Osmanlı DönemiEğitimde İlk Yenileşme Hareketleri Dönemi (1776-1839)Tanzimat Dönemi (1839-1876)

ESKİŞEHİR OSMANGAZİ ÜNİVERSİTESİ – EĞİTİM FAKÜLTESİ

Türk Eğitim Tarihi

Bu eser Creative Commons Atıf-Gayriticari 4.0 Uluslararası lisansı ile lisanslanmıştır. Lisansın bir kopyası için, http://creativecommons.org/licenses/by-nc/4.0/

linkini ziyaret edin.

İçindekiler�Eğitimde İlk Yenileşme Hareketleri Dönemi

�Tanzimat Dönemi

Eğitimde İlk Yenileşme Hareketleri Dönemi (1776-1839)

Eğitimin Temel Özellikleri�Yenileşmeye askeri okullar açılarak başlanmıştır.

�Yabancı öğretmenlere de görev verilmiştir.

�İlk kez batı dilleri (Fransızca, İngilizce) programlara girmiştir.

�1826'da Yeniçeri Ocağı kaldırılmıştır. Vak'a-i Hayriye

�İlköğretim zorunluluğu ilk kez gelmiştir.

�1830'da ilk kez batıya öğrenci gönderilmiştir.

�Takvim-i Vekayi: 1831 Türkçe yayınlanan ilk gazete.

�Süreli yayınlar zamanla toplumun eğitim ve kültür düzeini etkilemiştir.

�Tercüme Odası kurulması ve yabancı dil öğretimi

Yenileşme Döneminde Açılan Askeri Okullar

Mühendishane-i Bahri-i Hümayun (1776)

• I. Abdülhamit

• İlk askeri deniz okulu

• Hendese okutulduğundan dolayı Mühendishane deniyor

• İlk hocası Cezayirli Seyit Hasan

Mühendishane-i Berri-i Hümayun (1795)

• III. Selim

• Askeri kara okulu

• Mecmua-i Ulum-i Riyaziye ilk kez yüksek matematik ve modern fizik konuları

• Eğitim süresi 4 yıl

• Sınıf-ı rabi, Sınıf-ı salis, Sınıf-ı sani, Sınıf-ı evvel

Tıphane-i Âmire ve Cerrahhane-i Mamure (1827)

• II. Mahmut

• Tıp ve cerrahlık öğrenimi

• 4 yıl

• Mektep ya da Sıbyan Bölükleri

Mekteb-i Fünûn-ı Harbiye (1834)

ve

Mızka-ı Hümâyûn Mektebi (1834)

• II. Mahmut

Yenileşme Döneminde Açılan Sivil Okullar

Rüşdiye Mektepleri (1839)

•Sıbyan mektepleri ile Askeri okullar arasında

Mekteb-i Maarif-i Adliye (1839)

•Sivil memur yetiştirme amaçlı

Mekteb-i Ulûm-i Ebediye (1839)

•Rüşdiye düzeyinde

•Halka ve memur olacaklara yanlışsız yazı yazabilme, bir konuyu kaleme alabilme öğretimi

Mekteb-i Fünûn-ı Harbiye (1834)

ve

Mızka-ı Hümâyûn Mektebi (1834)

•II. Mahmut

Diğer Önemli Etkiler�Beşiktaş Cemiyet-i İlmiye: Beşiktaş semtinde üst düzeyde, serbest ve ileri görüşlü, bazı müsbet bilimleri bilen, onların Osmanlılar için önemini kavramış bilim adamları ve aydınlar topluluğu.�İsmail Ferruh Efendi, Şanizade Ataullah Mehmet Efendi,

Melekpaşazade Abdülkadir Bey, Kethüdazade Mehmet Arif Efendi

�II. Mahmut 1824'te yayınladığı fermanla ilköğretim zorunluluğu getirilmiştir.

Mısır Valisi Kavalalı Mehmet Ali Paşa’nın Eğitim Islahatı�Ordunun eğitimi için Fransız subaylar getirilmesi.

�Fransa′ya öğrenci gönderilmesi (1826).

�Tıp okulu açılması (1827).

�Gazete çıkarılması (1828).

Avrupaya Öğrenci Gönderilmesi�1834′ten i�baren, Viyana, Paris ve özellikle Londra’ya gi&kçe artan sayıda askerî öğrenci ve genç subay gönderilmiştir.

�Amaç;�Harbiye ve öteki askerî okullara yetenekli, bilgili öğretmen

yetiştirmek,

�Kültürlü ve teknik bilgi sahibi subay yetiştirmek,

�Tophane, Baruthane, Fişekhane, Dökümhane gibi askerî fabrikalara mühendis subay yetiştirmek

�İngiltere′ye giden genç Osmanlı subayları bir yılda İngilizce öğrenerek Woolwich Kraliyet Harp Akademisi ′ne alınmışlar ve topçuluk, deniz subaylığı, deniz inşaat mühendisliği öğrenimi görmüşlerdir.

�Avrupa′dan öğretmen subaylar, teknik elemanlar getirilmiştir.

Sümbülzade Vehbi�Tuhfe-i Vehbi (tuhfe : armağan)�Farsçayı kelime ezberleterek öğretmek için yazılmış bir

tür sözlüktür.

�Nuhbe-i Vehbi (nuhbe : seçilmiş, her şeyin en iyisi)�Arapçayı kelime ezberleterek öğretmek için yazılmış

bir tür sözlüktür.

�Lûtfiyye-i Vehbi�Bu kitap bir ahlâk ve davranış kitabıdır.

�Nabi′nin Hayriyye′sinden ilham alınarak yazılmıştır.

Tanzimat Dönemi (1839-1876)

1839 Gülhane Hatt-ı Hümayunu (Tanzimat Fermanı)�3 Kasım 1839'da Mustafa Reşit Paşa tarafından kaleme alınmıştır

�Tanzimat (düzenlemeler) dönemi denir.

�1854 den sonra yeni bir dönem başlamış, reformların yetersiz kalmasından dolayı 1856 Islahat Fermanı yayınlanır.

�"vezirden çobana kadar herkes eşittir"

Gülhane Hatt-ı HümayunuAbdülmecid

Reform Hareketlerinin Nedenleri�Tarih gelişim süreci içinde ülkede yenilikler gerekli bir ihtiyaç olduğu halkın eğitilmesi devletin ve hükümetin önemli bir görevi olarak görüldüğü için.

�Osmanlı yönetimine ve Türklere karşı düşmanca davranan Avrupa kamuoyunun kazanmak için.

�Avrupa devletlerinin baskısı nediyle.

Gülhane Hatt-ı Hümayunu'nun Mustafa Reşit Paşa tarafından okunması

Eğitimin Temel Özellikleri�Eğitimin devleti felakete gidişten kurtaracak bir yol olarak görülmesi.

�Eğitim bilim olarak görülmüş. Kitaplar yazılmaya başlanmıştır.

�Okul ve sınıf fiziki ortamları hazırlanmış. Araç gereç kullanımı başlamıştır.

�Örgün eğitime geçilmeye başlanmıştır.

�Nisan 1847 Talimatı ile zorunlu ilk öğretim 6 yıla çıkarılmış ve kısmen uygulanmıştır

�İlk olarak sıbyan mekteplerinde yenileşmeler yapılmıştır.

Eğitimin Temel Özellikleri�İlk kez kızlar için orta dereceli okullar açılmıştır.

�İlk kez Kız Öğretmen okulu açılmıştır.

�Medreselerin düzeltilmesine gidilmemiş. Bazı meslek medreseleri açılmıştır.

�Medrese dışındaki örgün eğitimde ilk, orta, yüksek şeklinde bir dercelenmeye gidilmiştir.

�Öğrenci ve öğretmen kılık ve kıyafetleri belirlenip düzenlenmeye başlamıştır.

�Disiplin aracı olarak falaka yasaklanmıştır.

�Halk eğitimi daha iyi anlaşılmaya başlanmıştır.

Falaka Cezası

Eğitimin Temel Özellikleri�Osmanlı insan tipi meydana getirmek için eğitimden de yararlanılmak istenmiştir.

�Sıbyan mektepleri dışında yeni okullar açılmıştır.

�Sivil okullara ve memur yetiştirmeye fazla önem verilmiştir.

�Azınlık okulları açılmıştır.

�Dilin eğitimdeki önemi yanında sadeleşmesinin de gerektiği anlaşılmaya başlanmıştır.

�Mesleki ve teknik eğitimin temelleri atılmıştır.

�İlk kez öğretmen yetiştiren meslek okulları açılmıştır. Bayezid Meydanı'ndaki

Dârülfünun-i Osmanî Binası

Eğitimde Yenileşmenin Dayanakları�Bilgili bir toplum

�Yeni bir aydın tipi ve kadro oluşturmak

�Abdülmecit'e göre asıl ilerleme, ülkenin mamur olması ve halkın refaha kavuşmasıdır.

�Osmanlı eğitiminin yenileşmesine etki eden unsurlar:�Avrupada resmi görevdeki ya da öğrenim gören aydınlar

�Ülkeye daha sık gelmeye başlayan yabancılar

�Azınlık ve yabancı okulları

İlköğretimdeki Yenilik ve Gelişmeler

Sıbyan okullarının ıslahı

• Nisan 1847 tarihli "Etfalin Talim ve Tedris ve Terbiyelerini Ne Veçhile Eylemeleri Lâzım Geleceğine Dair Sıbyan Mekâtibi Hâceleri Efendilere İta Olunacak Talimat" ilk kez yayınlanan bir tür müfredat

• Siyah taş tahta, divit

• Muin-i Mekatip: Okulları teftiş ve hocalara etmek için kurulan müfettişlikler.

İlköğretimdeki Yenilik ve Gelişmeler

Sıbyan okullarının ıslahı

• 1869 Maarif-i Umumiye Nizamnamesi: İlköğretimde daha önemli adımlar

• Sıbyan mektepleri Umumi ve Hususi olmak üzere ikiye ayrılmıştır

• Maarif Nezaretine bağlı olanlara iptidai mektep,

mekteb-i idadi, usul-i cedide mektebi

• Halk arasında taş mekteb

• Kadın öğretmenli "ev içi" sıbyan mektebleri

Ortaöğretimdeki Yenilik ve Gelişmeler

Rüşdiyeler

• Askeri okulların dışındakilere Mülkiye

Rüşdiyeleri de denir.

• Darülmuallin-i Rüşdi

• İlk kız Rüşdiyesi olan Cevri Kalfa İnas Rüşdiyesi, Ocak 1859. Sultanahmet (At Meydanı) Kız Rüşdiyesi de denmiştir.

Ortaöğretimdeki Yenilik ve Gelişmelerİdadiler (Sözlük Anlamı: Hazırlık)

• 4 yıllık Rüşdiyelerden sonra 3 yıllık öğretim süresine sahip.

• Harb okulu ve Askeri Tıbbiye'ye gitmek isteyenlerin eksik bilgilerini tamamlamak amaçtır.

• İlk idadiye, Mekteb-i Fünun-ı İdadiye Nisan 1845 (Kuleli Askeri İdadisi - 1872)

• 1845'te Bursa'da Işıklar Askeri İdadisi

• Terimin orta öğretim adı olarak kabul görmesi 1869 tarihli Maarif-i Umumiye Nizamnamesi ile olmuştur.

Kuleli Askeri İdadisi

Ortaöğretimdeki Yenilik ve Gelişmeler

Sultaniyeler

• Galatasaray'da kurulan ilk lise. Mekteb-i Sultani

• Rüşdiye üzerine 6 yıl

• 1-3 yıl Kısm-ı Adi (idadi dersleri)

• 4-6 yıl Kısm-ı Ali (edebiyat ve müsbet ilimler)

• 1873 DarüşşafakaMekteb-i Sultani

Yükseköğretimdeki Yenilik ve Gelişmeler

Darülfünûn

• 13 Ocak 1863 Kimyager Derviş Paşa konuşması

• Eylül 1865 yanmış ve ortadan kalkmış

• 1869 tarihli Maarif-i Umumiye Nizamnamesi ile tekrar kurulmuştur

• Öğretim süresi her şube için 3 yıl

• Müderris olacaklar için 4 yıl

• Dersler halka da açık olacak

Yükseköğretimdeki Yenilik ve GelişmelerDarülfünûn

• 1859 ilk sivil yükseköğretim kurumu Mekteb-i Mülkiye

• Kaymakamlık ve müdürlük gibi idari görevler yapacak memur yetiştirmek

• Mayıs 1867 Mekteb-i Tıbbiye-i Mülkiye

• Sivil tıp okulu

• 1857 Paris'te Mekteb-i Osmani

• Paris’e gönderilen askeri okul öğrencilerinin bir çatı altında öğrenim görmeleri ve disiplinli bir şekilde eğitilmeleri, Fransızca öğrenmeleri, biraraya getirip başıboşluktan kurtarmak için kurulan hazırlık okulu.

Mesleki ve Teknik Eğitimde Yenilik ve Gelişmeler

Mesleki ve Teknik Eğitim

• 1842 Askeri Baytar Mektebi

• 1847 Ziraat Talimnamesi

• İlk uygulamalı tarım okulu

• 1857 Orman Mektebi: İki Fransız orman mühendisi

• 1874 Maâdin Mektebi: Maden mühendisi

• 1862-1863 Mekteb-i Maarif-i Adliye (Mekteb-i Aklâm/Mahrec-i Aklâm): Rüşdiye üzerine 3 yıl. Memur yetiştirilmesi

• 1864 Lisan Mektebi: Genç memurlara Fransızca, Rumca, Bulgarca öğretmek amaçlı

Mesleki ve Teknik Eğitimde Yenilik ve Gelişmeler

Erkek Teknik Öğretim Okulları

• Mithat Paşa tarafından Islâhhaneler Nizamnamesi

• Terzilik, Kunduracılık, Matbaacılık, tabaklık (deri işleme), dokumacılık

• 1847 Ziraat Talimnamesi

• İlk uygulamalı tarım okulu

• 1857 Orman Mektebi: İki Fransız orman mühendisi

• 1874 Maâdin Mektebi: Maden mühendisi

• 1862-1863 Mekteb-i Maarif-i Adliye (Mekteb-i Aklâm/Mahrec-i Aklâm): Rüşdiye üzerine 3 yıl. Memur yetiştirilmesi

• 1864 Lisan Mektebi: Genç memurlara Fransızca, Rumca, Bulgarca öğretmek amaçlı

Mesleki ve Teknik Eğitimde Yenilik ve Gelişmeler

Kız Teknik Öğretim Okulları

• 1859 ilk kız Rüşdiyesi Cevri Kalfa Mektebi

• Kadınlara mahsus sanayi

• 1864 Rusçuk'ta yetim kızlar için ordu dikim

ihtiyacını karşılamak üzere dikim atölyesi

niteliğinde Islâhhane açılmıştır.

• 1869 Kız Sanayi Mektebi: Ordu ihtiyacı için

dikimhane

TANZİMAT DÖNEMİNDE ÖZEL ÖĞRETİM AZINLIK VE YABANCI OKULLAR

�1856 Islahat fermanına göre azınlıklar okul açabileceklerdi.

�1869 tarihli Maarif-i Umumiye Nizamnamesi ile ücretli ya da ücretsiz özel okulların kurulmasına izin verildi.

�Türklerin özel okul kurma çabası yoktur.

�Ruslar Heybeli ada da bir Ortodoks ilahiyat okulu kurdular.

�Yahudiler 1845 de Musevi Asri mektebini kurdular.

�Tanzimatın "eğitim yoluyla Osmanlılık" politikası başarılı olamadı.

Yabancıların Giriştiği Özel Öğretim

Katolik Okulları

Saint Benoit

Saint Louis

Saint Joseph

Notre Dame de Sion: kız okulu

Protestan Okulları

1824 Beyrut'ta ilk Amerikan

Protestan Okulu

Robert Kolej

Kız Koleji

Batı Hayranlığı�Mürebbiye: Hüseyin Rahmi Gürpınar

�Pervaneler: Müfide Ferit Tek

Öğretmen Yetiştirme Politikaları

DARULMUALLİM

• 18 MART 1848 ilk öğretmen okulu açıldı.

• Öğrenci sayısı 25-30 idi.

• Öğrenciler sınavla alındı.

• Öğretim süresi 3 yıldır.

• İşlenen dersler ders verme, öğretim yöntemi, farsca, aritmetik, geometri, alan ölçümü, astronomi, coğrafya.

Darülmuallimi Sıbyan

• 1868

• İptidai mektep okullarına öğretmen yetiştirmek için açılır.

• Başlangıçta öğretim süresi 1 yıldır.

• Ulum-i Diniye, İlm-i Mahariç ve Tecvid, Hesap, tarih , coğrafya, imla ve inşa, Hüsn-i Hat, Türkçe Sarf Usül-i Cedide Üzere Tehecci

Darülmuallimat

• 1870 de darülmuallime çok benzeyen kızlar için kadın öğretmen yetiştirmek amacıyla açılmıştır.

• Tedbir-i Menzil, Dikiş, Nakış, Ameliyet-ı Hiyatiye

• Ülke kadınları arasında aydın ve bilgili bir kitlenin oluşmasına yardımcı olmuştur.

Öğretmen Okulları Üzerinde Medrese Etkileri�1848 Takvim-i Vekayi'deki "yer uygunluğu"

�Darülmualliminlerin öğretmenleri de medreselidir.

�Ahmet Cevdet Efendi: Darülmuallimin Müdürü�Cerre çıkılmasını kaldırmıştır.

�Cerr nedeniyle öğrenim aksamakta

�Erzak toplamak dilenciliktir

�Darülmuallim medrese düzenine özgü tutum ve davranışlardan sıyrılmalı, yeni ve öğretmenlik mesleğinin gerektirdiği bir kurum olmalı.

�Öğretmenlerin tutum ve davranışlarının, mesleğin gerektirdiği özelliklerin belirlenmesi

Cerre Çıkmak�Cerr kelime anlamı itibarı ile kendine çekmek, cezbetmek manasındadır.

�Osmanlı devletinde medreselerde yaz tatilleri Üç Aylarda verilirdi.

�Osmanlılarda softa denilen seçilmiş medrese talebeleri hem kendi bilgilerini pekiştirmek, hem de dinîkonularda halkı aydınlatmak için İmparatorluğun farklı bölgelerine gönderilirdi.

�Bu göndermeye “cerre çıkmak” denirdi.

�Medrese öğrencileri için cerre çıkmayı bir noktada bugünkü üniversitelerin staj eğitimleri gibi de anlamak mümkündür.

Öğretmen Okulları Üzerinde Medrese Etkileri�İlk eğitim bakanı Abdurrahman Sami Paşa�Öğretmene ihtiyaç bulunduğunu belirtmiştir

�Darülmuallimin mezunlarının sayıca ve bilgice yetersiz yetiştiklerini ileri sürmüştür

�Okul dışındna sınavla atama yapılmıştır

�Sadrazama yukarıdaki atamalarla iligli şikayet dilekçesi verilmiştir. 1851 tarihli Nizamnamede bununla ilgili hüküm olmadığı belirtilmiştir.

�1861'de Darülmuallimin Nizamnamesine hüküm konularak yasalaştırılmıştır.

�1996'lara kadar meslek dışından çok fazla atama yapılmıştır.

İdari Teşkilatlanma�1846 Meclis-i Maarif-i Umumiye�Hükümet başkanına bağlı ilk örgüt çekirdeği

�Darülfünun kurulması işleri

�1846 Mekâtib-i Umumiye Nezareti�Rüşdiye ve sıbyan mektepleri

�Muin denilen müfettişler bulunuyordu.

�1851-1862 Ercümen-i Daniş: Okulların ve açılacak Darülfünun ders kitaplarını telif ya da çeviri olarak hazırlayacak, bilim akademisi olarak çalışacaktı.

�1857 Maarif-i Umumiye Nezareti�Bakanlık düzeyinde ilk örgüt

�İlk Maarif Nazırı: Abdurrahman Sami Paşa

�İlk müşteşar: Tarihçi ve dip Hayrullah efendi

İdari Teşkilatlanma�Genel yönetim merkezi Maarif-i Umumiye Nezareti

�Maarif Nazırı başkanlığında Meclis-i Kebir-i Maarif (Büyük eğitim Meclisi)

�Daire-i İlmiye: Ders kitapları, telif ve tercüme

�Daire-i İdari: okul, maarif meclisleri, müze, kütüphane ve matbaaların idaresi, öğretmen özlük işleri, eğitimle ilgili tahkikat ve muhakeme

�İl düzeyinde Meclis-i Kebir-i Maarifin şubesi ve icra organı olarak Maarif Meclisi Kurulmuştur.

TANZİMAT DÖNEMİ HALK EĞİTİM ÇALIŞMALARI�1831 Takvim-i Vekayi: devletin resmi haftalık yayın organı

�1840 Ceride-i Havadis�Türkiye'de yayımlanan ilk özel gazete (1840-1864, 1212 sayı). William Churchill adlı bir ingiliz tarafından kuruldu.

�1860 Tercüman-ı Ahval�Şinasi ve Agah Efendi

�İstanbul’da 1860-1866 arasında yayımlanan ilk özel gazetedir.

�1869 da çocuklar için dergiler.�Mümeyyiz

�Mecmua-i Fünun

�1863 de Darülfünun'da halk eğitim dersleri.

�1860 da Cemiyet-i İlmiye-i Osmaniye halk eğitim alanlarında çalışmalar.

�1863-1867 Cemiyet-i Tedrisiye

�1864 Kıraathane (Okuma Evi)�Yerli ve yabacı, gazete, dergi, kitap …

EĞİTİME KATKILARI OLAN DEVLET ADAMLARI�Abdülmecit (1823-1861)

�Reşit Paşa (1800-1858)

�Sadık Rıfat Paşa (1807-1858)

�Ali Paşa (1815-1871)

�Fuat Paşa (1815-1869)

�Ahmet Cevdet Paşa (1822-1895)

�Ahmet Kemal Paşa (1808-1888)

�Saffet Paşa (1814-1883)

EĞİTİM ALANINDA ETKİNLİKLERİNİ DUYURAN EN ÖNEMLİ TEMSİLCİLER

�Ziya Paşa (1825-1880

�Ebuzziya Tevfik (1848-1913)

�Namık Kemal (1840-1888)

�Ali Suavi (1838-1878)

�Seli Sabit Efendi (1829-1911)

USUL-İ CEDİD HAREKETİEğitim tarihimizde Usul-i Cedid, ders araç ve gereçleri konusunda yenileşme, özellikle

öğretmenlerin geleneksel öğretim yöntemlerini bırakıp yeni ve etkili öğretim yöntemleri uygulaması demektir.

Sorular