilir. Mesajların çoğu duyu organlarından gönderilir. Beyin kendisine gelen mesajları yorumlar, neyapılacağına karar verir ve çoğunlukla kaslara mesaj gönderir. Böylece vücut gerekli cevabı vermiş olur.

1)Sinir sisteminin kısımlarını yazınız.2)Beynin görevi nedir?3) Refleksin önemi nedir?

Omuriliğimiz zarar görürse felç olabiliriz.Oynarken ya da şakalaşırken dikkatli olalım

beyin

omurilik

merkezisinirsistemi

çevreselsinirsistemi


Beynimizde milyarca sinirhücresi bulunur.Beyin saniyede 50 milyoncivarında mesajla ilgilenir.S i n i r s i s t e m i ü z e r i n eu z m a n l a ş m ı ş k i ş i l e r

lardır.nörolog

Vücutta gerçekleşen bazı olaylarda bisküvi seçimindekinin aksine beyindevrede değildir. Otomatik olarak gerçekleşen bu hareketleredenir. Sıcak bir nesneye dokunduğumuz zaman hemen elimizi çekeriz.Düşünmeden yaptığımız bu hareket reflekstir. Aynı zamanda öksürmek vehapşırmak da refleks örnekleridir.

refleks

İnsanda Sinir Sistemi

Seçimimize sunulan bisküviler

Burnumuza bir şey kaçtığındahapşırırız.

63


4.6 B - Beyin

Beyin çok karmaşık bir organdır. Biliminsanları beynin işleyişini anlamak içinyoğun çalışmalar yapmaktadır ve bazısonuçlara ulaşmayı başarmıştır.

Beynin üst kısmına ( )denir. Zeka, hafıza, öğrenme ve düşünme ileilgili merkezler buradadır. Ayrıca görme,işitme gibi duyu merkezleri de beyinkabuğundadır.İsteğe bağlı olarak yapılan hareketlerkorteks tarafından kontrol edilir.

beyin kabuğu korteks

Omurilik soğanı

Beyincik

, iç organların çalışmasını düzenler. Örneğin nefes alışveriş hızı ve kalp atışları onun kontrolündedir. ise vücudundengede olmasını kontrol eder. Hareket ederken dengede kalmamızısağlar. Örneğin sörf yapan birinin sörf tahtası üzerindedurabilmesinde beyincik önemli bir görev yapar.

1) Beynin kısımlarının isimlerini ve her biriningörevlerini yazınız.2) Beynin hangi bölümünün aşağıdaki faaliyetlerle ilgiliolduğunu belirtiniz.a) Kalp atış hızının kontrol edilmesi:b) Öğretmenin anlattığı dersin öğrenilmesi:c) İp üzerinde dengede durmak:

omuriliksoğanı

beyincik

beyin kabuğu

Beyinin Bölümleri

görme

tat alma

koku alma

dokunma

hareket

işitme

düşünmeve hafıza

Beyin Kabuğundaki Bazı Merkezler

Beyin ortadan iki yarımküreyeayrılmıştır. Sol yarımküre vücudunsağ tarafını, sağ yarımkürevücudun sol tarafını kontrol eder.


64

4 4.7 A - İç Salgı Bezleri

Korku filmi izlerken ya da bir köpek bizi kovalarken vücudumuzda bazı değişiklikler olur. Nefes alışverişimiz hızlanır. Kalbimiz yerinden çıkacakmışçasına atmaya başlar. Bunların sebebi

mizdir. İç salgı bezleri sinir sistemi ile birlikte vücudun çalışmasını düzenler. İç salgı bezleriadı verilen kimyasal moleküller üretir. Hormonlar üretildikleri iç salgı bezinden kana

verilirler ve hedef organlarına dolaşım sisteminde taşınırlar. Korktuğumuz zaman iç salgıbezlerimizden biri olan miz hormonunu üretir ve kana verir. Vücududolaşan adrenalin kalp atışlarını ve nefes alış verişini hızlandırır. Böylece vücudu tehlikeye hazırlar.

Hormonlar kanla taşındıkları için sinirsel mesajlardan çok daha yavaş etki gösterirler. Büyüme,vücudun çalışma hızı ve cinsel gelişim hormonlar tarafından kontrol edilen olaylardan bazılarıdır.

iç salgı

bezleri

hormon

böbreküstü bezi adrenalin

Eşeysel bezler:Dişiye ya daerkeğe ait cinsiyet özeliklerininortaya çıkmasını sağlayanhormonlar üretirler.

1) Hormon nedir?2) Vücudumuzdaki iç salgı bezlerinden ikitanesinin adını yazıp ürettiği hormonlaraörnek veriniz.3) Hormonların vücuttaki görevi nedir?


Adrenalinin diğer adı “kaç ya dasavaş “ hormonudur. Her ikidurumda da vücudun enerjiyeihtiyacı vardır. Adrenalininsebep olduğu değişikliklervücudun daha fazla enerjiüretmesini sağlar.

Hipofiz Büyüme

hormonu

:üretir. Tiroit

tiroksin

: Vücudun çalışmahızını kontrol eden

hormonunu üretir.

İç Salgı Bezleri

Pankreas

insülin glukagon

: Kandaki şekermiktarını ayarlayan

vehormonlarını üretir.

Böbreküstü bezleri

adrenalin

: Korku, heyecananında üretir.

1) Aşağıdaki şekilde insana ait sindirim sistemi gösterilmiştir.

a) Numaralandırılmış kısımların isimlerini yazınız.b) Aşağıdaki görevleri hangi organların yerine getirdiğini belirtiniz.i) Dışkının dışarı atılmasını sağlar. ii) Besinleri bulamaç haline getirir.iii) Safra üretir. iv) Besinlerin çoğu bu bölümde kana karışır.

2) Aşağıda verilen kan hücrelerini ve damarları görevleriyle eşleştiriniz.

a) Akyuvar 1) Kanı hücrelere ulaştırır.b) Atardamar 2) Oksijen ve karbon dioksit taşınmasında görevlidir.c) Kılcaldamar 3) Vücuttaki kanı kalbe getirir.d) Kan pulcukları 4) Vücut savunmasında görevlidir.e) Toplardamar 5) Kanı kalpten vücuda taşır.f) Alyuvar 6) Kanın pıhtılaşmasını sağlar.

3) a) Kanın vücuttaki görevleri nelerdir?b) Yandaki şekilde kalbin odacıkları gösterilmiştir.

i) Odacıkların isimlerini yazınız.ii) Temiz kan bulunduran odacıkları kırmızıya, kirli kan

bulunduranları maviye boyayınız.

4) a) Niçin nefes alırız? Açıklayınız.b)

Yukarıda verilen yapıları sıralayarak havadaki bir oksijen molekülünün vücutta izleyeceğiyolu belirtiniz.

5) a) İskeletin görevleri nelerdir?b) Aşağıda verilen organları koruyan kemiklerin adlarını yazınız.

Kalp: ......................., Beyin: ........................., Akciğer: ........................, Omurilik: ...............c) Eklem çeşitleri nelerdir? Her birine birer örnek veriniz.

6) I- Tencerede kaynayan suyun altını kapatmak. II- Toz girdiği zaman gözümüzü kapatmak.Yukarıda verilen hareketlerden hangisi reflekstir? Nedenini açıklayınız.

7) Aşağıdaki olaylarla ilgili olan hormonların adlarını yazınız.a) Kan şekerinin düzenlenmesi:b) Vücudun çalışma hızının kontrolü:

65


TEST 4

Bronş Alveol Burun Kan Bronşçuk Soluk borusu

AB

C D

I

B

C

66

Çoklu Zeka Etkinlikleri

Aşağıda verilen ve ünitede öğrendiğiniz diğer

kavramları da kullanarak bir sözlük hazırlayınız.

Enzim Mekanik sindirim Kalp

Toplardamar Bağışıklık Akyuvar

Beyin Eklem Alveol Hormon

Akyuvar: Vücudu mikroplara karşıkoruyan kan hücreleridir.

Alveol: Akciğerin yapısında bulunanhava keseciğidir.

Bağışıklık: ...........................

Beyin: ....................

A

B

Dinlediğiniz şarkılarda geçen, vücudumuzdaki

sistemlerle ilgili cümleleri bir araya getirerek bir

müzik kolajı oluşturunuz.

“Bu seni unutur mu?”“ ve gül, gül ve diken, aşkım ve ben”

kalp

Kan

...............................

...............................

...............................

...............................

............................... Nakarat

...............................

...............................

...............................

...............................

...............................

Ünitede öğrendiğiniz kavramları kullanarak

aşağıdaki gibi bir çengel bulmaca hazırlayınız.

Soldan sağa:1) Kanın sıvı kısmıdır.2) Kemiklerin ucunu kaplar.

Yukarıdan aşağıya:1) Vücuda ölü ya da zayıflatılmış mikrop

verilmesidir.2) Böbrekte oluşan sıvıdır.

Aşağıda verilenler arasındaki benzerlik ve

farklılıkları yazınız.

Benzerlikler: 1) ........................................2) ........................................3) ........................................

Farklılıklar: 1) ........................................2) .......................................3) .......................................

İDRAR

P L A Z M A

K I K I R D K

Ş1

1

2

2

Alyuvar Akyuvar

Atardamar Toplardamar

Kulakçık Karıncık

4

67

Çoklu Zeka Etkinlikleri

Aşağıdaki malzemeleri kullanarak akciğerlerin

çalışmasını gösteren bir model yapınız.

Malzemeler

Yapılışı

: Tek delikli lastik tıpa, plastik su şişesi, 2küçük balon, 1 büyük balon, makas, Y tüpü, bıçak.

: Su şişesinin tabanını bıçak ile dikkatli birşekilde kesiniz. Y tüpünün iki ucunaküçük balonları takıp, diğer ucu dalastik tıpadan geçiriniz. Lastik tıpaile şişenin ağzını kapatınız. Büyükbalonun ağzını sıkıca bağlayıpyuvarlak kısmını 1-2 cm kesiniz.Kestiğiniz balonu şişenin kesikkısmına geçiriniz.

Büyük balonu aşağıya doğru çekerken ve şişeye doğruiterken küçük balonları gözleyiniz.

Yaptığınız bu modelde, şişe, büyük balon ve küçükbalonların solunum sistemindeki hangi yapıları temsiletmekte olduğunu belirtiniz.

Sınıf arkadaşlarınız ile 4 kişiden oluşan bir grup

oluşturup aşağıdaki soruları sınıfınızda bulunan

diğer öğrencilere sorunuz. Elde ettiğiniz verileri

sınıfla paylaşınız.

İsim Kan Grubu Kan

alabildiği

gruplar

Kan

verebildiği

gruplar

Can A A ve O A ve AB

Ünite'de öğrendiğiniz kavramları aşağıdaki gibi

kartlara yazınız. Kartlarda yazılı kavramları

sessiz sinema oyunu ile sınıftaki arkadaşlarınıza

anlatınız.

AŞI BÖBREK

AKCİĞER

DÜZ KAS

OMURİLİK

MEKANİKSİNDİRİM


NOTLAR

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

Ünİte 4 vÜcudumuzdakİ sİstemler -...

Documents