Podzikowania

Pragn podzikowa wszystkim, ktrzy swymi technicznymi i redakcyjnymi uwagami pomogli w ukazaniu si tej ksiki. Oni sami wiedz, kogo mam na myli.

Serdecznie dzikuj zespoowi wydawnictwa Simon & Schuster, szczeglnie Helen Gummer i Katharine Young za wsparcie przy pracy nad ksik. Dzikuj te Nickowi Webbowi za oddanie dla caego pomysu wiele dla mnie znaczyo.

Wyrazy wdzicznoci nale si take tym organizacjom i ludziom, ktrzy dostarczali mi informacji lub udzielili zgody na wykorzystanie swoich materiaw. Mam nadziej, e wymieniem wszystkich, a tych, ktrzy czuj si pominici, prosz o kontakt, bym mg podzikowa im w przyszych wydaniach.

Przedmowa

W marcu 1989 roku dwch szanowanych chemikw, dr Pons i dr Fleischmann, ogosio, e udao im si dokona fuzji nuklearnej w skromnym laboratorium domowym. Owiadczenie to wywoao zrozumia sensacj na caym wiecie, ale liczne prby powtrzenia eksperymentu nie powiody si. Pons i Fleischmann zostali wymiani i przez lata nikt o nich nie sysza.

W poowie lat 90. rozwin si jednake nieoficjalny ruch naukowcw, ktrzy twierdzili, e podobne eksperymenty naley traktowa powaniej, i zaczli podejmowa wasne prby czsto wbrew woli przeoonych. Zorganizowano kilka midzynarodowych konferencji powiconych tak zwanej zimnej fuzji, o ktrych sceptycy mwili jako o zlotach zbkanych wyznawcw faszywej religii.

eby jeszcze bardziej skomplikowa spraw, naley powiedzie o doniesieniach na temat dodatkowej ("przekraczajcej jedno") energii, uzyskiwanej z zupenie innego rda ni reakcje jdrowe. Niektre raporty mwi o ukadach magnesw, ktre wydaj si podejrzanie bliskie idei perpetuum mobile obsesji wielu pokole wynalazcw. Bardziej konwencjonalne s urzdzenia niektre z nich produkuje si ju na du skal dziaajce dziki zjawiskom, jakie pojawiaj si w cieczach przy skrajnych warunkach. Wiadomo na przykad, e dziki zjawisku mikrokawitacji mona wytworzy bbelki o temperaturze milionw stopni.

Niezalenie od ostatecznej oceny sprawy i wbrew gosom, e jury jest nieobiektywne jest ona przedmiotem najwikszej chyba "afery" w historii nauki.

W poszukiwaniu nieograniczonej energii Keitha Tutta to fascynujce i czsto zdumiewajce podsumowanie bada prowadzonych od co najmniej stulecia przez wiele dziwacznych postaci. Autor odkry wspaniae przykady osobnikw rzadkiego (na szczcie) gatunku naprawd szalonych naukowcw.

Nie wierz, by zdrowy na umyle czytelnik przebrn przez t ksik i nie odnis wraenia, e co dziwnego dzieje si w pewnych obszarach fizyki podobnie jak 100 lat temu, gdy odkryto zupenie wczeniej nieznane rdo energii. Od zaczernionej pyty fotograficznej Becquerela z 1896 roku do wynalezienia energii jdrowej upyno niecae 50 lat. Czas na kolejn rewolucj-jeszcze szybsz, miejmy nadziej.

W roku 1973, kiedy Organizacja Eksporterw Ropy Naftowej OPEC zacza gwatownie podnosi ceny ropy, przewidywaem: "Era taniej energii mina w er energii darmowej wejdziemy za 50 lat". Teraz, gdy cena ropy znw ronie, ta myl wydaje mi si tylko niewielk przesad.

sir Arthur C. Clarke,Kawaler Orderu Imperium BrytyjskiegoKolombo, Sri Lanka, 23 wrzenia 2000

Wstp

Ksika W poszukiwaniu nieograniczonej energii adresowana jest do tych, ktrzy interesuj si sposobami pozyskiwania energii elektrycznej i wpywem tego procesu na rodowisko naszej planety. Nie jest to ksika naukowa, cho zajmuje si nauk i technik, i opisuje ludzi, ktrych polem dziaania (lub "szkodzenia") jest ten dziwny, ezoteryczny wiat.

Moim zamiarem byo, by kady, kto opanowa fizyk i chemi na poziomie szkolnym, mg zrozumie niemal ca ksik. Choby nie rozumia jakiego sowa, nie rezygnuj z dalszego czytania. Nawet jeli sprawy zaczynaj si komplikowa, wkrtce znw stan si jasne. Warto te pamita, e niekoniecznie ten, kto wygasza skomplikowane kwestie, sam je rozumie! Einstein mawia (cho nie zawsze sam si do tego stosowa), e to, co prawdziwe, trzeba umie wyjani w sposb, ktry byby zrozumiay dla omiolatka.

Wikszo trudnych zagadnie i szczegw technicznych wyjaniono w wykazie terminw na kocu ksiki, a z myl o tych, ktrzy chcieliby zrozumie podstawy zasad przemian energetycznych, w Dodatku l zamieszczono "Energetyczne ABC".

1. Wprowadzenie

Musimy nauczy si uzyskiwa potrzebn nam energi bez zuywania surowcw.Nikola Tesla, "Century Illustrated Monthly Magazine", 1980

Stalimy si uzalenieni od paliw kopalnych. Cho moemy si tego wypiera, gd codziennej dziaki mocy uzyskanej dziki paliwom wydobytym z ziemi staje si problemem. Wpadlimy w spiral samozniszczenia-jeli dalej bdziemy uywa tych samych surowcw, nasze ycie, rodowisko i sposoby na przetrwanie znajd si w niebezpieczestwie. Nawet gdybymy mieli ju dzi rzuci to uzalenienie (a jako naogowcy wiemy, e moglibymy, gdybymy naprawd chcieli), i tak wedug najlepszych szacunkw potrzeba minimum 100 lat na przywrcenie klimatu wyniszczonego naduyciami zeszego wieku. Jeszcze dugo bdzie nas mczy cieplarniany kac.

W poowie 2000 roku rzd Stanw Zjednoczonych opublikowa zamwiony w roku 1990 raport pod tytuem Zmiany klimatyczne w Ameryce. W poprzedzajcym publikacj artykule pisarz H. Josef Hebert "Associated Press" streci w czarnych barwach to i tak ponure sprawozdanie:

Znikn alpejskie ki, a wraz z nimi due obszary niskich wybrzey oraz mae wyspy. W miastach bdzie gorcej i bardziej wilgotno. (...) wzronie zapotrzebowanie na urzdzenia klimatyzacyjne, a naukowcom przyjdzie zmierzy si z epidemiami chorb przenoszonych przez komary, takich jak malaria. Oto prognoza pogody na koniec XXI wieku, gdy rednia temperatura w Stanach Zjednoczonych wzronie o 2 do 5 stopni1.

W Wielkiej Brytanii Royal Commission on Enyironmental Pollution (komisja do spraw zanieczyszczenia rodowiska) ogosia raport Energia zmiany klimatu, ktry zawiera jeszcze groniejsze ostrzeenia:

Stenie dwutlenku wgla w atmosferze jest najwysze w cigu ostatnich 3 000 000 lat. (...) Stenie dwutlenku wgla w atmosferze prawdopodobnie bdzie wci roso, poniewa ronie jego emisja, a take dlatego, e dwutlenek wgla pozostaje w atmosferze przez 50 do 200 lat. Stan obecny nie ma odpowiednika w odkryciach geologicznych, nie potrafimy wic orzec, jakie bdzie mia konsekwencje..."2

Peny obraz ukazany w tym wanym raporcie jest jeszcze gorszy. Zgodnie z wikszoci modeli coraz wysze przypywy oceanw zmusz do przesiedlenia miliony ludzi, ktrych domy dzi znajduj si tu ponad poziomem morza:

Delty takich rzek, jak Nil czy Ganges i Brahmaputra w Bangladeszu, bd szczeglnie zagroone. Podobnie atole koralowe. Wielko, o jak zgodnie z przewidywaniami podniesie si poziom morza, przewyszy zdolno wzrostu koralowcw, ktre zagroone bd poza tym rosnc temperatur wody. Ocenia si, e z powodu podniesienia si poziomu morza (...) liczba ludzi, ktrych mog dotkn skutki powodzi, pocztkowo wyniesie 13 000 000 rocznie, by w latach 80. XXI wieku wzrosn do 94 000 000, chyba e nastpi wielkie migracje z terenw zagroonych3.

W niebezpieczestwie znajd si te rda ywnoci, poniewa wiele upraw naraonych bdzie na nieprzewidywalne i pojawiajce si na przemian dugie susze i nage deszcze.

Choby konsumpcja pozostaa na dzisiejszym poziomie, dowiadcza bdziemy coraz powaniejszych zaburze klimatycznych powodzie i burze stan si zwykym zjawiskiem, podobnie jak, o dziwo, dugie okresy suszy.

Mimo to ani nie zatrzymujemy, ani nawet nie zmniejszamy zuycia energii. Na pocztku XXI wieku jest ono dziesiciokrotnie wysze ni na pocztku wieku XX. Codziennie wynajdujemy nowe urzdzenia i maszyny, ktre pochaniaj paliwo jak narkotyk. Kraje, ktre dotd nie miay rozbudowanej sieci elektrycznej, na przykad Chiny, teraz oczywicie nadrabiaj zalegoci i pozwalaj sobie na rozrzutno w dysponowaniu energi produkuj telewizory, komputery, czajniki elektryczne, lodwki i zamraarki dostpne dla wszystkich. Przy obecnym stopniu rozwoju techniki oznacza to nieuchronny, powany wzrost zawartoci dwutlenku wgla w atmosferze w cigu najbliszych 20 lat, nawet zwaywszy, e niektre kraje zachodnie zobowizay si w cigu 50 lat zmniejszy emisj a o 20%.

Produkcja elektrycznoci z "czystych" rde cigle pozostaje zjawiskiem marginalnym. W Wielkiej Brytanii, kraju o najlepszych w Europie warunkach do wykorzystania energii wiatru, ta forma energii zaspokaja jedynie okoo 3% zapotrzebowania. Jednoczenie potrzeby rosn mniej wicej 3% rocznie

inaczej rzecz ujmujc, podwajaj si co 23 lata i w ten sposb niweluj zyski, jakich dostarcza wykorzystanie energii wiatru. Cho energia atomowa, mimo licznych wad, nie wie si z emisj dwutlenku wgla, w wielu krajach uznano, e jej uzyskanie jest po prostu zbyt kosztowne i zwizane z duym ryzykiem nie ma wystarczajcych rodkw finansowych ani sposobw na radzenie sobie z ogromnymi trudnociami, jakich nastrcza utylizacja materiaw radioaktywnych.

Przyszo nie wyglda rowo. Rozwj elektryfikacji

Sto lat temu Europ i Stany Zjednoczone ogarna fascynacja moliwociami, jakie daje elektryczno. Pojawiay si nowe techniki przekazywania energii. Elektryczno trafiaa do coraz odleglejszych miejsc na ziemi, gdy straty mocy nie byy ju tak znaczce. Cud wiata elektrycznego i zyski zwizane z wyeliminowaniem pracy rcznej stay si powszechnie dostpne. Wystarczyo, e w zapasie byy gigantyczne zasoby wgla do wykorzystania w generatorach mocy.

Ta rewolucja techniczna bya skutkiem paru wielkich odkry i wynalazkw dokonanych w XIX wieku: maszyny parowej skonstruowanej przez Jamesa Watta na podstawie obserwacji kota parowego; praw indukcji elektromagnetycznej opracowanych przez Michaela Faradaya, dziki ktrym skonstruowano silniki elektryczne czyli uyto prdu jako napdu a jednoczenie nauczono si wykonywa operacj odwrotn dziki wynalazkowi prdnicy; przedstawienia przez Nikol Tesl teorii zmiennego pola magnetycznego, na podstawie ktrej wynaleziono prd zmienny i rozszerzono sieci elektryczne na obszar caych krajw. Ju wtedy, w 1900 roku, Tesla przestrzega przed naduywaniem nowego narkotyku elektrycznoci uzyskiwanej dziki przetwarzaniu paliw naturalnych:

W niektrych krajach, na przykad w Wielkiej Brytanii, mona dostrzec pierwsze bolesne skutki marnowania pali w. Stale ronie cena wgla, wic biedacy cierpi coraz bardziej. Cho dalecy jestemy od wyczerpania zasobw wgla (...) naszym obowizkiem jest, jeli nie pozostawi przyszym pokoleniom tego rda energii w stanie nienaruszonym, to chocia wstrzymywa jego eksploatacj do momentu, gdy w peni opanujemy bardziej wydajne metody spalania wgla. Tym, ktrzy przyjd po nas, bdzie on bardziej potrzebny4.

Czy chodzi o wgie, czy te o gaz lub pniej rop naftow, przesanie pozostaje bez zmian: zapasy s ograniczone. Sto lat temu Tesla wierzy, e istniej lepsze sposoby uzyskiwania energii ni wykorzystanie dostpnych paliw:

Wydaje mi si, e palenie wglem, cho wydajne (...) jest jedynie rozwizaniem przejciowym, etapem w ewolucji ku czemu doskonalszemu. Poza wszystkim, generowana w ten sposb elektryczno wymagaaby niszczenia surowcw, czyli czystego barbarzystwa. Musimy nauczy si uzyskiwa potrzebn nam energi bez zuywania surowcw.

Pomys Tesli, idea wytwarzania bezpaliwowej energii, odgrywa wan rol w powoli dokonujcej si rewolucji technicznej, okrelanej mianem darmowej energii. Trzeba sobie jednak jasno powiedzie, e ta nazwa jest mylca. Nie da si uzyska energii dosownie za darmo tak jak energia atomowa nie bya spenieniem nadziei z lat 60. XX wieku, e jej koszt wyniesie tyle co nic. Technologie bezpaliwowe wi si z wymiernymi kosztami, niezalenie od tego, czy wykorzystywane s bezporednio przez osoby indywidualne dziki ich wasnym urzdzeniom, czy te porednio przez scentralizowan sie. Niemniej przyja si nazwa darmowa energia. Co to jest darmowa energia?

Ta ksika powicona jest wynalazcom, maszynom i technice wszystkiemu, co jest zwizane z rewolucj nowej energii, rewolucj, ktra-jeli si powiedzie stanie si rozwizaniem najpowaniejszego zagroenia zmian klimatycznych od czasw ostatniej epoki lodowcowej. Zdajemy sobie spraw, e czysta, tania, wolna od zanieczyszcze technologia produkcji energii jest jedynym sposobem zapobieenia katastrofalnym zmianom pogodowym, jakie ju dzi wpywaj na losy milionw ludzi, a wkrtce zaczn wpywa na losy miliardw.

Technologie uzyskiwania darmowej lub nowej energii nie s powtrzeniem dawnych pomysw. Nie opieraj si na idei stosowania energii sonecznej do ogrzewania bd wytwarzania prdu wci mao wydajnej, a drogiej. Nie chodzi te o wykorzystanie energii wiatru, co cho z pewnoci poyteczne jest niepewne, wymaga duych nakadw pieninych, wedug niektrych po prostu wyglda nieadnie i z powodw praktycznych nie nadaje si do zastosowania na wiksz skal. Nie chodzi rwnie o technologie, w ktrych wykorzystuje si materia opaowy (pomys to ani nowy, ani gwarantujcy czysto) czy drog energi geotermaln, to jest ciepo z gbi planety. Rozwizaniem

nie jest energia organiczna przetwarzanie zielonych i "brzowych" odpadw w celu produkcji gazu opaowego. Nie jest nim te uycie energii pochodzcej z przemiany materii; mimo e jest to wydajniejsze od spalania surowcw kopalnych wie si ze znaczcym skaeniem dwutlenkiem wgla. Technologie darmowej energii nie wytwarzaj szkodliwych odpadw radioaktywnych, ktre stanowiyby niebezpieczestwo przez tysice lat i stayby si potencjalnym rdem materiaw rozszczepialnych do broni atomowej.

Technologie darmowej lub nowej energii to nazwa nadana zbiorowi niezwykych pomysw, ktre czy przynajmniej jedno adna z nich nie wymagaaby zuycia jakiejkolwiek substancji. Na wiecie jest wielu naukowcw, badaczy i wynalazcw, ktrzy caym sercem angauj si w odkrywanie niekonwencjonalnych sposobw wydajnego wytwarzania energii elektrycznej za pomoc wszelkiego typu urzdze. Powszechne zastosowanie tych technologii do produkcji energii elektrycznej to tylko kwestia czasu. W wynalazkach tych wykorzystuje si zjawiska magnetyczne, elektromagnetyczne, elektrostatyczne, elektronik pprzewodnikow, kawitacj wody, niskoenergetyczne i katalityczne reakcje nuklearne, adunki klastrowe, impulsy plazmowe, energi promieni sonecznych. To tylko niektre pomysy.

Drugim wsplnym zaoeniem tych technologii jest denie do zwikszenia energii otrzymanej z nowego rda. Niekiedy mwi si o przekroczeniu jednoci. Innymi sowy, gdy maszyny nowych technologii otrzymuj okrelon porcj energii, generuj lub uwalniaj tak jej ilo, e energia kocowa jest wiksza od pocztkowej. W niektrych przypadkach stosuje si "obwd zamknity", to jest maszyna zuywa cz energii wytworzonej, by napdzi sam siebie w ten sposb powstaje urzdzenie samowystarczalne. Wydaje si to narusza podstawow zasad nieistnienia perpetuum mobile maszyn zdolnych do wiecznej pracy. Nieporozumienie wie si zazwyczaj z kwesti dokadnoci i rzetelnoci technik mierniczych stosowanych przez naukowcw.

Kluczowe pytanie w przypadku przekroczenia jednoci brzmi: skd bierze si "dodatkowa" energia? Kosmos nie podaje darmowych obiadkw, wic niemoliwe jest, by otrzyma energi z niczego. Prawo zachowania energii obowizuje nie mona jej stworzy z niczego. Zatem, przekonuj sceptycy, musi chodzi o bdy pomiaru i zudzenie, jakiemu ulega obserwator.

Jednak argumentacja zwolennikw tej idei zmierza w inn stron nie chodzi o stwarzanie nowej energii. Systemy dziaaj na podstawie jednego z dwch pomysw: odkrycia jak w przypadku zimnej fuzji nowych sposobw uzyskiwania chemicznej, jdrowej czy innej energii uwizionej wewntrz systemu albo pobierania energii z punktu "zerowej fluktuacji prni". Ta energia punktu zero jest energi "ta" lub "eteru" wszechwiata i bywa nazywana rwnie energi prniow bd "kwantowymi fluktuacjami prni".

Cho wielu osobom moe si to wyda nowoci, pusta przestrze w rzeczywistoci pena jest energii to fakt powszechnie przyjty w nauce. W latach 60. XX wieku John Archibald Wheeler z University of Texas, laureat Nagrody Nobla z dziedziny fizyki, zmierzy gsto energii wszechwiata i doszed do niezwykle zaskakujcego wniosku, e metr szecienny wszechwiata zawiera odpowiednik 1094 gramw czyli wicej ni caa materia wszechwiata. Gdyby tylko znale sposb i wykorzysta ten fakt. I wanie to staramy si zrobi za pomoc nowych technologii, mwi naukowcy zajmujcy si darmow energi.

Dla wielu uczonych o klasycznym podejciu podobne idee s wysoce kontrowersyjne i sprzeczne z obecnym stanem wiedzy. Nowe technologie, nawet jeeli sprawdzaj si w dziaaniu, zanim zostan przyjte, bd wymagay ponownego przemylenia, przestrukturyzowania czy wrcz zmiany konwencjonalnego rozumienia teorii fizycznych. Inaczej rzecz ujmujc, jeli technologie zdaj egzamin, ich dziaanie stoi czasem w sprzecznoci z obecnym rozumieniem praw przemian energetycznych wywodzcych si z zasady zachowania energii oraz termodynamiki. Zasady poszukiwania

Zanim przyjrzymy si dowodom, musimy ustali pewne zasady naszych poszukiwa poszukiwa prawdy na temat nowych technologii uzyskiwania energii. W przeciwnym razie skd mielibymy wiedzie, czego szukamy?

Czasem trudno jest, a niekiedy w ogle nie da si posuy przyjtymi zasadami badania naukowego. Przede wszystkim naley dokona rozrnienia midzy nauk i technik. Postp w nauce wyraa si publikacjami recenzowanych artykuw w pismach uznanych w rodowisku akademickim, jak "Nature" czy "Science". Natomiast technika nie zawsze potrzebuje tego typu uznania. Waniejsze jest, czy co dziaa i czy moe znale zastosowanie komercyjne. Jeli dziaa, dla wynalazcy wiksze znaczenie moe mie uzyskanie ochrony patentowej, co bywa procesem zoonym i nie ujawnianym.

Zdarza si, e patentem obejmuje si rzecz, ktra jeszcze nie dziaa od wynalazcy nie wymaga si, by pokaza sprawny model. Te dwa podejcia publikacji i patentw nie zawsze istniej rozdzielnie. Twrcy technologii czsto poszukuj powszechnego uznania, jakiego dostarcza publikacja. Bywa te, i midzy innymi takie przypadki opisuje nasza ksika, e wynalazcy staraj si unika i publikacji, i patentw.

Poszukiwanie prawdy w badaniach nad energi natrafia na mas puapek, bocznych drg i zaukw. Rzeczy nie zawsze s takie, jakimi si zdaj. Ludzie nie zawsze wyraaj to, co myl. Rozbienoci i uprzedzenia pojawiaj si wszdzie. Chciwo i zazdro wychylaj si zza plecw, a lk i frustracja nie pozostaj w tyle. Rne s motywacje, niekiedy bardzo pomieszane, tak e ciko czasami ustali, dlaczego ludzie robi to, co robi. Nie wszyscy naukowcy i wynalazcy chc przekaza dorobek ycia innym, by ci poddali go niezalenym testom, bo mog go oni ukra. Mona duo straci, a zasady "zwykej nauki" nie zawsze znajduj zastosowanie. Sam fakt, e wynalazcy nie stosuj si do regu publikacji naukowych, niekoniecznie znaczy, e postpuj le.

W roku 1899 Charles H. Duell, komisarz Amerykaskiego Urzdu Patentowego, obwieci wiatu: "Wszystko, co mona byo wynale, zostao ju wynalezione". Pamitany jest wanie ze wzgldu na to stwierdzenie. Czy ludzie mu uwierzyli? Trudno powiedzie na pewno, ale moliwe, e tak.

Teoria, czy raczej najnowsza interpretacja teorii, nie zawsze zgadza si z zaoeniami, jakie przyjmuje si w prezentowanych technologiach, a czasem nawet im zaprzecza. Nie znaczy to, e zaoenia s niewaciwe. Nauka i technika rozwijaj si dziki obserwacji nowych zjawisk i rozszerzaniu modeli naukowych tak, by te nowe zjawiska uwzgldniay. Tak wanie brzmi definicja nauki: udoskonalanie modelu wiedzy przez wczanie nowych obserwacji, nowych odkry i nowych osigni. Gdyby sama nauka nie ewoluowaa, wci wierzylibymy, e to Soce porusza si wok Ziemi.

Postp wymaga od nas otwartoci, woli dokonywania uczciwych obserwacji i pomiarw zjawisk, co prowadzi do zdobycia prawdy naukowej. Wiemy, e paradygmaty naukowe mog si zmienia i naprawd si zmieniaj, a dzisiejszy stan wiedzy moe nie by i pewnie rzeczywicie nie bdzie aktualny w przyszym stuleciu. Jak susznie zauway Thomas S. Kuhn w ksice Struktura rewolucji naukowych, nauka nie jest staym procesem stopniowego rozszerzania wiedzy, ale niecigym szeregiem krokw od paradygmatu do paradygmatu.

Jednoczenie musimy by czujni na wszelkie niedorbki naukowe, zawsze moliwe oszukiwanie si (czy to naukowcw, czy obserwatorw) i zamierzone faszerstwa. Bez wtpienia jedynie may procent prac na temat darmowej energii nie budzi kontrowersji.

Technologie i badania przedstawione w ksice stanowi czubek gry lodowej bada rnej jakoci, czasem bardzo wtpliwej. Wiem na przykad, e wielokrotnie naduyto ludzkiego zaufania przy poszukiwaniach darmowej energii. Znane mi s liczne oszustwa i wybiegi, ktre pojawiaj si ze wzgldu na zyski, jakie wi si z nowymi technologiami uzyskiwania darmowej energii. Niektre ze sztuczek spowodoway zniknicie z kieszeni naiwnych ludzi tysicy dolarw.

Zdarzao si te, e wielu bardzo wybitnych naukowcw ze szczerego przekonania, e maj racj, albo z chci dopenienia dziea caego ycia tracio naukowy obiektywizm i przeceniao wasne dokonania. Dlatego pierwszym zaoeniem naszych poszukiwa jest przekonanie, e moliwoci samooszukiwania si s nieograniczone. Drugie zaoenie mwi natomiast, e pierwsze stosuje si zarwno do wikszoci, jak i mniejszoci. Tylko w ten sposb, z otwartym umysem, mona tworzy nauk.

Podstawowe pytanie brzmi jednak: czy ktrakolwiek z tych technologii naprawd dziaa? A jeeli nawet, to czy da si j zastosowa na skal masow? Czy rzeczywicie stanowi lepsze, tasze, bezpieczniejsze i czystsze rozwizanie, ktre wbrew oporom przyjoby si na rynku energetycznym? Jak szybko mogoby to nastpi? To najistotniejsze pytania.

Poszukiwanie prawdy na temat darmowej energii rodem z powieci detektywistycznej moe okaza si podr frustrujc i zagmatwan. Niewiadome nawet, gdzie waciwie si koczy. Ale na pewno warto j podj.

Rozpocznijmy wic poszukiwania.

2. Nikola Tesla: nieznany geniusz elektrycznoci

Ujarzmiem promienie kosmiczne i sprawiem, by suyy jako napd.Nikola Tesla, "Brooklyn Eagle", 10 lipca 1931

Nim min pokolenia, maszyny zaopatrywane bd w moc, ktr da si uzyska z dowolnego miejsca wszechwiata... Czy bdzie to energia statyczna, czy kinetyczna? Jeli statyczna, na prno ywimy nadziej. Jeli kinetyczna-a wiemy z pewnoci e wanie taka kwesti czasu pozostaje, by czowiek podczy urzdzenia do koa zamachowego przyrody.

W 1884 roku mody chorwacki imigrant zszed na ld w Castle Garden Immigration Office na Manhattanie w Nowym Jorku. Mia 27 lat, ostre rysy i wspaniae czarne wosy. Nazywa si Nikola Tesla. W kieszeniach jego paszcza nie byo nic poza kilkoma monetami i jakimi papierami pokrytymi rysunkami i obliczeniami, a przede wszystkim listem polecajcym do Thomasa Alvy Edisona, wczesnego krla elektrycznoci.

Za sob Tesla mia niezwyk przeszo wypenion wynalazczoci, cik prac oraz seri gronych i bolesnych wypadkw. Przed nim rozcigaa si przyszo, w ktrej na poytek wiata urzeczywistni si miao wiele witajcych dopiero pomysw. Ale gwne marzenie Tesli darmowa energia elektryczna dla wszystkich miao pozosta niespenione.

Obdarzony niezwykym umysem, zdolnym tworzy ekstrawaganckie, a jednoczenie cise wyobraenia, Tesla by oryginaem cierpicym z powodu dziwnej nadwraliwoci i czego, co obecnie okrelilibymy jako zaburzenia kompulsywno-obsesyjne. Jak wikszo osb o wietnie rozwinitej pamici fotograficznej, wydawa si mie nadludzki, niemal nadnaturalny such, dziki ktremu sysza rozmowy prowadzone w odlegoci setek metrw i w kilku przypadkach odgosy grzmotu a z 800 kilometrw. W czasie modzieczego zaamania nerwowego Tesla prawie nie wychodzi z domu, poniewa by do blu wiadomy dwikw, cinienia atmosferycznego i wiata sonecznego. Zdawa si caym ciaem odczuwa zjawiska przyrodnicze. Jego kompulsje to dugie okresy liczenia rnych zachowa krokw, jakie robi, ruchw szczki przy gryzieniu czy nawet oddechw. Zachowywa si jak obserwujc sam siebie maszyna, przenone laboratorium, ktre jego umys postanowi zbada. Pniej, kiedy si woli nauczy si znosi natrctwa, dobrze spoytkowa t samoobserwacj.

Dokonywanie wynalazkw przychodzio Tesli z atwoci od wczesnego dziecistwa. Gdy mia pi lat, stworzy model koa wodnego, ktre pracowao bez konwencjonalnych opatek. Pniej powtrzy ten pomys w konstrukcji turbiny bezopatkowej'. Skonstruowa urzdzenie napdzane przez zamknite w rodku uki ruch ich skrzydeek porusza koo. Tesla prbowa te lata skaka z parasolem z dachu rodzinnego domu, przez co omal nie zgin. Usiowa rozbiera, a potem skada z powrotem zegarki dziadka, w czym objawiy si granice jego moliwoci: "Na pocztku mi si udawao, ale potem przestao" wspomina2.

W roku 1875, gdy mia 18 lat, wstpi na politechnik w Grazu w Austrii, gdzie studiowa matematyk, fizyk i mechanik. Zamierza zaliczy dwuletni kurs w cigu jednego roku, wic czsto zdarzao mu si pracowa od trzeciej rano do jedenastej w nocy. Jednym z aspektw jego kompulsji bya potrzeba skoczenia wszystkiego, czego si podj. Cho z czasem stao si to pomocne w pracy twrczej, na pocztku czsto przyprawiao go o rozpacz. Na studiach rozpocz lektur dzie Woltera; cho odkry, e licz sobie blisko 100 tomw drobnego druku dziwna konstrukcja jego psychiki spowodowaa, e nie spocz, dopki nie przeczyta wszystkich.

W trakcie pobytu w Grazu powstay jego pierwsze pomysy idei prdu zmiennego. Profesor Poeschl, Niemiec z pochodzenia, by nauczycielem Tesli w dziedzinie fizyki teoretycznej i dowiadczalnej. Pewnego dnia pokazywa studentom nowe urzdzenie elektryczne, wanie przywiezione z Parya, zwane maszyn Gramme'a. Funkcjonowao ono zarwno jako silnik napdzany prdem staym, jak te jako prdnica. Tesla mwi pniej, e poczu si dziwnie podekscytowany faktem, e przywieziono t maszyn. Uruchomione urzdzenie sypao iskrami spod szczotek. Tesla zwrci swemu nauczycielowi uwag, e maszyn mona udoskonali, gdyby usun z niej komutator, a zamiast niego uy prdu zmiennego. Tesla nie wiedzia dokadnie, jak to wykona, ale intuicja podpowiadaa mu, e zna rozwizanie. Profesor nie by tego tak pewien: "Pan Tesla by moe dokona rzeczy wielkich, ale tego nie da si zrobi. To tak, jakby zmusi sta si przycigania, w rodzaju grawitacji, do dziaania naprzemiennego. To by byo perpetuum mobile, rzecz niemoliwa"3. Jednak Tesla nie potrafi zrezygnowa z tego pomysu ze wzgldu na potrzeb koczenia rzeczy rozpocztych: "Dla mnie byo to witym lubowaniem, spraw ycia i mierci. Wiedziaem, e sczez-

bym, gdyby mi si nie udao". Po kilku latach, w czasie ktrych pragnienie dziaania spalao Tesl, nadszed czas, gdy jego

kreatywno gwatownie ujawnia si w peni. Spacerowa wanie po parku miejskim w Grazu ze znajomym z zaj mechaniki Anitalem Szigetym i recytowa fragment Fausta Goethego. Wtedy to, jak sam opisywa, "pomys pojawi si jak bysk pioruna i wszystko stao si jasne". Tesla wykona patykiem szkic na piasku i powiedzia do przyjaciela: "Spjrz, to silnik. A teraz zobacz odwracam to! "4

Wpad na pomys cakowicie nowego ukadu elektrycznego opartego na nowatorskiej koncepcji zmiennego pola magnetycznego wytworzonego przez co najmniej dwa zmieniajce si natenia z jednej fazy. W ten sposb rozwizany zosta problem styku szczotek i komutatora problem, z ktrym borykano si w klasycznych silnikach zasilanych prdem staym. W nagym olnieniu Tesla wymyli wielofazowy prd zmienny krok milowy ku powszechnie dostpnej moliwoci generowania transmisji i dystrybucji prdu o wysokim napiciu, czyli rozwizaniu obowizujcym do dzi. Jednoczenie Tesla wskaza profesorowi Poeschlowi bdy w jego rozumowaniu. W cigu kilku nastpnych dni skonstruowa wikszo urzdze potrzebnych do posugiwania si prdem zmiennym w szczeglnoci silnik indukcyjny i wyposaenie, ktrego uywa si do wzbudzania tego rodzaju prdu. O swej pracy pisa: "Dowiadczaem stanu penego szczcia, jakiego nigdy sobie dotd nie wyobraaem. Pomysy zaleway mnie jakby strumieniami i jedyne, z czym miaem problem, to chwytanie ich wystarczajco szybko". W pracy objawi si jego niezwyky dar tworzenia wyobrae: "Czci urzdze, ktre konstruowaem, widziaem oczyma wyobrani jak prawdziwe, z dokadnoci do najdrobniejszych detali, z zadrapaniami i ladami uytkowania. Bawiem si, wyobraajc sobie silniki, ktre pracoway bez koca"5.

Poza niezwykym darem intuicji w myleniu technicznym Bg obdarzy Tesl wybitnym "umysowym zmysem praktycznym", dziki ktremu wynalazca nie musia marnowa czasu na eksperymenty inynieryjne. Zamiast budowa prawdziwe, fizycznie istniejce maszyny, Tesla ogranicza si do projektowania i konstruowania w warsztacie swej twrczej wyobrani. W tej nierzeczywistej pracowni uruchamia wymylone urzdzenia, a po jakim czasie sprawdza, co si zniszczyo lub zepsuo, co dziaao poprawnie, a co zawiodo. Nastpnie wprowadza w wyobrani poprawki usprawniajce i znw przeprowadza sprawdzian. Kiedy osign punkt, w ktrym twr czysto umysowy wydawa si wystarczajco dobry, wtedy i tylko wtedy nadawa pomysowi posta materialn. Wanie ze wzgldu na t szczegln umiejtno sta si tak podnym wynalazc.

Gdy w 1884 roku pewny siebie Tesla wyruszy do Ameryki z dopracowanym pomysem obwodu prdu zmiennego, nie wiedzia nawet, jakie trudy czekay go jeszcze, nim nowa technologia zostanie przyjta trudy, ktre miay sta si jego natchnieniem i zgub. "Wojna prdw"

Natychmiast po opuszczeniu statku w Nowym Jorku Tesla skierowa si do biura Edison Electric Company w poszukiwaniu Thomasa Edisona. Trzydziestodwuletni wwczas Edison by ju wynalazc setek urzdze oraz wacicielem bd wspwacicielem wielu firm zwizanych z elektryfikacj. By samoukiem o umyle geniusza, obdarzonym sprytem lisa i porywczym charakterem. Tesla wrczy mu list polecajcy od Charlesa Batchelora jednego z zaufanych europejskich wsppracownikw synnego wynalazcy. Tre notatki zaadresowanej do Edisona nie pozostawiaa wtpliwoci: "Znam dwch wielkich ludzi. Ty jeste jednym z nich. Drugim jest ten mody czowiek".

Chwil pniej Tesla stara si wyjani ide nowego silnika i zastosowa dla wielofazowego prdu zmiennego, lecz wcieky Edison przerwa mu brutalnie, mwic krtko: "Oszczd mi tych nonsensw. To niebezpieczne. W Stanach zajmujemy si prdem staym. To si ludziom podoba, wic nie mam zamiaru pracowa nad czymkolwiek innym"6.

Edison by przeciwny wszelkim innym pomysom ni jego wasna koncepcja prdu staego, poniewa mylnie sdzi, e opracowane przez niego arwki nie bd mogy by zasilane prdem zmiennym. Mimo to zaproponowa zniechconemu Tesli prac w warsztacie. Edison nie spodziewa si, e o zlekcewaonym pomyle usyszy jeszcze nie raz. Tesla porzuci prac po tym, gdy nie wypacono mu nalenej premii w wysokoci 50 000 dolarw, by przyczy si do zespou George'a Westinghouse'a, potentata finansowego z Pittsburgha. Poniewa Tesla by geniuszem nauki najwyszych lotw, stale boryka si z problemem zdobycia rodkw potrzebnych do realizacji wielkich, lecz kosztownych planw, jakie podsuwaa mu wyobrania. Gdy w roku 1888 zatrudni si u Westinghouse'a z zamiarem rozpowszechnienia idei prdu zmiennego w caej Ameryce, podpisa kontrakt, zgodnie z ktrym mia otrzyma 2,5 dolara za kadego konia mechanicznego mocy wyprodukowanej dziki urzdzeniom objtym licencj. Rozpocza si "wojna prdw" bitwa o

elektryfikacj Ameryki. Cho Edisonowi udao si zelektryfikowa bogatsze dzielnice Nowego Jorku za pomoc

wglowych lub parowych stacji generatorw, upr nie pozwala mu myle o wydajniejszych i taszych rozwizaniach. Wspierany przez J. Pierponta Morgana, jednego z najbogatszych i najbardziej bezwzgldnych biznesmenw tamtych czasw, Edison coraz silniej obstawa przy uywaniu prdu staego, a doszed do punktu, z ktrego nie byo odwrotu. Rozgorzaa bitwa na mier i ycie mier ofiar niewinnych i bezbronnych, niestety.

"Wojna prdw" uczynia Edisona marionetk w rkach P. T. Barnuma [Phineas Taylor Bamum (1810-1891) amerykaski impresario i cyrkowiec (przyp. tum.) ] raono i zabijano prdem bezpaskie psy i koty, by udowodni, jak niebezpieczny jest prd zmienny. Edisonowi udao si nawet przekona pracownikw wizienia stanowego w Nowym Jorku do posugiwania si prdem zmiennym przy wykonywaniu pierwszych w wiecie tego typu egzekucji. Prd zmienny jest tak niebezpieczny, twierdzi, e nadaje si jedynie do zabijania.

Wbrew propagandzie szerzonej przez Edisona na Wystawie wiatowej, ktra odbywaa si w 1893 roku w Chicago, Westinghouse'a i Tesl uznano za zwycizcw "wojny prdw" z powodu zarwno dobrej prezentacji, jak i przewagi technicznej. W tym samym roku Westinghouse zosta wyrniony kontraktem na produkcj generatorw w ramach elektryfikacji wodospadu Niagara, a Tesl uczyniono szefem projektu. Ukonem w stron General Electric, firmy, ktra przeja Edison Electric Company, byo zlecenie wykonania linii transmisyjnych i dystrybutorw na odcinku midzy Niagara a najbliszym wikszym miastem, Buffalo. Ale teraz nawet propozycja General Electric opieraa si na technologii prdu zmiennego. Tesla odnis wic sukces podwjny: nie tylko sprawdziy si pomysy opracowane dziki potdze jego umysu, ale i wyszo idei prdu zmiennego uznano powszechnie.

Mniej wicej w tym czasie Tesla stworzy swoje pierwsze modele k wodnych na podstawie zdj wodospadu Niagara, ktre widzia w szkole w Gospiciu w Chorwacji. Modele sprawdzay si znakomicie, poniewa Tesla jak zwykle korzysta z obrazw, ktre ju kiedy opracowa w wyobrani. Widzia wielkie koo, na ktre spadaa woda. Powiedzia wujowi, e pewnego dnia pojedzie do Ameryki i zbuduje co podobnego. Mniej wicej 30 lat pniej przepowiednia si zicia.

Ju w 1897 roku udziay Tesli w technologiach prdu zmiennego warte byy okoo 12 000 000 dolarw, a niebawem miay sign miliardw. Tesla mg by Billem Gatesem swoich czasw. Tak si jednak nie stao. Westinghouse ugi si pod naciskiem swych przeciwnikw w interesach. W firmie General Electric rozpoczto nieuczciw kampani majc na celu obnienie wartoci akcji przedsibiorstwa Westinghouse'a i w dalszej perspektywie utrat jego niezalenoci. George Westinghouse zwrci si do Tesli z prob o rezygnacj z udziaw przeszych, obecnych i przyszych dziki czemu firma mogaby samodzielnie poradzi sobie z kopotami. Tesla, wci przekonany, e Westinghouse potrafi urzeczywistni sen o powszechnym zastosowaniu prdu zmiennego, zrzek si praw do przysugujcych mu milionw, a w zamian przyj jednorazow wypat 216 000 dolarw jako wynagrodzenie za prawa do patentw. Ta suma, cho dua, nie moga wystarczy Tesli na niezalene badania nad jeszcze bardziej zaawansowanymi technologiami, ktrych pomysy ju witay mu w gowie.

Westinghouse'owi udao si przetrwa, dalej wic walczy z General Electric o dostawy energii dla kraju o, jak si zdawao, nieskoczonym zapotrzebowaniu, cho procesy sdowe wok patentw wyczerpay zapasy finansowe firmy na lata. Od tej chwili kto inny zacz czerpa zyski z geniuszu Tesli. Geniusz zapomniany?

atwo dowie, e Tesla by geniuszem. Wystarczy wymieni kilka wynalazkw, ktre opatentowa, niezalenie od technologii prdu zmiennego: pierwsza d sterowana radiem, nadprzewodnik, wietlwka. Stworzy rwnie podwaliny pod wynalazek radaru, kriogeniki, bezprzewodowego radia i telefonu, zastosowanie promieni Roentgena i badanie sonecznego promieniowania kosmicznego.

Promieniowanie kosmiczne leao u podstaw niektrych pniejszych wynalazkw Tesli do produkcji energii. W tamtych czasach jednak myl, e Soce wysya deszcz malekich, wysokoenergetycznych i bardzo szybko poruszajcych si czstek, podzielao jedynie niewielkie grono ludzi. Nie zachoway si co prawda adne zapiski na temat metody, ktr si posuy, Tesla jednake twierdzi, e ustali, i energia tych czstek wynosi setki milionw woltw7. W 30 lat po przedstawieniu tych kontrowersyjnych pomysw dwch laureatw Nagrody Nobla w dziedzinie fizyki, dr Robert A. Millikan i Arthur H. Compton, przyznao, e wiele zawdziczaj pracom Tesli, cho ich koncepcje co do natury promieniowania byy skrajnie odmienne uznawali, e s to fotony (wiato), a

nie, jak twierdzi Tesla naadowane czstki. Millikanowi udao si zmierzy ich potencja, ktry okreli na 64 000 000 woltw, czyli blisko wartoci podanej przez Tesl. Obecnie wiemy, e promienie kosmiczne istniej w licznych i rnorodnych formach i powstaj dziki rozmaitym czstkom, ktre wchodz w okrelone ukady, ulegaj rozpadowi i zderzeniom. rdem tych czstek jest po czci Soce, a po czci odleglejsze gwiazdy, nowe i supernowe. Niemniej w swoich koncepcjach Tesla by bliszy prawdy ni ktrykolwiek z jego wspczesnych.

Wiele odkry i wynalazkw Tesli bdnie przypisuje si ludziom lepiej znanym. Cho wikszo laikw uwaa, e to Marconi opanowa transmisj i odbir fal radiowych, nie ma podstaw, by duej ywi to przekonanie w czerwcu 1943 roku Sd Najwyszy Stanw Zjednoczonych ustali, e Tesla uzyska patenty na konstrukcj radia, zanim uczyni to Marconi. Histori powszechn prostuje si jednak powoli. Bdy popenione w druku czsto usuwa si caymi latami. W ksikach historycznych nie zawsze oddaje si sprawiedliwo jeszcze za ycia Tesla sta si pomiewiskiem i obiektem pomwie z powodu swoich "dziwacznych pomysw".

Zdarzao si, e Tesla sam si do tego przyczynia na przykad, gdy w 1902 roku zgodzi si z tez lorda Kelvina, e istoty z Marsa prboway skontaktowa si z Ameryk (uwaa si dzi, e Tesla by pierwszym czowiekiem, ktry nie zdajc sobie sprawy z natury zjawiska zmierzy pulsowanie odlegych gwiazd). Kelvin i Tesla zgodzili si take w innej, duo waniejszej kwestii: e wiatowe zasoby surowcw nieodnawialnych takich jak wgiel czy ropa powinny by zachowane, a rozwija naley sposoby wykorzystania mocy wiatru i promieni sonecznych8.

Twrcze umiejtnoci Tesli wydaway sienie mie granic. Mimo to wiele osb, ktre widziay go przy pracy, przeraao jego igranie z siami przyrody. W czasie demonstracji publicznych zdarzao mu si znika wrd iskier i trzaskajcych arwek podczonych do prdu o wysokim napiciu, a jednak nie wyrzdza sobie krzywdy:

Wci z przyjemnoci wspominam, jak dziewi lat temu przepuciem przez wasne ciao wyadowanie z potnej cewki indukcyjnej, by zademonstrowa gronu naukowcw, jak bezpieczny jest prd elektryczny o bardzo duej oscylacji. Do dzi pamitam zdumienie publicznoci. Z jeszcze mniejszymi oporami bybym obecnie gotw przepuci przez siebie prd o napiciu caej energii elektrycznej prdnic wodospadu Niagara 40 000 czy 50 000 koni mechanicznych. Wytworzyem oscylacje elektryczne o takim nateniu, e topiy si przewody, ktrych dotykaem, lecz i tak nie sprawiao mi to blu9.

Na synnej fotografii Tesla siedzi na krzele w laboratorium, ktre zbudowa w Colorado Springs w 1899 roku. Z olbrzymiej cewki elektrycznej ustawionej na rodku pomieszczenia wydostaj si i wij wok wynalazcy biae iskry wyadowania ukowego dugie czasem na 6 metrw i grube jak rami mczyzny. Wyadowania o sile milionw woltw szalej dokoa, lecz Tesla wydaje si czu doskonale i panowa nad sytuacj i by tego dowie, spokojnie czyta ksik. To wyjtkowy portret czowieka, ktry czu si wrd obcych mocy elektrycznych lepiej ni ktokolwiek inny wczeniej czy pniej. Tak naprawd zdjcie wykonano za pomoc podwjnej ekspozycji, jest to wic rodzaj doskonaego oszustwa. Mimo to pokazuje sedno charakteru Tesli jego uwielbienie dla popisu. Przekaz bez kabla...

Wiele spord marze Tesli doczekao si realizacji, ale najambitniejsze wizje nie urzeczywistniy si za ycia ich autora. Mona domyla si, dlaczego Tesli, mimo wielu wspaniaych osigni, nie udao si wprowadzi w ycie niektrych zamierze. Cho otaczano go powszechnym szacunkiem jako wielkiego inyniera i wynalazc, wci znajdowali si ludzie, ktrzy jak niegdy jego profesor nie wierzyli, by te wszystkie pomysy miay wikszy sens. Inni z kolei finansowo i technologicznie wspzawodniczyli z Tesla i Edisonem, wic starali si na przykad wymiewa i deprecjonowa odkrycia przeciwnikw. Wreszcie sponsorzy i finansici wspierali Tesl lub nie, by osign podany skutek. Zasoby pienine samego Tesli nigdy nie pozwoliy mu na pene sfinansowanie projektw, a e zazwyczaj wymagay one wikszych pienidzy, ni si spodziewa, zdawa si na ask i nieask rnego pokroju inwestorw i dobroczycw. Przez cae ycie Tesla kad otrzyman pokan sum natychmiast przeznacza na nowe urzdzenia i wynalazki by wkrtce popa w gigantyczne dugi.

Na pocztku 1899 roku Tesla uzyska pienidze od wielu bogatych osb, w tym od pukownika Johna Jacoba Astora, waciciela nowojorskiego hotelu Waldorf Astoria. Dziki tym sumom udao mu si stworzy w Colorado Springs dobrze wyposaone laboratorium, w ktrym emitowa sztuczne byskawice wyadowa o napiciu kilku milionw woltw (czym spowodowa wybuch w lokalnej stacji prdotwrczej). By przekonany, e sygnay radiowe mona przesya na odlego setek', a nawet tysicy kilometrw po caej ziemi. W ostatniej dekadzie XIX wieku opatentowa wiele urzdze do transmisji radiowej. W pierwszych latach nastpnego stulecia potrzebowa duych sum do realizacji

projektu oglnowiatowego bezprzewodowego przekanika telefonicznego. Po nieudanych prbach wsppracy z wieloma inwestorami Tesla trafi do J. Pierponta Morgana, sponsora Edisona w czasach, gdy ten rozwija technologi prdu staego. Zwyczajem Morgana byo przejmowanie 51 % interesu, w ktry wchodzi, wic gdy zgosi si do niego Tesla i przedstawi plany radia o zasigu oglnowiatowym, z radoci wypaci mu 150 000 dolarw w zamian za prawa do 51 % udziaw w patentach radiowych.

Tesla nie zdradzi Morganowi swych planw, ktrymi kiedy podzieli si z obecnie mao znaczcym Westinghouse'em:

Wiesz oczywicie, e rozwaam ten rodzaj komunikacji gwnie jako pierwszy krok na drodze do pracy bardziej zaawansowanej i waniejszej, to znaczy do przekazywania mocy. Ale poniewa bdzie to przedsiwzicie na znacznie wiksz skal, a zatem duo drosze, zmuszony jestem najpierw przedstawi obecne osignicia, by mie pewno uzyskania kapitaw10.

W licznych eksperymentach Tesla przekona si, e moliwy jest przekaz nieograniczonych iloci energii elektrycznej do dowolnego miejsca na ziemi bez wykorzystania konwencjonalnych nonikw w rodzaju kabla miedzianego. W licie z 1900 roku opisa, w jaki sposb wpad na ten pomys:

Przez dugi czas byem pewien, e ten rodzaj przekanictwa nie jest moliwy na skal przemysow, lecz pewne odkrycie odwiodo mnie od tego przekonania. Zauwayem, e w pewnych warunkach atmosfera zazwyczaj bardzo dobry izolator-wykazuje waciwoci przewodnika i nadajesi do przenoszenia dowolnych porcji energii elektrycznej''.

Jednak eby przeprowadzi wszystkie eksperymenty, naleao najpierw zbudowa stacj radiow o oglnowiatowym zasigu. Ku wasnej satysfakcji Tesli udao si dowie, e moliwa jest emisja sygnaw i odbir z odlegoci ponad 1100 kilometrw. Zwrci si wic do Morgana z propozycj ustanowienia transoceanicznej komunikacji radiowej. Tesla kupi dwustuakrowy obszar ziemi na Long Island, ktry ochrzci mianem Wardenclyffe Klifu Wartownika. Wkrtce pojawiy si pierwsze wydatki zwizane z budow wiey transmisyjnej symbolu projektu ycia Tesli. Wiea w Wardenclyffe bya wysoka na 57 metrw i zakoczona przypominajc grzyb kopu o masie 55 ton. Tam wanie mieci si najistotniejszy element przekanik wzmacniajcy, zdolny do generowania sygnaw oscylacyjnych o napiciu dochodzcym do setek milionw woltw.

W cigu mniej wicej dwch lat, ktre Tesli pochona budowa przekanika, pojawiy si dwa zasadnicze problemy. Pierwszym bya fatalna sytuacja finansowa wywoana rosncymi kosztami i opnieniem. Drugim by Marconi, ktremu 12 grudnia 1901 roku udao si przesa pierwszy sygna radiowy z Kornwalii w Anglii do Nowej Fundlandii w Kanadzie. Marconi wykorzysta patenty Tesli, o czym nie wiedzia ani Morgan, ani wielu innych ludzi, a co stao si przedmiotem sporu, zakoczonego w 1943 roku uznaniem pierwszestwa Tesli.

Morgan nie wiedzia, jak Marconiemu udao si znaczco obniy koszty i posuy si prostszym sprztem. Nie odgad te, cho by tego bliski, prawdziwego celu, do ktrego zmierza Tesla-bezprzewodowej transmisji energii. Tesla uzyska ju jeden ze zwizanych z tym patentw (Patent Stanw Zjednoczonych nr 787412 "Sztuka transmisji energii elektrycznej przez noniki naturalne"), a wkrtce mia rozpocz starania o drugi, waniejszy Patent Stanw Zjednoczonych nr 1119732 "Aparat do transmisji energii elektrycznej", ktrego pomys powsta w czasie pracy w Wardenclyffe. Wyobraa sobie, e wszyscy mieszkacy planety otrzymaj odbiorniki, przez ktre jak przez radio bd mogli odbiera nieograniczon ilo energii.

Wreszcie 3 lipca 1903 roku Tesla zwrci si z prob o pienidze, cakowicie zdajc si na miosierdzie Morgana miosierdzie, ktrego ten nie okazywa w adnej sytuacji: "Gdybym wczeniej poinformowa ci o tym, wylaby mnie z miejsca. (...) Pomoesz mi, czy te moja wielka praca niemal ukoczona pjdzie na marne?"12

Odpowied nadesza 14 lipca: "Otrzymaem twj list (...) powiedziabym, e nie czuj si obecniezobowizany do dalszych dotacji"13.

Niby wyraz gniewu bogw, w nocy niebo nad wie Wardenclyffe rozjaniy strumienie i kule sztucznych byskawic zasilanych z przekanika wzmacniajcego. By to jednak ostatni taki popis. Ani Morgan, ani Westinghouse, ani aden inny zamony czowiek nie chcia rozpocz kolejnej rewolucji w elektryfikacji, poniewa wci pyny zyski z poprzedniej, w ktrej i Tesla mia swj udzia.

Wiea Wardenclyffe ulega w kocu doszcztnemu zniszczeniu, a jej konstruktor zaj si bardziej akceptowalnymi projektami. Nie opucio go jednak marzenie o wyprodukowaniu energii dostpnej za darmo.

Generatory darmowej energii Tesli Bezprzewodowa transmisja energii to w gruncie rzeczy technika jej dystrybucji. Jej zaoenia

oparte byy na konwencjonalnych metodach produkcji energii z wykorzystaniem wgla lub turbiny parowej w iloci zaspokajajcej niezwykle due zapotrzebowanie. Lecz wiele lat wczeniej Tesl fascynowa pomys nowych, nieograniczonych rde energii. W trakcie jednego ze synnych odczytw w 1892 roku mwi zdumionej publicznoci:

Nim min pokolenia, maszyny zaopatrywane bd w moc, ktr da si uzyska z dowolnego miejsca wszechwiata (...). Przestrze wypenia energia. Czy bdzie to energia statyczna, czy kinetyczna? Jeli statyczna, na prno ywimy nadziej. Jeli kinetyczna a wiemy z pewnoci, e wanie taka kwesti czasu pozostaje, by czowiek podczy urzdzenia do koa zamachowego przyrody14.

W czerwcu 1900 roku w "Century Illustrated Monthly Magazine" Tesla opublikowa artyku Problem rosncej energii ludzi, ktry sam ocenia jako bardzo wany. Zawiera on opis radykalnych, wrcz sensacyjnych pomysw i wywoa spory zarwno wrd naukowcw, jak i laikw.

Jakkolwiek obfite miayby by rda energii potrzebnej w przyszoci, jeli chcemy kierowa si rozsdkiem, musimy umie uzyska j, nie zuywajc adnych materiaw ju dawno doszedem do tego wniosku. Moliwe s dwie drogi (...) wykorzystanie energii sonecznej zgromadzonej w atmosferze lub spoytkowanie energii sonecznej i przekazywanie jej z miejsc, w ktrych si j zgromadzi, do miejsc, w ktrych jest potrzebna, w taki sposb, by nie zuywa adnych materiaw15.

Jeden z pomysw na rda energii dla przyszych pokole Tesla wyrazi przez odwany eksperyment mylowy:

Jest moliwe, a nawet prawdopodobne, e za jaki czas odkryjemy nieznane dzi rda energii. By moe uda nam si nawet posuy siami w rodzaju oddziaywa magnetycznych i grawitacyjnych jako jedynym napdem. Cho podobne rozwizanie wydaje si niewiarygodne, jest moliwe. Dla przykadu rozwamy, na jakie osignicia moemy mie nadziej, a czego nigdy uzyska nam si nie uda. Wyobramy sobie dysk z jednorodnego materiau, idealnie wytoczony i wprawiony w ruch na poziomym wale, do ktrego umocowany jest za pomoc oysk o pomijalnym tarciu. Dysk w, ktry w tych warunkach znajduje si w stanie doskonaej rwnowagi, mgby by umieszczony w dowolnej pozycji. Moliwe jest odkrycie sposobu na wprawienie tego dysku w cigy ruch i wykorzystanie siy grawitacji jako jedynego rda energii. Natomiast jest zupenie niemoliwe, by dysk wirowa i wykonywa prac bez istnienia siy zewntrznej. Gdyby tak byo, mielibymy do czynienia z czym, co nauka zwie perpetuum mobile, czyli z maszyn, ktra sama wytwarza potrzebn energi napdow. By dysk wirowa dziki grawitacji, potrzeba ekranu zdolnego przesoni t si. Ekran zasaniaby poow dysku przed oddziaywaniem grawitacyjnym, a to spowodowaoby ruch. Nie jestemy w stanie zaprzeczy takiej moliwoci, dopki w peni nie poznamy natury siy grawitacyjnej. Zamy, e sile tej waciwy jest ruch podobny do ruchu strumienia powietrza pyncego z gry ku ziemi. Oddziaywanie takiego strumienia byoby rwne dla obu powek dysku gdyby jednak przysoni jego cz, zaczby on wirowa16.

Ekran dla grawitacji? Do dzi podobna idea zachwyca i kusi tak jak inne spostrzeenie Tesli, zgodnie z ktrym wszystko, czego trzeba, by uzyska darmow energi, to magnes o jednym biegunie, czyli inaczej sposb na zatrzymanie oddziaywa magnetycznych. Stwierdzenie to stao si podstaw bada nad "wiecznymi silnikami magnetycznymi" silnikami, ktre nie miayby innego napdu ni ich wasny magnetyzm. W latach 20. XX wieku Werner Heisenberg, jeden z ojcw mechaniki kwantowej i autor zasady nieoznaczonoci, popar myl, e moglibymy uy magnesw jako rda energii, wbrew konwencjonalnej teorii, e magnes nie moe wykona pracy w znaczeniu fizycznym.

Jeden z wielu patentw Tesli (nr 685957 zgoszony 21 marca 1901 roku i przyjty 5 listopada 1901 roku) zawiera opis "Aparatu do wykorzystywania energii promienistej", maszyny wyapujcej promienie soneczne i zmieniajcej je w prd elektryczny. Zasada dziaania bya wzgldnie prosta wysoko w powietrzu naley umieci izolowany metalowy talerz, a drugi wetkn w ziemi. Od obu biegy przewody do kondensatora.

Soce, tak jak inne rda energii promienistej, wysya czstki dodatnio naadowanej materii, ktre padaj na [grny] talerz i przekazuj mu tym samym adunek. Druga kocwka kondensatora biegnie do ziemi, czyli wielkiego zbiornika adunku ujemnego. Sabe napicie pynie nieprzerwanie do kondensatora, w zalenoci od adunku czstek (...) a zostanie on naadowany tak bardzo, e co zdarzyo mi si obserwowa przepali si materia izolacyjny".

Prosty przepis na gromadzenie duego adunku elektrycznego, a wic wzbudzanie prdu, mg by punktem wyjcia dla pracy T. Henry'ego Moraya (por. rozdzia trzeci) i jego nastpcw, ktrzy prbowali zmieni energi promienist w prd elektryczny (w rozdziale dziewitym przyjrzymy si, jak idee energii promienistej czy eteru odywaj we wspczesnej fizyce).

Inne bezpaliwowe rdo energii, jakie przedstawi Tesla w zamieszczonym w pimie "Century Illustrated" artykule Problem rosncej energii ludzi, to oscylator mechaniczny, ktrego prototyp zaprezentowano na Wystawie wiatowej w Chicago w 1893 roku. "Przedstawiem wwczas zasady dziaania oscylatora, ale po raz pierwszy wyjaniam waciwe zastosowanie tej maszyny"18. Tesla wyliczy ilo ciepa, jak mona by uzyska z atmosfery dziki oscylatorowi wysokoobrotowemu, maszynie napdzanej par i wytwarzajcej prd o wielkiej czstotliwoci.

Wnioski, do jakich doszedem, wskazuj, e bardzo staranna konstrukcja maszyny okrelonego typu pozwoliaby na realizacj mego planu, zdecydowaem wic kontynuowa prac nad takim jej udoskonaleniem, by uzyska optymalne wskaniki oszczdnoci ciepa przy przemianach termicznych19.

Tesla przewidywa, e oscylator mechaniczny stanie si czci techniki odzyskiwania dyferencjaw energetycznych form pompy energetycznej, wycofa si jednak nie tyle z powodu zoonoci wymaganych elementw, ile ze wzgldu na finansow stron projektu:

Dugo pracowaem w przekonaniu, e praktyczna metoda uzyskiwania energii z promieniowania sonecznego miaaby niezmierzon warto przemysow. Po dalszych badaniach stao si jednak jasne, e cho potwierdzenie moich przypuszcze wizaoby si z duymi zyskami, to w przeciwnym wypadku straty byyby niewyobraalne20.

Tym, co midzy innymi zachcio Tesl do pracy nad "pompami energii", byo stwierdzenie lorda Kelvina, e nie da si zbudowa maszyny, ktra czerpaaby energi z otoczenia i uywaa jej jako wasnego napdu. W jednym z licznych eksperymentw mylowych Tesla wyobrazi sobie bardzo dug wizk metalowych prtw, prowadzc od Ziemi w przestrze kosmiczn. Skoro Ziemia jest cieplejsza ni przestrze kosmiczna, ciepo powinno wdrowa w gr po prtach, a wraz z nim adunki elektryczne. Jedyne, czego potrzeba by do przejcia energii elektrycznej, to kabel wystarczajco dugi, by czy oba koce wizki z urzdzeniem odbiorczym w rodzaju baterii albo silnika. Tesla twierdzi, e silnik pracowaby do momentu, gdy Ziemia ochodziaby si do temperatury przestrzeni kosmicznej, co przy odpowiednim rozmiarze urzdzenia zapewne nigdy by nie nastpio. "Byaby to nieruchoma maszyna, ktra stopniowo obniaaby temperatur nonika poniej temperatury otoczenia i dziaaa wycznie dziki przemianom termicznym"21. W ten sposb, podsumowywa Tesla, urzdzenie mogoby by rdem energii, cho nie zachodzioby zuycie adnych materiaw a o to wynalazcy chodzio. Jednobiegunowa prdnica Tesli i Faradaya

Michael Faraday, odkrywca praw indukcji elektromagnetycznej, w latach 30. XIX wieku wynalaz silnik elektryczny. Jako rda napadu dziwne, acz niedoceniane uy jednobiegunowej prdnicy prdu staego (jej konstrukcj omawiam szczegowo w rozdziale czwartym), to jest metalowego dysku, ktry wirowa midzy magnesami, wzbudzajc prd. Prace Tesli nad prdnic jednobiegunow, czy inaczej jednakobiegunow, przywiody go do przekonania, e mogaby ona dziaa jako "samonapdzajcy si" generator. W 1889 roku uzyska patent na "Maszyn dynamoelektryczn", ktrej konstrukcj-opart na pomyle Faradaya udoskonali pod wzgldem wydajnoci przez zmniejszenie oporu i odwrcenie momentu napdowego. Tesla sdzi, e jeeli da si uzyska moment obrotowy o kierunku zgodnym a nie przeciwnym z kierunkiem ruchu, wwczas maszyna stanie si samowystarczalna. Chocia nie udao mu si tego dokona, jego ide i ide Faradaya, zainteresowali si w latach 70. i 80. XX wieku liczni badacze, midzy innymi Bruce DePalma wynalazca maszyny N.

2.1. Pierwotna konstrukcja prdnicy jednobiegunowej

Byy to tylko niektre z dziaa Tesli zmierzajcych do stworzenia bezpaliwowego generatora energii, nie wiadomo jednak dokadnie, jak daleko sigay jego pomysy. Twierdzi, e wielokrotnie udao mu si uzyska energi z nowego rda, lecz nie zawsze by skory do ujawnienia zastosowanej technologii. Na przykad 10 lipca 1931 roku "Brooklyn Eagle" zamieci artyku z wypowiedzi Tesli: "Ujarzmiem promienie kosmiczne i sprawiem, by suyy jako napd (...). Ciko pracowaem nad tym przez ponad 25 lat, a dzi mog stwierdzi, e si udao".

Pierwszego listopada 1933 roku podobne zdanie ukazao si w "New York American", gdzie pod nagwkiem Narzdzie do chwytania promieni kosmicznych konstrukcji Tesli wynalazca pisa: "Ta nowa moc napdzajca maszyneri wiata pochodzi bdzie z energii, ktra wypenia Wszechwiat, energii kosmicznej. Jej rdem dla Ziemi jest Soce zawsze dostpne i niewyczerpane".

Oba artykuy, napisane w ostatnim okresie dziaalnoci Tesli, obrazuj denia do rozwizania "problemu energetycznego", ktry go trapi. Poniewa czu si on w wielkim stopniu odpowiedzialny za ekspansj elektryfikacji, gorco pragn dziaa na rzecz zachowania rezerw wgla dla przyszych pokole.

W listopadzie 1933 roku dziennikarz filadelfijskiego pisma "Public Ledger" zapyta go, czy technologie bezpaliwowe nie zachwiej panujcym systemem ekonomicznym. "Dr Tesla odpar: On ju jest niele rozchwiany. Doda rwnie, e nadszed czas, by zwrci si ku nowym zasobom". Podsumowanie

Czemu wic nic nie wiemy o efektywnym zastosowaniu tych technik? Nie ma wtpliwoci, e Tesla by jednym z najgenialniejszych umysw swoich czasw, a moe i caego XX wieku. Mimo to powody, dla ktrych nie korzysta si z opracowanych przez niego metod, s zoone.

Niektrzy uwaaj, e Tesla jak Leonardo da Vinci wyprzedza wspczesny sposb mylenia nie o 50 czy 100, ale o cae setki lat. Naukowe i techniczne idee, by si rozwin, musz spotka si z poparciem zarwno intelektualnym, jak i finansowym.

Czy moliwe zatem, by kolejnym pokoleniom naukowcw nie udao si tych wizjonerskich pomysw zmieni w konkretne technologie? To pytanie wie si ze znaczeniem pojcia "geniusz nauki" jako przeciwnego geniuszowi w sztuce czy innej dziedzinie wymagajcej talentu. O ile zgadzamy si, e nikt poza Beethovenem nie napisaby takich symfonii ani poza Szekspirem takich sztuk, trudno przysta na myl, e nauka take miaaby nalee wycznie do jednostek o tak niepowtarzalnej osobowoci. Cho Galileusz, Michael Faraday i Albert Einstein obdarzeni byli umysami wybitnymi, zakadamy, e jeli oni sami nie dokonaliby swych odkry, wkrtce zrobiby to kto inny. By moe jednak jest to zaoenie bdne lub powanie ograniczone. Gdyby nie Tesla, kto wie, czy nie posugiwalibymy si prymitywnym systemem elektrycznym, na ktry skadayby si mae elektrownie rozsiane co par kilometrw.

Po pierwszej rewolucji technicznej, ktr przeprowadzi Tesla, wiat nie by gotw na kolejne,

jeszcze bardziej radykalne zmiany w produkcji mocy elektrycznej. W interesie ludzi biznesu, ktrzy sprawowali wadz nad rozwojem elektryfikacji czyli gwnie nad sieci dystrybucji kabli miedzianych nie leaa rezygnacja z dokonanych ju inwestycji na rzecz nowej techniki bezprzewodowej i, pewnie bezpatnej, transmisji i odbioru prdu. W ogle nie byli oni zainteresowani pomysami darmowej energii. T. Henry Moray, ktry zaadaptowa kilka rozwiza Tesli w wynalezionym przez siebie urzdzeniu do odbioru energii promienistej (por. rozdzia trzeci), trafi na podobny opr. Moemy by wdziczni geniuszowi Tesli za umoliwienie wikszoci wiata korzystania z prdu zmiennego, ale tym bardziej powinnimy postara si przyj dar, na ktrego ofiarowaniu naprawd mu zaleao. W dniach najwikszej jasnoci umysu Tesla wyraa umiarkowanie optymistyczne pogldy:

Przewiduj, e wielu ludziom niegotowym na ich przyjcie rezultaty moich bada dla mnie tak znane, oczywiste i proste wydadz si dalekie od zastosowa praktycznych. Ta rezerwa niektrych ludzi czy wrcz opr z ich strony s rwnie istotn wartoci i elementem koniecznym postpu, co akceptacja i entuzjazm okazywane przez innych. (...) czowiek nauki nie spodziewa si natychmiastowych rezultatw. Nie oczekuje, e jego dalekosine pomysy spotkaj si z ochoczym przyjciem. Pracuje raczej jak sadownik dla przyszoci. Jego rola polega na stworzeniu podstaw dlatych, ktrzy przyjd po nim. Ma im wskaza drog22.

Sidmego stycznia 1943 roku Tesla, samotny i ubogi, doy kresu swych dni w starym nowojorskim hotelu, gdzie o swych wizjach opowiada tylko gobiom.

3. T. Henry Moray: apanie energii wszechwiata

W przekonaniu autora przestrze pena jest energii, energii bez wtpienia elektrycznej lub o podobnym dziaaniu. Wzajemne oddziaywania materii i energii staj si wobec tego potencjaem

wszechwiata, nieprzerwan seri oscylacji, ruchw od i do, niczym kosmiczne wahado. T. Henry Moray, 1914

Istnieje wiele fotografii z lat 20. i 30. XX wieku, na ktrych T. Henry Moray demonstruje swj wynalazek odbiornika energii promienistej. Na wielu z nich widzimy szereg 35 bijcych blaskiem arwek oraz elazko o cakowitej mocy okoo 3000 watw. Szczegln cech przyrzdu by fakt, e zdawa si nie czerpa energii z adnego znanego rda. Zamiast tego, tumaczy Moray, dziaa dziki "energii promienistej" wszechwiata, ktr wyapywaa z przestrzeni antena oraz skomplikowany system czujnikw i obwodw oscylacyjnych zestawionych tak, by byy rdem energii ju ustabilizowanej i zdatnej do uycia.

Dziesitkom szanowanych uczonych, prawnikw i politykw w tym sekretarzy stanu cho byli naocznymi wiadkami dziaania odbiornika i mieli okazj podda go drobiazgowym ogldzinom, nie udao si odkry adnych baterii, ukrytych przewodw czy innych pocze zewntrznych. Nie umieli te wyjani dziaania maszyny w kategoriach indukcji elektromagnetycznej, ktra miaaby zachodzi od przewodw wysokiego napicia. Niektrzy zaklinali si, e widzieli, jak maszyna dziaaa przez trzy czy cztery dni z rzdu. Inni byli cakowicie pewni, e nowa technologia rozpocznie zot er darmowej energii elektrycznej " Byli te tacy, ktrzy nieprzychylnym okiem patrzyli na wynalazek Moraya i niekiedy jeli wierzy sowom rodziny konstruktora byli gotowi zabi, by dopi swego.

Chocia dowody na poparcie twierdze Moraya byy bardzo znaczce, dzi nie posugujemy si na co dzie odbiornikiem energii promienistej. Co wic si stao? Czyby Moray by oszustem, o co niekiedy go oskarano, albo nie potrafi dopracowa i upowszechni swej przebojowej, acz moe niezbyt pewnej technologii? Czy rzeczywicie groono mu mierci a jeeli tak, to kto? Czyby najwiksze sekrety zabra ze sob do grobu? Czy jakiemu z naukowcw, ktrzy staraj si powtrzy dokonanie Moraya, uda si skonstruowa maszyn, ktra pewnego dnia trafi do naszych domw?

T. Henry Moray urodzi si 28 sierpnia 1894 roku w Salt Lake City w rodzinie mormoskiej. Ojciec by sawnym pionierem zatrudnionym w przedsibiorstwie grniczym. Od najmodszych lat Moray interesowa si elektrycznoci. Czasem po lekcjach bieg do biblioteki i czyta prace takich uczonych, jak James Clerk Maxwell, Michael Faraday czy Nikola Tesla. Ksiki tego ostatniego szczeglnie inspiroway go, zwaszcza myl, e Ziemia unosi si w bezmiernym oceanie niewyczerpanej energii. Marzenie Tesli, by "wydoby" t energi, to znaczy uchwyci, zmieni i wzmocni jej oscylacje, staa si naukow obsesj Moraya obsesj caego jego ycia. Trafia na podobne opory, co Tesla, dotkn go ten szczeglny rodzaj nienawici, z jak spotykaj si wynalazcy, ktrzy nie tylko twierdz, e skonstruowali okrelone urzdzenie, ale i potrafi wyoy zasady, na jakich ono dziaa.

Jako mody chopiec z Salt Lake City Moray fascynowa si pierwszymi technikami transmisji radiowej, ktra ledwie ujrzaa wiato dzienne. Jeli mona wierzy rnym wyliczeniom, Moray rozpocz dowiadczenia z elektrycznoci, gdy mia 9 lat, a w wieku lat 11 bada zjawiska wysokiego napicia i wielkich czstotliwoci.

W roku 1911, gdy mia ledwie 19 lat, przeprowadzi udan prb przechwycenia, dziki zczu powietrze-ziemia, adunku energii promienistej, ktry wykorzysta do zasilenia lampy ukowej o mocy 16 kandeli. Rok pniej Moray pojecha do mormoskiej misji w Uppsali w Szwecji. Zgodnie z tradycj kocioa mormoskiego dwuletni pobyt w misji nalea do obrzdku wejcia w dorose ycie duchowe. Moray przeszed t prb pomylnie. Bya to przecie okazja, by zobaczy wiat. Mg te podj wymarzone studia inynierii elektrycznej na uniwersytecie w Uppsali. Prawdopodobnie zdawa sobie spraw, e podr stworzy okazj do pracy nad wynalazkiem, ktry tak bardzo pragn skonstruowa radiem kwarcowym. Z pewnoci nie sdzi jednak, e pozna dziki niej nowe substancje i e wiedza ta na zawsze zmieni jego ycie.

W jednej z pniejszych ksiek Moray wspomina, jak odkry materiay, ktre mogy by uyte jako odbiorniki radiowe typu kwarcowego. Pierwszy, o ktrym sdzi, e jest galen, znalaz gdzie na stokach grskich. Drugi materia mia posta biaego, atwo cierajcego si kamienia miejscowi stosowali go do budowy drg, dlatego przylgna do niego nazwa kamienia szwedzkiego. Sdzi si, e jest to forma krzemionki. Moray podobno uy palnika spawalniczego do stopienia kawaka tej substancji, o ktrej ju wtedy mwiono, e jest dobrym odbiornikiem fal radiowych. Gdy poczy oba

materiay za pomoc regulatora wyposaonego w srebrne styki, jakich uywano w pierwszych radiach tarczowych, odkry, e skonstruowa w ten sposb niewielki gonik tubowy, ktry nie wymaga ju dodatkowego zasilania.

Po powrocie ze Szwecji w 1915 roku Moray zajmowa stanowisko inyniera elektryka w rnych wielkich korporacjach, takich jak Utah Power and Light Co., Phoenix Construction Co. lub Mountain States Telephone and Telegraph Co. W tym czasie zaprojektowa systemy obwodw elektrycznych dla kilku elektrowni i nowo powstajcych budynkw na zachodzie USA. Jednoczenie nieprzerwanie prowadzi badania kamienia szwedzkiego. Jego eksperymenty zaowocoway stworzeniem pierwszych pprzewodnikowych lamp elektronowych, czyli detektorw, ponad 20 lat wczeniej, ni udao si to na skal masow Bell Telephone Labs.

W roku 1921 Moray postanowi w peni powici si badaniom nad energi promienist. Przez kilka nastpnych lat by cakowicie zaabsorbowany zadaniem skonstruowania sprawnego odbiornika energii promienistej, ktrego kluczowym elementem sta si kamie szwedzki uyty jako lampa detekcyjna. Urzdzenie rzeczywicie wytwarzao moc okoo 25 watw, co wystarczao na zasilenie arwki. Cz gwna nie miaa elementw ruchomych i miecia si w obudowie o wymiarach 75 x 40 x 40 cm. Poza lamp detekcyjn rodzajem pierwszej lampy urzdzenie zawierao dwie dalsze lampy generacyjne, dwa zwoje drutu, kilka kondensatorw rozmaitej wielkoci i inne potrzebne czci. Maszyna podczona bya do anteny, ktra miaa "apa" energi promienist, a cze biegnce do ziemi zamykao obwd. Moray czasem mwi o urzdzeniu jako o "pompie energii", zdolnej czerpa energi, ktra jak wierzy wypenia przestrze. Ta charakterystyka nawizuje do promieniowania kosmicznego, to jest deszczu wysokoenergetycznych czstek bombardujcych planet, a moe wrcz do energii punktu zero (co opisujemy w rozdziale dziewitym).

W 1925 roku udao si zwikszy moc maszyny do mniej wicej 100 watw, Moray uzna wic, e dysponuje prototypem, ktrym moe skutecznie posuy si przy prezentacji. Zdawa sobie spraw, jak wielki poytek mogaby mie ludzko z takiego urzdzenia. Zgodnie z zapiskami powiconymi badaniom nad energi promienist i wydanymi przez rodzin Moraya pod tytuem The Sea of Energy in Which the Earth Floats (Morze energii, w ktrym pywa Ziemia):

Dr Moray by wiadomy wielkoci odkrycia i czu odpowiedzialno za przyszo rodzaju ludzkiego. Chcia, by ta wiedza trafia wszdzie tam, gdzie moga by wykorzystana do rozwoju dobra oglnego, nie za do rk tych, ktrzy pragnli wadzy i bogactw tylko dla siebie (...). 24 lipca 1925 roku podczas rozmowy z senatorem Reedem Smootem inicjatorem spotkania, ktre odbywao siew hotelu Utah w Salt Lake City dr Moray ofiarowa swe prace zwizane z energi promienist rzdowi Stanw Zjednoczonych. Senator podzikowa dr. Morayowi za t propozycj, stwierdzi jednak, e rzd odmwi zapewne jej przyjcia, poniewa nie w jego gestii ley zajmowanie si urzdzeniami uytecznoci publicznej1.

Odprawiony z kwitkiem Moray zdecydowa si wwczas na przeprowadzenie serii pokazw dla uznanych naukowcw i politykw w celu uwiarygodnienia swoich sw i zdobycia rodkw na dalsze doskonalenie technologii, by nadawaa si ona do zastosowania na masow skal.

Jednej z typowych prezentacji przyglda si wczesny sekretarz stanu Utah Wilton H.Welling: Przybyo 12 osb, w tym Paul Harsh, Mark Yuri i pan Ferguson. Po raz pierwszy byem obecny

przy prezentacji tego urzdzenia trzy miesice temu. Szafka, w ktrej znajdowaa si maszyna, bya bardzo prosta i solidnie wykonana. Nie byo wtpliwoci, e nie ma szans na oszustwo i ukrycie dodatkowego rda mocy. Regulator zosta udoskonalony tak, by czas potrzebny na dostarczenie energii skrci si z piciu do niecaej jednej minuty. Operacja bya rwnie prosta, co dostrojenie dobrze skonstruowanego radia, a jej przeprowadzenie powierzono damie, ktra po raz pierwszy przygldaa si pokazowi. Po chwili szo jej to rwnie dobrze, jak samemu dr. Morayowi. Najpierw zapalia si lampka kontrolna. Podczono zasilanie do stojaka z lampami. Natychmiast 30 lamp 50-watowych i pi 100-watowych zawiecio si jasno. Wwczas podczono jeszcze zwyke elazko firmy Hot Point, a wiato lamp nie zmniejszyo si choby odrobin. Wynalazca stwierdzi, e efekt byby taki sam, gdyby zamiast 35 uy 100 arwek. Owietlenie i elazko zuyway w sumie ponad 4 konie mechaniczne energii elektrycznej. Naley podkreli, e napicie, ktrym zasilano lampy, byo wysze ni zwykle stosowane, wic ze wzgldu na bijce od nich ciepo przyszo mi do gowy, e zaraz si spal, co jednak nie zaszo.

Gboko wierz, e dr Moray jest na najlepszej drodze do opracowania jednego z najbardziej zdumiewajcych i znaczcych wynalazkw w historii2.

Takie stwierdzenia nie naleay do rzadkoci wielu ludzi zoyo pod przysig i w obecnoci

notariusza owiadczenia, w ktrych potwierdzali, e to, co widzieli, byo prawdziwe. Moray sdzi, e w ten sposb przekona sceptykw do przyjcia pomysu.

Mniej wicej w tym czasie, wbrew licznym oporom, Moray zdecydowa si szuka pomocy u prawnikw, by zagwarantowa przyszo urzdzenia. Zwrci si do Roberta L. Judda z kancelarii Bagley, Judd i Ray z prob, by ten go reprezentowa. Judd chcia najpierw zobaczy maszyn. Moray opisa spotkanie w prywatnym dzienniku: "6 sierpnia 1925 roku. Judd wstpi dzi wieczr. Uruchomiem urzdzenie, by mg je zobaczy. Najwikszy element ma okoo 15 centymetrw wysokoci, okrgy ksztat i okoo 20 centymetrw rednicy. Judd wydawa si by pod wraeniem"3.

Judd postanowi zasign konsultacji, wybra si wic do dr. Harveya Fletchera, znanego i cenionego eksperta z Western Electric, z prob o ocen techniczn urzdzenia. Pojego powrocie Moray przekona si, e czekaj go jeszcze cikie chwile: "Judd wrci ze Wschodniego Wybrzea. Dr Fletcher, zdaje si, sporo mu zasugerowa pewnie, e sprawa jest nieczysta, jak wnosz z tego, co mwi Judd. Judd poprosi o kolejn demonstracj"4.

We wrzeniu Moray przeprowadzi drugi pokaz dla Judda: Weszlimy na dach klatki [sic!], ktra stoi okoo 15 metrw od domu. Stalimy w takim miejscu 45-

metrowego dachu, e bylimy w odlegoci okoo 30 metrw od domu (...). Podczyem urzdzenie tu koo Judda i wprawiem je w ruch. Judd mierzy czas, by ustali, ile bd go potrzebowa na wzbudzenie wiata. Mocy wystarczyoby dla (...) penego zawiecenia 100--watowej arwki G. E. [General Electric]. Rozgrzaem te elazko elektryczne Hot Point, ktre pobiera 665 watw. Judd powiedzia, bym usun anten. wiato zgaso. Zgaso take wtedy, gdy podniesiony zosta kabel uziemienia, a pojawio si znw, gdy dotkn gruntu. Wydrylimy otwr w innym miejscu, by podczy uziemienie i na chwil tylko przerywajc obwd, przenielimy tam kabel. wiato byo przymione, ale stawao si coraz janiejsze, w miar jak pogralimy przewd gbiej w ziemi. Wizyta Judda trwaa okoo dwch godzin, w cigu ktrych maszyna pozostawaa w ruchu. Judd chcia wiedzie, jak dugo potrafiaby pracowa bez przerwy. Powiedziaem, e jeli ma ochot spdzi tu ca noc, postaram si zapewni mu w miar komfortowe warunki. Odrzek, e pragnby, eby dr Harvey Fletcher (...) zobaczy to na wasne oczy. Po wyjciu Judda przeniosem urzdzenie do domu, gdzie byo wczone przez nastpne trzy dni. Potem rozebraem je na czci, bo nie zaleao mi, by duej pracowao5.

Zapiski Moraya wiadcz, jak bardzo martwi si o wytrzymao gwnego elementu maszyny-detektora. Wielokrotnie wraca do tego tematu: "Wszystko dziaa sprawnie z wyjtkiem detektora, ktry jest przecie sercem urzdzenia. Sprawia mi on powany kopot, bo zawodzi zbyt atwo, a naprawa zajmuje cae godziny"6.

W listopadzie 1925 roku Moray goci dr. Carla F. Eyringa z Brigham Young University w Provo w stanie Utah. Dr Eyring by szanowanym inynierem elektrykiem ze wietn rekomendacj:

Pewnego dnia z Juddem przyjecha dr Eyring z uniwersytetu w Provo. Dr Fletcher powiedzia Juddowi, e jeli dr Eyring zobaczy maszyn, jego opini bdzie traktowa jak wasn. Dr Eyring nie znalaz adnego oszustwa. Stwierdzi jedynie, e moe chodzi o indukcj. To gupota-odlego od jakichkolwiek przewodw jest zbyt dua (...). Przeprowadzili wszelkie moliwe sprawdziany baterii, szukali ukrytych kabli ale ten pomys z indukcj jest naprawd zabawny (...) 7.

Na pocztku grudnia 1925 roku Moray, ktry nie wiedzia, jakie jeszcze prby bdzie musia przej, podsumowywa wyniki dotychczasowych prac:

Wkrtce Boe Narodzenie i koniec roku 1925. Siedemnacie lat wysiku i miesice pokazw. Za kadym razem sysz, e to ju ostatni. Przez 1925 rok dokonaem wikszego postpu ni przezwszystkie poprzednie lata razem wzite. Cho to wanie dziki nim wreszcie odniosem sukces. Gdybym tylko mg przeprowadzi pewne eksperymenty i doprowadzi generator do podanego stanu. Tym si na razie martwi8.

Judd zaproponowa przeprowadzenie prb poza miastem, by wykluczy koncepcj dr. Eyringa, e urzdzenie "podbiera" po prostu moc z lokalnych linii zasilania. Tak wic 21 grudnia 1925 roku, po poudniu, gdy nieg sypa z nieba, Moray wybra si na wycieczk z Juddem i dwoma "postronnymi obserwatorami" panem Adamsem i prawnikiem panem Nebekerem.

Moray opisuje wydarzenie, siebie tytuujc "wynalazc": Dzi panowie Judd, Adams i adwokat Nebeker przyjechali samochodem tego ostatniego do

laboratorium wynalazcy. Po spakowaniu odbiornika energii promienistej ruszylimy w drog. Trzej wspomniani dentelmeni rozpoczli dyskusj nad wyborem waciwego miejsca na eksperyment.

Wynalazca nie chcia wypowiada si na ten temat, poniewa zaleao mu, by to rzeczywicie oni wybrali miejsce. Ostatecznie tych trzech zdecydowao si wybra kanion Emigration, gdy nie ma tam adnych linii zasilania9.

Po przejechaniu kanionem okoo 6 kilometrw wiadkowie wskazali miejsce ustawienia oprzyrzdowania. Judd postanowi zosta w wozie, bo mia zwichnit nog. Nebeker i Adams ustawili anten i wkopali uziemienie w czasie, gdy Moray wynosi maszyn z samochodu. Pniej poczy wszystkie czci.

Obwd w urzdzeniu otwierano i zamykano jak w tylu poprzednich eksperymentach ale wiato si nie pojawio. Nastpnie, podobnie jak w innych prbach, ktrym si przyglda pan Judd, maszyn dostrojono, zamknito obwd i wiato zapalio si. Kabel antenowy zosta na chwil odczony, a wtedy wiato zgaso, by znw si zapali, gdy z powrotem wczono anten. To samo stao si, gdy odczono kabel uziemienia (wszystko to w obecnoci Judda, ktry jednak wysiad z samochodu w czasie montau urzdzenia i teraz skaka na jednej nodze). Wszyscy trzej dentelmeni byli bardzo zadowoleni z tego, co zobaczyli. Zmierzchao, gdy opucili kanion10.

3.1. Rozmieszczenie przewodw antenowych w odbiorniku energii promienistej konstrukcji T.

Henry'ego Moraya Po prbie Judd napisa do Eyringa bardzo przychylny list z zapewnieniem, e sprawdzono, i

maszyna dziaa take z dala od linii przesyowych. Moray zanotowa optymistyczny komentarz: "I pomyle, e pokaz wystarcza, by na zawsze pooy kres pytaniom o indukcj i wszelkie inne kwestie". Nie mia pojcia, co jeszcze go czeka. W dzie Boego Narodzenia roku 1925 napisa po prostu: "Dzi spaliem moj maszyn"11

Szstego lutego 1926 roku Eyring przesa Juddowi list z ostron ocen wynalazku. Skary si, e cho zobaczy maszyn w dziaaniu, widzia wiato i gorce elazko, to nie dane mu byo przeprowadzi wszystkich testw:

Zdajesz sobie zapewne spraw, e nie miaem moliwoci przeprowadzenia naukowego badania aparatu, gdy widziaem go w ruchu raz zaledwie i nie miaem wwczas pod rk odpowiednich narzdzi. Gdy zobaczyem urzdzenie po raz drugi, byo ju zniszczone i rozbite na czci. Brak zaufania i widoczne pragnienie modego czowieka, aby rzecz zachowa w tajemnicy nie pozwalaj, na razie przynajmniej, na przeprowadzenie testw naukowych. Nasza wczorajsza debata bya mimo to owocna, poniewa mody czowiek zdaje si widzie konieczno dokonania takich bada. Stwierdzenie, e instrument nie ma wartoci, byoby rwnie nienaukowe, co stwierdzenie, e jama. Prawda jest taka, e nikt jeszcze nie podda maszyny wystarczajco penym ogldzinom. Nawet gdyby zwrci si do Western Electric Company i dr. Fletchera z prob o konsultacj, sprawa nie posunaby si nawet o krok, chyba e udaoby si skoni modego czowieka do odbudowy aparatu i wyraenia zgody na przeprowadzenie prb (...). Jestem pewien, e na podstawie tego, co napisaem,

jasno widzisz, e nie jestem jeszcze gotw do wyraenia ostatecznej opinii co do wartoci urzdzenia12.

Do maja 1926 roku Moray odbudowa urzdzenie i rozpocz dalsze prace nad jego udoskonaleniem. Konstruktor zawsze twierdzi, e boi si, i kto mgby skra tajemnic dziaania maszyny. Wiedzia doskonale, e technologicznie stanowia ogromny krok naprzd, wic gdyby udao si rozpocz produkcj na wielk skal, byaby niesychanie wartociowym towarem. Uwaa te, e odpowiada za jej uycie dla waciwych, humanitarnych celw. Obawia si jednak, e niektrzy gotowi byliby zabi, eby wej w posiadanie sekretu. Oznaczao to, e dopki utrzymuje tajemnic konstrukcji maszyny, a w szczeglnoci detektora, wicej wart jest ywy.

Wstrzemiliwo Moraya w ujawnianiu szczegw dziaania urzdzenia Eyringowi pocztkowo powstrzymaa Fletchera przed dalszymi badaniami. Judd zaproponowa Fletcherowi wejcie do spki, jaka powstaa wok bada Moraya. Mimo to testy zostay przeprowadzone dopiero we wrzeniu 1928 roku. Fletcher by pod wraeniem zdolnoci maszyny do wytworzenia prdu dla trzech arwek 100-watowych i elazka o mocy 575 watw opisa wrcz pokaz jako "cudowny". Ale i tak nie byo mdrego, ktry rozumiaby zasady dziaania maszyny. Fletcher zaproponowa jedynie, by przeprowadzi "sprawdzian wytrzymaoci", to jest okreli, jak dugo urzdzenie potrafioby dziaa.

W poniedziaek rano 1 padziernika 1928 roku, pod domem Moraya zjawi si Judd wraz z dwoma naukowcami, ktrzy mieli odegra kluczow rol w dalszych losach wynalazcy dr. Murrayem O. Hayesem, wiceprzewodniczcym wydziau fizyki Brigham Young University, oraz E.C. Jensenem, ktry sporzdzi nastpujcy raport z testu:

Sprzt taki sam, jaki widziaem na kilku poprzednich pokazach zamknity by w dwch drewnianych pudach. Umieszczono je z kolei w skrzyni o dwch otworach, przez ktre puszczono kabel uziemienia i drut anteny, oraz kolejnych dwch o wymiarach okoo 1 i 2 centymetrw, ktre suyy wentylacji i umoliwiay przygldanie si.

Dr Moray rozpocz strojenie o godz. 7.49 rano, a o 7.59 pojawio si wiato. Uyto dwch arwek gwnej o mocy 100 watw i kontrolnej o mocy 10 watw. Zastosowano a dwie, by mie pewno, e gdyby jedna zawioda, druga z nich bdzie si i tak palia. Natychmiast po dostrojeniu urzdzenia skrzyni zamknito i opiecztowano w obecnoci panw T.H. Moraya, dr. Murraya O. Hayesa, R.L. Judda i piszcego te sowa. Uyto pieczci kolejowych, bardzo wytrzymaych i wyposaonych w automatyczne zamknicie. Umieszczono je w trzech rnych miejscach, a ich liczb i pooenie zapisano (...).

Zgodzilimy si, e trzech z nas, wyczywszy wynalazc, przychodzi bdzie do laboratorium tak czsto, jak tylko bdzie to moliwe, i sprawdza, czy arwki wci si pal, a pieczcie s nienaruszone. Mielimy te okrela jasno wiata i inne dane znaczce dla eksperymentu13.

Trzy dni pniej, 4 padziernika 1928 roku, okoo godziny 11.00 rano Moray zadzwoni do Jansena, by powiedzie mu, e wiata zgasy. Powd? Nasi trzej fachowcy, niczym chirurdzy, zabrali si za cinanie czubkw dwch topoli, ktre rosy w pobliu laboratorium. "Gazie uderzyy o ziemi wystarczajco silnie, by rozregulowa detektor i spowodowa zganiecie arwek"14. Ustalili, e spotkaj si wieczorem, by zerwa pieczcie, dokona ogldzin aparatu i podj decyzj co do dalszych krokw.

O 6.30 wieczorem 4 padziernika 1928 roku Moray, Hayes i Jensen sprawdzili stan pieczci istwierdzili, e nie zostay one naruszone. Nastpnie przeamali je, podnieli wieko skrzyni, odkrcili ruby przytrzymujce pokryw grnego puda i wyjli detektor. Kiedy pan Moray potrzsn delikatnie detektorem, usyszelimy grzechoczcy dwik, na co Moray stwierdzi, e to zapewne cz obluzowana w wyniku upadku drzew. Powiedzia te, e jest w stanie szybko dokona naprawy, za co zabra si natychmiast i w naszej obecnoci. Detektor przesta wydawa niepokojcy dwik, moglimy wic zainstalowa go i przystpi do dalszej prezentacji o 6.5315.

Gdy Moray przygotowa urzdzenie, ponownie zapiecztowano je przy wiadkach. Uruchomiona maszyna pracowaa przez nastpne 83 godziny i 34 minuty, co w sumie daje (wyczajc przerw zwizan z wypadkiem z drzewami) 157 godzin i 55 minut. By to czas wystarczajco dugi, by rozwia podejrzenia o posugiwanie si ukrytymi bateriami czy inne oszustwo. Odby si test wytrzymaoci, o ktrym mona byo opowiedzie innym.

Nie udao si jednak pooy kresu wtpliwociom Fletchera. Wci domaga si dalszych testw, ktre wykluczyyby "teori indukcji", cho wykonano ju drugi sprawdzian poza miastem, w miejscu pooonym okoo 40 kilometrw od najbliszych linii przesyowych. Szesnastego padziernika Fletcher

napisa do Judda: Eksperymenty, ktre relacjonowae, tylko komplikuj spraw. Jest jeszcze jedno, co zalecabym

przy nastpnej prbie. Jeli udaoby si przekona dostawc energii elektrycznej w Salt Lake City, by wyczy zasilanie na dwie, trzy sekundy, wwczas moglibymy wyeliminowa przypuszczenie, e chodzi o indukcj, jeli lampy w laboratorium Moraya wci bd si paliy. Oczywicie moe si okaza, e czego takiego nie da si zorganizowa (...) 16.

Chocia z rnych powodw wydawao si to niemoliwe, Fletcher pragn sprowadzi wynalazek Moraya do swojego laboratorium, by podda go inspekcji przeprowadzonej przez osoby postronne. Stara si wykaza, e dziki temu nie tylko atwiej mona byoby zdoby fundusze, ale i skuteczniej chroni prawa patentowe.

Czy mylisz, e pan Moray mgby rozway przyjazd do naszego laboratorium i przeprowadzenie tam prezentacji? Mamy dostp do jednej z najlepszych anten w Stanach Zjednoczonych (...). Udzielibym te szczegowych rad, co naley czyni, by chroni tajemnic pana Moraya17.

Po otrzymaniu tego listu Moray i Judd porozmawiali wreszcie o przyszoci maszyny. Judd by zwolennikiem upowszechniania wynalazkw we wsppracy z duymi korporacjami, takimi jak Western Electric, jednake Moray twierdzi, e zezwalanie na przeprowadzenie odpowiednich bada wizaoby si z niebezpieczestwem kradziey pomysu. Niektrzy uwaali, e opr Moraya jest jednoznacznym wiadectwem oszustwa i bierze si z lku przed jego ujawnieniem. I to wanie dlatego wynalazc czsto postrzegano jako obdarzonego trudnym charakterem.

Z obawy o wyjcie na gupca w wiecie naukowym Fletcher zaproponowa Morayowi ryzykowny ukad: by chroni tajemnice patentowe z pomoc Western Electric, Moray musi dostarczy dwa jednakowe urzdzenia, z ktrych jedno trafi do Eyringa, a drugie do jego wsppracownika. Oba komplety maj by wyposaone w pen instrukcj. Gdyby wynalazca zdecydowa si na w otwarty krok, byoby znacznie atwiej oceni, na ile jego praca ma warto. Fletcher koczy list do Judda jednoznacznym stwierdzeniem: "Mam nadziej, e pomoe ci to podj starania by doprowadzi spraw do szczliwego zakoczenia albo ujawni fakty, ktre pozwol j porzuci (...) "18.

Moray, z rnych powodw niechtny ujawnieniu tajemnicy, postanowi chwyci si nowego sposobu. Wraz z Juddem, ktry wspczu konstruktorowi i odmwi daniom Fletchera, postanowili zaoy wasn firm i w roku 1931 stworzyli Moray Products Company.

Moray wci prowadzi pokazy w swoim domowym laboratorium. Szesnastego marca 1929 roku T. J. Yates, inynier elektryk i mechanik, absolwent Cornell University, sporzdzi szczegowy raport na temat urzdzenia, poniewa za zgod wynalazcy przeprowadzi seri zakrojonych na szerok skal bada. Wnikliwie sprawdzi moliwo uycia baterii czy innego zewntrznego rda zasilania i odrzuci j. Sprawozdanie przedstawiao si nastpujco:

Do wszystkich zainteresowanych: Potwierdzam, e wieczorem 16 marca 1929 roku, w porozumieniu z dr. Wilkinsonem z Cedar City,

byem wiadkiem pokazu w laboratorium T. Henry'ego Moraya w Salt Lake City w stanie Utah. Dr Moray twierdzi, e skonstruowa urzdzenie, ktre zdolne jest do produkcji energii elektrycznej

bez korzystania z adnego rda napdu, i wanie to urzdzenie zaprezentowa na powyszym pokazie. Temat artykuu omwiony zostanie w nastpujcym porzdku: 1. Opis urzdzenia 2. Pokaz 3. Znane mi wtpliwoci 4. Testy 5. Wnioski

1. Opis urzdzenia Aparat skada si z anteny wywaonej w okrelony sposb (czyli kondensatora atmosferycznego)

oraz specjalnego przewodu uziemienia, ktre podczone s do tablicy rozdzielczej. Na stole ustawiono dwa drewniane puda. Na jednym z nich umieszczono transformator wysokiej czstotliwoci, natomiast drugie zawierao dwa zestawy kondensatorw 10 duych w pierwszym i 10 maych w drugim, dwa ukady cylindrw kady o rednicy 2,8 centymetra, dugoci 10 centymetrw, wadze midzy 90 i 120 gramw, kolejne pudeko o mniej wicej pkolistym ksztacie, rednicy 5 centymetrw i wadze okoo 60 gramw, a take zwoje przewodw i inne wyposaenie. Poszczeglne czci aparatu poczono du liczb przewodw.

Dwa kable prowadziy do wycznika-jeden do blaszki, drugi do styku szczkowego, dziki czemu przy pozycji otwartej antena, poczenia, urzdzenia w pudach i kabel uziemienia tworzyy szereg. Inne przewody przez cz pokazu byy podczone do puda z szecioma 100-watowymi lampami, a przez pozostay czas do elazka.

2. Pokaz W czasie pokazu urzdzenie byo podczone w sposb opisany powyej jedynie may

przecznik midzy ukadem a cewk pozosta otwarty. Dr Moray dostarczy napicia i zsynchronizowa urzdzenie w cigu trzech lub czterech minut. Lampy zawieciy si i daway wiato tak dugo, jak dugo obieg pozostawa zamknity, to jest okoo 60 minut. Nastpnie Moray podczy elazko, ktre wkrtce stao si gorce. Gdy odczano kabel uziemienia lub ktry z przewodw doprowadzajcych, wiato gaso.

3. Znane mi wtpliwoci I. Zasilanie pynie z ukrytego przewodu owietlenia elektrycznego. II. Zasilanie pynie z baterii. 4. Testy Przed pokazem i po nim zamknem obieg, czc anten i uziemienie, oraz wykonaem inne testy.

Gdyby antena lub przewody doprowadzajce podczone byy do przewodu owietlenia, doszoby do krtkiego spicia. Sprawdziem kilkakrotnie, e przy zmianie pozycji wcznikw nie pojawia si iskra. Zwilyem do i umieciem mokry palec midzy blaszk a uchwytem wcznika, mgbym wic wykry pyncy prd, ale niczego nie poczuem. Do-

tknem jednoczenie obu czci wcznika i cian, by sprawdzi, czy napicie nie pochodzi z uziemienia, ale znw niczego nie stwierdziem. Odwrcilimy st do gry nogami i obejrzelimy go w poszukiwaniu ukrytych przewodw, lecz niczego nie znalelimy. Gdy urzdzenie gotowe byo do pracy, sprawdzilimy przewody bezporednio przy wyczniku, ale nie dostrzeglimy uku elektrycznego, co oznacza, e nie byo napicia. W czasie pokazu, gdy lampy otrzymyway energi z urzdzenia, gwny wycznik zasilania w budynku by wyczony. Nie byo adnego owietlenia poza wytwarzanym przez obieg energii promienistej, a to wiato ani nie rozjaniao si, ani nie przygasao nawet na chwil. Zatem lampy nie mogy by zasilane z instalacji w budynku. Kondensator take dokadnie sprawdzilimy. Zwarlimy kocwki bezporednio plus do minusa. Gdyby byy podczone do baterii, wwczas dostrzeglibymy iskr, ale adna sienie pokazaa. Zbadalimy zatem cza z kocwkami pod napiciem poniewa due kondensatory byy naadowane, doszo do gwatownego wyadowania, zobaczylimy janiejcy uk i usyszelimy dwik podobny do pstryknicia zjawiska charakterystyczne dla kondensatorw, ale w adnym razie baterii. Mae kondensatory daway sabsze wyadowanie, ale podobny odgos upewni nas, e mamy do czynienia rzeczywicie z kondensatorami, a nie bateriami. W ten sposb przekonalimy si, e konstrukcja urzdzenia zasadza si na kondensatorach i e nieprawdziwe s przypuszczenia o uyciu baterii. adne zreszt baterie nie byyby w stanie wytworzy takiej mocy. Oprnilimy puda i upewnilimy si, e nie byo w nich miejsca na baterie. Po prostu nie zmieciyby si do rodka. W czasie pracy urzdzenia, gdy paliy si wiata, zbliylimy kocwk duego przecznika do przewodu i zobaczylimy uk dowodzcy, e przez urzdzenie pynie prd.

5. Wnioski Lampy elektryczne otrzymyway energi z jakiego rda i w czasie caego pokazu, ktry trwa

ponad godzin, daway jasne wiato o sile takiej samej na pocztku, jak i pod koniec dowiadczenia. wiata uywane w czasie pokazu miay inny kolor i jasno ni te, ktre naleay do instalacji elektrycznej budynku. Nie pochodzi wic z niej prd, jaki zasila lampy, a pniej elazko. Naley zatem stwierdzi, e energia elektryczna pochodzia z innego rda i cho trudno to zrozumie przy obecnym stanie wiedzy nie da si zaproponowa adnych innych wnioskw z powyej opisanego pokazu poza tym, e zgodnie ze sowami dr. Moraya rzeczywicie braa si z urzdzenia.

T. J. Yates19

Kolejn osob, ktra przyczynia si do nadania rozgosu staraniom Moraya, by doprowadzi dzieo do koca, by dr Murray O. Hayes, ktry pniej zosta dyrektorem w Moray Products Company. Pod koniec 1929 roku napisa list polecajcy do pana Lovesy'ego z Utah Oil Refininig Company. List wskazywa na wzrost zaufania midzy Morayem a Hayesem:

Drogi Panie Lovesy,

Zgodnie z obietnic, jak zoyem w czasie naszej ostatniej rozmowy, wysyam do Pana list z relacj na temat stanu mojej wiedzy o konstrukcji i zasadach dziaania urzdzenia Moraya, ktre suy przetwarzaniu energii kosmicznej. Wie Pan ju, e widziaem wiele pokazw dziaania tego mechanizmu oraz e miaem okazj przyjrze si jego czciom. Ostatnio dr Moray pokaza mi schemat przewodw maszynerii i musz przyzna, e nie dostrzegem adnych niespjnoci ani elementw, ktrych zastosowania nie daoby si wyjani logicznie i rozsdnie. Cho mona odnie wraenie, e maszyna jest bardzo skomplikowana, tak naprawd gdy usysze wyjanienia istotajej dziaania wydaje si niezwykle prosta i oparta na zmodyfikowanych prawach elektromagnetyzmu. Mimo e niektre cechy urzdzenia sprawiaj wraenie, jakby byy przypadkowe, w rzeczywistoci to wanie one peni kluczow rol.

Moray pokaza mi te i wyjani zasady dziaania detektora, ktrym si posuguje. Powoa si przy tym na podstawow zasad dziaania obwodu elektrycznego, na ktr, jak sdz, nikt poza nim dotd nie wpad. Wspomniane wraenie przypadkowoci odnosi si take do detektora pod pozorami chaosu kryj si cechy stanowice sedno sprawy. Moray wstawi detektor do zestawu kwarcowego odbiornika radiowego, zastpujc nim kryszta, dziki czemu osign lepszy odbir ni przy uyciu krysztau ERLA, mimo e zastosowa anten stokow, podobn do tej, jak sam mam w domu. Zastpi te kryszta bry oowiu poddan obrbce wedug wasnego przepisu, co dao tak wspaniay odbir, e wystarczyo uy staromodnego gonika tubowego z rodzaju produkowanych przez RCA okoo 1923 roku.

Niedawno braem udzia w pokazie, ktry przeprowadzany by dla reprezentanta obcego pastwa. Stwierdzi on, e za wyjanienie moe co prawda posuy koncepcja wzmacniania fal radiowych, lecz oznaczaoby to, e dr Moray dokona czego wprost niezwykego, skoro energii wystarcza na zasilenie szeciu 100-watowych arwek rwnoczenie i na rozgrzanie elazka o mocy 575 watw. Kiedy zajrza do rodka urzdzenia, przyzna, e jego domysy si nie sprawdziy. Wielokrotnie powtrzy: "To bardzo ciekawe".

Maszyna dziaaa w mojej obecnoci tak wiele razy, w tak rnych warunkach pogodowych, e jestem cakowicie przekonany, i sowa jej twrcy s prawdziwe, a wizja zastosowania przemysowego realna. Wierz, e dr Moray wyjani mi wszystko bez przemilcze i e jest to wynalazek epokowy i rewolucyjny.

Szczerze oddanydr Murray O. Hayes20

Dr Hayes na oddzielnej kartce przedstawi Lovesy'emu swe kwalifikacje: Dr Murray O. Hayes, podpisany pod powyszym owiadczeniem, posiada nastpujce wiadectwa

i kwalifikacje: tytu licencjata w dziedzinie fizyki uzyskany pod kierunkiem dr. Harveya Fletchera tytu magistra nauk cisych w dziedzinie fizyki i matematyki tytu doktora w dziedzinie geologii picioletni sta w wydziale kontroli Biura Patentowego Stanw Zjednoczonych wkrtce egzamin adwokacki dziekan wydziau fizyki Brigham Young University w latach 1922-1923, zastpca Carla F. Eyringa

na czas przewodu doktorskiego tego21. Kopoty z patentami

Zblia si czas, gdy naleao zacz powanie myle o zdobyciu