tÜrkİye'de gÖzlÜk sektÖrÜ

İSTANBUL TİCARET ODASI

TÜRKİYE’DE GÖZLÜK SEKTÖRÜ

Temmuz 2004

HAZIRLAYAN: Müge BULUT

Etüt ve Araştırma Şubesi Avrupa Birliği Servisi

İÇİNDEKİLER

Sayfa No:

1. GÖZLÜK TARİHİ, TANIMI VE KAPSAMI 1

1.1 Tanımı 1 1.2 Tarihi 1

1.2.1 Doğu’da Gözlükçülük Tarihi 1 1.2.2 Batı’da Gözlükçülük Tarihi 2 1.2.3 Türkiye’de Gözlükçülük Tarihi 3

1.3 Kapsamı 4 1.4 “Gözlük” Gümrük Tarife İstatistik Pozisyonu (GTİP) 4

2. SEKTÖRÜN GELİŞİMİ VE POTANSİYELİ 2

2.1 Üretim 6 2.2 İthalat 6 2.3 Perakende 6

3. SEKTÖRÜN GÜNCEL DURUMU VE PERFORMANSI 7

3.1 Kapasite 7 3.2 Üretim 7 3.3 Tüketim 8

3.3.1. Türkiye’de Gözlük Kullanımının Yetersiz Olmasının Sebepleri 8 3.4 Diğer Sektörlerle İlişkiler 8 3.5 İstihdam 8 3.6 Dış Ticaret 9 3.7 Pazarın Büyüklüğü 10 3.8 Rakamlarla Gözlük Sektörü 11 3.9 Sektörün İç Hacmi 11 3.10 Yurtiçi Rekabet 11

4. SEKTÖRDEKİ KURULUŞLAR 12

4.1 Kamu Sektörü 12 4.2 Özel Sektör 12 4.3 Üretici, İthalatçı ve Distribütörler 12

4.3.1 Türkiye’deki Gözlük Üreticileri 12 4.3.2 Türkiye’deki Çerçeve ve Cam İthalatçı ve Distribütörler 12

4.4 Meslek Örgütleri 13 4.4.1 İstanbul Ticaret Odası 85 No’lu Meslek Komitesi 13 4.4.2 Dernekler 13

4.4.2.1 Tüm Optik ve Optometrik Meslekler Birliği Derneği 13 4.4.2.2 Türk Oftalmoloji Derneği 14 4.4.2.3 Gözlük İmalatçıları Derneği 14

5. SEKTÖRDE YAPISAL VE GÜNCEL SORUNLAR VE BEKLENTİLER 14

5.1 Avrupa Birliği’ne Giriş Sürecinde Türkiye’deki Optisyenlik Eğitiminin Sorunları 15

5.2 Uzakdoğu’dan İthal Edilen Standart Dışı Ürünlerin Fazlalığı 15 5.3 3958 Sayılı Meslek Yasası’nın Günün Koşullarında Yetersiz Kalması 15 5.4 Optometri Eğitimi ve Mesleki Düzenlemelere Gerekli Önemin

Verilmemesi 16 5.5 Excimer Laser veya Lasik Tedavi Sürecinde Gözlük Aleyhine Yapılan

Yanıltıcı Reklamlar 17

6. SEKTÖRLE İLGİLİ YASAL DÜZENLEMELER 18

6.1 5193 Sayılı “Optisyenlik Hakkında Kanun” 18 6.2 Sektörü İlgilendiren Diğer Yasalar 20 6.3 TSE’nin Çalışmaları 22 6.4 İş ve İşçi Bulma Kurumu’nun Özel Koşulları 23

7. ULUSLARARASI REKABET 23

7.1 Gümrük Birliği 23 7.2 Optik Ürünler Fuarı 23 7.3 Teknolojik Seviye 24

8. SONUÇ VE DEĞERLENDİRME 24 9. EKLER 26

TABLOLAR

Sayfa No: Tablo 1 - Gözlük GTİP Numaraları 5 Tablo 2 - Yerli Gözlük Üreticilerinin Yıllara Göre Üretim ve

Kapasite Adetleri 7

Tablo 3 - Gözlük İthalatı 9 Tablo 4 - Gözlük İhracatı 10 Tablo 5 - Toptan Fiyatlarla Sektörün İç Hacmi 11 Tablo 6 - Gözlük Camı Ve Çerçevesi İçin Kabul Edilen Fire Yüzdeleri 22

Türkiye’de Gözlük Sektörü

İstanbul Ticaret Odası 1

1. “GÖZLÜK” TANIMI, TARİHİ VE KAPSAMI 1.1 TANIMI

Kullanma oranının yüksekliği, o toplumun gelişmişlik düzeyinin de bir göstergesi kabul edilen ve son asırların en büyük keşfi sayılan gözlük, gözleri dış etkilere karşı koruyan ve insanların net görememe sorununu çözen bir tedavi aracıdır.

Başlangıçta estetik kaygılardan uzak sadece net görmeyi sağlayan bu araç,

moda olgusuyla beraber büyük bir değişim göstermiş, eskiden ihtiyaç olarak görülen gözlüğe günümüzde bu çok önemli sağlık gereci olması niteliği yanında estetik özelliği ile de bir aksesuar olarak bakılmaya başlanmıştır.

1.2 TARİHİ

Gözlüğün ilk olarak nerede geliştirildiği kesin olarak bilinmemekle beraber, çok eskilerden beri Çin’de ve Avrupa’da, okumak için çerçeveye tutturulmuş büyütücü mercekler yaygın olarak kullanılmıştır.

1.2.1. Doğu’da Gözlükçülük Tarihi Ebu Ali Hasan İbn’ül-Heysem (965-1040)

Optiğe önemli katkıları olan Ebu Ali Hasan İbn’ül Heysem, İslam fizikçilerinin en büyüğü sayılmaktadır. Batıda Alhazen olarak bilinen Heysem’in fiziki bilimlere ve özellikle de optiğe yapmış olduğu katkılar, hem teori hem de pratikte yeni bir çağ açmıştır.

Heysem’in optik konusundaki yapıtı Avrupa’da bu konuda yapılan çalışmaların birçoğuna temel oluşturmuştur. Optik Hazinesi adlı kitabında daha önce Yunanlılarca ileri sürülmüş olan bir düşünceyi,gözün bakılan nesneye doğru ışık ışınları yaydığı düşüncesini reddetmiş, onun yerine ışık ışınlarının bakılan nesneden göze geldiğini ileri sürmüştür. Kırılma yasalarını keşfeden Heysem ayrıca, gözün çeşitli bölümlerini doğru olarak tanımlayan ve görme olgusunun bilimsel bir izahını veren ilk kişidir. Optikteki kapsamlı araştırmaları sayesinde Heysem, modern optiğin babası olarak kabul edilmektedir.

Aynı tarihlerde, (11. Asır) yaşamış büyük ilim adamı Mavsili ise, gözün anatomisi, göz kapakları, gözyaşı kanalları, saydam tabaka, damar tabaka, mercek ve göz sinirleri üzerinde büyük araştırmalar yapmış, oftalmoloji dalında çok değerli iki eser yazmıştır. Bunların en meşhuru, 18. Asra kadar, göz hastalıkları konusunda en iyi ders kitabı olarak kabul edilen “Kitab-ül-Müntehat Fi İlac-ıl Ayn” “Göz Tedavisi ve Kullanılan İlaçlar Kitabı” asıl adı Ebu Kasım Ammar olan Mavsili Katarakt Ameliyatını ilk defa gerçekleştiren hekimdir.



1.2.2. Batı’da Gözlükçülük Tarihi

Avrupa’da önce İtalya’da ortaya çıkan gözlüğü, ilk kez Floransalı Alessandro Di Spina’nın geliştirdiği kabul edilmektedir.

İlk gözlüklü insan resmi ise, 1352’de Tommaso Da Modena’nın yaptığı

Provence’li Hugues’ün portresidir. 1480’de Domenice Ghırlandajo’nun bir resminde, üzerinde gözlük bulunan bir sıranın önünde görülen Aziz Hieronymus gözlük yapımcıları loncasının kurucusu olarak kabul edilmektedir.

Miyopluk için kullanılan iç bükey camlara ise ilk kez Raphael’in 1517’de yaptığı

Papa X. Leo’nun portresinde rastlanmaktadır. 1784’te, Benjamin Franklin mercekleri yakın ve uzak görüşe göre ayırmış ve bunları tek bir çerçevede birleştirerek çift odaklı sistemi bulmuştur.

Gözlüğün 13. YY’ın sonlarına doğru Bacon tarafından icat edildiği rivayet

edilmektedir. Bu rivayete göre; Bacon buluşundan dostu Goethal’i haberdar etmişti. O da İtalya’ya yaptığı bir seyahat sırasında, bu sırrı Pisa rahiplerinden Spina’ya açmış, Salvato d’Amarti adında bir Floransalı da gözlük kullanımını yaymıştır. 13. YY’ın son yirmi senesi içinde gözlük kullanıldığı konusunda tarih vesikaları hemfikirdir. 14. YY’ın ortalarında ise gözlük artık iyice yaygınlaşmıştır. İlk zamanlarda gözlüğün daha ziyade lup ve pens şekilleri kullanılıyordu. Bunlarla beraber, madeni teller ve ince kayışlar ile kulaklara ve şapkaya tutturulan “besicle” adlı gözlükler de mevcuttu. Bu ilk montürlere presbiyopluğu (yakını görmezliği) düzeltmeye yarayan konveks camlar takılırdı. Miyop camlar 15. YY’ın sonlarında yontulmuş ve 17. YY’ın ortalarında doğru genelleşmiştir.

19. YY’a gelinceye kadar gözlükçülükte; iki yüzü sferik veya bir yüzü düz, diğer yüzü sferik camlar kullanılmaktaydı. Bu basit küresel camların ancak merkez kısımlarının net gördüğü, çevrelerinin kürelik sapma ve astigmatizma gibi kusurlardan dolayı, yaygın ve bulanık hayaller verdiği anlaşılmıştır. 19. YY’ın başlarında, İngiliz fizik alimlerinden Wollaston, bu kusurların giderilmesi çarelerini araştırmaya koyulmuş ve 1803’te Dollond’a yaptırdığı menisk (bir tarafı konveks bir tarafı konkav) camları övmüştür. Ancak Wollaston’un neşriyatı 19. YY optisyenlerinin dikkatini çekmemiş ve bu camların yayılması için 96 yıl beklenmesi gerekmiştir. 1899’da Fransız okülistlerinden Ostwalt menisk camlar meselesini tekrar ele alarak uzun hesaplar ve deneyler sonucunda, menisk konkav camların miyoplara büyük faydalar sağladıklarına, buna karşı menisk konveks camların basit küresel camlardan pek te üstün olmadıklarına kanaat getirmiştir. 1905’te Prof. Tcherning, bükey camların ön yüzlerinin yarıçaplarını hesaplayarak astigmatizmayı azami derecede düzeltmeye çalışmış ve astigmatizmasız camların muhtelif şekillerini tayin etmiştir. 1911’de Von Rohr hipermetroplara, miyoplara, presbiyoplara ve astigmatlara mahsus menisk camların hesaplarını yapmış ve katarakt ameliyatı geçirenler için “aspherique” camları bulmuştur.



1912’de Iena Üniversitesi, bir optik medikal kürsüsü ihdas ederek, Von Rohr’u bunun başına geçirmiştir. 1917 tarihinde de Zeiss Müessesesi, Iena’da bir gözlükçülük mektebi açmıştır. Astigmat camlar 19. YY’da bulunmuştur. 1826’ta Chamblant silindirik camları yapmıştır. Torik camlar da 1840’ta yontulmuş ve Prentice’in 1895’te yayınlanan bilimsel çalışmasından sonra revaç bulmuştur. 1844’te Chevalier prizmatik camları tavsiye etmiştir. Gözlük şekli önceleri az kullanılmaktaydı. Ancak 19. YY’da Dollond, Ramsden ve Adams gibi tanınmış İngiliz optisyenlerinin çalışmaları sayesinde gelişmiştir. İlk gözlük montürlerinin köprü ve sapları deriyi kestikleri için hastalara eziyet verirlerdi. Sonraları gözlük çerçevelerinin köprü ve sapları rahat kullanılabilir hale getirilmiş ve plaketli köprüler ve esnek pensler de yapılmıştır.

1885’te, Ernst Abbe ile Otto Schott, erimiş cama yeni elementlerin katılmasıyla merceğin kırma indisinin ve ayırma gücünün istenilen biçimde düzenlenebileceğini bulmuşlardır. 1910’da, tek parça çift odaklı camlar üretilmeye başlanmış ve ilk üretimler Nurnberg ve Venedik’te yapılmıştır. Bugün dünyadaki en hafif gözlük 1.5 gram’dır. 1.2.3. Türkiye’de Gözlükçülük Tarihi

Türkiye’de gözlükçülük, 1940 tarihli, 3958 Sayılı Kanun ile yasal bir meslek kimliğini kazanmıştır. Osmanlı’nın değişik kültür ortamından gelen meslek ustalarının, Cumhuriyet Dönemi’nde de gözlükçülük dalında devam ettiğini görmekteyiz.

Önceleri İstanbul’da Eminönü ve Karaköy’de ve Anadolu’nun birkaç şehrinde

bazı saatçi ve eczanelerde “Pince Au Nez” veya “Ront” tipinde Avrupa menşeli çok az miktarda bulundurulurdu.

1941 yılından sonra Sıhhat ve İçtimai Muavenet Vekaleti’nce düzenlenen

kurslar sonucu, edinilen ruhsatnameler ile, mesleki uygulama yaygınlaşmaya başlamıştır. Bu dönemde, mesleğin gelişimi açısından, her firmanın bir okul olduğunu görmekteyiz.

Gelişen toplum düzeyinin gereği gözlük talebinin artmasına paralel olarak yeni

perakende firmalar kurulmaya başlamış ve her kesimi tamamen ithalata dayalı sektörde gözlük cam ve çerçeve toptan satıcıları oluşmuştur.

Bu toptancı-ithalatçı firmalar 1945-1955 arası İstanbul’da Sultanhamam,

Sirkeci ve Eminönü’nde kümelenmiştir. Bu firmalardan önde gelenlerden bazıları, Sultanhamam Havuzluhan’da LigorAnestidis, yine Sultanhamam Camcıbaşı Han Pipo Pazarı kurucusu Yervan Ütücüyan ve bu aileden Yegiya Ütücüyan, Vade Ütücüyan, kurucusu Yordan Eumopulidis olan Faros firması halen Kuzikoğlu Ailesindedir. Eminönü Celal Bey Han’da Juan Saragossi, Sava Savaidis, Yorgi T. Pangiris, Sirkeci’de Essel Gözlük Deposu, Aristodimos Emmanoilidis’in Ariko Zeiss Firması, Sirkeci Nafız Bey Han’da Kiryako, Toma Sifiropulos Kardeşler gözlük Cam ve Çerçeve Depoları’dır.

1941-1950 yılları arasında ruhsatnameli perakende gözlük firmalarından

bazıları şunlardır; 1936 tarihinde İstanbul Ticaret ve Sanayi Odası kayıtlı Ankara Cad.



143 Sirkeci Adresi’nde Fevzi Toksoy Firması bugün aynı adreste Modern Optik Yüksel Toksoy ve Ortağı Koll. Şti olarak devam etmektedir; Ecz. Salih Necati Emgen Bahçekapı Eczanesi oğlu Rahmi Emgen tarafından 1948’de Beyoğlu İtiklal Caddesi’ne taşınmış, halen torun Çetin Emgen tarafından Emgen Firması devam etmektedir; Sirkeci Osmaniye Han’da Yusuf Sami Ünlüçerçi Oğulları Hulusi Ünlüçerçii İzmir’de torun Serdar Ünlüçerçi İnteroptik Firması İstanbul’da ayrıca Yılmaz, Necati, Erol, Metin ve Ethem Ünlüçerçi de aynı mesleği devam ettirmektedir; Beyoğlu İstiklal Caddesi’nde Yorgo Lettas Kardeşler (Yorgo, Kosta, Niko) Sirkeci Mısır Çarşısı karşısında; 1944 ruhsatnameli, halen Tüm Optik ve Optometrik Meslekler Birliği Derneği Onursal Başkanı Tevfik Aydın Firması İstanbul’da Ankara Sıhhıye’de; Mehmet Salim Diker Firması oğulları Alev ve Anıl Diker, torun Atıl Diker İstanbul’da devam etmekte; yine Ankara’da Tevfik Rıza Gözlükçü oğlu Hazım Rıza Gözlükçü; Ulus’ta torunlar Cafer, Rıza Gözlükçü ve Kadir Haluk Gözlükçü İstanbul’da mesleği sürdürmekte; Nurettin Saatçioğlu 1940 yılında Erzurum’da; oğlu Necip Saatçıoğlu İstanbul’da, Sıraç Altındağ önce Diyarbakır, halen oğulları Cem ve Fatih Altındağ ile İstanbul’da Adil Kahraman Gaziantep’te Satmanlar ise Kayseri’de mesleğin ilkleri arasında sayılmaktadır. Ayrıca Tüm Fenni Gözlükçüler Derneği Başkanlığını uzun yıllar yapmış, gözlükçübaşı Sedat Ertun da mesleğin emektarlarındandır.

Tüm girdileri ithalata dayalı sektörde Milli Korunma Kanunu ile 1956-1960

yılları arası büyük durgunluk yaşanmış ve imalatın ilk adımları atılmıştır. Bunlardan İzmir’de 1962 yılında Yatırımlar Holding önderliğinde Gözlük Sanayi A.Ş. kurulmuş, asetat ve selüloit gözlük çerçevesi üretimine başlamıştır. İstanbul’da 1931 yılından beri faaliyet gösteren Barika Afşar ve Oğulları Tarak Sanayi 1960 yılında Uygun Afşar önderliğinde selüloit hammaddesinden Luxor gözlük çerçeveleri üretimi başlamıştır. 1972 yılından itibaren Yalçın İnan, Uygun Afşar ve Argun Afşar İnan Limited Şirketi’ni kurup metal gözlük çerçevesi üretimine geçmiştir. Yine aynı yıllarda, 1962’de Pan Koll. Şti. Nazaret Zergeroğlu, Garbis Zergeroğlu ve Muharrem Cömert ortaklığıyla OP-SA adıyla faaliyete başlamıştır.

Rengin – Anadol – Cel Optik – EM – OP vs. gibi pek çok firma kurulmuş ve iç

tüketime yönelik çalışmışlardır. Sektörde her yönüyle yenilenme ve gelişme 1980’li yıllardan sonra başlamış, sektörün her katmanı üretimden perakende ve laboratuar çalışma düzeyini ileri ülkeler seviyesine taşıma gayretiyle büyük aşama kaydedilmiştir. Büyük alışveriş merkezlerinin yaygınlaşması, İstanbul ilçelerinde hızlı nüfus artışı ve ticari potansiyelin gelişmesi sonucu bazı firmalar şubeleşmeye başlamış ve optik firma grupları oluşmuştur. Bu kuruluşlardan bazılar Fahri Kuz Optik, Şişli Optik, Göz Grup, Eksen Grup mağazalarıdır.

1.3 KAPSAMI

Gözlüğü; 1. Optik (Numaralı), 2. Güneş, 3. Sportif faaliyetlerde, çalışma ortamında kullanılan koruyucu gözlükler,

olarak üç gruba ayırabiliriz.

Gözlük mağazalarında satılan optik ve güneş gözlüklerinin çerçeveleri metal türleri, asetat, plastik, optyl ve karbon materyallerden oluşmaktadır. Koruyucu iş



gözlüklerine, örnek olarak kaynak gözlükleri, iş güvenliği gereçleri temin edilen iş yerlerinde satılmaktadır.

1.4 “GÖZLÜK” GÜMRÜK TARİFE İSTATİSTİK POZİSYONU (GTİP)1

Gözlük sektörünün Gümrük Tarife İstatistik Pozisyonu (GTİP) 90.01 ile 90.05

arasında yer almaktadır.

TABLO 1 Gözlük GTİP Numaraları

90.01 Optik lifler ve optik lif demetleri; optik lif kabloları (85.44 pozisyonundakiler hariç); yaprak veya levha halinde polarizan maddeler; her türlü maddeden mercekler (kontakt lensler dahil), prizmalar, aynalar ve diğer optik elemanlar (monte edilmemiş) (optik tarzda işlenmemiş camdan bu tür elemanlar hariç);

9001.30.00.00.00 - Kontakt Lensler 9001.40 Camdan Gözlük Camları; 9001.40.20.00.00 -Görme kusurunun giderilmesine mahsus olmayanlar Görme kusurunun giderilmesine mahsus olanlar; her iki yüzü de işlenmiş

olanlar; 9001.40.41.00.00 - Tek odaklılar 9001.40.49.00.00 - Diğerleri 9001.40.80.00.00 - Diğerleri 9001.50 Diğer maddelerden gözlük camları: 9001.50.20.00.00 - Görme kusurunun giderilmesine mahsus olmayanlar Görme kusurunun giderilmesine mahsus olanlar; Her iki yüzü de işlenmiş

olanlar; 9001.50.41.00.00 -Tek odaklılar 9001.50.49.00.00 - Diğerleri 90.03 Gözlüklere veya Benzeri Eşyaya Ait Çerçeveler ve Bunların Aksam Parçaları:

Çerçeveler; 9003.11.00.00.00 - Plastik maddelerden olanlar 9003.19 Diğer Maddelerden olanlar 9003.19.10.00.00 - Kıymetli metallerden veya kıymetli metallerle kaplama metallerden olanlar 9003.19.30.00.00 - Adi metallerden olanlar 9003.90.90.00.00 - Diğer metallerden olanlar 9003.90.00.00.00 - Aksam ve parçalar 90.04 Gözlükler ve benzerleri (görme kusurunun giderilmesine mahsus gözlükler,

koruyucu gözlükler ve diğer gözlükler); 9004.10 Güneş Gözlükleri; 9004.10.10.00.00 - Optik tarzda işlenmiş camlı olanlar 9004.10.91.00.00 - Plastik camlı olanlar 9004.10.99.00.00 - Diğerleri; 9004.90 - Diğerleri; 9004.90.10.00.11 - Optik tarzda işlenmiş camları olanlar (plastik camlı olanlar) 9004.90.10.00.12 - Röntgen gözlükleri (plastik camlı olanlar) 9004.90.10.00.19 - Diğerleri (plastik camlı olanlar) 9004.90.90.00.12 - Optik tarzda işlenmiş camları olanlar 9004.90.90.00.19 - Röntgen gözlükleri - Diğerleri

2. SEKTÖRÜN GELİŞİMİ VE POTANSİYELİ

Sektörü, 1982 öncesi ve sonrası olarak iki dönemde değerlendirmemiz doğru olur. 1982 öncesi ithalatı çok kısıtlı, dış dünyaya kapalı sektörün, sıkı koruma altındaki yerli sanayi tekel konumunun verdiği rehavetle gerek materyal, gerek aksesuar ve de en önemlisi model bazında son derece geri kalmış ve tüketici



beğenisinden uzak bir üretim çizgisinde “ne yaparsam satarım” konumundan, 1982 sonrasında birden inanılmaz bir değişim ve gelişim sürecine ulaşmıştır.

Sektörün gelişme olanakları ve potansiyeli, 3 değişik konu başlığıyla

değerlendirilmelidir; (1) Üretim, (2) İthalat, (3) Perakende. 2.1. ÜRETİM Cam : Mükemmel ekolojik alt yapısıyla iç talebi karşılayan yerli ve yabancı sermayeli şirketler, özellikle cam üretiminde ileri teknoloji ürünü hammadde kullanarak, tüketici ihtiyaçlarına cevap verebilecek nitelikte ve yetenektedir. Çerçeve: Serbest piyasa ekonomisi ve bilgi iletişiminin yaygınlaştığı günümüzde üretim kalitesi çok yükselmiştir. Özellikle metal çerçevelerde yabancı firmalara fason üretim yapacak kadar gelişmiş durumdadır. Ayrıca, asetat modasının yükselişe geçtiği günümüzde, Avrupa’da el işçilik maliyetinin son derece pahalı olması yerli üreticileri olumlu etkilemektedir.

Son yıllarda ucuz Uzakdoğu mallarının işporta ve semt pazarlarında kayıt dışı olarak piyasaya girmesi, yerli üreticiler için önemli bir sorun yaratmıştır. Standart dışı bu malların kalite eksikliği, perakendeci optik firma ve tüketicileri olumsuz etkilemektedir. 2.2. İTHALAT Cam : Her türlü mineral ve organik cam çeşidinin üretildiği sektörde, ileri teknoloji kullanılmaktadır. Son yıllarda pazarda organik cam hakimiyeti ön plana çıkmaktadır. Ancak, ucuz ve standart dışı uzak doğu üretimi antirefleli organik camlar önemli satış grafikleri çizmektedir. Çerçevesiz gözlük modası sürdükçe, kırılmayan polikarbonat camlar yakın gelecekte cam pazarının favori ürünü olacaktır. Bunların dışında, Avrupa ve Japonya’dan ünlü markaların çok görüşlü camlarında da ithalat önemli bir yer tutmaktadır. Çerçeve : Pazarda önemli bir ithal çerçeve hakimiyeti vardır. Pazar, özellikle AB’de çerçeve üretimini ele geçiren İtalyan markalarının hakimiyeti altındadır. Ayrıca pek çok ünlü marka üretimlerini ucuz işçilik ve subvansiyon nedeniyle Uzakdoğu ve özellikle Çin’e taşıdıklarından, ithalatın yönü büyük oranda Doğu’ya çevrilmiştir. 2.3. PERAKENDE Son yıllarda hızla devreye giren alış veriş merkezleri, optik sektöründe ciddi kabuk değişimlerinin yaşanmasına sebep olmuş ve olmaktadır. Bu merkezlerdeki optik mağazalarla rekabet etmek için diğer optik mağazalarında da önemli gelişmeler gözlenmektedir. Optik firmaların vitrin, teşhir düzenlemeleri ile mağaza dekorasyonları ve gözlük hazırlanmasındaki teknolojik gelişme, makine ve müşteriye hizmet şeklinde değişmiştir. Halen pazarda görülmeyen yabancı sermayeli büyük mağaza zincirleri yakın gelecekte Türkiye’de de gündeme gelecektir. Bu büyümenin doğal sonucu olarak rekabet ortamı ve reklamlarla kampanyalar dönemi de başlayacaktır.



Sonuç olarak, nüfusunun maksimum % 15‘i gözlük kullanan bir ülkede yaşamaktayız. Bu oran, Türk insanının göz sağlığının mükemmelliğinden değil, bu konudaki bilinç ve sistem eksikliğinden kaynaklanmaktadır. Ancak, optometri eğitimi veren okulların faaliyete başlayıp yaygınlaştırılması ile gelecekte dünya ortalamaları olan % 55-60 seviyelerine çıkacaktır. Bu oranlar ise pazarda olumlu bir gelecek işaretleridir. Gözlük sanayi, 21. YY’ın en önemli sanayilerinden biri olarak kabul edilmektedir. Önemli bir sağlık gereci olmasının yanında estetik ve moda unsuru da gözlük kullanımını yaygınlaştırmaktadır. 3. SEKTÖRÜN GÜNCEL DURUMU VE PERFORMANSI 3.1. KAPASİTE

Genelde pek çok sektörde olduğu gibi istatistiki bilgi eksikliği, gözlük sektöründe de büyük bir sorun teşkil etmektedir. Üretimden ithalata, istihdamdan yatırıma dek birçok konuda doğru bilgi edinmek mümkün değildir. Zira, bazı firmalar istatistiki bilgi taleplerine doğru yanıt vermemeyi tercih etmektedirler.

Hastanelerde ve özel poliklinik muayenelerinde de istatistikî bilgi

toplanmadığından dolayı, göz hastası, hastalıkları ve refraksiyon kusurları ve dağılımları hakkında bilgi derlenememekte, dolayısıyla sektör yatırımcısına yol gösterecek ön bilgi birikiminden yoksun kalınmaktadır. Bu belirsizlik, firmaların stok maliyetlerini de ciddi oranda etkilemekte, rasyonel çalışmayı engellemektedir. Sağlıklı bir sektör profiline ulaşılamamaktadır.

3.2. ÜRETİM

Günümüzde cam ve çerçeve üretiminde kapasite fazlalığı mevcuttur. Pazara hakim üreticiler belirli dönemler haricinde hala tek vardiya çalışmaktadır. Türkiye’de gözlük camı ve çerçevesi üretimi son derece sınırlı sayıda firma tarafından gerçekleştirilmektedir. Birçok firmanın üretimi de istatistiklere yansımamaktadır.

TABLO 2

YERLİ GÖZLÜK ÜRETİCİLERİNİN YILLARA GÖRE ÜRETİM VE KAPASİTE ADETLERİ

Üretim/Kapasite 1998 1999 2000 2001 2002 2003 Üretim (Adet) 761.378 758.236 653.880 690.167 781.054 924.552Kapasite (Adet) 2.744.600 3.044.600 3.044.600 3.044.600 3.044.600 5.354.000

Kaynak: Tüm Optik ve Optometrik Meslekler Birliği Derneği İmalat Birimlerinin büyük çoğunluğu KOBİ tanımında olan sektör firmalarının AB-KOSGEB Finansman Destek Süreçleri Grubu İcra Komitesi’nin 21.05.2003 tarih, 2003/18 No’lu Kararı’na istinaden, çeşitli konu, kapsam ve unsurları içeren destek programlarından yararlanmaları gerekmektedir. Gözlük endüstrisinin katma değerinin çok yüksek olduğu herkesçe bilinmektedir. Türk ekonomisi, sadece Çin Halk Cumhuriyeti’nden yapılan ithalattan dolayı bile her yıl en az 100 milyon dolarlık bir kayba uğramaktadır. Kota, TSE



mecburi standart, garanti belgesi gibi uygulamalar ithalattın hızını kesmekte başarılı olamamıştır.

Ankara Ticaret Odası’nın, 2003 yılında yapmış olduğu "Çin Malları Piyasa Araştırması"na göre, gözlükçülük sektörü de Çin mallarının istilasına uğramış olup, bugün piyasadaki malların % 40’ı Çin Halk Cumhuriyeti’nden ithal edilmektedir. 3.3. TÜKETİM Gözlük tüketiminde arz talep dengesi arzın kendini denetlemesiyle dengede görünmekle birlikte, tüketicinin bilinçlenmesiyle talep genişlemesi yaşanacak ve üretimde çok vardiyalı rasyonel sisteme geçilebilecektir.

3.3.1. TÜRKİYE’DE GÖZLÜK KULLANIMININ YETERSİZ OLMASININ SEBEPLERİ:

Göz sağlığına birey olarak önem verilmemektedir, Halkımız göz sağlığı ve gözlük kullanma konusunda yeterli düzeyde bilinçli

değildir, Türkiye’de yaygın göz taramaları yapılamamaktadır, Göz doktorlarının sayısı düşüktür ve belli merkezlerde yoğunlaşmışlardır.

Gözlük konusunda % 90’ı bilinçsiz durumda olan halkın, göz sağlığı konusunda

bilinçlenmesi gözlük tüketimini artıracak bir etkendir. Çünkü, gözlük tüketimi artışı insanların sosyal statülerindeki yükselme, okuma alışkanlığı, bilgisayar ve benzeri araçların kullanımlarının yaygınlaşması, özet olarak bilinçlenmeyle doğru orantılıdır.

3.4. DİĞER SEKTÖRLERLE İLİŞKİLER

Yan sanayii dışa bağımlı bir sektör olan optik endüstrisinin, bu bağımlılığından kurtulması teknik ve teknolojik ilerlemesiyle mümkündür. Gözlük sektörünün ilgili olduğu diğer sektörleri şu şekilde sıralayabiliriz;

1. Deri, kumaş, torba ve plastik kutu muhafazalar, 2. Aksesuar, 3. Gözlük camı temizleyici kumaş ve spreyler, 4. Tel, vida, plaket, yay ve süs gibi metal ve silikon maddeler, 5. Cam ve çerçevelerin özelliklerini belirten ve koruyan ambalajlar, 6. Çerçeveye cam montajı hazırlığında kullanılan optik-optometrik ölçüm, kesme makine, alet avadanlık ve aksesuarları.

3.5. İSTİHDAM

Gözlük sektörünün istihdam durumu, dünya standartlarındaki rakamlarla karşılaştırıldığında, atölye bazındaki istihdam rakamları görülmektedir. Üretimde geniş bir istihdam olanağı mevcut değildir. Perakende sektöründe yetişmiş eleman açığı vardır. 5 üniversite bünyesinde açılmış bulunan “Optisyenlik Meslek Yüksek Okulları” mezun vermektedir. Fakat 11 yıldır diploma veren bu okul mezunlarına maalesef T. C. Sağlık Bakanlığı 3958 Sayılı Gözlükçülük Hakkında Kanun’un bir



maddesinde gereken düzenleme uzun yıllar, meslek örgütleri ve üniversitelerin tüm çabalarına rağmen yapılamadığı için iş yeri açma ruhsatı verilememekteydi. Ancak 2004 yılında çıkartılan 5193 sayılı Yasa ile bu yanlış kısmen düzeltilmiştir.

Türkiye’de optik ve optometrik meslekler alanında bir insan gücü planlaması

ve ileriye dönük perspektifleri yapılmamıştır. İnsan gücü çeşitleri belli değildir. Dünya Optometri Konseyi ve Avrupa Optometri ve Optik Konseyi’nin ekonomik insan gücü istihdamı için yaptığı araştırmalar sonunda, kesin görev ve yetki tanımları yapılarak uygulamaya konulabilmiştir.

Bu araştırmalarla, gelişmiş ülkeler için, her 100 bin kişiye bir göz doktoru, her

10 bin kişiye bir optometrist ve her 5 bin kişiye bir optisyen istihdamının sağlık hizmetleri ekonomisi açısından ve halkın koruyucu göz ve görme sağlığı hizmetlerine erişebilmesi yönünden optimal çözüm olduğu sonucuna varılmıştır.

Oftalmoloji fakülteleri dışında, 20 kadar optometri kolej veya fakültesi ile

optisyen yüksek okullarının açılması yönünde çaba harcayarak, bugün 6,5 milyar nüfuslu dünya için, 110 bin oftalmoloğa ilaveten bir bu kadar optometrist ve 250 bini aşkın optisyen yetiştirilmesine çalışılmıştır.

Bugün, optometri ve optisyenlik mesleğine kanunla yer vermeyen gelişmiş bir

ülke kalmadığı gibi, gelişmekte olan ülkelerin çoğunda, Türkiye’den çok daha ileri düzeyde, bu elemanların yetiştirilmelerine gayret edilmektedir.1 3.6. DIŞ TİCARET

TABLO 3 GÖZLÜK İTHALATI

Değer (ABD Doları) GTİP MODEL 2000 2001 2002 2003 2004*

900311000000 Plastikten Gözlük Çerçeveleri 1.129.064 447.240 1.182.254 2.746.987 271900319100000 Kıymetli Metal Kaplı Gözlük Çerçeveleri 1.826.421 1.029.863 391.747 44.116 43.396900319300000 Adi Metallerden Gözlük Çerçeveleri 10.850.627 5.832.522 6.051.372 11.112.776 1.320.162900319900000 Diğer Maddelerden Gözlük Çerçeveleri 5.759.319 2.002.649 1.751.718 618.075 91.534

900390000000 Gözlük Çerçeveleri ve Güneş Gözlüğü Aksam Parçaları 2.051.217 1.267.970 1.663.327 3.268.497 540.846

900410100000 Optik Tarzda İşlenmiş Camları Olan Güneş Gözlükleri 5.026.493 4.045.955 6.444.293 8.924.898 2.742.913

900410910000 Plastik Camlı Güneş Gözlükleri 4.400.425 4.119.556 3.985.823 5.381.052 1.491.197900410990000 Diğer Güneş Gözlükleri 5.604.817 5.680.254 4.179.141 6.168.957 1.386.838

900490100011 Optik Tarzda İşlenmiş Plastik Diğer Gözlükler 37.483 92.914 148.978 348.581 66.657

900490100012 Plastik Camlı Röntgen Gözlükleri 2.974 262 392 358 -900490100019 Plastik Camlı Diğer Gözlükler 717.391 639.953 510.555 932.630 150.420

900490900011 Optik Tarzda İşlenmiş Camları Olan Diğer Gözlükler 418.736 220.731 299.111 164.023 -

900490900012 Diğer Röntgen Gözlükleri 10.652 4.503 8.183 2.651 -900490900019 Diğer Gözlükler 524.065 270.080 580.188 599.215 72.348

1 Saat & Optik, “Optisyenin Diyen Herkes Bu Yazıyı Okumalı”, Ocak-Şubat 1999, Sayı: 6



TABLO 4 GÖZLÜK İHRACATI

Değer (ABD Doları) GTİP MODEL 2000 2001 2002 2003 2004*

900311000000 Plastikten Gözlük Çerçeveleri 55.314 41.722 61.824 80.943 22.802900319100000 Kıymetli Metal Kaplı Gözlük Çerçeveleri 21.199 - - 1.547 -900319300000 Adi Metallerden Gözlük Çerçeveleri 456.343 681.693 749.687 822.979 1.666900319900000 Diğer Maddelerden Gözlük Çerçeveleri 45.689 58.659 183.872 160.996 22.103

900390000000 Gözlük Çerçeveleri ve Güneş Gözlüğü Aksam Parçaları 33.106 19.468 - 230 -

900410100000 Optik Tarzda İşlenmiş Camları Olan Güneş Gözlükleri 799.216 742.769 447.503 921.753 18.026

900410910000 Plastik Camlı Güneş Gözlükleri 118.907 52.539 42.025 82.332 1.297900410990000 Diğer Güneş Gözlükleri 188.818 293.184 383.586 258.360 3.960

900490100011 Optik Tarzda İşlenmiş Plastik Diğer Gözlükler 3.202 1.858 - - 3.184

900490100012 Plastik Camlı Röntgen Gözlükleri - - - - -900490100019 Plastik Camlı Diğer Gözlükler 23.159 51.201 6.667 31.377 2.662

900490900011 Optik Tarzda İşlenmiş Camları Olan Diğer Gözlükler 64 2.210 400 3.794 -

900490900012 Diğer Röntgen Gözlükleri - - 469 1.459 -900490900019 Diğer Gözlükler 7.692 65.448 17.936 46.816 5.275

* 01-02 ayları

3.7. PAZARIN BÜYÜKLÜĞÜ

Bugün Türkiye’de gözlük pazarı yaklaşık 300 milyon dolarlık bir büyüklüğe sahip olup, buna numaralı gözlük çerçeveleri ve güneş gözlükleri dahildir. Pazardan yerli markaların aldıkları pay, kamu ve özel kurumların çalışanlarına sağladığı tedavi giderleri çerçevesinde gözlük verilmesi ile artmıştır. T.C. Emekli Sandığı, S.S.K., BAĞ-KUR, üniversite, Silahlı Kuvvetler ve bankaların katkıları ile bu pay daha da büyümektedir.

Gözlük firmaları çoğunlukla İstanbul, Ankara, İzmir gibi büyük kentlerde

toplanmıştır. Özellikle bugün, güneş gözlüğünde İstanbul, Ankara ile birlikte Akdeniz ve Ege illeri pazarın büyük bölümüne hakim durumdadır.

Gözlük sektörü son zamanlarda hızlı bir gelişme göstermektedir. Gözlük

pazarındaki büyüme, özellikle güneş gözlüğünde yaşanmaktadır. Güneş gözlüğü tüketimi artışı, insanların gelir düzeyi artışı ve bilinçlenmeleri ile doğru orantılıdır. Bugün, Türkiye’de güneş gözlüğü kullananların % 72’si 24 yaşın altındadır. Nüfusun % 65’inin 28 yaşın altında olduğu ve kentleşme oranının hızla arttığı düşünüldüğünde, Türkiye’de güneş gözlüğü pazarının gelişmeye açık bir pazar olduğu rahatlıkla görülmektedir.

Rekabete açık, hızla gelişen gözlük sektöründe gelecekte küçük işletmelerin

yerini büyük göz merkezlerinin alması beklentiler arasındadır. Ancak butik gözlükçülük uygulamasında optisyen ile hastası arasında diyalog,

ürün tanıtımı ve güven ortamının tesisi ile paramedikal bir müessese olan bireysel optisyenliğin her devir ve ortamda süregelmesi kaçınılmazdır.



3.8. RAKAMLARLA GÖZLÜK SEKTÖRÜ Gözlük Kullanım Oranı : % 15 Yıllık Çerçeve Tüketimi : 7 -10 milyon adet Yıllık Cam Tüketimi : 20 – 25 milyon adet Yıllık Güneş Gözlüğü Tüketimi : 3 – 4 milyon adet Cam ile İlgili Üretim Faaliyeti Gösteren Firma Sayısı : 7 adet Çerçeve Üreten Firma Sayısı : 13 adet İthalatın Yapıldığı Ülkeler : İtalya, Fransa, Almanya, Çin, Japonya, G. Kore 3.9. SEKTÖRÜN İÇ HACMİ

Gözlük sektöründe istatistiki resmi bilgilere ulaşmak hemen hemen imkansız

olmakla birlikte, tahmini donelerle bazı değerler ifade edilebilmektedir. Ülkemizde yıllık görme kusuru test ihtiyacı yaklaşık 30 milyon kişi/yıl’dır. (Amprik kriter 15 milyon öğrenci + 15 Milyon 40 yaş üstü nüfus). 70 000 000 - Ülke Nüfusu 10 500 000 - % 15 gözlük kullanan 8 000 000 - Adet/Yıl çerçeve tüketimi (çerçeve kullanım ömrü ortalama 1,5 yıl) 21 000 000 – Adet/Yıl cam tüketimi (kırılma, yıl içinde numara değişimi, aynı kişinin uzak yakın kullanımı nedeniyle cam 1/1 tutulmuştur).

TABLO 5 Toptan Fiyatlarla Sektörün İç Hacmi

8 000 000 Adet Çerçeve / Yıl x 30 000 000 TL Ort. 240 000 000 000 000 TL21 000 000 Adet Cam / Yıl x 7 000 000 TL Ort. 147 000 000 000 000 TL 3 000 000 Adet Güneş Gözlük /Yıl x 25 000 000 TL Ort. 75 000 000 000 000 TLTOPLAM 462 500 000 000 000 TL

3.10. YURTİÇİ REKABET 5 bin dolayında optik mağazasının faaliyet gösterdiği günümüzde, rekabet daha çok yeni modeller, muhtelif marka paylaşımları, doktor muayene promosyonları, cam ve çerçeve, doktor paket programları konularında yaşanmaktadır. Kredi kartı taksitlendirmesi sektördeki diğer bir rekabet unsurunu oluşturmaktadır. Bankalar arası kart merkezi, yürürlükteki mevzuatlarına göre, kredi kartı ile yapılan alışverişin üye işyeri tarafından taksitlendirilmesinin, bankalar arası alınan karara uygun olmadığını bildirmiştir. Buna rağmen, bazı firmalar, bu yola başvurmak suretiyle, haksız rekabete sebep olmaktadır. Resmi – özel göz hastane ve poliklinikleri çevresinde kümelenen firmalar, sektördeki büyük potansiyeli oluşturan T.C. Emekli Sandığı, S.S.K. ve Bağ-Kur hak sahiplerini firmalarına yönlendirmek için uyguladıkları sistemler de çoğu kez meslek etiği ile bağdaşmamaktadır.



4077 Sayılı “Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun ve 4054 Sayılı “Rekabetin Korunması Hakkındaki Kanunlar”ın açıkça belirlenmiş hükümlerine rağmen, taksitli satışlar, kampanyalı satışlar, etiket yönetmeliği, ticari reklamlar ve ilanlar konularında, sektörün değişik konum ve kuruluştaki çeşitli firmaları arasında haksız rekabete konu pek çok uygulama yaşanmaktadır. 4. SEKTÖRDEKİ KURULUŞLAR 4.1. KAMU SEKTÖRÜ Optik sektöründe kamu, yürütme görevini üstlenmektedir. Sektör;

T.C. Sağlık Bakanlığı, T.C. Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, T.C. Adalet Bakanlığı, T.C. İçişleri Bakanlığı, T.C. Maliye Bakanlığı ile ilişkilidir.

4.2. ÖZEL SEKTÖR

Bugün Türkiye’de, biri işçi holding kuruluşu olmak üzere, yerli ve yabancı sermayeli toplam 7 cam üretimi ve 20 cam ithalatı yapan firma mevcuttur.

Ankara, İzmir, Isparta, Balıkesir’de birer, üçü İstanbul’da tam teşekküllü

üretim yapan 7 firma, ithalatlarıyla zenginleştirdikleri ürünleriyle cam pazarının hakimi durumundadır. Çerçeve üretiminde ikisi İzmir’de, biri Muğla’da, beşi İstanbul’da 20 ila 60 milyona kadar toptan fiyatla satılan gözlük çerçeveleri ile bu pazarın mutlak hakimi durumundadır.

4.3. TÜRKİYE’DEKİ ÜRETİCİLER,İTHALATÇILAR,DİSTRİBÜTÖRLER

Sektörde bugün, İstanbul Ticaret Odası’na kayıtlı 375 adet irili ufaklı üretici, ithalatçı, toptancı ve perakendeci firma bulunmaktadır. Ancak son zamanlarda küçük firmaların bir kısmı kapanmaktadır. Toptan pazarın yaklaşık % 70’ine, 50 kadar büyük firma sahip bulunmaktadır.

4.3.1. TÜRKİYE’DEKİ GÖZLÜK ÜRETİCİLERİ

Gözlük üreticileri denildiğinde, gözlük camı ve çerçevesi üreten firmalar anlaşılmaktadır. Aşağıda sunulan gözlük camı üreticileri ithal ettikleri ham optik camı çeşitli tür ve şekillerde işlemektedirler. Üretilen bu camlar ve gözlük çerçeveleri, T.C. Sağlık Bakanlığı’ndan ruhsatnameli bir gözlükçü veya optisyen nezaretinde, o ilin Sağlık Müdürlüğü’nden alınmış “İş Yeri Açma Belgesi” bulunan optik mağazalarda, doktor reçetesi ve tüketicinin siparişi doğrultusunda birleştirilerek nihai tüketime hazır hale gelmektedir. Türkiye’deki cam ve çerçeve üreticileri EK3’te verilmiştir.)

4.3.2. TÜRKİYE’DEKİ ÇERÇEVE-CAM İTHALATÇI VE DİSTRİBÜTÖRLERİ

Türkiye’de bugün, büyük çoğunluğu İstanbul’da olmak üzere 60‘ın üstünde çerçeve ve cam ithalatçı ve distribütörü bulunmaktadır. (Geniş bilgi İ.T.O. 85 No’lu Optisyenler, Optik ve Optometrik Ürünler Meslek Komitesi’nden temin edilebilir.)



4.4. MESLEK ÖRGÜTLERİ 4.4.1. İstanbul Ticaret Odası 85 No’lu Meslek Komitesi

1997 yılına kadar optik firmalar İstanbul Ticaret Odası bünyesinde Tıbbi Cihaz-Dişçilik Malzemeleri ile birlikte, 57. Meslek Komitesi’nde temsil edilmekteydi. Ancak, optik sektörünün hızlı teknolojik gelişmesi ve yaygınlaşması, meslek mensuplarının ısrarlı girişimleri, 57. Meslek Komitesi’nde sektör temsilcilerinin yoğun takibi ve 8 Mayıs 1997 Tarih ve 20 No’lu Meclis Toplantısı’nda alınan karar ile optik firmaları, İstanbul Ticaret Odası’nda 85. No’lu Optisyenler, Optik ve Optometrik Ürünler Meslek Komitesi’nde temsil edilmektedir. 4.4.2. DERNEKLER 4.4.2.1.TÜM OPTİK VE OPTOMETRİK MESLEKLER BİRLİĞİ DERNEĞİ

Sektörün ilk meslek örgütü 1951 yılında “Türkiye Fenni Gözlükçüler Cemiyeti” adıyla, Tevfik Aydın, Anestidis, Ziya Aksu, Ütücüyan ve Rahmi Emgen tarafından kurulmuştur.

Derneğin amaçları;

Türkiye’de sektörün tüm kesimleri arasında dil ve bilgi birliği ile sosyal dayanışmayı sağlayabilmek,

Fenni gözlükçülüğün gelişmesine katkıda bulunmak ve iş hacmini genişletecek

çözümler geliştirmektir.

1980 yılından sonra, Dernekler Kanunu’nda yapılan değişikliklerle “Türkiye Fenni Gözlükçüler Derneği” ismi “Tüm Fenni Gözlükçüler Derneği” olarak değiştirilmiştir. Derneğin, İstanbul’daki merkezi dışında, Ankara’da da şubesi vardır. Bugün, Adana, Ankara, İzmir, Kayseri, Konya, Gaziantep, Samsun başta olmak üzere 20 adet Yerel Fenni Gözlükçüler Derneği ve iki adet optisyenler derneği mevcuttur. Yurt genelinde 2565 kayıtlı üyesi (794’ü İstanbul, 564’ü Anadolu’da olmak üzere, toplam 1398 faal üye, 290 fahri üye ve 399 pasif üye) olan Tüm Fenni Gözlükçüler Derneği, 17.09.2003 tarihinden itibaren adını “Tüm Optik ve Optometrik Meslekler Birliği Derneği”2 olarak değiştirmiştir. İsim ile birlikte, Dernek tüzüğünde de yapılan değişikliklerle oluşturulan yeni organlarla, üyelerin sorunlarına ve mesleki konulara daha gerçekçi yaklaşımlar sağlanmaktadır.

2 Derneğe İstanbul’da 352, Anadolu’da 285 ruhsat sahipli müessesesi; İstanbul’da 442, Anadolu’da da 279 adet mesul gözlükçülü müessesesi kayıtlıdır.



ECOO’nun 15-16/05/2004 tarihli Jolly HOtel St. Ermin’s Londra’da yapılan genel kuruluna, Tüm Optik ve Optometrik Meslekler Birliği Derneği Başkanı Sayın Abdullah Aydın ve Genel Sekreteri Sayın Serdar Çaldıran katılımı ve yapılan sunumu sonucu tüm delegelerin oy birliği ile tam üyeliğe kabul olunmuştur. Bu olay, mesleğin AB normlarına uyumda önemli bir aşamadır. 4.4.2.2. Türk Oftalmoloji Derneği

Türk Oftalmoloji Cemiyeti 16 Temmuz 1928’de İstanbul'da kurulmuş ve çalışmalarını günümüze kadar sürdürmüştür. Türkiye’nin birçok yerinde Lokal Derneklerin de kuruluşuna imkan sağlamıştır. Türk Oftalmolojisinin gelişmesinde Eğitim Hastanelerinin yanında Oftalmoloji Derneği'nin de önemli rolü ve katkıları olmuştur. 4.4.2.3. Gözlük İmalatçıları Derneği

1983 yılında kurulan, cam ve çerçeve imalatçı firmalarını bünyesinde toplayan derneğin amaçları; 1. Meslektaşlar arasında, dayanışma ve işbirliğini sağlamak, 2. Gözlük standardı kanununun çıkartılması, 3. Dernek merkezinde doğru bilgi ve istatistiki çalışmaların yapılabilmesi için bilgi

bankalarının oluşturulması, 4. Diğer meslek örgütleriyle dayanışmanın sağlanarak, bilgi transferi yapılması, 5. İhracatın geliştirilmesi için gerekli yazışmaların yapılması, 6. Dernek ayrıca, TS.EN 1836 ve TS.EN 12870 standart ürün kontrolü için imalatçı

ve ithalatçı firmaların desteği ile, TSE Gebze ve İzmir’de laboratuar kurulmasına yardımcı olmuştur,

7. Sözü edilen standartlar, zorunlu standart konumuna getirilmiştir, 8. 18.04.2004 tarihinden itibaren Dış Ticaret Müsteşarlığı, 2004/10 No’lu Tebliği ile

güneş gözlükleri ve optik gözlüklerde taban fiyat uygulaması başlattırılmıştır. 5. SEKTÖRDE YAPISAL VE GÜNCEL SORUNLAR VE BEKLENTİLER Sektörün başlıca sorunları şu şekilde sıralanabilmektedir; 1. Göz sağlığının korunması konusunda bilgi eksikliği neticesi tüketimin bilinçsiz

olarak yapılması, 2. Uzakdoğu’dan ithal edilen standart dışı ürünlerin fazlalığı, 3. 3958 Sayılı Meslek Yasası’nın, günün koşullarında yetersiz kalması, uzun yıllar

yenilenememesinden kaynaklanan mesleki yasal ve uygulama dengesizlikleri, 4. Optometri eğitimine geçilmemesi ve mesleki düzenlemelere gerekli önemin

verilmemesi, 5. Eximer laser veya lasik tedavi sürecinde gözlük kullanımı aleyhine yapılan

gerçek dışı yanıltıcı reklamlar.



5.1. Avrupa Birliği’ne Giriş Sürecinde Türkiye’deki Optisyenlik Eğitiminin Sorunları

Bugün Türkiye’deki Optisyenlik Eğitimi, gözlükçülerin geçmişte sahip olduğu mesleki tecrübesi dikkate alınarak incelendiğinde, teorik derslerde bazı eksikliklerin bulunduğu görülecektir. Bu eksikliklerin mesleği, uluslararası Optisyenlik seviyesine çıkaracak şekilde giderilmesi, gerekli eğitim ve mesleki altyapı konularının şimdiden oluşturularak, AB ülkeleri ile Türkiye arasındaki serbest dolaşım aşamasına varıldığında, uluslararası mesleki eşitliğin yakalanması açısından önemlidir. Ayrıca optometri eğitiminin üniversite programlarına alınarak, dört yıllık lisans düzeyinde eğitim sağlanmalıdır. 5.2. Uzakdoğu’dan İthal Edilen Standart Dışı Ürünlerin Fazlalığı İnsanların alım gücünün düşüklüğü gözlük kullanımını olumsuz olarak etkilemektedir. Bu da taklit mallara yönelmelerine sebep olmaktadır. Her üründe olduğu gibi, standart dışı mallar sektör için büyük tehlike oluşturmaktadır. İnsan sağlığını doğrudan ilgilendiren bu ürünlerin mutlaka sağlık standartlarına uygun olması gerekmektedir. Özellikle güneş gözlüklerinde, yerli veya yabancı menşeli ünlü markaların model taklitli güneş gözlükleri, bunları kullanan insanlar için ciddi tehlikeler yaratmaktadır. Güneşin zararlı UV ışınlarını kesmeyen bu güneş gözlükleri göz dibindeki sinirlerin tahrip olmasına neden olmaktadır. Ayrıca antirefle özelliği olan gözlük camları tercih edilmelidir. Bu yüzden, insanların özellikle güneş gözlüğü alırken camları gerçek CE normlarına uygun tercih etmeleri gerekmektedir. Organik camlı güneş gözlükleri kısa zamanda çizilmekte ve gerçek koruyuculuk özelliklerini kaybetmektedir. Ancak bu tür camlar, hafif olmaları ve istenilen tonda renklendirilmeleri nedeniyle yaygın şekilde tercih edildiğinden, kullanımda dış etkenlerden çok iyi korunmalıdır. Bazı Uzakdoğu ülkelerinden ithal edilen standartlara uygun kaliteli optik ve güneş gözlükleri dışında, bugün Uzakdoğu’dan çok sayıda ithal edilen standart dışı ürünler nedeniyle, gözlük sektöründe ciddi sıkıntılar yaşanmaktadır. Bu malların piyasaya sürülmesi sonucu, daha önce standartlara uygun mal ithal eden fakat kuvvetli sermayesi olmayan bazı firmalar ithalatları durdurmak zorunda kalmaktadır. Bugün, kalite ve standartlar dikkate alınmadan piyasaya sürülen sözkonusu mallar için herhangi bir cezai müeyyide bulunmamaktadır. Bu yüzden, işporta ve semt pazarlarında büyük boyutlara ulaşan belgesiz ve sağlıksız gözlük satışının önüne geçilememektedir. Standart dışı, ultraviyole blokajı olmayan güneş gözlüklerinin kullananlarda göz dibi kızarıklıkları ve katarakta varan sağlık sorunlarına sebep olduğu bilinmektedir. Uzakdoğu’dan standart dışı malların ithalatının önlenmesi için bu tür dampingli mallara bir önlem olarak konulan kota ve standartlara uyumluluk, titizlikle uygulanmalıdır. 5.3.3958 Sayılı Meslek Yasası’nın Günün Koşullarında Yetersiz Kalması

Optik sektörü 22/6/2004 tarihine kadar, 1940 yılında çıkartılan “3958 Sayılı Gözlükçüler Hakkında Kanun” çerçevesinde faaliyet göstermekteydi. Bu kanunda, “Fenni Gözlükçü” tabiri geçmekte, fakat “optisyen”e yer verilmemekteydi.



1960 yılında çıkartılan bir yönetmelikle, (4 aylık kurslarla) elde edilen

mesleğin, 1992/1993 yıllarında yapılan iki imtihanla, mevcut gözlükçü ruhsat sayısı 2700’den 5000’e yükselmiş ve bu tarihten sonra, kurs tatbikatına son verilerek, YÖK’ün 1989 yılında aldığı bir kararla, ön lisans düzeyinde (optisyenlik) programı uygulayan (Sivas, Muğla, Samsun, Eskişehir, İzmir – 9 Eylül Üniversitesi) yüksek meslek okulları faaliyete geçmiş, ancak bunların mesleki eğitim muhtevası ve görev, yetki, istihdam alanları üzerinde bir mutabakat sağlanamadığından ve 3958 Sayılı Kanun’da gerekli değişiklikler yapılamadığından, bu okul mezunları mesleklerini icra edememekteydiler.

Bugün, Türkiye’de T.C. Sağlık Bakanlığı’nca verilmiş 5000 gözlükçü

ruhsatnamesi bulunmaktadır. Bunlardan yaklaşık 2800 adedinin işyeri bulunmakta, diğerlerinin müstakil çalışıp çalışmadıkları bilinmemektedir. Burada karşımıza “Mesul Müdürlük” kavramı çıkmaktadır. T.C. Danıştay 1. Daire Başkanlığı’nın 1994/69 No’lu, 1994/51 Esaslı Kararı’nca; “ruhsatname sahibi olmayan kişilerin ruhsatnameli mesul bir gözlükçü istihdam etmek suretiyle gözlükçülük ticareti yapmalarına” engel bir hüküm bulunmadığına, 20/04/1994 günü oybirliğiyle karar verilmiştir. Gözlükçülüğün, Tabibler Birliği ve Eczacılar Odası güdümlü “Uydu Meslek” yerine, AB ülkeleri düzeyinde “özenilir bir meslek” konumuna gelmesi gerekmektedir.

5.4. Optometri Eğitimi ve Mesleki Düzenlemelere Gerekli Önemin Verilmemesi Türkiye’de gözlük kullanımı, olması gerekenin çok altındadır. Gelişmiş ülkelerde, gözlük kullanım oranı % 55 – 60 arasında seyrederken, bu oran Türkiye’de henüz % 15’lerdedir. Bugün gözlük kullanım oranının düşük olması, Türk halkının gözlerinin sağlıklı olduğu anlamına gelmemektedir. Bunun sebebi, halkın gözlüğe ulaşamamasından kaynaklanmaktadır. Sorunun kökenine inildiğinde ise, karşımıza gözlük reçetesi üretiminin kısıtlı kalması çıkmaktadır. Türkiye’de yasa gereği gözlükler reçetesiz satılamamaktadır. Ancak reçete yazmada, tek yetkili olan oftalmologların sayısı ne yazık ki çok yetersizdir. Bu sorunun çözümü için, paramedikal bir meslek olan optometristliğin, üniversitelerin eğitim programına alınması gerekmektedir. Çünkü, optometri eğitiminin olmaması, sektörün gelişmesini engelleyen önemli bir nedeni oluşturmaktadır. Optometri eğitimi, en kısa zamanda başlatılmalıdır. Bunun için öncelikle Türkiye’de, göz hastalıkları ve bunların tedavileri, göz ve görme kusurları ile uğraşan kişilerin uzmanlık dallarının bütün dünyada olduğu gibi ayrılması gerekmektedir. Gelişmiş ülkelerde göz sağlığı, Oftalmolog, Optometrist ve Optisyen üçlüsünün uyumlu çalışmaları ile gerçekleştirilmektedir. Ayrıca, optometri eğitiminin AB ülkelerine uygun hale getirilmesi gerekmektedir. Buradaki eğitimin Avrupa’daki eğitime denk olması sağlanabilirse, AB’ye girildiğinde, hizmet ve mesleklerin serbest dolaşımında bir sorunla karşılaşılmamış olunacaktır.



Bugün, Sivas, Muğla, Samsun, İzmir (9 Eylül) ve Eskişehir’de olmak üzere, optisyenlik eğitimi veren 5 yüksek okul bulunmaktadır. Ancak bu okullardan mezun olan kişiler de, 3958 Sayılı “Gözlükçülük Kanunu”na göre ruhsatname alamamaktaydı. Çünkü, kanunun 2. maddesine göre, T.C. Sağlık Bakanlığı’nın düzenlediği 2 – 4 aylık kurslardan mezun olan kişiler, bu ruhsatnameyi alabilmekteydi. Eğitim düzeyi 2 yıllık ön lisans seviyesine çıkarıldığından, T.C. Sağlık Bakanlığı’nın mesleki kurs uygulaması kaldırılmıştır. Fakat 3958 Sayılı Kanun, ruhsatname alınmasını, kurs sonucuna bağladığından, Bakanlık ön lisans mezunu bin genç optisyene, ruhsatname verememekteydi. Yani mesleki eğitim verilmekte, ancak o mesleği uygulama izni verilmemekteydi. Üniversite ön lisans 2 yıllık eğitimi alarak mezun olan bu kişiler, mesleklerini serbestçe yapamamaktaydı. Türkiye’de optisyenlik eğitimi veren okulların yaygınlaşması ve buradan mezun olan kişilerin görevlerini yapabilmeleri için Gözlükçülük Kanunu’nun değişmesi ve AB optisyenlik optometrik meslek kanunlarına uygun hale getirilmesi gerekmekteydi. 3 22.06.2004 tarihinde T.B.M.M.’de kabul edilerek T.C. Resmi Gazete’nin 25504 Sayılı nüshasında yayınlanarak yürürlüğe giren 5193 Sayılı “Optisyenlik Hakkında Kanun” bu konulara kısmen çözüm getirmiştir. 5.5. Excimer Laser veya Lasik Tedavi Sürecinde Gözlük Aleyhine Yapılan Yanıltıcı Reklamlar

Bu operasyonların, 18 yaş öncesi ve göz diyoptrisi sabitleşmemiş, hastalarda asla uygulanmaması gerektiği, ayrıca operasyon sırasında kornea delinmesi, aşırı kanama, katarakt ve körlük olabildiği, ameliyat sonrasında da göz kapağı düşmesi, parlama, dalgalanma, göz kuruluğu gibi ciddi sorunlar yaşanmakta ve gece vasıta kullanımının riskli olduğu bilinmektedir.

Göz kırma kusurunun sıfırlanması garanti edilemeyen bu ameliyat gerçeklerine

rağmen, bazı özel göz kliniği ve göz hastanelerince;

Gözlüklerinizi çöpe atın, “Gözlüklerinizden ve lensten kurtuluyorsunuz” türünden tüketiciyi yanıltıcı reklamlar sürdürülmektedir.

Söz konusu ilanlar ayrıca, 14.06.2003 tarihinde yürürlüğe giren T.C. Sanayi ve

Ticaret Bakanlığı Ticari Reklam ve İlanlara İlişkin İlkeler ve Uygulama Esaslarına Dair Yönetmeliğin “Temel İlkeler” başlıklı 5. Maddesi ve “Dürüstlük ve Doğruluk” başlıklı 7. Madde hükümlerine açıkça ayrılık taşımaktadır.

3 Optometrist : Üniversitede 4 yıllık lisans eğitimi sonucu, sadece gözün refraksiyon testini yaparak görme kusurunu giderecek gözlük reçetesi yazabilen ve bir hastalık şüphesinde de hastayı kesin teşhis için göz doktoruna sevk eden kişi. Optisyen : Üniversitede 2 yıllık ön lisans eğitimi alan ve optometristin bir altındaki teknisyendir. Refraksiyon hastanelerinde, optik mağazalarında cam-çerçeve imalatı yapan, kontak lens üretim yerlerinde, optik gereç satan depo ve üniversitelerde çalışan, isterse serbest gözlük mağazası açıp işleten kişidir.



Aynı yönetmeliğin “Kötüleme” başlıklı 14. Maddesi ise “Reklamlar hiçbir firmayı, kurum ve kuruluşu, hiçbir endüstriyel ticari veya diğer bir faaliyet veya mesleği, hiçbir malı veya hizmeti aşağılayarak, ya da alay konusu ederek kötüleyemez” hükmüne yer vermektedir.

Optik sektörünün meslek örgütü, önceleri Tüm Fenni Gözlükçüler Derneği,

sonrada Tüm Optik ve Optometrik Meslekler Birliği Derneği’nin girişimleri sonucu, Reklam Özdenetim Kurulu 30.12.2003 tarih, 02/ROK-K 445/148 Sayılı yazıları ile bu önemli konuyu belgelemektedir.

Konunun çarpıcı bir başka yönü de, eylül 2003 tarihinde Münih’te yapılan

Dünya Ofralmoloji Kongresi’nde açıklanan kararlarla, gelecek on yıl içinde lasik cerrahi yönteminin mülti-milyar dolarlık global bir iş olduğu açıklamasıdır.

Bu konuda gerekli istatistik bilgi yetersiz olduğu için, deney ülke olarak az

gelişmiş ülkeler tercih edilmektedir. Cazip reklamlarla tanıtılan lasik teknolojisinin sakıncalı yanları, kamuoyuna eksik anlatılmaktadır. Kampanyalar, tüketim toplumunun genel bakış açısına göre yönlendirilmektedir. Bu teknolojinin yaratıcıları ülkelerindeki yasalar nedeniyle lasik teknolojisini kısıtlı uygulamak zorunda kaldıklarından, yasal açığı bulunan diğer az gelişmiş ülkeler ise açık pazar oluşturmaktadır. (Bu konuda daha geniş bilgi için FDA’nın (US Food and Drug Administration – http://www.fda.gov/cdrh/LASİK/risks.htm) web sayfasına başvurabilinir).

Bu rant pazarından pay alabilmek amacıyla sayıları artan özel göz sağlığı

şirketlerinde yaşanan kıyasıya rekabet sonucu, yakın zamana kadar 3000 US Dolara yapılan, halk arasında “Göz Çizdirme” olarak ta tanımlanan bu operasyonlar 300 - 500 Dolara kadar düşmüştür. Konunun giderek kontrolden çıkma noktasına yaklaşması, T.C. Sağlık Bakanlığı’nı da harekete geçirmiş ve Resmi Gazete’nin 09 mart 2004 tarih ve 25397 Sayısında bir tebliğ yayınlanmıştır. Eksimer Laser Cerrahisi, uygulanacak cerrahi Müdahale Birimleri Hakkında Tebliğ’de Değişiklik Yapılmasına Dair Tebliğ ile “Uygulama İzin Belgesi” ve “Uygulama Birim Sorumluluğu” yükümlülükleri getirilmiştir. 6. SEKTÖRLE İLGİLİ YASAL DÜZENLEMELER 6.1. 5193 Sayılı “Optisyenlik Hakkında Kanun” Gözlükçülük mesleği, 1940 yılında kabul edilerek Resmi Gazete’de yayınlanarak, 1941 yılında yürürlüğe giren 3958 Sayılı “Fenni Gözlükçülük Hakkında Kanun” ile yasa çerçevesine alınmıştır.

1 Haziran 1990 tarihli T.C. Resmi Gazete’de “Mezuniyet belgesine sahip

olmadan mesleklerini icra etmekte olan gözlükçülere ehliyet sınavı ile gözlükçülük ünvanı kazandırılmasına dair yönetmelik” yayınlanmıştır. Yönetmelik gereğince, en az 4 yıl süreyle gözlükçü olarak çalıştığını belgeleyen ve en az orta okul mezunu olanların bu sınava katılabilecekleri belirtilmiştir.

Ancak, 1992 yılında Türkiye’de mevcut 2700 ruhsatname sahibine, bu sınavlar

sonucu 2500’ün üzerinde yeni meslektaş katılmıştır. Uzun yıllar mesleğe hizmet



vermiş, fakat eğitim düzeyi orta okul seviyesinde olan meslek madurlarına tanınan bu hak, amacından sapmış ve meslek uygulamasında büyük dengesizlikler doğurmuştur.

Türkiye’de mevcut fakat dağılımı dengesiz 2500 kadar göz hekimi ile halkın

görme kusuru test ihtiyacını karşılamak mümkün olmadığı gibi rasyonel de değildir. Uzun ve pahalı bir eğitim sürecinden sonra elde edilen göz doktorluğu mesleğinin, günümüz teknolojisinde, otorefraktometre ve benzeri aletlerle % 98 doğrulukla elde edilen göz görme kusurlarının tespitinde kullanılması, ülke ekonomisi ve göz sağlığı açısından kayıptır. Bu doktorların yurt çapında dağılımı düzenli değildir. Kırsal kesimler ve küçük yerleşim birimleri göz doktorlarından yoksun kalırken, doktorların çoğunluğunun büyük şehirlerde toplanmış olması dikkat çekmektedir.

Sonuç olarak, Türkiye’de % 15’lik gözlük kullanım verileri esas alındıkça, 70

milyon nüfusun en çok 10 milyonuna doktor yolu ile hizmet sunulmaktadır. Mesleki eğitim yetersizliğini yanı sıra meslek kanunlarının eskimişliği sorunların temelini oluşturmaktadır. Numaralı gözlük camı satmak ve gözlükçü ünvanını kullanabilmek için kanunda yazılı olan şartlar şunlardır,

Türk olmak, 20 yaşını bitirmiş olmak, En az orta tahsilini ikmal etmiş bulunmak, 4 Gözlükçülüğü yapmaya mani vücutça veya akılca bir arızası bulunmamak, Sıhhat ve içtimai muavenet vekaleti tarafından verilen gözlükçülük

ruhsatnamesini haiz bulunmaktır.

Değişik zamanlarda, çeşitli meslek örgütleri girişimleri ile T.C. Sağlık Bakanlığı tarafından hazırlanan kanun tadil ve teklifleri gündeme gelmiş fakat gerçekleşememiştir. Ancak, Nisan 2004’te hazırlanan “Optisyenlik Hakkında Kanun” T.B.M.M. Aile, Çalışma ve Sağlık Sosyal İşler Alt Komisyonu’ndan geçmiş, 22.06.2004 tarihinde T.B.M.M. Genel Kurulu’nda kabul edilmiştir.

Teklif yüksek okul mezunu gençlerin beklentisini karşılayacak ve mesleki sorunlara kısmen çözüm getirecektir. Esasen AB ülkeleri ortak normuna uygun bir yasa ile optometri eğitiminin önünü açmak ve sektörü arzulanan yasal düzeye ulaştırmaktır.

22.06.2004 Tarihli, Esas 5193 No’lu “Optisyenlik Hakkında Kanun” Tasarısı Metni

ile Mesleki uygulamaya getirilen yeniliklerden önemli olanlar;

Numaralı Gözlük Camı ve Gözlük Çerçevesi Satmak ve gözlük montajı yapmak üzere optisyenlik mesleğini icra edebilmek için, optisyenlik alanında en az ön lisans seviyesinde mesleki eğitim ve öğretim veren yüksek okul mezunu olmak gerekir,

Optisyenler, yalnız koruyucu gözlükleri, güneş gözlüklerini ve göz hastalıkları uzmanı tabibler tarafından verilen reçetelerde yazılı numaralı gözlük camlarını ve çerçevelerini ve her türlü kontak lensleri satabilirler,

4 “Orta Tahsil” tanımlaması önceleri orta okul olarak değerlendirilirken, 1970’lerden sonra ilk-orta eğitim-yüksek eğitim sıralaması çerçevesinde, lise mezuniyeti olarak değerlendirilmiştir.



Optisyenlik müessesesi açıp işletmek isteyenler, müessesenin açılacağı ilin en yüksek sağlık idaresinden optisyenlik müessesesi ruhsatı almak zorundadır,

Optisyenlik müessesesi ruhsatnamesi tek bir müessese için geçerlidir, Optisyenin mesleğini icra ettiği müessesede bizzat bulunması esastır, Mesul Müdür tek bir optisyenlik müessesesinde mesul müdürlük yapabilir, Sağlık kurum ve kuruluşların bünyesinde veya binasında optisyenlik müessesesi açılamaz,

Optisyenlik müesseseleri, Bakanlığın ve mahalin en yüksek sağlık idaresinin teftişine tabidir,

30.12.1940 Tarih ve 3958 Sayılı Gözlükçülük Hakkında Kanun yürürlükten kaldırılmıştır,

Bu kanunun yürürlüğe girdiği tarihten önce 3958 Sayılı Gözlükçülük Hakkında Kanun Hükümlerine uygun olarak gözlükçülük ruhsatnamesine sahip olanlar gözlükçü ünvanını kullanarak optisyenlik mesleğini icra edebilirler,

Optisyenler müesseselerinde mahalin en yüksek sağlık idaresince yaprak adedi tastikli bir defter tutmaya ve bu deftere reçeteleri ve sahiplerinin isimlerini tarih sırasıyla kayda mecburdur,

Optisyenlik ünvanına haiz olmadığı halde optisyenlik yapanlar veya optisyen olduğunu ilan edenlerin müessesesi kapatılır,

Optisyenler, faturalarında optisyenlik ruhsatnamelerinin veya diplomalarının tarih ve sayısını belirtmeye mecburdur.

6.2. Sektörü İlgilendiren Diğer Yasalar Gözlük sektörü, “Tüketici Yasası ve Rekabetin Korunması Hakkındaki Kanun” kapsamında sorumluluk altındadır. 4077 Sayılı Tüketicinin Korunması Hakkındaki Kanun’un “Ayıplı Mal ve Hizmetler” başlıklı 4. Maddesi’nde “Ambalajında, etiketinde, tanıtma ve kullanma kılavuzunda yer alan veya satıcı tarafından vaat edilen veya standardında tespit edilen nitelik ve/veya niceliğine aykırı olan ya da tahsis veya kullanım amacı bakımından değerini veya tüketicinin ondan beklediği faydaları azaltan veya ortadan kaldıran maddi , hukuki veya ekonomik eksikler içeren mal veya hizmetler ayıplı mal veya ayıplı hizmet olarak kabul edilir” denmekte ve tüketicinin haklarını koruyan açıklamalarla devam ederek aksi takdirde uygulanacak cezai hükümler belirtilmektedir. Yani Madde 4’ün özünde tüketici korunmaktadır. 02.09.1995 tarih ve 22392 Sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 4077 Sayılı “Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun” uyarınca “Garanti Belgesi” ile satılmak zorunda olan Sanayi Mallarının listesine, 21 Şubat 1997 Tarih ve 22912 Sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan “Garanti Belgesi ile Satılmak Zorunda olan Sanayi Mallarının ve Bu Malların Arızalarının Tamiri için Gereken Azami Süreler Hakkında Tebliğde Değişiklik Yapılmasına Dair Tebliğ” ile “Gözlükler ve Çerçeveler” de dahil edilmiştir. AB’nin gözlük ve çerçeve ile ilgili uygulama ve normları dikkatle incelendiğinde, gözlük ve çerçevelerin, birliğin imalat için belirttiği “norm ve standartlar”a uyma mecburiyeti olduğu görülmektedir. Bu normlara uygun imalatı gerçekleştiren firmalar da, ürünlerine AB ülkelerinde ürün pasaportu olan “CE” işaretii vurmaktadır. Bu işaret, ürünün bu standart ve normlar dahilinde olduğunun ve tüketicinin korunduğunun bir garantisidir. Yani, AB ve ilgili tüm dünya ülkelerinde belirli bir standart ve normlarda imalat mecburiyeti getirildiğinden, ürün daha üretim aşamasında tüketicinin lehine kontrol altına alınmıştır.



Ülkemizde, 14.02.2004 tarih, 2004/9 Sayılı T.C. Dış Ticaret Müsteşarlığı Tebliği ile optik çerçeveler ve güneş gözlüklerinde CE işaretlemeleri ile ilgili uygulamada, AB içi mevzuata uyum sağlanmıştır. CE işareti ile ilgili uygulamalara açıklık getirilmesi amacıyla İstanbul Ticaret Odası tarafından optik sektörüne, 20 Mayıs 2004 tarihinde bir toplantı düzenlenmiştir. Ancak, “özel durumlar veya ülke koşulları göz önüne alınarak, ilave özellikler aranabilir ve ürünler teste tabi tutulabilir”. Yani sözkonusu tebliğ ile, AB ülkelerinde serbest dolaşımda olan CE işaretli tüm optik ürünler gümrüklerden çekilebilmektedir. AB Topluluğu dışındaki ülkelerden gelen optik çerçeve ve güneş gözlükleri ithalatında mecburi standartlar olan TS EN İSO 12870 ve 1836 standart kıstasları aranmaktadır. Ayrıca, bu ürünlerde CE işaretinin de olması ön koşul olarak aranmaktadır.

Yurtdışından ithal edildiğinde, imalat sırasındaki standart ve normlar dışında

hiçbir garanti belgesi verilmeyen, sadece kullanma kılavuzunu havi bir gözlüğe ülkemizde garanti belgesi verme uygulamasının tatbiki, peşinde birçok problemleri de getirmektedir. Bu problemleri kısaca şu şekilde sıralayabiliriz:

Garanti belgesi verilen tüm malların kontrolü, sahip oldukları parça ve seri numaralarıyla sağlanmaktadır. Oysa gözlüklerde, belirli bir mikron (2/3 mikron ve yukarısı) altın kaplamalılar hariç, böyle bir seri numarası mevcut değildir. Seri numarası olmayan malı, hangi satıcının sattığı belli olmayacağından, satıcı ile tüketici arasında anlaşmazlıklar çıkabilmektedir.

Birbirini takip eden birkaç yıl boyunca imal veya ithal edilip satılmakta olan ve aynı model ve renkteki yüzlerce gözlük veya çerçevenin, satıştan sonra geçen yıllar içinde hangisinin hangi parti mala ait olduğunu belirlemek mümkün değildir.

Gözlük çerçevesi sürekli kullanılan, kırılmaya ve aşınmaya son derece uygun bir mamüldür. Garanti belgesi verilen diğer ürünlerde, “kullanıcı hatası dışındaki nedenlerle ortaya çıkan hatalar ve özürler garanti kapsamındadır”. Kullanıcı hatasından kaynaklanan hatalar garanti kapsamına giremez. Gözlük ve çerçevede ise sorun, mamül belirli norm ve standartlarda imal edilme mecburiyetinde olduğundan, daha ziyade kullanıcı hatalarından kaynaklanmaktadır. Bunların garanti kapsamına alınması ortaya daha da büyük sorunlar çıkartabilmektedir.

Vergi Usül Kanunu’na göre; gözlük ve çerçeve yıllık % 2 oranında fire gösterilebilecek bir mamül olarak kabul edilmektedir. Yani, gözlük ve çerçeve, henüz depo ve optik perakende firmasındayken dahi fire verebilmektedir.

1. 2002/6 Güneş gözlüğü ve optik çerçeve ithalatında Çin Halk Cumhuriyeti’ne

uygulanan kota, 2. Mecburi standart uygulamaları TS EN 12870 – TS EN 1836,



3. 14.06.2003 tarih, 25138 Sayılı Resmi Gazete’de yayınlanıp Garanti belgesi ile satılmak zorunda olan sanayi malları listesine alınan optik çerçeveler ve güneş gözlükleri,

4. Can, mal, çevrenin korunması için belirtilen kıstasların gerektirdiği zorunlu işaretlemeler (CE),

Bu uygulamalar; Türkiye’de yaşayan insanlarımızın daha kaliteli, daha güvenli

göz sağlığına uygun optik çerçeveleri ve güneş gözlükleri kullanmalarını, yerli sanayinin gelişimini haksız rekabet ortamından uzak tutarak kendi insanı için daha kaliteli ve güvenli, standartlara uygun, ürünle ilgili her türlü sorumluluğu alabilme yeteneğini sağlayacaktır.

Bu gelişmeler doğrultusunda, kaliteyi belirleyen uygulamalardan Türk

insanının göz sağlığından mahrum edilmesi, onun kendi alın terinin karşılığını almasını engelleyici eski uygulamalara geri dönülmesi beklenemez. Kaliteyi belirleyen uygulamalara devam edilmesi bundan hiçbir şekilde geri dönülmemesi ülke menfaatleri ve Türk insanımızın göz sağlığı için vazgeçilmez kurallardır.

TABLO 6

GÖZLÜK CAMI VE ÇERÇEVESİ İÇİN KABUL EDİLEN FİRE YÜZDELERİ Gözlük Camı İthalatında % 2 - 3 Gözlük Çerçevesi Toptan Satışında % 2 Gözlük Camı Toptan Satışında % 3 Gözlük Çerçevesi İthalatında % 2

* Gözlük camlarının yurt içinde muhtelif sebeplerle yapılan nakil ve paketleme dolayısıyla fire nispetinin % 5 – 6, * Gözlüklerin perakende satışlarında, camların kesilerek çerçeveye monte edilmesi için yapılan çeşitli işçilik safhalarında ortalama fire nispetinin % 20 civarında olması normaldir. * Gözlük çerçevesi, işçilik esnasında % 15 nispetinde fire ortaya çıkartmaktadır. 6.3. TSE’nin Çalışmaları

TSE’nin gözlük sektörü ile ilgili olarak belirlediği standart numaraları şöyledir;

TS.EN.ISO. 12870 : Oftalmik optik-gözlük çerçeveleri - genel özellikler ve deney metotları – Direktif 93/42/EEC

TS.EN.174 : Kayak gözlükleri TS.EN.1836: Kişisel göz koruması – genel kullanım amaçlı güneç gözlükleri ve güneşe karşı koruyucu filtreler – Direktif 89/686/EEC

TS.EN.ISO 7998 : Terimler listesi TS.EN.ISO 8624 : Optik ve optikle ilgili gereçler, oftalmik optik – gözlük çerçeveleri için ölçüm sistemi

TS.ISO 9211-1: Optik kaplamalar tanımlar TS.EN.ISO 9456 : Optik ve optikle ilgili gereçler, oftalmik optik – gözlük çerçeveleri işaretlenmesi

TS.EN.ISO 11380 : Şablonlar TS.EN.ISO 11381 : Vidalar



6.4. İş ve İşçi Bulma Kurumu’nun Özel Koşulları İş ve İşçi Bulma Kurumu’nun, optisyenlik mesleği için öngördüğü özel koşullar aşağıdaki gibi belirtilmektedir;

Gözlerinde rahatsızlık olmamalı, Göz, el eşgüdümü yüksek performans göstermeli, Temizlik kurallarına azami itina ve dikkat göstermeli, Estetiğe ve günün modasına önem vermeli, Müşteriye seçeceği çerçeve ve gözlük tipi için doğru teknik bilgi verme ve ikna

edebilme yeteneğinde olmalı, Optik teknolojisi ve sağlık bilimleri alanında yeterli bilgi sahibi olmalı ve bu

konudaki yazılı materyalin düzenli okunmasına merakı bulunmalı, 7. ULUSLARARASI REKABET 7.1. Gümrük Birliği Gümrük Birliği ile, üretimde aksesuar zenginliği modelleri etkilemiş, pazarda hissedilir bir ürün zenginliği oluşmuş ve varolan ithalatın payı artmıştır. Ancak Gümrük Birliği, gözlük sektöründe, gümrüklerin indirilmesi veya gümrüklerin sıfırlanmasından daha farklı bir boyutta incelenmelidir. Sektörde, Gümrük Birliği’nin sosyolojik etkileri önemlidir. Örneğin, Avrupa Birliği Ülkeleri’nde, optisyenlik eğitimi tek bir program çerçevesinde yapılmakta iken, Türkiye’de eğitim tabanı aynı değildir. Birkaç üniversitede program kapsamına alınan “Optisyen” ön lisans eğitiminin yaygınlaştırılması, AB Ülkeleri’nde uzun yıllardır uygulanmakta olan “Optometri” lisans eğitim programına bir an önce geçilmesi ve bu müessesenin en kısa zamanda tesisi gerekmektedir. Kısacası, optometri eğitimi AB Ülkelerindeki gibi bir standarda bağlanmalıdır. 7.2. Optik Ürünleri Fuarı Yerli, ithal ürünler ve yabancı sermayeli yatırımlar, kısacası sektörün gücü ve dünya ile bütünleşme düzeyi en çarpıcı şekliyle fuarlarda görülebilmektedir. Ülkemizde, optik sektörünün gelişimi, 1984 YILINDAN BERİ Afeks Firması tarafından düzenlenen “Optik Ürünler Fuarı” ile izlenmektedir. Geçmişte, ithalatçı, imalatçı firma sahiplerinin, Köln, Milano ve Paris’te takip ettikleri uluslararası optik fuar etkinliklerinden, Türkiye’deki gözlük sektörünün büyük bir bölümünü oluşturan perakendeci firmalar faydalanamamaktaydı. 18 yıl önce İstanbul’da da başlayan ve her yıl bir öncekine göre gelişerek devam eden optik fuarları bugün uluslararası bir kimliğe ulaşmıştır. Sektörün en kapsamlı buluşma ortamı olan fuarlar, aynı zamanda o sektörün vitrini ve gelişmişliğini yansıtan aynası gibidir. Yerli, yabancı, imalatçı, ithalatçı firmaları ile perakendeci firmaların ürün kalite model ve fiyat mukayesesinin yapıldığı, sektörel teknolojinin sergilendiği Optik 2004 18. Uluslar arası Tüm Optik ve Oftalmolojik Ürünler Fuarı 04 – 07 Mart 2004 tarihleri arasında CNR Expo Center’da düzenlenmiştir.



Gözlük çerçeveleri, optik camlar, güneş gözlükleri, spor ve koruyucu gözlükler, gözlük kılıf ve aksesuarları, optometrik ve oftalmolojik cihazlar ve aksesuarları, optik atölye ve laboratuar aletleri, ürün gruplarında 92 firmanın katıldığı ve 500 civarında markanın sergilendiği fuarı, 7500 profesyonel ziyaretçi izlemiştir. Optik 2004’ün organizatörlüğünü EUF (Uluslararası Fuar Tanıtım Hizmetleri A.Ş.) İTE Group PLC ve Afeks Müştereken üstlenmiştir. 7.3. Teknolojik Seviye Özellikle son yıllarda, perakendeci firmalar, ithal ürünlerin sergilenmesi ve pazarlanması yönünden modern bir görünüm kazanmıştır. Yaşam düzeyini yükselten bu gelişme, hizmet şekli ve teknolojik imkanları da beraberinde getirmiştir. Bazı optik mağazalarda, bilgisayar teknolojisinin yaygın olarak kullanılması sonucu, artık şablonlu cam kesme makineleri yerini mikro-bilgisayar kontrollü şablonsuz tam-otomatik cam işleme makinelerine ve manuel kontrollü fokometreler de yerini tam otomatik dijital fokometrelere bırakmaktadır. Rekabetin üst düzeyde olduğu optik piyasasında kalabilmek için optik firmaların sürekli olarak kendilerini yenilemeleri gerekmektedir. Gelecekte, büyük mağazacılık sistemlerine dönüş kaçınılmaz olacaktır. 7. SONUÇ VE DEĞERLENDİRME

Türkiye’de, Avrupa ve ABD’nin aksine, optometriye ve optisyenliğe gereken ilgi gösterilmemekteydi. Açılan yüksek okullardan mezun olanlar, 3958 Sayılı Fenni Gözlükçülük Hakkında Kanun’da gerekli düzenlemeler yapılamadığından, mesleklerini icra edememektedir. Ancak T.B.M.M.’de yasalaşan 5193 Sayılı Optisyenlik Hakkında Kanun Tasarısı’ndan sonra meslek, yeni bir sürece girecektir.

Halkın koruyucu göz ve görme sağlığı tümü ile göz doktorunun elinde

bulunmakta, gözlükçülük mesleği eğitim muhtevası, bilgi ve uygulama çerçevesi açısından geliştirilememektedir. 5000 ruhsat sahibi gözlükçü için halen üye toplam sayısı 2600 olan, sadece 20 adet Fenni Gözlükçü Derneği, 2908 Sayılı Dernekler Kanunu’na göre faaliyet göstermektedir.

Bugün bazı Uzakdoğu ülkelerinden ithal edilen, standart dışı, sağlıksız ürünler

nedeniyle gözlük sektöründe ciddi sıkıntılar yaşanmaktadır. Buna, ülkemizdeki tüketimin bilinçsiz olarak yapılması eklenince, sektördeki sorunlar tehlikeli boyutlara ulaşmaktadır.

2000’li yıllarda sektörün eksikliklerinin giderilmesi için;

5193 Sayılı Optisyenlik Hakkında Kanun’un geçici 3. Maddesi ile ihlal edilen Eğitim Eşitliği İlkesinin düzeltilmesi ve yasada eksikliği görülen konuların üniversite ve meslek örgütleri ile fikir birliği eksikliği çerçevesinde yönetmeliklerle sağlıklı platforma oturtulması,

Görme testi ile komple bir göz muayenesinin birbirinden ayrılması, görme testinin bir bölümünü doktorun dışında, sadece refraksiyon dalında yüksek öğrenim



görecek optometrist ünvanını almış, paramedikal hizmet sağlayacak yeni meslek adamlarına verilmesi,

Mesleki dayanışma, gelişme ve denetlemenin esasını oluşturacak (Tabibler Odası, Eczacılar Odası gibi) “Meslek Odası” düzeyinde örgütlenme,

Halkın, göz sağlığı ve gözlük kullanma konusunda yeterli düzeyde bilinçlendirilmesi, konunun önemiyle orantılı olarak medya aracılığı ile eğitici ve özendirici yayınlar yapılması,

Günümüzün teknolojisinin görme testi ve gözlüğe ihtiyacın tespiti için yarattığı gelişmiş aletler yardımı ile, ülkemizde çok düşük olan ve ilerlemişlik göstergesi kabul edilen gözlük kullanma yüzdesinin arttırılması, yani yaygın göz taramalarının yapılması,

Sivas, Samsun ve Muğla, İzmir, Eskişehir Üniversiteleri’nde programa alınan “Optisyen” ön lisans eğitiminin, İstanbul, Ankara gibi büyük kentlerde yaygınlaştırılması,

Birçok ülkede ve özellikle AB ülkelerinde uzun yıllardır uygulanmakta olan “Optometri” Lisans eğitim programına süratle geçilmesi,

Bazı Uzakdoğu Ülkeleri’nden getirtilip, çok ucuz fiyatlarla piyasaya sürülen standart dışı ve sağlıksız ürünlerin ithalatının önüne geçilmesi için, bir an önce optik ürünlerin tespit edilen teknik spesifikasyonlarına ve teknik standartlarına uygulanması gerekmektedir,

Çok önemli bir sağlık gereci olan gözlüğün işporta ve semt pazarlarından kurtarılması.



EKLER

EK 1 2004 YILI DÜNYA OPTİK FUARLARI

International Vision Expo West

Tarih : 09 – 11 Eylül Yer : Hilton Birmingham Metropole Hotel, NEC, Birmingham, Birleşik

Krallıklar

Vision Canada 2004 Tarih : 18 – 19 Eylül Yer : Metro Toronto Convetion Centre, Toronto – Kanada

China International Optics Fair Tarih : 22 – 24 Eylül Yer : China International Exhibition Centre, Beijing – Çin

OPTI MUNICH Tarih : 16 -18 Ocak Yer : Münih – Almanya

SILMO Tarih : 22 – 25 Ekim Yer : Porte de Versailles, Paris – Fransa

HONG KONG OPTICAL FAIR Tarih : 03 – 05 Kasım Yer : Hong Kong Convention and Exhibition Centre

OLA Optical Laboratories Association Meeting Tarih : 11 – 13 Kasım Yer : Nashviile, Tennessee, ABD



EK 2

YARARLI ADRESLER TÜM OPTİK VE OTPOMETRİK MESLEKLER BİRLİĞİ DERNEĞİ Adres : Sirkeci Doğubank İş Hanı 5/504 - Eminönü - 34420 İstanbul Telefon : (0 212) 512 56 04-526 84 80 Faks : (0 212) 512 56 04 Web Adresi : www.gozder.com E-Posta : [email protected] TÜRK OFTALMOLOJİ DERNEĞİ (GENEL MERKEZ) Adres : Millet Caddesi Gülşen Ap. 21/9 Kat Aksaray / İstanbul Telefon : (0 212) 530 71 33 Faks : (0 212) 530 71 66 Web Adresi : http://www.tod-net.org/ E-Posta : [email protected] GÖZLÜK İMALATÇILARI DERNEĞİ Adres : Yeni Vakıf İşhanı Kat:2, No: 8, Eminönü / İstanbul Telefon : (0212) 513 59 56 Faks : (0212) 513 59 56

YARARLI YAYINLAR Optik ve Optometri, Tüm Optik ve Optometrik Meslekler Birliği Derneği

KAYNAKLAR Yayınlar Dünya, 26 Ocak 1995 Dünya, 18 Ocak 1996 Dünya, 11 Mayıs 1998 Dünya, 1 Şubat 1999 T.C. Resmi Gazete, 7 Şubat 1999, Sayı: 23604 T.C. Resmi Gazete, 14 Şubat 1999, Sayı: 23583



EK 3

TÜRKİYE’DEKİ CAM ÜRETİCİLERİ

• Aklens Optik San. Ve Tic. A.Ş.-Essilor – İzmir • EM-OP : Emin Optik Cam San. Ve Tic. Ltd. Şti. - İstanbul • High-Tech Optik Turizm San. ve Tic. Ltd. Şti. - Ankara • İşbir Optik Sanayi A.Ş. - Ankara • İS OP – Isparta Optik San. ve Tic. - Isparta • Kristal Optik - İstanbul • Sar Optik Cam San. Ltd. Şti. - Balıkesir)

TÜRKİYE’DEKİ ÇERÇEVE ÜRETİCİLERİ

• Atılım Gözlük Sanayi ve Dış Tic. A.Ş. - Balıkesir • Başaran Gözlük Sanayi - Manisa • Gold Optik Gözlük San. ve Tic. A.Ş. - İstanbul • Gözlük San A.Ş. - İzmir • İnan Optik San. Tic. A.Ş. (Zain Optik Ltd. Şti.) - Muğla • M.G.S: Metal Gözlük Sanayi Adi Kom. Şti. – İstanbul • Optifashion – Optik San. Tic. A.Ş. (Center Ltd. Şti) - İstanbul • Prestij Optik Gözlük San. ve Tic. Ltd. Şti. - İstanbul • Rengin Gözlük San. Tic. A.Ş. – İstanbul • Saray Optik San. ve Tic. A.Ş. - İstanbul • Seda Metal Gözlük San. Tic. Ltd. Şti.– İstanbul • Standard Gözlük Endüstri ve Tic. A.Ş. - İzmir • Venüs Optik Gözlük San. Ve Tic. Ltd. Şti. (Göznur Optik) – İstanbul)

tÜrkİye'de gÖzlÜk sektÖrÜ

Documents