Türkiye'de Kayıt Dışı İstihdam ve Kayıt Dışı Çalışanların Sosyo-

Ekonomik ÖzellikleriOğuz KARADENİZ

Pamukkale Üniversitesi Çalışma Ekonomisi ve Endüstri İlişkileri Bölümü

Çalışmaları Hiç Bildirilmeyenler ya da Eksik Bildirilenler

• Çalışanın çalışmalarının ilgili kamu kurum ve kuruluşlarına hiç bildirilmemesi

• Çalışmaların gün olarak eksik bildirilmesi• Çalışmaların ücret olarak eksik bildirilmesi• Bir kamu kuruluşuna bildirilip, diğer kamu

kuruluşuna bildirilmeyenler• İkinci bir işte çalışıp, ikinci işteki çalışmaları eksik

bildirilenler• SGK’ ya kayıtlı olup, vergi dairesine

bildirilmeyenler

Kayıt Çalışmak İstemeyen Çalışanlar

• Yabancı kaçak işçiler: Yakalandıklarında sınır dışı edilirler.

• Sosyal güvenlik kurumlarından gelir ödenek ve aylık alıp, çalışmaları halinde gelir, aylık ve ödenekleri kesilenler (işsizlik ödeneği alanlar, ölüm aylığı alanlar, yeşil kart alanlar)

Kayıt Dışı İstihdam Tanımı

• Kayıt dışı çalışma çalışanların çalışmalarının ilgili kamu kurumlarına (vergi dairesi, sosyal güvenlik kurumları vb.) hiç bildirilmemesi ya da gün ya da ücret olarak eksik bildirilmesini ve sonuçta gelir getirici faaliyetlerin G.S.M.H. Kayıtları dışında kalmasını ifade etmektedir.

Yeşil Kartlıların Çalıştıkları Sektörlere Göre Dağılımı (TÜİK, HHBA, 2006 içinde Karadeniz, 2010)

0.0

10.0

20.0

30.0

40.0

50.0

60.0

70.0 57.4

1.1 6.4 0.012.5 6.9 2.9 3.7 0.0 2.9 1.2 0.3 0.2 4.6

Türkiye’de Kayıt Dışı İstihdam 2010 (Bin) (TÜİK)

Tarım Dışı Tarım ToplamKayıtlı Değil 4915 4857 9772Kayıtlı 11997 825 12822Toplam 16911 5683 22594

Türkiye’de Kayıt Dışı İstihdamın Tarım ve Tarım Dışı Sektöre Göre Dağılımı 2010 (TÜİK)

Tarım Dışı Tarım Toplam0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

0.29

0.85

0.43

0.71

0.15

0.57

Kayıtlı Kayıtlı Değil

Türkiye’de Kayıt Dışı Çalışanların Sektörlere Göre Dağılımı 2010 (TÜİK)

Tarım, ormancılık ve balıkçılık

Toptan ve perakende ticaret

İmalat Sanayi

İnşaat ve bayındırlık işleri

Diğer Hizmet Faaliyetleri

Konaklama ve yiyecek hizmeti faaliyetleri

Ulaştırma ve depolama

İdari ve destek hizmet faaliyetleri

Mesleki, bilimsel ve teknik faaliyetler

Kamu yönetimi ve savunma

Elektrik, gaz, buhar, su ve kanalizasyon

Eğitim hizmetleri

Bilgi ve iletişim

Kültür, sanat, eğlence, dinlence ve spor

İnsan sağlığı ve sosyal hizmet faaliyetleri

Gayrimenkul faaliyetleri

Finans ve sigorta faaliyetleri

Madencilik ve taşocakçılığı

0.000 0.100 0.200 0.300 0.400 0.500 0.600

0.497

0.124

0.115

0.077

0.049

0.047

0.038

0.010

0.010

0.006

0.006

0.005

0.004

0.004

0.003

0.003

0.001

0.001

Türkiye’de Sektörlere Göre Kayıtlı ve Kayıt Dışı Çalışan Sayıları 2010 (TÜİK)

Kayıtlı Değil Kayıtlı ToplamTarım, ormancılık ve balıkçılık 4857 825 5683Madencilik ve taşocakçılığı 9 105 115İmalat Sanayi 1123 3093 4216Elektrik, gaz, buhar, su ve kanalizasyon 56 109 165İnşaat ve bayındırlık işleri 749 683 1431Toptan ve perakende ticaret 1216 2110 3326Konaklama ve yiyecek hizmeti faaliyetleri 461 623 1084Ulaştırma ve depolama 369 640 1009Bilgi ve iletişim 43 161 204Finans ve sigorta faaliyetleri 14 259 273Gayrimenkul faaliyetleri 29 32 61Mesleki, bilimsel ve teknik faaliyetler 96 332 429İdari ve destek hizmet faaliyetleri 97 669 766Kamu yönetimi ve savunma 61 1230 1292Eğitim hizmetleri 44 975 1019İnsan sağlığı ve sosyal hizmet faaliyetleri 33 557 590Kültür, sanat, eğlence, dinlence ve spor 41 61 102Diğer hizmet faaliyetleri 474 357 831Toplam 9772 12822 22594

Türkiye’de Sektörlere Göre Kayıt Dışı İstihdam 2010 (TÜİK)

Tarım, ormancılık ve balıkçılıkDiğer hizmet faaliyetleri

İnşaat ve bayındırlık işleriGayrimenkul faaliyetleri

OrtalamaKonaklama ve yiyecek hizmeti faaliyetleri

Kültür, sanat, eğlence, dinlence ve sporUlaştırma ve depolama

Toptan ve perakende ticaretElektrik, gaz, buhar, su ve kanalizasyon

İmalat SanayiMesleki, bilimsel ve teknik faaliyetler

Bilgi ve iletişimİdari ve destek hizmet faaliyetleri

Madencilik ve taşocakçılığıİnsan sağlığı ve sosyal hizmet faaliyetleri

Finans ve sigorta faaliyetleriKamu yönetimi ve savunma

Eğitim hizmetleri

0.00 0.10 0.20 0.30 0.40 0.50 0.60 0.70 0.80 0.90

0.850.57

0.520.48

0.430.43

0.400.370.37

0.340.27

0.220.21

0.130.08

0.060.050.050.04

Türkiye’de İşyerinde Çalışan Sayısına Göre Kayıt Dışı İstihdam Edilenlerin Oranı 2010 (TÜİK)

1 2 3 4 5--9 10--24 25-49 50+ 0.00

0.10

0.20

0.30

0.40

0.50

0.60

0.70

0.80

0.69 0.71 0.690.64

0.50

0.25

0.14

0.05

f(x) = − 0.104226523768426 x + 0.927729001695402R² = 0.888176054987973

Türkiye’de Çalışanların Yaş Gruplarına Göre Kayıt Dışı İstihdam Edilenlerin Oranı 2010 (TÜİK)

15-19 20-24 25-29 30-34 35-39 40-44 45-49 50-54 55-59 60-64 65+ 0.00

0.10

0.20

0.30

0.40

0.50

0.60

0.70

0.80

0.90

1.00

0.77

0.46

0.31 0.30 0.33 0.35

0.43

0.57

0.71

0.80

0.88f(x) = 0.0000183446 x⁶ − 0.000753784 x⁵ + 0.01214637 x⁴ − 0.09944445 x³ + 0.45936458 x² − 1.16847058 x + 1.57195302R² = 0.996891478924085

Türkiye’de Çalışanların Eğitim Durumuna Göre Kayıt Dışı İstihdam Edilenlerin Oranı 2010 (TÜİK)

Okuma-yazma bilmeyen

Okuma yazma bilen fakat bir

okul bitirmeyen

İlköğretim İlkokul Ortaokul veya dengi meslek okul

Genel lise Lise dengi meslek okul

Yüksekokul veya fakülte

0.00

0.10

0.20

0.30

0.40

0.50

0.60

0.70

0.80

0.90

1.000.93

0.83

0.67

0.54

0.340.26

0.22

0.08

f(x) = − 0.124266312076929 x + 1.04356232128319R² = 0.980089548627135

İşteki Duruma göre Kayıt dışı İstihdam (2004-2010) TÜİK HHİA

Ücretli veya maaşlı

İşveren Kendi hesabına Ücretsiz aile işçisi

Toplam0.000

0.200

0.400

0.600

0.800

1.000

1.200

0.3210.231

0.643

0.961

0.501

0.257 0.250

0.681

0.922

0.43320042010

Mesleklere Göre Kayıtdışı (2004-2010) TÜİK HHİA

Kanun yapıcılar üst düzey yöneticiler ve müdürler

Profesyonel meslek mensupları

Yardımcı profesyonel meslek mensupları

Büro ve müşteri hizmetlerinde çalışan elemanlar

Hizmet ve satış elemanları

Nitelikli tarım,hayvancılık,avcılık,ormancılık ve su ürünlerinde çalışanlar

Sanatkarlar ve ilgili işlerde çalışanlar

Tesis ve makina operatörleri ve montajcılar

Nitelik gerektirmeyen işlerde çalışanlar

Toplam

0.00 0.10 0.20 0.30 0.40 0.50 0.60 0.70 0.80 0.90 1.00

0.24

0.07

0.16

0.15

0.47

0.89

0.48

0.32

0.64

0.50

0.24

0.05

0.12

0.12

0.39

0.84

0.43

0.26

0.58

0.43

20102004

İşteki Duruma Göre Kayıt Dışı İstihdam,Kır-Kent, 2007-2012 Mayıs, (%)

Kent Ücretli veya maaşlı İşveren Kendi hesabına Ücretsiz aile işçisi Toplam 2007 27,6 25,2 58,1 88,7 33,7 2008 23,9 25,1 58,8 84,6 30,6 2009 23,9 23,6 64,4 78,6 31,2 2010 22,9 21,4 62,8 80,8 30,2 2011 22,6 18,6 62,4 81,9 29,7 2012 19,2 15,5 58,6 84,3 26,2 Kır Ücretli veya maaşlı İşveren Kendi hesabına Ücretsiz aile işçisi Toplam 2007 40,9 33,3 72,8 97,3 69,8 2008 37,2 38,6 73,7 97,6 69,1 2009 40,5 39,7 72,8 93,9 69,0 2010 39,8 41,7 71,1 94,7 67,9 2011 40,0 37,3 67,6 94,0 65,7 2012 36,9 29,1 68,5 93,1 65,1

Kayıt Dışı Çalışanların Gelir Gruplarına Göre Dağılımı 2010

1 2 3 4 5 6 7 8 9 100

2

4

6

8

10

12

14

10.5

11.8 11.8 11.8

10.111.3

109

7.8

6

Gelir Grupları

Kayı

t Dışı

Çal

ışanl

arın

Ora

nlar

ı %

Gelir Gruplarına Göre Kayıt Dışı Çalışma (2009) % (Kaynak: TÜİK HHBA 2009’dan hesaplanmıştır)

1 2 3 4 5 6 7 8 9 100

2

4

6

8

10

12

14

11.3

13.2

10.5

12.3

11

10 9.7

8.4

7.16.4

Kayıt Dışı Çalışanların İşteki Durumu Ve Gelir Gruplarına Göre Dağılımı (2010)

Gelir Grupları Ücretli ve Maaşlı Yevmiyeli Kendi Hesabına Çalışanlar

İşverenler Ücretsiz Aile İşçileri

1 5,6 16,5 10,6 2,1 22,6

2 8,5 17 12,2 2,2 26,5

3 10,5 14 11 5,8 18,2

4 12,2 10,6 11,5 4 7

5 9,6 10,1 9,9 5,3 9,8

6 14,6 10,2 9,9 10,2 7,4

7 13,3 7,5 10,1 7,9 4,6

8 13 5,7 9,3 11,7 2,1

9 8,9 5,9 8,2 19,4 1,1

10 3,8 2,4 7,3 31,5 0,5 Altı ve üzeri gelir grubunda olanlar 53,6 31,7 44,8 80,7 15,7

2008 ve 2010 Yılları İtibariyle Sistemin Dışladığı Kayıt Dışı Çalışanlar Ve Mevzuata Göre Prim Tahsil Edilebilecek Kayıt Dışı

Çalışanlar

2008 2010

Çalışan Grupları

Kapsam Dışı Kalan Tahmini Kişi Sayısı

Kapsam Dışı Kalan Tahmini Kişi Sayısı

Ücretsiz Aile İşçileri 2.670.000 3.249.470

Tarımda Geçici Çalışanlar 460.000 542.496

Ev Hizmetlerinde Gündelik Çalışanlar * 230.000 230.000

Düşük Gelirli Çiftçiler 1.494.000 1.180.237

Düşük Gelirli Esnaf ve Sanatkâr 808.000 939.981

Kısmen Sigortalı Sayılanlar (Çıraklar) 180.000 320.000

Toplam 5.842.000 6.462.184 Prim Toplanabilecek Ücretli ve Maaşlı 2.229.000 3.081.874 Prim Toplanabilecek Kayıt Dışı Bağımsız Çalışan Sayısı 1.158.000 1.601.103 Prim Toplanabilecek Yevmiyeli Çalışan Sayısı (Tarım ve Ev Hizmetleri Hariç) -- 1.557.807 Prim Toplanabilecek Toplam Kayıt Dışı Çalışan Sayısı 3.387.000 6.240.784

Sosyal Yardım ve Sosyal Sigorta Sisteminden Yardım ya da Edim Alıp Kayıt Dışı Çalışanların

Dağılımı, 2010 Kayıtlı Çalışanlar Kayıt Dışı Çalışanlar

Sosyal Yardımlar Yeşil Kart 2.521.432

Sosyal Yardım (Ayni Yardım) 174.252 752.697

Sosyal Yardım (Nakdi Yardım) 42.424 306.175

Burs 541 119.994

Yaşlılık Maaşı (2022 sayılı Kanun) 36.093 65.476

Doğrudan Gelir Desteği 396.367 982.234

Sosyal Sigortalar Gazilik Malullük Maaşı* 20.169 71.580

İşsizlik Sigortası 59.200 64.968

Emekli Aylığı 441.312 1.674.513

Dul Yetim Aylığı 33.425 243.782

Toplam 1.203.783 6.802.851

Kayıt Dışı Çalışan ve Devletten Edim ve Yardım Alanların Sektörlere Göre Dağılımı (%) (Kaynak: TÜİK HHBA 2009’dan hesaplanmıştır)

Yeşil Kart Emekli AylığıDul Yetim Aylığı65 Yaş AylığıDevletten Destek1. Tarım, ormancılık, balıkçılık 58 46 52,2 59,5 89,72. Madencilik ve taş ocakcılığı 0,23. İmalat Sanayi 8,7 7,7 18,4 7,4 0,64. Elektrik gaz, buhar, su ve kanalizasyon 0,1 0,2 0,85. İnşaat 9,4 5,6 0,5 9,9 1,56. Toptan ve perakende ticaret; motorlu taşıtların ve motosikletlerin onarımı 9,6 17,9 3,6 11,3 3,47. Konaklama ve yiyecek hizmeti faaliyetleri 2,1 5,6 0,6 1,1 2,48. Ulaştırma ve depolama 3,8 4,9 2,7 2,3 1,19. Bilgi ve iletişim 0,3 0,410. Finans ve sigorta faaliyetleri 0,1 1,1 0,311. Gayrimenkul faaliyetleri 0,912. Mesleki, bilimsel ve teknik faaliyetler 0,4 2,2 2,413. İdari ve destek hizmet faaliyetleri 0,9 1,5 4,8 114. Kamu yönetimi ve savunma; zorunlu sosyal güvenlik 1,8 0,6 0,2 1 0,915. Eğitim 0,4 1,6 3,3 0,516. İnsan sağlığı ve sosyal hizmet faaliyetleri 0,2 0,8 2,717. Kültür, sanat eğlence, dinlence ve spor 0,4 0,6 0,118. Diğer faaliyetler 3,9 2,1 8,5 4,9 0,3

Mevzuatın Kayıt Dışında Bıraktığı İstihdam (Sosyal Sigortalı Sayılmayanlar)

• 5510 sayılı Kanun’a (m.6) göre sigortalı sayılmayanlar:1. Grup Aile içindeki çalışmalar:a) İşverenin işyerinde ücretsiz çalışan eşi, b) Aynı konutta birlikte yaşayan ve üçüncü derece dahil

bu dereceye kadar hısımlar arasında ve aralarına dışardan başka kimse katılmaksızın, yaşadıkları konut içinde yapılan işlerde çalışanlar,

2. Grup Ev hizmetlerinde gündelik, geçici çalışanlarc) (Ev hizmetlerinde çalışanlar (ücretle ve sürekli olarak

çalışanlar hariç

Mevzuatın Kayıt Dışında Bıraktığı İstihdam (Kayıt Dışı Çalışmada Etkili Olabilen Hükümler)

3. Grup Özel Sektörde Tarımda Yevmiyeli (Geçici) Çalışanlar ı) Kamu idarelerinde ve Kanunun ek 5 inci maddesi kapsamında sayılanlar hariç olmak üzere, tarım işlerinde veya orman işlerinde hizmet akdiyle süreksiz işlerde çalışanlar i

4. Grup Düşük Gelirli Çiftçiler: ı) tarımda kendi adına ve hesabına bağımsız çalışanlardan;

tarımsal faaliyette bulunan ve yıllık tarımsal faaliyet gelirlerinden, bu faaliyete ilişkin masraflar düşüldükten sonra kalan tutarın aylık ortalamasının, bu Kanunda tanımlanan prime esas günlük kazanç alt sınırının otuz katından az olduğunu belgeleyenler ile 65 yaşını dolduranlardan talepte bulunanlar,

Mevzuatın Kayıt Dışında Bıraktığı İstihdam (Kayıt Dışı Çalışmada Etkili Olabilen Hükümler)

4. Grup Düşük Gelirli Esnaf ve Sanatkark)Kendi adına ve hesabına bağımsız çalışanlardan gelir vergisinden muaf olup, esnaf ve sanatkâr siciline kayıtlı olanlardan, aylık faaliyet gelirlerinden bu faaliyetine ilişkin masraflar düşüldükten sonra kalan tutarı, prime esas günlük kazanç alt sınırının otuz katından az olduğunu belgeleyenler,

Çiftçilerin Elde Ettiği Tarım Geliri (TÜİK, HHBA 2009dan hesaplanmıştır içinde Karadeniz, 2011)

Bağımsız Çalışanların Elde Ettikleri Müteşebbis Geliri (Aylık)

(TÜİK, HHBA 2009dan hesaplanmıştır içinde Karadeniz, 2011)

Sosyal Sigorta Sisteminin Dışında Kalan Çalışan Grupları (Karadeniz, 2010)

Sosyal Sigorta Sistemi

Kapsamı

Ücretsiz Aile İşçileri

Tarımda Geçici Çalışanlar

Düşük Gelirli Çiftçiler

Düşük Gelirli Esnaf ve Sanatkar

Ev Eksenli Çalışanlar

Kısmen Sigortalı

Sayılanlar

Ev Hizmetlerinde Günlük

Çalışanlar

Sistemde Kayıt Dışı Çalışmayı Teşvik Edebilecek Düzenlemeler

• Kısmi zamanlı çalışanlara borçlanma olanağı getirilmesi (6111 sayılı Kanun)

• Aylık prim ve hizmet belgesinin asılma zorunluluğunun kaldırılması (6111 sayılı Kanun)

• Stajyerlik Uygulaması (6111 sayılı Kanun)• İnşaatlarda Asgari İşçilik Uygulaması (3917 ve

5510 sayılı Kanun)• Fiilen yapılan denetimlerde en fazla geriye dönük

1 yılın sigortalılığa sayılması (5510 sayılı Kanun)

Sistemde Kayıt Dışı Çalışmayı Teşvik Edebilecek Düzenlemeler

• Primsiz rejimde yer alan sosyal güvenlik kurumlarına tabi bir işte çalışmama koşulu (2022 sayılı Kanun, yeşil kart, SYDV, yerel yönetimlerin verdikleri sosyal yardımlar)

• Primli rejimde yer alan ve edimlerin tamamen ya da kısmen kesilmesine neden olan haller

(ölüm ve yaşlılık aylığı alanların çalışması)

Çırak ve Zorunlu Sigortalı Sayıları (TÜİK, SGK)

Zorunlu Sigortalı Çırak Çırak/Zorunlu Sigortalı2000 5254125 253301 0,0482001 4886881 191187 0,0392002 5223283 215259 0,0412003 5615238 231915 0,0412004 6181251 219000 0,0352005 6918605 241032 0,0352006 7818642 248340 0,0322007 8505390 158052 0,0192008 8802989 249292 0,0282009 9030202 321649 0,0362010 10030810 349581 0,0352011 9960858 351753 0,035

Sigortalı İnşaat İşçileri (SGK, TÜİK)

SGK TÜİK0

200000

400000

600000

800000

1000000

1200000

1400000

1600000

1348816

683000

Sigortalı Sayıları ve Kayıt Dışı Çalışma Oranları (2010) (TÜİK, SGK)

TÜİK SGK Toplam İstihdamSigortalı Sayıları 12822000 16196304Kayıtlı Çalışma Oranı 0,57 0,72Kayıt Dışı Çalışma Oranı 0,43 0,28

22594000

Kayıt Dışı İstihdamla Mücadele Çalışmaları Sonuçları (SGK, 2010 s.37)

İşveren ve Kendi Hesabına Çalışanların Müteşebbis ve Tarım Gelirleri İle Kuruma Prim Ödedikleri Kazanç Tutarı, (TL), 2009 -2010*

İşveren (2010) Kendi Hesabına (2010)

SGK'ya Bldirilen (2010)

Gelir İdaresi Başkanlığı'na

Bildirilen (2009)

0

500

1000

1500

2000

2500

3000

3500

4000

2946

1371

798981

3419

956

457

Müteşebbis GeliriTarım Geliri

Sosyal Güvenlik Denetmenlerinin İş Dağılımı (2012)

Kayıtd

ışı ih

bar Şik

ayet

Muva

zaalı B

oşanma

Oda Kay

dı-Dah

te Sigo

rtalılı

k

İş Kaza

sı ve M

elsk Hast

alığı

Diğer

0

10

20

30

40

50

60

26.1

10.1 8.5 6.7

48.6

Denetmenlerin Görevlerinin Dağılımı

Sigortalılık Niteliği

İşyerinin Niteliği

Kayıt Dışı İstihdam

Sağlık hizmetleri

Müstehaklık Tahkikatları

Prim borçları

İş Kazaları ve Melek Hastaklıkları

Diğer İşler

0.00 0.05 0.10 0.15 0.20 0.25

0.21

0.17

0.17

0.17

0.13

0.08

0.04

0.04

Son 60 yılda ne değişti ?

«1950 yılında mevcut şube müfettişleri mıntıkaları sahasına kifayet etmemişlerdir. Bununla beraber bu müfettişler çok mühim olan asıl vazifelerinde çalıştırılmamışlar, kadro darlığı nedeniyle günlük muamemelerde vazifelendirilmişlerdir. Bazen de bu önemli memurtiyetler uzun zaman münhal bıraklılmıştır. Denetçiler, muhtelif raporlarında bu durumun Kuruma maddi ve

manevi zararlar verdiğini izah eylemişlerdir.» ( İşçi Sigortaları Kurumu, 1950 Beşinci Hesap Yılı Genel Denetleme Raporu, Ankara, 1951, s.22)

1981 SSK Sigorta Müfettişleri Derneğinin IV.Olağan Genel Kurulu

«1981 yılında SSK Sigorta Müfettişleri Derneğinin IV.Olağan Genel Kurulunda ise; Kuruma ait tüm sorunların %50’sinin etkin bir denetim yapılamamasından kaynaklandığı,dış denetimle görevli Sigorta Müfettişlerinin bugünkü durumundan kurtarılıp verimli çalışma koşullarına kesinlikle kavuşturulmaları gerektiği,müfettişlerin ilkel sayılabilecek bir statü ile çalıştırılmakta oldukları, Sigorta Müfettişleri dışında kaynak denetimi yapan ancak illerde çalışan başka müfettişlerin bulunmadığı,şubelerde müdüre bağlı olarak çalışılması nedeniyle denetim anlayışı ve uygulanışının da buna göre şekillendiği ve uygulamada yeknesaklığın gerçekleştirilemediği,dış denetimin şube amirlerinin kişisel anlayışlarına bırakılması nedeniyle,bazı şubelerde denetimle hiç ilgisi bulunmayan,Kuruma ait pasaja çöp atanları gözleme görevi,bazı illerdeki şubelerin ise müfettişi sigortalının eşinin hamile olup olmadığının araştırılması ile görevlendirilmekte olduğu belirtilmiştir.»

17.06.1983 “Sigorta Müfettişleri Koordinasyon Toplantısı

«Türkiye genelinde 550 sigorta müfettişinin ortalama her yıl 165.000 in üzerinde rapor düzenlediğini, ancak bu raporların sayısına rağmen sigorta müfettişlerinin mevcut şartlarda(ünitelere bağlı olarak) çalışmalarının etkin ve verimli olmadığı, zira bu raporların sayısının bu kadar yüksek olmasında raporların kuruma ve sigortalılara yararından çok sayısal çokluğunun ölçüt olmasından dolayı şişkin olduğu, yüzaltmışbeşbin raporun çoğunluğunun salt sayısal barajın doldurulması amacıyla düzenlendiği, bu raporların kaliteden uzak ve dış denetimle ilgisi olmadığı sırf ünitenin etkili olmadığı işlerin sonuçlandırılması yada sorumluluğun paylaşılması için düzenlendiğinin vurgulanması yerelleşmenin sakıncalarını bütün çıplaklığıyla ortaya koymaktadır. Diğer yandan bu dönemde rapor adı altında düzenlenen çalışmaların konusu da genellikle denetimle yakından uzaktan ilgili olmayan, yazışmalarla sonuçlanabilen hususlardan ibaret kalmaktadır»

AB (27) Kayıt Dışı İstihdam İle Mücadelede Caydırıcılık Yöntemi

(Kaynak:Williams, Horlings ve Renooy, 2008:4)

Yaklaşım Yöntem Önlemler Caydırıcılık Tespitin Geliştirilmesi Veri Eşleştirme ve

Paylaşım Stratejiyi ve operasyonları birleştirme

Cezalar Kaçakçılık için cezaları arttırma

AB (27) Kayıt Dışı İstihdam İle Mücadelede Gönüllü Uyum Yöntemi

Kaynak: Williams, Horlings, Renooy, 2008

Önleme Uyumun basitleştirilmesi, doğrudan ve dolaylı vergi teşvikleri, serbest çalışmaya yumuşak geçiş

Yeni çalışma türleri, mikro işletmelerin geliştirilmesi

Kayıt dışı çalışmanın yasallaştırılması İşverenlerin Teşviki:Servis çekleri, dolaylı ve dolaysız vergi teşvikleri

İşçilerin Teşviki: Aflar, kayıt dışı çalışmayı gönüllü açıklamalar, danışmanlık ve destek hizmetleri

Davranışın değiştirilmesi Eğitim, kayıtlı çalışmanın yararlarının anlatılması, kampanyalar, vergi ahlakı, adalet algılamasının değişimi

Avrupa Komisyonu İstihdam Rehberi No:9 (2003)

• Üye ülkeler kayıt dışı çalışmayı azaltmak için;İş ortamının iyileştirilmesi, uygun vergi teşviklerinin sağlanması, cezaların uygulanması ve kanuni yaptırımların (zorlamanın) geliştirilmesini sağlamalıdır.

• Karma Yöntem

Kayıt Dışı İstihdamın Önlenmesi (Kaynak: Mateman Rennoy, 2001)

• Sistemi değiştirme: vergi ve sigorta prim teşvikleri, esnekleşme

• Kayıtlı ekonomiye girişi kolaylaştırma: Bürokrasinin azaltılması ve kayıtlı çalışmanın basitleştirilmesi, vergi teşvikleri, danışmanlık hizmetleri

• Davranışı değiştirme: Bilgilendirme ve farkındalığı arttırma kampanyaları

• Sisteme girişi zorlama: Denetim ve cezaların arttırılması, kamu kurum kuruluşları arası koordinasyonun arttırılması

AB (27) Kayıt Dışı Çalışma İle Mücadele (Kaynak:Williams, Horlings ve Renooy, 2008:8)

Tespitin Geliştir-ilmesi

Cezalar Önleme Resmileştirme Davranışın Değiştirilmesi

0

2

4

6

8

10

12

9

5 5

4

11

4

11

8

3

10

2

6

8

3

200120032005

Türkiye’de Kayıtlı İstihdamı Teşvik Politikaları

• Kamu kurum kuruluşları arası koordinasyonun ve işbirliğinin arttırılması (5510 sayılı Kanun)

• Cezaların etkin kılınması (5510 sayılı Kanun)• Sosyal sigorta prim indirimleri (5510, 4447, 4857 ve 5084 sayılı Kanunlar)• Denetim kadrosunun güçlendirilmesi ve denetim elemanlarının özlük

haklarının iyileştirilmesi (6111 sayılı Kanun)• Aflar (6111 sayılı Kanun)• Düşük gelirli çalışan gruplarına dönük özel sosyal sigorta düzenlemeleri

(5510 ve 6111 sayılı Kanunlar)• Bürokrasinin azaltılması (e-bildirge)• Sosyal güvenlik bilincini arttırmaya dönük kampanyalar (broşürler, filmler,

eğitimler, sosyal güvenlik haftası)• Kayıtlı istihdamı arttırmaya dönük projeler (KADİM-KİTAP)• Sağlık hizmetlerinin kalitesinin iyileştirilmesi ve erişimin kolaylaştırılması

Sosyal Güvenlikle İlgili Maliyetlerin Toplam Katma Değere Oranı, 2008 (%)

Kantinler

Lokantalar, pastaneler vb. yerler

Et imalatı ve saklanması

Yükleme-boşaltma hizmetleri

Ekmek, taze fırın ürünleri ve taze kek imalatı

Giyim eşyası dışındaki hazır tekstil ürünleri imalatı

Emlakçılık

Motorlu taşıtların satışı

Elektrik dağıtım ve kontrol cihazları imalatı

Et ve et ürünleri perakende ticareti

Şehirlerarası yollar, yollar, havaalanları ve spor alanları inşaatı

Binaların veya bina dışı yapıların genel inşaat işleri

Sebze ve meyve toptan ticareti

Havayolu taşımacılığını destekleyici diğer faaliyetler

Diğer kara taşımacılığı ile yapılan yolcu taşımacılığı

0 5 10 15 20 25

19.316.5

15.915.5

13.613.3

1211.9

10.58.28.187.8

7.16.7

6.46.36.36.2

5.75.75.65.5

4.94.4

3.73.7

2.32.1

Düşük Gelir Gruplarına Dönük Çeşitli Sosyal Sigorta Düzenlemeleri

• Düşük gelirli çiftçiler,• Evde kendi hesabına çalışanlar,• Tarımda süreksiz, geçici çalışanlar,• Taksi şoförleri• Kısmi zamanlı çalışanlara borçlanma olanağı

getirilmesi

• Teşekkür ederim.