TÜRKIYE’DE TARIM 1980-2015

2016Nazrin Hasanlı

TarımTarım, bitkisel ve hayvansal ürünlerin yetiştirilmesi amacıyla yapılan faaliyetlerin tümüne denir. Ülke ekonomisini ve statüsünü geliştirmekte tarımın rolü büyüktür.Türkiye’de tarımın ekonomideki ağırlığı giderek azalmaktadır, fakat nüfusun üçte birine yakın bölümün tarım sektöründe istihdam etmesiyle, Cumhuriyet’in kuruluşundan itibaren ihracat ve ithalatta en yüksek payı olan ve önem verilen bir sektör olmuştur.

Tarımsal hasıla ve büyüme

YILLAR TARIMSAL GSYİH (Milyar $)

Tarımsal Büyüme %

2002 23,7 8,8 2010 61,7 2,4 2014 57,2 -1,9

Kaynak: Tarım, Gıda ve Hayvancılık Bakanlığı, 2016

Hayvancılık

Hayvancılık, evcil hayvanların beslenmesi, ürünlerinden ve gücünden yararlanılması, dokuma ve deri sanayisine hammadde sağlanması gibi etkinlikleri içeren ekonomik bir faaliyettir.Türkiye, hayvan sayısı bakımından her ne kadar dünya çapında önemli ülke olsa da, yerli ırkların et ve süt verimi düşük olduğu için, Tarım Bakanlığına bağlı kuruluşlar tarafından melezleştirme yapılmaktadır.Türkiye’nin geniş bir bölümünde yaz kuraklığı yaşandığı için, büyükbaş hayvancılık için elverişli olmamaktadır. Büyükbaş hayvanlar, nemli bölgelerde, uzun boylu ot topluluklarının bulunduğu alanlarda daha fazla yetiştirilir. Dolayısıyla, iklim koşulları nedeniyle daha çok küçükbaş hayvancılık yapılmaktadır.Küçükbaş hayvancılıkta daha çok koyun, büyükbaş hayvancılıkta ise manda ve sığır yetiştirilmektedir. Et ve süt üretiminin büyük kısmı sığırdan elde edilmektedir.

Türkiye’de başlıca tarımsal üretimler

Tablo 1. 1980-2015 yıllarında Türkiye’de toplam büyükbaş ve küçükbaş hayvan üretimleri

Yıl Toplam büyükbaş hayvan Toplam küçükbaş hayvan1980 16.619.000 64.801.0081990 12.604.000 55.589.0082002 9.924.575 31.953.8002011 12.386.337 32.309.5182015 13.994.071 41.924.100

Kaynak: Tarım, Gıda ve Hayvancılık Bakanlığı, 2016

Bitkisel Üretim

Bitkisel ürünler tarla bitkileri ve bahçe bitkileri olarak iki grupta toplanır. Bahçe bitkileri: meyve, sebze ve süs bitkilerinden, tarla bitkileri ise tahıllar ve yem bitkilerine kadar olan bütün ürünleri oluşturur.Tarla üretimlerinden yaklaşık 60 milyon ton ürün elde edilmektedir.Yılda 27 milyon ton bitkisel üretim gerçekleştiren Türkiye, Çin, Hindistan ve ABD'den sonra dünyanın en çok sebze üreten dördüncü ülkesidir. Türkiye, kişi başına üretim ve birim alan açısından dünyadaki sebze üretiminde birinci sırada yer almaktadır. Aynı zamanda, birçok sebze türünün üretiminde Dünya'daki ilk beş ülkeden biridir.

En çok üretilen meyveler ve üretim miktarları 2002-2015

Products Years

2002 2010 2013 2014 2015

Grape 3.500.000 4.255.000 4.011.409 4.175.356 3.650.000

Apple 2.200.000 2.600.000 3.128.450 2.480.444 2569.759

Olive 1.800.000 1.415.000 1.676.000 0 1.768.000 1700.000

Hazelnut 600.000 600.000 549.000 412.000 646.000

Pistachilo 35.000 128.000 88.600 80.000 144.000

Orange 1.250.000 1.710.500 1.781.259 1.779.675 1.816.798

Grapefruit 125.000 213.768 228.799 229.301 250.025

Source: Ministry of Agriculture, Food and Livestock

Türkiye’deki başlıca tarımsal ürünlerin en yüksek oranda üretildiği bölgeler

Tarım sektöründe istihdam Türkiye’de 1970’ten sonra sanayi sektörüne ağırlık verilmesi, ekonomik gelişme ve hızlı şehirleşme sonucu ile birlikte, tarımdaki işgücü payı giderek azalmıştır.1980 yılında tarım nüfusunun payı %56,1 iken, 1990 yılında %41’e ve 2000 yılında %35, düşmüştür, ancak bu değişime rağmen hala her 4 çalışandan biri tarım sektöründe istihdam edilmektedir, bunun da %83,8’i kayıtsızdır, kadın işçilerin ise %96’sı kayıtsızdır.Tarımdaki istihdam 2015 verilerine göre, toplam istihdamın %21.3’sini kapsamaktadır.Kırsal alandan kentsel alana göçlerin artması sebebiyle, bu oran zamanla azalmaktadır.

1980-2015 yılları arası tarımın toplam istihdamdaki payı

Yıl Toplam istihdam edilen nüfus %

Tarım %

1980 100 56.11990 100 41.12000 100 352015 100 21.3

Yıl Kadın % Erkek %

1989 76.6 34.2

1999 66.4 29.6

2008 42.1 17.1

2015 28.2 15.1

Toplam istihdam edilen işçilerin cinsiyete göre tarımda istihdam oranı 1989-2015

Source: TÜİK Source: TÜİK

Tarımsal Araziler ve Makineleşme

Tarımda toprak ormancılık, hayvancılık ve bitkilerin yetişmesi için kullanılmaktadır. Türkiye’de arazinin % 36’sında tarım yapılabilmektedir. 1950’li yıllardan sonra makineleşmenin etkisiyle çayır ve otlakların bir kısmının tarım alanına dönüştürülmüş, ormanlar tahrip edilip tarlaya çevrilerek tarım alanları genişlemiştir.Tarım alanlarının bölgelere göre dağılış oranı farklılık gösterir. Ekili alanların en az kapladığı alan Doğu Anadolu, en çok ise Marmara bölgesidir.

Tarım alanları ve kullanımı 1990-2015

Yıl Year

Toplamtarım alanı

Toplam işlenen

tarım alanı

       

Çayır vemera

arazisi

Ormanalanı

Tahıllar ve diğer bitkisel ürünlerin

alanı

Sebzebahçeleri

alanı

Süsbitkileri

alanıEkilen

alan Nadas

1990 42 033 24 827 18 868 5 324 635 - 14 177 20 1992006 40 493 22 981 17 440 4 691 850 - 14 617 21 1892010 39 011 21 384 16 333 4 249 802 - 14 617 21 5372015 38 551 20 651 15 723 4 114 809 5 14 617 22 343

Tarımda ihracat

• Türkiye, dünyanın en büyük 7. tarım üreticisidir.• Kuru incir, fındık, kuru üzüm ve kuru kayısı üretiminde dünya lideridir.• Türkiye’nin ihraç ettiği kuru kayısı miktarı dünya ihracatının yaklaşık % 70’ini

oluşturmaktadır.• Türkiye kekik üretimi ve dünyadaki ihracatında lider ülke konumundadır ve %

80'in üzerinde üretime ulaşmıştır.• Türkiye dünyadaki kuru üzüm ihracatının yaklaşık % 28’ini

gerçekleştirmektedir.

Türkiye’nin dünyada lider olduğu ürünler 2013

Ürün Türkiye üretimi (ton)

Üretimdeki payı %

Fındık 549.000 64İncir 298.914 26.7Ayva 139.311 23Kiraz 494.325 21.5

Tarımda İthalat• Türkiye, 1980’lere kadar tahıl ürünlerinde net ihracatçı konumundaydı. Artan

nüfusla birlikte talebin arzın üstüne çıkması 1980’lerden sonra hububat ithalatına başlanmasına sebep olmuştur. 2007-2008 yıllarında yaşanan kuraklıkla tahıl ithalatı daha da artmıştır.• Tahıl ürünleri tarımsal ithalatın %26’sını oluşturmaktadır.• Buğday toplam tahıl ürünleri ithalatının %75’ini, mısır ve pirinç ise %23’ünü

kapsamaktadır. • Baklagiller tarımsal ithalatın %4.5’ini oluşturmaktadır.

Tarımsal Desteklemeler• ALAN BAZLI TARIMSAL DESTEKLEMELER: Mazot, gübre, toprak analizi, alan bazlı

fındık, alternatif ürün, fındık, organik tarım, iyi tarım uygulamaları, kuraklık, don afeti• FARK ÖDEMESİ DESTEKLERİ: Yağlı Tohumlu Bitkiler, Hububat, Bakliyat, Çay • HAYVANCILIK DESTEKLERİ: aşı, hayvan başına ödeme, sürü yöneticisi,yem bitkileri

vs.• TARIM SİGORTASI DESTEKLERİ: Bitkisel Ürün Sigortası ,Hayvan Hayat Sigortası,

Sera Sigortası vs.• DİĞER TARIMSAL AMAÇLI DESTEKLER:AR-GE, Sertifikalı Tohum Kullanım, Tarım

Danışmanlığı • FAİZ İNDİRİMLİ TARIMSAL KREDİLER: Her yıl GTHB ve Hazine Müsteşarlığınca

BKK’ na bağlı olarak çıkarılan, tebliğ ile belirlenen usul ve esaslar çerçevesinde, T.C. Ziraat Bankası ve Tarım Kredi Kooperatifleri tarafından kullandırılır.

Tarımsa Destekleme Bütçesi 2002-2015

YILLAR MİKTAR (MİLYON TL) ARTIŞ (%)

2002 1.868 --

2010 5.605 13,5

2015 10.000 3,4

Kaynak: Tarım, Gıda ve Hayvancılık Bakanlığı, 2016

Tarımda SWOT Analizi

• S:Tarımsal üretim için uygun ekolojik koşullar ve iklim

Tarım sektöründeki yatırımlar için sağlanan devlet destekleri

Nüfusun armasıyla Türkiye’nin bölgede artan önemi

Türkiye’nin tarımsal üretimde komşularına göre daha gelişmiş olmasının önemli ihracat fırsatları sunması

Orta Doğulu ve diğer yatırımcılar tarafından Türk tarımına son zamanlarda artan oranda ilgi gösterilmesi

İlerleyen otomasyona bağlı olarak üretim verimliliğinde görülen artış

• W: Yüksek derecede devlet sübvansiyonuna bağlı olan ve çok fazla parçalanmış yapıda olan küçük işletmelerin ağırlıkta olması

• AB uyum süreci halen devam etmekte olduğundan, Türkiye’nin AB ülkelerine canlı hayvan ihracatındaki sorunların çözülememiş olması

• Üretimdeki verimliliği artıracak olan makineli tarımın küçük çaplı çiftlikler için yüksek maliyet yaratması

• Yem üreticilerini doğru orantılı etkileyen yem fiyatlarındaki artışın hayvancılık sektörünü ters oranda etkilemesi

O: -Türkiye’nin stratejik coğrafi konumu ticaret için çok önemli fırsatlar sunmaktadır. Türkiye’nin olası AB üyeliği çok önemli ihracat fırsatları sunmaktadır -Rekabetçi işçilik ücretleri. Sağlık konusunda artan bilince bağlı olarak organik tarımda görülen artış.

T:- Kuraklık ve sel gibi hava koşulları tarımsal üretim için tehdit oluşturmaktadır -Değişken yem fiyatları Tarımsal sübvansiyonların kısılması için devlete yapılan baskı

Başlıca Sorunlar • Gübre, tarım ilaçları, tohumluk, tarım makineleri ve mazot gibi temel üretim girdilerindeki aşırı fiyat

artışları, tarım işletmelerinin karlarını önemli ölçüde düşürmüştür. Bu durum bazı tarım işletmelerinin zarar etmesine yol açmıştır.

• Çiftçilerin eğitimi ve modern tarım teknolojilerinin kullanımında istenilen seviyeye ulaşılamamıştır. Bu nedenlerden dolayı çiftçilerin bilgi ve sermaye birikimi yetersiz kalmış, tarım ile ilgili güncel gelişmeler yakından takip edilememiştir

• Üretim planlaması yapılamadığından çiftçilerin üretmiş oldukları mamuller zaman zaman satılamamış, bu durum sonucunda çiftçi zarar etmiş ve tarımsal faaliyetleri bırakmak zorunda kalmıştır

• Hayvan hastalıkları ile mücadelelerde yetersiz kalınmıştır. • Arazinin tarım dışı kullanımı engellenmemiştir.• AR-GE yatırımlarının arttırılması ve teşvik edilmesi geremektedir.