u 159 93$ fl gs, 802 - files.eric.ed.gov · tugaa agsram qaaganin ayagniglugu, suli...
TRANSCRIPT
U 159 93$
AUTHORT/TLEINSTITUTI1N
SPONS AG/WC/
PUB DATEGRANTNOTEAVAILABLE FROM
SOMME"? BESSIE
FL GS, 802
Brown, Emily IvanoffSilas Irrusia (Weather Conditions) .Alaska Univ., Fairbanks. Alaska Native LanguageCenter.National Endowment for the Humanities (NFAH),Washington, D.C.75NEH-R01-20196-74-5424p.Alaska Native Language Center, University of Alaska,Fairbanks, Alaska 997C1 ($1.00)
EDRS PRICE MP-50.83 Plus Postage. BC lot Available from EDW.DESCRIPTORS Alaska Natives; American Indian Languages;
*Athapascan Languages; *Bilingual Education;Childress Literature; Elementary Education; PolkCulture; *Instructional Materials; *LanguageInstruction; Meteorology; Beading Instruction;*Reading Materials; Uncommonly Taught Languages
IDENTIFIERS Alaska; *Inupiag
ABSTRACTThis illustrated reader in Inupiag Athatascan is
intended for use in a bilingual education settirg and is gearedtoward readers, especially schoolchildren, who have a good grasp ofthe language. It consists of a story about traditional Inupiaqbeliefs concerning the weather, stars, etc. ma)
4110.3030101010301030****103010*1030101030*****301010101010*******************************41303030
Reproductions supplied by ERRS are the best that can to madefrom the original document.
#10411041101010**411041#*1010*1041*****101041104111W*10*1111*****111111.11**1114141441***************
SI LA \A 1RRUSIA
Tiqqasuum aglaktafla
PiliaflatAlaskam Inupiaijisa Uqa0inatta SavaaDat
lianaInupianik 1:ar,icisiniaf4vium
Alaskam Ilisacjvia, Fairbanks, Alaskami
Uuma taiquam savainina akilinaqaatNational Endowment fr,r the Hum;-ities-gum.
1.1 11 MINT OF KEDUCATION &WELFARENATIONAL INSTITUTE OF
EOuCATiON
THIS DOCumEN'I HS BEEN REPRO.OuCE0 E xAc *IL v As stEcEivE0 FROMTHE PERSON OR ORGANIZATION ORIGINTiNG IT POINTS Or VIEW OR OPINIONSsTtE0 DO NO? HECESssiq v. RE ABE.SENT OF r ,cHH NAT i01411 INSTITUTE OrFOIJCT ION POSITION OR POI IC'T'
9Ar
'PERMISSION TO REPRODUCE THISMATERIAL BY MICROFICHE ONLYHAS BEEN GRANTED BY
TO THE EDUCATIONAL RESOURCESINFORMATION CENTER (ERIC) ANDTHE ERIC SYSTEM CONTRACTORS
WEATHER CONDITIONS
Written by Emily Ivanoff Brown
A Production of theAlaska Native Language Center,
University of Alaska,Fairbanks, Alaska
First Printing 300 copies
Malemiut Inupiag 1975
Use of this material is restricted. Theright to reproduce all or part of the con-tents is reserved by the Alaska NativeLanguage Center.
Preparation of this material was madepossible through Grant No. R01- 20196-74-54 from the National Endowment forthe Humanities to the Alaska NativeWriters' Pro.;?Ct.
..)
TAKTUN
Taktuk nunamin taktuguguuruq. Nuna
uunnaguqman, sila aasiin nigliqman taktuouluurat
nuvuyauplutio kulvagaqtut. Taimma aasiin
nuvuyagughutin qilanmi.
1
EAIVALUI: AVATAANI SIQIUCUM
Isirisinaqhuni iglumnun Ilupaam ataatani
uqautigaa.
"Ataataao, siqiniq kalragusiraqtuq kaviq-
suamik. Suniaqpa sila? Kia, ilivauo kaivaluk
avataanun siqingum? Inukpaum ilivauo tatpikuoa?"
"Uvuoa aquvillutin sanimnun, Ilupaao.
Unipkaagutiniaglkpin."
Ilupaao aquvitman ataataqa ayagniqsuq.
"Silam Inuan nunapta ilikkayi <lai qilaomun,
siqininiktitluta. Uuma inukpaum manna nuna pigi-
gaa. Ilaan piliagigaa. Sila aoalatchuugaa.
Silam Inua kiliktiusuuruq uvaptiknun. Silam
irrusianik uqautlragigaatigut. Siqingum kalvalua
tainiqaqtuq uumioa, 'Uglupak silaqiiniaqtug
piniaqtit aullaninnagmirl p(iumaut."
"Tlu;,A,rj, itr.l 11 In LlitLa(Isratin. Taimma
aasiin 1 1 1 1 1 111 :t11111,1 .111? 1 n."
ATIIJIT ANUGIT
Ataatagata uqautigai tutitchaurani, "Anaqa-
pak ilisagisirugut atigitnik anugit gargimi.
Isigmata ililcjaat, ataatagata manirigai
agsramik. Talmo aasiin tikuagagalugu anu§im
tugaa agsram qaaganin ayagniglugu, suli sani-
§aganinlu.
Ataatagata pigai, "Nunavut aqvalugtug
agsraatun. "Nigiq" nunapta qaaganin anugliq-
man nigigmik atigagtuq. Aasiin nunapta ataanin
anugligman ugallamik piragigikput. Uvva aasiin
nunapta saniqqaknin anugliqman, sigin4um tugadnin
pinaknamik atigagtuq. Pinaknam aasiin akianin
anugi anugliciman, kanlknamik atigagtuq.
Anugit sikun atigtitchuugal suli siqu-
mitlugulu. Nigicipakman siku atigtitagigaa upi-
ngagsrami. Unugaagalaitchut sikumun. Atakkii
atiqtausuurut.
Ukiumi siku inillakman nunamun anugliooaan
siku alikpiinaoitchaa. Aglaan, pinaknaqman siku
payajaruq ulitman. Atigagiyaa."
Tamatkua uqautigitkatka, piiyuyniagnagit
inuuniqtusukkupsi. Aouniaqtit isivgiciaariluoi
anugit,suli silapta irrusia isivgiclaagiugi
kisianik aullagataa4aqtut.
60
ANIU
Ukiumi aniusuuruq. Aniu qatigtuq. Aniu
nuvuyanin kataguuruq. Sialuk gigitman
aniuyuyuuruq. Nuvuya aniuliuyuuruq.
Uvva atlat atiqit aniut anugimun
tiriittitclaacilugit nunam qaaqani.
1. qannik 2. aniuvak
3. natigvit: 4. FA.suuk
3. pukak 6. misulik
7. aputyaq
TATQIQ KII/GAUPMIUQ
Inupiayaat arjayuclaarjisa ilisautiragigait
tatqim nuiqaananiq. Ililgaam tautugagmagu tat-
qiq, suli agupirjapmagaan, naagalu makitaagikma-
gaan. Ililgaaq ataata.jan nanqaegaOlgaa tutitch-
aurani.
Ilupaaq ataatami nangagmani iglaoat:thuonia§aq-
tuq. Ililgaaqataan aasiin puttuisriragvigigaat
IlupaaD.
Taimma aasiin ataataqata piplugi ililgaat,
"Qailusi uvurja, ilisayumausi tatqim ilisautaanik.
"Tatrpq nuiggaagami ilaatni aquppigaraqtuq,
ilaatni suli makitaa,J.thlini. AquppiTakami itna
piragigal, iNirjrut' --,11,iLarpliaqtt_ .' Aasii
nuiqqaaqami makif-,t ,1 ii !tna plracit-ug 'Nigrutit
inuglakkumlnali ,
"Taatnamik ilipsi ta,t tatgiin ;Illgutaa
pilyuyniagasiuri. 1411.--',, 1,,,-1H-11. ni.jisuksulnaq-
tug. famaC-,ut IaLLin 1_0 .1 fiti,L._ 111
paalaaplutir). Aglinigupsi pinniaqti4u4usi
tamatkua qilam kiliktuutain ikayugniagaasi.
Inuit ilar)it aatchuuralaitchut ikayuqtaitchuanun.
Taimma aisiin Silam Inuan manirilaitchai
nigrutinik.
"Aanusiuniaqpisi agligupsi? Igliktulusi,
naaggalu naglirjnak4 atnun aatchuurakjacjalusi?"
1')10
IYAYULA
Anugik isuppik kasukmaknik iyayulaq
ayaDni§aqtuq, anugimin salmitlughuni. Taimma
aasiin kaivraagaqsipluni. Tavraasiin, nunam
qaapani suniDnik tapiqutripluni kaivraa-
gaqsipluni nunam qaaDagun.
1,1
11
NINNAUM NIGAIJA
Iqilgaan aqayuciaanit ilaniktut nukatpia-
gruqmik, atchiqlugu aasiin Kunuuramik. Taamna
atiq taqiqaqtuq piqpakkutmik. Agnauraak aaki-
yaaqin nakuagiplugu munagiragigaak kukilutla-
silhanun aglaan.
Kukilutlasipman aasiin siniqsraagutiragalugu
ayuqa. Taavani aasiin nigrutit, sutliqaa atipit
Kunuuram ilitlugit.
Atautchimi tautukami kinnaum nigarpanik
tikkuaqIugu tur)aanun apiqsrugaik aakiyaarini,
"Suuva parpla aakiyaan? Kia uvva ilivaur)
pauqa?"
Aakiyaarjan pigaa, "Uvuqa aquvillutik sanimnun
unipkaagutiyumaiptik kinnaum nigaganik.
"Atautchimi inugli inuuniaqtuq nunaaqqimi
iqmiguuraq. Ilain, atlatlu pinnagigitlugu.
Inuit aasiin atchiqlugu Kinnagmik. Kinnaq una
i
a'_liluataur;Itchu4, ,mil?" Aataurar)aknik aplq-
sruejaak nukatchauraqtik.
Unnugaaqman anipluni silamun nipliqsuq
irjminun, " Sumik samma savautigupkit inutka
ukua piqpagiagutinayaqpalukkaatna," qulaatnin
tautuktuagai ilami iglunit.
Tavrakoa giviaqtuq siqingum nipivianun,
Tautukhuni aasiin qilaum miDulikapanik, kaviq-
suamik, kaviagiaktuamik, suli suDaqtuamiklu
'Aarigaa una savitkana," nipliqsuq Kunuuraq.
"Tautukamiun aasiin isummiqhuni, 'Uumioa
miDuglukkumauDa atrililugu siqingum nipivia.
"Qiruk maniksaqqaaqIugu Kunuuram mipu-
qlukkaa kaviqsuamik, kiDuagun aasiin supaqtuamik.
Taimma aasiin qir:glagtuaq avataa mirjuaqtuqlugu.
"Iniqamiuo uvlaayaurami anipluni silamun
igitkaa miDuaqIuktukkani qilaomun. Sialuqsra-
mun aasii nipitluni. Siqingum qanuq nuikami
qaumaminik, suli uunaaminik qivlalauraqtitkaa
tautuyunaqsivallaaqIugu; suli sialukparjaiqhuni.
14
Inuum Kunuuraq tautuktualginnigaa itnakman.
Nunaaqqimi. Aasiin tavrakgaanin inuum uqautiplugi
nunaaqqatini savakkar)anik ::unuuram.
"Umialgata aasiin atchiqiugu Kunuuram
miDuaqtukkagaa 'Kinnaum Nigaganik."
"Taavruma aasiin kinuagun sialukpatlaiqhuni.
Inuit aasiin piqpagiagutiplugu Kunuuraq."
1 J
15
ILUPAAINJ TAUTUKTUQ KAIVALUNMIK
TATQIM SILATAANI
Ilupaap isigtigtug iglumiknun uqautigalugu,
"Ataataao, tatqiq kaivragusiraqtuq. Tautukpigu?
Sumik uqautiniaqpatigut?"
"Tatqim kilikkai arjuniagtit uvagutlu sila-
giitkisiniplugu uDalliakun. AullapinDaisa
pitquplugi."
"Silam Inua isumaturuq. Munagiragigai inuit
tamatkunuuna qilaum ilitchuksautaigun. Tatqim ulit-
paktittagigaa tagiuq. Inuit qakittagaigait umiatio
qayatiolu, suli tugvagtuglugi niqit iniratiO.
Ilipsi aasiin giruktaqtuqiusi suli imiqtaqtug-
lusi, atnugaat isigiugi iglumun."
Ililgaat sanaaqsramiknik upittaqtut,taug
unakDa tipranik sunigliqaa qasalluniglu.
"Silalukpan sanaura4umausi, ai?"
"Ii, Ataataao, qayainualiugniagtuoa,"
Iiupaagum kiugaa.
4 :,17
SUVAATA UVLUGIAT QIVLILAURAGUUVAT?
Inupiayaat ilisautriqaqtut ataatamiknik.
Ililgaaq kagiqsisuusipman suli uqallasipman
ataataoan ilisautiragigaa. Nukatpiagruum ataa-
tani maliklugu ilisagaqtuq inuuniagnigmik.
kinaayaatli maliguugait aanatio napmun suniuraqma-
ta. Atakkii ililgaat agayuclaaoit aptasuuplutio
uvlupayaagman. Aakat pilaqhutin natchignik.
Aapat aouniaqhutio. Inupiayaat aasiin taimma
ilisaqhutio maliktigiplugit ataatacltin.
Tavra una nukatpiagruk Ilupaanmik atilik
tautuktuaqamigi uvluglat qunmun aayluqhuni
ulguniqsuq. Ataatarjan aasiin utaqqiplugu
unioniqsuaq. Tikitmani aasiin ataatarjan
nunugruglugu tutitchiani,
"Qaunagilutin aqpattaguin,"
"Ataataah, tautuktuakkatka uvluyiat qivli-
! 9
lauraqtuat. Suvaata ulvugiat qivlilauraguuvat
unnuami? Uvlumi aasiin tautuijnaunnatio?"
"Ilupaao, uvlugiat kiliguugaatigut qivli-
lauraqamip. Itna piniaqtit uqautiragigait,
'Itriligniaqtuq uvlaaku, uquqsagusi aullagu,-
mausi.'"
20