Mikail KARA098123404

Turizm İşletmecil iği Eğit imi Anabil im DalıDoktora Programı

ÇORUM İLİ EKONOMİ TURİZM İLİŞKİSİ

“Turizmde Talep Tahmin Yöntemleri”

Danışman

Prof Dr. Kurban ÜNLÜÖNEN

Ankara-2010

ÇORUM İLİ EKONOMİ TURİZM İLİŞKİSİ

Turizme olan talepte her geçen gün artış olmakta, turizm sektörü de talepteki artışlara paralel olarak gelişmekte ve önemini artırmaktadır. Uluslararası turizme katılanların sayısının Dünya Turizm Örgütü 2008 yılı verilerine 922 milyon kişi, turizm faaliyetlerinden sağlanan gelirlerin ise 944 milyar$ olarak gerçekleştiği (www.ttyd.org.tr), 2020 yılında ise turizme katılanların 1,561 milyon kişiye, turizm faaliyetlerinden elde edilen gelirin ise 2 trilyon $’a ulaşacağı öngörülmektedir.

Türkiye’de ise, 2007-2013 dönemini kapsayan Dokuzuncu Kalkınma Plan dönemi sonunda; Turizm gelirlerinin 36,4 milyar $’a, ziyaretçi sayısının 38 milyona ulaşacağı tahmin edilmektedir (Hussein ve Saç,2008; 141-143). Dünya’da turizmin 3 S ‘nin (Deniz, kum ve güneş) yerini, 3 E’nin (eğitim, eğlence ve çevre) alacağı(www.kulturturizm.gov.tr), bunun sonucunda turizm talebinin doğa ve kültür turizmine doğru kayacağı tahmin edilmektedir.

Bu verilerin ışığında turizm açısından önemli olan bölgeler arasında da bazı değişiklikler ortaya çıkabilecektir. Özellikle Çorum gibi doğal ve kültürel kaynaklar açısından zengin destinasyonların turizmden aldıkları payı artırmaları mümkün olabilecektir. Göçer ve Çıracı (2003), 80 ili 4 grupta toplayarak, Türkiye’de kentlerin sosyal ve ekonomik göstergeleri grup faktör analizi ile incelemişler, araştırmaya göre Çorum ili 3. grupta 44. sırada yer almaktadır.

Özdemir ve Altıparmak (2005), 2000 yılı itibariyle Türkiye’deki 81 ilin sosyo-ekonomik göstergeler bakımından gelişmişlik sıralaması belirlemeye çalışmışlardır. Çalışmada sosyal ve ekonomik gelişmişliği temsil eden 34 değişken kullanılmıştır. İller, sosyo-ekonomik göstergeler itibariyle faktör analizi ile değerlendirmeye tabi tutulmuştur.

Araştırmaya göre Çorum ili sosyal gelişmişlik göstergelerine göre illerin sıralamasında sağlık göstergeleri bakımından 49., eğitim göstergeleri açısından 54., ilk ve ortaöğretim okullaşma oranı göstergeleri bakımından 46. sırada yer almaktadır. Aynı araştırmada yer alan ekonomik gelişmişlik göstergelerine göre mali göstergeler açısından 48., imalat sanayi göstergeleri açısından, 41. sırada yer almaktadır.

Bu çalışmanın amacı Çorum ilinin turizme ilişkin potansiyelini ve ekonomik göstergelerini literatür taraması ile ortaya koyarak, yörenin turistik zenginliklerine dikkat çekmektir. Tüm bu veriler ışığında yörenin turizme ilişkin avantaj ve fırsatlarını ortaya koymaktır. Çalışma sonucunda ortaya çıkan sonuçlar, yöredeki turizmin gelişimi için önemli fikirler sunacaktır.

Araştırmanın amacı Çorum ilinin turizm potansiyelini ortaya koymak, ildeki ekonomi turizm ilişkisini kurmak ve turizmle ilgili değerlerine dikkat çekmektir. Araştırma ile ilgili kavramlar, Çorum’un ekonomik, turistik ve kültürel değerleri ilgili literatür taranması yoluyla ve resmi kurumların internet sitelerinden elde edilen ikincil veriler kullanılarak derlenmiştir.

Bir destinasyonun turizm potansiyeli dört kategoride

değerlendirilebilir (Vela, 2009; 420):

1 - Doğal güzellikler (örneğin, ormanlar, nehirler)

2 - Tarihi zenginlikler (tarihi kalıntılar, kaleler ve diğer antik

mimari)

3 - Kültürel değerler (dini değerler , müzeler, modern mimari,

fuarlar, festivaller, el sanatları)

4 – Yapay değerler (örneğin, tema parkları).

Yukarıda belirtilen sınıflandırmadan hareketle, Çorum ili turizm

potansiyeli aşağıda verilmektedir.

Bir destinasyonda turizmin gelişebilmesi için doğal güzelliklere sahip olması önemli bir avantaj oluşturmaktadır. Doğal çevre ve iklim koşulları, bölgenin turistik çekiciliği ve yaşama kabiliyeti açısından büyük önem taşımaktadır (Dwyer vd., 2009; 65). Çorum doğal güzellikler açısından da zengin bir ildir. Belli başlı doğal güzellikleri milli parklar, yaylalar, mağaralar, plajlar, tabiat anıtlarıdır (www.corumkulturturizm.gov.tr). Belli başlı doğal güzellikler; Kargı yaylası, Abdullah yaylası, Bayat Kunduzlu ve Kuş çimeni yaylaları, İskilip yaylaları, Osmancık Başpınar Karaca Yaylası, İncesu Kanyonu, Çatak Tabiat Parkı, Baha Bey Çamlığı vb. dır.

2.2. Tarihi Değerler

Eski ve köklü bir kültür yapısına sahip olan Çorum birçok medeniyetlere beşiklik etmiştir. Tarihi paleolitik devre kadar uzanan ilde, M.Ö. 4000'li yıllardan itibaren aralıksız iskan edildiği görülür. Çorum, pek çok uygarlıkların kalıntısını saklayan açık hava müzesi durumundadır. Anadolu'nun yerli kültür sanat geleneğini devam ettiren kentin en önemli Turizm merkezi Hititlere başkentlik yapmış olan Boğazköy'dür.

Hitit uygarlığı en az Mısır Uygarlığı kadar eski ve zengin bir uygarlıktır. Hititlerle Mısırlılar arasında yapılan Kadeş Antlaşması metin tabletleri Boğazkale’de bulunmuştur. Ayrıca, Hattuşa’nın en büyük ve etkileyici kutsal mekanı, şehrin dışında yeralan, yüksek kayalar arasında saklanmış Yazılıkaya Kaya Tapınağı’dır. Tapınak’ta 90’tan fazla tanrı, tanrıça, hayvan ve hayal ürünü yaratıklar kaya yüzeyine işlenmiştir.

Çorum, yontma taş ve cilalı taş devirlerinden bu yana üzerinde insanların yaşadığını gösteren kalıntılara sahip binlerce yıldır çeşitli uygarlıkların yan yana oluşturduğu tarihi veriler yönünden zengin bir ildir. Hattiler, Hititler ve Asurlular’dan sonra M.Ö. 1200 yıllarından itibaren aynı bölgede sırasıyla Frigler, Medler, Persler, Makedonyalılar, Galatlar, Romalılar, Bizanslılar, Selçuklular ve Osmanlılar bu bölgede yaşamışlardır.

Çorum'da dağınık ve az sayıda bulunan bazı taş aletler, bu bölgede yontma taş çağında (Paleolitik) insanın da yaşamış olduğunu ve yine bu çevredeki münferit buluntular Cilali Taş Devrinde (Neolotik) yerleşimin varlığını göstermektedir. Çorum ve çevresinde ilk yerleşim M.Ö. 4000 yıllarında kalkolotik dönemin 4. aşamasına rastlamaktadır.

Bu devir eserlerine Alacahöyük, Büyük Güllücek, Boğazköy, Eskiyapar, Kuşsaray'da rastlanmıştır. Yerleşimler bu dönemden itibaren devamlılık göstermiştir. Çorum İlinin antik tarihinde en önemli dönem Tunç çağıdır. Saf bakırla yetinmeyip, maden filizlerinin arıtılması ve arıtılan madenlerle alaşım yapılması insan yaşamının en önemli evrelerinden biridir. M.Ö. 3000 yıllarına kadar süren bu dönem üçe ayrılır Eski, Orta, ve Genç devirleridir.

Danişmentliler Anadolu Selçuklularına bağlı olarak Çorum'da içinde olmak üzere Sivas, Tokat, Ankara, Çankırı, Kastamonu ve Yozgat çevresinde hüküm sürmüştür. Çorum ve çevresinde Danişment beyliğinin en önemli olayları Haclı seferlerine karşı mücadeledir. Danişment beyliği, II. Kılıçarslan tarafından 1178 yılında Anadolu Selçuklu devletine bağlanmıştır.

Selçuklu Devleti 1308 tarihinde yıkıldıktan sonra Çorum Anadolu'da kurulan beyliklerden Eretna Beyliğinin daha sonra Kadı Burhanettin Ahmet Devletinin yönetimi altına girmiştir. Osmanlı Padişahı Yıldırım Beyazıt Anadolu'da birliği kurmaya çalışırken 1398'de Çorum, Osmancık ve İskilip'ten sonra Amasya'yı da alarak oğlu Çelebi Mehmet'i Amasya'ya vali olarak atamıştır. Çorum, Yıldırım Beyazıt'ın fethinden Cumhuriyete kadar Osmanlı yönetiminde kalmıştır (Bilgin, 2008, 148; www.corum.bel.tr; www.kulturturizm.gov.tr).

Çorum ilinin başlıca tarihi değerleri Çorum kalesi, İskilip Kalesi, Osmancık Kandiber Kalesi, Hacı Hamza Kalesi, Çorum Saat Kulesi, İskilip Redif Kışlası, Sungurlu Saat Kulesi, Alacahöyük, Hattuşa-Boğazkale, Yazılıkaya Tapınağı, Ortaköy Şapinuva’dır. Ayrıca inanç turizmi kapsamında ele alınabilecek belli başlı eserler; Hüseyin Gazi Külliyesi, Kalehisar Külliyesi (Behramşah Külliyesi), Hüseyin Gazi Medresesi, Hüseyin Gazi Türbesi, Demirşıh Türbesi, Koyunbaba Türbesi, Ulucami, Han cami, Şeyh Yavsi cami, Osmancık İmaret cami’dir (www.corumkulturturizm.gov.tr).

Çorum'da 28 adet arkeolojik sit alanı bulunmaktadır. Bunların dışında 5 tümülüs ve 2 kaya mezarı yer almaktadır. Bu arkeolojik sit alanları içerisinde en ünlü olanı; tarihte ilk kez organize devlet kuran Hititlerin başkenti Hattuşaş’dır. Hattuşaş, UNESCO tarafından Dünya Kültür Mirası Listesi’ne alınmıştır (Günay, 2007; 90).

2.3. Kültürel Değerler

Kültür en geniş anlamıyla, tartışmasız sonsuz derece zengin maddi ve sembolik kaynaklar setidir ve son derece canlıdır (Smith ve Robinson,2006;4). Turizmin kültür üzerindeki en belirgin etkilerinden biri, belki de turizmin kendisinin kültürün bir parçası olmasıdır. Aynı zamanda kültür seyahatin ana objelerinden birisidir (Doğan,2004;135).

Çorum’da geleneksel Türk toplumunun yapısını yansıtan evlerden çok azı günümüze gelebilmiştir. Bunlardan başlıcaları; Veli Paşa Konağı ve Katipler konağıdır. Her iki geleneksel Türk evi de restore edilerek geleneksel Çorum mutfağı yemeklerinin sunulduğu turistik bir restoran haline getirilmiştir.

Ayrıca halk kültürünün bir parçası olarak Çorum ve ilçelerinde sepetçilik, semercilik, bakırcılık, dokumacılık, kargı bezi gibi el sanatları hali hazırda yaşatılmaya çalışılmaktadır. Hediyelik eşya olarak Çorum Leblebisi yörenin tanıtımında ve kültürünün yansıtılmasında önemli yer tutmaktadır.

Turistik tanıtım ve yeni gelişen turizm çeşitlerinden olan gastronomi turizmi açısından önem taşıyan yöresel yemekler açısından da zengindir. Çorum ilinde ön plana çıkan yöresel yiyecekler, çatal aşı, düğün çorbası, madımak, keşkek, İskilip dolması, ortalık, Çorum mantısı, tel tel, gül burma, Çorum Baklavası (Lüle Baklava-Sıkma Baklava-Sıyırma), hasıda, karaçuval helvası, leblebi’dir (www.corumkulturturizm.gov.tr).

2.4. Yapay Değerler

Araştırmamızda çorum iline ilişkin yapay değerlere rastlanmamıştır.

Çorum ili doğuda Amasya, güneyde Yozgat, batıda Çankırı, kuzeyde Sinop, kuzeydoğuda Samsun, güneybatıda Kırıkkale ile çevrilidir. Yüzölçümü 12 796 km² dir. 2005 idari yapılanmasına göre Çorum’daki ilçe sayısı 14, belediye sayısı 38 ve köy sayısı ise 757’dir.

Çorum ili şehirleşme oranı, yıllık nüfus artış hızı, kişi başına gayri safi yurtiçi hasıla ve sanayi iş kolunda çalışanların toplam istihdama oranı bakımından Türkiye ortalamalarının altındadır. Tarım kolunda çalışanların toplam istihdama oranı ise Türkiye ortalamasının üstündedir.

Çorum sanayisinin belkemiği ve dinamiği olan sektör kiremit ve tuğla sektörüdür. Özellikle emek yoğun çalışmaları, sunmuş olduğu istihdam olanağı sayesinde bölgenin itici gücü durumundadır. 1980’li yıllarda un ve kiremit-tuğla sektörü başta olmak üzere, makine ve ekipmanlarının karşılanması için yerel taleplerin ön plana çıkması ilde makine sektörünün gelişmesinde etkili olmuştur.

Son yıllarda yerel ve ülke genelinde yaşanan talep yetersizliği, bu sektörün teknolojilerini yenilemeleriyle birlikte dış pazara yönelik üretim yapmaya başlamışlardır. Çorum’da işlenmiş mal üretimine ilişkin en önemli faaliyet kolları dericilik, dokumacılık, bakırcılık ve demirciliktir. Bunun yanında kâğıt, ambalaj, tıbbi malzeme, tekstil, radyatör, viyol, yumurta üretimi yapan kümes hayvancılığı gibi yeni üretim alanları oluşturulmuştur (Bölgesel Göstergeler,2006; 298-299). Ayrıca Çorum ili birinci derecede kalkınmada öncelikli yöreler arasında yer almaktadır. Tablo 1’de birinci derecede kalkınmada öncelikli yöreler görülebilir (www.dpt.gov.tr).

Tablo 1: Kalkınma Öncelikli Yöreler Kapsamındaki İller-2003

Kaynak: www.dpt.gov.tr/

Bir bölgede turizmin gelişmesi için turistik çekiciliği oluşturan, turiste sunulacak hizmetlerle ilgili bileşenlerin (konaklama, seyahat ulaşım vb) bulunması gerekir. Hizmet bileşenlerinin destinasyonun evrimi ve mekânsal yapılanması üzerinde dikkate değer derecede etkisi vardır. Örneğin destinasyon ve yakınında konaklama işletmelerinin bulunması ile destinasyonun turistik çekiciliği yakından ilişkilidir (Dredge, 1999; 783).

4.1. Çorum İl indeki Konaklama İşletmeleri

Çorum ilinde 2010 yılı verilerine göre Turizm İşletme Belgeli 7 adet konaklama tesisi bulunmakta olup,  toplam 476 oda ve 947 yatak kapasitesine sahiptirler. Bunların 5’i Merkezde, 1’i Sungurlu, 1’i ise Boğazkale İlçesindedir. Turizm Yatırım İşletme Belgeli Konaklama Tesisleri sayısı ise 5 adet olup 577 oda ve 1.236 yatak kapasitesine sahiptirler. Turizm İşletme Belgeli Otellerin 1’i 5 yıldızlı, 1’i 4 yıldızlı, 2’si 3 yıldızlı, 3’ü ise 2 yıldızlıdır. Ayrıca İl Merkezinde 5 yıldızlı bir otelin inşaatı bitirilmiş ve tesis faaliyete geçirilmiştir.

Yine 5 yıldızlı bir otelin yatırım belgesi alınmış olup, henüz inşaatına başlanamamıştır. Söz konusu tesislerin toplam yatak sayısı 628’dir. Bu ikisi dışındaki inşaat ya da proje aşamasında olan otellerin ise 2’si 3 yıldızlı, 1’i 4 yıldızlıdır.  Bunun dışında ilde 4 adet Turizm İşletme Belgeli, 1 adet Turizm Yatırımı Belgeli, 1 adet özel işletme belgeli yeme-içme tesisi faaliyet göstermektedir (www.corumkulturturizm.gov.tr; www.corum.gov.tr).

4.2. Seyahat Acentaları

Çorum ilinde 7’si A grubu, 1’i B ve 1’i C grubu olmak üzere 9 adet Seyahat Acentesi faaliyet göstermektedir (www.corumkulturturizm.gov.tr; www.tursab.org. tr ).

4.3. Çorum İl inde Turistik Talebe İ l işkin Veriler

Çorum ilinde 2009 yılı verilerine göre Turizm İşletme Belgeli ve Belediye Belgeli Konaklama işletmelerine giriş yapan ve geceleyen yerli ve yabancı turistlere ilişkin bilgiler Tablo 2’de görülmektedir. Buna göre Çorum ilindeki konaklama işletmelerine yerli ve yabancı toplam 86.888 kişi giriş yapmış ve bu işletmelerde 105.504 geceleme yapılmıştır.

Ayrıca Çorum ilinde 2009 verilerine göre müze ve ören yerlerini ziyaret eden turist sayısı ve turistlerin ziyaretlerinden elde edilen gelirler Tablo 3’de görülmektedir. Çorum ilindeki müze ve ören yerlerindeki toplam eser sayısı 29.888, toplam ziyaretçi sayısı 98.271, ziyaretçilerden elde edilen gelir ise 208.367 TL’dir.

4.4. Türkiye Turizm Stratej isi 2023’te Çorum

Çorum ili Türkiye Turizm Stratejisi 2023 içerisinde 9 Turizm gelişim bölgesi içinde ele alınmıştır. Buna göre bölgeler, belli ana temalar çerçevesinde turizmin geliştirilerek çeşitlendirileceği birden fazla ili içeren varış noktalarıdır. Buralarda, kongre ve fuar merkezleri, konaklama, yeme içme, alışveriş merkezleri kurularak ve kültürel doku yönelerek bölgesel tanıtım yapılması planlanmaktadır. Bu bağlamda Çorum ve Yozgat ili Kültür Turizmini geliştirmek amacıyla “Hitit Kültür Turizmi Gelişim Bölgesi” olarak belirlenmiştir (Türkiye Turizm Stratejisi 2023-2007; www.kulturturizm.gov.tr).

Bölgede şehir içi otellerin doluluğunun artırabilmesi için yurtiçi ve yurtdışı organize turlara öncelik verilmesi gerekmektedir. Bölge içinde yer alan kültürel değerlere odaklı “Turizm Merkezi ” ilan edilebilecek alanlar belirlenerek, fiziki planların tamamlanmasından sonra turizm yatırımcılarına tahsisinin stratejik plan kapsamında gerçekleştirilmesi ve yapılacak yeni yatırımlar ile nitelikli tesis sayısının artırılması sağlanarak, mevcut konaklama kapasitesinin niteliğinin de yükseltilmesi planlanmaktadır.

Turizm Gelişim Bölgelerinin kendi başına varış noktası oluşturacak şekilde geliştirilebilmesi, yapılacak yatırımların ve uygulanacak projelerin bütünlük sağlayabilmesi için kamu kuruluşları, yerel yönetimler ve özel sektör temsilcilerinden oluşan “Altyapı Birlikleri”nin kurulması için gerekli yasal ve idari düzenlemeler yapılması düşünülmektedir (Türkiye 2023 Turizm Stratejisi, 2007; 51).

Çorum ili turizmin gelişme potansiyeli taşıyan önemli turistik değerlere sahiptir. Bunun yanında turizmin önemli bir yönü olan arz kısmının büyük ölçüde tamamlanmaya başlanması nitelikli turistik işletmelerin hali hazırda bulunması ve yenilerinin de yapımına devam edilmesi önemli bir avantajdır.

Yörede arz kısmının diğer bir önemli ayağı olan seyahat acentalarının sayısının önemli ölçüde bulunuyor olması yörede turizmin gelişim açısından avantaj sağlayan bir diğer husustur. Ancak üst yapı yatırımlarının tamamlayıcısı olan alt yapı yatırımlarının da süratle tamamlanması yerinde olacaktır.

Çorum ilinin turistik potansiyelinin geliştirilmesi açısından pazarlama çalışmalarındaki yetersizlikler, internet ortamında birden fazla dilde hazırlanan profesyonel web siteleri ile giderilebilir. Ayrıca birçok kitaba ve filme konu olan Hititlerle aynı dönemde yaşamış olan Mısırlılarda olduğu gibi Hititliler hakkında hazırlanacak olan kitap, film, dizi vb. çalışmalar Çorum’daki kültürel turizme olan ilgiyi artırabilir, yöre hakkında merak uyandırabilir.

Ayrıca Türkiye’de 3 yılda bir düzenlenen Uluslararası Hititoloji Kongresinin 6 yılda bir Çorum’da düzenlenmeye başlanması yöreyle ilgili merak uyandırması ve kongre turizminin gelişimine katkıda bulunması açısından önemli bir gelişmedir (Bilgin, 2008; 149).

Aynı zamanda il dışındaki ulusal ve uluslar arası fuarlarda rasyonel bir planlamayla yapılacak olan pazarlama çalışmaları tanıtım için avantaj sağlayabilir. Özellikle özel ilgi turizmine yönelik pazarlama çalışmalarının yapılması, Çorum’un turizm değerlerinin sürdürülebilirliği açısından büyük önem taşımaktadır.

Ayrıca yörenin Türkiye Turizm Stratejisi 2023’te “Hitit Kültür Turizmi Gelişim Bölgesi” olarak yer alması kültür turizminin bölge açısından önemini ortaya koymaktadır. Bununla birlikte yayla turizmi, av turizmi, inanç turizmi, kongre turizmi geliştirilebilecek diğer turizm faaliyetleridir. Bunun için öncelikle yeni turistik tesislerin yapılması için teşviklere öncelik verilmesi yararlı olacaktır.

Çorum ilinde Hitit Üniversitesinin bünyesinde bulunan Meslek Yüksekokulunda ve Milli Eğitim Bakanlığı bünyesindeki Otelcilik ve Turizm Meslek Lisesinde turizm eğitiminin verilmesi ve bu kurumlardaki alt yapı ve üst yapı, öğretim elemanı, uzman, öğretmen ve usta öğretici eksikliklerinin giderilmesi ve sektörle yapılan işbirliklerinin sonucunda yöre turizminin ihtiyaç duyduğu nitelikli iş gücünün sağlanmasına olumlu yönde katkı sağlayabilir.

Bununla beraber turizm eğitimi veren bu kurumlarda müfredatlara Çorum’daki turistik önem taşıyan, özellikle yörenin ihtiyaçlarına yönelik derslerin konulması da eğitim konusundaki bir diğer önemli noktadır.

TEŞEKKÜRLER.