Salih Tınmaz

TÜRKİYE-ÇİN İLİŞKİLERİNDE

UYGUR PROBLEMİ

Türkiye ve Çin’in Yükselişi

İki ülkenin tarihindeki benzerlikler

A- İKİ ÜLKENİN ÖNEMİ

b- İlişkilerin Genel Değerlendirmesi

• U. İ. teorilerinde Batıya bağlılık• İbn-i Haldun• Realist Yaklaşım – Çinli araştırmacıların bu konuda daha çok

kullanma taraftarı olduğu teori• Yapısalcı Yaklaşım – Social Theory of International Politics –

identity (kimlik)• Türkiye’nin Çin politikasının teorik bir çerçeveye

oturtulmamış olma eksikliği çekmesi

TEORİLER AÇISINDAN UYGUR SORUNU

M.Ö. 300’den M.S. 1. Yüzyıl sonuna kadar Büyük Hun İmparatorluğu

M.S. 430’da Göktürk Devleti kuruldu.744 yılından sonra Uygur Türkleri bölgeye gelmişler, 840

yılında Karahanlılar kurulmuştur.1212’de Karahanlılar yıkılmıştır.Sonrasında Türkler Moğol hakimiyeti altına girmişlerdir.

(Cengiz Han)

TÜRKLERİN BÖLGE İLE OLAN BAĞI

1750-1862 yılları arasında bölgeye ciddi Çin akımları olmuş, fakat 1863’te baskılara rağmen Kaşgar merkezli bir Uygur devleti yeniden kurulmuştur. (Sultan Abdülaziz’in destekleri)

1884 yılında yeniden Çin tarafından işgal edilmiş ve ilk defa bölgenin Çince’de bugünkü adı olan Xinjiang 新疆 (yeni sınırlar) kelimesi kullanılmıştır.

TÜRKLERİN BÖLGE İLE OLAN BAĞI

• Uygurlar isyanlar sonrasında 1933 yılında Doğu Türkistan İslam Cumhuriyeti’ni kurdular. (öncesinde 1914’te Enver Paşa tarafından Umur-u Şarkiye Teşkilatı’nın kurulması ve bölgedeki faaliyetleri)

• 1944 yılında Şarki Türkistan Cumhuriyeti kurulmuştur.

• 1949’da Ç.H.C. Kurulduktan sonra bölge yeniden Çin sınırlarına dahil olmuştur.

TÜRKLERİN BÖLGE İLE OLAN BAĞI

• 1930’lardan sonra 3’e bölünme:• Çin’e katılmak isteyenler: Burhan Şehidi, Kasım Kurbani• Rusya’ya katılmak isteyenler: Seyfeddin Azizi, Abdulkerim

Han Mahdum• Milliyetçiler (bağımsızlık isteyenler): Mesut Sabri Baykuzi,

Muhammed Emin Buğra (1965), İsa Yusuf Alptekin (1995) -- -- (3 Efendiler)

• Mehmet Rıza Pekin (2010)

UYGURLAR ARASINDAKİ İHTİLAF

• 1954 yılından sonra ilk dalga.• 1961 yılından sonra ikinci dalga• 70’li yılların sonlarından sonra üçüncü dalga

• Türkiye yardımlarını kesinlikle bir siyasi kart olarak değil, bir milliyetçilik tepkisi ve insani yardım olarak yapmıştır. (Yitzhak Shichor)

UYGUR GÖÇLERİ

1933-1944 kurulan devletler (destek yok)1938 sonrası (destek yok)1990 yılına kadar cüzi destekler1990-1996 aktif destek1998 yılında 56. hükümet-gizli genelge

TÜRKİYE VE BAĞIMSIZLIK HAREKETLERİ

• İki Kısım:• 1- 1990-1996 doğrudan destek dönemi1991 İ.K.Ö., siyasilerle görüşme, Turgut Özal, 1992-1993

Kongreler

• 2- 1996 sonrası ilişkilerin düzelme süreci, Çin’in taleplerini karşılama

SOĞUK SAVAŞ SONRASI TÜRKİYE’NİN UYGUR BAĞIMSIZLIK HAREKETLERİNE

DESTEK POLİTİKASI

Çin’in terörist ilan ettiği dernekleri kapatmakÇin listelerindeki bağımsızlık yanlılarını ülke sınırlarına

sokmamakUygurların yurtdışında kurdukları sürgün hükümetlerini

kabul etmemek ve yöneticiler ile hiçbir ilişkisi bulunmamak

Gösterilere izin vermemek İzinsiz göstericileri gözaltına almak

TÜRKİYE’NİN ÇİN’E ‘İYİ NİYETLERİ’

Mustafa Aydın – Structural - Conjunctural Variables

Structural: Osmanlı Mirası, Coğrafi Konum, Kemalizm

TÜRKİYE’NİN UYGUR POLİTİKASINI ETKİLEYEN FAKTÖRLERİN ANALİZİ

1- Jeopolitik Konum Faktörü:

Türkiye’nin İstikrar Sorunu, bölgenin Büyük Güçlerin çıkarlarını ilgilendirmesi (Amerika-Rusya-Avrupa). Dolayısıyla Türkiye ister istemez kendini bu ülkeler ile daha çok iletişimde kalma ihtiyacı hissediyor.

Türkiye’nin Çin civarındaki ülkeler ile ilişkilerinin zayıf olması

BAŞLICA FAKTÖRLER

• 2- Tarih Faktörü:

• Tarihteki Türklerin devamı niteliğinde olmak• Bölge insanı ile aynı kan, dil, din, kültüre sahiplik• Türkiye’nin tarihteki batılılaşma tecrübeleri, doğu ülkeleri ile

ciddi bir yakınlaşma sağlamasına engel teşkil etmiştir.• Aynı zamanda Kore Savaşı Çin’de derin izler bırakmıştır.

BAŞLICA FAKTÖRLER

3- Yöneticilerin İdeolojileri:Yurtta Sulh, Cihanda Sulh düşüncesi ve Laikliğin vurgulandığı

dış politika

4- Türkiye’nin Çin’den beklentilerinin olması:Ticari dengesizlik, BM Güvenlik Konseyi’nde Daimi Üyelik,

Askeri teknoloji alımı

5- Uluslararası Sistem: Türkiye’nin Çin ile yakınlaşmasını Uygur Sorunu ile engelleme

BAŞLICA FAKTÖRLER