7/29/2019 Trkiyede Sosyal Bilimler Mmkn mdr.pdf

1/6

Toplum ve Kuram Dergisi, Ekim 2008de, sosyal bilimcilere bir davet mek-tubu gnderiyor. Bu davet mektubunda, Trkiyede Sosyal Bilimler Mm-kn mdr? fleklinde, ok nemli bir soru var. Bu konudaki dflncelerimiaklamak istiyorum.

Bu konuda irdelenmesi gereken en nemli konu resmi ideoloji konusudur.deoloji genel olarak fikirler bilimi diye anlr. eflitli alanlardaki fikirlerintoplam olarak tanmlanmaya alfllr. Siyasal, toplumsal, kltrel, ynetsel,hukuksal, sanatsal vs. alanlardaki fikirlerin toplam. Bu, ideolojiyi tanmlama-da ok yetersiz kalmaktadr. deolojilerde fikir unsuru elbette vardr. Fakatideolojileri belirleyen fikirden ok inan unsurudur. Belirli bir fikrin en do-ru fikir olduuna inanmak ve bu fikrin yaflama gemesi iin youn bir abasarf etmek. deoloji fikirden ayrca eylemi de iermektedir. Tek doru var-dr, o da bizim partinin grfldr dedikten sonra, br partilerin, brgruplarn, br kiflilerin grfllerini dinlememektir. Resmi ideoloji ise her-

hangi bir ideoloji deildir. Devletin idari ve cezai yaptrmlaryla korunan vekollanan bir ideolojidir. Resmi ideolojiyi elefltirmek, benimsememek devle-tin idari ve cezai yaptrmlaryla engellenmeye gayret edilmektedir. Dinselgrfllere, dinsel inanlara karfl tutumla, resmi ideolojinin nermelerine kar-fl tutum birbirine ok benzerdir. Dinsel grfller elefltirilemez, doruluun-dan kuflku duyulamaz, dokunulamaz grfllerdir. nsanlar, kitleler bu grfl-lere inanrlar ve bu grfllerin gereklerini yerine getirmeye alflrlar. Resmiideoloji de byledir. Resmi ideolojinin ileri srd nermeler de elefltirile-mez, dokunulamaz, doruluundan kuflku duyulamaz nermelerdir. Bu

nermeleri elefltirmek, bu nermeleri benimsememek sizi cezai yaptrmlar-la karfl karflya brakabilir. Doruluu sabit veriler insanlarn dflncelerin-de ve kararlarnda deifliklik yapmaz, doruluu sabit olan verilere ramen

Trkiyede Sosyal Bilimler

Mmkn mdr?

smail Befliki*

* Arafltrmac, sosyolog.

7/29/2019 Trkiyede Sosyal Bilimler Mmkn mdr.pdf

2/6

eski dflnceler, inanlar srdrlr, kararlarda bir deifliklik olmaz; bunagenel olarak tabu diyoruz, dogma diyoruz.

Resmi ideoloji, Trk siyasal siteminin en nemli kurumudur. Sadece siyasalhayat, i siyaseti, dfl siyaseti deil, dfln hayatn, bilimi, sanat, hukuku vs.resmi ideoloji belirlemekte ve ynlendirmektedir. Bilimle resmi ideoloji ara-snda ok byk fark vardr. Bilim ynteminin, bilimsel dflncenin z elefl-tiriye dayanmaktadr. zgr elefltiri, bilimin vazgeilmez bir kofluludur. Bilimanlayflnda, elde edilen sonularn yaflama geirilmesi iin aba gstermekdiye bir sorun yoktur. Elde edilen bilgiler flphesiz kamuoyuna aklanr.Bunlarn yaflama geirilip geirilmemesi, siyasetin, siyasetilerin ilgi alannagirer. Doruluu sabit olan veriler arafltrmaclarn dflncelerini ve kararlar-n gzden geirmelerine neden olabilir. zgr elefltiri kurumu dinamik birflekilde alflt iin bilimde, dogmalara, tabulara flphesiz yer yoktur.

Bugn resmi ideolojinin en nemli ilgi alan Krt sorunudur. Krtleri, Krt-eyi, Krdistan inkra ve imhaya dayal bir devlet grfl vardr. KrtlerinTrkle asimilasyonuna dayal bir politika yrrlktedir. Sorunun, sorunla-rn bask altnda tutulmas, onlarn yok olmasn, etkisiz kalmasn getirme-mektedir. Bilakis, sorun daha da bymfl, daha da dallanp budaklanmfl,yaygnlaflmfl, derinlik kazanmfltr. Bugn, Trkiyede btn toplumsal so-runlar Krt sorunuyla balantl bir hale gelmifltir. Bykflehirlerdeki arpkflehirleflmeden, arsa speklsyonundan, su rgtlerinin geliflmesine, gelirdalmndaki byk dengesizliklerden blgeler aras dengesizliklere, denizkirliliinden iflsizlik sorununa, tinerci ocuklardan kapka ocuklara, i vedfl politikadaki arpklklardan salk, eitim, bayndrlk gibi temel kamuhizmetlerinin gerektii gibi yerine getirilmemesine kadar btn sorunlarntemelinde Krt sorunu vardr. Bu ifadeleri bir abartma olarak deerlendirme-mek gerekiyor. Bu sorunlarn, kiflilerin, zellikle arafltrmaclarn bilincinearpmamas mmkn deildir. Bilince arpan bir konu da insanlarda, zel-likle arafltrmaclarda onu anlama, inceleme merak uyandrr. Bu durumdasorunlarn, bilimin kavramlaryla, bilim yntemiyle ele alnmas kanlmazbir grev olmaktadr.

Devlet ve toplum hayatnda, dfln hayatnda, bilim ve sanat hayatnda, ni-versite, yarg organlar, basn gibi kurumlarn rol ok byktr. Bunlar dev-letin, Trk siyasal hayatnn temel kurumlardr. Bu bakmdan bu kurumla-rn ifllevlerinin incelenmesi nemlidir. Trkiyede Sosyal Bilimler Mmknmdr? konusunu bu kurumlar dikkate alarak irdelemek gerekir. 1950ler-de, 1960larda, 1970lerde, 1980lerde Krtlerden, Krteden, Krdistandansz edildii zaman flyle bir uygulama vard: Herhangi bir kifli veya arafltr-mac Krtlerden, Krteden sz ettii zaman, bu konularla ilgili bir kitap,makale vs yaymland zaman hakknda hemen soruflturma alrd. lgili ya-

zlarn, kitaplarn toplatlmasna karar verilirdi. Soruflturma sonunda da ge-nellikle ceza davas alrd. Zira, Krtleri, Krteyi vs. inkar eden bir resmigrfl, resmi ideoloji vard. Trkiyede yaflayan herkesin Trk olduu, Ouz-larla birlikte Orta Asyadan geldii, kendilerine Krt denenlerin Orta As-yadan gelen Ouzlarn bir boyu olduu vurgulanrd. Krte diye bir dil ol-

206ToplumveK

uram,Say:1,Mays2009

7/29/2019 Trkiyede Sosyal Bilimler Mmkn mdr.pdf

3/6

mad, Krte denen dilin, Trkenin ilkel bir flivesi olduu dile getirilirdi.Bu grfllerin aksinin ifade edilmesi su kabul edilirdi. flte dava bu iliflkilererevesinde srerken mahkeme suun dayana, kant olduu belirtilen ya-zy, kitab veya konuflmay bilirkifliye gnderme karar alrd. Su unsuru ka-

bul edilen yaz, kitap veya konuflma, bilirkifliye, bilimsel bir rapor almakiin gnderilirdi. Ceza hukuku, anayasa hukuku, siyaset bilimleri, tarih, sos-yoloji, antropoloji, ekonomi, felsefe, Trkoloji, Fransz filolojisi, ngiliz filo-lojisi gibi blmlerden bir veya birka profesre suun unsuru olduu belir-tilen kitap, yaz veya konuflma gnderilirdi. Onlar da bu yazlar veya kitap-lar inceleyerek bilimsel denen bir rapor hazrlard. Bu raporlarnda, ilgiliyazda veya konuflmada su unsuru vardr veya yoktur fleklinde dflnce-lerini bildirirlerdi. Bu raporlarda Krtlerden, Krteden sz eden yazlar ve-ya konuflmalar genellikle su olarak deerlendirilirdi. Mahkemeler de, bi-limsel denen bu bilirkifli raporlarna dayanarak karar verirdi.

Bilim yntemi anlayfl asndan bilirkifli raporlarnn deerlendirilmesi ge-rekir. Bu raporlarn ieriinde ne yazlrsa yazlsn, kitapta, yazda, bir kon-ferans veya panel konuflmasnda su aramak, bilim yntemine tamamen ay-kr bir tutumdur. nk bilim snrsz bir dfln zgrl ortamnda geli-flebilecek, gerekleflebilecek bir dfln yntemidir. Baflka kiflilere hakaret ve-ya ayrmclk elbette bilim yntemi anlayflyla badaflmaz. Ayrca, sorunlarbilimin kavramlaryla aklayabilen kifliler zaten hakaret etme gereini duy-mazlar. Herhangi bir kitab veya yazy iinde su var m yok mu? saiki ile

okuduunuz zaman, yazda veya kitapta su olabileceini kabul ediyorsunuzdemektir. Buysa bilim yntemi anlayflna, bilimsel dflnceye tamamen ay-kr bir tutumdur. Anayasalar dflnceyi aklama ve yayma hrriyetiyle bi-lim ve sanat hrriyetini ayr ayr dzenliyor. rnein 1982 anayasas 26.maddesinde dflnceyi aklama ve yayma hrriyetini, 27. maddesinde bilimve sanat hrriyetini dzenliyor. 28. maddede de basn hrriyeti dzenleni-yor. Dflnceyi aklama ve yayma zgrlyle ilgili maddede, dflnceyiaklamann zgr olduu dile getirildikten sonra, snrlama getiren birtakmmaddeler de sralanyor. Bilim ve sanat hrriyeti ile ilgili maddede bilim vesanat hrriyetinin daha genifl olduu aklanyor. Bu, kiflilerde, kurumlarda,

yanlg yaratan bir tutumdur. nk dflnceyi aklama zgrlnn snr-land bir yerde bilimin, sanatn zgrce geliflmesi olas deildir. Anayasa-nn niversitelerle ilgili 130. maddesinde bu durum aka grlmektedir.

Devletin iki temel kurumunun Krt olgusuna, Krtlere, Krt diline karfl tu-tumu dikkate deer olmaktadr. Hakikati arafltrmas gereken niversite, ha-kikati inkr ediyor, gizliyor, arptyor. Bilim elbette olgusaldr. Bilim olgu-lardan hareket eder. Burada ise niversitenin, olgular inkr ettiini, arptt-n, gizlemeye alfltn gryoruz. Krtleri, Krt olgusunu grmezliktengelen bir tarih profesr, Krtleri, Krt toplumunu grmezden gelen, inkreden bir sosyoloji veya siyaset bilimleri profesr. Resmi ideoloji byle birfleydir. Doruluu kesin olan veriler ortaya konduu halde arafltrmaclarndflncelerinde, kararlarnda ve arafltrmalarnda bir deifliklik olmaz. nkr-c tutumunu srdrr gider. Byle bir iliflkiler srecinde sosyal bilim yapla-bilir mi? Bir corafya profesr dflnn. Bu profesrn, dnyann dz ol-

207TrkiyedeSosyalBilimlerMmknmdr?

7/29/2019 Trkiyede Sosyal Bilimler Mmkn mdr.pdf

4/6

duunu sylediini dflnn... Byle dflnen bir corafya profesr eleflti-rilir hatta knanr, nk doruluu sabit olan bilgilerin inkrnn ok yanlflolduu bilinen bir gerektir. Olgunun inkr, olgunun inkrnn yanlfl oldu-u yine bilinen bir gerekti. Ama Krt olgusunu, Krteyi inkr ettikleri hal-

de, tarih profesrlerinin, sosyoloji profesrlerinin tutumlar doal karfllan-yor. Resmi ideoloji byle bir kategoridir. Nelerin arafltrlmas gerektiini,hangi kavramlarla arafltrlmas gerektiini, nelere karfl klmas gerektiiniresmi ideoloji belirler. Byle bir resmi ideoloji kurumuyla sosyal bilim mm-kn deildir. Sosyal bilim ancak byle bir kurumun, emir veren, direktif ve-rem bir kurumun elefltirilmesiyle bafllar. Bu elefltirinin yaplabilmesi iin de,bu kurumun bilincine varmak gerekir. Kanmca Trkiyede niversite, zel-likle de sosyal bilimler bu kurumun bilincinde deildir.

Resmi ideoloji, Trk siyasal hayatnn en nemli kurumudur. Resmi ideoloji,

Trk siyasal hayatnn nemli kurumlarndan biri deildir, en nemli kuru-mudur. Fakat bylesine nemli bir metin anayasada yer almaz. rnein,1982, 1961 ve 1924 anayasalarnda bu kurumu dile getiren bir madde yok-tur. Profesrler veya uzmanlar tarafndan yazlan anayasa hukuk kitaplarn-da da resmi ideoloji kurumuna deinilmez. Milli Gvenlik Siyaset Belgesiresmi ideolojiyi belirleyen temel bir metindir. Milli Gvenlik Siyaset Belge-sinin Trk anayasasnn stnde olan bir metin olduu, anayasadaki hibirhkmn bu belgenin ieriiyle eliflemeyecei, anayasa deiflikliklerinin bubelgeye aykr olamayacaklar, Trk siyasal hayatnn en nemli metni oldu-

u artk biliniyor.Bir de, yarg organna bakmak gerekir. Mahkemelerin, Krtlerden, Krte-den sz eden kitaplar, yazlar hakknda toplatma, yasaklama kararlar verdi-ini, ilgili kifliler hakknda mahkmiyet kararlar verdiini belirtmifltik.1960lar, 1970leri, 1980leri dflnelim. Mahkemeler, yarglar, Krtlerden,Krteden, Krdistandan sz eden yazarlar, basn mensuplarn ok aridari ve cezai yaptrmlarla karfl karflya brakmfltr. Mahkemelerin mahk-miyet kararlarnn gerekesinde herkesin Trk olduu, Krte diye bir dil ol-mad fleklinde aklamalar vardr. Burada gerei, doruyu kim sylemek-

tedir? Elbette yazarlar, arafltrmaclar sylemektedir. Bu yazlarla, kitaplarla il-gili mahkmiyet kararlarnda ise hakikat yok saymaya, gizlemeye, arptma-ya, inkra ynelik bir aba vardr. Trkiyede Krtlere iliflkin pozitif hukukbyle geliflmektedir. Reel hukukun, pozitif hukukun, inkr, imhay, katliam-lar meflrulafltrc bir yn vardr. Hlbuki Krtlerin, Krtenin varlnn ifa-de edilmesi doal bir durumdur. Doal olan ayn zamanda doru olandr.Doal olann, doru olann bylesine inkr edildii bir ortamda adaletin ger-ekleflmesi de mmkn deildir.

Demek ki, olgular inkr etmek, arptmak, kurumlar esas niteliklerinden

uzaklafltrmaktadr. Bu sre kurumlar rtmektedir. Krtleri, Krt sorunu-nu inkr niversiteyi rtmfltr, yarg organlarn rtmfltr. Yazarlaraok ar cezalar veren yargnn, devleti milyarlarca dolar zarara uratmfl,yolsuzluklara bulaflmfl baz siyaset adamlarnn yarglanmasndaysa zama-naflmna urad diyerek dosyalar kapatt bilinen bir gerektir.

208ToplumveK

uram,Say:1,Mays2009

7/29/2019 Trkiyede Sosyal Bilimler Mmkn mdr.pdf

5/6

Ahmet Mesut, ngiliz belgelerinde Krdistan 1918-58 isimli kitabnn sunuflyazsnda Mesut, (1992: 5-18) inkr ve ret kavramlarnn farkllna dikkatekmektedir. Ahmet Mesut, literal bakmdan her iki szck arasnda bir farkolmadn belirtmekle beraber Krt sorununun inkr edilmediini reddedil-

diini vurgulamaktadr. nkr ve yok sayma, ret ve yadsma szcklerini bir-likte kullanmaktadr (Mesut, 1992: 6-9). Devletin, eflitli zamanlarda Krtle-rin ve Krtenin yerine ilkel afliretilikle mcadele, feodal gericilikle mca-dele, irtica ile mcadele, mtegalibenin modern devlete baflkaldrsn nle-me, geri kalmfl blgeye ilgi gibi kavramlar kullandn belirtmektedir. Builiflkiler erevesinde inkr veya yok sayma yerine red veya yadsma kavram-larnn kullanlmasnn daha doru olacan sylemektedir. Krtlerin Trk-le asimilasyonunun salanmas konusuyla ilgili olarak raporlar hazrlatl-mas da, devletin Krteyi yok saymadnn bir gstergesi olarak deerlen-dirilmektedir.

Bu iki kavram birlikte kullanmann bir saknca oluflturmad kansndaym.Devletin Krtleri Krt sorununu yok saymas, inkr etmesi temel bir politi-kadr. Feodalizmle mcadele diyerek, irtica ile mcadele diyerek, emperya-list iflbirlikileriyle mcadele diyerek Krt sorununu tanmlamaya alflmasresmi ideolojinin i eliflkileriyle ilgilidir. rnein resmi ideoloji baz Trkafliretlerinin Krtleflmesinden de sz eder. Olmayan, olsa bile zaten ilkelolan Krtler, Krt afliretleri, ileri bir medeniyete sahip olduu vurgulananTrkleri nasl asimile edebilmifltir? Resmi ideoloji byle i eliflkileri olan bir

kategoridir. Btn bunlarn dflnda feodalizm de daha ok devlet tarafndan,hkmet tarafndan desteklenmifltir. nk feodal yaplar afliretler, fleyhler,kiflilerin, kitlelerin zgrleflmesi ynnde, zgr bireyin ortaya kmas ko-nusunda ok byk bir engeldir. Bu yaplarla youn bir iflbirlii iinde olandevlet, Krt milli hareketini de bylece frenleyebilmektedir.

Krt sorununu niversitelere bulafltrmamak devletin temel bir politikas ol-mufltur. Devlet, bu politikay zenli bir flekilde srdrmfltr. niversitelerinbu konuya ilgi duymamalar iin, ilgi duyanlar engellemek, rnein niver-siteden uzaklafltrmak iin her nlemi almfltr. dari ve cezai yaptrmlar sk

sk gndeme getirmifltir. Bugn Krt incelemeleri genel olarak niversitele-rin dflnda yaplmaktadr. Bunlar da flu veya bu flekilde soruna devletin g-zyle bakmaktadr. Daha ok devlet politikalarn hakl karan analizler ya-plmaktadr. Soruna Krtlerin gzyle bakan, Krtlerin duygularn dflnce-lerini anlamaya, kavramaya alflan, bu duygular dflnceleri deflmeye al-flan, sorgulayan incelemeler ok azdr. Daha dorusu Trk dflncesindebyle bir bakfl as yoktur. Hlbuki bugn, Krt sorunu ok yakc bir so-rundur. Trkiyenin nndeki en nemli sorundur denebilir. politikay,ekonomiyi, yarg srecini belirleyici ve ynlendirici bir hale gelmifltir. Sorunher haliyle kendini dayatr hale gelmifltir. O zaman, Krtlerin duygularnndflncelerinin irdelenmesi de nem kazanmaktadr. Sorunlarn gnlk ha-yata yansmas, bu iliflkilerin arafltrmaclarn bilincine arpmas daha ok ya-flanr hale gelmifltir. Btn bunlar bilimin kavramlaryla, bilim yntemiyle in-celemek artk kanlmazdr. Bu artk ertelenemez bir konudur.

209TrkiyedeSosyalBilimlerMmknmdr?

7/29/2019 Trkiyede Sosyal Bilimler Mmkn mdr.pdf

6/6

210ToplumveK

uram,Say:1,Mays2009

Dfln yasaklar, bugn, dfln hayatnn, bilimin, sanatn nndeki oknemli bir engeldir. Dfln yasaklar, bazen olgunun adnn bile telaffuzedilmesine engel olmaktadr. Olgunun doru drst saptanamad bir yer-de, olgunun adnn bile anlamad bir yerde, olgusal iliflkiler konusunda

analizler gelifltirmek mmkn olur mu? Dfln yasaklarnn ok nemli birsonucu vardr. Dfln yasaklar oto sansrn geliflmesine, kurumlaflmasnayol verir. Buysa, dfln hayatnn, bilimin, sanatn kuraklaflmasn, lleflme-sini, beyinlerin ktrmleflmesini getirir. Dfln yasaklar, olgular, olgusaliliflkileri arptr, yok sayar, ieriklerini boflaltr. Bu bakmlardan bilim ynte-mi, bilimsel dflnce, resmi ideolojiyi ve resmi ideolojinin en nemli kuru-mu olan dfln yasaklarn elefltirmeden yol alamaz. Dfln yasaklar, biliminkavramlaryla, zengin olgusal dayanaklarla elefltirilmelidir. Bu elefltiriler s-rekli klnmaldr.

Toplum ve Kuram Dergisi soysal bilimcilere gnderdii davet mektubundaKrt sorununu anlamaya, kavramaya alflmann byk bir gereklilik olduu-nu belirtiyor. Krt sorununun, ilgi duyduklar nemli sorunlardan biri oldu-unu vurguluyor. Dilerim, bu alanlarda salkl ve kalc alflmalar yaplr.

Kaynaka

Mesut, Ahmet (1992), ngiliz Belgelerinde Krdistan1918-58, stanbul: Doz Yaynlar