tworzenie harcerskiej przygody pdf
TRANSCRIPT
TWORZENIE
HARCERSKIEJ
PRZYGODY Poradnik o pisaniu programu drużyny.
jako aktualizacja poradnika
„JAK NAPISAĆ DOBRY ROCZNY PROGRAM DRUŻYNY”
Opracowanie (2012r.):
phm. Magdalena Soprych
hm. Piotr Wychowaniec
Aktualizacja (2015r.):
phm. Patrycja Wrzosek
Pisanie programu drużyny 2015
2
Drodzy drużynowi!
Na wstępie wyjaśnienie. Czemu dotychczasowy plan pracy nagle stał się
programem. Otóż, kiedy rozmawiamy o metodzie harcerskiej, jednym z jej
elementów jest „stale doskonalony i stymulujący program”. Mylnie przyjęło się
sądzić, że program w harcerstwie tworzy tylko Główna Kwatera, Chorągwie
i Hufce. Musicie sobie uświadomić, że wspomniany wyżej program tworzony jest
przede wszystkim w drużynach. To właśnie drużynowy opracowuje go zgodnie
z misją, metodą harcerską, podstawami wychowawczymi. Oczywiście każdy
program dostosowany jest do specyfiki poszczególnych metodyk. Stąd właśnie
zaproponowana na poziomie całej organizacji zmiana w nazewnictwie, do której
warto szybko się przyzwyczaić.
Mam nadzieję, że już nie ma potrzeby przekonywać Was, że każde działanie
powinno być zaplanowane. Dobrze przygotowany program pozwoli Wam na
systematyczne, celowe i świadome działania. Pomoże uniknąć sytuacji, w których
zbiórki wymyślane są w ostatniej chwili i udają się co najmniej średnio.
Postawione przez Was cele i wynikające z nich zadania będą naprawdę
przemyślane, a najbardziej na tym wszystkim skorzystają Wasze zuchy, harcerki
i harcerze.
Oddajemy w Wasze ręce pewnego rodzaju przewodnik po tajnikach
i zakamarkach programowania pracy drużyn i gromad. Mamy nadzieję, że dzięki
tym paru prostym wskazówkom, będzie Wam łatwiej poruszać się po programach,
których tworzenie zapewne właśnie rozpoczynacie. Powstanie tego króciutkiego
poradnika zapewne doprowadzi do sytuacji, w której jakość programowania
w naszym hufcu ulegnie znaczącej poprawie. Pamiętajcie jednak, że najlepszy
nawet materiał nie zastąpi rozmowy i konsultacji z osobą, która troszkę już się na
tym zna i chętnie pomoże. Potraktujcie ten dokument jako schemat i wyznacznik
podstawowych elementów, które każdy z Was powinien zawrzeć w PROGRAMIE
DRUŻYNY NA KOLEJNY ROK HARCERSKI.
hm. Piotr Wychowaniec
Poradnik o pisaniu programu drużyny został napisany trzy lata temu.
Z myślą o podniesieniu jakości planowanych działań powstała jego nowa,
uaktualniona wersja. Poradnik został rozszerzony o treści dotyczące analizy LUKA
oraz dokładne wyjaśnienie formułowania celów metodą SMART. Dodatkowo, na
końcu poradnika znajdują się przykładowe zadania na ćwiczenie kreatywnego
myślenia i propozycje zbiórek dla Rad Drużyn dotyczące pisania programu. Mam
nadzieję, że kolejne strony tego dokumentu sprawią, że tworzenie programu
będzie efektywne i merytoryczne, a napisane programy przełożą się na jakość
realizowanych działań. Powodzenia!
phm. Patrycja Wrzosek
Pisanie programu drużyny 2015
3
SPIS TREŚCI
I. SENS PLANOWANIA ……………………….………….…………………………………….……. 4
II. ELEMENTY PROGRAMU DRUŻYNY (1) ………………………….…………………..…… 6
1. STRONA TYTUŁOWA …………………………..…………………….…..…….…………… 6
2. INFORMACJE O DRUŻYNIE……………………………….………………….….…………. 6
3. CHARAKTERYSTYKA KADRY DRUŻYNY ………………………….……….…………. 6
4. CHARAKTERYSTYKA DRUŻYNY ………………………………….………….…………… 7
5. ANALIZA SYTUACJI DRUŻYNY ………………………….……………….…….……..… 8
6. CELE …………………………………………………………………….………………………….… 10
7. ZADANIA I HARMONOGRAM ……………………………………………….……………… 13
III. EWALUACJA ……………………………………………………………………………….…….…… 14
DODATEK 1:
Sposoby na ćwiczenie kreatywnego myślenia ………………….……………………….… 15
DODATEK 2:
Propozycje zbiórek dla Rady Drużyny dotyczące pisania programu ……...... 18
(1)
Dla uproszenia w całym dokumencie stosowany jest zapis „drużyna”, lecz poradnik dotyczy także gromad zuchowych. W większości przypadków używając słowa „harcerz” w domyśle chodzi również o zucha.
Pisanie programu drużyny 2015
4
I. SENS PLANOWANIA
Każdy podejmujący się tworzenia programu powinien odpowiedzieć sobie na
pytanie „Dlaczego warto planować?”. Planowanie pracy drużyny niewątpliwie nie
jest najłatwiejszym zadaniem w działaniu drużynowego. Wymaga wprawy,
cierpliwości, a przede wszystkim zrozumienia potrzeby planowania. Niemniej
jednak dobry program drużyny to wysiłek, który procentuje: ułatwia organizację
zbiórek, usprawnia wprowadzanie zmian, umożliwia bardziej przejrzyste
podsumowanie roku.
Za najważniejsze zalety planowania można uznać:
• systematyzację oraz hierarchizację pomysłów;
• delegowanie zadań;
• oszczędność czasu;
• przejrzystość przy wyciąganiu wniosków.
Dla kogo jest program drużyny?
Program drużyny jest dokumentem, który służy nie tylko drużynowemu czy
przybocznemu. Musi on zostać dostarczony do komendy hufca /szczepu
/namiestnika. Dla tych osób jest to źródło aktualnych informacji o drużynie. Bardzo
często stanowi również ważny dokument dla rodziców harcerzy. Można go
wykorzystać na spotkaniu rozpoczynającym rok harcerski, aby przedstawić nasze
plany na najbliższy czas. Programu często oczekują także dyrektorzy szkół. Tak czy
owak, zawsze i przede wszystkim ma on służyć drużynowemu, jako pewnego
rodzaju mapa po rocznych działaniach z drużyną.
„Co dwie głowy to nie jedna”
– czyli kto bierze udział w planowaniu pracy?
Za stworzenie programu w pierwszej kolejności odpowiedzialny jest drużynowy. Nie
oznacza to jednak, że wszystko musi zrobić sam. W jego tworzenie powinni być
zaangażowani przyboczni oraz rada drużyny (w drużynach wędrowniczych – cała
drużyna). Identyfikacja harcerzy z celami zawartymi w programie może bardzo
ułatwić jego realizację. Z tego powodu dobrze jest zapytać członków drużyny
o pomysły, potrzeby i oczekiwania, co do działań na kolejny rok. Przed
przystąpieniem do planowania pracy drużyny dobrze jest zapoznać się z programem
szczepu oraz hufca, które wyznaczą pewne ramy dla programu drużyny.
Pisanie programu drużyny 2015
5
Czynniki decydujące o sukcesie planowania
Powodzenie planowania zależy od czterech różnych, czasem nawet sprzecznych
elementów.
POTRZEBA LUB PROBLEM POMYSŁ I WIZJA
Program drużyny sprawdza się najlepiej,
gdy realizujące go osoby rozumieją
i doceniają potrzeby oraz problemy,
którymi muszą się zająć. Istotne jest,
żeby problemy i potrzeby zostały
odpowiednio ocenione. Jakie są ich
korzenie, symptomy, skala? Dla kogo
właściwie jest to problem?
Aby połączyć wszystkie działania
i wysiłki potrzebna jest wizja. To
z wizji wywodzą się strategie
(długoterminowe), cele
i plany działań.
Pomysły powinny być wystarczająco
jasne, aby pokazać, że realizacja
programu przyniesie znaczną
i trwałą zmianę.
SZANSA DLA REALIZACJI
ZDOLNOŚCI
Realizacja programu wymaga aktywnego
wsparcia (nie tylko
finansowego np. na
materiały programowe).
Musi ono płynąć od
kluczowych osób
(komendanta szczepu,
namiestnika itp.) i wiązać się
z aktywnym uczestnictwem harcerzy
w działaniach.
Programy muszą zachowywać właściwe
proporcje między zdolnościami, energią,
środkami i organizacją. Nie warto
planować „na wyrost”. Program należy
konstruować tak, aby działania mogły
zostać zrealizowane, wywrzeć wpływ
i przynieść skutki.
Pisanie programu drużyny 2015
6
II. ELEMENTY PROGRAMU DRUŻYNY
Każdy program drużyny będzie różnił się wyglądem i treściami w nim zawartymi.
Mimo różnorodności tego dokumentu są pewne elementy wspólne, które powinny
znaleźć się w każdym programie. Ich lista w kolejności występowania oraz
omówienie znajdują się poniżej.
1. STRONA TYTUŁOWA
Pierwsza strona programu drużyny daje pole do popisu, powinna być na swój sposób
wyjątkowa by pokazać charakter drużyny. Chętniej się zagląda do książki, która ma
ciekawą okładkę. Warto wykorzystać tę prostą zasadę, aby milej korzystało się
z programu przez cały rok pracy. Strona tytułowa stanowi wizytówkę drużyny.
Muszą się znaleźć na niej niezbędne informacje:
• nazwa dokumentu;
• rok, który planujemy;
• pełna nazwa drużyny.
Na stronie tytułowej można także umieścić logo drużyny oraz informacje
o jednostce nadrzędnej tzn. szczepie/ hufcu.
2. INFORMACJE O DRUŻYNIE
To część przeznaczona na elementy organizacyjne t.j.:
• miejsce odbywania się zbiórek;
• dzień i godzinę zbiórki
• jednostkę nadrzędną – szczep i/lub hufiec
3. CHARAKTERYSTYKA KADRY DRUŻYNY
W programie drużyny powinny znaleźć się szczegółowe informacje
o drużynowym, jako osobie odpowiadającej za drużynę oraz realizację programu.
W charakterystyce nie powinno zabraknąć takich danych jak:
• imię i nazwisko;
• stopień;
Uwaga! Szczegółowe opisy powinny znaleźć się w dalszej części dokumentu, tutaj
należy umieścić jedynie informacje niezbędne, najważniejsze.
Pisanie programu drużyny 2015
7
• wiek;
• zawód/uczeń/student i miejsce pracy/nauki;
• ukończone kursy i szkolenia;
• dane kontaktowe.
W programie dobrze jest umieścić także informacje o przybocznych
w podobnej formie jak o drużynowym. Są to przecież bardzo ważne osoby
w drużynie, z którymi także można kontaktować się w niektórych sprawach.
4. CHARAKTERYSTYKA DRUŻYNY
Ta część planu pracy jest bardzo istotna i przydatna także przy kolejnych etapach
jego tworzenia. Jej zawartość oraz obszerność zależna jest także od metodyki.
Gromady zuchowe ze względu na specyfikę metodyki będą miały rozbudowany np.
element dotyczący obrzędowości. Poniższe elementy powinny być stałą częścią
wszystkich programów.
• Obrzędowość - wszystkie elementy obrzędowości, które są istotne dla
harcerzy i wyróżniają ich od innych. Charakterystyczne elementy mogą
okazać się bardzo pomocne także np. po latach, gdy zajdzie potrzeba
odtworzenia elementów obrzędowości.
• Ciąg wychowawczy – to miejsce na zaznaczenie czy drużyna działa
w szczepie, w przypadku zuchów – do jakiej drużyny przechodzą
podopieczni i jak wygląda współpraca z tą drużyną, w przypadku
harcerzy – czy zmieniają oni drużynę po osiągnięciu odpowiedniego
wieku, jeśli tak – na jaką, jak wygląda przygotowanie do przekazania.
• Harcerski System Wychowawczy i Metoda Harcerska – opis stosowania
HSW w drużynie. Dobrze jest krótko przedstawić jak działają
poszczególne elementy. Pozwala to wychwycić luki, bądź problemy ze
stosowaniem poszczególnych elementów.
Uwaga!
Podawany w danych kontaktowych adres e-mail powinien być czytelny,
rozpoznawalny, tzn. składać się z imienia i nazwiska. Dobrą praktyką jest
unikanie pseudonimów, ciągu liczb i znaków, które dla osoby
z zewnątrz nic nie znaczą i czasem wyglądają śmiesznie, niepoważnie.
Dobra rada! Jeżeli w drużynie jest więcej niż jeden przyboczny i obowiązuje ścisły
podział zadań w kadrze warto umieścić informacje o tym, kto za co
odpowiada.
Pisanie programu drużyny 2015
8
5. ANALIZA SYTUACJI DRUŻYNY
Najczęściej stosowanym narzędziem pomagającym przeanalizować sytuację
drużyny jest analiza SWOT. Poniżej została pokazana jej forma z opisem
poszczególnych elementów.
POZYTYWNE NEGATYWNE
WEW
NĘTRZN
E
(cechy d
rużyny)
STRENGTHS
- SILNE STRONY
WEAKNESSES
- SŁABE STRONY
Wszystko to, co drużyna robi
i posiada, co umożliwia jej
osiągnięcie sukcesu.
Wszystko to, czego drużyna nie
posiada i nie robi, co stoi na drodze
do jej sukcesu.
ZEW
NĘTRZN
E
(cechy o
toczenia
)
OPPORTUNITIES
– SZANSE
THREATS
– ZAGROŻENIA
Oznacza to wszelkie sprzyjające
sytuacje, które drużyna może
wykorzystać w celu osiągnięcia
dobrych wyników działalności.
Są to zewnętrzne czynniki, które
mogą mieć negatywny wpływ na
drużynę.
Tworząc analizę SWOT należy pamiętać, że każdy z jej elementów jest niezależny.
Elementy wewnętrzne wynikają bezpośrednio z drużyny, natomiast elementy
zewnętrzne, czyli szanse i zagrożenia to pozytywne i negatywne czynniki
z zewnątrz, jakie mogą wpłynąć na drużynę. Otoczeniem drużyny będzie np. szkoła
w której działa, miasto, rodzice harcerzy.
Pisanie programu drużyny 2015
9
Analizę sytuacji drużyny można ulepszyć stosując dodatkowe narzędzie - analizę
LUKA. Nie jest ona obowiązkowa przy pisaniu programu drużyny, jednak czasem
okazuje się pomocna. Analiza LUKA pozwala na dokładniejsze przeanalizowanie
negatywnych elementów z analizy SWOT (głównie słabych stron) i wypracowanie
pomysłu na ich poprawę. Struktura analizy LUKA znajduje się poniżej.
Jak jest? Co zrobić, aby to
zmienić? Jak powinno być?
KROK 1 KROK 3 KROK 2
To pole na opis wybranych negatywnych
cech drużyny bądź czynnika zewnętrznego, który źle na nią wpływa.
Na końcu uzupełniane jest to pole. Należy w nim opisać zadania, których realizacja
sprawi, że drużyna z sytuacji opisanej w kolumnie po
stronie lewej zmieni się na tą przedstawioną
w kolumnie po stronie prawej.
Tutaj trzeba zastanowić się nad wizją działania drużyny po zmianie/
wyeliminowaniu negatywnych cech/
czynników. Innymi słowy – to miejsce na opis sytuacji idealnej po
pokonaniu problemu.
Przedstawionym sposobem można przeanalizować dowolną liczbę negatywnych
czynników, jednak każdy z nich powinien być rozpatrywany osobno.
Analiza LUKA najlepiej nadaje się do przeanalizowania słabych stron drużyny.
W przypadku zagrożeń można jedynie zastanowić się jak ograniczyć ich wpływ na
działanie jednostki, ponieważ to czynniki, na które drużyna nie ma bezpośredniego
wpływu.
Uwaga! W analizie LUKA bardzo ważna jest kolejność! Środkowy element tabeli
wypełnia się jako ostatni.
Pisanie programu drużyny 2015
10
6. CELE
Po przeprowadzeniu dokładnej analizy pojawia się jasny obraz pozytywnych
i negatywnych cech drużyny. Kolejny etap pisania programu to wyznaczenie celów,
jakie chcemy osiągnąć drużyną.
Bardzo ważne jest odpowiednie sformułowanie celów. Najpopularniejsza metoda
ich konstruowania to SMART, która mówi, że każdy stawiany cel powinien być:
• S zczegółowy = zawiera konkretny przekaz
Trzeba zastanowić się i określić, co dokładnie chce się osiągnąć. Pomoże
w tym odpowiedzenie sobie na pytania:
- Dlaczego ten cel jest w tym momencie ważny dla drużyny?
- Co chcę ostatecznie osiągnąć?
- W jaki sposób chcę ten cel osiągnąć?
Jeśli cel nie będzie dobrze przemyślany i konkretny, to będzie słabo motywował
drużynę i jej kadrę do pracy. Cel nieszczegółowy może spowodować, że nie będzie
wiadomo, jak go zrealizować, od czego rozpocząć drogę do jego osiągnięcia.
Przykład:
Źle: “Przeszkolenie zastępowych.”
Dobrze: “Każdy z zastępowych w drużynie ukończy z wynikiem
pozytywnym kurs zastępowych.” (2)
(2)
Pokazany dobry przykład to nie ostateczny cel skonstruowany metodą SMART, a jedynie jego część, która realizuje cechę >> szczegółowy <<. W kolejnych przykładach analogicznie pokazane są fragmenty finalnego celu, które najlepiej kontrastują ze złymi przykładami i dają obraz poprawnej drogi formułowania celów.
Dobra rada! Mało precyzyjnie określone cele prowadzą do mało
satysfakcjonujących wyników, dlatego bardzo istotne jest
sformułowanie celu w sposób konkretny, lecz precyzyjny.
Pisanie programu drużyny 2015
11
• M ierzalny = można liczbowo lub jakościowo wyrazić jego
realizację.
Jeśli cel jest mierzalny, w łatwy sposób będzie można sprawdzać postępy –
sprawdzić, czy praca z drużyną idzie w dobrym kierunku i jak dużo jeszcze zostało
do zrobienia, aby zrealizować cel.
Przykład:
Źle: “Zwiększenie liczebności drużyny po naborze.”
Dobrze: “Zorganizowanie naboru, dzięki któremu do drużyny dołączy
15 nowych osób i minimum 10 z nich pozostanie w drużynie do
obozu letniego 2016r.”
• A trakcyjny = wzbudza ciekawość i chęć do działania
Dobrze zapisany cel po przeczytaniu powinien wzbudzać w kadrze i harcerzach
chęć do działania, inspirować do rozwoju i poznawania nowych rzeczy. Cel
atrakcyjny to taki, którego realizacji nie możemy się doczekać.
Przykład:
Źle: „Zapoznanie harcerzy z historią ZHP poprzez wspólne czytanie
książek na ten temat.”
Dobrze: „Zapoznanie harcerzy z historią ZHP poprzez zorganizowanie
spotkania z kombatantem wojennym, który należał do Szarych
Szeregów.”
• R ealny = możliwy do osiągnięcia,
dostosowany do możliwości drużyny
Cel powinien być dla drużyny wyzwaniem. Jeżeli będzie zbyt prosty, jego szybka
realizacja nie zmieni zbyt wiele. Jednak nie można stawiać poprzeczki zbyt
wysoko. Sytuacja, w której duża ilość pracy włożona w osiągnięcie celu daje
minimalne, niezauważalne efekty demotywuje, zniechęca do dalszego działania.
Należy znaleźć złoty środek i wyznaczyć cel wymagający wspięcia się na wyżyny
możliwości drużyny.
Przykład:
Źle: “Drużyna weźmie udział w 10 wiosennych rajdach harcerskich.”
Dobrze: “Drużyna weźmie udział w 2 rajdach harcerskich (1 zimowym
i 1 wiosennym).”
Pisanie programu drużyny 2015
12
• T erminowy = określony w czasie
Stawiany cel zawsze powinien zawierać termin ostateczny, w którym chcemy go
osiągnąć. Niech będzie to konkretna data/ miesiąc. Dzięki temu mamy realny obraz
tego, ile czasu pozostało drużynie na realizację zadań.
Przykład:
Źle: „Uzupełnienie umundurowania wśród harcerzy w drużynie.”
Dobrze: “Do końca marca 2015r. każdy harcerz w drużynie będzie
posiadał kompletne umundurowanie.”
6.1. Cele jakościowe
Często tworząc cele pojawiają się trudności z zapisaniem ich w sposób mierzalny,
ponieważ wiele z nich to cele tzw. jakościowe, czyli takie, które przedstawiają
poprawę pewnej cechy, wypracowanie pewnych zachowań. Trudno jest zmierzyć
integrację drużyny albo szacunek do kadry. W takim przypadku pomocne jest
zastosowanie formuły:
„ ... (cel niemierzalny)... TAK, ABY ... (efekt osiągnięcia celu)...”
W ten sposób można doprecyzować jak osiągnięcie celu zostanie sprawdzone.
Przykład:
Źle: „Poprawienie relacji między zastępowymi.”
Dobrze: „Poprawienie relacji między zastępowymi tak, aby do
stycznia 2015r. powstał zastęp zastępowych.”
Uwaga! Dużym błędem jest wymyślanie celów „na siłę”, by ich liczba ładnie
wyglądała w programie, kosztem szczegółowego ich opisania. Nie ma
minimalnej ilości celów, jakie powinny znaleźć się w programie, to
indywidualne dla każdej drużyny. Cele mają służyć drużynie, jej
rozwojowi. Ważna jest ich trafność i jakość, nie liczba.
Dobra rada!
Wszystkie wyznaczone cele dobrze jest wypisać i uszeregować tak, aby
na początku znalazły się te o najwyższym priorytecie, najistotniejsze.
Uwaga!
Cel to nie tylko krótkie hasło. To zdanie lub nawet kilka zdań, które
jasno określają intencje i myśli oraz są zgodne z zasadą SMART.
Pisanie programu drużyny 2015
13
7. ZADANIA I HARMONOGRAM
Sformułowanie celów to duży sukces i kamień milowy w tworzeniu programu. Na
tym etapie jest już wizja tego, jakie wyzwania stoją przed drużyną w najbliższym
czasie oraz jak będzie ona wyglądała po roku pracy. Kolejny etap pozwala na
wymyślenie konkretnych zadań, których realizacja zamieni teorię w praktykę
i przyniesie pożądany efekt.
Ten element programu często traktowany jest przez drużynowych „po
macoszemu”. To niestety duży błąd. W tworzeniu harmonogramu nie chodzi
o zapełnienie tabelki z miesiącami. Przed rozłożeniem działań w czasie trzeba
dokładnie zastanowić się:
- jakie instrumenty metodyczne można wykorzystać, aby osiągnąć założone
cele;
- jakie próby są i mogą być otwarte;
- jakie sprawności zespołowe (zuchy), zadania zespołowe (harcerze),
projekty (harcerze starsi), czy znaki służb (wędrownicy) należy zrealizować.
Pomocne będzie także poszukanie ciekawych propozycji programowych ZHP,
chorągwi czy hufca. Należy również zwrócić uwagę na dobór odpowiednich dla
metodyki drużyny form pracy by uniknąć np. czterech zbiórek
w miesiącu pod rząd w harcówce … To może się znudzić.
Kiedy zastanowimy się nad instrumentami metodycznymi, propozycjami
programowymi, metodyką drużyny i wszystkimi innymi czynnikami, które mogą
wpłynąć na program, stworzenie harmonogramu będzie szybkie i przyjemne. Po
wielkiej burzy mózgów i stworzeniu pomysłów na działanie trzeba je zebrać
w przejrzystą tabelę, rozłożyć w czasie. Harmonogram powinien mieć formę,
z której łatwo odczytuje się bieżące działania, cele, osoby odpowiedzialne za
przedsięwzięcia.
Stworzenie harmonogramu to ostatni etap pisania programu. Brawo! Program
drużyny gotowy. Teraz czas na działanie.
Dobra rada!
Warto podjąć wyzwanie i zaplanować dla drużyny coś naprawdę
ekscytującego. Niech kadra zaskakuje swoich harcerzy, a każde
spotkanie będzie przygodą!
Uwaga! Tworzenie zbiórek, które nic nie wznoszą do drużyny to zbrodnia. Należy tego
kategorycznie unikać i dbać o to, by każdemu działaniu przyświecał CEL!
Pisanie programu drużyny 2015
14
III. EWALUACJA
Napisanie programu to dopiero początek działania z drużyną. Od kadry zależy,
w jakim stopniu zostanie zrealizowane to, co jest opisane w dokumencie. Program
jest dla drużynowego i jego kadry, powinien być dla nich pomocą i fundamentem
pracy z drużyną. Co ważne - program nie zostaje zacementowany, w każdym
momencie można go zmienić. Mało tego, trzeba go zmieniać! Dlaczego? Tworząc
program na cały rok harcerski nie jesteśmy w stanie przewidzieć, co będzie się
działo za parę miesięcy. Jeśli chcemy, aby program stale był atrakcyjny dla
harcerzy z pomocą przychodzi nam ewaluacja. Co to takiego?
ewaluacja - ocena efektywności, skuteczności, oddziaływania, trwałości
i zgodności projektu w kontekście założonych celów, porównywanie
rezultatów projektu ze wstępnymi zamierzeniami
W praktyce oznacza to obserwowanie drużyny i bieżące reagowanie na zmiany
w niej zachodzące, zmienianie i dostosowywanie działań do obecnych sytuacji
i potrzeb. Ewaluacja jest procesem ciągłym i nie może w związku z tym
następować tylko raz - na koniec roku, lub co gorsza - wcale. Najlepiej sprawdza
się system, w którym co trzy miesiące rada drużyny zasiądzie nad programem
i przeprowadzi przegląd działań zrealizowanych i niezrealizowanych. Wtedy trzeba
zastanowić się, czy były one odpowiednio przygotowane i jak wyszły, czy
doprowadziły do zrealizowania założonych celów. Następnie należy ustalić, co
można z kolejnych etapów programu usunąć lub odłożyć, a co stało się teraz
ważne. To też dobra chwila, aby wzajemnie ocenić swoją pracę. Warto od czasu do
czasu powiedzieć też sobie kilka miłych słów. Odpowiednio przekazana odrobina
krytyki oczywiście na pewno nie zaszkodzi.
Form ewaluacji jest wiele. Najlepiej dokonywać ewaluacji programu w sposób dla
siebie najwygodniejszy, dający największe pole do popisu. Mogą to być: burza
mózgów, wypisanie plusów i minusów, przeanalizowanie i omówienie każdego
działania po kolei, dokonanie wywiadu wśród harcerzy / członków szczepu, hufca.
Pisanie programu drużyny 2015
15
DODATEK 1: Sposoby na ćwiczenie kreatywnego myślenia
Przed przystąpieniem do pisania programu dobrze jest rozbudzić w sobie twórcze
myślenie. Kreatywność można ćwiczyć na wiele sposobów. Poniżej znajdują się
propozycje paru z nich.
„CO JEST POTRZEBNE DO?”
Uczestnicy siedząc w kole kolejno wymieniają, co jest potrzebne do… (np. łowienia
ryb, upieczenia ciasta, odkrycia naukowego, zdobycia wysokiej góry). Propozycje
nie mogą się powtarzać.
„CO MOŻNA ZAMKNĄĆ?”
Uczestnicy siedząc w kole podają odpowiedzi na pytanie zadawane
i nieoczekiwanie zmieniane przez prowadzącego. (Np. co można zamknąć,
co można policzyć, co może się wyczerpać, czego człowiek ma za dużo/za mało).
Prosimy o odpowiedzi zaskakujące.
„CO ROBI MGŁA?”
Prowadzący zadaje uczestnikom pytania i zachęca ich do myślenia nieoczywistego
i płynnego przy odpowiadaniu na kolejne pytania. Np. Co robi mgła? Co robi śnieg?
Co robi muzyka? Co robi wiatr? Co robi słońce?
„CO MNIE DZIWI?”
Prowadzący prosi uczestników o napisanie zdania „Dziwi mnie, że…”
i dokończenie go na 10 rożnych sposobów.
„CO JEST INTERESUJĄCEGO W…”
Prowadzący prosi uczestników, aby w grupach zastanowili się i wypisali, co jest
interesującego w zwyczajnych rzeczach np. marchewce, suchych liściach, ślimaku,
kurzu.
„WIERSZE”
Uczestnicy pracując indywidualnie piszą wiersz, którego kolejne wyrazy zaczynają
się na podane litery, np.
T…T…T…Ś…M…B…Ś…J…D…D…M…M…M…
„TYSIĄC DEFINICJI”
Ustalamy obiekt, który będziemy wspólnie definiować. Musi być to obiekt ogólnie
wszystkim znany np. but, dziecko, szkoła. Następnie uczestnicy tworzą jak
najwięcej definicji opisujących daną rzecz w następujący sposób np. „But jest
to…”. Ważne jest wypracowanie wielu, różnorodnych definicji, aby ostatecznie
wygenerować te najbardziej zaskakujące i oryginalne.
Pisanie programu drużyny 2015
16
„NAJKRÓTSZY ŁAŃCUCH”
Zadaniem uczestników jest zaproponowanie jak najkrótszego łańcucha skojarzeń za
pomocą, którego możemy połączyć dwa dowolne słowa. Na przykład jak połączyć
Adama Mickiewicza ze spinaczem biurowym? Pomysł: Mickiewicz – literatura –
papier – spinacz biurowy. Ćwiczenie można wykonywać wspólnie w jednej grupie,
lub wprowadzić element rywalizacji pomiędzy kilkoma grupami.
„ARCHIWUM”
Zaczynamy zadając uczestnikom proste pytanie np. o rzeczy białe. Gdy grupa
wymieni kilka rzeczy białych, prosimy o przykłady rzeczy białych
i jednocześnie miękkich. Kolejno wprowadzamy trzecie kryterium – muszą być to
dodatkowo rzeczy jadalne. Potem możemy dodać czwarte kryterium (np. muszą
być to rzeczy z grupy węglowodanów), kolejno piąte itd. Im więcej kryteriów, tym
trudniejsze zadanie – wymaga przypominania sobie obiektów wg nietypowego
klucza, czyli po ich wcześniejszym zredefiniowaniu. Ćwiczenie możemy
modyfikować poprzez wprowadzenie elementu rywalizacji pomiędzy grupami, albo
losowości – wpisując na pojedynczych kartkach słowa klucze wg których po
wylosowaniu będziemy ustalać kategorie.
„UKRYTA ZASADA”
Ćwiczenie, które wymaga abstrahowania, a jednocześnie jest krótkim
przerywnikiem ruchowym. Grupę dzielimy, na co najmniej dwie podgrupy. Każda
z nich ma za zadanie ustawić się w szeregu wg ustalonej przez siebie zasady
np. wzrost, wiek, numer buta, imiona alfabetycznie. Pozostali uczestnicy mają za
zadanie odgadnąć co to za zasada. Zasady ogranicza tylko nasza wyobraźnia.
„I DLATEGO ZEBRY SĄ W PASKI”
Informujemy uczestników, iż znaleziono niedawno niepodważalny dowód,
tłumaczący, dlaczego zebry są w paski. Niestety dokument ten jest częściowo
spalony – zostało tylko ostatnie zdanie: I dlatego zebry są w paski. Zadanie polega
na stworzeniu sensownej opowieści, która ma się kończyć określonym wnioskiem.
Ważne jest podkreślenie, że nie chodzi o to, żeby wyjaśnienia były zgodne
z faktycznym stanem naukowym, ponieważ celem tego ćwiczenia jest pobudzenie
wyobraźni.
Inne przykładowe tematy do rozwinięcia:
I dlatego: powstaje tęcza / pingwiny, chociaż ptaki, nie latają /
koguty pieją o świcie
Pisanie programu drużyny 2015
17
„POSZUKIWANIE ANALOGII”
Uczestnicy wypisują na małych kartkach dowolne wyrazy – każda osoba jeden wyraz
na jednej kartce. Prowadzący zbiera kartki, następnie każdy losuje jedną spośród
zebranych kartek. Zadaniem uczestników jest stworzyć analogię pomiędzy słowem
„uczeń” (lub innym wybranym przez prowadzącego), a słowem wylosowanym.
Np. Uczeń jest jak kwiat stale się rozwija.
„RYSOWANIE MARTWYCH METAFOR”
Prowadzący wybiera kilka martwych metafor lub związków frazeologiczny
(np. chart ducha, kobieta z klasą) i przygotowane na małych kartkach rozdaje
uczestnikom. Zadaniem uczestników jest zilustrować otrzymane metafory schodząc
z poziomu abstrakcji na poziom dosłownego rozumienia. Zadaniem pozostałych
uczestników jest odgadnąć, jaki związek frazeologiczny został w ten sposób
uwieczniony.
„KÓŁKA”
Każdy uczestnik otrzymuje kartkę z okręgami. Zadanie polega na wypełnieniu,
obrysowaniu każdego z nich w inny sposób, tak by przedstawiały różne znane
przedmioty.
Ćwiczenia takie można powielać i urozmaicać. Będziecie trenować Waszą
kreatywność zawsze, kiedy będzie tworzyć coś nowego, nieznanego.
Pisanie programu drużyny 2015
18
DODATEK 2: Propozycje zbiórek dla Rady Drużyny
dotyczące pisania programu.
Warto zadbać o to, by tworzenie programu drużyny odbywało się w sposób ciekawy,
sprzyjający twórczemu myśleniu.
Zbiórka 1
Pomysł na pierwszą zbiórkę z cyklu zbiórek poświęconych pisaniu programu.
Uwaga: Zbiórka przewidziana dla Rady Drużyny złożonej z minimum 8 osób.
Miejsce: harcówka
Czas trwania: 3h
Przebieg:
Lp. Temat Szczegółowy opis Czas
trwania Potrzebne materiały
1 Rozpoczęcie
zbiórki Rozpoczęcie zbiórki w zależności od specyfiki działania Rady Drużyny.
10 min.
2 Gra w
kalambury
Dzielimy Radę Drużyny na 2 zespoły. Gramy w kalambury (1 tura - pokazywanie, 1 tura – rysowanie). Gra ma na celu rozbudzenie spostrzegawczości i ćwiczenie umiejętności analizowania.
20 min.
3 Analiza SWOT
Radę drużyny dzielimy na 4 zespoły. Każdy z nich otrzymuje do opracowania jeden z czterech obszarów analizy SWOT. Po 20 min. łączymy w pary zespoły, które opracowywały część wewnętrzną analizy (S+W) oraz część zewnętrzną (O+T). Grupy wspólnie omawiają i uzupełniają swoje spostrzeżenia. Na koniec wspólnie omawiamy przeprowadzoną analizę.
50 min.
- szary papier (4 szt.) - marker (4 szt.)
4 Dyskusja
Na podstawie analizy SWOT wybieramy do 5 zagadnień, nad którymi chcemy pracować w drużynie. Na 5 kartkach w różnych kolorach opisujemy wybrane tematy. Następnie na kolejnych 5 kartkach (w tych samych pięciu kolorach) opisujemy wizję tego jak będzie wyglądała drużyna po poprawie. Ważne, aby jedno zagadnienie (przed / po) było opisane na dwóch kartkach tego samego koloru.
15 min.
- 10 kartek (5 kolorów po 2 szt.)
Pisanie programu drużyny 2015
19
5 Analiza LUKA
Po dwóch przeciwległych stronach sali, na ścianach wieszamy opisane kartki. Między kartkami tego samego koloru rozwieszamy sznurki. Każdy z Rady Drużyny otrzymuje karteczki samoprzylepne i długopis. Następnie chodzi po sali i doczepia do sznurków swoje pomysły na pracę z danym zagadnieniem.
15 min.
- karteczki samoprzylepne - długopis (15 szt.)
6 Omówienie Drużynowy omawia całą przeprowadzoną analizę i wyciąga wnioski.
10 min.
7 Filmik
Drużynowy puszcza swojej Radzie krótki urywek filmu „Alicja w krainie czarów”, w którym pokazana jest rozmowa Alicji z kotem. Film ma na celu pokazanie sensu planowania.
5 min. - rzutnik - komputer - filmik
8
Formuło-wanie celów
metodą SMART
Drużynowy tłumaczy Radzie Drużyny na czym polega metoda SMART. Spośród Rady Drużyny wybieramy 5 osób. Każda z nich otrzymuje jedną literkę (S, M, A, R lub T). Od tej pory staje się ona obrońcą jednej z cech jakie powinien posiadać cel. Wszyscy wspólnie formułują cele na najbliższy rok harcerski. Obrońcy cech pilnują, aby ostateczna wersja treści celów spełniała wymagania ich cechy. (Uwaga! Niech liczba omawianych i poprawianych celów nie będzie większa niż cztery. Resztę celów drużynowy może sformułować samodzielnie lub podczas kolejnej zbiórki z cyklu.)
40 min
- 5 kartek z literami: S, M, A, R, T - brystol - marker
9 Rozdanie
zadań
Każdy z Rady Drużyny losuje ćwiczenie na kreatywność, które wykona do kolejnej zbiórki Rady Drużyny.
5 min.
- kartki z opisem ćwiczeń (15 szt.)
10 Zakończenie
zbiórki Zakończenie zbiórki w zależności od specyfiki działania Rady Drużyny
10 min.
Pisanie programu drużyny 2015
20
Zbiórka 2
Zbiórka nocna, kontynuacja cyklu zbiórek dotyczących pisania programu drużyny.
Miejsce: Miasto Kielce, Hufiec Kielce - Południe
Czas trwania: zbiórka nocna, od godz. 18:00 dnia I do godz. 12:00 dnia II
Przebieg:
Lp. Temat Szczegółowy opis Czas
trwania Potrzebne materiały
1 Rozpoczęcie
zbiórki Rozpoczęcie zbiórki w zależności od specyfiki działania Rady Drużyny.
18:00 – 18:10
(10 min.)
2 Warsztaty manualne
Rada Drużyny bierze udział w warsztatach o wybranej tematyce. Celem warsztatów jest rozbudzenie wyobraźni i kreatywności uczestników, więc ważne, aby były to warsztaty artystyczne lub manualne.
18:10 – 19:40
(1h 30h)
!!! REZERWACJA WARSZTATU
!!!
3 Przejście do siedziby Hufca Kielce - Południe 19:40 – 20:15
(35 min.)
4
Przygoto-wanie
i jedzenie kolacji
Radę Drużyny dzielimy na 2 zespoły. Jeden z nich robi kanapki i przyozdabia je w ciekawy sposób, drugi szykuje stół i jego wystrój. Ważne jest by przy okazji zwykłych czynności (szykowanie kolacji) ćwiczyć kreatywność.
20:15 – 21:15 (1h)
- składniki do kolacji - elementy wystroju stołu
5
Szukanie sposobów na realizację
celów. Wyznacza-nie
zadań.
Podczas poprzedniej zbiórki zostały sformułowane cele na najbliższy rok harcerski. Teraz szukamy konkretnych zadań by je osiągnąć. Do tego zastosujemy zasadę karteczkową. Duży cel zapisujemy kartce A3. Na kartkach A4 zapisujemy zamierzenia, które składają się na cel ogólny. Następnie do każdego z zamierzeń na kartkach A5 dopisujemy pomysły na zadania, które je zrealizują. Do każdego zadania na małych karteczkach samoprzylepnych dopisujemy pomysły na konkretne formy i tematy. Dzięki takiej metodzie będziemy mieć pewność, że wymyślane przez nas działania są celowe.
21:15 – 22:45 (1h
30min.)
- kartki A3 (5szt.) - kartki A4 (20 szt.) - kartki A5 ( 50 szt.) - karteczki małe ( 2 op.) - markery - długopisy
Pisanie programu drużyny 2015
21
6 Film
Chętni mają możliwość obejrzenia filmu. Dobrze jeżeli będzie on przedstawiał historię odpowiadającą danej metodyce (np. dla kadry gromady zuchowej – bajka, dla kadry drużyny starszoharcerskiej – film przygodowy z zagadką).
22:45 – 24:00 (1h
15min.)
- rzutnik - głośniki - laptop
7 Sen 24:00 – 8:00 (8h)
8 Pobudka 8:00
9 Śniadanie, toaleta poranna 8:00 – 9:00 (1h)
- jedzenie
10 Pobudka kreaty-wności
Wykonujemy 3 wybrane ćwiczenia na rozbudzenie kreatywności. (Dodatek 1)
9:00 – 9:30
(30 min.)
11
Tworzenie harmono-
gramu
Łączymy 2 brystole w jedną dużą kartę papieru. Dzielimy ją na 12 części - miesiące. W każdym miesiącu wpisujemy wydarzenia szczepowe, hufcowe oraz ogólnozwiązkowe, w których uczestniczyć będzie drużyna. Następnie w każdym polu wypisujemy ilość zbiórek drużyny do przeprowadzenia.
9:30 – 10:00 (30
min.)
- brystol (2 szt.)
12 Burza mózgów – Rada Drużyny wymyśla pomysły na tematy i konwencję zbiórek.
10:00 – 10:20
(20 min.)
- szary papier - marker
13
Każdy z Rady po kolei stara się dopasować jeden wymyślony temat zbiórki do zadania wypracowanego poprzedniego dnia. Następnie zbieramy wszystkie pomysły w całość, rozmieszczamy w logicznym ciągu w czasie i zapisujemy na „harmonogramie”
10:20 – 11:30 (1h
10min.)
- markery
14 Sprzątanie hufca 11:30 – 11:50
(20 min.)
15 Zakończe-nie
zbiórki Zakończenie zbiórki w zależności od specyfiki działania Rady Drużyny
11:50 – 12:00
(10 min.)