UBISTVO NA MAH

Ko drugog liši života na mah, doveden bez svoje krivice u jaku razdraženost napadom ili teškim vrijeđanjem od strane ubijenog, kazniće se zatvorom od jedne do deset godina.1. Ubistvo na mah predstavlja lakši (privilegovani) oblik krivičnog

djela ubistva.Ubistvo na mah postoji ako su, pored obilježja krivičnog djela ubistva sa umišljajem određenih u članu 47.st.1. ovog zakona, utvrđene još seledeće okolnosti: da je ubistvu prethodio napad ili teško vrijeđanje od strane ubijenog, da ovaj napad ili teško vrijeđanje nije bilo skrivljeno od učinioca, da je ovaj napad ili teško vrijeđanje prouzrokovalo jaku razdraženost učinioca i da je učinilac, nalazeći se u stanju jake razdraženosti ,,namah,, lišio života lice koje ga je dovelo u jaku razdraženost, u stručnoj literaturi i provociranim ubistvom.

a) pod napadom se, u prvom redu, podrazumijeva napad na ličnost. Ovaj napad može da bude po svom dejstvu fizički (npr. tjelesna povreda, zlostavljanje) i psihički (npr. izazivanje straha). Sporno je da li se pod ,,napadom,, može smatrati i napad na imovinu. Tako, dok Vrhovni sud Makedonije u odluci Kž-65/75, zastupa mišljenje da se kao napad u smislu krivičnog djela ubistva na mah smatra i napad na imovinu optuženog, dotle Vrhovni sud Srbije u odluci Kž-2294/57, negira takvu mogućnost i decidno zauzima stav da se kao napad, u smislu odredbe, može smatrati samo napad upravljen protiv ličnosti, a ne i protiv imovine. Mišljenja smo da je pravilnije drugo shvatanje, koje ograničava pojam napad samo na napad na ličnost.Napad mora biti, po načinu i intenzitetu, takav da može napadnuto lice dovesti u jaku razdraženost. Napad treba da objektivno postoji. Prema tome, napad može dolaziti i od lica koje nije krivično odgovorno (npr. od neuračunljivog lica).Vrijeđanje kao uzrok jakog uzbuđenja ne treba shvatiti samo kao uvredu u tehničkom smislu već kao postupak koji vrijeđa čast (npr. ubistvo izvršeno pri zaticanju bračnog druga u preljubi – Vrhovni sud Hrvatske u odluci Kž-1106/52). Vrijeđanje treba da predstavlja teško vrijeđanje, ali ne u smislu teže kvalifikacije uvrede po krivičnom zakonu. Kao teško vrijeđanje treba smatrati svako vrlo intenzivno povređivanje nekog osjećaja, koje može u velikoj mjeri da uzruja učinioca, da ga dovede do velikog uzbuđenja, gnjeva, revolta. Vrijeđanje se smatra teškim kada je ono, uzeto po objektivnom mjerilu, takvog intenziteta da može da prouzrokuje jako steničko afektivno stanje, izraženo u jakoj razdraženosti. Zapravo, na težinu vrijeđanja ukazuje stepen razdraženosti do koje može izvršeno vrijeđanje, po objektivnoj ocjeni, da dovede. Pri toj ocjeni mora se uzeti u obzir cjelokupna konkretna situacija u kojoj se vrijeđanje i ubistvo dogodilo.

1

Napad ili teško vrijeđanje ne mora biti učinjeno direktno u odnosu prema licu koje je dovedeno u stanje jake razdraženosti, već može biti učinjeno i prema nekom drugom licu koje je u bliskom odnosu sa razdraženim licem (npr. dijete, roditelj, brat ili sestra, bračni drug, ali i bliski prijatelj, dakle ne mora biti u pitanju samo srodnički odnos) tako da napad ili vrijeđanje tog lica može da izazove snažno saosjećanje, pa time i veliku razdraženost kod izvršioca ubistva. Tako Vrhovni sud Hrvatske u odluci Kž-1220/51, izlaže da nije odlučno ko je bio objekt napada ili teškog vrijeđanja, da li je to sam izvršilac ubistva ili kakav njegov srodnik ili kakvo drugo lice, pri čemu je bitno da je napad vrijeđanje tog lica opravdano dovelo izvršioca ubistva u jaku razdraženost.Napad ili vrijeđanje mora biti učinjeno baš od ubijenog, a ne od nekog drugog lica, pa makar to bio i bliski srodnik ubijenog.

b) Napad ili teško vrijeđanje od strane ubijenog može da bude osnov za usvajanje ove blaže kvalifikacije ubistva samo ako napad ili vrijeđanje nije skrivio sam izvršilac ubistva. Postavlja se pitanje kada se smatra da je ubica skrivio napad ili vrijeđanje od ubijenog, naime kada je on skrivio provokaciju. Po preteženom mišljenju, skrivljeno izazivanje provokacije ne treba shvatiti kao postupak koji je skrivljen u smislu krivičnopravne odgovornosti, već po skrivljenim izazivanjem provokacije (napada ili vrijeđanja) smatra se svaki onaj postupak lica dovedenog u jako razdraženo stanje koji je po objektivnoj ocjeni bio dovoljan povod za napad ili teško vrijeđanje od strane ubijenog. Prema tome, svaki i najmanji povod od strane učinioca ne predstavlja još skrivljen napad ili vrijeđanje od strane ubijenog. S obzirom na izloženo, ubistvo koje je izvršeno u jakom uzbuđenju izazvanom napadom ili teškim vrijeđanjem od strane ubijenog lica, do kojeg je napada ili vrijeđanja došlo provokacijom samog ubice, ne može se kvalifikovati kao ubistvo na mah.

c) Ubistvo treba da bude izvršeno u jakoj razdraženosti koju je izazvao napadom ili teškim vrijeđanjem sam ubijeni. Dakle, za ovu kvalifikaciju mora postojati uzročna veza između ovih postupaka ubijenog i jake razdraženosti ubice. Ako je ubistvo izvršeno u jakoj razdraženosti koja nije izazvana navedenim ponašanjem samog ubijenog već nekog drugog, razdraženost ne može predstavljati osnov za ovu kvalifikaciju ubistva, već eventualno može biti uvažena kao olakašavajuća okolnost pri odmjeravanju kazne za ubistvo.U vezi sa zahtjevom da jaka razdraženost mora biti izazvana napadom ili teškim vrijeđanjem samog ubice ili nekog lica koje je njemu blisko, može se postaviti pitanje da li se kao osnov za ovu kvalifikaciju može usvojiti i razdraženost koja je nastupila naknadnim saznanjem uvrede koja mu je nanesena ili napada ili teškog vrijeđanja koje je izvršeno prema njegovom srodniku ili nekom drugom bliskom licu. Ovo pitanje se postavlja tim prije

2

što može proći i druže vrijeme od provokacije ubijenog i izvršenog ubistva. Premda su moguća različita rješenja ovog problema, ipak smo mišljenja da se osnovni smisao ove privilegovane kvalifikacije ubistva nalazi u provokaciji koja se događaja u neposrednom kontaktu između ubijenog i ubice ili da je ubica prisustvovao odnosno neposredno zapažao napad ili vrijeđanje njegovog bliskog srodnika ili drugog bliskog mu lica od strane ubijenog. Prema tome, naknadno saznavanje uvrede koju je ubijeni nanio ubici ili naknadno saznavanje napada ili teško vrijeđanja koje je ubijeni izvršio prema srodniku ili drugom licu koje je blisko ubici, bez obzira što može vrlo jako da uzbudi ubicu, ne bi moglo služiti kao osnov za ovu lakšu kvalifikaciju ubistva, iako je situacija možda doprinijela brzom reagovanju ubistvom na saznatu provokaciju (uvredu ili teško vrijeđanje).Razdraženost u koju je izvršilac ubistva doveden mora biti ,,jaka,, naime, ona ,,mora biti tolika da prouzrokuje izvanredno duševno stanje u kojem učinilac, bez kritičkog rasuđivanja i u trenutku odluči da izvrši ubistvo. Između povoda koji je izazvao razdraženost i stepena razdraženosti mora postojati i određena sarzmjera koju treba ocjenjivati objektivnim mjerilima, a ne subjektivni kriterijum tj. po ocjeni samog ubice, koja može rezultirati i iz njegove preosjetljivosti,,.(Vrhovni sud Hrvatske u odluci Kž-1936/68). Jaka razdraženost ubice koja je nastupila zbog prevelike osjetljivosti i emocionalne nestabilnosti ne bi mogla služiti kao osnov kvalifikacije ubistva po ovom članu krivičnog zakona. Po objektivnom kriteriju treba utvrditi da je postupak ubijenog izazvao jaku razdraženost kod učinioca kao emocionalno relativno stabilnog lica (Vrhovni sud Hrvatske u odluci Kž-1731/66).Jaka razdraženost kao afektivno stanje ne mora imati takav intenzitet da bi postojala bitno smanjena uračunljivost, ali se postavlja pitanje kako kvalifikovati učinjeno ubistvo ako je razdraženost poprimila kvalitet bitno smanjene uračunljivosti. Da li kao ubistvo po čl. 47.st.1, uz primjenu člana 12. st.2. KZ SRJ ili kao ubistvo na mah (član 49), pri čemu se kao daljnje pitanje opet nameće da li se uz kvalifikaciju ubistva na mah može primjeniti odredba o bitno smanjenoj uračunljivosti (član 12.st.2. KZ SRJ). Mišljenja smo da se u takvom slučaju djelo kvalifikuje kao ubistvo namah (član 48), s tim da se pri odmjeravanju kazne ne može primjenom člana 12.st.2. KZ SRJ vršiti ublažavanje kazne određene za krivično djelo ubistva namah. Međutim, primjena člana 12. KZ SRJ nije isključena i pri postojanju ubistva namah, ali ne po osnovu razdraženosti koja je nastala napadom ili teškim vrijeđanjem od strane ubijenog, već ako postoji neki od drugih osnova za bitno smanjenje uračunljivosti određenih u članu 12.stav 2.(npr. duševna bolest).

3

d) Do reakcija ubistvom mora doći ,,namah,,. Ovaj element ubistva na mah označava vremenski kontinuitet između napada odnosno teškog vrijeđanja i ubistva što ne znači da reakcija ubistvom mora uslijediti u momentu napada odnosno vrijeđanja ili neposredno poslije toga, ali ne smije doći do prekida kontinuiteta između provokacije i ubistva. Svakako,ubistvo se mora dogoditi dok još traje provocirano jako uzbuđenje, ali opet tako dugo trajanje razdraženosti kod učinioca koje bi prekinulo neposrednu vremensku povezanost između provokacije i ubistva ne bi moglo zasnivati kvalifikaciju ubistva po čl. 49. Vrhovni sud Srbije uodluci Kž-I-1377/71, ne usvaja mišljenje da povremeno afektivno stanje može da traje i druže vremena odnosno sve dotle dok ne dođe do ,,pražnjenja,, kroz određeno zadovoljenje, jer po mišljenju suda, u čl. 49. inkrimisana su samo ona nagla reagovanja koja su izazvana isključivo napadom i vrjeđanjem, naime inkriminisana su samo momentalna, tako reći nedovoljno kontrolisana eksplozivna reagovanja napadnutog lica. Prema tome, u ovoj presudi se zastupa jedno dosta usko shvatanje o značaju termina,,namah,,. Međutim, u praksi više dolaze do izražaja donekle elastičnija tumačenja ovog elementa ubistva namah.Tako npr. Vrhovni sud Hrvatske u odluci Kž-371/68, usvojio je da postoji ubistvo na mah kada je optužena, koju je ubijeni davio i tukao, otišla po sjekiru, vratila se i ubila ga. Štaviše, ovaj sud usvaja kao osnov ove kvalifikacije ubistva i jedno trajno uzbuđeno stanje koje se kod optužene produžavalo zbog stalnog maltretiranja od strane poginulog, a Vrhovni sud Vojvodine u odluci Kž-27/72, nije usvojio kvalifikaciju ubistva na mah kada je proteklo dva dana od provokacije (ubijeni je nanio teške tjelesne povrede ženi optuženog ubice).Prema tome, dozvoljeni vremenski razmak između provokacije i ubistva ne može se unaprijed formalno postaviti, jer taj razmak treba cijeniti prema cjelokupnoj situaciji, ali je kod toga bitno da je ubistvo uslijedilo u stanju jake razdraženosti i da između provokacije i ubistva postoji jedan razuman, relativno kratak vremenski razmak, koji ne mora značiti trenutno reagovanje. No, to ipak ne znači da je kvalifikacija ubistva na mah organičena samo trajanjem jako razdraženog stanja, već je ona ipak i vremenski ograničena.

4