129

TRKYE CUMHURYET ANAYASASI (1)(2)Kanun Numaras : 2709Kabul Tarihi : 18/10/1982Yaymland R.Gazete : Tarih : 9/11/1982 Say:17863 (Mkerrer) Yaymland Dstur : Tertip : 5 Cilt : 22 Sayfa: 3*

**Bu Kanunun yrrlkte olmayan hkmleri iin baknz Yrrlkteki Baz Kanunlarn Mlga Hkmleri Klliyat, Cilt 2 Sayfa : 1345B A L A N G I (3)Trk Vatan ve Milletinin ebedi varln ve Yce Trk Devletinin blnmez btnln belirleyen bu Anayasa, Trkiye Cumhuriyetinin kurucusu, lmsz nder ve esiz kahraman Atatrkn belirledii milliyetilik anlay ve onun inklap ve ilkeleri dorultusunda;

Dnya milletleri ailesinin eit haklara sahip erefli bir yesi olarak, Trkiye Cumhuriyetinin ebedi varl, refah, maddi ve manevi mutluluu ile ada medeniyet dzeyine ulama azmi ynnde;

Millet iradesinin mutlak stnl, egemenliin kaytsz artsz Trk Milletine ait olduu ve bunu millet adna kullanmaya yetkili klnan hibir kii ve kuruluun, bu Anayasada gsterilen hrriyeti demokrasi ve bunun icaplaryla belirlenmi hukuk dzeni dna kamayaca;

Kuvvetler ayrmnn, Devlet organlar arasnda stnlk sralamas anlamna gelmeyip, belli Devlet yetki ve grevlerinin kullanlmasndan ibaret ve bununla snrl medeni bir iblm ve ibirlii olduu ve stnln ancak Anayasa ve kanunlarda bulunduu;

Hibir faaliyetin Trk milli menfaatlerinin, Trk varlnn, Devleti ve lkesiyle blnmezlii esasnn, Trkln tarihi ve manevi deerlerinin, Atatrk milliyetilii, ilke ve inklaplar ve medeniyetiliinin karsnda korunma gremeyecei ve laiklik ilkesinin gerei olarak kutsal din duygularnn, Devlet ilerine ve politikaya kesinlikle kartrlamayaca; (4)Her Trk vatandann bu Anayasadaki temel hak ve hrriyetlerden eitlik ve sosyal adalet gereklerince yararlanarak milli kltr, medeniyet ve hukuk dzeni iinde onurlu bir hayat srdrme ve maddi ve manevi varln bu ynde gelitirme hak ve yetkisine doutan sahip olduu;

(1) Bu Anayasa; Kurucu Meclis tarafndan 18/10/1982de Halkoylamasna sunulmak zere kabul edilmi ve 20/10/1982 tarihli ve 17844 sayl Resmi Gazetede yaymlanm; 7/11/1982de Halkoylamasna sunulduktan sonra 9/11/1982 tarihli ve 17863Mkerrer sayl Resmi Gazetede yeniden yaymlanmtr.(2) 7/5/2010 tarihli ve 5982 sayl Kanun ile yaplan Anayasa deiiklikleri 12/9/2010 tarihinde Halkoyuna sunularak kabul edilmi, buna ilikin 22/9/2010 tarihli ve 846 sayl Yksek Seim Kurulu Karar 23/9/2010 tarihli ve 27708 sayl Resmi Gazetede yaymlanmtr.(3) Anayasann Balang metni 23/7/1995 tarih ve 4121 sayl Kanunun 1 inci maddesi ile deitirilmi ve metne ilenmitir.(4) Bu fkrada geen, Hibir dnce ve mlahazann ibaresi, 3/10/2001 tarih ve 4709 sayl Kanunun 1 inci maddesiyleHibir faaliyetin eklinde deitirilmi ve metne ilenmitir.Topluca Trk vatandalarnn milli gurur ve iftiharlarda, milli sevin ve kederlerde, milli varla kar hak ve devlerde, nimet ve klfetlerde ve millet hayatnn her trl tecellisinde ortak olduu, birbirinin hak ve hrriyetlerine kesin sayg, karlkl iten sevgi ve kardelik duygularyla ve "Yurtta sulh, cihanda sulh" arzu ve inanc iinde, huzurlu bir hayat talebine haklar bulunduu;

FKR, NAN VE KARARIYLA anlalmak, szne ve ruhuna bu ynde sayg ve mutlak sadakatle yorumlanp uygulanmak zere.

TRK MLLET TARAFINDAN, demokrasiye ak Trk evlatlarnn vatan ve millet sevgisine emanet

ve tevdi olunur.

BRNC KISIMGENEL ESASLARI. Devletin ekliMadde 1 Trkiye Devleti bir Cumhuriyettir.

II. Cumhuriyetin nitelikleriMadde 2 Trkiye Cumhuriyeti, toplumun huzuru, milli dayanma ve adalet anlay iinde, insan haklarna saygl, Atatrk milliyetiliine bal, balangta belirtilen temel ilkelere dayanan, demokratik, laik ve sosyal bir hukuk Devletidir.

III. Devletin btnl, resmi dili, bayra, milli mar ve bakentiMadde 3 Trkiye Devleti, lkesi ve milletiyle blnmez bir btndr. Dili Trkedir. Bayra, ekli kanununda belirtilen, beyaz ay yldzl al bayraktr.

Milli mar "stiklal Mar"dr. Bakenti Ankara'dr.

IV. Deitirilemeyecek hkmlerMadde 4 Anayasann 1 inci maddesindeki Devletin eklinin Cumhuriyet olduu hakkndaki hkm ile,

2 nci maddesindeki Cumhuriyetin nitelikleri ve 3 nc maddesi hkmleri deitirilemez ve deitirilmesi teklif edilemez.

V. Devletin temel ama ve grevleriMadde 5 Devletin temel ama ve grevleri, Trk milletinin bamszln ve btnln, lkenin blnmezliini, Cumhuriyeti ve demokrasiyi korumak, kiilerin ve toplumun refah, huzur ve mutluluunu salamak; kiinin temel hak ve hrriyetlerini, sosyal hukuk devleti ve adalet ilkeleriyle badamayacak surette snrlayan siyasal, ekonomik ve sosyal engelleri kaldrmaya, insann maddi ve manevi varlnn gelimesi iin gerekli artlar hazrlamaya almaktr.

VI. EgemenlikMadde 6 Egemenlik, kaytsz artsz Milletindir.

Trk Milleti, egemenliini, Anayasann koyduu esaslara gre, yetkili organlar eliyle kullanr. Egemenliin kullanlmas, hibir surette hibir kiiye, zmreye veya snfa braklamaz. Hibir kimse

veya organ kaynan Anayasadan almayan bir Devlet yetkisi kullanamaz.

VII. Yasama yetkisiMadde 7 Yasama yetkisi Trk Milleti adna Trkiye Byk Millet Meclisinindir. Bu yetki

devredilemez.

VIII. Yrtme yetkisi ve greviMadde 8 Yrtme yetkisi ve grevi, Cumhurbakan ve Bakanlar Kurulu tarafndan, Anayasaya ve kanunlara uygun olarak kullanlr ve yerine getirilir.

IX. Yarg yetkisiMadde 9 Yarg yetkisi, Trk Milleti adna bamsz mahkemelerce kullanlr.

X. Kanun nnde eitlikMadde 10 Herkes, dil, rk, renk, cinsiyet, siyasi dnce, felsefi inan, din, mezhep ve benzeri sebeplerle ayrm gzetilmeksizin kanun nnde eittir.

(Ek fkra: 7/5/2004-5170/1 md.) Kadnlar ve erkekler eit haklara sahiptir. Devlet, bu eitliin yaama gemesini salamakla ykmldr. (Ek cmle: 7/5/2010-5982/1 md.) Bu maksatla alnacak tedbirler eitlik ilkesine aykr olarak yorumlanamaz.

(Ek fkra: 7/5/2010-5982/1 md.) ocuklar, yallar, zrller, harp ve vazife ehitlerinin dul ve yetimleri ile malul ve gaziler iin alnacak tedbirler eitlik ilkesine aykr saylmaz.

Hibir kiiye, aileye, zmreye veya snfa imtiyaz tannamaz.

Devlet organlar ve idare makamlar btn ilemlerinde ()(1) kanun nnde eitlik ilkesine uygun olarak hareket etmek zorundadrlar. (1)XI. Anayasann balaycl ve stnlMadde 11 Anayasa hkmleri, yasama, yrtme ve yarg organlarn, idare makamlarn ve dier kurulu ve kiileri balayan temel hukuk kurallardr.

Kanunlar Anayasaya aykr olamaz.

KNC KISIMTEMEL HAKLAR VE DEVLERBRNC BLMGENEL HKMLERI. Temel hak ve hrriyetlerin niteliiMadde 12 Herkes, kiiliine bal, dokunulmaz, devredilmez, vazgeilmez temel hak ve hrriyetlere

sahiptir.

Temel hak ve hrriyetler, kiinin topluma, ailesine ve dier kiilere kar dev ve sorumluluklarn da

ihtiva eder.

II. Temel hak ve hrriyetlerin snrlanmasMadde 13 (Deiik: 3/10/2001-4709/2 md.)Temel hak ve hrriyetler, zlerine dokunulmakszn yalnzca Anayasann ilgili maddelerinde belirtilen sebeplere bal olarak ve ancak kanunla snrlanabilir. Bu snrlamalar, Anayasann szne ve ruhuna, demokratik toplum dzeninin ve lik Cumhuriyetin gereklerine ve lllk ilkesine aykr olamaz.

III. Temel hak ve hrriyetlerin ktye kullanlamamasMadde 14 (Deiik: 3/10/2001-4709/3 md.)Anayasada yer alan hak ve hrriyetlerden hibiri, Devletin lkesi ve milletiyle blnmez btnln bozmay ve insan haklarna dayanan demokratik ve lik Cumhuriyeti ortadan kaldrmay amalayan faaliyetler biiminde kullanlamaz.

(1) 9/2/2008 tarihli ve 5735 sayl Kanunun 1 inci maddesiyle; bu fkraya btn ilemlerinde ibaresinden sonra gelmek zere ve her trl kamu hizmetlerinden yararlanlmasnda ibaresi eklenmi ve metne ilenmitir. Daha sonra ayn ibare; Anayasa Mahkemesinin 5/6/2008 tarihli ve E.: 2008/16, K.: 2008/116 sayl Karar ile iptal edilmitir.Anayasa hkmlerinden hibiri, Devlete veya kiilere, Anayasayla tannan temel hak ve hrriyetlerin yok edilmesini veya Anayasada belirtilenden daha geni ekilde snrlandrlmasn amalayan bir faaliyette bulunmay mmkn klacak ekilde yorumlanamaz.

Bu hkmlere aykr faaliyette bulunanlar hakknda uygulanacak meyyideler, kanunla dzenlenir.

IV. Temel hak ve hrriyetlerin kullanlmasnn durdurulmasMadde 15 Sava, seferberlik, skynetim veya olaanst hallerde, milletleraras hukuktan doan ykmllkler ihlal edilmemek kaydyla, durumun gerektirdii lde temel hak ve hrriyetlerin kullanlmas ksmen veya tamamen durdurulabilir veya bunlar iin Anayasada ngrlen gvencelere aykr tedbirler alnabilir.

Birinci fkrada belirlenen durumlarda da, sava hukukuna uygun fiiller sonucu meydana gelen lmler ()dnda, kiinin yaama hakkna, maddi ve manevi varlnn btnlne dokunulamaz; kimse din, vicdan, dnce ve kanaatlerini aklamaya zorlanamaz ve bunlardan dolay sulanamaz; su ve cezalar gemie yrtlemez; sululuu mahkeme karar ile saptanncaya kadar kimse sulu saylamaz. (1)V. Yabanclarn durumuMadde 16 Temel hak ve hrriyetler, yabanclar iin, milletleraras hukuka uygun olarak kanunla snrlanabilir.

KNC BLMKNN HAKLARI VE DEVLERI. Kiinin dokunulmazl, maddi ve manevi varlMadde 17 Herkes, yaama, maddi ve manevi varln koruma ve gelitirme hakkna sahiptir.

Tbbi zorunluluklar ve kanunda yazl haller dnda, kiinin vcut btnlne dokunulamaz; rzas olmadan bilimsel ve tbbi deneylere tabi tutulamaz.

Kimseye ikence ve eziyet yaplamaz; kimse insan haysiyetiyle badamayan bir cezaya veya muameleye

tabi tutulamaz.

()(1) meru mdafaa hali, yakalama ve tutuklama kararlarnn yerine getirilmesi, bir tutuklu veya hkmlnn kamasnn nlenmesi, bir ayaklanma veya isyann bastrlmas, skynetim veya olaanst hallerde yetkili merciin verdii emirlerin uygulanmas srasnda silah kullanlmasna kanunun cevaz verdii zorunlu durumlarda meydana gelen ldrme fiilleri, birinci fkra hkm dndadr.

II. Zorla altrma yasaMadde 18 Hi kimse zorla altrlamaz. Angarya yasaktr.

ekil ve artlar kanunla dzenlenmek zere hkmllk veya tutukluluk sreleri iindeki altrmalar; olaanst hallerde vatandalardan istenecek hizmetler; lke ihtiyalarnn zorunlu kld alanlarda ngrlen vatandalk devi niteliindeki beden ve fikir almalar, zorla altrma saylmaz.

(1) 7/5/2004 tarihli ve 5170 sayl Kanunun 2 nci maddesiyle, 15 inci maddenin ikinci fkrasnda yer alan ile, lm cezalarnn infaz ve ayn Kanunun 3 nc maddesiyle de 17 nci maddenin drdnc fkrasnn banda geen, Mahkemelerce verilen lm cezalarnn yerine getirilmesi hali ile ibareleri madde metinlerinden kartlmtr.III. Kii hrriyeti ve gvenliiMadde 19 Herkes, kii hrriyeti ve gvenliine sahiptir. ekil ve artlar kanunda gsterilen:

Mahkemelerce verilmi hrriyeti kstlayc cezalarn ve gvenlik tedbirlerinin yerine getirilmesi; bir mahkeme kararnn veya kanunda ngrlen bir ykmlln gerei olarak ilgilinin yakalanmas veya tutuklanmas; bir kn gzetim altnda slah veya yetkili merci nne karlmas iin verilen bir kararn yerine getirilmesi; toplum iin tehlike tekil eden bir akl hastas, uyuturucu madde veya alkol tutkunu, bir serseri veya hastalk yayabilecek bir kiinin bir messesede tedavi, eitim veya slah iin kanunda belirtilen esaslara uygun olarak alnan tedbirin yerine getirilmesi; usulne aykr ekilde lkeye girmek isteyen veya giren, ya da hakknda snr d etme yahut geri verme karar verilen bir kiinin yakalanmas veya tutuklanmas; halleri dnda kimse hrriyetinden yoksun braklamaz.

Sululuu hakknda kuvvetli belirti bulunan kiiler, ancak kamalarn, delillerin yokedilmesini veya deitirilmesini nlemek maksadyla veya bunlar gibi tutuklamay zorunlu klan ve kanunda gsterilen dier hallerde hakim kararyla tutuklanabilir. Hakim karar olmadan yakalama, ancak sust halinde veya gecikmesinde saknca bulunan hallerde yaplabilir; bunun artlarn kanun gsterir.

Yakalanan veya tutuklanan kiilere, yakalama veya tutuklama sebepleri ve haklarndaki iddialar herhalde yazl ve bunun hemen mmkn olmamas halinde szl olarak derhal, toplu sularda en ge hakim huzuruna karlncaya kadar bildirilir.

(Deiik birinci cmle: 3/10/2001-4709/4 md.) Yakalanan veya tutuklanan kii, tutulma yerine en yakn mahkemeye gnderilmesi iin gerekli sre hari en ge krksekiz saat ve toplu olarak ilenen sularda en ok drt gn iinde hkim nne karlr. Kimse, bu sreler getikten sonra hakim karar olmakszn hrriyetinden yoksun braklamaz. Bu sreler olaanst hal, skynetim ve sava hallerinde uzatlabilir.

(Deiik: 3/10/2001-4709/4 md.) Kiinin yakaland veya tutukland, yaknlarna derhal bildirilir. Tutuklanan kiilerin, makul sre iinde yarglanmay ve soruturma veya kovuturma srasnda serbest

braklmay isteme haklar vardr. Serbest braklma ilgilinin yarglama sresince durumada hazr bulunmasn veya hkmn yerine getirilmesini salamak iin bir gvenceye balanabilir.

Her ne sebeple olursa olsun, hrriyeti kstlanan kii, ksa srede durumu hakknda karar verilmesini ve bu kstlamann kanuna aykrl halinde hemen serbest braklmasn salamak amacyla yetkili bir yarg merciine bavurma hakkna sahiptir.

(Deiik: 3/10/2001-4709/4 md.) Bu esaslar dnda bir ileme tbi tutulan kiilerin uradklar zarar,

tazminat hukukunun genel prensiplerine gre, Devlete denir.

IV. zel hayatn gizlilii ve korunmasA. zel hayatn gizliliiMadde 20 Herkes, zel hayatna ve aile hayatna sayg gsterilmesini isteme hakkna sahiptir. zel hayatn ve aile hayatnn gizliliine dokunulamaz. (nc cmle mlga: 3/10/2001-4709/5 md.)(Deiik: 3/10/2001-4709/5 md.) Mill gvenlik, kamu dzeni, su ilenmesinin nlenmesi, genel salk ve genel ahlkn korunmas veya bakalarnn hak ve zgrlklerinin korunmas sebeplerinden biri veya birkana bal olarak, usulne gre verilmi hkim karar olmadka; yine bu sebeplere bal olarak gecikmesinde saknca bulunan hallerde de kanunla yetkili klnm merciin yazl emri bulunmadka; kimsenin st, zel ktlar ve eyas aranamaz ve bunlara el konulamaz. Yetkili merciin karar yirmidrt saat iinde grevli hkimin onayna sunulur. Hkim, kararn el koymadan itibaren krksekiz saat iinde aklar; aksi halde, el koyma kendiliinden kalkar.

(Ek fkra: 7/5/2010-5982/2 md.) Herkes, kendisiyle ilgili kiisel verilerin korunmasn isteme hakkna sahiptir. Bu hak; kiinin kendisiyle ilgili kiisel veriler hakknda bilgilendirilme, bu verilere erime, bunlarn dzeltilmesini veya silinmesini talep etme ve amalar dorultusunda kullanlp kullanlmadn renmeyi de kapsar. Kiisel veriler, ancak kanunda ngrlen hallerde veya kiinin ak rzasyla ilenebilir. Kiisel verilerin korunmasna ilikin esas ve usuller kanunla dzenlenir.

B. Konut dokunulmazlMadde 21 (Deiik: 3/10/2001-4709/6 md.)Kimsenin konutuna dokunulamaz. Mill gvenlik, kamu dzeni, su ilenmesinin nlenmesi, genel salk ve genel ahlkn korunmas veya bakalarnn hak ve zgrlklerinin korunmas sebeplerinden biri veya birkana bal olarak usulne gre verilmi hkim karar olmadka; yine bu sebeplere bal olarak gecikmesinde saknca bulunan hallerde de kanunla yetkili klnm merciin yazl emri bulunmadka; kimsenin konutuna girilemez, arama yaplamaz ve buradaki eyaya el konulamaz. Yetkili merciin karar yirmidrt saat iinde grevli hkimin onayna sunulur. Hkim, kararn el koymadan itibaren krksekiz saat iinde aklar; aksi halde, el koyma kendiliinden kalkar.

C.Haberleme hrriyetiMadde 22 (Deiik: 3/10/2001-4709/7 md.)Herkes, haberleme hrriyetine sahiptir. Haberlemenin gizlilii esastr.

Mill gvenlik, kamu dzeni, su ilenmesinin nlenmesi, genel salk ve genel ahlkn korunmas veya bakalarnn hak ve zgrlklerinin korunmas sebeplerinden biri veya birkana bal olarak usulne gre verilmi hkim karar olmadka; yine bu sebeplere bal olarak gecikmesinde saknca bulunan hallerde de kanunla yetkili klnm merciin yazl emri bulunmadka; haberleme engellenemez ve gizliliine dokunulamaz. Yetkili merciin karar yirmidrt saat iinde grevli hkimin onayna sunulur. Hkim, kararn krksekiz saat iinde aklar; aksi halde, karar kendiliinden kalkar.

stisnalarn uygulanaca kamu kurum ve kurulular kanunda belirtilir.

V. Yerleme ve seyahat hrriyetiMadde 23 Herkes, yerleme ve seyahat hrriyetine sahiptir.

Yerleme hrriyeti, su ilenmesini nlemek, sosyal ve ekonomik gelimeyi salamak, salkl ve dzenli kentlemeyi gerekletirmek ve kamu mallarn korumak;

Seyahat hrriyeti, su soruturma ve kovuturmas sebebiyle ve su ilenmesini nlemek; Amalaryla kanunla snrlanabilir.

(Deiik fkra: 7/5/2010-5982/3 md.) Vatandan yurt dna kma hrriyeti, ancak su soruturmas veya kovuturmas sebebiyle hkim kararna bal olarak snrlanabilir.

Vatanda snr d edilemez ve yurda girme hakkndan yoksun braklamaz.

VI. Din ve vicdan hrriyetiMadde 24 Herkes, vicdan, dini inan ve kanaat hrriyetine sahiptir.

14 nc madde hkmlerine aykr olmamak artyla ibadet, dini ayin ve trenler serbesttir.

Kimse, ibadete, dini ayin ve trenlere katlmaya, dini inan ve kanaatlerini aklamaya zorlanamaz; dini inan ve kanaatlerinden dolay knanamaz ve sulanamaz.

Din ve ahlak eitim ve retimi Devletin gzetim ve denetimi altnda yaplr. Din kltr ve ahlak retimi ilk ve ortaretim kurumlarnda okutulan zorunlu dersler arasnda yer alr. Bunun dndaki din eitim ve retimi ancak, kiilerin kendi isteine, kklerin de kanuni temsilcisinin talebine baldr.

Kimse, Devletin sosyal, ekonomik, siyasi veya hukuki temel dzenini ksmen de olsa, din kurallarna dayandrma veya siyasi veya kiisel kar yahut nfuzsalama amacyla her ne suretle olursa olsun dini veya din duygularn yahut dince kutsal saylan eyleri istismar edemez ve ktye kullanamaz.

VII. Dnce ve kanaat hrriyetiMadde 25 Herkes, dnce ve kanaat hrriyetine sahiptir.

Her ne sebep ve amala olursa olsun kimse, dnce ve kanaatlerini aklamaya zorlanamaz; dnce kanaatleri sebebiyle knanamaz ve sulanamaz.

VIII. Dnceyi aklama ve yayma hrriyetiMadde 26 Herkes, dnce ve kanaatlerini sz, yaz, resim veya baka yollarla tek bana veya toplu olarak aklama ve yayma hakkna sahiptir. Bu hrriyet resmi makamlarn mdahalesi olmakszn haber veya fikir almak ya da vermek serbestliini de kapsar. Bu fkra hkm, radyo, televizyon, sinema veya benzeri yollarla yaplan yaymlarn izin sistemine balanmasna engel deildir.

Bu hrriyetlerin kullanlmas, (Ek ibare: 3/10/2001-4709/9 md.) mill gvenlik, kamu dzeni, kamu gvenlii, Cumhuriyetin temel nitelikleri ve Devletin lkesi ve milleti ile blnmez btnlnn korunmas, sularn nlenmesi, sulularn cezalandrlmas, Devlet srr olarak usulnce belirtilmi bilgilerin aklanmamas, bakalarnn hret veya haklarnn, zel ve aile hayatlarnn yahut kanunun ngrd meslek srlarnn korunmas veya yarglama grevinin gereine uygun olarak yerine getirilmesi amalaryla snrlanabilir.

(Mlga: 3/10/2001-4709/9 md.)Haber ve dnceleri yayma aralarnn kullanlmasna ilikin dzenleyici hkmler, bunlarn yaymn engellememek kaydyla, dnceyi aklama ve yayma hrriyetinin snrlanmas saylmaz.

(Ek: 3/10/2001-4709/9 md.) Dnceyi aklama ve yayma hrriyetinin kullanlmasnda uygulanacak

ekil, art ve usuller kanunla dzenlenir.

IX. Bilim ve sanat hrriyetiMadde 27 Herkes, bilim ve sanat serbeste renme ve retme, aklama, yayma ve bu alanlarda her trl aratrma hakkna sahiptir.

Yayma hakk, Anayasann 1 inci, 2 nci ve 3 nc maddeleri hkmlerinin deitirilmesini salamak amacyla kullanlamaz.

Bu madde hkm yabanc yaynlarn lkeye girmesi ve datmnn kanunla dzenlenmesine engel deildir.

X. Basn ve yaymla ilgili hkmlerA. Basn hrriyetiMadde 28 Basn hrdr, sansr edilemez. Basmevi kurmak izin alma ve mali teminat yatrma artna balanamaz.

(Mlga ikinci fkra: 3/10/2001-4709/10 md.)Devlet, basn ve haber alma hrriyetlerini salayacak tedbirleri alr.

Basn hrriyetinin snrlanmasnda, Anayasann 26 ve 27 nci maddeleri hkmleri uygulanr.

Devletin i ve d gvenliini, lkesi ve milletiyle blnmez btnln tehdit eden veya su ilemeye ya da ayaklanma veya isyana tevik eder nitelikte olan veya Devlete ait gizli bilgilere ilikin bulunan her trl haber veya yazy, yazanlar veya bastranlar veya ayn amala, basanlar, bakasna verenler, bu sulara ait kanun hkmleri uyarnca sorumlu olurlar. Tedbir yolu ile datm hakim kararyle; gecikmesinde saknca bulunan hallerde de kanunun aka yetkili kld merciin emriyle nlenebilir. Datm nleyen yetkili merci, bu kararn en ge yirmidrt saat iinde yetkili hakime bildirir. Yetkili hakim bu karar en ge krksekiz saat iinde onaylamazsa, datm nleme karar hkmsz saylr.

Yarglama grevinin amacna uygun olarak yerine getirilmesi iin, kanunla belirtilecek snrlar iinde, hakim tarafndan verilen kararlar sakl kalmak zere, olaylar hakknda yaym yasa konamaz.

Sreli veya sresiz yaynlar, kanunun gsterdii sularn soruturma veya kovuturmasna geilmi olmas hallerinde hakim kararyla; Devletin lkesi ve milletiyle blnmez btnlnn, milli gvenliin, kamu dzeninin, genel ahlakn korunmas ve sularn nlenmesi bakmndan gecikmesinde saknca bulunan hallerde de kanunun aka yetkili kld merciin emriyle toplatlabilir. Toplatma karar veren yetkili merci, bu kararn en ge yirmidrt saat iinde yetkili hakime bildirir; hakim bu karar en ge krksekiz saat iinde onaylamazsa, toplatma karar hkmsz saylr.

Sreli veya sresiz yaynlarn su soruturma veya kovuturmas sebebiyle zapt ve msaderesinde genel hkmler uygulanr.

Trkiye'de yaymlanan sreli yaynlar, Devletin lkesi ve milletiyle blnmez btnlne, Cumhuriyetin temel ilkelerine, milli gvenlie ve genel ahlaka aykr yaymlardan mahkum olma halinde, mahkeme kararyla geici olarak kapatlabilir. Kapatlan sreli yaynn aka devam niteliini tayan her trl yayn yasaktr; bunlar hakim kararyla toplatlr.

B. Sreli ve sresiz yayn hakkMadde 29 Sreli veya sresiz yayn nceden izin alma ve mali teminat yatrma artna balanamaz. Sreli yayn karabilmek iin kanunun gsterdii bilgi ve belgelerin, kanunda belirtilen yetkili mercie

verilmesi yeterlidir. Bu bilgi ve belgelerin kanuna aykrlnn tesbiti halinde yetkili merci, yaynn durdurulmas iin mahkemeye bavurur.

Sreli yaynlarn karlmas, yaym artlar, mali kaynaklar ve gazetecilik meslei ile ilgili esaslar kanunla dzenlenir. Kanun, haber, dnce ve kanaatlerin serbeste yaymlanmasn engelleyici veya zorlatrc siyasal, ekonomik, mali ve teknik artlar koyamaz.

Sreli yaynlar, Devletin ve dier kamu tzelkiilerinin veya bunlara bal kurumlarn ara ve imkanlarndan eitlik esasna gre yararlanr.

C. Basn aralarnn korunmasMadde 30- (Deiik: 7/5/2004-5170/4 md.)Kanuna uygun ekilde basn iletmesi olarak kurulan basmevi ve eklentileri ile basn aralar, su aleti olduu gerekesiyle zapt ve msadere edilemez veya iletilmekten alkonulamaz.

D. Kamu tzel kiilerinin elindeki basn d kitle haberleme aralarndan yararlanma hakkMadde 31 Kiiler ve siyasi partiler, kamu tzel kiilerinin elindeki basn d kitle haberleme ve yaym aralarndan yararlanma hakkna sahiptir. Bu yararlanmann artlar ve usulleri kanunla dzenlenir.

(Deiik: 3/10/2001-4709/11 md.) Kanun, mill gvenlik, kamu dzeni, genel ahlk ve saln korunmas sebepleri dnda, halkn bu aralarla haber almasn, dnce ve kanaatlere ulamasn ve kamuoyunun serbeste olumasn engelleyici kaytlar koyamaz.

E. Dzeltme ve cevap hakkMadde 32 Dzeltme ve cevap hakk, ancak kiilerin haysiyet ve ereflerine dokunulmas veya kendileriyle ilgili geree aykr yaynlar yaplmas hallerinde tannr ve kanunla dzenlenir.

Dzeltme ve cevap yaymlanmazsa, yaymlanmasnn gerekip gerekmediine hakim tarafndan ilgilinin

mracaat tarihinden itibaren en ge yedi gn ierisinde karar verilir.

XI. Toplant hak ve hrriyetleriA. Dernek kurma hrriyetiMadde 33 (Deiik: 3/10/2001-4709/12 md.)Herkes, nceden izin almakszn dernek kurma ve bunlara ye olma ya da yelikten kma hrriyetine

sahiptir.

Hi kimse bir dernee ye olmaya ve dernekte ye kalmaya zorlanamaz.

Dernek kurma hrriyeti ancak, mill gvenlik, kamu dzeni, su ilenmesinin nlenmesi, genel salk ve

genel ahlk ile bakalarnn hrriyetlerinin korunmas sebepleriyle ve kanunla snrlanabilir.

Dernek kurma hrriyetinin kullanlmasnda uygulanacak ekil, art ve usuller kanunda gsterilir.

Dernekler, kanunun ngrd hallerde hkim kararyla kapatlabilir veya faaliyetten alkonulabilir. Ancak, mill gvenliin, kamu dzeninin, su ilenmesini veya suun devamn nlemenin yahut yakalamann gerektirdii hallerde gecikmede saknca varsa, kanunla bir merci, dernei faaliyetten men ile yetkilendirilebilir. Bu merciin karar, yirmidrt saat iinde grevli hkimin onayna sunulur. Hkim, kararn krksekiz saat iinde aklar; aksi halde, bu idar karar kendiliinden yrrlkten kalkar.

Birinci fkra hkm, Silahl Kuvvetler ve kolluk kuvvetleri mensuplarna ve grevlerinin gerektirdii lde Devlet memurlarna kanunla snrlamalar getirilmesine engel deildir.

Bu madde hkmleri vakflarla ilgili olarak da uygulanr.

B. Toplant ve gsteri yry dzenleme hakk

Madde 34 (Deiik: 3/10/2001-4709/13 md.)Herkes, nceden izin almadan, silahsz ve saldrsz toplant ve gsteri yry dzenleme hakkna

sahiptir.

Toplant ve gsteri yry hakk ancak, mill gvenlik, kamu dzeni, su ilenmesinin nlenmesi, genel saln ve genel ahlkn veya bakalarnn hak ve zgrlklerinin korunmas amacyla ve kanunla snrlanabilir.

Toplant ve gsteri yry dzenleme hakknn kullanlmasnda uygulanacak ekil, art ve usuller kanunda gsterilir.

XII. Mlkiyet hakkMadde 35 Herkes, mlkiyet ve miras haklarna sahiptir.

Bu haklar, ancak kamu yarar amacyla, kanunla snrlanabilir. Mlkiyet hakknn kullanlmas toplum yararna aykr olamaz.

XIII. Haklarn korunmas ile ilgili hkmlerA. Hak arama hrriyetiMadde 36 Herkes, meru vasta ve yollardan faydalanmak suretiyle yarg mercileri nnde davac veya daval olarak iddia ve savunma ile adil yarglanma hakkna sahiptir.(1)Hibir mahkeme, grev ve yetkisi iindeki davaya bakmaktan kanamaz.

B. Kanuni hakim gvencesiMadde 37 Hi kimse kanunen tabi olduu mahkemeden baka bir merci nne karlamaz.

Bir kimseyi kanunen tabi olduu mahkemeden baka bir merci nne karma sonucunu douran yarg yetkisine sahip olaanst merciler kurulamaz.

C. Su ve cezalara ilikin esaslar

Madde 38 Kimse, ilendii zaman yrrlkte bulunan kanunun su saymad bir fiilden dolay cezalandrlamaz; kimseye suu iledii zaman kanunda o su iin konulmu olan cezadan daha ar bir ceza verilemez.

Su ve ceza zamanam ile ceza mahkumiyetinin sonular konusunda da yukardaki fkra uygulanr. Ceza ve ceza yerine geen gvenlik tedbirleri ancak kanunla konulur.

Sululuu hkmen sabit oluncaya kadar, kimse sulu saylamaz.

Hi kimse kendisini ve kanunda gsterilen yaknlarn sulayan bir beyanda bulunmaya veya bu yolda delil gstermeye zorlanamaz.

(Ek: 3/10/2001-4709/15 md.) Kanuna aykr olarak elde edilmi bulgular, delil olarak kabul edilemez.

Ceza sorumluluu ahsidir.

(Ek: 3/10/2001-4709/15 md.) Hi kimse, yalnzca szlemeden doan bir ykmll yerine getirememesinden dolay zgrlnden alkonulamaz.

(Ek: 3/10/2001-4709/15 md; Mlga: 7/5/2004-5170/5 md.)(Deiik onuncu fkra: 7/5/2004-5170/5 md.) lm cezas ve genel msadere cezas verilemez.

dare, kii hrriyetinin kstlanmas sonucunu douran bir meyyide uygulayamaz. Silahl Kuvvetlerin i dzeni bakmndan bu hkme kanunla istisnalar getirilebilir.

(Deiik son fkra: 7/5/2004-5170/5 md.) Uluslararas Ceza Divanna taraf olmann gerektirdii ykmllkler hari olmak zere vatanda, su sebebiyle yabanc bir lkeye verilemez.

XIV. spat hakkMadde 39 Kamu grev ve hizmetinde bulunanlara kar, bu grev ve hizmetin yerine getirilmesiyle ilgili olarak yaplan isnatlardan dolay alan hakaret davalarnda, sank, isnadn doruluunu ispat hakkna sahiptir. Bunun dndaki hallerde ispat isteminin kabul, ancak isnat olunan fiilin doru olup olmadnn anlalmasnda kamu yarar bulunmasna veya ikayetinin ispata raz olmasna baldr.

XV. Temel hak ve hrriyetlerin korunmasMadde 40 Anayasa ile tannm hak ve hrriyetleri ihlal edilen herkes, yetkili makama geciktirilmeden

bavurma imkannn salanmasn isteme hakkna sahiptir.(Ek:3/10/2001-4709/16 md) Devlet, ilemlerinde, ilgili kiilerin hangi kanun yollar ve mercilere bavuracan ve srelerini belirtmek zorundadr.

(1) Bu fkraya, 3/10/2001 tarih ve 4709 sayl Kanunun 14 nc maddesiyle savunma ibaresinden sonra gelmek zere ile adil yarg lanmaibaresi eklenmi ve metne ilenmitir.Kiinin, resmi grevliler tarafndan vaki haksz ilemler sonucu urad zarar da, kanuna gre, Devlete tazmin edilir. Devletin sorumlu olan ilgili grevliye rcu hakk sakldr.

NC BLM SOSYAL VE EKONOMK HAKLAR VE DEVLER

I. Ailenin korunmas ve ocuk haklar (1)Madde 41 Aile, Trk toplumunun temelidir ve eler arasnda eitlie dayanr. (2)Devlet, ailenin huzur ve refah ile zellikle anann ve ocuklarn korunmas ve aile planlamasnn retimi ile uygulanmasn salamak iin gerekli tedbirleri alr, tekilat kurar.

(Ek fkra: 7/5/2010-5982/4 md.) Her ocuk, korunma ve bakmdan yararlanma, yksek yararna aka aykr olmadka, ana ve babasyla kiisel ve dorudan iliki kurma ve srdrme hakkna sahiptir.

(Ek fkra: 7/5/2010-5982/4 md.) Devlet, her trl istismara ve iddete kar ocuklar koruyucu tedbirlerialr.

II. Eitim ve renim hakk ve deviMadde 42 Kimse, eitim ve renim hakkndan yoksun braklamaz. renim hakknn kapsam kanunla tespit edilir ve dzenlenir.

Eitim ve retim, Atatrk ilkeleri ve inklaplar dorultusunda, ada bilim ve eitim esaslarna gre,Devletin gzetim ve denetimi altnda yaplr. Bu esaslara aykr eitim ve retim yerleri alamaz.

Eitim ve retim hrriyeti, Anayasaya sadakat borcunu ortadan kaldrmaz.

lkretim kz ve erkek btn vatandalar iin zorunludur ve Devlet okullarnda paraszdr.

zel ilk ve orta dereceli okullarn bal olduu esaslar, Devlet okullar ile eriilmek istenen seviyeye uygun olarak, kanunla dzenlenir.

(Ek fkra: 9/2/2008-5735/2 md.; ptal: Anayasa Mahkemesinin 5/6/2008 tarihli ve E.: 2008/16, K.:2008/116 sayl Karar ile. )Devlet, maddi imkanlardan yoksun baarl rencilerin, renimlerini srdrebilmeleri amac ile burslar ve baka yollarla gerekli yardmlar yapar. Devlet, durumlar sebebiyle zel eitime ihtiyac olanlar topluma yararl klacak tedbirleri alr.

Eitim ve retim kurumlarnda sadece eitim, retim, aratrma ve inceleme ile ilgili faaliyetler yrtlr. Bu faaliyetler her ne suretle olursa olsun engellenemez.

Trkeden baka hibir dil, eitim ve retim kurumlarnda Trk vatandalarna ana dilleri olarak okutulamaz ve retilemez. Eitim ve retim kurumlarnda okutulacak yabanc diller ile yabanc dille eitim ve retim yapan okullarn tabi olaca esaslar kanunla dzenlenir. Milletleraras andlama hkmleri sakldr.

(1) Bu maddenin kenar bal I. Ailenin korunmas iken, 7/5/2010 tarihli ve 5982 sayl Kanunun 4 nc maddesiyle metne i lendii ekilde deitirilmitir.(2) Bu fkraya, 3/10/2001 tarih ve 4709 sayl Kanunun 17 nci maddesiyle ,ve eler arasnda eitlie dayanribaresi eklenmi ve metneilenmitir.III. Kamu yararA. Kylardan yararlanmaMadde 43 Kylar, Devletin hkm ve tasarrufu altndadr.

Deniz, gl ve akarsu kylaryla, deniz ve gllerin kylarn evreleyen sahil eritlerinden yararlanmada ncelikle kamu yarar gzetilir.

Kylarla sahil eritlerinin, kullanl amalarna gre derinlii ve kiilerin bu yerlerden yararlanma imkan ve artlar kanunla dzenlenir.

B. Toprak mlkiyetiMadde 44 Devlet, topran verimli olarak iletilmesini korumak ve gelitirmek, erozyonla kaybedilmesini nlemek ve topraksz olan veya yeter topra bulunmayan iftilikle uraan kylye toprak salamak amacyla gerekli tedbirleri alr. Kanun, bu amala, deiik tarm blgeleri ve eitlerine gre topran geniliini tesbit edebilir. Topraksz olan veya yeter topra bulunmayan iftiye toprak salanmas, retimin drlmesi, ormanlarn klmesi ve dier toprak ve yeralt servetlerinin azalmas sonucunu douramaz.

Bu amala datlan topraklar blnemez, miras hkmleri dnda bakalarna devredilemez ve ancak datlan iftilerle miraslar tarafndan iletilebilir. Bu artlarn kayb halinde, datlan topran Devlete geri alnmasna ilikin esaslar kanunla dzenlenir.

C. Tarm, hayvanclk ve bu retim dallarnda alanlarn korunmasMadde 45 Devlet, tarm arazileri ile ayr ve mer'alarn ama d kullanlmasn ve tahribini nlemek, tarmsal retim planlamas ilkelerine uygun olarak bitkisel ve hayvansal retimi artrmak maksadyla, tarm ve hayvanclkla uraanlarn iletme ara ve gerelerinin ve dier girdilerinin salanmasn kolaylatrr.

Devlet, bitkisel ve hayvansal rnlerin deerlendirilmesi ve gerek deerlerinin reticinin eline gemesi iin gereken tedbirleri alr.

D. KamulatrmaMadde 46 (Deiik:3/10/2001-4709/18 md)Devlet ve kamu tzel kiileri; kamu yararnn gerektirdii hallerde, gerek karlklarn pein demek artyla, zel mlkiyette bulunan tanmaz mallarn tamamn veya bir ksmn, kanunla gsterilen esas ve usullere gre, kamulatrmaya ve bunlar zerinde idar irtifaklar kurmaya yetkilidir.

Kamulatrma bedeli ile kesin hkme balanan artrm bedeli nakden ve pein olarak denir. Ancak, tarm reformunun uygulanmas, byk enerji ve sulama projeleri ile iskn projelerinin gerekletirilmesi, yeni ormanlarn yetitirilmesi, kylarn korunmas ve turizm amacyla kamulatrlan topraklarn bedellerinin denme ekli kanunla gsterilir. Kanunun taksitle demeyi ngrebilecei bu hallerde, taksitlendirme sresi be yl aamaz; bu takdirde taksitler eit olarak denir.

Kamulatrlan topraktan, o topra dorudan doruya ileten kk iftiye ait olanlarnn bedeli, her halde pein denir.

kinci fkrada ngrlen taksitlendirmelerde ve herhangi bir sebeple denmemi kamulatrma bedellerinde kamu alacaklar iin ngrlen en yksek faiz uygulanr.

140-1

E. Devletletirme ve zelletirme (1)Madde 47 Kamu hizmeti nitelii tayan zel teebbsler, kamu yararnn zorunlu kld hallerde devletletirilebilir.

Devletletirme gerek karl zerinden yaplr. Gerek karln hesaplanma tarz ve usulleri kanunla dzenlenir.

(Ek:13/8/1999-4446/1 md.) Devletin, kamu iktisadi teebbslerinin ve dier kamu tzelkiilerinin mlkiyetinde bulunan iletme ve varlklarn zelletirilmesine ilikin esas ve usuller kanunla gsterilir.

(Ek:13/8/1999-4446/1 md.) Devlet, kamu iktisadi teebbsleri ve dier kamu tzelkiileri tarafndan yrtlen yatrm ve hizmetlerden hangilerinin zel hukuk szlemeleri ile gerek veya tzelkiilere yaptrabilecei veya devredebilecei kanunla belirlenir.

IV. alma ve szleme hrriyetiMadde 48 Herkes,diledii alanda alma ve szleme hrriyetlerine sahiptir. zel teebbsler kurmak

serbesttir.

Devlet, zel teebbslerin milli ekonominin gereklerine ve sosyal amalara uygun yrmesini, gvenlik ve kararllk iinde almasn salayacak tedbirleri alr.

(1) Bu maddenin kenar bal E Devletletirmeiken 13/8/1999 tarih ve 4446 sayl Kanunla metne ilendii ekilde deitirilmitir.V. alma ile ilgili hkmlerA. alma hakk ve deviMadde 49 alma, herkesin hakk ve devidir.

(Deiik: 3/10/2001-4709/19 md.) Devlet, alanlarn hayat seviyesini ykseltmek, alma hayatn gelitirmek iin alanlar ve isizleri korumak, almay desteklemek, isizlii nlemeye elverili ekonomik bir ortam yaratmak ve alma barn salamak iin gerekli tedbirleri alr.

(Mlga: 3/10/2001-4709/19 md.)B. alma artlar ve dinlenme hakkMadde 50 Kimse, yana, cinsiyetine ve gcne uymayan ilerde altrlamaz.

Kkler ve kadnlar ile bedeni ve ruhi yetersizlii olanlar alma artlar bakmndan zel olarak

korunurlar.

Dinlenmek, alanlarn hakkdr.

cretli hafta ve bayram tatili ile cretli yllk izin haklar ve artlar kanunla dzenlenir.

C. Sendika kurma hakkMadde 51 (Deiik: 3/10/2001-4709/20 md.)alanlar ve iverenler, yelerinin alma ilikilerinde, ekonomik ve sosyal hak ve menfaatlerini korumak ve gelitirmek iin nceden izin almakszn sendikalar ve st kurulular kurma, bunlara serbeste ye olma ve yelikten serbeste ekilme haklarna sahiptir. Hi kimse bir sendikaya ye olmaya ya da yelikten ayrlmaya zorlanamaz.

Sendika kurma hakk ancak, mill gvenlik, kamu dzeni, su ilenmesinin nlenmesi, genel salk ve genel ahlk ile bakalarnn hak ve zgrlklerinin korunmas sebepleriyle ve kanunla snrlanabilir.

Sendika kurma hakknn kullanlmasnda uygulanacak ekil, art ve usuller kanunda gsterilir.

(Mlga drdnc fkra: 7/5/2010-5982/5 md.)i nitelii tamayan kamu grevlilerinin bu alandaki haklarnn kapsam, istisna ve snrlar grdkleri hizmetin niteliine uygun olarak kanunla dzenlenir.

Sendika ve st kurulularnn tzkleri, ynetim ve ileyileri, Cumhuriyetin temel niteliklerine ve demokrasi esaslarna aykr olamaz.

D. Sendikal faaliyetMadde 52 (Mlga: 23/7/1995 - 4121/3 md.)VI. Toplu i szlemesi, grev hakk ve lokavtA. Toplu i szlemesi ve toplu szleme hakk (1)Madde 53 iler ve iverenler, karlkl olarak ekonomik ve sosyal durumlarn ve alma artlarn dzenlemek amacyla toplu i szlemesi yapma hakkna sahiptirler.

Toplu i szlemesinin nasl yaplaca kanunla dzenlenir.

(Ek: 23/7/1995-4121/4 md.; Mlga nc fkra: 7/5/2010-5982/6 md.)(Mlga drdnc fkra: 7/5/2010-5982/6 md.)

(1) Bu maddenin kenar bal A. Toplu i szlemesi hakk iken, 7/5/2010 tarihli ve 5982 sayl Kanunun 6 nc maddesiyle metne ilendii ekilde deitirilmitir.(Ek fkra: 7/5/2010-5982/6 md.) Memurlar ve dier kamu grevlileri, toplu szleme yapma hakkna

sahiptirler.

(Ek fkra: 7/5/2010-5982/6 md.) Toplu szleme yaplmas srasnda uyumazlk kmas halinde taraflar Kamu Grevlileri Hakem Kuruluna bavurabilir. Kamu Grevlileri Hakem Kurulu kararlar kesindir ve toplu szleme hkmndedir.

(Ek fkra: 7/5/2010-5982/6 md.) Toplu szleme hakknn kapsam, istisnalar, toplu szlemeden yararlanacaklar, toplu szlemenin yaplma ekli, usul ve yrrl, toplu szleme hkmlerinin emeklilere yanstlmas, Kamu Grevlileri Hakem Kurulunun tekili, alma usul ve esaslar ile dier hususlar kanunla dzenlenir.

B. Grev hakk ve lokavtMadde 54 Toplu i szlemesinin yaplmas srasnda, uyumazlk kmas halinde iiler grev hakkna sahiptirler. Bu hakkn kullanlmasnn ve iverenin lokavta bavurmasnn usul ve artlar ile kapsam ve istisnalar kanunla dzenlenir.

Grev hakk ve lokavt iyiniyet kurallarna aykr tarzda, toplum zararna ve milli serveti tahrip edecek ekilde kullanlamaz.

(Mlga nc fkra: 7/5/2010-5982/7 md.)Grev ve lokavtn yasaklanabilecei veya ertelenebilecei haller ve iyerleri kanunla dzenlenir.

Grev ve lokavtn yasakland hallerde veya ertelendii durumlarda ertelemenin sonunda, uyumazlk Yksek Hakem Kurulunca zlr. Uyumazln her safhasnda taraflar da anlaarak Yksek Hakem Kuruluna bavurabilir. Yksek Hakem Kurulunun kararlar kesindir ve toplu i szlemesi hkmndedir.

Yksek hakem kurulunun kurulu ve grevleri kanunla dzenlenir.

(Mlga yedinci fkra: 7/5/2010-5982/7 md.)Greve katlmayanlarn iyerinde almalar, greve katlanlar tarafndan hi bir ekilde engellenemez.

VII. crette adalet salanmasMadde 55 cret emein karldr.

Devlet, alanlarn yaptklar ie uygun adaletli bir cret elde etmeleri ve dier sosyal yardmlardan yararlanmalar iin gerekli tedbirleri alr.

(Deiik: 3/10/2001-4709/21 md.) Asgar cretin tespitinde alanlarn geim artlar ile lkenin ekonomik durumu da gznnde bulundurulur.

VIII. Salk, evre ve konutA. Salk hizmetleri ve evrenin korunmasMadde 56 Herkes, salkl ve dengeli bir evrede yaama hakkna sahiptir.

evreyi gelitirmek, evre saln korumak ve evre kirlenmesini nlemek Devletin ve vatandalarn devidir.

Devlet, herkesin hayatn, beden ve ruh sal iinde srdrmesini salamak; insan ve madde gcnde tasarruf ve verimi artrarak, ibirliini gerekletirmek amacyla salk kurulularn tek elden planlayp hizmet vermesini dzenler.

Devlet, bu grevini kamu ve zel kesimlerdeki salk ve sosyal kurumlarndan yararlanarak, onlar

denetleyerek yerine getirir.

Salk hizmetlerinin yaygn bir ekilde yerine getirilmesi iin kanunla genel salk sigortas kurulabilir.

B. Konut hakkMadde 57 Devlet, ehirlerin zelliklerini ve evre artlarn gzeten bir planlama erevesinde, konut

ihtiyacn karlayacak tedbirleri alr, ayrca toplu konut teebbslerini destekler.

IX. Genlik ve sporA.Genliin korunmasMadde 58 Devlet, istiklal ve Cumhuriyetimizin emanet edildii genlerin msbet ilmin nda, Atatrk ilke ve inklaplar dorultusunda ve Devletin lkesi ve milletiyle blnmez btnln ortadan kaldrmay ama edinen grlere kar yetime ve gelimelerini salayc tedbirleri alr.

Devlet, genleri alkol dknlnden, uyuturucu maddelerden, sululuk, kumar ve benzeri kt alkanlklardan ve cehaletten korumak iin gerekli tedbirleri alr.

B. Sporun gelitirilmesi ve tahkim (1)Madde 59 Devlet, her yataki Trk vatandalarnn beden ve ruh saln gelitirecek tedbirleri alr, sporun kitlelere yaylmasn tevik eder.

Devlet baarl sporcuyu korur.

(Ek fkra: 17/3/2011-6214/1 md.) Spor federasyonlarnn spor faaliyetlerinin ynetimine ve disiplinine ilikin kararlarna kar ancak zorunlu tahkim yoluna bavurulabilir. Tahkim kurulu kararlar kesin olup bu kararlara kar hibir yarg merciine bavurulamaz.

X. Sosyal gvenlik haklarA. Sosyal gvenlik hakkMadde 60 Herkes, sosyal gvenlik hakkna sahiptir.

Devlet, bu gvenlii salayacak gerekli tedbirleri alr ve tekilat kurar.

B. Sosyal gvenlik bakmndan zel olarak korunmas gerekenler:Madde 61 Devlet harp ve vazife ehitlerinin dul ve yetimleriyle, mall ve gazileri korur ve toplumda

kendilerine yarar bir hayat seviyesi salar.

Devlet, sakatlarn korunmalarn ve toplum hayatna intibaklarn salayc tedbirleri alr.

Yallar, Devlete korunur, Yallara Devlet yardm ve salanacak dier haklar ve kolaylklar kanunla dzenlenir.

Devlet, korunmaya muhta ocuklarn topluma kazandrlmas iin her trl tedbiri alr. Bu amalarla gerekli tekilat ve tesisleri kurar veya kurdurur.

C. Yabanc lkelerde alan Trk vatandalarMadde 62 Devlet, yabanc lkelerde alan Trk vatandalarnn aile birliinin, ocuklarnn eitiminin, kltrel ihtiyalarnn ve sosyal gvenliklerinin salanmas, anavatanla balarnn korunmas ve yurda dnlerinde yardmc olunmas iin gereken tedbirleri alr.

XI. Tarih, kltr ve tabiat varlklarnn korunmasMadde 63 Devlet, tarih, kltr ve tabiat varlklarnn ve deerlerinin korunmasn salar, bu amala destekleyici ve tevik edici tedbirleri alr.

Bu varlklar ve deerlerden zel mlkiyet konusu olanlara getirilecek snrlamalar ve bu nedenle hak sahiplerine yaplacak yardmlar ve tannacak muafiyetler kanunla dzenlenir.

XII. Sanatn ve sanatnn korunmasMadde 64 Devlet, sanat faaliyetlerini ve sanaty korur. Sanat eserlerinin ve sanatnn korunmas, deerlendirilmesi, desteklenmesi ve sanat sevgisinin yaylmas iin gereken tedbirleri alr.

XIII. Devletin iktisadi ve sosyal devlerinin snrlar (2)Madde 65 (Deiik: 3/10/2001-4709/22 md.)Devlet, sosyal ve ekonomik alanlarda Anayasa ile belirlenen grevlerini, bu grevlerin amalarna uygun ncelikleri gzeterek mal kaynaklarnn yeterlilii lsnde yerine getirir.

(1) Bu kenar bal Sporun gelitirilmesi iken, 17/3/2011 tarihli ve 6214 sayl Kanunun 1 inci maddesiyle metne ilendii ekilde deitirilmitir.(2) Bu kenar bal Sosyal ve ekonomik haklarn snr iken, 3/10/2001 tarihli ve 4709 sayl Kanunla metne ilendii ekilde deitirilmitir.DRDNC BLM SYAS HAKLAR VE DEVLERI. Trk vatandalMadde 66 Trk Devletine vatandalk ba ile bal olan herkes Trktr.

Trk babann veya Trk anann ocuu Trktr. (Mlga cmle: 3/10/2001-4709/23 md.) Vatandalk, kanunun gsterdii artlarla kazanlr ve ancak kanunda belirtilen hallerde kaybedilir. Hibir Trk, vatana ballkla badamayan bir eylemde bulunmadka vatandalktan karlamaz. Vatandalktan karma ile ilgili karar ve ilemlere kar yarg yolu kapatlamaz.

II. Seme, seilme ve siyasi faaliyette bulunma haklarMadde 67 Vatandalar, kanunda gsterilen artlara uygun olarak seme, seilme ve bamsz olarak veya bir siyasi parti iinde siyasi faaliyette bulunma ve halkoylamasna katlma hakkna sahiptir.

(Deiik: 23/7/1995 - 4121/5 md.) Seimler ve halkoylamas serbest, eit, gizli, tek dereceli, genel oy, ak saym ve dkm esaslarna gre, yarg ynetim ve denetimi altnda yaplr. Ancak, yurt dnda bulunan Trk vatandalarnn oy hakkn kullanabilmeleri amacyla kanun, uygulanabilir tedbirleri belirler.

(Deiik: 23/7/1995-4121/5 md.) Onsekiz yan dolduran her Trk vatanda seme ve halkoylamasna katlma haklarna sahiptir.

Bu haklarn kullanlmas kanunla dzenlenir.

(Deiik: 23/7/1995 - 4121/5 md.) Silah altnda bulunan er ve erbalar ile askeri renciler, (Ek ibare:3/10/2001-4709/24 md.) taksirli sulardan hkm giyenler hari ceza infaz kurumlarnda bulunan hkmller oy kullanamazlar. Ceza infaz kurumlar ve tutuk evlerinde (...) oy kullanlmas ve oylarn saym ve dkmnde seim emniyeti asndan alnmas gerekli tedbirler Yksek Seim Kurulu tarafndan tespit edilir ve grevli hakimin yerinde ynetim ve denetimi altnda yaplr.(1)(Deiik: 23/7/1995 - 4121/5 md.) Seim kanunlar, temsilde adalet ve ynetimde istikrar ilkelerini

badatracak biimde dzenlenir.

(Ek: 3/10/2001-4709/24 md.) Seim kanunlarnda yaplan deiiklikler, yrrle girdii tarihten itibaren bir yl iinde yaplacak seimlerde uygulanmaz.

III. Siyasi partilerle ilgili hkmlerA. Parti kurma, partilere girme ve partilerden ayrlma (2)Madde 68 (Deiik: 23/7/1995 - 4121/6 md.)Vatandalar, siyasi parti kurma ve usulne gre partilere girme ve partilerden ayrlma hakkna sahiptir. Parti yesi olabilmek iin onsekiz yan doldurmu olmak gerekir.

Siyasi partiler, demokratik siyasi hayatn vazgeilmez unsurlardr.

Siyasi partiler nceden izin almadan kurulurlar ve Anayasa ve kanun hkmleri ierisinde faaliyetlerini srdrrler.

Siyasi partilerin tzk ve programlar ile eylemleri, Devletin bamszlna, lkesi ve milletiyle blnmez btnlne, insan haklarna, eitlik ve hukuk devleti ilkelerine, millet egemenliine,

(1) Bu fkrada bulunan; bulunan tutuklularn seme haklarn kullanmalarnda ibaresi, 3/10/2001 tarihli ve 4709 sayl Kanu nla oy kullanlmas ve eklinde deitirilmi ve metne ilenmitir.(2) Bu madde bal 23/7/1995 tarih ve 4121 sayl Kanunun 6 nc maddesi ile deitirilmi ve metne ilenmitir.demokratik ve laik Cumhuriyet ilkelerine aykr olamaz; snf veya zmre diktatrln veya herhangi bir tr diktatrl savunmay ve yerletirmeyi amalayamaz; su ilenmesini tevik edemez.

Hakimler ve savclar, Saytay dahil yksek yarg organlar mensuplar, kamu kurum ve kurulularnn memur statsndeki grevlileri, yaptklar hizmet bakmndan ii nitelii tamayan dier kamu grevlileri, Silahl Kuvvetler mensuplar ile yksekretim ncesi rencileri siyasi partilere ye olamazlar.

Yksek retim elemanlarnn siyasi partilere ye olmalar ancak kanunla dzenlenebilir. Kanun bu elemanlarn, siyasi partilerin merkez organlar dnda kalan parti grevi almalarna cevaz veremez ve parti yesi yksek retim elemanlarnn yksek retim kurumlarnda uyacaklar esaslar belirler.

Yksek retim rencilerinin siyasi partilere ye olabilmelerine ilikin esaslar kanunla dzenlenir

Siyasi partilere, Devlet, yeterli dzeyde ve haka mali yardm yapar. Partilere yaplacak yardmn, alacaklar ye aidatnn ve balarn tabi olduu esaslar kanunla dzenlenir.

B. Siyasi partilerin uyacaklar esaslarMadde 69 (Deiik: 23/7/1995 - 4121/7 md.)Siyasi partilerin faaliyetleri, parti ii dzenlemeleri ve almalar demokrasi ilkelerine uygun olur. Bu ilkelerin uygulanmas kanunla dzenlenir.

Siyasi partiler, ticari faaliyetlere giriemezler.

Siyasi partilerin gelir ve giderlerinin amalarna uygun olmas gereklidir. Bu kuraln uygulanmas kanunla dzenlenir. Anayasa Mahkemesince siyasi partilerin mal edinimleri ile gelir ve giderlerinin kanuna uygunluunun tespiti, bu hususun denetim yntemleri ve aykrlk halinde uygulanacak yaptrmlar kanunda gsterilir. Anayasa Mahkemesi, bu denetim grevini yerine getirirken Saytaydan yardm salar. Anayasa Mahkemesinin bu denetim sonunda verecei kararlar kesindir.

Siyasi partilerin kapatlmas, Yargtay Cumhuriyet Basavcsnn aaca dava zerine Anayasa

Mahkemesince kesin olarak karara balanr.

Bir siyasi partinin tz ve programnn 68 inci maddenin drdnc fkras hkmlerine aykr bulunmas halinde temelli kapatma karar verilir.

Bir siyasi partinin 68 inci maddenin drdnc fkras hkmlerine aykr eylemlerinden tr temelli kapatlmasna, ancak, onun bu nitelikteki fiillerin ilendii bir odak haline geldiinin Anayasa Mahkemesince tespit edilmesi halinde karar verilir.(Ek cmle:3/10/2001-4709/25 md.) Bir siyas parti, bu nitelikteki fiiller o partinin yelerince youn bir ekilde ilendii ve bu durum o partinin byk kongre veya genel bakan veya merkez karar veya ynetim organlar veya Trkiye Byk Millet Meclisindeki grup genel kurulu veya grup ynetim kurulunca zmnen veya aka benimsendii yahut bu fiiller dorudan doruya anlan parti organlarnca kararllk iinde ilendii takdirde, sz konusu fiillerin oda haline gelmi saylr.

(Ek: 3/10/2001-4709/25 md.) Anayasa Mahkemesi, yukardaki fkralara gre temelli kapatma yerine, dava konusu fiillerin arlna gre ilgili siyas partinin Devlet yardmndan ksmen veya tamamen yoksun braklmasna karar verebilir.

Temelli kapatlan bir parti bir baka ad altnda kurulamaz.

Bir siyasi partinin temelli kapatlmasna beyan veya faaliyetleriyle sebep olan kurucular dahil yeleri, Anayasa Mahkemesinin temelli kapatmaya ilikin kesin kararnn Resmi Gazetede gerekeli olarak yaymlanmasndan balayarak be yl sreyle bir baka partinin kurucusu, yesi, yneticisi ve deneticisi olamazlar.

Yabanc devletlerden, uluslararas kurululardan ve Trk uyrukluunda olmayan gerek ve tzel kiilerden maddi yardm alan siyasi partiler temelli olarak kapatlr.

(Deiik:3/10/2001-4709/25 md.) Siyas partilerin kurulu ve almalar, denetlenmeleri, kapatlmalar ya da Devlet yardmndan ksmen veya tamamen yoksun braklmalar ile siyas partilerin ve adaylarn seim harcamalar ve usulleri yukardaki esaslar erevesinde kanunla dzenlenir.

IV. Kamu hizmetlerine girme hakkA. Hizmete girmeMadde 70 Her Trk, kamu hizmetlerine girme hakkna sahiptir.

Hizmete alnmada, grevin gerektirdii niteliklerden baka hibir ayrm gzetilemez.

B. Mal bildirimiMadde 71 Kamu hizmetine girenlerin mal bildiriminde bulunmalar ve bu bildirimlerin tekrarlanma sreleri kanunla dzenlenir. Yasama ve yrtme organlarnda grev alanlar, bundan istisna edilemez.

V. Vatan hizmetiMadde 72 Vatan hizmeti, her Trkn hakk ve devidir. Bu hizmetin Silahl Kuvvetlerde veya kamu kesiminde ne ekilde yerine getirilecei veya getirilmi saylaca kanunla dzenlenir.

VI. Vergi deviMadde 73 Herkes, kamu giderlerini karlamak zere, mali gcne gre, vergi demekle ykmldr. Vergi yknn adaletli ve dengeli dalm, maliye politikasnn sosyal amacdr.

Vergi, resim, har ve benzeri mali ykmllkler kanunla konulur, deitirilir veya kaldrlr.

Vergi, resim, har ve benzeri mali ykmllklerin muaflk, istisnalar ve indirimleriyle oranlarna ilikin hkmlerinde kanunun belirttii yukar ve aa snrlar iinde deiiklik yapmak yetkisi Bakanlar Kuruluna verilebilir.

VII. Dileke, bilgi edinme ve kamu denetisine bavurma hakk (1)Madde 74 Vatandalar (Ek ibare:3/10/2001-4709/26 md.) ve karlkllk esas gzetilmek kaydyla Trkiyede ikamet eden yabanclar kendileriyle veya kamu ile ilgili dilek ve ikayetleri hakknda, yetkili makamlara ve Trkiye Byk Millet Meclisine yaz ile bavurma hakkna sahiptir.

(1) Bu maddenin kenar bal VII. Dileke hakk iken, 7/5/2010 tarihli ve 5982 sayl Kanunun 8 inci maddesiyle metne i lendii ekilde deitirilmitir.Kendileriyle ilgili bavurmalarn sonucu, (Ek ibare:3/10/2001-4709/26 md.) gecikmeksizin dileke sahiplerine yazl olarak bildirilir.

(Mlga nc fkra: 7/5/2010-5982/8 md.)(Ek fkra: 7/5/2010-5982/8 md.) Herkes, bilgi edinme ve kamu denetisine bavurma hakkna sahiptir.

(Ek fkra: 7/5/2010-5982/8 md.) Trkiye Byk Millet Meclisi Bakanlna bal olarak kurulan Kamu

Denetilii Kurumu idarenin ileyiiyle ilgili ikyetleri inceler.(Ek fkra: 7/5/2010-5982/8 md.) Kamu Badenetisi Trkiye Byk Millet Meclisi tarafndan gizli oyla drt yl iin seilir. lk iki oylamada ye tamsaysnn te iki ve nc oylamada ye tamsaysnn salt ounluu aranr. nc oylamada salt ounluk salanamazsa, bu oylamada en ok oy alan iki aday iin drdnc oylama yaplr; drdnc oylamada en fazla oy alan aday seilmi olur.

(Ek fkra: 7/5/2010-5982/8 md.) Bu maddede saylan haklarn kullanlma biimi, Kamu Denetilii Kurumunun kuruluu, grevi, almas, inceleme sonucunda yapaca ilemler ile Kamu Badenetisi ve kamu denetilerinin nitelikleri, seimi ve zlk haklarna ilikin usul ve esaslar kanunla dzenlenir.

NC KISIM CUMHURYETN TEMEL ORGANLARI BRNC BLMYASAMAI. Trkiye Byk Millet MeclisiA. Kuruluu:Madde 75 (Deiik: 23/7/1995 - 4121/8 md.)Trkiye Byk Millet Meclisi genel oyla seilen beyzelli milletvekilinden oluur.

B. Milletvekili seilme yeterliliiMadde 76 Yirmibe yan dolduran her Trk milletvekili seilebilir.(1)En az ilkokul mezunu olmayanlar, kstllar, ykml olduu askerlik hizmetini yapmam olanlar, ka mu hizmetinden yasakllar, taksirli sular hari toplam bir yl veya daha fazla hapis ile ar hapis cezasna hkm giymi olanlar; zimmet, ihtilas, irtikap, rvet, hrszlk, dolandrclk, sahtecilik, inanc ktye kullanma, dolanl iflas gibi yz kzartc sularla, kaaklk, resmi ihale ve alm satmlara fesat kartrma, Devlet srlarn aa vurma, (Deiik ibare: 27/12/2002-4777/1 md.) terr eylemlerine katlma ve bu gibi eylemleri tahrik ve tevik sularndan biriyle hkm giymi olanlar, affa uram olsalar bile milletvekili seilemezler.(2)(1) Bu fkrada geen Otuz ibaresi, 13/10/2006 tarihli ve 5551 sayl Kanunun 1 inci maddesiyle Yirmibe olarak deitiril mi ve metne ilenmitir.(2) Bu fkrada geen ideolojik veya anarik eylemlere ibaresi, 27/12/2002 tarihli ve 4777 sayl Kanunla terr eylemlerine eklinde deitirilmi ve metne ilenmitir.Hakimler ve savclar, yksek yarg organlar mensuplar, yksekretim kurumlarndaki retim elemanlar, Yksekretim Kurulu yeleri, kamu kurum ve kurulularnn memur statsndeki grevlileri ile yaptklar hizmet bakmndan ii nitelii tamayan dier kamu grevlileri ve Silahl Kuvvetler mensuplar, grevlerinden ekilmedike, aday olamazlar ve milletvekili seilemezler.

C. Trkiye Byk Millet Meclisinin seim dnemiMadde 77 Trkiye Byk Millet Meclisinin seimleri drt ylda bir yaplr. (1)(2)Meclis, bu sre dolmadan seimin yenilenmesine karar verebilecei gibi, Anayasada belirtilen artlar altnda Cumhurbakannca verilecek karara gre de seimler yenilenir. Sresi biten milletvekili yeniden seilebilir.

Yenilenmesine karar verilen Meclisin yetkileri, yeni Meclisin seilmesine kadar srer.

D. Trkiye Byk Millet Meclisi seimlerinin geriye braklmas ve ara seimleriMadde 78 Sava sebebiyle yeni seimlerin yaplmasna imkan grlmezse, Trkiye Byk Millet

Meclisi, seimlerin bir yl geriye braklmasna karar verebilir.

Geri brakma sebebi ortadan kalkmamsa, erteleme kararndaki usule gre bu ilem tekrarlanabilir. Trkiye Byk Millet Meclisi yeliklerinde boalma olmas halinde, ara seime gidilir. Ara seim, her

seim dneminde bir defa yaplr ve genel seimden otuz ay gemedike ara seime gidilemez. Ancak, boalan yeliklerin says, ye tamsaysnn yzde beini bulduu hallerde, ara seimlerinin ay iinde yaplmasna karar verilir.

Genel seimlere bir yl kala, ara seimi yaplamaz.

(Ek: 27/12/2002-4777/2 md.) Yukarda yazl hallerden ayr olarak, bir ilin veya seim evresinin, Trkiye Byk Millet Meclisinde yesinin kalmamas halinde, boalmay takip eden doksan gnden sonraki ilk Pazar gn ara seim yaplr. Bu fkra gerei yaplacak seimlerde Anayasann 127 nci maddesinin nc fkras hkm uygulanmaz.

E. Seimlerin genel ynetim ve denetimiMadde 79 Seimler, yarg organlarnn genel ynetim ve denetimi altnda yaplr.

Seimlerin balamasndan bitimine kadar, seimin dzen iinde ynetimi ve drstl ile ilgili btn ilemleri yapma ve yaptrma, seim sresince ve seimden sonra seim konularyla ilgili btn yolsuzluklar, ikayet ve itirazlar inceleme ve kesin karara balama ve Trkiye Byk Millet Meclisi yelerinin seim tutanaklarn ve Cumhurbakanl seim tutanaklarn kabul etme grevi Yksek Seim Kurulunundur. Yksek Seim Kurulunun kararlar aleyhine baka bir mercie bavurulamaz. (1)(2)

(1) 31/5/2007 tarihli ve 5678 sayl Kanunun 1 inci maddesiyle; 77 nci maddenin birinci fkrasnda geen be ibaresi drt olarak deitirilmi, 2 nci maddesiyle, 79 uncu maddenin ikinci fkrasnda geen "seim tutanaklarn" ibaresinden sonra gelmek zere "ve Cumhurbakanl seimi tutanaklarn" ibaresi eklenmi ve metne ilenmitir.Yksek Seim Kurulunun ve dier seim kurullarnn grev ve yetkileri kanunla dzenlenir.

Yksek Seim Kurulu yedi asl ve drt yedek yeden oluur. yelerin alts Yargtay, bei Dantay Genel Kurullarnca kendi yeleri arasndan ye tamsaylarnn salt ounluunun gizli oyu ile seilir. Bu yeler, salt ounluk ve gizli oyla aralarndan bir bakan ve bir bakanvekili seerler.

Yksek Seim Kuruluna Yargtay ve Dantaydan seilmi yeler arasndan ad ekme ile ikier yedek ye ayrlr. Yksek Seim Kurulu Bakan ve Bakanvekili ad ekmeye girmezler.

Anayasa deiikliklerine ilikin kanunlarn halkoyuna sunulmas, Cumhurbakannn halk tarafndan seilmesi, ilemlerinin genel ynetim ve denetimi de milletvekili seimlerinde uygulanan hkmlere gre olur. (1)(2)

F. yelikle ilgili hkmler1. Milletin temsiliMadde 80 Trkiye Byk Millet Meclisi yeleri, seildikleri blgeyi veya kendilerini seenleri deil, btn Milleti temsil ederler.

2. AndimeMadde 81 Trkiye Byk Millet Meclisi yeleri, greve balarken aadaki ekilde andierler: "Devletin varl ve bamszln vatann ve milletin blnmez btnln, milletin kaytsz ve artsz

egemenliini koruyacama; hukukun stnlne, demokratik ve laik Cumhuriyete ve Atatrk ilke ve inklaplarna bal kalacama; toplumun huzur ve refah, milli dayanma ve adalet anlay iinde herkesin insan haklarndan ve temel hrriyetlerden yararlanmas lksnden ve Anayasaya sadakattan ayrlmayacama; byk Trk milleti nnde namusum ve erefim zerine andierim".

(1) 31/5/2007 tarihli ve 5678 sayl Kanunun 2 nci maddesiyle; bu fkrada geen halkoyuna sunulmas ibaresinden sonra gelmek zere , Cumhurbakannn halk tarafndan seilmesi eklenmi ve metne ilenmitir.3. yelikle badamayan ilerMadde 82 Trkiye Byk Millet Meclisi yeleri, Devlet ve dier kamu tzel kiilerinde ve bunlara bal kurulularda; Devletin veya dier kamu tzelkiilerinin dorudan doruya ya da dolayl olarak katld teebbs ve ortaklklarda; zel gelir kaynaklar ve zel imkanlar kanunla salanm kamu yararna alan derneklerin ve Devletten yardm salayan ve vergi muafiyeti olan vakflarn, kamu kurumu niteliindeki meslek kurulular ile sendikalar ve bunlarn st kurulularnn ve katldklar teebbs veya ortaklklarn ynetim ve denetim kurullarnda grev alamazlar, vekili olamazlar, herhangi bir taahht iini dorudan veya dolayl olarak kabul edemezler, temsilcilik ve hakemlik yapamazlar.

Trkiye Byk Millet Meclisi yeleri, yrtme organnn teklif, inha, atama veya onamasna bal resmi veya zel herhangi bir ile grevlendirilemezler. Bir yenin belli konuda ve alt ay amamak zere Bakanlar Kurulunca verilecek geici bir grevi kabul etmesi, Meclisin kararna baldr.

Trkiye Byk Millet Meclisi yelii ile badamayan dier grev ve iler kanunla dzenlenir.

4. Yasama dokunulmazlMadde 83 Trkiye Byk Millet Meclisi yeleri, Meclis almalarndaki oy ve szlerinden, Mecliste ileri srdkleri dncelerden, o oturumdaki Bakanlk Divannn teklifi zerine Meclisce baka bir karar alnmadka bunlar Meclis dnda tekrarlamak ve aa vurmaktan sorumlu tutulamazlar.

Seimden nce veya sonra bir su iledii ileri srlen bir milletvekili, Meclisin karar olmadka tutulamaz, sorguya ekilemez, tutuklanamaz ve yarglanamaz. Ar cezay gerektiren sust hali ve seimden nce soruturmasna balanlm olmak kaydyla Anayasann 14 nc maddesindeki durumlar bu hkmn dndadr. Ancak, bu halde yetkili makam durumu hemen ve dorudan doruya Trkiye Byk Millet Meclisine bildirmek zorundadr.

Trkiye Byk Millet Meclisi yesi hakknda, seiminden nce veya sonra verilmi bir ceza hkmnn yerine getirilmesi, yelik sfatnn sona ermesine braklr; yelik sresince zamanam ilemez.

Tekrar seilen milletvekili hakknda soruturma ve kovuturma, Meclisin yeniden dokunulmazln kaldrmasna baldr.

Trkiye Byk Millet Meclisindeki siyasi parti gruplarnca, yasama dokunulmazl ile ilgili grme yaplamaz ve karar alnamaz.

5. Milletvekilliinin dmesi (1)Madde 84 (Deiik: 23/7/1995 - 4121/9 md.)stifa eden milletvekilinin milletvekilliinin dmesi, istifann geerli olduu Trkiye Byk Millet Meclisi Bakanlk Divannca tespit edildikten sonra, Trkiye Byk Millet Meclisi Genel Kurulunca kararlatrlr.

Milletvekilliinin kesin hkm giyme veya kstlanma halinde dmesi, bu husustaki kesin mahkeme kararnn Genel Kurula bildirilmesiyle olur.

(1) Bu madde bal, 23/7/1995 tarih ve 4121 sayl Kanunun 9 uncu maddesi ile deitirilmi ve metne ilenmitir.82 nci maddeye gre milletvekilliiyle badamayan bir grev veya hizmeti srdrmekte srar eden milletvekilinin milletvekilliinin dmesine, yetkili komisyonun bu durumu tespit eden raporu zerine Genel Kurul gizli oyla karar verir.

Meclis almalarna zrsz veya izinsiz olarak bir ay ierisinde toplam be birleim gn katlmayan milletvekilinin milletvekilliinin dmesine, durumun Meclis Bakanlk Divannca tespit edilmesi zerine, Genel Kurulca ye tamsaysnn salt ounluunun oyuyla karar verilebilir.

(Mlga son fkra: 7/5/2010-5982/9 md.)6. ptal istemiMadde 85 (Deiik: 23/7/1995 - 4121/10 md.)Yasama dokunulmazlnn kaldrlmasna veya milletvekilliinin dmesine 84 nc maddenin birinci, nc veya drdnc fkralarna gre karar verilmi olmas hallerinde, Meclis Genel Kurulu kararnn alnd tarihten balayarak yedi gn ierisinde ilgili milletvekili veya bir dier milletvekili, kararn, Anayasaya, kanuna veya tze aykrl iddiasyla iptali iin Anayasa Mahkemesine bavurabilir. Anayasa Mahkemesi, iptal istemini onbe gn ierisinde kesin karara balar.

7. denek ve yolluklarMadde 86 (Deiik birinci cmle: 21/11/2001-4720/1 md) (1) Trkiye Byk Millet Meclisi yelerinin denek, yolluk ve emeklilik ilemleri kanunla dzenlenir. denein aylk tutar en yksek Devlet memurunun almakta olduu miktar, yolluk da denek miktarnn yarsn aamaz. (Ek ibare: 21/11/2001-4720/1 md) Trkiye Byk Millet Meclisi yeleri ile bunlarn emeklileri T.C. Emekli Sand ile ilgilendirilirler ve yelii sona erenlerin istekleri halinde ilgileri devam eder.

Trkiye Byk Millet Meclisi yelerine denecek denek ve yolluklar, kendilerine T.C.Emekli Sand tarafndan balanan emekli ayl ve benzeri demelerin kesilmesini gerektirmez.(2)denek ve yolluklarn en ok ayl nceden denebilir.

II. Trkiye Byk Millet Meclisinin grev ve yetkileriA. Genel olarakMadde 87 Trkiye Byk Millet Meclisinin grev ve yetkileri, kanun koymak, deitirmek ve kaldrmak; Bakanlar Kurulunu ve bakanlar denetlemek; Bakanlar Kuruluna belli konularda kanun hkmnde kararname karma yetkisi vermek; bte ve kesinhesap kanun tasarlarn grmek ve kabul etmek; para baslmasna ve sava ilanna karar vermek; milletleraras andlamalarn onaylanmasn uygun bulmak, (...) (3) (Ek ibare: 3/10/2001-4709/28 md.) Trkiye Byk

(1) Bu maddenin birinci cmlesi Trkiye Byk Millet Meclisi yelerinin denek ve yolluklar kanunla dzenlenir. eklinde i ken, 21/11/2001tarih ve 4720 sayl Kanunla metne ilendii ekilde deitirilmitir.(2) Bu fkrada yeralan Sosyal gvenlik kurulular ibaresi 21/11/2001 tarih ve 4720 sayl Kanun ile T.C.Emekli Sand olarak deitirilmi ve metne ilenmitir.(3) Bu arada bulunan, Anayasann 14 nc maddesindeki fiillerden dolay hkm giyenler hari olmak zere, ibaresi 3/10/2001 tarihli ve4709 sayl Kanunla metinden karlmtr.Millet Meclisi ye tam saysnn bete ounluunun karar ile genel ve zel af ilanna ()(1) karar vermek ve

Anayasann dier maddelerinde n grlen yetkileri kullanmak ve grevleri yerine getirmektir.

B. Kanunlarn teklif edilmesi ve grlmesiMadde 88 Kanun teklif etmeye Bakanlar Kurulu ve milletvekilleri yetkilidir.

Kanun tasar ve tekliflerinin Trkiye Byk Millet Meclisinde grlme usul ve esaslar itzkle dzenlenir.

C. Kanunlarn Cumhurbakannca yaymlanmasMadde 89 Cumhurbakan, Trkiye Byk Millet Meclisince Kabul edilen kanunlar onbe gn iinde yaymlar.

Yaymlanmasn (Ek ibare: 3/10/2001-4709/29 md.) ksmen veya tamamen uygun bulmad kanunlar, bir daha grlmek zere, bu hususta gsterdii gereke ile birlikte ayn sre iinde, Trkiye Byk Millet Meclisine geri gnderir. (Ek cmle: 3/10/2001-4709/29 md.) Cumhurbakannca ksmen uygun bulunmama durumunda, Trkiye Byk Millet Meclisi sadece uygun bulunmayan maddeleri grebilir. Bte kanunlar bu hkme tabi deildir.

Trkiye Byk Millet Meclisi, geri gnderilen kanunu aynen kabul ederse, kanun Cumhurbakannca yaymlanr; Meclis, geri gnderilen kanunda yeni bir deiiklik yaparsa, Cumhurbakan deitirilen kanunu tekrar Meclise geri gnderebilir.

Anayasa deiikliklerine ilikin hkmler sakldr.

D. Milletleraras andlamalar uygun bulmaMadde 90 Trkiye Cumhuriyeti adna yabanc devletlerle ve milletleraras kurulularla yaplacak andlamalarn onaylanmas, Trkiye Byk Millet Meclisinin onaylamay bir kanunla uygun bulmasna baldr.

Ekonomik, ticari veya teknik ilikileri dzenleyen ve sresi bir yl amayan andlamalar, Devlet Maliyesi bakmndan bir yklenme getirmemek, kii hallerine ve Trklerin yabanc memleketlerdeki mlkiyet haklarna dokunmamak artyla, yaymlanma ile yrrle konabilir. Bu takdirde bu andlamalar, yaymlarndan balayarak iki ay iinde Trkiye Byk Millet Meclisinin bilgisine sunulur.

Milletleraras bir andlamaya dayanan uygulama andlamalar ile kanunun verdii yetkiye dayanlarak yaplan ekonomik, ticari, teknik veya idari andlamalarn Trkiye Byk Millet Meclisince uygun bulunmas zorunluu yoktur; ancak, bu fkraya gre yaplan ekonomik, ticari veya zel kiilerin haklarn ilgilendiren andlamalar, yaymlanmadan yrrle konulamaz.

Trk kanunlarna deiiklik getiren her trl andlamalarn yaplmasnda birinci fkra hkm uygulanr. Usulne gre yrrle konulmu Milletleraras andlamalar kanun hkmndedir. Bunlar hakknda

Anayasaya aykrlk iddias ile Anayasa Mahkemesine bavurulamaz. (Ek cmle: 7/5/2004-5170/7 md.) Usulne gre yrrle konulmu temel hak ve zgrlklere ilikin milletleraras andlamalarla kanunlarn ayn konuda farkl hkmler iermesi nedeniyle kabilecek uyumazlklarda milletleraras andlama hkmleri esas alnr.

E. Kanun hkmnde kararname karma yetkisi vermeMadde 91 Trkiye Byk Millet Meclisi, Bakanlar Kuruluna kanun hkmnde kararname karma yetkisi verebilir. Ancak skynetim ve olaanst haller sakl kalmak zere, Anayasann ikinci ksmnn birinci ve ikinci blmlerinde yer alan temel haklar, kii haklar ve devleri ile drdnc blmnde yer alan siyasi haklar ve devler kanun hkmnde kararnamelerle dzenlenemez.

Yetki kanunu, karlacak kanun hkmnde kararnamenin, amacn, kapsamn, ilkelerini, kullanma sresini ve sresi iinde birden fazla kararname karlp karlamayacan gsterir.

Bakanlar Kurulunun istifas, drlmesi veya yasama dneminin bitmesi, belli sre iin verilmi olan

yetkinin sona ermesine sebep olmaz.(1) Bu arada yer alan, ,mahkemelerce verilip kesinleen lm cezalarnn yerine getirilmesine ibaresi, 7/5/2004 tarihli ve 5170 sayl Kanunun6 nc maddesiyle madde metninden kartlmtr.Kanun hkmnde kararnamenin, Trkiye Byk Millet Meclisi tarafndan sre bitiminden nce onaylanmas srasnda, yetkinin son bulduu veya sre bitimine kadar devam ettii de belirtilir.

Skynetim ve olaanst hallerde, Cumhurbakannn Bakanlnda toplanan Bakanlar Kurulunun

kanun hkmnde kararname karmasna ilikin hkmler sakldr.

Kanun hkmnde kararnameler, Resmi Gazetede yaymlandklar gn yrrle girerler. Ancak, kararnamede yrrlk tarihi olarak daha sonraki bir tarih de gsterilebilir.

Kararnameler, Resmi Gazetede yaymlandklar gn Trkiye Byk Millet Meclisine sunulur.

Yetki kanunlar ve bunlara dayanan kanun hkmnde kararnameler, Trkiye Byk Millet Meclisi komisyonlar ve Genel Kurulunda ncelikle ve ivedilikle grlr.

Yaymlandklar gn Trkiye Byk Millet Meclisine sunulmayan kararnameler bu tarihte, Trkiye Byk Millet Meclisince reddedilen kararnameler bu kararn Resmi Gazetede yaymland tarihte yrrlkten kalkar. Deitirilerek kabul edilen kararnamelerin deitirilmi hkmleri, bu deiikliklerin Resmi Gazetede yaymland gn yrrle girer.

F. Sava hali ilan ve silahl kuvvet kullanlmasna izin vermeMadde 92 Milletleraras hukukun meru sayd hallerde sava hali ilanna ve Trkiye'nin taraf olduu milletleraras andlamalarn veya milletleraras nezaket kurallarnn gerektirdii haller dnda, Trk Silahl Kuvvetlerinin yabanc lkelere gnderilmesine veya yabanc silahl kuvvetlerin Trkiye'de bulunmasna izin verme yetkisi Trkiye Byk Millet Meclisinindir.

Trkiye Byk Millet Meclisi tatilde veya ara vermede iken lkenin ani bir silahl saldrya uramas ve bu sebeple silahl kuvvet kullanlmasna derhal karar verilmesinin kanlmaz olmas halinde Cumhurbakan da, Trk Silahl Kuvvetlerinin kullanlmasna karar verebilir.

III. Trkiye Byk Millet Meclisinin faaliyetleri ile ilgili hkmlerA. Toplanma ve tatilMadde 93 (Deiik birinci fkra: 23/7/1995 - 4121/11 md.) Trkiye Byk Millet Meclisi, her yl

Ekim aynn ilk gn kendiliinden toplanr.

Meclis, bir yasama ylnda en ok ay tatil yapabilir; ara verme veya tatil srasnda, dorudan doruya veya Bakanlar Kurulunun istemi zerine, Cumhurbakannca toplantya arlr.

Meclis Bakan da dorudan doruya veya yelerin bete birinin yazl istemi zerine, Meclisi toplantya arr.

Ara verme veya tatil srasnda toplanan Trkiye Byk Millet Meclisinde, ncelikle bu toplanty gerektiren konu grlmeden ara verme veya tatile devam edilemez.

B. Bakanlk DivanMadde 94 Trkiye Byk Millet Meclisinin Bakanlk Divan, Meclis yeleri arasndan seilen Meclis

Bakan, Bakanvekilleri, Katip yeler ve dare Amirlerinden oluur.

Bakanlk Divan, Meclisteki siyasi parti gruplarnn ye says orannda Divana katlmalarn salayacak ekilde kurulur. Siyasi parti gruplar Bakanlk iin aday gsteremezler.

Trkiye Byk Millet Meclisi Bakanlk Divan iin, bir yasama dneminde iki seim yaplr. (Deiik ikinci cmle: 7/5/2010-5982/10 md.) lk seilenlerin grev sresi iki yldr, ikinci devre iin seilenlerin grev sresi ise o yasama dneminin sonuna kadar devam eder.

Trkiye Byk Millet Meclisi Bakan adaylar, Meclis yeleri iinden, Meclisin topland gnden itibaren be gn iinde, Bakanlk Divanna bildirilir, Bakan seimi gizli oyla yaplr. lk iki oylamada ye tamsaysnn te iki ve nc oylamada ye tamsaysnn salt ounluu aranr. nc oylamada salt ounluk salanamazsa, bu oylamada en ok oy alan iki aday iin drdnc oylama yaplr; drdnc oylamada en fazla oy alan ye, Bakan seilmi olur. Bakan seimi, aday gsterme sresinin bitiminden itibaren, be gn iinde tamamlanr.(1)Trkiye Byk Millet Meclisi Bakanvekillerinin Katip yelerinin ve dare Amirlerinin adedi, seim nisab, oylama says ve usulleri, Meclis tznde belirlenir.

Trkiye Byk Millet Meclisi Bakan, Bakanvekilleri, yesi bulunduklar siyasi partinin veya parti grubunun Meclis iinde veya dndaki faaliyetlerine; grevlerinin gerei olan haller dnda, Meclis tartmalarna katlamazlar; Bakan ve oturumu yneten Bakanvekili oy kullanamazlar.

C. tzk siyasi parti gruplar ve kolluk ileriMadde 95 Trkiye Byk Millet Meclisi, almalarn, kendi yapt itzk hkmlerine gre yrtr.

tzk hkmleri, siyasi parti gruplarnn, Meclisin btn faaliyetlerine ye says orannda katlmalarn salayacak yolda dzenlenir. Siyasi parti gruplar, en az yirmi yeden meydana gelir.

Trkiye Byk Millet Meclisinin btn bina, tesis, eklenti ve arazisinde kolluk ve ynetim hizmetleri Meclis Bakanl eliyle dzenlenir ve yrtlr. Emniyet ve dier kolluk hizmetleri iin yeteri kadar kuvvet ilgili makamlarca Meclis Bakanlna tahsis edilir.

D. Toplant ve karar yeter saysMadde 96 (Deiik birinci fkra: 31/5/2007-5678/3 md.) (2) Trkiye Byk Millet Meclisi, yapaca seimler dahil btn ilerinde ye tamsaysnn en az te biri ile toplanr. Trkiye Byk Millet Meclisi, Anayasada bakaca bir hkm yoksa toplantya katlanlarn salt ounluu ile karar verir; ancak karar yeter says hibir ekilde ye tamsaysnn drtte birinin bir fazlasndan az olamaz.

Bakanlar Kurulu yeleri, Trkiye Byk Millet Meclisinin katlamadklar oturumlarnda, kendileri yerine oy kullanmak zere bir bakana yetki verebilirler. Ancak bir bakan kendi oyu ile birlikte en ok iki oy kullanabilir.

E. Grmelerin akl ve yaymlanmasMadde 97 Trkiye Byk Millet Meclisi Genel Kurulundaki grmeler aktr ve tutanak dergisinde tam olarak yaymlanr.

Trkiye Byk Millet Meclisi tzk hkmlerine gre kapal oturumlar yapabilir, bu oturumlardaki grmelerin yaym Trkiye Byk Millet Meclisi kararna baldr.

Meclisteki ak grmelerin, o oturumdaki Bakanlk Divannn teklifi zerine Meclisce bakaca bir

karar alnmadka, her trl vasta ile yaym serbesttir.

IV. Trkiye Byk Millet Meclisinin bilgi edinme ve denetim yollarA. Genel olarakMadde 98 Trkiye Byk Millet Meclisi soru, Meclis aratrmas, genel grme, gensoru ve Meclis soruturmas yollaryla denetleme yetkisini kullanr.

Soru, Bakanlar Kurulu adna, szl veya yazl olarak cevaplandrlmak zere Babakan veya bakanlardan

bilgi istemekten ibarettir.(1)Bu fkrada geen; on gn iinde ibaraleri, 3/10/2001 tarihli ve 4709 sayl Kanunla be gn iindeolarak deitirilmi ve metne ilenmitir.(2) 23/5/1987 tarihli ve 3376 sayl Anayasa Deiikliklerinin Halkoyuna Sunulmas Hakknda Kanun gereince, halkoyuna sunulmak zere16/6/2007 tarihli ve 26554 sayl Resmi Gazetede yaymlanan, 16/10/2007 tarihli ve 5697 sayl Kanunla deiik 31/5/2007 tarihli ve 5678 sayl Trkiye Cumhuriyeti Anayasasnn Baz Maddelerinde Deiiklik Yaplmas Hakknda Kanun 21/10/2007 tarihinde yaplan halkoylamas sonucu kabul edilmi ve buna ilikin Yksek Seim Kurulu Karar 31/10/2007 tarihli ve 26686 sayl Resmi Gazetede yaymlanmtr.Meclis aratrmas, belli bir konuda bilgi edinilmek iin yaplan incelemeden ibarettir.

Genel grme, toplumu ve Devlet faaliyetlerini ilgilendiren belli bir konunun, Trkiye Byk Millet

Meclisi Genel Kurulunda grlmesidir.

Soru, Meclis aratrmas ve genel grme ile ilgili nergelerin verilme ekli, ierii ve kapsam ile cevaplandrlma, grme ve aratrma yntemleri Meclis tz ile dzenlenir.

B. GensoruMadde 99 Gensoru nergesi, bir siyasi parti grubu adna veya enaz yirmi milletveki-linin imzasylaverilir.

Gensoru nergesi, veriliinden sonraki gn iinde bastrlarak yelere datlr; datlmasndanitibaren on gn iinde gndeme alnp alnmayaca grlr. Bu grmede, ancak nerge sahiplerinden biri, siyasi parti gruplar adna birer milletvekili, Bakanlar Kurulu adna Babakan veya bir bakan konuabilir.

Gndeme alma kararyla birlikte, gensorunun grlme gn de belli edilir; ancak gensorunun grlmesi, gndeme alma kararnn verildii tarihten balayarak iki gn gemedike yaplamaz ve yedi gnden sonraya braklamaz.

Gensoru grmeleri srasnda yelerin veya gruplarn verecekleri gerekeli gvensizlik nergeleri veya

Bakanlar Kurulunun gven istei, bir tam gn getikten sonra oylanr.

Bakanlar Kurulunun veya bir bakann drlebilmesi, ye tamsaysnn salt ounluuyla olur;

oylamada yalnz gvensizlik oylar saylr.

Meclis almalarnn dengeli olarak yrtlmesi amacna ve yukardaki ilkelere uygun olmak kaydyla gensoru ile ilgili dier hususlar tzkle belirlenir.

C. Meclis soruturmasMadde 100 Babakan veya bakanlar hakknda, Trkiye Byk Millet Meclisi ye tamsaysnn en az onda birinin verecei nerge ile, soruturma almas istenebilir. Meclis, bu istemi en ge bir ay iinde grr ve (Ek ibare: 3/10/2001-4709/31 md.) gizli oyla karara balar.

Soruturma almasna karar verilmesi halinde, Meclisteki siyasi partilerin, gleri orannda komisyona verebilecekleri ye saysnn kat olarak gsterecekleri adaylar arasndan her parti iin ayr ayr ad ekme suretiyle kurulacak onbe kiilik bir komisyon tarafndan soruturma yaplr. Komisyon, soruturma sonucunu belirten raporunu iki ay iinde Meclise sunar. Soruturmann bu srede bitirilememesi halinde, komisyona iki aylk yeni ve kesin bir sre verilir. (Ek cmle: 3/10/2001-4709/31 md.) Bu sre iinde raporun Trkiye Byk Millet Meclisi Bakanlna teslimi zorunludur.

(Deiik: 3/10/2001-4709/31 md.) Rapor Bakanla verildii tarihten itibaren on gn iinde datlr, datmndan itibaren on gn iinde grlr ve gerek grld takdirde ilgilinin Yce Divana sevkine karar verilir. Yce Divana sevk karar ancak ye tamsaysnn salt ounluunun gizli oyuyla alnr.

Meclisteki siyasi parti gruplarnda, Meclis soruturmas ile ilgili grme yaplamaz ve karar alnamaz.1. CumhurbakanA. Nitelikleri ve tarafszl

KNC BLM YRTME

Madde 101 (Deiik: 31/5/2007-5678/4 md.) (1)Cumhurbakan, krk yan doldurmu ve yksek renim yapm Trkiye Byk Millet Meclisi yeleri veya bu niteliklere ve milletvekili seilme yeterliine sahip Trk vatandalar arasndan, halk tarafndan seilir.

Cumhurbakannn grev sresi be yldr. Bir kimse en fazla iki defa Cumhurbakan seilebilir.

(1) 23/5/1987 tarihli ve 3376 sayl Anayasa Deiikliklerinin Halkoyuna Sunulmas Hakknda Kanun gereince, halkoyuna sunulmak zere16/6/2007 tarihli ve 26554 sayl Resmi Gazetede yaymlanan, 16/10/2007 tarihli ve 5697 sayl Kanunla deiik 31/5/2007 tarihli ve 5678 sayl Trkiye Cumhuriyeti Anayasasnn Baz Maddelerinde Deiiklik Yaplmas Hakknda Kanun 21/10/2007 tarihinde yaplan halkoylamas sonucu kabul edilmi ve buna ilikin Yksek Seim Kurulu Karar 31/10/2007 tarihli ve 26686 sayl Resmi Gazetede yaymlanmtr.Cumhurbakanlna Trkiye Byk Millet Meclisi yeleri iinden veya Meclis dndan aday gsterilebilmesi yirmi milletvekilinin yazl teklifi ile mmkndr. Ayrca, en son yaplan milletvekili genel seimlerinde geerli oylar toplam birlikte hesaplandnda yzde onu geen siyasi partiler ortak aday gsterebilir.

Cumhurbakan seilenin, varsa partisi ile iliii kesilir ve Trkiye Byk Millet Meclisi yelii sonaerer.

B. SeimiMadde 102 (Deiik: 31/5/2007-5678/5 md.) (1)Cumhurbakan seimi, Cumhurbakannn grev sresinin dolmasndan nceki altm gn iinde;makamn herhangi bir sebeple boalmas halinde ise boalmay takip eden altm gn iinde tamamlanr.

Genel oyla yaplacak seimde, geerli oylarn salt ounluunu alan aday Cumhurbakan seilmi olur. lk oylamada bu ounluk salanamazsa, bu oylamay izleyen ikinci pazar gn ikinci oylama yaplr. Bu oylamaya, ilk oylamada en ok oy alm bulunan iki aday katlr ve geerli oylarn ounluunu alan aday Cumhurbakan seilmi olur.

kinci oylamaya katlmaya hak kazanan adaylardan birinin lm veya seilme yeterliini kaybetmesi halinde; ikinci oylama, boalan adayln birinci oylamadaki sraya gre ikame edilmesi suretiyle yaplr. kinci oylamaya tek adayn kalmas halinde, bu oylama referandum eklinde yaplr. Aday, geerli oylarn ounluunu ald takdirde Cumhurbakan seilmi olur.

Cumhurbakan greve balayncaya kadar grev sresi dolan Cumhurbakannn grevi devam eder. Cumhurbakanl seimine ilikin usl ve esaslar kanunla dzenlenir.

C. AndimesiMadde 103 Cumhurbakan, grevine balarken Trkiye Byk Millet Meclisi nnde aadaki ekilde andier:

"Cumhurbakan sfatyla, Devletin varl ve bamszln, vatann ve milletin blnmez btnln, milletin kaytsz ve artsz egemenliini koruyacama, Anayasaya, hukukun stnlne, demokrasiye, Atatrk ilke ve inklaplarna ve laik Cumhuriyet ilkesine bal kalacama, milletin huzur ve refah, milli dayanma ve adalet anlay iinde herkesin insan haklarndan ve temel hrriyetlerinden yararlanmas lksnden ayrlmayacama, Trkiye Cumhuriyetinin an ve erefini korumak, yceltmek ve zerime aldm grevi tarafszlkla yerine getirmek iin btn gcmle alacama Byk Trk Milleti ve tarih huzurunda, namusum ve erefim zerine andierim."

D. Grev ve yetkileriMadde 104 Cumhurbakan Devletin badr. Bu sfatla Trkiye Cumhuriyetini ve Trk Milletinin birliini temsil eder; Anayasann uygulanmasn, Devlet organlarnn dzenli ve uyumlu almasn gzetir.

Bu amalarla Anayasann ilgili maddelerinde gsterilen artlara uyarak yapaca grev ve kullanaca

yetkiler unlardr:

a) Yasama ile ilgili olanlar:

Gerekli grd takdirde, yasama ylnn ilk gn Trkiye Byk Millet Meclisinde al konumasn

yapmak,

Trkiye Byk Millet Meclisini gerektiinde toplantya armak, Kanunlar yaymlamak,

(1) 23/5/1987 tarihli ve 3376 sayl Anayasa Deiikliklerinin Halkoyuna Sunulmas Hakknda Kanun gereince, halkoyuna sunulmak zere16/6/2007 tarihli ve 26554 sayl Resmi Gazetede yaymlanan, 16/10/2007 tarihli ve 5697 sayl Kanunla deiik 31/5/2007 tarihli ve 5678 sayl Trkiye Cumhuriyeti Anayasasnn Baz Maddelerinde Deiiklik Yaplmas Hakknda Kanun 21/10/2007 tarihinde yaplan halkoylamas sonucu kabul edilmi ve buna ilikin Yksek Seim Kurulu Karar 31/10/2007 tarihli ve 26686 sayl Resmi Gazetede yaymlanmtr.Kanunlar tekrar grlmek zere Trkiye Byk Millet Meclisine geri gndermek, Anayasa deiikliklerine ilikin kanunlar gerekli grd takdirde halk oyuna sunmak,

Kanunlarn, kanun hkmndeki kararnamelerin, Trkiye Byk Millet Meclisi tznn, tmnn veya belirli hkmlerinin Anayasaya ekil veya esas bakmndan aykr olduklar gerekesi ile Anayasa Mahkemesinde iptal davas amak,

Trkiye Byk Millet Meclisi seimlerinin yenilenmesine karar vermek, b) Yrtme alanna ilikin olanlar:

Babakan atamak ve istifasn kabul etmek,

Babakann teklifi zerine bakanlar atamak ve grevlerine son vermek,

Gerekli grd hallerde Bakanlar Kuruluna bakanlk etmek veya Bakanlar Kurulunu bakanl altnda toplantya armak,

Yabanc devletlere Trk Devletinin temsilcilerini gndermek, Trkiye Cumhuriyetine gnderilecek yabanc devlet temsilcilerini kabul etmek,

Milletleraras andlamalar onaylamak ve yaymlamak,

Trkiye Byk Millet Meclisi adna Trk Silahl Kuvvetlerinin Bakomutanln temsil etmek, Trk Silahl Kuvvetlerinin kullanlmasna karar vermek,

Genelkurmay Bakann atamak,

Milli Gvenlik Kurulunu toplantya armak, Milli Gvenlik Kuruluna Bakanlk etmek,

Bakanlnda toplanan Bakanlar Kurulu kararyla skynetim veya olaanst hal ilan etmek ve kanun hkmnde kararname karmak,

Kararnameleri imzalamak,

Srekli hastalk, sakatlk ve kocama sebebi ile belirli kiilerin cezalarn hafifletmek veya kaldrmak, Devlet Denetleme Kurulunun yelerini ve Bakann atamak,

Devlet Denetleme Kuruluna inceleme, aratrma ve denetleme yaptrtmak, Yksekretim Kurulu yelerini semek,

niversite rektrlerini semek, c) Yarg ile ilgili olanlar:

Anayasa Mahkemesi yelerini, Dantay yelerinin drtte birini, Yargtay Cumhuriyet Basavcs ve Yargtay Cumhuriyet Basavcvekilini, Askeri Yargtay yelerini, Askeri Yksek dare Mahkemesi yelerini, Hakimler ve Savclar Yksek Kurulu yelerini semek.

Cumhurbakan, ayrca Anayasada ve kanunlarda verilen seme ve atama grevleri ile dier grevleri yerine getirir ve yetkileri kullanr.

E. Sorumluluk ve sorumsuzluk haliMadde 105 Cumhurbakannn, Anayasa ve dier kanunlarda Babakan ve ilgili bakann imzalarna gerek olmakszn tek bana yapabilecei belirtilen ilemleri dndaki btn kararlar, Babakan ve ilgili bakanlarca imzalanr; bu kararlardan Babakan ve ilgili bakan sorumludur.

Cumhurbakannn resen imzalad kararlar ve emirler aleyhine Anayasa Mahkemesi dahil, yarg mercilerine bavurulamaz.

Cumhurbakan, vatana ihanetten dolay, Trkiye Byk Millet Meclisi ye tamsaysnn en az te birinin teklifi zerine, ye tamsaysnn en az drtte nn verecei kararla sulandrlr.

F. Cumhurbakanna vekillik etmeMadde 106 Cumhurbakannn hastalk ve yurt dna kma gibi sebeplerle geici olarak grevinden ayrlmas hallerinde, grevine dnmesine kadar, lm, ekilme veya baka bir sebeple Cumhurbakanl makamnn boalmas halinde de yenisi seilinceye kadar, Trkiye Byk Millet Meclisi Bakan Cumhurbakanlna vekillik eder ve Cumhurbakanna ait yetkileri kullanr.

G. Cumhurbakan Genel SekreterliiMadde 107 Cumhurbakanl Genel Sekreterliinin kuruluu, tekilat ve alma esaslar, personel atama ilemleri Cumhurbakanl kararnamesi ile dzenlenir.

H. Devlet Denetleme KuruluMadde 108 darenin hukuka uygunluunun, dzenli ve verimli ekilde yrtlmesinin ve gelitirilmesinin salanmas amacyla, Cumhurbakanlna bal olarak kurulan Devlet Denetleme Kurulu, Cumhurbakannn istei zerine, tm kamu kurum ve kurulularnda ve sermayesinin yarsndan fazlasna bu kurum ve kurulularn katld her trl kuruluta, kamu kurumu niteliinde olan meslek kurulularnda, her dzeydeki ii ve iveren meslek kurulularnda, kamuya yararl derneklerle vakflarda, her trl inceleme, aratrma ve denetlemeleri yapar.

Silahl Kuvvetler ve yarg organlar, Devlet Denetleme Kurulunun grev alan dndadr.

Devlet Denetleme Kurulunun yeleri ve yeleri iinden Bakan, kanunda belirlenen nitelikteki kiiler arasndan, Cumhurbakannca atanr.

Devlet Denetleme Kurulunun ileyii, yelerinin grev sresi ve dier zlk ileri, kanunla dzenlenir.

II. Bakanlar KuruluA. KuruluMadde 109 Bakanlar Kurulu, Babakan ve bakanlardan kurulur.

Babakan, Cumhurbakannca, Trkiye Byk Millet Meclisi yeleri arasndan atanr.

Bakanlar, Trkiye Byk Millet Meclisi yeleri veya milletvekili seilme yeterliine sahip olanlar arasndan Babakanca seilir ve Cumhurbakannca atanr; gerektiinde Babakann nerisi zerine Cumhurbakannca grevlerine son verilir.

B. Greve balama ve gvenoyuMadde 110 Bakanlar Kurulunun listesi tam olarak Trkiye Byk Millet Meclisine sunulur. Trkiye

Byk Millet Meclisi tatilde ise toplantya arlr.Bakanlar Kurulunun program, kuruluundan en ge bir hafta iinde Babakan veya bir bakan tarafndan Trkiye Byk Millet Meclisinde okunur ve gvenoyuna bavurulur. Gvenoyu iin grmeler, programn okunmasndan iki tam gn getikten sonra balar ve grmelerin bitiminden bir tam gn getikten sonra oylama yaplr.

C. Grev srasnda gvenoyuMadde 111 Babakan, gerekli grrse, Bakanlar Kurulunda grtkten sonra, Trkiye Byk Millet

Meclisinden gven isteyebilir.

Gven istemi, Trkiye Byk Millet Meclisine bildirilmesinden bir tam gn gemedike grlemez ve grmelerin bitiminden bir tam gn gemedike oya konulamaz.

Gven istemi, ancak ye tamsaysnn salt ounluuyla reddedilebilir.

D. Grev ve siyasi sorumlulukMadde 112 Babakan, Bakanlar Kurulunun bakan olarak, Bakanlklar arasnda ibirliini salar ve hkmetin genel siyasetinin yrtlmesini gzetir. Bakanlar Kurulu, bu siyasetin yrtlmesinden birlikte sorumludur.

Her bakan, Babakana kar sorumlu olup ayrca kendi yetkisi iindeki ilerden ve emri altndakilerin eylem ve ilemlerinden de sorumludur.

Babakan, bakanlarn grevlerinin Anayasa ve kanunlara uygun olarak yerine getirilmesini gzetmek ve dzeltici nlemleri almakla ykmldr.

Bakanlar Kurulu yelerinden milletvekili olmayanlar; 81 inci maddede yazl ekilde Millet Meclisi nnde andierler ve bakan sfatn tadklar srece milletvekillerinin tabi olduklar kayt ve artlara uyarlar ve yasama dokunulmazlna sahip bulunurlar. Bunlar Trkiye Byk Millet Meclisi yeleri gibi denek ve yolluk alrlar.

E. Bakanlklarn kurulmas ve bakanlarMadde 113 Bakanlklarn kurulmas, kaldrlmas, grevleri, yetkileri ve tekilat kanunla dzenlenir. Ak olan bakanlklarla izinli veya zrl olan bir bakana, dier bir bakan geici olarak vekillik eder.

Ancak, bir bakan birden fazlasna vekillik edemez.

Trkiye Byk Millet Meclisi karar ile Yce Divana verilen bir bakan bakanlktan der. Babakann

Yce Divana sevki halinde hkmet istifa etmi saylr.

Herhangi bir sebeple boalan bakanla en ge onbe gn iinde atama yaplr.

F. Seimlerde geici Bakanlar KuruluMadde 114 Trkiye Byk Millet Meclisi genel seimlerinden nce, Adalet, ileri ve Ulatrma bakanlar ekilir. Seimin balang tarihinden gn nce; seim dnemi bitmeden seimin yenilenmesine karar verilmesi halinde ise, bu karardan balayarak be gn iinde, bu bakanlklara Trkiye Byk Millet Meclisi iinden veya dardan bamszlar Babakanca atanr.

116 nc madde gereince seimlerin yenilenmesine karar verildiinde Bakanlar Kurulu ekilir ve

Cumhurbakan geici Bakanlar Kurulunu kurmak zere bir Babakan atar.

Geici Bakanlar Kuruluna, Adalet, ileri ve Ulatrma bakanlar Trkiye Byk Millet Meclisindeki veya Meclis dndaki bamszlardan olmak zere, siyasi parti gruplarndan, oranlarna gre ye alnr.

Siyasi parti gruplarndan alnacak ye saysn Trkiye Byk Millet Meclisi Bakan tespit ederek Babakana bildirir. Teklif edilen bakanl kabul etmeyen veya sonradan ekilen partililer yerine, Trkiye Byk Millet Meclisi iinden veya dardan bamszlar atanr.

Geici Bakanlar Kurulu, yenilenme kararnn Resmi Gazete'de ilanndan itibaren be gn iinde kurulur. Geici Bakanlar Kurulu iin gvenoyuna bavurulmaz.

Geici Bakanlar Kurulu seim sresince ve yeni Meclis toplanncaya kadar vazife grr.

G. TzklerMadde 115 Bakanlar Kurulu, kanunun uygulanmasn gstermek veya emrettii ileri belirtmek zere, kanunlara aykr olmamak ve Dantayn incelemesinden geirilmek artyla tzkler karabilir.

Tzkler, Cumhurbakannca imzalanr ve kanunlar gibi yaymlanr.

H. Trkiye Byk Millet Meclisi seimlerinin Cumhurbakannca yenilenmesiMadde 116 Bakanlar Kurulunun, 110 uncu maddede belirtilen gvenoyunu alamamas ve 99 uncu veya

111 inci maddeler uyarnca gvensizlik oyuyla drlmesi hallerinde; krkbe gn iinde yeni Bakanlar Kurulu kurulamad veya kurulduu halde gvenoyu alamad takdirde Cumhurbakan, Trkiye Byk Millet Meclisi Bakanna danarak, seimlerin yenilenmesine karar verebilir.

Babakann gvensizlik oyu ile drlmeden istifa etmesi zerine krkbe gn iinde veya yeni seilen Trkiye Byk Millet Meclisinde Bakanlk Divan seiminden sonra yine krkbe gn iinde Bakanlar Kurulunun kurulamamas hallerinde de Cumhurbakan Trkiye Byk Millet Meclisi Bakanna danarak seimlerin yenilenmesine karar verebilir.

Yenilenme karar Resmi Gazetede yaymlanr ve seime gidilir.

. Milli Savunma1. Bakomutanlk ve Genelkurmay BakanlMadde 117 Bakomutanlk, Trkiye Byk Millet Meclisinin manevi varlndan ayrlamaz ve

Cumhurbakan tarafndan temsil olunur.

Milli gvenliin salanmasndan ve Silahl Kuvvetlerin yurt savunmasna hazrlanmasndan, Trkiye

Byk Millet Meclisine kar, Bakanlar Kurulu sorumludur.

Genelkurmay Bakan; Silahl Kuvvetlerin komutan olup, savata Bakomutanlk grevlerini

Cumhurbakanl namna yerine getirir.

Genelkurmay Bakan, Bakanlar Kurulunun teklifi zerine, Cumhurbakannca atanr; grev ve yetkileri kanunla dzenlenir. Genelkurmay Bakan, bu grev ve yetkilerinden dolay Babakana kar sorumludur.

Milli Savunma Bakanlnn, Genelkurmay Bakanl ve Kuvvet Komutanlklar ile grev ilikileri ve yetki alan kanunla dzenlenir.

2. Milli Gvenlik KuruluMadde 118 (Deiik birinci fkra: 3/10/2001-4709/32 md.) Mill Gvenlik Kurulu; Cumhurbakannn bakanlnda, Babakan, Genelkurmay Bakan, Babakan yardmclar, Adalet, Mill Savunma, ileri, Dileri Bakanlar, Kara, Deniz ve Hava Kuvvetleri Komutanlar ve Jandarma Genel Komutanndan kurulur.

Gndemin zelliine gre Kurul toplantlarna ilgili bakan ve kiiler arlp grleri alnabilir.

(Deiik birinci cmle: 3/10/2001-4709/32 md.) Mill Gvenlik Kurulu; Devletin mill gvenlik siyasetinin tayini, tespiti ve uygulanmas ile ilgili alnan tavsiye kararlar ve gerekli koordinasyonun salanmas konusundaki grlerini Bakanlar Kuruluna bildirir. Kurulun, Devletin varl ve bamszl, lkenin btnl ve blnmezlii, toplumun huzur ve gvenliinin korunmas hususunda alnmasn zorunlu grd tedbirlere ait ka