u 159 93$ fl gs, 802 - files.eric.ed.gov · tugaa agsram qaaganin ayagniglugu, suli...

24
U 159 93$ AUTHOR T/TLE INSTITUTI1N SPONS AG/WC/ PUB DATE GRANT NOTE AVAILABLE FROM SOMME"? BESSIE FL GS, 802 Brown, Emily Ivanoff Silas Irrusia (Weather Conditions) . Alaska Univ., Fairbanks. Alaska Native Language Center. National Endowment for the Humanities (NFAH), Washington, D.C. 75 NEH-R01-20196-74-54 24p. Alaska Native Language Center, University of Alaska, Fairbanks, Alaska 997C1 ($1.00) EDRS PRICE MP-50.83 Plus Postage. BC lot Available from EDW. DESCRIPTORS Alaska Natives; American Indian Languages; *Athapascan Languages; *Bilingual Education; Childress Literature; Elementary Education; Polk Culture; *Instructional Materials; *Language Instruction; Meteorology; Beading Instruction; *Reading Materials; Uncommonly Taught Languages IDENTIFIERS Alaska; *Inupiag ABSTRACT This illustrated reader in Inupiag Athatascan is intended for use in a bilingual education settirg and is geared toward readers, especially schoolchildren, who have a good grasp of the language. It consists of a story about traditional Inupiaq beliefs concerning the weather, stars, etc. ma) 4110.3030101010301030****103010*1030101030*****301010101010*******************************41303030 Reproductions supplied by ERRS are the best that can to made from the original document. #10411041101010**411041#*1010*1041*****101041104111W*10*1111*****111111.11**1114141441***************

Upload: dinhthuan

Post on 30-May-2019

213 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

U 159 93$

AUTHORT/TLEINSTITUTI1N

SPONS AG/WC/

PUB DATEGRANTNOTEAVAILABLE FROM

SOMME"? BESSIE

FL GS, 802

Brown, Emily IvanoffSilas Irrusia (Weather Conditions) .Alaska Univ., Fairbanks. Alaska Native LanguageCenter.National Endowment for the Humanities (NFAH),Washington, D.C.75NEH-R01-20196-74-5424p.Alaska Native Language Center, University of Alaska,Fairbanks, Alaska 997C1 ($1.00)

EDRS PRICE MP-50.83 Plus Postage. BC lot Available from EDW.DESCRIPTORS Alaska Natives; American Indian Languages;

*Athapascan Languages; *Bilingual Education;Childress Literature; Elementary Education; PolkCulture; *Instructional Materials; *LanguageInstruction; Meteorology; Beading Instruction;*Reading Materials; Uncommonly Taught Languages

IDENTIFIERS Alaska; *Inupiag

ABSTRACTThis illustrated reader in Inupiag Athatascan is

intended for use in a bilingual education settirg and is gearedtoward readers, especially schoolchildren, who have a good grasp ofthe language. It consists of a story about traditional Inupiaqbeliefs concerning the weather, stars, etc. ma)

4110.3030101010301030****103010*1030101030*****301010101010*******************************41303030

Reproductions supplied by ERRS are the best that can to madefrom the original document.

#10411041101010**411041#*1010*1041*****101041104111W*10*1111*****111111.11**1114141441***************

SI LA \A 1RRUSIA

Tiqqasuum aglaktafla

PiliaflatAlaskam Inupiaijisa Uqa0inatta SavaaDat

lianaInupianik 1:ar,icisiniaf4vium

Alaskam Ilisacjvia, Fairbanks, Alaskami

Uuma taiquam savainina akilinaqaatNational Endowment fr,r the Hum;-ities-gum.

1.1 11 MINT OF KEDUCATION &WELFARENATIONAL INSTITUTE OF

EOuCATiON

THIS DOCumEN'I HS BEEN REPRO.OuCE0 E xAc *IL v As stEcEivE0 FROMTHE PERSON OR ORGANIZATION ORIGINTiNG IT POINTS Or VIEW OR OPINIONSsTtE0 DO NO? HECESssiq v. RE ABE.SENT OF r ,cHH NAT i01411 INSTITUTE OrFOIJCT ION POSITION OR POI IC'T'

9Ar

'PERMISSION TO REPRODUCE THISMATERIAL BY MICROFICHE ONLYHAS BEEN GRANTED BY

TO THE EDUCATIONAL RESOURCESINFORMATION CENTER (ERIC) ANDTHE ERIC SYSTEM CONTRACTORS

WEATHER CONDITIONS

Written by Emily Ivanoff Brown

A Production of theAlaska Native Language Center,

University of Alaska,Fairbanks, Alaska

First Printing 300 copies

Malemiut Inupiag 1975

Use of this material is restricted. Theright to reproduce all or part of the con-tents is reserved by the Alaska NativeLanguage Center.

Preparation of this material was madepossible through Grant No. R01- 20196-74-54 from the National Endowment forthe Humanities to the Alaska NativeWriters' Pro.;?Ct.

..)

TAKTUN

Taktuk nunamin taktuguguuruq. Nuna

uunnaguqman, sila aasiin nigliqman taktuouluurat

nuvuyauplutio kulvagaqtut. Taimma aasiin

nuvuyagughutin qilanmi.

1

EAIVALUI: AVATAANI SIQIUCUM

Isirisinaqhuni iglumnun Ilupaam ataatani

uqautigaa.

"Ataataao, siqiniq kalragusiraqtuq kaviq-

suamik. Suniaqpa sila? Kia, ilivauo kaivaluk

avataanun siqingum? Inukpaum ilivauo tatpikuoa?"

"Uvuoa aquvillutin sanimnun, Ilupaao.

Unipkaagutiniaglkpin."

Ilupaao aquvitman ataataqa ayagniqsuq.

"Silam Inuan nunapta ilikkayi <lai qilaomun,

siqininiktitluta. Uuma inukpaum manna nuna pigi-

gaa. Ilaan piliagigaa. Sila aoalatchuugaa.

Silam Inua kiliktiusuuruq uvaptiknun. Silam

irrusianik uqautlragigaatigut. Siqingum kalvalua

tainiqaqtuq uumioa, 'Uglupak silaqiiniaqtug

piniaqtit aullaninnagmirl p(iumaut."

"Tlu;,A,rj, itr.l 11 In LlitLa(Isratin. Taimma

aasiin 1 1 1 1 1 111 :t11111,1 .111? 1 n."

.. . . . . . . - - n i. '''''''''. . n .. . . .

i( 1::-..- ":. 4 4. . . - 1 . .

7

ATIIJIT ANUGIT

Ataatagata uqautigai tutitchaurani, "Anaqa-

pak ilisagisirugut atigitnik anugit gargimi.

Isigmata ililcjaat, ataatagata manirigai

agsramik. Talmo aasiin tikuagagalugu anu§im

tugaa agsram qaaganin ayagniglugu, suli sani-

§aganinlu.

Ataatagata pigai, "Nunavut aqvalugtug

agsraatun. "Nigiq" nunapta qaaganin anugliq-

man nigigmik atigagtuq. Aasiin nunapta ataanin

anugligman ugallamik piragigikput. Uvva aasiin

nunapta saniqqaknin anugliqman, sigin4um tugadnin

pinaknamik atigagtuq. Pinaknam aasiin akianin

anugi anugliciman, kanlknamik atigagtuq.

Anugit sikun atigtitchuugal suli siqu-

mitlugulu. Nigicipakman siku atigtitagigaa upi-

ngagsrami. Unugaagalaitchut sikumun. Atakkii

atiqtausuurut.

Ukiumi siku inillakman nunamun anugliooaan

siku alikpiinaoitchaa. Aglaan, pinaknaqman siku

payajaruq ulitman. Atigagiyaa."

Tamatkua uqautigitkatka, piiyuyniagnagit

inuuniqtusukkupsi. Aouniaqtit isivgiciaariluoi

anugit,suli silapta irrusia isivgiclaagiugi

kisianik aullagataa4aqtut.

60

ANIU

Ukiumi aniusuuruq. Aniu qatigtuq. Aniu

nuvuyanin kataguuruq. Sialuk gigitman

aniuyuyuuruq. Nuvuya aniuliuyuuruq.

Uvva atlat atiqit aniut anugimun

tiriittitclaacilugit nunam qaaqani.

1. qannik 2. aniuvak

3. natigvit: 4. FA.suuk

3. pukak 6. misulik

7. aputyaq

8

TATQIQ KII/GAUPMIUQ

Inupiayaat arjayuclaarjisa ilisautiragigait

tatqim nuiqaananiq. Ililgaam tautugagmagu tat-

qiq, suli agupirjapmagaan, naagalu makitaagikma-

gaan. Ililgaaq ataata.jan nanqaegaOlgaa tutitch-

aurani.

Ilupaaq ataatami nangagmani iglaoat:thuonia§aq-

tuq. Ililgaaqataan aasiin puttuisriragvigigaat

IlupaaD.

Taimma aasiin ataataqata piplugi ililgaat,

"Qailusi uvurja, ilisayumausi tatqim ilisautaanik.

"Tatrpq nuiggaagami ilaatni aquppigaraqtuq,

ilaatni suli makitaa,J.thlini. AquppiTakami itna

piragigal, iNirjrut' --,11,iLarpliaqtt_ .' Aasii

nuiqqaaqami makif-,t ,1 ii !tna plracit-ug 'Nigrutit

inuglakkumlnali ,

"Taatnamik ilipsi ta,t tatgiin ;Illgutaa

pilyuyniagasiuri. 1411.--',, 1,,,-1H-11. ni.jisuksulnaq-

tug. famaC-,ut IaLLin 1_0 .1 fiti,L._ 111

paalaaplutir). Aglinigupsi pinniaqti4u4usi

tamatkua qilam kiliktuutain ikayugniagaasi.

Inuit ilar)it aatchuuralaitchut ikayuqtaitchuanun.

Taimma aisiin Silam Inuan manirilaitchai

nigrutinik.

"Aanusiuniaqpisi agligupsi? Igliktulusi,

naaggalu naglirjnak4 atnun aatchuurakjacjalusi?"

1')10

IYAYULA

Anugik isuppik kasukmaknik iyayulaq

ayaDni§aqtuq, anugimin salmitlughuni. Taimma

aasiin kaivraagaqsipluni. Tavraasiin, nunam

qaapani suniDnik tapiqutripluni kaivraa-

gaqsipluni nunam qaaDagun.

1,1

11

NINNAUM NIGAIJA

Iqilgaan aqayuciaanit ilaniktut nukatpia-

gruqmik, atchiqlugu aasiin Kunuuramik. Taamna

atiq taqiqaqtuq piqpakkutmik. Agnauraak aaki-

yaaqin nakuagiplugu munagiragigaak kukilutla-

silhanun aglaan.

Kukilutlasipman aasiin siniqsraagutiragalugu

ayuqa. Taavani aasiin nigrutit, sutliqaa atipit

Kunuuram ilitlugit.

Atautchimi tautukami kinnaum nigarpanik

tikkuaqIugu tur)aanun apiqsrugaik aakiyaarini,

"Suuva parpla aakiyaan? Kia uvva ilivaur)

pauqa?"

Aakiyaarjan pigaa, "Uvuqa aquvillutik sanimnun

unipkaagutiyumaiptik kinnaum nigaganik.

"Atautchimi inugli inuuniaqtuq nunaaqqimi

iqmiguuraq. Ilain, atlatlu pinnagigitlugu.

Inuit aasiin atchiqlugu Kinnagmik. Kinnaq una

i

a'_liluataur;Itchu4, ,mil?" Aataurar)aknik aplq-

sruejaak nukatchauraqtik.

Unnugaaqman anipluni silamun nipliqsuq

irjminun, " Sumik samma savautigupkit inutka

ukua piqpagiagutinayaqpalukkaatna," qulaatnin

tautuktuagai ilami iglunit.

Tavrakoa giviaqtuq siqingum nipivianun,

Tautukhuni aasiin qilaum miDulikapanik, kaviq-

suamik, kaviagiaktuamik, suli suDaqtuamiklu

'Aarigaa una savitkana," nipliqsuq Kunuuraq.

"Tautukamiun aasiin isummiqhuni, 'Uumioa

miDuglukkumauDa atrililugu siqingum nipivia.

"Qiruk maniksaqqaaqIugu Kunuuram mipu-

qlukkaa kaviqsuamik, kiDuagun aasiin supaqtuamik.

Taimma aasiin qir:glagtuaq avataa mirjuaqtuqlugu.

"Iniqamiuo uvlaayaurami anipluni silamun

igitkaa miDuaqIuktukkani qilaomun. Sialuqsra-

mun aasii nipitluni. Siqingum qanuq nuikami

qaumaminik, suli uunaaminik qivlalauraqtitkaa

tautuyunaqsivallaaqIugu; suli sialukparjaiqhuni.

14

Inuum Kunuuraq tautuktualginnigaa itnakman.

Nunaaqqimi. Aasiin tavrakgaanin inuum uqautiplugi

nunaaqqatini savakkar)anik ::unuuram.

"Umialgata aasiin atchiqiugu Kunuuram

miDuaqtukkagaa 'Kinnaum Nigaganik."

"Taavruma aasiin kinuagun sialukpatlaiqhuni.

Inuit aasiin piqpagiagutiplugu Kunuuraq."

1 J

15

ILUPAAINJ TAUTUKTUQ KAIVALUNMIK

TATQIM SILATAANI

Ilupaap isigtigtug iglumiknun uqautigalugu,

"Ataataao, tatqiq kaivragusiraqtuq. Tautukpigu?

Sumik uqautiniaqpatigut?"

"Tatqim kilikkai arjuniagtit uvagutlu sila-

giitkisiniplugu uDalliakun. AullapinDaisa

pitquplugi."

"Silam Inua isumaturuq. Munagiragigai inuit

tamatkunuuna qilaum ilitchuksautaigun. Tatqim ulit-

paktittagigaa tagiuq. Inuit qakittagaigait umiatio

qayatiolu, suli tugvagtuglugi niqit iniratiO.

Ilipsi aasiin giruktaqtuqiusi suli imiqtaqtug-

lusi, atnugaat isigiugi iglumun."

Ililgaat sanaaqsramiknik upittaqtut,taug

unakDa tipranik sunigliqaa qasalluniglu.

"Silalukpan sanaura4umausi, ai?"

"Ii, Ataataao, qayainualiugniagtuoa,"

Iiupaagum kiugaa.

4 :,17

cc,,.

SUVAATA UVLUGIAT QIVLILAURAGUUVAT?

Inupiayaat ilisautriqaqtut ataatamiknik.

Ililgaaq kagiqsisuusipman suli uqallasipman

ataataoan ilisautiragigaa. Nukatpiagruum ataa-

tani maliklugu ilisagaqtuq inuuniagnigmik.

kinaayaatli maliguugait aanatio napmun suniuraqma-

ta. Atakkii ililgaat agayuclaaoit aptasuuplutio

uvlupayaagman. Aakat pilaqhutin natchignik.

Aapat aouniaqhutio. Inupiayaat aasiin taimma

ilisaqhutio maliktigiplugit ataatacltin.

Tavra una nukatpiagruk Ilupaanmik atilik

tautuktuaqamigi uvluglat qunmun aayluqhuni

ulguniqsuq. Ataatarjan aasiin utaqqiplugu

unioniqsuaq. Tikitmani aasiin ataatarjan

nunugruglugu tutitchiani,

"Qaunagilutin aqpattaguin,"

"Ataataah, tautuktuakkatka uvluyiat qivli-

! 9

lauraqtuat. Suvaata ulvugiat qivlilauraguuvat

unnuami? Uvlumi aasiin tautuijnaunnatio?"

"Ilupaao, uvlugiat kiliguugaatigut qivli-

lauraqamip. Itna piniaqtit uqautiragigait,

'Itriligniaqtuq uvlaaku, uquqsagusi aullagu,-

mausi.'"

20

SIALUK

Sialuksraq uqamailikami kataguuruq nuvuyanin.

Imgit aasiin immaqhutio kurgit, misaOnauratlu suli

tagiulu.

QilaOmun ilikami aasiin nuvuyaClughuni.

Taimma aasiin suli uqamailikami sialuguqhuni

naaggalu aniuguqhuni.

9 ;