Ünite- 1 yanma ve yangin kavramlari.pdf

N

DEK

LER

Giri Yanma

Yanma Koullar Yanma Trleri Gaz Yaktlar

Yaktlar Yangnla lgili Kavramlar

HED

EFLE

R

Bu niteyi altktan sonra; Yanma hakknda bilgi

edinebilecek,Yakt trlerini anlayabilecek,Yanmadan kaynaklanan

yangnlar ve yangnla ilgili kavramlar renebileceksiniz.

YANMA VE YANGIN KAVRAMLARI

YANMA VE YANGIN Do. Dr. Kemal OMAKLI

NTE

1

Yanma ve Yangn Kavramlar

GR Enerji kullanm gnmzn en nemli sorunlarnn banda gelmektedir.

Enerji deyince aklmza yaktlar ve yanma gelmektedir. nk kullandmz

enerjinin yaklak %70ini yaktlar yakarak temin etmekteyiz. Ancak yaktlarn

kullanlmas birtakm sorunlar beraberinde getirmektedir. zellikle yanma sonucu

aa kan zararl gazlar gerek evreye gerekse tm canllara zarar vermektedir. Ayrca yanma sonucu eitli yangnlar ve afetler ortaya kmaktadr. Bu zararlarn en aza indirilmesi iin yanma ve yangn konusunda yeterince bilgi sahibi olunmaldr. Bu nitede yanma ve yangn konusu ksaca ele alnmtr.

Gnmzde ehirlerin bymesi, insanlarn daha fazla toplu yaamaya balamas birok riski de beraberinde getirmitir. Bunlardan en nemlisi de

yangnlardr. Yangnlar sonular bakmndan insanlara en ac veren doal

felaketlerden biridir. ehirlerde binalarn i ie olmas ve toplu yaam blgeleri

yang riskini artrmaktadr. Trkiyede yangnlar nemsenmediinden, yangn ile ilgili dzenlemelerin uyguland AB lkelerine gre daha az yangn olmasna

ramen daha fazla can ve mal kayb yaanmaktadr.

YANMA Bir yaktn byk miktarda enerji vererek oksijenle tepkimeye girmesine

yanma denir. Yanma bir kimyasal ilemdir. Ama kimyasal enerjinin s enerjisine dntrlmesidir. Yanma; yanc maddenin, s ve oksijenle birlemesi sonucu oluur. Yanma olaynn oluabilmesi iin aadaki yanc madde, s ve oksijenin bir arada bulunmas gerekir. Bu olaya Yangn geni ad verilir.

ekil 1.1 Yanma geni

Bu ilem genel olarak;

+ + denklemi ile belirlenir.

Yanma ilemi srasnda reaksiyondan nce var olan maddelere yanma

ilemine girenler, yanmadan sonra kan rnlere ise yanma sonu rnleri denir.

Genel anlamda yanma ilemi:

Atatrk niversitesi Akretim Fakltesi 2


Bo yakt deposu dolu

depoya gre daha tehlikelidir.

Yava yanma Hzl yanma Patlamal yanma Kendiliinden yanma olarak drde ayrlabilir.

Demirin paslanmas yava yanmaya rnek verilebilir. Yaktlarn yanmas ise hzl yanmadr. Gaz yaktlarn kontrolsz yanmas patlama eklinde olur.

Kendiliinden yanmaya en gzel rnek ise kmr ocaklarnda veya depolarnda

kmrn kendiliinden yanmasdr.

Yanma Koullar

1. Her art bir arada ve yeter miktardadr. O hlde yanma olay vardr.

ekil 1.2 Yanma geni

2. Yanc madde yoktur. Yanma gereklemez.

ekil 1.3 Yanma geni (Yanc Madde eksik) Yanc madde denildiinde ilk akla gelen yaktlardr. Gne enerjisini

bnyelerinde depolam ve havada bulunan oksijen ile yakldnda enerji veren

maddelere yakt ad verilir. Gne enerjisi yaktlarn iinde fosil ve nkleer ekilde depolanmtr. Yaktlar tepkime yoluyla s retirler ve genel olarak hidrokarbon bileiklerinden oluurlar. Hidrokarbonlar;

Elde edilme yntemlerine gre; Doal Yapay

Fiziksel durumlarna gre Kat Sv Gaz

eklinde snflandrlrlar.



Kat Yaktlar: Kat yaktlar iin bioktle (odun) ve kmr rnek verilebilir. Kat yaktlarn banda kmr gelir.

ekil 1.4 Kmrn yanmas

Sv Yaktlar: Sv yaktlarn temeli ham petrole dayanr. Kmr bitkisel

rtnn fosillemesi sonucunda oluurken petrol deniz canllarnn rmesiyle

oluur. Ham petroln damtlmas ile gnlk hayatta kullandmz sv yaktlar elde

edilir. Ham petroln damtlmas ilemi aslnda basit olarak bir stma ilemidir.

Damtma ileminin sonunda benzin, motorin, gaz ya, fuel-oil, makine yalar gibi rn gruplar elde edilir.

ekil 1.5 Sv yakt pompas

Gaz Yaktlar: Gaz yaktlarn ou ya fosil yakttr ya da fosil yaktlarn yan

rndr. Temel gaz yaktlar LPG ve doal gazdr. Svlatrlm Petrol Gaz (LPG);

esas olarak propan ve btan ierir. Genellikle petrol rafinerilerinin prosesleri

srasnda veya doal gazn temizlenmesi ilemleri srasnda elde edilir. Normal

koullarda gaz hlinde bulunan btan ve propan basn altnda svlatrlarak genellikle ev yakt olarak kullanlr. Son zamanlarda benzinli motorlarda yakt

olarak da kullanlmaktadr. Trkiyede kullanlan LPGnin bileimi : % 30 propan, % 70 btandan olumaktadr.



Yanma ileminde her

mol oksijen iin

0,79/0,21=3,76 mol

azot bulunur.

Doalgaz;

Havaya % 5 ile % 15 arasndaki oranlarda

karrsa patlaycdr. Havadan hafiftir.

Kapal ortamlarda

st ksmlarda

toplanr,

havalandrma

bacalar tavana

yakn veya

tavanlarda yaplr.

ekil 1.6 Bir gaz yaktn ocakta yanmas

Doal Gaz: Fosil kaynakl bir gaz yakttr. Doal gaz kompozisyonunda byk

miktarda metan ve az miktarda da dier gazlardan bulunur. Doal gazn bileimi kaynaa gre deiir. Fakat tipik deerler yle verilmektedir; metan, CH4 (%90-95); etan C2H6 (%1-4); propan C3H8 (%1-2) ve azot N2 (%0-4). Doal gaz sktrlm hlde depolanarak (CNG) tatlarda kullanlmaktadr. Doalgaz renksiz, kokusuz, zehirsiz bir gazdr. Teneffs edilmesi durumunda ldrc etkisi yoktur. Sadece bir ortamda biriktii zaman oksijen noksanl nedeniyle boma etkisi

vardr. Kokusu olmadndan kullanlmadan nce koku verici maddeler ilave edilir.

3. Oksijen yoktur veya yeterli miktarda deildir. Yanma da yoktur.

ekil 1.7 Yanma geni (Oksijen eksik)

Yanma ilemi iin oksijen havadan temin edilir. Saf oksijen sadece kesme ve

kaynak ilemlerinde kullanlr. Kuru hava hacim olarak; %20,9 oksijen %78,1 azot %0,9

ve az miktarda karbondioksit, helyum, neon ve hidrojenden oluur. Ancak normal havada ayrca nem vardr.

Bir

eyse

l Etk

inlik Kat sv ve gaz yaktlarn yaklmasnda nelere dikkat

edilmesi gerektiini dnnz.



Yanma ileminin iyi anlalabilmesi iin yanmada kullanlan baz ifadelerin iyi

bilinmesi gerekir. Bunlar aada sralanmtr. Hava yakt oran (H/Y): Yanmann gereklemesi iin yanma odasna alnan

hava ile yaktn hacimsel ya da ktlesel miktarlarnn oranna denir. Genellikle

ktlesel oran olarak alnr. H/Y ile gsterilir.

=

/

Teorik veya Stokiyometrik Hava/Yakt Oran: Bu oran yaktn tamamen yanmas iin gerekli olan minimum hava miktarn verir. Buna gre kuru-hava iin teorik ktlesel hava yakt oran aadaki gibi hesaplanr;

(/) = ()0,232 = 1 2 0,232 2/ Burada Omin birim kg yaktn yanmas iin gerekli minimum oksijen (O2)

miktardr ve 0.232 faktr ise hava iindeki oksijenin (O2) ktlesel kesridir. Yani

1kg kuru havada 0.232 kg oksijen bulunur. Hava Fazlalk Katsays: (HFK), Birim miktardaki yakt iin kullanlacak

gerek hava miktarnn, Teorik tam yanma iin gerekli minimum hava miktarna

orandr. ile gsterilir. Boyutsuz olduu iin ktle ve molar olabilir.

= = (/)(/) Fazla Hava Yzdesi: Teorik tam yanma iin gerekli minimum hava

miktarna gre gerek hava miktarnn fazlal veya azl % olarak verilebilir. Bu

tip verililer genellikle mol esasna gredir (%150-1,5 misli gibi). Fazla Hava Yzdesi = 100 ( 1)

4. Is yoktur veya yeterli deildir. Yanma yine gereklemez.

ekil 1.8 Yanma geni (Is eksik)

Bir cismin scaklnn artmasna neden olan fiziksel bir etkidir ve scaklk

fark nedeniyle aktarlan enerjidir. Farkl scaklklardaki iki cisim yan yana getirildiinde s, daha scak cisimden daha souk olana doru akar. Is, iletim, tanm ve nm yaylr.



Eksik yanma rn

olan (karbonmonoksit)

zehirleyici bir gazdr. Kokusuzdur. Havadan

ar olduundan zeminde toplanr.

Isnn iletim ile yaylmas: Bir metal ubuk bir ucundan stld zaman s ubuk boyunca scaktan soua doru ilerler. Bu tip s yaylmndaki esas, snn maddenin atomlar arasnda transferidir. Yanc bir maddenin atomlar sya maruz kaldklarnda, normalden daha hzl hareket etmeye balarlar.

Isnn tanm ile yaylmas: Tanm, snan hava veya gazlar sonucu transferidir ve ortam scakln artrr. Yangn bymeye baladnda, etrafndaki

hava da bu yolla ile snr. Isnan hava ykselmeye balar. Isnn ma yoluyla yaylmas: Buna radyasyon da denir. Isnn

elektromanyetik dalgalar sonucu yaylmasdr. Cisimlerin tutumas (yanmaya balamas) iin gerekli olan scakla

yanma scakl (noktas) denir. Cisimlerin yanma scaklklar farkl farkldr. rnein petrol rnlerinin yanma scakl 200-650 oC dir. Pamuk 400 oC de gazete kd 230 oC de, tahta 240-270 oC de tutumaktadr. Bu rakamlarn yksek olmas yanma balangcnn zor olaca anlamna gelmemelidir. Mesela kibritin

neden olduu scaklk 850-1100 oC arasnda yine bir elektrik arknn oluturabilecei scaklk 550-1000 oC civarnda olabilir.

Reaksiyon Tipine Gre Yanma Trleri

Yanma, reaksiyonun tamamlanp tamamlanmamasna gre de drt grup altnda toplanr.

ekil 1.9 Reaksiyon tipine gre yanma trleri

Teorik Tam Yanma (TTY): Reaksiyona giren yakt molekllerinin tamamnn yand yanma gazlar ierisinde sadece CO2, H2O, SO2 ve N2nin bulunduu ve yanmada minimum miktarda O2nin kullanld yanma eklidir. Yanm gazlar

ierisinde yanc bileen bulunmamaktadr. Hava fazlalk katsays (HFK)== 1dir. Tam Yanma (TY): Yaktn yanmas iin gerekli hava miktar TTY da

kullanlan hava miktarndan fazladr ve yanma gazlar ierisinde CO2, H2O, N2, SO2 den baka hava fazlal nedeniyle O2 de bulunur. HFK= > 1dir.

Eksik Yanma (EY): Yetersiz hava kullanlmas nedeniyle yanma rnleri ierisinde CO2, H2, CO2, H2O, SO2, N2 nin yan sra noksan yanma rnleri olarak bilinen CO, CnHm (yanmam hidrokarbon) gibi bileikler de bulunur. zellikle iten yanmal motorlarda, zengin karm sebebiyle bazen zorunlu olarak

karlalr. HFK= < 1dir.

Reaksiyon Tamamlanmasna

Gre Yanma

Teorik Tam Yanma Tam Yanma Eksik Yanma

Ksmi Eksik Yanma



Ksmi Eksik Yanma (KEY): Yeterli oksijen olmasna ramen yanma odasndaki hava yakt karmnn yetersiz olmas, scaklk deiiklikleri ve yaktn

yanma hacmi ierisinde kal sresindeki yetersizlikler gibi nedenlerden yanma

gazlar ierisinde CO2, H2O, N2, SO2 den baka O2 ve CO, H2, C gibi eksik yanma rnleri grlen yanma eklidir.

Yanma ekline gre yanma trleri

Yava yanma Kendi kendine yanma Hzl yanma Parlama patlama eklinde yanma Detonasyon

Yava Yanma: Yava yanma u durumlarda meydana gelir: Yanc maddenin bnyesi itibaryla, yanc buhar veya gaz meydana

getiremedii hlde; Yeterli snn olmamas hlinde; Yeterli oksijenin olmamas hlinde; yava yanma meydana gelmektedir. rnein; demir (Fe), bakr (Cu), gibi metallerin havadaki oksijen ve hava

ssyla oksitlenmesi olaynda olduu gibi. Yanc madde buhar veya gaz

karamamakta dolaysyla demir oksit (FeO) veya bakr oksit (CuO) olumaktadr. Yeterli oksijen olmamas durumunda canllarn gerekletirdikleri solunum olay da bir nevi yava yanma olaydr.

Kendi Kendine Yanma: Yava yanmann zamanla hzl yanmaya dnmesidir. zellikle bitkisel kkenli yal maddeler normal hava ss ve oksijeni, iinde kolaylkla oksitlenmekte ve bu oksitlenme srasnda gittike artan

s bir sre sonra alevlenmeye yetecek dereceyi bularak maddenin kendiliinden

tutumasna neden olmaktadr. Bezir yana bulatrlm bez parasnn yanmas rnek olarak verilebilir.

Hzl Yanma: Hzl yanma iki ekilde meydana gelir. Alevli yanma ve korlama.

a) Alevli Yanma: yanmann btn belirtileri (alev, s, k, korlama) ile olutuu bir olaydr. Meydana gelen yanc buhar ve gazlar oksijenle

birleirken alev meydana getirirler. b) Korlama: Kat maddelerde yangnn son evresinde meydana gelen

yksek sdaki alevsiz yanma eklidir. Gaz alnm kok ve odun kmrleri, sigarann yan gibi.

Bir

eyse

l Etk

inlik K aylarnda rastlanan soba zehirlenmelerinin nedenlerini

dnnz.



Parlama eklinde Yanma: Dk scaklklarda buharlaan maddelerde grlen yanma eklidir. Benzin buharnn alev almas parlama eklinde yanmadr.

Patlama eklinde Yanma: Dk scaklkta buharlaan svlar ile gazlarn serbest kaldklarnda bulunduklar hacmin tamamn kaplamalar neticesinde alt ve

st patlama limitleri arasnda, bir s kayna ile karlamalar hlinde meydana gelen yanma eklidir. Baz durumlarda meydana gelen doal gaz patlamas bu

duruma rnek verilebilir.

ekil 1.10 Bir gaz yaktn patlamas

Detonasyon: nceden sktrlm karmlarn ses hznn stnde ve arpma dalgasyla meydana gelen birka bin m/sn hzla yanabilen alev

reaksiyonudur. Buna dinamit patlamas rnek verilebilir.

ekil 1.11 Bir ta ocanda dinamitin patlatlmas Yaktlarn madde hallerine gre farkl yanma ekilleri vardr. Kat sv veya

gaz olmasna gre yanma ekilleri tablo 1.1 zet olarak verilmitir.



Adyabatik alev scakl yanma

odasnda kullanlan malzemelerin erime

scaklklar iin nemlidir.

Tablo 1.1. Yaktlarn yanma ekilleri

MADDE HALLER YANMA EKL MADDE ZELL

GAZ Yalnz alevli Hidrojen, btan, propan vb.

SIVI Gaz haline geldikten sonra yalnz alevli Benzin, fuel-oil, eter vb.

KATI

Yalnz korla Alminyum, sodyum, magnezyum vb.

Yalnz alevle. (Eer bu maddeler yanmadan nce, stlarak nce sv, daha sonrada gaz hline getirilirse.)

Zift, kat yalar vb.

Alev ve kor hlinde. Bileiklerinde paralanma olur ve gaz retmeye balarlarsa)

Odun, kmr, kuma vb.

Yanmada Kullanlan Baz Terimler

Her ne kadar yukarda anlatld gibi temel unsur olmas yanmay

balatsa da yi bir yanma iin aadaki be artn salanm olmas gerekir. Bunlar; Uygun hava-yakt karm Yeterli miktarda hava Tutuma scaklnn zerinde bir scaklk Reaksiyonun olumas iin yeterli sre Alevin ilerleyebilmesi iin uygun reaktant younluudur.

Yanma ilemlerinde kullanlan iki nemli scaklk vardr. Bunlar i noktas

scakl ve adyabatik alev scakl. i noktas scakl: Yanma rnleri sabit basn altnda soutulurken

rnler ierisindeki su buharnn youmaya balad scaklktr. Su baharnn

ksmi basncna karlk gelen scaklktr. Suyun ksmi basnc Psu,ksmi ve mol says nsu , rnlerin toplam basnc Ptoplam ve mol says ntoplam ise P, = ( )

eklinde hesaplanr. Termodinamik tablolar kullanlarak bu basnca karlk

gelen scaklk bulunur. Bu scaklk i noktas scakldr.

Adyabatik alev scakl: Yanma ileminde ulalabilecek maksimum scakla adyabatik alev scakl denir.



YANGIN ve KAVRAMLARI Yangn, kontrolmz dnda gerekleen yanma ilemidir. Yanmay

oluturan temel unsurun (yanc madde, hava ve yeterli tutuma scakl) kontrolsz bir ekilde bir araya gelmesi sonucunda yangn balar. Yangnlar

sonular bakmndan insanlara en ac veren doal felaketlerden biridir. ehirlerde

binalarn i ie olmas ve toplu yaam blgeleri yang riskini artrmaktadr.

ekil 1.12 Yangn

Yangnlar bir evde, i yerinde, fabrikada ve tesiste karlalabilecek en ciddi

ve boyutlar kolay kolay tahmin edilemeyecek olaydr. Her yl binlerce yangn olay

meydana gelmekte bu yangnlar sonucu ciddi can ve mal kayplar meydana gelmektedir. Yangnlarla iyi mcadele edebilmek iin yukarda anlatlan yanma olay iyi anlalmaldr.

nsanlar gerek retimde gerekse gnlk yaantda yanc, parlayc, patlayc

maddeler kullanmaktadr. Bunun iin yanma olayn ve kontroln ile bir yangn

durumunda yaplabilecekler iyi bilinmelidir. Genellikle, birok yangn kk

ihmalle ile kmaktadr.

ekil 1.13 Bir binadaki yangn grnm

Yanma Sonucu Ortaya kan rnler

Yanc bir maddenin sonucunda genellikle duman, alev ve s aa kar.

Bunlar ksaca aada aklanmtr. Duman: Duman, kat ya da gaz hldeki yanma rnleri iin kullanlan genel

bir terimdir ve yanmam paracklarla, yancdan kimyasal deiim yoluyla kan

birtakm gazlar birlikte ierir. Yanma sonucu aa kan scak karbondioksit, azot, oksijen gibi gaz, su buhar ve iinde bulunan kat ve sv hldeki paracklarndan oluan bir karmdr. Duman iinde bulunan gazlar yanc maddeye gre deiiklik

gsterir. Duman yanc madde ve yanma koullarna gre renk alr. Tam bir deer olmamakla birlikte kat yanc madde yangnlarnda beyaz duman, gaz yanc maddelerde sarms ve mavi duman, sv yanc maddelerde ise youn siyah duman



oluur. Duman rengine gre yancy deerlendirmek her zaman mmkn olmayabilir.

Duman ierisinde en ok hava bulunur. (azot+oksijen). nk ortalama 1 kg

yanc madde iin 15-20 kg hava kullanlmaktadr. Bu nedenle bir yanma ileminde duman miktar tahminen hava miktarna yaklak eit olacaktr. Ancak yangnlarn

ounda duman retim miktarn, deikenlerin okluu nedeniyle, kesin biimde

hesaplama olana yoktur. Yangnn geniledike (evresel uzunluu arttka)

duman retiminin de artacann bilinmesi yeterlidir. Duman grn olarak ierdii bileenleri yanstr ve ok ak renkten koyu

isli bir siyah renge doru deiim gsterir. Dumann younluu, hava iinde

tanan yanmam paracklarn miktarna baldr. Duman younlatka gr

uzakl azalacandan daha ok tehlike yaratr. Duman oluturan gazlar aada

aklanmtr.

Is: Scaklk fark sonucu ortaya kan enerjidir ve bir cismin scaklnn artmasna neden olan fiziksel etkidir. Farkl scaklklardaki iki cisim yanyana

getirildiinde, s daha scak olan cisimden daha souk olanna doru akar. Is ve

scaklk arasndaki en nemli ayrm; s bir enerji biimi, scaklk ise bir cisimde

bulunan s enerjisi miktarnn lsdr. Is bir enerji tr olduundan birimi de enerji birimi olan Joule (J)dr. Ancak dier enerji birimi olan kaloride (cal) kullanlmaktadr.

Yanma bir ekzotermik reaksiyondur. Yani reaksiyon sonucunda s aa

kar. Ekzotermik tepkime rnekleri ve bu tepkimeler srasnda aa kan s

miktarlarna ait baz rnekler aada verilmitir. C + O2 CO2 + ISI 393 kJ 2CO + O2 2CO2 + ISI 564 kJ CH4 + 2O2 CO2 + 2H2O + ISI 886 kJ Is, yanma blgesinden uzaklatrld anda, maddenin scakl yanma

scaklnn altna der, daha sonra parlama noktasnn altna iner ve ate yok olur. Bir yangnda retilen s miktar ou kez yangn iddetinin bir ls saylr.

Is retim dzeyini belirleyen etmenlerin anlalmas bir yapy hasara uratacak

yangn potansiyelinin tahminine olanak salar. Bir kapal mekn yangnnda yanma hznn, mevcut yanc madde miktar ve havalandrma dzeyine bal olduu

bilinmektedir. Bu nedenle retilecek sy da anlan bu iki ana etmen belirler. Is ktsn yalnzca yancnn doas ve miktar etkilemez. Yanclarn

yerleme dzeni de nemlidir. Temel olarak, etkilenen yzey alan bydke

yangnn geliim hz da artar. Yanclarn duvarlara ya da tavana yakn oluu,

yzeyler boyunca yaylm belirlemede bir baka etmendir. Dzenlemede yanclar

younlatka yangnn tmyle s retir hle gelii zaman alr ve yangn daha uzun srer.

Yanma ileminde hava miktar, yangnn iddetini ve s ktsn

belirlediinden havann kesilmesinden doacak olan s kayb da byk nem tar.



Havalandrma miktar, pencere biimi ve boyutlaryla denetlenir. Pencereler kk

olduu zaman salanabilecek oksijen miktar yoluyla yangnn bykl

snrlandrlabilir Yangnn iddetini ve s ktsn etkileyen son etmen meknn boyutlardr.

Geni alanlarn daha byk yanc yk iermesi olasl var ise de yangnn

duvarlara ve tavana uzak oluu balang evrelerinde yangn yavalatr. Genel bir

anlatmla, alan bydke yangnn geliim sresi uzar ancak gelime

gerekleince yangn daha da iddetlenir. Is, bir yapnn tamamen gmesine

neden olabilir. Yangn scakl, yangn yk ile balantldr.

Tablo 1.2. Yap Tiplerine Gre Yangn Ykleri

Yap Tipi Yangn Yk

Konutlar Dk Apartman Daireleri Orta inde Kalnan Kurulular (hastane, hapishane...) Dk Oteller ve Ahap Evler Orta Bro, Ticaret ve Okul Binalar Orta Dkkanlar Orta Toplant ve Elence Yerleri Yksek Endstri Yaplar - Ya, mobilya ve plastik atl. - Garaj, matbaa, tekstil atl. - Metal ileri, imento fab.

ok yksek Yksek Orta

Depolar - Yksek yakt riski - Orta yakt riski - Dk yakt riski

ok yksek Yksek Orta

Otomobil Park Yerleri Dk Alev: Alev; genellikle hzl tepkimeye girerek yanan maddelerde s, ou

zamanda k yayan gaz ktlesi olarak tanmlanabilir. Yanc maddelere gre alev

rengi deiiklik gsterse de yangn yeri, yeterli oksijen alp alamamas, oluan

yanma rn gazlar alev rengini de belirler. Yeterli oksijen (O2) alan bir yangnda

alev kzl renktedir. Oksijen zayfladka alev sarmtrak renge dnr. Parlayc/patlayc gazlarn younlat yerlerde alev maviye doru renk deitirir.

zellikle akaryakt tank/tanker yangnlarnda bu renk deiimi nem kazanr. yle

ki; dolu tank siyah duman ve kzl alevle yanar. Tank boaldka (yakt seviyesi dtke) duman kahverengi, alev ise sarya doru dnr. Tank seviyesi ok

dtnde patlayc gazlar artm olur ki bu durumda duman kahveden sar-mor karmna alev ise maviye doru dner. Mavi alev o tankn infilak etmek zere

olduunun iaretidir. Bu nedenle benzeri tank/tankerlerdeki yakt seviyesi yksek

tutulmaya allmaldr (Yakt azaldka su baslabilir) (43).



Yangnlarn Snflandrlmas

Yangnlarn ok farkl kategorilerde snflandrlabilmekle birlikte en yaygn ve nleme sndrme almalarnda fayda salayacak yaklam yanan maddenin

cinsine gre yaplan snflandrmadr. Tanmlanmas ve uygulanacak sndrc ve

yntemlerin de snflandrlmas amacyla TS EN 2de yangnlar 4 (A, B, C, D ) snf

olarak belirlenmitir. Bu konu bir sonraki blmde detayl bir ekilde ele alnmtr.

Yangn Nedenleri Yangnlar iin birok neden sralanabilir. ekil 1.14.te Genel kabul gren

nedenler aada sralanmtr. Korunma nlemlerinin alnmamas Bilgisizlik hmal Kazalar Srama Sabotaj Doa olaylar

ekil 1.14 Yangn sebepleri

Korunma nlemlerinin alnmamas: En nemli nedendir. Yangn, elektrik

konta, stma sistemleri, LPG tpleri, parlaycpatlayc maddelerin yeterince korunmaya alnmamasndan domaktadr.

Bilgisizlik: Yangna kar nlemlerin nasl alnacan bilmek gerekir. Yangn kabilecek aletlerin doru kullanmn bilmemek, soba ve kalorifer sistemlerini yanl yerletirmek, tavan arasna ve atya kolay tutuabilecek eyalar koymak,

elektrik tesisatn uygun yapmamak yangna sebep olabilir. hmal: En nemli sebeplerdendir. Yangn konusunda bilgili olunabilir ancak

sndrlmeden atlan bir kibrit veya sigara izmariti, kapatmay unuttuunuz

elektrikli ay makinesi, LPG tp, atei sndrlmemi ocak, fii prizde unutulan

her trl elektrikli cihaz; sebebiyle byk yangnlar kabilir. Kazalar: Baz kaza ve olaylar (kalorifer kazannn patlamas, elektrik konta

gibi) yangna neden olmaktadr. Ancak bununda temeli ihmale dayanmaktadr. Srama: Kontrol altndaki bir atein, kaynak veya metal kesimi yaplrken

srayan bir kvlcmn ihmal veya bilgisizlik sonucu baz yanc maddeleri

tututurup yakmas veyahut patlatmas her zaman mmkndr.



Sabotaj: Terr saldrlar sonucunda veya baz insanlarn, eitli ama ve

kazan uruna kastl olarak yaptklar iler yangn kar. Bu tr olaylara kar

gerekli nlem alnmaldr. Doal olaylar: Gnein bir mercek altnda yksek scaklkta kuru otlar

tututurmas veya Rzgrl havalarda kuru dallarn birbirine srtmesi sonucu, yldrm dmesi, deprem ve benzeri doa olaylar sonucu zellikle orman

yangnlarna sebep olabilir.

ekil 1.15. Doal olay sonras orman yangn

de

v

Yangn sonucu aa kan rnlerin zararlar ve tehlikeleri konusunda bir alma yapnz.



ze

t Yandnda enerji veren maddelere yakt denir. Yanma isekimyasal bir reaksiyondur. Ancak dier kimyasalreaksiyonlardan fark byk miktarda s aa kmasdr.

Yanmann olabilmesi iin artn yerine gelmesi gerekir.yaktoksijenyeterli scaklk

Yangn ise kontrolmz dnda gerekleen yanmailemidir. Yanmay oluturan temel unsur kontrolsz birekilde bir araya gelmesi sonucunda yangn balar. Yangnlarsonular bakmndan insanlara en ac veren doalfelaketlerden biridir.



Deerlendirme

sorularn sistemde ilgili nite bal altnda yer alan

Blm Sonu Testi blmnde etkileimli

olarak cevaplayabilirsiniz.

DEERLENDRME SORULARI

1. Aadakilerden hangisi bir yangn nedeni deildir?

a) Sigara b) Sabotaj c) Radyasyon d) Teknik arza e) Hibiri

2. Aadakilerden hangisi yanma iin gerekli unsurlardan deildir?

a) Yanc madde b) Hava c) Azot d) Scaklk e) Uygun hava yakt oran

3. Aadakilerden hangisi sv yaktlardan deildir? a) Benzin b) Mazot c) Gaz ya d) Fuel-Oil e) Linyit

4. Aadaki yaktlarn hangisinde patlama riski vardr?

a) Kmr b) Benzin c) Doal gaz d) Odun e) Fuel-Oil

I. Eksik yanma

II. Ksmi eksik yanma III. Tam yanma

5. Yukardakilerin hangisi ya da hangilerinde hava fazlalk katsays 1 (HFK>1) den byktr.

a) Yalnz I b) Yalnz II c) Yalnz III d) I ve II e) II ve III



6. Aadakilerden hangisi yanma trlerindendir? a) Teorik tam yanma b) Tam yanma c) Eksik yanma d) Ksmi eksik yanma e) Hepsi

I. Yalnz korla

II. Yalnz alevli III. Alev ve korla

7. Kat yaktlar yukardakilerden hangisi ya da hangileri yanma eklinde yanar?

a) Yalnz I b) Yalnz II c) Yalnz III d) II ve III e) I, II ve III

I. letimle

II. Tanmla III. Inmla

8. Bir Yanma olaynda s yukardakilerden hangisi ya da hangileri vastasyla tanr.

a) Yalnz I b) Yalnz II c) Yalnz III d) II ve III e) I, II ve III

9. Alevlenme noktasndaki yanc bir maddeyi; yanma noktasndaki dier bir yanc

maddeden ayran en nemli zellik aadakilerden hangisidir?

a) Alevlenen maddenin yanmasn srdrmesi b) Is kaynana bal olmakszn yanp snmesi c) Is kayna uzaklatnda snmesi d) Birbirini ayran zellii yoktur e) Hi bir durumda snmemesi

10. Demirin paslanmas aadakilerden hangisine en iyi rnektir?

a) Yava yanma b) Kendi Kendine Yanma c) Hzl Yanma d) Parlama e) Patlama

Cevap Anahtar 1.c, 2.c, 3.e, 4.c, 5.e, 6.e, 7.e, 8.e, 9.c, 10.a



YARARLANILAN VE BAVURULABLECEK DER KAYNAKLAR

Acarolu M., nald M., Aydoan H. (2010). Yaktlar ve Yanma.Yer Nobel yaynclk

Birinci S. A., (2005) Yanma Ve Yangn Bilgisi- I Kocaeli niversitesi zmit Meslek Yksekokulu tfaiye Ve Yangn Gvenlii Program ders notlar

engel Y.A., Boles M.A. (2008). Mhendislik yaklamyla Termodinamik. Yer

Gven yaynclk Gner Y. ; (2002). Yaplarda Yangn Gvenlii. Baslmam Eitim Notu; YEM

Gebze; Nisan

Kara Y.A. (2008) Yaktlar ve Yanma Ders Notlar. Atatrk n. Mh. Fak.

(Yaynlanmam)

MEB. (2011) Yangn nleme ve yangnla mcadele. (862sg007). Ankara Yaynevi

Stollard P. (1991).Fire From First Principles.Chapman Hall,London,

Telli K.(1984). Yaktlar ve Yanma. Akdeniz . Isparta Mh. Fak. Yaynlar

Yldrm G., Yangn Gvenlii; Baslmam Ders Notlar;


YANMA vE yangn kavramlarYanma KoullarReaksiyon Tipine Gre Yanma TrleriYanma ekline gre yanma trleriYanmada Kullanlan Baz TerimlerYanma ilemlerinde kullanlan iki nemli scaklk vardr. Bunlar i noktas scakl ve adyabatik alev scakl.i noktas scakl: Yanma rnleri sabit basn altnda soutulurken rnler ierisindeki su buharnn youmaya balad scaklktr. Su baharnn ksmi basncna karlk gelen scaklktr. Suyun ksmi basnc PRsu,ksmiR ve mol says nRsuR , r...,P-,.=(,,-.-,-..),-.eklinde hesaplanr. Termodinamik tablolar kullanlarak bu basnca karlk gelen scaklk bulunur. Bu scaklk i noktas scakldr.Adyabatik alev scakl: Yanma ileminde ulalabilecek maksimum scakla adyabatik alev scakl denir.Yanma Sonucu Ortaya kan rnlerTablo 1.2. Yap Tiplerine Gre Yangn YkleriYangnlarn Snflandrlmas

Yap TipiYARARLANILAN VE BAVURULABLECEK DER KAYNAKLAR

Ünite- 1 yanma ve yangin kavramlari.pdf

Documents