Türkiye Elektrik Ticaret ve Taahhüt A.Ş.

Genel Müdürlüğü

2014 YILI SEKTÖR RAPORU

MAYIS 2015

Sayfa 1

İÇİNDEKİLER

GİRİŞ ......................................................................................................... 2

TÜRKİYE’DE ELEKTRİK SEKTÖRÜNÜN TARİHSEL GELİŞİMİ .......................... 2

SEKTÖR ANALİZİ ........................................................................................ 7

TÜRKİYE TOPTAN SATIŞ PİYASASI ............................................................ 11

TÜRKİYE ELEKTRİK ENERJİSİ PİYASASINDA TETAŞ’IN KONUMU ................ 12

TETAŞ’IN TÜRKİYE ELEKTRİK PİYASASINDAKİ PAYI ................................... 14

TETAŞ’IN İTHALAT/İHRACAT VE MÜBADELE FAALİYETLERİ ...................... 21

NÜKLEER GÜÇ SANTRAL PROJESİNDEKİ ROLÜMÜZ .................................. 22

ULUSLARARASI ELEKTRİK TİCARETİ ......................................................... 222

SERBEST TÜKETİCİ LİMİTLERİ ................................................................... 26

DÜNYADA VE TÜRKİYEDE ELEKTRİK FİYATLARI ........................................ 27

FİYAT EŞİTLEME MEKANİZMASI ............................................................... 29

PAZAR EĞİLİMLERİ VE BÜYÜME POTANSİYELİ ......................................... 30

SONUÇ VE GELECEĞE YÖNELİK PLANLAR ................................................. 34

Sayfa 2

GİRİŞ

Ülke kaynaklarını etkin ve verimli kullanmak suretiyle Kamu İşletmelerinin katma değerlerini

azami düzeye çıkartmalarını sağlayacak strateji ve yöntemleri belirlemeyi amaçlayan “Genel

Yatırım ve Finansman Kararnamesi” çerçevesinde yayımlanan, Hazine Müsteşarlığı’nın 2015

Yılına Ait Genel Yatırım ve Finansman Programının Uygulanmasına İlişkin Usul ve Esasların

Belirlenmesine Dair Tebliğinde; “Teşebbüsler, faaliyette bulundukları sektörleri takip ederek

sektör içindeki yerlerini daha iyi analiz edebilmek ve etkin sektörel politikalar geliştirebilmek

veya geliştirilmesine yardımcı olabilmek amacıyla, 2014 Yılı Sektör Raporunu hazırlar…”

hükmü yer almaktadır.

Teşekkülümüzce bu kapsamda hazırlanan “2014 Yılı Sektör Raporu”nda, TETAŞ’ın mevcut

durumu ve gelecekteki faaliyetlerini etkileyebilecek sektördeki gelişmeler analiz edilerek,

TETAŞ’ın elektrik enerjisi piyasasındaki konumu ve rolü ortaya konulmuştur. Ayrıca raporda

analiz sonuçlarına göre, ileriye yönelik dünyada ve ülkemizde uygulanacak enerji politikalarına

yer verilmiştir.

TÜRKİYE’DE ELEKTRİK SEKTÖRÜNÜN TARİHSEL GELİŞİMİ

Ülkemizde ilk hidroelektrik santralı 1902 yılında Mersin-Tarsus’ta özel bir şirket tarafından 2

kW gücünde kurulmuş, ilk termik santral ise 1913 yılında 18 MW gücünde İstanbul-

Silahtarağa’da hizmete girmiştir.

Devletin öncülüğünde elektrik işletmeciliği ise, 1935 yılında 2805 sayılı Kanun uyarınca

Etibank'ın kurulmasıyla başlamıştır. 1948 yılından itibaren de, MTA, EİEİ, DSİ ve İller

Bankası’nın katkılarıyla inşaatı tamamlanan çok sayıda hidroelektrik ve termik santral ulusal

elektrik sistemine bağlanmıştır.

Birinci (1963-1967) ve İkinci (1968-1972) Beş Yıllık Kalkınma Planı dönemlerinde,

Türkiye’deki elektrik üretim, iletim, dağıtım ve ticaretine ilişkin faaliyetlerin entegre bir sistem

içerisinde ve bir kamu kurumu çatısı altında birleştirilmesi, Plan hedefi olarak öngörülmüştür.

Bu hedef ve strateji doğrultusunda, 1312 sayılı Kanun’la Devletin genel enerji ve ekonomi

politikasına uygun olarak, ülkenin ihtiyacı olan elektriğin üretim, iletim, dağıtım ve ticaretini

yapmak amacıyla, kamu iktisadi kuruluşu statüsünde, Türkiye Elektrik Kurumu (TEK)

kurulmuştur.

10 Eylül 1982 tarihinde yürürlüğe giren 2705 sayılı Kanunla; Belediye ve Birlik Elektrik

Tesisleri TEK’e devredilmiş, Kanun kapsamı dışında kalan İller Bankası’nın elektrik enerjisi

dalında çalışan personeli ve işleri, kuruluşlar arasında yapılan anlaşma ile 1986 yılında tüm

fonksiyonları ile TEK’e devredilerek kamu kesiminde hedeflenen bütünleşme sağlanmıştır.

Beşinci Beş Yıllık Kalkınma Planı (1985-1989) ve Altıncı Beş Yıllık Kalkınma Planı (1990-

1994), Ekonomik Önlemler Uygulama Planı ve 1995 yılı Geçiş Planı ile hükümet

programlarında TEK’in özelleştirilmesi öngörülmüştür.

Sayfa 3

Kalkınma Planı ve Hükümet programlarında öngörülen hedef ve strateji bağlamında elektrik

sektörünün yeniden yapılandırılması, serbest piyasa sistemine geçilmesi ve rekabet ortamının

sağlanmasına ilişkin olarak;

04.12.1984 tarih ve 3096 sayılı Türkiye Elektrik Kurumu Dışındaki Kuruluşların Elektrik

Üretimi, İletimi, Dağıtımı ve Ticareti ile Görevlendirilmesi Hakkında Kanun,

28.05.1986 tarih ve 3291 sayılı KİT’lerin Özelleştirilmesi Hakkında Kanun,

22.02.1994 tarih ve 3974 sayılı TEK’in özelleştirilmesini öngören ve 3291 sayılı Kanuna ek

maddeler eklenmesine dair Kanun,

08.06.1994 tarih 3996 sayılı Bazı Yatırım ve Hizmetlerin Yap-İşlet-Devret Modeli

Çerçevesinde Yaptırılması Hakkında Kanun,

24.11.1994 tarih ve 4046 sayılı Özelleştirme Uygulamaları Hakkında Kanun ile bunu tadil

eden 27.04.1995 tarih ve 4105 sayılı Kanun,

10.07.1997 tarih ve 4283 sayılı Yap-İşlet Modeli ile Elektrik Enerjisi Üretim Tesislerinin

Kurulması ve İşletilmesi ile Enerji Satışının Düzenlenmesi Hakkında Kanun,

03.03.2001 tarih ve 4628 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu,

13.03.2013 tarih ve 6446 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu

yürürlüğe konulmuştur.

Anayasa Mahkemesinin 10.12.1994 tarihli kararıyla TEK’in mülkiyet satışı yöntemiyle

özelleştirilmesini öngören 3974 sayılı Kanunun temel hükümleri iptal edilmiştir. Bu karar

doğrultusunda kamu elektrik işletmelerinin mülkiyet devri ile özelleştirilmesi yolu kapatılmış,

buna karşılık, 3096 ve 4046 sayılı kanunlara göre işletme hakkının devri yöntemiyle özelleştirme

yolu açılmıştır. Bu kapsamda, Çayırhan Termik Santralının 1. ve 2. ünitelerinin işletme hakkı

2000 yılında, 3. ve 4. ünitelerinin işletme hakkı ise 2001 yılında 20 yıllığına özel sektöre

devredilmiştir.

233 sayılı Kanun Hükmünde Kararnameye dayanılarak çıkarılan 12.08.1993 tarih ve 93/4789

sayılı Bakanlar Kurulu Kararıyla; elektrik sektöründe özelleştirme uygulamalarının başlatılması

amacıyla bir kamu iktisadi kuruluşu olan TEK, Türkiye Elektrik Üretim İletim A.Ş (TEAŞ) ve

Türkiye Elektrik Dağıtım A.Ş (TEDAŞ) unvanlı iki ayrı İktisadi Devlet Teşekkülü olarak

teşkilatlandırılmıştır. Fiili bölünme ise 1994 yılında gerçekleşmiştir.

21.01.2000 tarih ve 4501 sayılı Kanun ile sektörün uluslararası tahkim müessesesine entegre

olmasına yönelik yol haritası belirlenmiştir. Mevcut elektrik mevzuatının Avrupa Birliği (AB)

müktesebatına uyumlu hale getirilmesi ve buna göre sektörde yeniden yapılandırma çalışmaları

başlatılmıştır. Bu kapsamda, 2001 yılında Hükümet tarafından uygulamaya konulan “Ekonomik

İstikrar ve Enflasyonla Mücadele Programı” çerçevesinde de TEAŞ’ın özelleştirilmek üzere

yeniden yapılandırılması öngörülmüştür. Programın başlıca amacı; elektrik enerjisi sektörünün

yeniden yapılandırılması, serbest piyasa sistemine geçilmesi, rekabet ortamının sağlanması,

elektrikle ilgili üretim, iletim, toptan satış ve dağıtım için ayrı ayrı kamu şirketleri kurulması ve

son aşamada üretim ve dağıtımla ilgili kamu elektrik şirketlerinin özelleştirilmesidir.

Sayfa 4

2001 yılında yürürlüğe giren 4628 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu ile elektrik enerjisi

sektöründeki faaliyetlerin serbest piyasa koşullarında yürütülmesi amaçlanmıştır. Buna göre, 233

sayılı Kanun Hükmünde Kararname’nin 3. maddesine ve 20.02.2001 tarih ve 4628 sayılı Elektrik

Piyasası Kanununa dayanılarak çıkarılan ve 02.03.2001 tarihinde yürürlüğe giren 05.02.2001

tarih ve 2001/2026 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı uyarınca TEAŞ; Türkiye Elektrik İletim A.Ş

(TEİAŞ), Elektrik Üretim A.Ş (EÜAŞ) ve Türkiye Elektrik Ticaret ve Taahhüt A.Ş (TETAŞ)

unvanlarında, anonim şirket statüsünde, üç ayrı kamu iktisadi devlet teşekkülü şeklinde

teşkilatlandırılmıştır.

Türkiye Elektrik Ticaret ve Taahhüt A.Ş. Ana Statüsünün 29.06.2001 tarihli Resmi Gazetede

yayımlanması ve Teşekkül Yönetim Kurulunun 01.10.2001 tarihinde teşkil edilmesiyle faaliyete

geçmiştir.

Türkiye elektrik sektöründeki gelişmeler ışığında piyasanın serbestleşme serüveni analiz

edildiğinde; bir yandan kamu kuruluşlarının dikey ayrıştırmaya gitmesiyle serbestleşmeye

yönelik ilk adımlar atılırken, özellikle üretim yatırımlarını sağlamak üzere Yİ, YİD ve İHD’ler

kapsamında yapılan uzun dönemli sözleşmelerin de serbestleşme sürecinin başlangıç

noktalarından birini teşkil ettiği görülmektedir. Alım garantisi ve fiziki teslimatı da içeren söz

konusu sözleşmeler ile yatırım riski TETAŞ’a yüklenmiştir.

Devam eden süreçte, dağıtım özelleştirmeleri çerçevesinde dağıtım şirketleri, TETAŞ ve EÜAŞ

(bağlı ortaklar dahil) arasında “Geçiş Dönemi Sözleşmeleri” yapılmıştır. Esas itibarıyla,

piyasanın serbestleşmesi aşamasında özellikle yeni piyasa katılımcılarının ikili anlaşmalar

bakımından oldukça tecrübesiz olduğu özelleştirme sonrası aşamalar için geçiş dönemi

sözleşmelerine başvurulmasının doğru bir yaklaşım olmuştur. Ancak, Türkiye uygulamasında

söz konusu geçiş dönemi anlaşmalarının dağıtım özelleştirmelerine ilişkin sürece bağlandığı ve

dağıtım özelleştirmeleri kapsamında yapılan bu geçiş dönemi sözleşmelerinin süreleri bittikten

sonra üretim özelleştirmelerine başlanmıştır. Başka bir deyişle, etkin bir toptan satış piyasası

oluşması sürecinde geçiş döneminde üretim özelleştirmeleri yapılamamıştır.

6446 sayılı Kanun ile birlikte elektrik toptan satış piyasasına yönelik önemli adımlar atılmış ve

beklendiği üzere, yatırım riskinin tüketicinin üzerinden alınarak üreticilerin üzerine yüklendiği

bir aşamaya geçilmiştir. Bu noktada, üretim özelleştirmelerinin de tamamlanmasıyla birlikte,

etkin bir toptan satış piyasasının oluşturulması için piyasa işletmecisi başta olmak üzere ilgili

kurumlar tarafından belirli periyotlarla çalışmalar yapılması ve gerekli önlemlerin alınması

zorunlu hale gelmiştir.

4628 sayılı Kanun ve 6446 sayılı Kanun kapsamında, üretim özelleştirmelerinde katılımcıların

sahip olacağı üretim kapasitesine ilişkin olarak %20 pay sınırlaması olması, daha etkin bir toptan

satış piyasası hedefini beraberinde getirmiştir. Bu durum Türkiye elektrik piyasalarının

serbestleşme sürecinin kendine özgü geliştiğini göstermektedir. Üretim tesislerinden önce

dağıtım şirketleri özelleştirmelerinin tamamlanması ve serbest tüketici limitinin azaltılarak

sürecin devam etmesi, tam bir serbest piyasa oluşmadan perakende satış aşamasında rekabetçi

piyasaya yönelişi hızlandırmıştır.

Sayfa 5

Gelinen noktada, toptan satış ve perakende satış faaliyetlerinin birbirleriyle ilişkisi ve etkileşimi

önemli unsur haline gelmiş olup, bu husus 6446 sayılı kanunda toptan satış şirketleri ile

perakende satış şirketlerinin faaliyetleri lisanslarında tedarikçi şirketler olarak tanımlanmıştır.

Dolaysıyla, etkin ve rekabetçi bir toptan satış piyasasında oluşan fırsatların tüketiciye

yansıtılabilmesi perakende satış seviyesinde rekabetin sağlanmasına bağlıdır. Bununla birlikte,

yeterince gelişmemiş toptan satış piyasasında perakende satış seviyesinde oluşacak yoğun

rekabet ortamının, toptan satış piyasasının gelişimine engel teşkil etmesi de söz konusu olabilir.

6446 sayılı Kanun, serbest tüketicilerin elektrik piyasasına kısa süreli giriş ve çıkış

yapabilmelerinin önünü açmıştır. Bu durum üreticilerin, yakıt tedarikçilerinin ve finansal kaynak

sağlayıcılarının portföy yönetiminde ve yatırım kararlarında önemli bir risk oluşturmaktadır.

Bunun önüne geçilmesi için yaygın bir ikili anlaşmalar piyasasına ihtiyaç duyulmaktadır.

Portföyünde bulunan elektrik enerjisinin tamamına yakınını ikili anlaşmalara bağlayan TETAŞ,

bu anlamda piyasa risklerinin en aza indirgenmesine önemli katkı sağlamaktadır.

ELEKTRĠK ENERJĠSĠ SEKTÖRÜNÜN SERBESTLEġME SÜRECĠ

ġekil - 1

Sayfa 6

6446 SAYILI KANUN SONRASI TÜRKĠYE ELEKTRĠK PĠYASASININ ĠġLEYĠġĠ

ġekil - 2

ÜR

ETİM

FAA

LİYE

TLER

İ

EÜA

Ş ve

Bağ

lı

Ort

aklık

ları

Yİ-Y

İD-İH

D

Öze

l Sek

tör

Üre

tim

Şir

ketl

eri

İtha

lat/

İhra

cat

Yakı

t Tü

rler

ine

Gör

e:

H

idro

lik

D

oğal

gaz

Li

nyit

Ta

ş K

ömür

ü

İt

hal K

ömür

R

üzga

r

Je

oter

mal

G

üneş

D

iğer

TOPT

AN

SA

TIŞ

TAR

İFEL

ERİ

OR

GA

NİZ

E

PİYA

SALA

R

EPİA

Ş

G

ün Ö

nces

i

Piya

sası

G

ün İç

i Piy

asas

ı

TEİA

Ş-PM

UM

D

enge

lem

e G

üç

Piya

sası

Ya

n H

izm

etle

r

Piya

sası

İKİL

İ AN

LAŞM

ALA

R

Fo

rwar

d

Sözl

eşm

eler

Te

zgah

Üst

ü

Piya

sala

r

TOPT

AN

SA

TIŞ

PİYA

SASI

NIN

KATI

LIM

CILA

RI:

TE

TAŞ

G

örev

li

Teda

rik

Şirk

etle

ri

D

iğer

Ted

arik

Şirk

etle

ri

El

ektr

ik

Tica

reti

Yap

an

Şirk

etle

r

(Tra

der)

Ta

lep

Tara

fı

Kat

ılım

ını

Sağl

ayab

ilen

Tüke

tici

ler

PER

AK

END

E SA

TIŞ

FAA

LİYE

TLER

İ

TED

ARİ

KÇİL

ER:

Ü

reti

cile

r

G

örev

li

Teda

rik

Şirk

etle

ri

D

iğer

Teda

rik

Şirk

etle

ri

NİH

Aİ T

ÜKE

TİCİ

LER

Serb

est

Olm

ayan

Tüke

tici

ler

Sade

ce G

örev

li

Teda

rik

Şirk

etin

den

Elek

trik

Ala

n

Tüke

tici

ler

Serb

est

Tüke

tici

ler

Teda

rikç

isin

i Se

çme

Hak

kına

Sah

ip

Tüke

tici

ler

Mes

ken

Tica

reth

ane

Sana

yi

İLET

İM F

AA

LİYE

TLER

İ : T

EİA

ŞD

AĞ

ITIM

FA

ALİ

YETL

ERİ :

DA

ĞIT

IM Ş

İRKE

TLER

İ

ELEK

TRİĞ

İN T

İCA

Rİ A

KIŞI

ELEK

TRİĞ

İN N

AKL

İ (Fİ

ZİKS

EL A

KIŞI

)

Sayfa 7

SEKTÖR ANALİZİ

Dünyada Elektrik Sektörü

Ülkelerin gelişmişlik durumunun temel göstergesi haline gelen enerji talebi ve tüketimini; nüfus

artışı, ekonomik kalkınma ve teknolojik gelişmeler olarak sayabileceğimiz üç temel unsur

belirlemektedir. Her ne kadar teknolojik gelişmeler, enerji tasarrufuna yönelik yeni buluşları

beraberinde getiriyor olsa da, ekonomik kalkınmaya bağlı olarak, ülkeler insanların artan konfor

ihtiyacını karşılamaya yönelik birçok yeni teknoloji ürünleri de artan nüfusla orantılı olarak

kullanıma sunmaktadır.

Bu itibarla, dünyada elektrik sektörünün yapısı ve uygulama şekilleri ülkeden ülkeye farklılık

göstermekle birlikte, özellikle gelişmekte olan ülkelerde, 1990’ların sonundan itibaren, diğer

sektörlere paralel olarak, hızlı bir değişim yaşanmaktadır. Üretimden, iletime ve dağıtıma kadar

olan tedarik zincirinde nihai tüketicilerin kesintisiz, kaliteli, erişilebilir ve ucuz elektriğe

erişimleri için sektörde dengeli bir rekabet ortamının sağlanması ortak hedef olarak

benimsenmiştir.

Dünyada devam eden özelleştirme, serbestleştirme ve bu amaçla süregelen yasal, yapısal değişim

ve dönüşüm süreci dünya enerji pazarında bugüne kadar olan en büyük belirsizlik dönemini

yaratmıştır. Belirsizlik ortamı; yerli ve yenilenebilir kaynaklara daha çok yatırım yapılmasını ve

dengeli bir enerji portföyü için daha dikkatli, verimli ve uzun vadeli kamusal planların

yapılmasını zorunlu kılmıştır. Diğer taraftan, tüm dünyada elektrik piyasalarına ilişkin reform

çalışmalarında, yatırım risklerinin tüketicinin üzerinden alınarak üreticilerin ve piyasa

katılımcılarının üzerine kaydırıldığı daha ideal bir rekabetçi piyasa ortamını oluşturmaya çalışan

yaklaşımlara dönüldüğü de görülmektedir.

Dünya nüfusundaki artış, kentsel gelişim ve sanayileşmeye paralel olarak birincil enerji tüketimi

de giderek artmaktadır. Nüfus ve gelir artışı, enerji tüketiminin artmasına neden olan temel

etkenlerin başında gelmektedir. Enerji tüketimine yönelik yapılan projeksiyonlarda, dünya

nüfusunun 2030 yılında 8,3 milyara yükseleceğini ve bu durum, 1 milyarı aşan insana daha

enerji arzı sağlanması gerektiğini ortaya koymaktadır. Öngörülen nüfus artışının yüzde 90’ından

fazlasının OECD dışı ülkelerden kaynaklanacağı tahmin edilmektedir.

Nükleer enerjinin birincil enerji kaynakları içinde payı yüzde 5,6 iken, 2035 yılında mevcut

enerji politikaları ile devam eden senaryoya göre yüzde 6’ya, yeni politikalar çerçevesinde

hazırlanan senaryoya göre ise yüzde 7’ye çıkması beklenmektedir. Projeksiyonlar, nükleer

enerjinin enerji kaynakları içindeki payını gelecek yıllarda daha da arttıracağını göstermektedir.

Yenilenebilir Enerji kaynaklarının günümüzde enerji üretiminde yaklaşık yüzde 9 olan payının,

2035 yılında, Dünya Enerji Konseyinin mevcut politikalar senaryosuna göre yüzde 14, yeni

politika senaryolarına göre ise yüzde 17 olması beklenmektedir.

Sayfa 8

Dünyada elektrik üretiminde kullanılan kaynakların dağılımları incelendiğinde elektrik üretimi

için en yaygın olarak kullanılan kaynağın kömür olduğu görülmektedir. Kömürden sonra en fazla

kullanılan kaynak ise doğalgazdır. ABD, Çin, Hindistan ve Almanya’da kömür, Rusya’da

doğalgaz, Fransa’da nükleer enerji ve Kanada’da yenilenebilir enerji elektrik enerjisi üretiminde

en fazla paya sahip olan kaynaklardır. Fransa, Almanya, ABD, Kanada ve Rusya, elektrik

üretiminde nükleer enerjiyi önemli oranda kullanan ülkelerdir.

AB’de Elektrik Sektörü

Dünyada elektrik sektörünün serbestleştirilmesi ve gelişen piyasa kuralları çerçevesinde,

rekabete dayalı serbest piyasa oluşturulması girişimleri, 1990’lı yılların başında İngiltere örneği

ile başlamış, 2000’li yılların başında Avrupa Birliği ülkelerinin büyük kısmında tamamlanmıştır.

Yapısal dönüşümler, hukuksal alt yapının oluşturulması ve yatay bütünleşik yapılanmaya

dönüştürülen kurumsal yapılanmalar ile devam ederek özelleştirmelerle tamamlanmıştır.

Oluşturulan yeni yapıda; üretim, iletim, dağıtım ve perakende satış faaliyetleri birbiriyle organik

ilişkisi olmayan bağımsız kuruluşların rol aldığı sektörler haline gelmiştir.

Avrupa Birliği Enerji Strateji belgesinde, elektrik enerjisinin rekabete açık, şeffaf bir piyasa

yapısı içinde; kesintisiz, kaliteli, çevreye uyumlu ve ucuz olarak tüketicilerin kullanımına

sunulması ile tüm tüketicilerin tedarikçilerini serbestçe seçme haklarının olduğu piyasa yapısı

nihai hedef olarak yer almıştır.

Bu ana hedef çerçevesinde AB üyesi birçok ülkede Piyasa Açıklık oranı %100’e ulaşmıştır.

Avrupa Birliğinin 2020 yılı hedefleri mevcut enerji strateji belgesinde;

Enerjiyi verimli kullanan,

Entegre edilmiş enerji piyasası olan,

Enerjiyi tüketicisine kaliteli ve güvenli şekilde ulaştıran,

Enerji teknolojisi liderliğini geliştiren,

Birlik enerji piyasasının sınırlarını geliştiren,

Avrupa Birliği’nin oluşturulması şeklinde belirlenmiştir. Üye ve aday ülkeler de elektrik

sektörlerini bu amaçlar doğrultusunda dönüştürmeleri için teşvik etmektedir.

Avrupa Birliğinin son dönemde enerji sektöründeki en öncelikli gündemini üye ülkelerin

mevzuat düzenlemelerinde (teşvik, vergi, fiyat belirleme), ülke içi ihtiyaçlarını öne çıkaran, AB

kriterlerine ağırlık veren ve ülke bazlı hedeflerin birlik hedeflerinden sapmanın önlenmesi

oluşturmaktadır. Bahse konu önceliklerin, Kuzeybatı Avrupa’da önemli ölçüde geliştirilen ve

ana hedef olması gerektiğine inanılan “Birlik Çapında Enerji Piyasası” yapısının tüm coğrafyaya

yayılması anlayışını bozabileceği değerlendirilmektedir. Birlik çapında (hatta birliğe komşu

alanlarda) ortak kaynak ve bağlantı alt yapılarının kullanılabileceği, arz güvenliği ve yeni

teknoloji kullanımı ile tüketim ve tüketici odaklı rekabet ortamını geliştirecek çözümleri ön

plana çıkartan politikaların, yerel ölçekte farklılaşmamasına çaba gösterilmektedir.

Ülkemizin elektrik enerjisi alt yapısının geliştirilerek Avrupa bölgesi enterkonnekte sistemi ile

uyumlu hale getirilmesi çalışmaları kapsamında; Türkiye elektrik sisteminin ENTSO-E Avrupa

Kıtası Senkron Bölgesi şebekesine bağlantısı Eylül 2010’da TEİAŞ tarafından gerçekleştirilmiş

ve deneme işletmesi çalışmalarına 2011 yılında başlanmıştır. ENTSO-E bağlantısı, Türkiye

elektrik sistemi ile Avrupa Kıtası Senkron Bölgesi arasında ticari elektrik alışverişini

kolaylaştırmıştır. Bu çerçevede, Yunanistan ve Bulgaristan ile sınırlı miktarda kapasite tahsisi

uygulamasına başlanmıştır.

Sayfa 9

Türkiye’de Elektrik Sektörü

Ülkemiz elektrik piyasasında 1980’li yıllarda başlayan yeniden yapılanma gayreti 2001 yılında

yürürlüğe giren 4628 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu ile gerekli yasal zemine kavuşmuştur. 2001

yılından bu yana piyasanın serbestleşmesi sürecinde çeşitli adımlar kaydedilmiştir. Ancak,

elektrik piyasasındaki hızlı değişim ve dönüşüme bağlı taleplerin karşılanması amacıyla, 14 Mart

2013 tarihinde kabul edilen 6446 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu (EPK) ve ilgili yönetmeliklerin

yürürlüğe girmesi sağlanmış ve bu değişiklikle birlikte elektrik piyasasında yeni bir dönem

başlamıştır.

Elektrik sektöründe verilen hizmet doğası gereği, üretimden tüketime geniş bir ağa sahip ve

kamu hizmeti niteliği taşımaktadır. Bu sektörde, dağıtım ve iletim faaliyetlerinde yaşanan

aksaklıklar nedeniyle sıklıkla yeni mevzuat düzenlemeleri yapılarak piyasanın daha etkin bir

yapıya ulaşılması hedeflenmektedir. Elektrik sektöründe, piyasa oyuncusu olan her bir elektrik

santrali elektrik üretimi yapmakta, iletim sistemi elektriği uzun mesafelere taşımakta, dağıtım

sistemi ise elektriği kısa mesafede tüketicilere ulaştırmaktadır. TETAŞ ve benzeri elektrik toptan

satış şirketleri ise alış ve satış tarafındaki riskleri yöneterek piyasadaki ticari işleyişi sağlamakta,

perakende satış şirketleri de elektriği son kullanıcılara satışını gerçekleştirmektedir.

Sanayileşmenin alt yapısı ve günlük hayatın vazgeçilmez bir unsuru olan enerji uluslararası

gündemde olduğu kadar ülkemiz gündeminde de önemli bir yer tutmaktadır. Enerji

kaynaklarının tükenebilir olması, dışa bağımlılığın varlığı, maliyetli oluşu ve çevresel etkiler

nedeniyle; ülkeler için güvenli, yeterli miktarda, ucuz ve temiz enerji üretmek, ekonomik ve

sosyal hayatın temel problemleri arasında yer almaktadır. Türkiye enerji piyasası, ülke

büyümesine paralel olarak sürekli yenilenen ve güçlenen dinamik bir sektördür. Ülkemiz son on

yılda kaydettiği ekonomik kapasitesinin gelişmesine bağlı olarak dünyanın en hızlı büyüyen

enerji piyasalarından biri haline gelmiştir. Son dönemde yapılan özelleştirmeler ve piyasanın

serbestleşmesi yolunda atılan kararlı adımlarla, ülkemiz bölgemizin ilgi odağı haline gelmiştir.

Özellikle 2002 sonrası dönemde üretilen ve uygulanan, yerinde ve yerli politikalar sayesinde,

gelinen nokta memnuniyet vericidir. Son on yıllık dönemde elektrik enerjisi tüketimi yaklaşık 2

katına çıkmıştır.

2001 yılında yürürlüğe giren 4628 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu ile; elektrik enerjisi

sektöründeki faaliyetlerin düzenli, hızlı ve etkin bir biçimde yürütülmesini sağlamak üzere,

sosyoekonomik gelişmenin temel girdilerinden biri olan elektrik enerjisinin üretimi, iletimi,

dağıtımı ile tüketicilere yeterli, kaliteli, sürekli ve düşük maliyetli olarak sunulmasına yönelik

düzenleme ile, özel sektör yatırımcılarının ağırlıklı olduğu yeni bir piyasa yapısı dahilinde

gerçekleştirilebilmesi için, gerekli alt yapının hazırlanması amaçlanmıştır.

Bu amaç doğrultusunda oluşturulacak olan yeni piyasa yapısında, serbest rekabetin gelişmesinin

sağlanması ve fiyatların gerçek maliyetleri yansıtması öngörülmüş, kamu tüzel kişilerinin de

gerçek maliyetler üzerinden çalışmasının temin edilmesi ile yerli, yeni, ucuz ve verimli

yatırımların teşvik edilmesi hedeflenmiştir. 4628 sayılı Kanunla öngörülen piyasa yapısı, “pazar

için rekabet” yapısından, “pazar içi rekabet”e doğru yapılanmayı tanımlamaktadır.

Sayfa 10

Bu Kanunla, pazar içi rekabet ortamının yaratılabilmesi için yeterli miktarda özel yatırımcının

devlet garantileri olmaksızın piyasaya girmesinin sağlanması öngörülmüş, kamunun tek alıcı

olduğu, piyasa risklerinin hemen hemen tümüyle devlet tarafından üstlenildiği ve bu çerçevede

uzun süreli alım garantilerinin ve ödemelere ilişkin Hazine garantilerinin söz konusu olduğu

yapının değiştirilmesine imkan verilmesi amaçlanmıştır.

4628 sayılı Kanun ile oluşturulan elektrik piyasasının, 2013 yılında yürürlüğe giren 6446 sayılı

yeni Elektrik Piyasası Kanunu ile piyasanın ihtiyaçlarına cevap verebilen, dünya enerji

piyasalarına açık ve etkin bir yapıya kavuşturulması amaçlanmıştır. Bu kapsamında kurulması

öngörülen Enerji Piyasaları İşletme Anonim Şirketi (EPİAŞ) ile elektrik ticaretinin mali piyasa

(borsa) yapısına kavuşması hedeflenmiştir.

Türkiye elektrik sektöründeki temel değiĢimleri içeren politikalar genel olarak üç ana

dönem halinde özetlenebilir:

1. Dönem (1923 – 1984) : Elektrik ulusal ekonomi ve güvenliğimiz açısından çok önemlidir. Bu

nedenle, üretimi, iletimi, dağıtımı ve ticareti birer kamu hizmetidir. Dolayısıyla, doğrudan devlet

eliyle yapılır.

2. Dönem (1984 – 2001) : Elektriğin üretimi, iletimi, dağıtımı ve ticareti esas olarak kamu

hizmetidir. Dolayısıyla, Devlet bu işleri ya doğrudan kendisi yapar ya da sözleşmesel bazda özel

sektör eliyle yaptırır.

3. Dönem (2001- 2014) : Elektriğin de bir ticari meta olarak değerlendirildiği ve amaçla üretimi,

dağıtımı ve ticaretinin serbest rekabet ortamında yapılmalıdır anlayışının uygulamaya konulduğu

dönemdir diyebiliriz. Ancak, önemli bir meta özelliğine sahip olması nedeniyle elektriğin

üretimi, iletimi, dağıtımı ve ticareti bağımsız otorite/otoritelerce denetlenmelidir.

TÜRKĠYEDE KAYNAKLARA GÖRE KURULU GÜÇ (2014 Sonu)

YAKIT TÜRÜ KURULU GÜCÜ (MW) SANTRAL SAYILARI

TERMİK 41.801,8 388 HİDROLİK 23.643,2 521 RÜZGAR 3.629,7 90 JEOTERMAL 404,9 15 GÜNEŞ 40,2 112 TOPLAM 69.519,8 1.126

Tablo – 1

Sayfa 11

ġekil - 3

TÜRKİYE TOPTAN SATIŞ PİYASASI

Türkiye enerji sektörü yapısı detaylı incelendiğinde, 2001 yılında 4628 sayılı kanunla başlayan

enerji piyasasında, serbestleşme konusunda önemli ölçüde ilerleme sağlandığı, piyasa açıklık

oranı ve rekabetçi ortamının daha da geliştiği gözlenmektedir.

Lisanslama işlemlerinin başladığı 2003 yılından 2009 yılı sonuna kadar 41 olan lisanslı Toptan

Satış Şirketi sayısı, Serbest Tüketici Limitinin hızlı bir şekilde aşağı çekilmesi sonucu, piyasada

beklenenin üzerinde bir artış göstermiş ve tedarik lisansına sahip şirket sayısı, 2010 yılı sonunda

89’a, 2014 yılında 172’ye ulaşmıştır. Diğer taraftan, Türkiye’de daha önce Otoprodüktör veya

Otoprodüktör Grubu olarak faaliyet göstermekte olan şirketlerden önemli bir kısmı, 4628 sayılı

Kanun ile oluşturulan yeni elektrik piyasası yapısında Üretim ve/veya Toptan Satış Lisansı

almıştır.

2013 yılında yürürlüğe giren 6446 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu ile Toptan satış ve perakende

satış lisansı sahibi tüzel kişilere, mevcut lisanslarındaki hakları korunarak tedarik lisansı

verilmiştir. Söz konusu kanun kapsamında yayımlanan Elektrik Piyasası Lisans Yönetmeliği

uyarınca sektörde faaliyet göstermek üzere Mayıs 2015 sonu itibariyle 203 Tüzel kişiliğe ait

tedarik lisansı bulunmaktadır. Piyasada kamu adına tedarik lisansına sahip tek şirket olarak

faaliyet gösteren TETAŞ, Elektrik Piyasası İthalat ve İhracat Yönetmeliği ve lisansında yer

almak kaydıyla Hükümetlerarası anlaşmalar çerçevesinde ithalat ve/veya ihracat

yapabilmektedir.

21%

31%

34%

5% 1%

1%

7% 0%

KURULU GÜCÜN KAYNAKLARA DAĞILIMI

KÖMÜR

DOĞALGAZ + LNG

HİDROLİK

RÜZGAR

YENİLENEBİLİR+ATIK+JEO

Sayfa 12

Elektrik piyasasının serbestleşmesi amacıyla atılan önemli adımlardan biri de serbest tüketici

limitinin kademeli olarak düşürülmesidir. Serbest tüketici limiti 2004 yılında 7,8 GWh, 2006

yılında 6,0 GWh, 2007 yılında 3 GWh, 2008 yılında 1,2 GWh, 2009 yılında 0,48 GWh, 2010

yılında 0,1 GWh ve 2011 yılında 0,03 GWh, 2012 yılında ise 25.000 kWh’a düşürülmüştür. 2013

yılında serbest tüketici limiti 5.000 kWh olarak belirlenmiş, 2014 Ocak’ta bu limit 4.500 kWh’e

indirilirken, 2015 yılında 4.000 kWh’e düşürülmüştür. Serbest tüketici limitinin düşürülmesi ile

elektrik sektöründe rekabete açıklığı gösteren en önemli parametrelerden olan “Piyasa Açıklık

Oranı”nın artması piyasanın serbestleşmesi açısından büyük önem taşımaktadır. Rekabet

Kurumuna göre, “Piyasa Açıklık Oranı” 2014 yılında teorik olarak %85'ler seviyesine çıkmıştır.

Ancak fiili uygulamada bu oran %45'ler seviyesinde kalmıştır. Diğer bir deyişle, 2014 yılında

toplam tüketim içinde %40 ağırlığa sahip serbest tüketici bu hakkını kullanmamıştır. Bu durum,

serbest tüketiciler arasında farkındalık düzeyinin oldukça aşağılarda kaldığını göstermektedir.

6446 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu yürürlüğe girmeden önce yürürlükte bulunan 4628 sayılı

Elektrik Piyasası Kanununun 3 üncü maddesinin birinci fıkrasının (c) bendi hükmü çerçevesinde,

dağıtım ve perakende satış faaliyetlerine 01 Ocak 2013 tarihinden itibaren ayrı tüzel kişilikler

altında yürütülmeye başlanmıştır. Bu çerçevede, 01 Ocak 2013 tarihinde perakende satış

şirketleri kurularak bu şirketlere perakende satış lisansı verilmiş ve görevli perakende şirketleri

oluşmuş; dağıtım şirketlerinin sahip olduğu perakende satış lisansı ise sona erdirilmiştir. Dağıtım

ve perakende şirketlerinin ayrıştırılması ile görevli tedarik şirketi, bölgesinde bulanan serbest

olmayan tüketicilere ya da serbest tüketici hakkını kazanan ancak bu hakkı kullanmayan

tüketicilere elektrik tedarik etmekle yükümlüdür. Tüm tedarik lisansı sahibi tüzel kişiler bölge

kısıtlaması olmaksızın serbest tüketicilere elektrik tedarik etme hakkına sahiptir.

Yeni piyasa yapısında dağıtım şirketlerinin, asli görev olarak bölgesindeki dağıtım sistemini

işletmesi, gerektiğinde yenileme ve idame yatırımlarını yapması öngörülmüştür. Söz konusu

şirketlerin satın alacağı elektrik enerjisi, genel aydınlatma ve dağıtım sistemi kayıplarını

karşılayacak miktarla sınırlandırılmıştır.

TÜRKİYE ELEKTRİK ENERJİSİ PİYASASINDA TETAŞ’IN KONUMU

Elektrik sektöründe ilk elektrik toptan satış şirketi olarak 2001 yılında faaliyetlerine başlamış

olan TETAŞ’ın temel görevi; Kamu tarafından imzalanmış mevcut sözleşmelerden, Yap-İşlet ve

Yap-İşlet-Devret modeli ile tesis edilmiş bulunan santrallar ile İşletme Hakkı Devri yoluyla özel

sektöre devredilmiş olan santrallara verilen 15-20 yıl gibi uzun süreli enerji alım taahhütlerini

üstlenerek rekabet ortamına yumuşak bir geçişin sağlanmasını temin etmektir. Bu kapsamda,

Teşekkülümüz 2001 yılında yayımlanan 4628 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu uyarınca, elektrik

piyasasında kamu adına toptan enerji alış ve satış faaliyetlerini sürdürmektedir. Bu doğrultuda

Kamu tarafından imzalanmış uzun dönemli sözleşmelerden kaynaklanan mevcut enerji alım ve

satım yükümlülüklerini üstlenmiş olan TETAŞ, elektriğin toptan satışını piyasa fiyatlarını

yansıtan bir fiyattan yapabilmek için kamu üretim tesislerinden de (EÜAŞ ve Bağlı Ortaklıkları)

elektrik enerjisi satın almaktadır.

Sayfa 13

Faaliyete geçtiği 1 Ekim 2001 tarihinden Elektrik Piyasası Dengeleme ve Uzlaştırma

Yönetmeliği’nin nakdi uygulamalarının yürürlüğe girdiği 01 Ağustos 2006 tarihine kadar olan

dönemde Teşekkülümüz;

Uzun Dönemli (15-20 yıl süreli) Yap-İşlet (Yİ), Yap-İşlet-Devret (YİD) ve İşletme Hakkı

Devri (İHD) sözleşmeleri kapsamında özel sektör santrallarında üretilen enerji ile

otoprodüktörler tarafından üretilen enerjinin (Mart 2003’e kadar mevcut sözleşmeler

kapsamında, Mart-Kasım 2003 döneminde sadece dengelenemeyen enerjinin alınması

amacıyla 4628 sayılı Kanun’un 2.d./1 Maddesi çerçevesinde, Aralık 2003-Temmuz 2006

döneminde ise Mali Uzlaştırma Tebliği çerçevesinde) yanı sıra EÜAŞ, Bağlı Ortaklıkları

ve Özelleştirme İdaresi Başkanlığı’na devredilen santrallarda üretilen elektrik enerjisini,

Enerji Piyasası Düzenleme Kurulu tarafından belirlenen esaslar çerçevesinde satın

almıştır.

Satın aldığı bu enerjiyi Enerji Piyasası Düzenleme Kurumuna (EPDK) onaylattığı satış

tarifesi üzerinden TEDAŞ ve Bağlı Ortaklıklarına, imtiyazlı şirketlere (Haziran 2003’e

kadar) ve iletim sistemine doğrudan bağlı Müşterilerine satmıştır. Yurt içinde yürüttüğü

söz konusu ticaret faaliyetlerinin yanı sıra, Bakanlığımızın politikalarına uyumlu olarak

enerji ihracat ve ithalat faaliyetlerini de yürütmüştür.

Elektrik Piyasası Dengeleme ve Uzlaştırma Yönetmeliğinin (DUY) nakdi uygulamasının

yürürlüğe girdiği 1 Ağustos 2006 tarihinden itibaren, Dengeleme Piyasası katılımcısı olan

TETAŞ, bu bağlamda TEİAŞ bünyesinde kurulan Piyasa Mali Uzlaştırma Merkezi (PMUM)

tarafından işletilen dengeleme piyasasından da enerji almakta ve bu piyasaya enerji satmaktadır.

TETAŞ bugün itibariyle;

Elektrik Üretim A.Ş’ye ait Santrallardan,

TEAŞ ve TEDAŞ’dan sözleşmelerini yürütmek üzere devraldığı Yap-İşlet, Yap-İşlet-

Devret ve İşletme Hakkı Devri Modelleri ile işletilen santrallardan,

İthalat/Mübadele Anlaşmaları kapsamında diğer ülkelerden ve

PMUM (Piyasa Mali Uzlaştırma Merkezi) tarafından işletilen Dengeleme Piyasasından

Elektrik enerjisi satın almakta ve bu enerjiyi,

Elektrik Dağıtım Şirketlerine,

Elektrik Perakende Satış Şirketlerine,

Serbest tüketici niteliğine haiz müşterilerine,

İhracat/Mübadele Anlaşmaları kapsamında diğer ülkelere ve

PMUM (Piyasa Mali Uzlaştırma Merkezi) tarafından işletilen Dengeleme Piyasasına

satmaktadır.

TETAŞ’ın toptan satış tarifesi, Elektrik Piyasası Kanunu ve Hazine Müsteşarlığının “Maliyet

Bazlı Fiyatlandırma Mekanizmasının Uygulanmasına Yönelik Usul ve Esaslar” Genelgesi

doğrultusunda; satın alınacak enerji maliyeti, işletme giderleri ve Kalkınma Bakanlığı’nın

öngördüğü döviz kurları ile mali hedefler göz önünde bulundurularak belirlenmekte ve Enerji

Piyasası Düzenleme Kurulunun onayını müteakip uygulamaya konulmaktadır.

Sayfa 14

Enerji Piyasası Düzenleme Kurumundan lisans almış Türkiye’nin ilk toptan enerji satış şirketi

olan Teşekkülümüzün, 31.12.2019 tarihine kadar Tedarik Lisansı bulunmaktadır.

TETAġ ELEKTRĠK ENERJĠSĠ ALIġ/SATIġ PORTFÖYÜ

ġekil – 4

TETAŞ’IN TÜRKİYE ELEKTRİK PİYASASINDAKİ PAYI

TETAŞ, mevcut imtiyaz sözleşmeleri kapsamında TEAŞ ve TEDAŞ’dan devraldığı 15 -20 yıl

süreli, Yap-İşlet, Yap-İşlet-Devret ve İşletme Hakkı Devri modelleri ile işletilen santralların

enerji alım sözleşmelerini yürütmektedir. Toplam kurulu gücü 8.710 MW olan bu santrallar, 10

termik, 13 hidrolik ve 2 rüzgâr santralından oluşmaktadır.

Teşekkülümüz 2001-2006 döneminde bu santrallarda ve EÜAŞ santrallarında üretilen elektriğin

tamamını satın alarak, Dağıtım Şirketlerine, Direkt Müşterilerine ve ihracat/mübadele yolu ile

diğer ülkelere satmış olup, bu dönemde elektrik sektöründeki pazar payımız yüzde 80’lere kadar

çıkmıştır. 2006-2012 döneminde EÜAŞ ürettiği elektrik enerjisinin bir kısmını doğrudan

Dağıtım Şirketlerine satması nedeniyle, bu dönemdeki piyasa payımız ortalama % 45 olarak

gerçekleşmiştir.

EÜAŞ

Yİ, YİD, İHDSantralları

İthalat/Mübadele

PMUM

DirektMüşteriler

PMUM

İhracat/Mübadele

Bölgesel DağıtımŞirketleri

Görevli Tedarik Şirketleri

ENERJİ SATIŞ PORTFÖYÜ ENERJİ ALIŞ PORTFÖYÜ

Sayfa 15

2013 yılında % 53 olan Elektrik Piyasasındaki payımız, 256 milyar kWh tüketimin olduğu

ülkemizde 2014 yılı sonu itibariyle % 48 olarak gerçekleşmiştir. TETAŞ’ın elektrik piyasadaki

payının 2015 yılında da %48 olarak gerçekleşmesi beklenmektedir.

2002-2014 DÖNEMĠNDE TETAġ’IN ELEKTRĠK PĠYASASINDAKĠ PAYI Birim: GWh

YILLAR

ÜRETĠM ĠTHALAT ĠHRACAT TÜKETĠM

TÜRKĠYE

TETAġ

(ALINAN

ENERJĠ)

TETAġ

PAYI

(%)

TÜRKĠYE TETAġ

TETAġ

PAYI

(%)

TÜRKĠYE TETAġ

TETAġ

PAYI

(%)

TÜRKĠYE

TETAġ

(SATILAN

ENERJĠ)

TETAġ

PAYI

(%)

2002 129 106 82 3.588 3,588 100 435 435 100 133 102 77

2003 141 113 81 1.158 1,158 100 588 402 68 141 109 77

2004 151 121 80 464 464 100 1.144 379 33 150 117 78

2005 162 129 80 636 636 100 1.798 412 23 161 125 78

2006 176 122 69 573 573 100 2.236 564 25 175 119 68

2007 192 89 47 864 864 100 2.422 1.215 50 190 87 46

2008 198 87 44 789 789 100 1.122 152 14 198 85 43

2009 195 84 43 812 812 100 1.546 331 21 194 83 43

2010 211 87 41 1.144 932 81 1.918 627 33 210 85 41

2011 229 82 36 4.556 415 9 3.645 19 0,5 230 81 35

2012 239 84 35 5.826 317 5 2.954 13 0,9 242 82 34

2013 240 131 55 7.429 277 4 1.227 0,2 0,01 246 129 53

2014 250 123 49 7.805 103 1 2.696 0 0 256 122 48

Tablo - 2

Sayfa 16

TETAġ 2002-2014 DÖNEMĠ ENERJĠ ALIġ VE SATIġ FAALĠYETLERĠ

Birim: GWh

DÖNEM

ALINAN ENERJĠ SATILAN ENERJĠ

MĠKTAR

ORTALAMA

TARĠFE TUTAR

MĠKTAR

ORTALAMA

TARĠFE TUTAR

Kr/kWh

ABD

Dolar

Cent/

kWh

Milyar

TL Milyar $ Kr/kWh

ABD

Dolar

Cent/

kWh

Milyar

TL Milyar $

2002 106,2 6,82 4,47 7.245 4.753 101,9 7,95 5,22 8.112 5.322

2003 113,2 7,42 4,96 8.398 5.613 109,4 8,10 5,41 8.857 5.920

2004 120,7 7,76 5,47 9.365 6.597 116,8 8,19 5,77 9.566 6.739

2005 128,9 7,76 5,74 10.002 7.398 125,4 8,03 5,94 10.076 7.453

2006 122,2 8,97 6,02 10.957 7.355 118,6 9,04 6,3 10.726 7.445

2007 89,1 8,34 6,42 7.433 5.720 87,4 9,16 7,05 7.996 6.194

2008 86,9 11,52 8,88 10.014 7.721 85,3 11,07 8,53 9.448 7.279

2009 84,1 11,04 7,09 9.287 5.962 83 13,31 8,55 11.052 7.099

2010 87 12,79 8,59 11.135 7.354 85,3 14,68 9,69 12.512 8.264

2011 82,3 14,13 8,35 11.583 6.845 80,8 13,85 8,19 11.187 6.610

2012 83,6 17,22 9,59 14.342 7.988 82,2 18,80 10,47 15.455 8.608

2013 131 17,27 8,96 22.590 11.717 129,6 17,91 9,29 23.206 12.036

2014 123,2 17,02 7,75 20.937 9.532 121,6 17,19 7,82 20.901 9.515

Tablo – 3

ġekil - 5

0,0

20,0

40,0

60,0

80,0

100,0

120,0

140,0

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

10

6,2

11

3,2

12

0,7

12

8,9

12

2,2

89

,1

87

,0

84

,2

87

,0

82

,3

82

,28

13

1,1

12

3,2

10

2,0

10

9,4

11

6,8

12

5,4

11

8,6

87

,4

85

,3

83

,0

85

,3

80

,8

82

,2

12

9,6

12

1,6

GWh TETAŞ TARAFINDAN ALINAN VE SATILAN ENERJİ

Alınan Enerji Satılan Enerji

Sayfa 17

TETAġ'IN TÜRKĠYE ELEKTRĠK TÜKETĠMĠNDEKĠ PAYI

ġekil - 6

2014 YILI PĠYASA PAYIMIZ

ġekil - 7

EÜAŞ ÜRETİMİNİN TAMAMININ ALINDIĞI DÖNEM GEÇİŞ DÖNEMİ

TETAŞ

% 77

DİĞER

% 23

TETAŞ

% 78

DİĞER

% 22

TETAŞ

% 78

DİĞER

% 22

TETAŞ

% 68

DİĞER

% 32

TETAŞ

% 46

DİĞER

% 54

TETAŞ

% 43

DİĞER

% 57

TETAŞ

% 41

DİĞER

% 59

TETAŞ

% 35

DİĞER

% 65

TETAŞ

% 34

DİĞER

% 66

TETAŞ

% 53

DİĞER

% 47

TETAŞ

% 48

DİĞER

% 52

TETAŞ

% 77

DİĞER

% 23

TETAŞ

% 43

DİĞER

% 57

YENİ PİYASA DÖNEMİ

TETAŞ SATIŞ

122 GWh48 %

DİĞER134 GWh

52 %

Türkiye

Tüketim

256

GWh

Sayfa 18

TETAġ’IN ALIM GARANTĠLĠ SÖZLEġMELER KAPSAMINDAKĠ KURULU

GÜCÜN KAYNAKLARA GÖRE DAĞILIMI

ġekil - 8

PORTFÖY BAZINDA ENERJİ ALIŞ MİKTAR-ORAN TABLOSU

PORTFÖY

2014

ALINAN ENERJİ (kWh)

Pay %

EÜAŞ 63.373.565.600 51,5

YAP-İŞLET SANTRALLARI 42.582.678.590 34,6

YAP-İŞLET-DEVRET SANTRALLARI 11.370.197.234 9,2

İŞLETME HAKKI DEVİR SANTRALLARI 3.521.322.220 2,9

PMUM 2.199.519.284 1,8

MÜBADELE (NAHÇİVAN) 102.664.860 0,1

TOPLAM 123.149.947.788 100

Tablo - 4

KAYNAKKURULU GÜÇ

(MW)

DOĞALGAZ 5.989,4

KÖMÜR 1.830

HİDROLİK 872,2

RÜZGAR 17,4

TOPLAM 8710

DOĞALGAZ% 69

KÖMÜR% 21

HİDROLİK

% 10

RÜZGAR% 0,2

8.710

MW

Sayfa 19

ġekil – 9

2014 YILINDA ALINAN ELEKTRĠK ENERJĠSĠNĠN KAYNAKLARA GÖRE DAĞILIMI

ġekil - 10

EÜAŞ % 51,5

Yİ % 34,6

YİD % 9,2

İHD % 2,9

PMUM % 1,8 MÜBADELE

% 0,1

% 51,5

% 34,6

% 10,5

% 1,8% 1,6% 0,03% 0,1

Sayfa 20

MÜŞTERİ BAZINDA ENERJİ SATIŞ MİKTAR-ORAN TABLOSU

MÜŞTERİ 2014

SATILAN ENERJİ (kWh) Pay %

PERAKENDE ELEKTRİK SATIŞ ŞİRKETLERİ 87.239.796.000 71,7

ELEKTRİK DAĞITIM ŞİRKETLERİ 31.236.062.000 25,7

DİREKT MÜŞTERİLER 2.033.040.500 1,7

PİYASA MALİ UZLAŞTIRMA 1.095.256.827 0,9

MÜBADELE (NAHCİVAN) 79.490 0

TOPLAM 121.604.234.817 100

Tablo - 5

ġekil - 11

DAĞITIM ŞİRKETLERİ

% 25,7

PERAKENDE SATIŞ ŞİRK.

% 71,7

DİREKT MÜŞTERİLER

% 1,7

PMUM % 0,9

Sayfa 21

TETAŞ’IN İTHALAT/İHRACAT VE MÜBADELE FAALİYETLERİ

Teşekkülümüzce, Bakanlığımız politikalarına paralel olarak, komşu ülkelerle ülkemiz arasındaki

enerji iletim hattı bağlantılarındaki kapasiteler, söz konusu ülkelerin enerji alt yapıları, arz talep

durumları ve ithalat-ihracat imkanları izlenerek, ülkelerarası ilişkiler canlı tutulmuştur. Bu

kapsamda, ilgili mevzuat çerçevesinde, Teşekkülümüzce elektrik enerjisinin ithalatı, ihracatı ve

mübadelesi yapılmaktadır.

Bu güne kadar:

√ Türkmenistan √ Bulgaristan

√ Nahçivan Özerk

Cumhuriyeti

√ Gürcistan Acara Özerk

Cumhuriyeti

√ Yunanistan √ İran

√ Rusya √ Suriye

ile enerji alışverişi yapılmıştır.

2002-2014 YILLARI ĠTHALAT VE ĠHRACAT FAALĠYETĠMĠZ

ġekil - 12

Sayfa 22

NÜKLEER GÜÇ SANTRAL PROJESİNDEKİ ROLÜMÜZ

Türkiye Cumhuriyeti ile Rusya Federasyonu arasında 2010 yılında imzalanan Hükümetlerarası

Anlaşma kapsamında Mersin-Akkuyu’da tesis edilecek toplam 4.800 MW gücündeki Nükleer

Güç Santralında üretilecek elektrik enerjisinin ortalama yarısını 15 yıl süre ile satın alma görevi

Teşekkülümüze verilmiştir. Söz konusu Anlaşma gereği Teşekkülümüz ile Akkuyu Nükleer A.Ş.

(Proje Şirketi) arasında imzalanacak olan Elektrik Satın Alma Anlaşması (ESA) taslağına ilişkin

müzakerelere; Bakanlığımız, Teşekkülümüz ve Proje Şirketi yetkililerinin katılımı ile 2014

yılında da devam edilmiştir. Bu kapsamda, ESA’nın hazırlanması sürecine baz teşkil edecek

“ESA’nın Temel Prensiplerine İlişkin Tutanak” Tarafların Çalışma Gruplarınca müzakere

edilerek 30.12.2014 tarihinde parafe edilmiştir.

Diğer taraftan, Sinop’ta kurulması planlanan Nükleer Güç Santraline ilişkin olarak, Türkiye

Cumhuriyeti Hükümeti ile Japonya Hükümeti arasında Nükleer Güç Santralının ve Nükleer Güç

Sanayisinin Geliştirilmesine Dair İşbirliği Anlaşması 03 Mayıs 2013 tarihinde Ankara’da

imzalanmıştır. Söz konusu Anlaşma ile Sinop Nükleer Güç Santralında üretilecek elektriğin 20

yıl süre ile satın alınması görevi TETAŞ’a verilmiştir. Bakanlığımızca yürütülmekte olan

çalışmalara, Teşekkülümüzce katkı sağlanmaktadır.

ULUSLARARASI ELEKTRİK TİCARETİ

Elektrik sektöründe son yıllarda yaşanan gelişmeler ile teknolojik gelişmelere bağlı olarak artan

enerji talebine cevap verebilme ve arz güvenliği konusu, ülkeleri birbirine bağımlı kılmaktadır.

Bu itibarla Türkiye de elektrik enterkonneksiyon şebekesini, Avrupa enterkonnekte elektrik

şebekesi ile bütünleştirmiştir.

Enterkonneksiyon hatları, serbest piyasa modelinin yaygınlaşması ile uluslararası ticareti

özendirerek bölgesel ve kıtasal pazarların oluşturulması amacıyla kullanılmaya başlanmıştır.

Böylece, Elektrik sisteminin kapasite ve yedek paylaşımı ile daha ekonomik, kaliteli ve güvenilir

işletilmesi sağlanmaktadır.

Türkiye Elektrik Sisteminin ENTSO-E CESA (eski UCTE senkron bölgesi) sistemine senkron

paralel bağlanması konusundaki çalışmalar sonucunda 18 Eylül 2010 tarihi itibari ile Deneme

Senkron Paralel İşletme aşaması başlamış, kararlılığın sağlanması ve ticari olmayan alış-

verişlerin denenmesi evrelerinin başarıyla tamamlanmasını takiben 2 Haziran 2011 tarihinde

ticari alış-verişlerin yapıldığı son evreye geçilmiştir. Bu fazda öncelikle Avrupa’dan Türkiye

yönüne 400 MW, Türkiye’den Avrupa yönüne ise 300 MW kapasitede elektrik enerjisi ticaretine

izin verilmiştir. ENTSO-E’nin kararını takiben Temmuz 2013’den itibaren söz konusu

kapasiteler Avrupa’dan Türkiye yönüne 550 MW, Türkiye’den Avrupa yönüne ise 400 MW’a

arttırılmıştır.

Bu miktarlar ENTSO-E’nin izin vermesine ve bir önceki alış-verişin başarıyla tamamlanmasına

bağlı olarak, aylık olarak Bulgaristan ve Yunanistan için her iki sınırda ithalat ve ihracat olmak

üzere ayrı ayrı hesaplanacak ve Net Transfer Kapasite (NTK) değeri arttırılacaktır.

Sayfa 23

Ülkemizde uluslararası elektrik ticareti ile ilgili olarak, 6446 sayılı Kanun çerçevesinde

oluşturulan enerji piyasası mevzuatında;

Tedarik şirketleri, Bakanlığın uygun görüşü doğrultusunda uluslararası enterkonneksiyon

şartı oluşmuş ülkelerden veya ülkelere, Kurul (EPDK) onayı ile elektrik enerjisi ithalatı ve

ihracatı faaliyetlerini yapabilir. Uygulamaya ilişkin usul ve esaslar Kurum (EPDK)

tarafından çıkarılan yönetmelikle düzenleneceği,

TETAŞ’ın, mevcut sözleşmeler kapsamında imzalanmış olan enerji alış ve satış

anlaşmalarını yürütebileceği, Mevcut imtiyaz ve uygulama sözleşmeleri kapsamında enerji

alış ve satış anlaşmaları imzalayabileceği, hükümetler arası anlaşmalar kapsamında elektrik

enerjisi ithalat veya ihracat anlaşmaları imzalayabileceği,

Elektrik enerjisi ve/veya kapasitenin uluslararası enterkonneksiyon şartı oluşmuş ülkelere

ihracatı, tedarik lisansı sahibi şirketler ve üretim şirketleri tarafından, Bakanlığın uygun

görüşü doğrultusunda, bu Kanun ve ikincil mevzuatı uyarınca Kurul (EPDK) onayıyla

yapılabileceği,

Elektrik enerjisi ve/veya kapasitesinin uluslararası enterkonneksiyon şartı oluşmuş

ülkelerden ithalatı, tedarik lisansı sahibi şirketler tarafından, Bakanlığın uygun görüşü

doğrultusunda, bu Kanun ve ikincil mevzuatı uyarınca Kurul (EPDK) onayıyla

yapılabileceği,

Sınırda yer alan illerde kurduğu üretim tesisinde ürettiği elektriği iletim veya dağıtım

sistemine bağlantı tesis etmeden kuracağı özel direkt hat ile ihraç etmek isteyen tüzel

kişilere, üretim lisansı almak kaydıyla Bakanlığın uygun görüşü doğrultusunda Kurulca

(EPDK) izin verilebileceği,

Sınır bölgelerinde elektrik enerjisinin temini amacıyla, teknik gereklilik doğması hâlinde

geçici olarak izole bölge yöntemiyle elektrik ithalatına Bakanlığın uygun görüşü

doğrultusunda Kurulca (EPDK) izin verilebilir.

hususları düzenlenmiştir.

Ülkelerarası Elektrik Enterkonneksiyonunun Faydaları

Bölgesel ölçekte kaynak çeşitliliğinin artırılması,

İklimsel, mevsimsel veya dönemsel nitelikteki farklılıkların avantaja dönüştürülmesi,

Elektrik kurulu güç gereksiniminin ve yatırım/işletme maliyetlerinin azaltılması,

Acil ve arızi durumlarda yardımlaşmanın yapılması,

Artan rekabet nedeniyle fiyatlarda düşüş,

Elektriğin, üretim, iletim ve dağıtımında verimliliğin arttırılması,

Taraf ülkeler arasındaki siyasi ve ekonomik işbirliğinin artması,

Üçüncü ülkelerin üretim/fiyat ekseninde sergileyebilecekleri politika değişikliklerinin yol

açabileceği olumsuz etkilerin hafifletilmesi.

Sayfa 24

Pazar Yapısı ve Göstergeleri Ülkemizde, geçmişte kamu teşebbüslerinin hâkimiyetinde olan piyasa yapısında ortaya çıkmayan

pazar gücü problemleri, dağıtım ve üretim özelleştirmelerinin ardından rekabetin yeterince tesis

edilemediği alanlarda kendini göstermiştir. Bu çerçevede, serbestleşmenin arttığı, kamunun

piyasa oyuncusu olarak rolünün azaldığı dönemde önem verilmesi gereken konunun; potansiyel

pazar gücü problemlerinin ortaya çıkmadan ya da büyümeden tespit edilmesi ve gerekli

düzenlemelerin ivedilikle hayata geçirilmesi olduğu görülmüştür.

2003 ile 2006 yılları arasındaki dengeleme ve uzlaştırma faaliyetleri, Aralık 2003’te yürürlüğe

giren “Elektrik Piyasasında Mali Uzlaştırma Yapılmasına İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında

Tebliğ” kapsamında gerçekleştirilmiştir.

Mevcut yapıda, elektrik piyasasında fiyatlar doğrudan toptan satış piyasasında belirlenmektedir.

Anlaşmalarda yer alan fiyatlar ise toptan satış piyasasından dolaylı olarak etkilenmektedir.

Üreticiler; dağıtım şirketleri ve büyük tüketicilerle, taraflar arasında serbestçe müzakere ederek,

fiyatların belirlendiği ikili anlaşmalar imzalayabilmektedirler. İkili anlaşmalar kapsamında

olmayan elektrik enerjisi, elektrik piyasasında (Spot Piyasa) alınıp satılmaktadır. Piyasa fiyatı,

her saat dilimi için sistemde marjinal konumdaki firma tarafından belirlenen fiyat, yani sistem

marjinal fiyatıdır.

Ülkemizde, Elektrik Piyasası Dengeleme ve Uzlaştırma Yönetmeliğinin 1 Ağustos 2006

tarihinde nakdi olarak uygulanmaya başlanılmasıyla, arz güvenliğine yönelik piyasa eksenli

çözümler üretilmesi hedeflenmiştir. Piyasanın enerji ihtiyacının yada fazlalığının göstergesi,

dengeleme piyasasında oluşan sistem dengesizlik fiyatlarının yüksekliği yada düşüklüğü ile

doğru orantılıdır. Kısaca sistem dengesizlik fiyatları üretim tesisi yatırımcısının yatırımını

gerçekleştirip gerçekleştirmeyeceğine karar vermesinde önemli bir etkendir. Söz konusu fiyatlar,

aynı zamanda, piyasa katılımcıları arasında imzalanan ikili anlaşmalar için de referans olarak

kullanılmaktadır.

Son iki yıl, elektrik dağıtımındaki özelleştirmeler ve özel sektör yatırımlarındaki artışlar ile

sektör yapısının önemli ölçüde değiştiği, Gün Öncesi Planlama ve Dengeleme Güç Piyasasının

devreye girmesi ile de elektrik ticaretinin daha rekabetçi yapıya dönüştüğü bir dönem olmuştur.

Önümüzdeki dönemde de sektördeki gelişmelerin aynı paralelde olacağı değerlendirilmektedir.

Serbest/rekabetçi piyasanın tam olarak amacına ulaşabilmesi ve uzun vadeli arz güvenliğinin

ülkemizde tesis edilebilmesi için, şeffaf spot fiyatların ve likid forward piyasaların oluşturulması

gerekmektedir.

14.04.2009 tarihinde Resmi Gazetede yayımlanan Elektrik Piyasası Dengeleme ve Uzlaştırma

Yönetmeliği ile saatlik uzlaştırmaya dayalı Gün Öncesi Planlama ve Dengeleme Güç Piyasası

yapısı uygulamasına, birinci aşamada sanal olarak, 1 Aralık 2009 tarihinden itibaren de nakdi

uygulamaya geçilmiştir.

Gün Öncesi Piyasasında uzun ve orta dönemli ikili anlaşmalar dışında da enerji ticareti yapılması

amaçlanmıştır. Böylece dengeleme-uzlaştırma sadece mevcut anlaşmalardan farkların

dengelenmesi ve uzlaştırılmasına münhasır olacak, piyasa katılımcıları gün öncesi piyasasından

bir gün sonrası dahil olmak üzere kısa ve orta vadeli spot alım-satım işlemleri yapabileceklerdir.

Sayfa 25

Dağıtım Şirketlerince yürütülen dağıtım ve perakende satış faaliyetlerinin ayrı tüzel kişilikler

altında yürütülmesini sağlamak amacıyla alınan “Dağıtım ve Perakende Satış Faaliyetlerinin

Hukuki Ayrıştırılmasına İlişkin Usul ve Esaslar” hakkındaki Kurul Kararı 27.09.2012 tarihli

Resmi Gazetede yayımlanmıştır.

Piyasada ayrı tüzel kişilikler olarak faaliyet gösterecek şekilde 2013 yılında ayrıştırılan Dağıtım

ve Perakende Satış şirketleri ile TETAŞ arasında süresi bir yıl olan enerji satış sözleşmeleri

yapılmıştır. Söz konusu sözleşmeler uyarınca her yıl imzalanan protokoller ile anlaşmanın süresi

ve miktarları değiştirilmektedir.

Pazar yapısındaki değişim hedeflerini ve gelişmelerin planlı şekilde ilerlemesini sağlamak

amacıyla 2004 yılında yürürlüğe konulan “Elektrik Enerjisi Sektörü Reformu ve Özelleştirme

Strateji Belgesi”nde yer alan TEDAŞ bünyesindeki Dağıtım Şirketlerinin özelleştirilmesi

çalışmalarına 2006 yılında başlanmış; Dağıtım bölgelerindeki kamu şirket hisselerinin blok satış

yoluyla özelleştirilmesi ve tesislerin işletme haklarının devredilmesi uygulaması benimsenmiştir.

2013 yılı sonu itibariyle tüm dağıtım şirketlerinin özel sektöre devri gerçekleşmiştir.

Aynı belgede yer alan EÜAŞ bünyesindeki üretim tesislerinin özelleştirmesine yönelik

çalışmalar 2013 yılında da devam etmiştir.

Mart 2013 yılında yürürlüğe giren 6446 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu’nun temel hedefi;

elektriğin yeterli, kaliteli, sürekli, düşük maliyetli ve çevreyle uyumlu bir şekilde tüketicilerin

kullanımına sunulması için, rekabet ortamında özel hukuk hükümlerine göre faaliyet gösteren,

mali açıdan güçlü, istikrarlı ve şeffaf bir elektrik enerjisi piyasasının oluşturulması ve bu

piyasada bağımsız bir düzenleme ve denetimin yapılmasının sağlanmasıdır.

Elektrik Piyasası Kanunu’nun da öngörüldüğü üzere yeterli derinliğe sahip, şeffaf, güvenilir ve

sağlıklı kurallarla işleyen ve piyasadaki serbestliği sağlayacak olan bir Enerji Borsası’na da

işlerlik kazandırılması organize toptan elektrik piyasalarında rekabeti daha da ileriye taşıyacak

önemli bir adım olacaktır. Bu kapsamda, sermayesinin % 60’ı kamu, % 40’ı özel sektöre ait

Enerji Piyasaları İşletme A.Ş.’ye (EPİAŞ) işlerlik kazandırılması arz-talep dengesini ve

maliyetleri tam olarak yansıtan rekabetçi bir toptan satış piyasası oluşumuna imkan

sağlayacaktır. Ayrıca EPİAŞ’ın faaliyete geçmesiyle elektrik piyasasında oluşacak referans fiyat

uygulaması piyasada öngörülebilirliği artıracak, yerli ve yabancı yatırımcının karar verme

sürecini hızlandıracaktır. Bu durum uzun vadede elektrik arz güvenliğinin sürdürülebilirliğine

olumlu yansıyacaktır.

Sonuç itibariyle; dünya elektrik piyasalarındaki gelişmeler de dikkate alınarak uluslararası

elektrik piyasalarıyla entegre edilebilir bir piyasa yapısının oluşturulması amacıyla, 2013 yılında

çıkartılan 6446 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu çerçevesinde organize toptan elektrik piyasasının

işletiminin başlamasıyla birlikte TETAŞ da bu yeni dönemde, tedarik lisansı sahibi olarak

piyasada mevzuat ile kendisine verilen görevleri yerine getirmeye devam edecektir.

Sayfa 26

SERBEST TÜKETİCİ LİMİTLERİ

Elektrik Piyasası Kanunu kapsamında, EPDK tarafından belirlenen miktarın üzerinde elektrik

tüketen abonelerin, ihtiyaç duydukları elektriği yalnızca kendi bölgesindeki dağıtıcıdan değil,

istediği tedarikçiden alabilmesine imkan tanıyan serbest tüketici uygulaması mevcuttur.

Tüketimleri serbest tüketici limitinin altında olan tüketicilere ise elektrik satışı, düzenlemeye tabi

tarifeler ile gerçekleştirilmektedir. Serbest tüketici limitleri her yıl belirli miktarlarda azaltılmış

olmakla birlikte, henüz sıfıra indirilmemiştir.

Elektrik Piyasası Kanunu kapsamında “serbest tüketici niteliğini haiz olduğu hâlde elektrik

enerjisini, son kaynak tedarikçisi olarak yetkilendirilen tedarik lisansı sahibi şirket dışında bir

tedarikçiden temin etmeyen tüketicilere elektrik enerjisi tedariği” şeklinde tanımlanan “son

kaynak tedariği” adı altında tedarik edilen elektrik enerjisinin fiyatlandırılması da düzenlemeye

tabi tarifeler yolu ile belirlenmektedir. Piyasada maliyet esaslı fiyatlandırma mekanizmalarının

rasyonel ve sürdürülebilir şekilde uygulanması ve rekabet yoluyla gelişecek kazanımların

tüketiciye daha geniş ölçekte sunulabilmesi için serbest tüketici limitinin sıfırlanması ve son

kaynak tedarik tarifesi dışında düzenlemeye tabi bir tarifenin uygulanmaması gerekmektedir.

Piyasada öngörüldüğü üzere, 2016 itibariyle bu yapıya geçilmesi beklenmektedir.

Diğer taraftan, serbest tüketici limitinin sıfırlanabilmesi için Piyasa Mali Uzlaştırma Merkezi

altyapısının güçlendirilmesi ve piyasa yönetim sisteminin büyük sayıda portföy geçişine

hazırlanması için gerekli çalışmalara hız verilmesi gerekmektedir. Bu çalışmaların öncelikli hale

getirilmek suretiyle, hızlı bir şekilde tamamlanması ve serbest tüketici limitinin sıfırlanması,

elektrik piyasasının daha rekabetçi bir nitelik ve işlerlik kazanmasını sağlayacaktır.

Sayfa 27

DÜNYADA VE TÜRKİYEDE ELEKTRİK FİYATLARI

Dünyada en ucuz elektriği petrol, doğalgaz gibi zengin yeraltı kaynaklarına veya nükleer enerji

santrallarına sahip olan ülkeler kullanmaktadır. İthal enerji kaynaklarına bağımlı olan ülkelerde

ise elektrik fiyatları daha yüksek seviyelerdedir.

Bazı ülkelerin son yıllardaki ortalama birim fiyatları ABD dolar cent cinsinden incelendiğinde

aşağıdaki gibidir.

ÜLKELER Birim Elektrik Fiyatı

ABD Dolar Cent/kWh

Özbekistan 5

Arjantin 6

Çin 9

Rusya 9

İzlanda 10

Türkiye 11

ABD 15

İngiltere 17

Fransa 19

Meksika 19

İspanya 22

İsveç 27

İtalya 28

Hollanda 28

Belçika 29

Almanya 31

Danimarka 40

Avusturalya 46 Kaynak:IEA Tablo - 6

2003 - 2014 YILLARI TETAġ ELEKTRĠK TOPTAN SATIġ TARĠFELERĠ

TETAŞ uzun dönemli sözleşmeler kapsamında elektrik enerjisini Yİ, YİD ve İHD

santrallarından satın almaktadır. Bu santrallar üretimlerini ağırlıklı olarak ülkemizde pahalı olan

doğalgaz ve ithal kömürden yaptıklarından ve Sözleşmeleri gereğince tarifelerine yakıt

maliyetlerini aynen yansıttıklarından, bu santrallarda üretilen enerjinin maliyetleri ülkemiz

şartlarında yüksek olmaktadır.

Sayfa 28

Gerek elektrik, gerekse doğal gaz piyasalarının daha rekabetçi bir yapıya geçmesi sürecinde

“yükümlenilen maliyet” oluşturan Yap-İşlet (Yİ) ve Yap-İşlet-Devret (YİD) projeleri

kapsamındaki alım sözleşmeleri belirleyici olmaktadır. Geleceğe dönük rekabet politikası

değerlendirmelerinde bu sözleşmelerin büyük bölümünün sona ereceği 2018-2019 dönemi

piyasanın geleceği açısından büyük öneme sahiptir.

Ülkemizin sosyoekonomik yapısı göz önünde bulundurularak, TETAŞ tarifeleri kamu üretim

tesislerinden düşük maliyetli enerji temin edilmek suretiyle makul seviyeye getirilmektedir. Bu

çerçevede oluşan Teşekkülümüzün tarifesi yıllar itibariyle aşağıdaki grafikte gösterilmektedir.

ġekil - 13

Elektrik üretimini doğalgaz ve ithal kömürden yapan Yİ ve YİD gibi elektrik santrallerinin

yüksek üretim maliyetlerini sözleşmeleri gereği TETAŞ’a sattıkları elektrik fiyatlarına

yansıtmaktadır. TETAŞ; Yİ-YİD santrallerinden aldığı yüksek fiyatlı elektriği EÜAŞ’ın

uhdesinde bulunan hidroelektrik santraller nedeniyle daha düşük fiyata satın alabildiği elektrikle

paçallayarak piyasaya satmaktadır.

Bu durum piyasada, gerçek maliyeti yansıtmayan, olması gereken elektrik fiyatlarından daha

düşük fiyatların oluşmasına neden olmaktadır. Birincil enerji kaynakları fiyatlarındaki fiyat

farklılıkları elektrik piyasasının serbestleşmesinin ve bazı kaynakların elektrik üretimindeki

payının artmasının önündeki en büyük engel olarak görülmektedir. Diğer taraftan, gerçeği

yansıtmayan elektrik fiyatları nedeniyle kömür, hidrolik, rüzgar, güneş enerjisi gibi yerli ve

yenilenebilir kaynakların elektrik piyasasında yer almasını güçleştirmektedir. Ayrıca, Doğal

gazın elektrik piyasasındaki ağırlığının hala yüksek olması nedeniyle yerli kaynaklara dayalı

üretim yatırımları istenilen seviyeye henüz ulaşmamıştır.

5,41 5,77 5,94

6,30 7,05

8,53 8,55 9,69

8,19

10,47

9,29

7,82 8,10 8,19 8,03 9,04 9,16

11,07

13,31

14,68 13,85

18,80

17,91 17,19

0,00

2,00

4,00

6,00

8,00

10,00

12,00

14,00

16,00

18,00

20,00

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

SAT

IŞ T

AR

İFES

İ (A

BD

Do

lar

Ce

nt/

kWh

-Kr/

kWh

)

YILLAR TARİFE (Cent/kWh)

TARİFE (Kr/kWh)

Sayfa 29

Piyasadaki fiyatları etkileyen diğer bir husus ise fiyat eşitleme mekanizmasıdır. Hem elektrik

hem de doğal gaza fiyatlarının nasıl belirleneceğine ilişkin Yüksek Planlama Kurulu’nun

14/2/2008 tarih ve 2008/T-5 sayılı Kararı ile kabul edilen Enerji KİT’lerinin Uygulayacağı

Maliyet Bazlı Fiyatlandırma Mekanizması Usul ve Esaslarının yürürlükten kaldırılması enerji

fiyatlarının kendi dinamikleri içerisinde belirlenmesine katkıda bulunacaktır.

FİYAT EŞİTLEME MEKANİZMASI

24.05.2006 tarih ve 26177 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 5496 sayılı Kanun ile 6446 sayılı

Elektrik Piyasası Kanununun Geçici 1. madde gereğince; düzenlemeye tabi tarifeler üzerinden

elektrik enerjisi satın alan tüketicilerin dağıtım bölgeleri arası maliyet farklılıkları nedeniyle var

olan fiyat farklılıklarından kısmen veya tamamen korunmasını sağlamak amacıyla “Fiyat

Eşitleme Mekanizması”nın tesis edileceği ve bu mekanizmanın Teşekkülümüz aracılığı ile

yapılacağı düzenlenmiştir. Bu çerçevede uygulamaya yönelik usul ve esasları kapsayan “Fiyat

Eşitleme Mekanizması Hakkında Tebliğ” 21.12.2006 tarih ve 26383 sayılı Resmi Gazetede

yayımlanmıştır.

Söz konusu tebliğ ile; Fiyat Eşitleme Mekanizması uygulaması sonunda belirlenen

Desteklenecek Tutarların, dağıtım şirketleri arasındaki transferinin Teşekkülümüz aracılığı ile

yapılacağı, Destekleme Tutarlarının faturalama ve ödemelerine ilişkin tüm hükümlerin taraflar

arasında yapılacak olan protokolde yer alacağı ve uygulamaya 01.01.2007 tarihinden itibaren

başlanacağı düzenlenmiştir.

Ancak, bölgeler arasındaki işletme ve yatırım maliyetleri ile kayıp ve kaçak oranları, coğrafi ve

iklimsel vb. nedenlerle aynı değildir. Rekabete açık piyasa modelinin oluşturulması için

uygulanması gereken model “Maliyet Bazlı Bölgesel Tarifeler” olmalıdır. Maliyet bazlı bölgesel

tarife modeline geçilmeden mevcut uygulamaya devam edilmesi halinde; Elektrik Piyasası

Kanunu’nun temel hedefi olan “elektriğin yeterli, kaliteli, sürekli, düşük maliyetli ve çevreyle

uyumlu bir şekilde tüketicilerin kullanımına sunulması için…………şeffaf bir elektrik enerjisi

piyasasının” oluşturulmasının mümkün olmayacağı değerlendirilmektedir. Diğer taraftan,

maliyet bazlı tarifede tüketici grupları arasında bölgelerin coğrafi özelliklerine ve bölgeden

bölgeye değişen teknik kayıp ve kaçak oranlarından dolayı fiyat farklılıklarının ortaya çıkması

da kaçınılmazdır. Bu nedenle; sektör genelinde katılımcılar arasında ayrım gözetmeksizin

yapılacak bir düzenleme sektörün ve piyasanın geleceği bakımından önem arz etmektedir.

TETAŞ mevzuatla verilen görev kapsamında, Fiyat Eşitleme Mekanizması’na ilişkin

uygulamalara 2007 yılı başından itibaren başlanmış ve günümüze kadar uygulamaları

sürdürmüştür. 31.01.2013 tarihli Resmi Gazetede yayımlanan 6408 sayılı Kanun ile

uygulamaların 31 Aralık 2015 tarihine kadar sürdürülmesi öngörülmektedir.

Sayfa 30

PAZAR EĞİLİMLERİ VE BÜYÜME POTANSİYELİ

6446 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu çerçevesinde arz güvenliğine yönelik, piyasa eksenli

çözümler üretilmesi amacıyla oluşturulan bu piyasanın tam manasıyla amacına ulaşabilmesi bir

başka deyişle uzun vadeli arz güvenliğinin ülkemizde tesis edilebilmesi için mevcut piyasada

talep tarafının katılımının sağlanması gerekmektedir.

Yapılmakta olan projeksiyon çalışmalarına göre, ülkemizde elektrik enerjisi talebinde yılda

yaklaşık % 4-5 artış göstermesi halinde talebin 2023 yılında 400 Milyar kWh seviyelerinde

olması beklenmektedir. Dünya genelinde yaşanan ekonomik olumsuzluklara rağmen,

ülkemizdeki piyasanın büyüme potansiyeline sahip olduğu ve yukarıda ifade edilen bir pazar

yapısına ulaşılması halinde yatırımcıların tercihinin ülkemiz piyasaları yönünde olacağı

düşünülmektedir. TETAŞ bu pazarda taahhütlerini mevcut ve değişecek mevzuat çerçevesinde

yerine getirmeye devam edecektir.

2013 yılında elektrik dağıtımındaki özelleştirmelerin tamamlanması ve 2014 yılında da üretim

yatırımlarındaki artışların devam etmesi ile sektör yapısının önemli ölçüde değiştiği, nihai

Dengeleme ve Uzlaştırma Yönetmeliği ile düzenlenmiş olan Gün Öncesi Piyasa ve Dengeleme

Güç Piyasasının devreye girmesi ile de elektrik ticaretinin daha etkin ve rekabetçi bir seviyeye

geldiği, kamunun üretimdeki payının azaldığı (%30’ların altında) bir dönem olmuştur.

ELEKTRĠK ÜRETĠMĠNDE KAMU - ÖZEL SEKTÖR PAYLARI

Kaynak: ETKB ġekil - 14

Sayfa 31

ġekil - 15

Dünyada ve ülkemizde yaşanan ekonomik ve politik gelişmelerle doğrudan etkileşim içinde olan

Türkiye elektrik piyasası; 2008 yılının son çeyreğinde daralan, ancak 2010 yılı ile toparlanmaya

başlayan ve 2014 yılında da devam eden talep artışının gerektirdiği yatırım ihtiyacı ve bu

ihtiyaçlar çerçevesinde geliştirilmekte olan mevzuat altyapısı, gelişen ticaret ortamı ve ihtiyaç

duyulan yeni insan kaynağı profili ile son derece dinamik bir süreçten geçmektedir.

Global krizin ülkedeki etkilerinin görülmeye başladığı 2008 yılı son çeyreğinden itibaren

başlayan ve 2009 yılında %2 azalış olarak gerçekleşen elektrik tüketimindeki duraksama ve

azalış eğilimi, 2010 yılı ile toparlanma trendine girmiş ve bir önceki yıla göre % 8,5 artış olarak

gerçekleşmiştir. 2013 yılında tüketimdeki artış devam etmiş ve bir önceki yıla göre % 1,3 artarak

245 GWh, 2014 yılında ise bu artış 256 GWh tüketimle %4,5’e seviyesine yükselmiştir.

2001 2014 2001 / 2014

ÜRETİM İLETİM TOPTAN SATIŞ DAĞITIM

TÜRKİYE ELEKTRİK ENERJİSİ SEKTÖRÜNDE ÖZEL SEKTÖR-KAMU PAYLARININ GELİŞİMİ

ÖZEL

%30

KAMU

%70

ÖZEL

% 72

KAMU

% 28

KAMU

%100

KAMU

%100

2001 2014

ÖZEL

% 52

KAMU

% 48

ÖZEL%5

KAMU

%95

ÖZEL

%100

2001 2014

Sayfa 32

ÜLKEMĠZ ELEKTRĠK ENERJĠSĠ GÖRÜNÜMÜ (GWh)

YIL ÜRETĠM ĠTHALAT ĠHRACAT TÜKETĠM Üretim Artış

Oranı

Tüketim Artış

Oranı

2003 140.581 1.158 588 141.151 8,6% 6,5%

2004 150.698 464 1.144 150.018 7,2% 6,3%

2005 161.956 636 1.798 160.794 7,5% 7,2%

2006 176.300 573 2.236 174.637 8,9% 8,6%

2007 191.558 864 2.422 190.000 8,7% 8,8%

2008 198.418 789 1.122 198.085 3,6% 4,3%

2009 194.813 812 1.546 194.079 -1,8% -2,0%

2010 211.208 1.144 1.918 210.434 8,4% 8,4%

2011 229.395 4.556 3.645 230.306 8,6% 9,4%

2012 239.497 5.826 2.954 242.370 4,4% 5,2%

2013 240.154 7.429 1.227 246.357 0,3% 1,6%

2014 250.381 7.805 2.696 255.490 4,3% 3,7%

Kaynak: ETKB Tablo - 7

KAYNAK BAZINDA TÜRKĠYE ELEKTRĠK ENERJĠSĠ ÜRETĠM ORANLARI

YIL TERMĠK HĠDROLĠK JEOTERMAL +

RÜZGAR

2003 74,8% 25,1% 0,1%

2004 69,3% 30,6% 0,1%

2005 75,5% 24,4% 0,1%

2006 74,8% 25,1% 0,1%

2007 81,0% 18,7% 0,3%

2008 82,7% 16,8% 0,5%

2009 80,6% 18,5% 1,0%

2010 73,8% 24,5% 1,7%

2011 74,8% 22,8% 2,4%

2012 73,0% 24,2% 2,8%

2013 71,5% 24,7% 3,7%

2014 79,6% 16,1% 4,2%

Kaynak: ETKB Tablo - 8

Sayfa 33

2014 YILI SONU ĠTĠBARĠYLE TÜRKĠYE ÜRETĠMĠNĠN KURULUġLARA

VE KAYNAKLARA GÖRE DAĞILIMI (GWh)

KURULUġLAR KAYNAK

TĠPĠ 2003 2009 2012 2013 2014

EÜAġ ve Bağlı

Ortaklıkları

TERMĠK 30.391 61.115 52.264 42.210 47.350

HĠDROLĠK 30.027 28.338 38.311 37.788 23,083

JEOTERMAL 87

TOPLAM 60.506 89.454 90.575 79.998 70.432

Üretim

ġirketleri

TERMĠK 74.711 95.808 122.608 129.046 152.011

HĠDROLĠK 5.302 7.620 19.554 21.458 17.319

RÜZGÂR 61 1.495 5.861 7.518 8.367

JEOTERMAL

436 899 1.274 2.252

TOPLAM 80.075 105.359 148.922 159.296 179.949

TOPLAM

TERMĠK 105.101 156.923 174.872 171.256 199.361

HĠDROLĠK 35.330 35.958 57.865 59.246 40.402

RÜZGÂR 61 1.495 5.861 7.518 8.367

JEOTERMAL 89 436 899 1.274 2.252

TOPLAM 140.581 194.813 239.497 239.293 250.381 Kaynak: ETKB Tablo - 9

ÜLKEMĠZ KURULU GÜCÜNÜN KURULUġ VE KAYNAKLARA GÖRE

DAĞILIMI (MW)

KURULUġLAR KAYNAK

TĠPĠ 2003 2009 2012 2013 2014

EÜAġ ve Bağlı

Ortaklıkları

TERMĠK 9.108 12.525 12.561 10.862 8.883

HĠDROLĠK 10.990 11.678 12.214 12.919 12.984

JEOTERMAL 15

TOPLAM 20.113 24.203 24.775 23.781 21.867

Üretim

ġirketleri

TERMĠK 13.867 16.814 22.468 27.786 32.918

HĠDROLĠK 1.589 2.876 7.406 9.370 10.657

RÜZGÂR 19 792 2.261 2.760 3.630

JEOTERMAL

77 162 311 405

GÜNEġ

40

TOPLAM 15.474 20.559 32.297 40.227 47.649

TOPLAM

TERMĠK 22.975 29.339 35.029 38.648 41.801

HĠDROLĠK 12.579 14.553 19.620 22.289 23.641

RÜZGÂR 19 792 2.261 2.760 3.630

JEOTERMAL 15 77 162 311 405

GÜNEġ

40

TOPLAM 35.587 44.761 57.071 64.007 69.516 Kaynak: ETKB Tablo - 10

Sayfa 34

SONUÇ VE GELECEĞE YÖNELİK PLANLAR

Türkiye elektrik sektörü, 2001 yılından itibaren Bakanlığımız ve Enerji Piyasası Düzenleme

Kurumu koordinasyonunda gerçekleştirilen reform çalışmaları kapsamında operasyonel ve

organizasyonel bir dönüşüm geçirmiştir.

Sonuç olarak Türkiye’de daha adil ve etkin bir rekabet ortamının olduğu, daha rekabetçi bir

enerji piyasası için kamu düzenlemeleri ve rekabet hukuku arasındaki temassızlığın giderilmesi

büyük önem

arz etmektedir. Söz konusu ortamın tesisi için sektörü ilgilendiren mevzuat hazırlanırken ya da

kararlar alınırken rekabet de göz önünde bulundurulmalı, piyasada etkin rol oynayan düzenleyici

kurum ve Rekabet Kurumu arasındaki bağlar kuvvetlendirilmelidir.

TETAŞ, elektrik piyasasında yerini almış ve kamu tarafından imzalanmış uzun dönemli enerji

alım anlaşmaları ile Bakanlık politikaları çerçevesinde verilen görevler kapsamında satın aldığı

enerjiyi, enerji satış portföyünü oluşturan taraflar arasında ayrım gözetmeksizin satarak, ülke

ekonomisinin işleyebilmesi için temel girdi olan elektrik enerjisinin kesintisiz ve sürekli

temininde önemli bir rol üstlenmiştir.

Şeffaf, güvenilir ve iyi işleyen bir enerji piyasası için TETAŞ Bakanlık politikaları

doğrultusunda belirlenen elektrik piyasası ihtiyaçlarını karşılamaya devam etmesi piyasanın

işlevselliği açısından da önemlidir.

Ayrıca, TETAŞ ülke elektrik arz-talep dengesi çerçevesinde, Hükümetlerarası anlaşmalara bağlı

olarak ilgili ülke elektrik kuruluşları ile imzalanacak ithalat ihracat anlaşmaları kapsamında,

ülkelerarası enerji alışverişi görevini de sürdürecektir.

Elektrik Piyasasının oluşumu ve rekabet ortamına yumuşak bir geçişin sağlanmasını temin etmek

bağlamında; ilk yıllarda ülke elektrik ticaretinin yaklaşık yüzde 80’ini kontrol eder konumda

olan TETAŞ’ın, 2014 yılı sonu itibariyle piyasadaki payı yüzde 48 olarak gerçekleşmiştir.

Diğer taraftan, Mart 2013’te yürürlüğe giren 6446 sayılı yeni Elektrik Piyasası Kanunu, elektrik

sektöründeki ticaretin borsa ortamında yürütülmesinin, sektörün yatırımlarını/arz güvenliğini

destekleyecek sermaye aktarımına imkan sağlayacak düzenlemelerin yapılmasını öngörmektedir.

Bu kapsamda, organize toptan elektrik piyasasının işletimini üstlenmek üzere sermayesinin

büyük bir kısmı özel sektöre ait olacak şekilde Enerji Piyasaları İşletme Anonim Şirketi (EPİAŞ)

kurulmuştur. TETAŞ tedarik lisansı sahibi olarak, bu dönemde de piyasada mevzuat ile

kendisine verilen görevleri yerine getirmeye devam edecektir.

Elektrik piyasalarının mevcut yapısını bir takım reformlarla değiştirmeyi ve geliştirmeyi başaran

ülkeler, altyapı düzenlemelerini tamamlanmış olduğu görülmektedir. Dolayısıyla Türkiye gibi

elektrik sektörünün gelişmesini tam olarak tamamlayamadığı gelişmekte olan ülkelerde elektrik

talep artışı ve yeni yatırım ihtiyacı devam etmektedir. Bu sebeple öncelikli olarak yapılması

gereken bu piyasalardaki yapısal aksaklıkları gidermek, ardından piyasaya yeni yatırımcıları

çekecek cazip düzenlemeler yapmaktır.