TÜRK STANDARDITURKISH STANDARD

TS 9315 ISO 1996-1Eylül 2005

ICS 13.140

AKUSTİK - ÇEVRE GÜRÜLTÜSÜNÜN TARİFİ, ÖLÇÜLMESİ VE DEĞERLENDİRİLMESİ - BÖLÜM 1: TEMEL BÜYÜKLÜKLER VE DEĞERLENDİRME İŞLEMLERİ Acoustics – Description, measurement and assessment of environmental noise – Part 1: Basic quantities and assessment procedures

TÜRK STANDARDLARI ENSTİTÜSÜ Necatibey Caddesi No.112 Bakanlıklar/ANKARA

− Bugünkü teknik ve uygulamaya dayanılarak hazırlanmış olan bu standardın, zamanla ortaya çıkacak

gelişme ve değişikliklere uydurulması mümkün olduğundan ilgililerin yayınları izlemelerini ve standardın uygulanmasında karşılaştıkları aksaklıkları Enstitümüze iletmelerini rica ederiz.

− Bu standardı oluşturan Hazırlık Grubu üyesi değerli uzmanların emeklerini; tasarılar üzerinde görüşlerini

bildirmek suretiyle yardımcı olan bilim, kamu ve özel sektör kuruluşları ile kişilerin değerli katkılarını şükranla anarız.

Kalite Sistem Belgesi İmalât ve hizmet sektörlerinde faaliyet gösteren kuruluşların sistemlerini TS EN ISO 9000 Kalite Standardlarına uygun olarak kurmaları durumunda TSE tarafından verilen belgedir.

Türk Standardlarına Uygunluk Markası (TSE Markası) TSE Markası, üzerine veya ambalâjına konulduğu malların veya hizmetin ilgili Türk Standardına uygun olduğunu ve mamulle veya hizmetle ilgili bir problem ortaya çıktığında Türk Standardları Enstitüsü’nün garantisi altında olduğunu ifade eder.

TSEK Kalite Uygunluk Markası (TSEK Markası) TSEK Markası, üzerine veya ambalâjına konulduğu malların veya hizmetin henüz Türk Standardı olmadığından ilgili milletlerarası veya diğer ülkelerin standardlarına veya Enstitü tarafından kabul edilen teknik özelliklere uygun olduğunu ve mamulle veya hizmetle ilgili bir problem ortaya çıktığında Türk Standardları Enstitüsü’nün garantisi altında olduğunu ifade eder. DİKKAT! TS işareti ve yanında yer alan sayı tek başına iken (TS 4600 gibi), mamulün Türk Standardına uygun üretildiğine dair üreticinin beyanını ifade eder. Türk Standardları Enstitüsü tarafından herhangi bir garanti söz konusu değildir.

Standardlar ve standardizasyon konusunda daha geniş bilgi Enstitümüzden sağlanabilir.

TÜRK STANDARDLARININ YAYIN HAKLARI SAKLIDIR.

ICS 13.140 TÜRK STANDARDI TS 9315 ISO 1996-1/Eylül 2005

Ön söz − Bu standard, ISO tarafından kabul edilen ISO 1996-1 (2003) standardı esas alınarak TSE Çevre İhtisas

Grubu’nca TS 9315 (1991)’in revizyonu olarak hazırlanmış ve TSE Teknik Kurulu’nun 27 Eylül 2005 tarihli toplantısında Türk Standardı olarak kabul edilerek yayımına karar verilmiştir.

− Bu standardın daha once yayımlanmış bulunan baskıları geçersizdir. − ISO 1996, “Akustik - Çevre gürültüsünün tarifi, ölçülmesi ve değerlendirilmesi” genel başlığı altında

aşağıda belirtilen bölümlerden oluşmaktadır.

- Bölüm 1: Temel büyüklükler ve değerlendirme işlemleri - Bölüm 2: Ses basınç seviyelerinin tayini

- Bölüm 3: Gürültü sınırlarına uygulama

ICS 13.140 TÜRK STANDARDI TS 9315 ISO 1996-1/Eylül 2005

İçindekiler Giriş ................................................................................................................................................................. 1 1 Kapsam................................................................................................................................................... 1 2 Atıf yapılan standard ve/veya dokümanlar ......................................................................................... 2 3 Terimler ve tarifler ................................................................................................................................. 2

3.1 Seviyelerin ifadesi ................................................................................................................................... 2 3.2 Zaman aralıkları....................................................................................................................................... 3 3.3 Derecelendirme ....................................................................................................................................... 4 3.4 Ses gösterimleri....................................................................................................................................... 4 3.5 Anî oluşan ses kaynakları ....................................................................................................................... 6

4 Semboller ............................................................................................................................................... 6 5 Çevre gürültüsü/gürültüleri için işaretler............................................................................................ 7

5.1 Tek olay (single events) .......................................................................................................................... 7 5.2 Tekrarlı tek olay....................................................................................................................................... 7 5.3 Devamlı ses............................................................................................................................................. 8

6 Gürültü rahatsızlığı................................................................................................................................ 8 6.1 Toplum gürültüsü için işaretler ................................................................................................................ 8 6.2 Frekans ağırlıkları.................................................................................................................................... 8 6.3 Düzeltilmiş seviyeler................................................................................................................................ 8 6.4 Derecelendirme seviyeleri ....................................................................................................................... 9 6.5 Tam gün derecelendirme seviyelerinin ortalaması.................................................................................. 9 7.1 Genel ..................................................................................................................................................... 10 7.2 Özellikler................................................................................................................................................ 10

7 Gürültü sınır şartları ............................................................................................................................ 10 8 Çevre gürültüsünün/gürültülerinin değerlendirme raporu ve uzun vadede toplumun rahatsızlık tepkisinin tahmini .......................................................................................................................................... 11

8.1 Toplumların uzun vadede rahatsızlık tepkisinin tahmini ....................................................................... 11 8.2 Deney raporu) ........................................................................................................................................ 11

Ek A (Bilgi için) - Ses kaynağı derecelendirme seviyeleri için düzenlemeler ......................................... 13 Ek B (Bilgi için) - Yüksek enerjili anî oluşan sesler ................................................................................... 15 Ek C (Bilgi için) - Çoğunluğun düşük frekanslardan oluştuğu sesler...................................................... 17 Ek D (Bilgi için) - Düzenlenmiş gündüz/gece ses seviyelerinin bir fonksiyonu olarak yüksek derecede rahatsız edilmiş topluluğunun yüzdesinin tahmin edilmesi...................................................................... 18 Ek E (Bilgi için) - Çok kaynaklı çevrelerdeki sese maruz kalmanın sebep olduğu rahatsızlık .............. 20 Kaynaklar........................................................................................................................................................ 21

ICS 13.140 TÜRK STANDARDI TS 9315 ISO 1996-1/Eylül 2005

1

Akustik – Çevre gürültüsünün tarifi, ölçülmesi ve değerlendirilmesi - Bölüm 1: Temel büyüklükler ve değerlendirme işlemleri

Giriş Uygulamada kullanılmak üzere, çevre gürültüsünün tarifi, ölçülmesi ve değerlendirmesinin herhangi bir yönteminin, gürültüye insan tepkisi hakkında bilinenlerle bir şekilde ilişkisi kurulmalıdır. Çevre gürültüsünün zararlı sonuçları gürültüdeki artışa paralel olarak artar, ancak kesin doz tepki ilişkilerinin kapsamı bilimsel tartışmanın konusu olmaya devam etmektedir. Ayrıca kullanılan bütün yöntemlerin kullanıldıkları sosyal, ekonomik ve politik iklim dâhilinde uygulanabilir olması önemlidir. Bu sebeplerle, farklı gürültü tipleri için dünya çapında halen geçerli olan çok geniş aralıkta farklı yöntemler vardır ve bu durum, uluslararası karşılaştırma ve uzlaşma bakımından önemli zorluklar oluşturur. Bu standard serisinin genel amacı, bütün kaynaklardan yayılan çevre gürültüsünün tarifi, ölçülmesi ve değerlendirme yöntemlerinin uluslararası uyumlaştırılmasına katkıda bulunmaktır. Bu standardda açıklanan yöntemler ve işlemlerin, bir sahadaki toplam maruz kalmaya ayrı ayrı veya beraberce katkıda bulunan ve değişik kaynaklardan yayılan toplam gürültüye uygulanması amaçlanmıştır. Günümüz teknolojisinde uzun vadeli gürültü rahatsızlığı değerlendirmesinin, “derecelendirme seviyesi” olarak ifade edilen düzenlenmiş A ağırlıklı eşdeğer sürekli ses basınç seviyesinin uyarlanmasının en iyi yöntem olacağı görünmektedir. Bu standard serisinin amacı toplu yaşanılan çevrelerdeki gürültünün tanımı ve değerlendirmesi için yetkililere bilgi sağlamaktır. Bu standardda tanımlanan prensiplere bağlı olarak ulusal standardlar, yönetmelikler ve bunlara karşılık gelen gürültüyle ilgili kabul edilebilir sınır değerler genişletilebilir. 1 Kapsam Bu standard, toplu yaşanılan çevrelerdeki gürültünün tarifi için kullanılacak temel büyüklükleri tarif eder ve temel tayin işlemlerini açıklar. Ayrıca bu standard çevre gürültüsü değerlendirme yöntemlerini de belirtir ve çevre gürültülerinin çeşitli tiplerine uzun süre maruz kalan bir toplumun potansiyel rahatsızlık tepkisinin tahmin edilmesinde bir kılavuzluk sağlar. Ses kaynakları ayrı ya da çeşitli kombinasyonlarda olabilir. Rahatsızlık tepkisinin tahmininde yöntemin uygulanması insanların ikâmet ettiği alanlarla sınırlıdır ve o bölgede ne kadar yaşadıklarıyla ilgilidir. Gürültüye toplumun tepkisi, aynı akustik seviyelerine sahip olduğu gözlemlenen çeşitli ses kaynakları arasında önemli ölçüde değişiklik gösterebilir. Bu standard farklı karakteristiklere sahip sesler için düzenlemeleri açıklar. “Derecelendirme seviyesi” terimi, fiziksel ses tahminleri veya bir ya da daha fazla düzenlemeye ilâve edilen ölçmeleri açıklamak için kullanılır. Bu derecelendirme seviyeleri temel alındığında toplumun uzun vadeli tepkisi tahmin edilebilir. Sesler, yetkili makamlar tarafından gerekli olduğunda aşağıdaki hususlar dikkate alınarak ya tek tek ya da birlikte değerlendirilir. Bu hususlar; seslerin anî olarak ortaya çıkması, ses perdesi, düşük frekans içeriğinin özel karakteristikleri ve yol trafik gürültüsünün farklı karakteristikleri, taşımacılık gürültüsü (uçak gürültüsü gibi) ve endüstriyel gürültünün diğer şekilleridir. Bu standard çevre gürültüsü için sınır değerlerini belirtmez. Not 1 - Akustikte sesi açıklayan çok sayıda farklı fiziksel ölçüler desibel olarak ifade edilen kendi

seviyelerine sahip olabilirler (örneğin ses basıncı, en yüksek ses basıncı, eşdeğer sürekli ses basıncı). Bu fiziksel ölçülere karşılık gelen seviyeler normal olarak aynı ses için farklı olacaktır. Bu durum çoğu zaman karışıklığa sebep olur. Bundan dolayı, ilgili fizikî büyüklüğü belirlemek gereklidir (örneğin ses basınç seviyesi, en yüksek ses basınç seviyesi, eşdeğer sürekli ses basınç seviyesi).

Not 2 - Bu standardda büyüklükler desibel cinsinden seviyeler olarak ifade edilir. Bununla beraber bazı

ülkeler halen fiziksel büyüklük olarak paskal cinsinden en yüksek ses basıncı veya paskal kare saniye cinsinden sese maruz kalmayı ifade eder.

Not 3 - ISO 1996-2 ses basınç seviyelerinin tayini ile ilgilidir.

ICS 13.140 TÜRK STANDARDI TS 9315 ISO 1996-1/Eylül 2005

2

2 Atıf yapılan standard ve/veya dokümanlar Aşağıda verilen atıf yapılan standard ve/veya dokümanın hükümleri bu standardın hükümleri sayılır. Tarih belirtilen atıflarda daha sonra yapılan tadil ve revizyonlar uygulanmaz. Bununla birlikte bu standarda dayalı anlaşmalarda taraflara, aşağıda verilen standard ve/veya dokümanın en yeni baskılarını uygulama imkânını araştırmaları önerilir. Tarih belirtilmeyen atıflarda, ilgili standard ve/veya dokümanın en son baskısı kullanılır. Bütün standard ve/veya dokümanların yürürlükte bulunan baskıları TSE’den temin edilebilir.

EN, ISO, IEC vb. No

Adı (İngilizce)

TS No1) Adı (Türkçe)

IEC 61672-1 Electroacoustics – Sound level meters – Part 1: Specifications2)

TS EN 61672-1* Elektroakustik – Ses seviyesi ölçme cihazları – Bölüm 1 – Özellikler

3 Terimler ve tarifler Bu standardın amaçları bakımından aşağıdaki terimler ve tarifler uygulanır. 3.1 Seviyelerin ifadesi Not - Madde 3.1.1’den Madde 3.1.6’ya kadar tanımlanan seviyeler için frekans ağırlığı veya frekans bant

genişliği uygulanabildiğinde ve zaman ağırlığı uygulanırsa belirtilmelidir. 3.1.1 Zaman ağırlıklı ve frekans ağırlıklı ses basınç seviyesi Verilen ses basıncının ortalama kare kökünün standard frekans ağırlığı ve standard zaman ağırlığıyla elde edilmiş olan referans ses basıncına oranının karesinin 10 tabanına göre logaritmasının 10 katı. Not 1 - Referans ses basıncı 20 µPa’dır. Not 2 - Ses basıncı paskal (Pa) olarak ifade edilir. Not 3 - Standard frekans ağırlıkları IEC 61672-1’de belirtildiği gibi A ağırlıklı ve C ağırlıklıdır ve standard

zaman ağırlıkları IEC 61672-1’de belirtildiği gibi F ağırlıklı ve S ağırlıklıdır. Not 4 - Zaman ağırlıklı ve frekans ağırlıklı ses basınç seviyesi desibel (dB) olarak ifade edilir. 3.1.2 En büyük zaman ağırlıklı ve frekans ağırlıklı ses basınç seviyesi Belirtilen zaman aralığındaki en büyük zaman ağırlıklı ve frekans ağırlıklı ses basınç seviyesi Not - En büyük zaman ağırlıklı ve frekans ağırlıklı ses basınç seviyesi desibel (dB) olarak ifade edilir. 3.1.3 Aşma seviyesi N yüzdesi Dikkate alınan zaman aralığının % N değerini aşan zaman ağırlıklı ve frekans ağırlıklı ses basınç seviyesi Örnek LAF95,1h 1 saatin % 95’ini geçen A frekans ağırlıklı, F zaman ağırlıklı ses basınç seviyesidir. Not - Aşma seviyesi N yüzde desibel (% dB) olarak ifade edilir. 3.1.4 Ses basınç seviyesi tepe noktası Standard frekans ağırlıklı veya ölçme band genişlikli belirtilen bir zaman aralığı boyunca en yüksek ses basıncı, anlık ses basıncının en yüksek mutlak değeri olduğunda en yüksek ses basıncının karesinin referans ses basıncının karesine oranının 10 tabanına göre logaritmasının 10 katı. Not 1 - En yüksek ses basınç seviyesi desibel (dB) olarak ifade edilir. 1) TSE Notu: Atıf yapılan standardların TS numarası ve Türkçe adı 3. ve 4. kolonda verilmiştir. ∗ işaretli olanlar İngilizce metin olarak basılan Türk Standardlarıdır. 2) IEC 60651 ve IEC 60804’ün birleştirilmiş revizyonu

ICS 13.140 TÜRK STANDARDI TS 9315 ISO 1996-1/Eylül 2005

3

Not 2 - En yüksek ses basınç seviyesi IEC 61672’de tanımlanan bir dedektör ile tayin edilmelidir, IEC 61672 sadece C ağırlığı kullanan bir dedektörün doğruluğunu belirtir.

3.1.5 Sese maruz kalma seviyesi Belirtilen bir zaman aralığı T veya bir olay süresince, frekans ağırlıklı anlık ses basıncının zaman değişkenli karesinin zaman integrali olan referans sese maruz kalma, esasen sese maruz kalma E’nin referans sese maruz kalma E0’a oranının 10 tabanına göre logaritmasının 10 katı. Not 1 – E0, 1 saniyelik zaman aralığıyla çarpılan referans ses basınç seviyesinin (20 µPa) karesine eşittir. [ ]sPa 2)(400 µ .

dBEELE

=

0

lg10

Burada;

∫=T

2 dBdt)t(pE

Not 2 - Sese maruz kalma seviyesi desibel (dB) olarak ifade edilir. Not 3 - Sese maruz kalma paskal kare saniye olarak ifade edilir (Pa2s). Not 4 - Toplama süresi T, zaman integralinde dolaylı olarak kapsanır ve açıkça belirtilmesine gerek yoktur.

Belirtilen zaman aralığı üzerinde sese maruz kalma ölçmeleri için toplama süresi bildirilmelidir ve gösterim ETL olmalıdır.

Not 5 - Sese maruz kalma seviyeleri için olayın yapısı belirtilmelidir. 3.1.6 Eşdeğer sürekli ses basınç seviyesi Standard frekans ağırlığıyla elde edilmiş olan ses basıncı esasen belirtilen zaman aralığı üzerinde ses basıncının ortalama karekök karesinin referans ses basıncının karesine oranının 10 tabanına göre logaritmasının 10 katı. Not 1 - A ağırlıklı eşdeğer sürekli ses basınç seviyesi;

dBdtlptpT

LT

AAeqT

= ∫ 2

02 )(1lg10

Burada;

)(tpA oluşma anındaki t’de A ağırlıklı anlık ses basıncının değeri,

0p referans ses basıncı (=20 µPa)’dır. Not 2 - Eşdeğer sürekli ses basınç seviyesi desibel (dB) olarak ifade edilir. Not 3 - Eşdeğer sürekli ses basınç seviyesi “zaman ortalamalı ses basınç seviyesi” olarak da ifade edilir. 3.2 Zaman aralıkları 3.2.1 Referans zaman aralığı Sesin derecelendirmesinde atıf yapılan zaman aralığı.

ICS 13.140 TÜRK STANDARDI TS 9315 ISO 1996-1/Eylül 2005

4

Not 1 - Referans zaman aralığı, genel insan aktivitelerini ve ses kaynaklarının işletimindeki değişimleri kapsayacak şekilde ulusal ve uluslararası standardlarda veya yerel yetkililer tarafından belirtilebilir. Referans zaman aralıkları örneğin günün bir kısmı, bütün gün veya bütün hafta olabilir. Bazı ülkeler tarafından daha uzun referans zaman aralıkları da tanımlanabilir.

Not 2 - Farklı seviyeler veya seviye kümeleri farklı referans zaman aralıkları için belirtilebilir. 3.2.2 Uzun vadeli zaman aralığı Ortalaması alınan veya değerlendirmesi yapılan bir seri referans zaman aralıklarındaki sesin ortalamasının alındığı veya değerlendirmesinin yapıldığı belirtilen zaman aralığı. Not 1 - Uzun vadeli zaman aralığı, genellikle yetkili makamlar tarafından belirlendiği gibi çevre gürültüsünün

açıklanması amacıyla tayin edilir. Not 2 - Uzun vadeli değerlendirmeler ve kabul edilen plânlama için, bir yılın önemli bir kısmını (örneğin 3 ay,

6 ay, 1 yıl) temsil eden uzun vadeli zaman aralıkları kullanılmalıdır. 3.3 Derecelendirme 3.3.1 Düzenleme Günün herhangi bir zamanını veya kaynak tipi gibi bazı ses özelliklerini hesaba katmak için, tahmin edilmiş veya ölçülmüş akustik seviyelere ilâve edilen pozitif veya negatif, sabit veya değişken herhangi bir büyüklük. 3.3.2 Derecelendirme seviyesi Bir düzenlemeye ilâve edilmiş tahmin edilen veya ölçülen herhangi bir akustik seviye. Not 1 - Gündüz ve gece ses basınç seviyesi veya gündüz/akşam/gece ses basınç seviyeleri gibi ölçmeler,

derecelendirme seviyelerine örnekleridir. Çünkü bu ölçmeler farklı referans zaman aralıkları üzerinde ölçülmüş veya tahmin edilmiş sesten hesaplanır ve düzenlemeler, günün herhangi bir zamanına bağlı olarak referans zaman aralığı eşdeğer devamlı ses basınç seviyelerine ilâve edilir.

Not 2 - Bir derecelendirme seviyesi, ses perdesi veya sesin anî olarak ortaya çıkması gibi bazı ses

karakterlerinin hesaba katılması için ölçülmüş veya tahmin edilmiş seviye veya seviyelere, düzenlemeler ilâve edilerek oluşturulabilir.

Not 3 - Derecelendirme seviyesi, kaynak tipleri arasındaki farklılıkları hesaba katmak için ölçülmüş veya

tahmin edilmiş seviyelere düzenlemeler ilâve edilerek oluşturulabilir. Örneğin temel ses kaynağı olarak kara yolu trafiğinde kullanılan düzenlemeler, uçak veya demir yolu kaynakları seviyelerine uygulanabilir.

3.4 Ses gösterimleri Şekil 1’e bakınız. 3.4.1 Toplam ses Verilen bir zamanda verilen bir durumda kapsanan sesin tamamı genellikle yakın veya uzak bir çok kaynaktan oluşan ses. 3.4.2 Belirli ses Özel olarak tanımlanabilen ve belirli bir kaynakla ilişkilendirilen toplam ses bileşeni. 3.4.3 Artık ses Tetkik edilen belirli sesler bastırıldığında verilen konumdaki ve verilen durumdaki geriye kalan toplam ses.

ICS 13.140 TÜRK STANDARDI TS 9315 ISO 1996-1/Eylül 2005

5

Açıklama 1 Toplam ses 2 Belirli ses A 3 Belirli ses B 4 Belirli ses C 5 Artık ses Not 1 - En düşük artık ses seviyesi bütün belirli sesler bastırıldığında elde edilir. Not 2 - A, B ve C sesleri bastırıldığı zaman noktalı alan artık sesi gösterir. Not 3 - b)’de artık ses düşünülmediğinden, belirli ses C’yi kapsar.

Şekil 1 - Toplam, belirli ve artık ses gösterimleri 3.4.4 Başlangıç sesi Mevcut durumda herhangi bir değişiklik oluşmadan önce başlangıç durumunda var olan toplam ses. 3.4.5 Dalgalanan ses Ses basınç seviyesi önemli bir şekilde değişen ancak gözlem periyodu boyunca anî değişiklik göstermeyen sürekli ses. 3.4.6 Fasılalı ses Düzenli veya düzensiz zaman aralıklarında oluşan, sadece kesin zaman periyotları boyunca gözlemcinin duyduğu ve her benzer oluşumun süresi 5 s’den daha fazla olan sesler. Örnekler:Yoğun olmayan trafik şartları altında motorlu araç gürültüsü, tren gürültüsü, uçak gürültüsü ve hava kompresör gürültüsü.

ICS 13.140 TÜRK STANDARDI TS 9315 ISO 1996-1/Eylül 2005

6

3.4.7 Ses oluşması Bazı belirli seslerinin katılmasından oluşan verilen konumdaki toplam sesteki artış. 3.4.8 Anî oluşan ses Ses basıncındaki anî yükselmelerle nitelendirilen ses. Not - Tek anî oluşan sesin süresi genellikle 1 s’den daha azdır. 3.4.9 Ses perdesi Toplam sesten işitilebilecek şekilde yayılan tek frekans bileşen veya dar band bileşenlerle nitelenen ses. 3.5 Anî oluşan ses kaynakları Not - Anî oluşan sesin varlığını kesin olarak tanımlayabilen veya anî olarak oluşan sesleri Madde

3.5.1’den Madde 3.5.3’e kadar verilen gruplara ayırabilen herhangi bir matematiksel işaret henüz yoktur. Bununla beraber, bu üç grubun, toplum tepkisiyle en iyi ilişkilendirilebilir olduğu bulunmuştur. Böylece, Madde 3.5.1’den Madde 3.5.3’e kadar verilen ses kaynakları anî oluşan ses kaynaklarını tanımlamak için kullanılır.

3.5.1 Yüksek enerjili anî oluşan ses kaynağı 50 gr’lık eşdeğer TNT kütlesini aşan herhangi bir patlayıcı kaynak veya karşılaştırılabilir özelliklere veya etkinlik derecesine sahip kaynaklar. Örnekler: Yüksek miktarda patlayıcıların kullanıldığı, taş ocağı ve maden patlatmaları, sonik patlamalar, yıkım veya endüstriyel işlemler, endüstriyel patlayıcı devre kesicileri, askerî mühimmat (silah, top, havan ateşi, bombalar, roketler ve füzelerin patlayıcı ateşlemesi gibi.) Not - Sonik patlama kaynakları uçak, roketler, top mermileri, zırhlı silah mermileri ve diğer benzer

kaynaklar gibi benzer unsurları içerir. Bu grup, küçük kalibreli silahın ateşlenmesi ve diğer benzer kaynaklar tarafından oluşturulan kısa süreli sonik patlamaları içermez.

3.5.2 Yüksek anî oluşan ses kaynağı Yüksek anî oluşma özelliğine ve yüksek etkinlik derecesine sahip herhangi kaynak. Örnekler: Küçük kalibreli silah atışı, metal veya ahşap üzerinde çekiçleme, perçin tabancaları, şahmerdan, dövme aleti, zımbalı pres, havalı çekici, mıcır kırma makinesi, demiryollarındaki makaslama işlemlerindeki metal darbeler. 3.5.3 Düzenli anî oluşan ses kaynakları Ne yüksek anî oluşan ve ne de yüksek enerjili anî oluşan ses kaynakları olan anî oluşan ses kaynakları. Not - Bu grup bazen anî oluşan sesler olarak tanımlanan sesleri içerir ancak bunlar normal olarak yüksek

dereceli anî oluşan sesler kadar etkin olarak değerlendirilmez. Örnekler: Araba kapısının çarpılarak kapatılması, futbol veya basketbol gibi açık havada topla oynanan oyunlar ve çan sesleri. Çok hızlı geçen ve alçaktan uçan uçak da bu kategoride değerlendirilebilir. 4 Semboller A frekans ağırlığı ve F zaman ağırlığının sadece gösterim amacıyla kullanıldığı semboller Çizelge 1’de verilmiştir. Diğer frekans ve zaman ağırlıkları uygun bir şekilde ve/veya yetkili makamlar tarafından belirtilen şekilde yerine kullanılmalıdır.

ICS 13.140 TÜRK STANDARDI TS 9315 ISO 1996-1/Eylül 2005

7

Çizelge 1 – Ses basıncı ve sese maruz kalma seviyeleri için semboller

5 Çevre gürültüsü/gürültüleri için işaretler 5.1 Tek olay (single events) 5.1.1 İşaretler Bir kamyonun geçişi, bir uçağın uçuşu veya bir taş ocağındaki patlama gibi tek bir olaydan kaynaklanan seslerin hepsi bu tür seslere örnektir. Tek bir olaydan kaynaklanan ses bir çok işaret ile nitelenebilir. Bu işaretler desibel cinsinden fiziksel büyüklükleri ve karşılık gelen seviyeleri kapsar. Tek bir olaydan kaynaklanan sesi tanımlamak için sıklıkla üç işaret kullanılır. Frekans ağırlığı A, yüksek enerjili anî oluşan sesler veya çoğunluğun düşük frekanslardan oluştuğu sesler haricindeki sesler için kullanılır. Tercih edilen üç işaret aşağıda verilmiştir: a) Belirli frekans ağırlığıyla sese maruz kalma seviyesi, b) Belirli zaman ağırlığı ve frekans ağırlığıyla en yüksek ses basınç seviyesi, ve c) Belirli frekans ağırlığıyla ses basınç seviyesi tepe noktası Not - A ağırlıklı ses tepe noktası seviyelerini kullanmak tavsiye edilmez (Madde 3.1.4). 5.1.2 Olay süresi Olay süresi, sabit seviyenin bir miktar aşıldığı süre gibi sesin bazı özelliklerine ilişkin olarak belirtilmelidir. Örnek:Bir ses olayı süresi, onun en yüksek ses basınç seviyesinin 10 dB’lik ses basınç seviyesindeki toplam süre olarak tanımlanabilir. Not - Sese maruz kalma seviyesi ses seviyesi ve süresini birleştirirken, olay süresi kavramı, olayları

birbirinden ayırmada faydalı olabilir. Örneğin, bir silahın patlamasının süresi 1 s’den azken bir uçağın geçişi 10 s’den 20 s’ye kadar olabilir.

5.2 Tekrarlı tek olay Tekrarlı tek olaydan kaynaklanan çevre sesleri genellikle tek olaydan kaynaklanan seslerin tekrarı ile oluşur. Örneğin uçak gürültüsü, demir yolu gürültüsü veya düşük yoğunluklu karayollarındaki taşıt gürültüsü gibi bir çok münferit olaylardan kaynaklanan sesin toplamı olarak düşünülebilir. Ayrıca, makineli tüfek atışlarından kaynaklanan ses bir çok münferit silah seslerinden kaynaklanan sesin toplamıdır. Bu standardda, tekrarlı tek olay ses kaynaklarının tamamının tanımı, tek olay seslerin sese maruz kalma seviyelerini ve derecelendirme eşdeğer sürekli ses basınç seviyelerinin tayini için karşılık gelen olay sayılarını kullanılır.

Büyüklük Sembol Zaman ortalamalı ve frekans ağırlıklı ses basınç seviyesi LpAF

En yüksek zaman ortalamalı ve frekans ağırlıklı ses basınç seviyesi

LAFenyüksek

Aşma seviyesi yüzdesi LAFNT

Ses basınç seviyesi tepe noktası LCen yüksek

Sese maruz kalma seviyesi LAE

Eşdeğer sürekli ses basınç seviyesi LAeqT

Sese maruz kalma derecelendirme seviyesi LRE

Eşdeğer sürekli derecelendirme seviyesi LReqT

ICS 13.140 TÜRK STANDARDI TS 9315 ISO 1996-1/Eylül 2005

8

5.3 Devamlı ses Trafolar, fanlar ve soğutma kuleleri sürekli ses kaynaklarına örneklerdir. Sürekli bir ses kaynağından oluşan sesin ses basınç seviyesi belirli bir zaman aralığı boyunca sabit, dalgalı veya yavaşça değişen olabilir. Sürekli ses tercihan belirli zaman aralığı boyunca A ağırlıklı eşdeğer devamlı ses basınç seviyesiyle tanımlanır. Dalgalı veya fasılalı sesler için belirli zaman ağırlığıyla A ağırlıklı en yüksek ses basınç seviyesi de kullanılabilir. Not - Duruma bağlı olarak kara yolundaki trafik gürültüsü, sürekli kaynak olarak veya bir çok tekrarlı tek bir

olaydan kaynaklanan sesin toplamı olarak sınıflandırılabilir. 6 Gürültü rahatsızlığı 6.1 Toplum gürültüsü için işaretler Bu standard ayrı kaynaklardan veya birleştirilmiş kaynaklardan yayılan çevre gürültüsünün değerlendirilmesine dair bir kılavuzluk sağlar. Yetkili makamlar varsa birleştirilecek olan kaynaklara ve varsa uygulanacak olan düzenlemelere karar verebilir. Ses belirli niteliklere sahipse, o zaman eşdeğer sürekli ses basınç seviyesi derecelendirmesi, sesi tanımlamak için temel ölçü olarak kullanılmalıdır. En yüksek ses basınç seviyesi, ayarlanmış sese maruz kalma seviyesi veya ses basınç seviyesi tepe noktası gibi diğer ölçüler de belirtilebilir. Araştırmalar frekans ağırlığı A’nın tek başına, ses perdesi, anî ortaya çıkan ses veya çoğunluğun düşük frekanslardan oluştuğu sesle nitelenen sesleri değerlendirmek için yeterli olmadığını göstermiştir. Bu özel karakteristiklere sahip seslere uzun vadeli toplum rahatsızlık hesaplamak için bir ayarlama, desibel olarak A ağırlıklı ses basınç seviyesine veya A ağırlıklı eşdeğer sürekli ses basınç seviyesine ilâve edilir. Ayrıca araştırmalar, farklı taşımacılık sesleri veya endüstriyel seslerin aynı A ağırlıklı eşdeğer sürekli ses basınç seviyesi için farklı toplum farklı rahatsızlık tepkileri ortaya çıkardığını göstermiştir. Bu standarddaki değerlendirme ve tayin yöntemlerinin teknik temelini açıklayan rapor ve yayınların bir listesi kaynaklarda verilmiştir. 6.2 Frekans ağırlıkları Frekans ağırlığı A genellikle yüksek enerjili anî ortaya çıkan sesler veya çoğunluğun düşük frekanslardan oluştuğu sesler hariç bütün ses kaynaklarını değerlendirmek için kullanılır. Frekans ağırlığı A tepe basınç ses seviyelerini ölçmek için kullanılmamalıdır. 6.3 Düzeltilmiş seviyeler 6.3.1 Düzeltilmiş sese maruz kalma seviyeleri Tek olaydan kaynaklanan sese maruz kalma seviyelerinin ayrı ayrı ölçülebildiği veya hesaplanabildiği durumda aşağıdaki yöntem kullanılmalıdır. Bir ölçme durumunda tek olaydan kaynaklanan seslerin diğer kaynaklardan gelen seslerden ayırt edilemediği durumda ise Madde 6.3.2’deki yöntem kullanılmalıdır. Yüksek enerjili anî ortaya çıkan ses veya çoğunluğun düşük frekanslardan oluştuğu sesler hariç herhangi bir tek kaynaklı ses için düzenlemiş sese maruz kalma seviyesi LREij, desibel cinsinden ifade edilen j’inci ses tipi için Kj düzenleme seviyesine ilâve olarak tek olaydan kaynaklanan i’nci ses için LEij sese maruz kalma seviyesi ile ifade edilir. Belirli kaynak gruplarına ve özel durumların düzenlemelerine dair kılavuz Ek A, Ek B ve Ek C’de verilmiştir. Matematiksel eşitlikle gösterimi aşağıda verilmiştir.

jERE KLLijİJ+= (1)

6.3.2 Düzeltilmiş eşdeğer sürekli ses basınç seviyesi Zaman aralığı Tn boyunca, düzeltilmiş eşdeğer sürekli ses basınç seviyesi veya j’inci kaynak için derecelendirme seviyesi LReqj,Tn, desibel cinsinden ifade edilen j’inci kaynak için Kj’ düzenleme seviyesine ilâve olarak gerçek eşdeğer sürekli ses basınç seviyesi LAeq j,Tn ile ifade edilir. Belirli kaynak gruplarına ve özel durumların düzenlemelere dair kılavuz Ek A, Ek B ve Ek C’de verilmiştir.

ICS 13.140 TÜRK STANDARDI TS 9315 ISO 1996-1/Eylül 2005

9

Matematiksel eşitlikle gösterimi aşağıda verilmiştir.

jTAeqjTqj KLLnn+= ,,Re (2)

Sesin özelliğiyle ilgili düzenlemeler sadece belirli özelliğin var olduğu sürece uygulanacaktır. Örneğin ses özelliğinde ton perdesi varsa, o zaman düzenlemeler sadece ses perdesi algılanabilir olduğunda uygulanmalıdır. 6.4 Derecelendirme seviyeleri 6.4.1 Tek kaynaktan yayılan ses Bir Tn zaman aralığı için sadece tek ses kaynağı varsa, derecelendirme seviyesi Madde 6.3.1’de verilen düzeltilmiş sese maruz kalma seviyelerinden Eşitlik 3 kullanılarak hesaplanan eşdeğer sürekli ses basınç seviyesidir veya Madde 6.3.2’de verilen düzeltilmiş eşdeğer sürekli ses basınç seviyesidir. Derecelendirme seviyeleri Madde 3.2’de belirtilen zaman aralıklarının herhangi biri için geliştirilebilir.

dBT

Li

L

nTqj

REij

n

= ∑ 10

,Re 101lg10 (3)

6.4.2 Birleştirilmiş kaynaklar Birleştirilmiş kaynakların derecelendirme seviyelerini değerlendirmek için genel kılavuz Ek E’de verilmiştir. Birleştirilmiş kaynak derecelendirme seviyeleri Madde 3.2’de belirlenmiş zaman aralıklarının herhangi biri için geliştirilebilir. Genel olarak zaman aralığı T her kaynak j için zaman aralıkları Tnj alt bölümlerine ayrılmıştır. Tnj değeri LReqj,Tn’deki düzenleme sabit olacak şekilde seçilmiştir. T’nin alt kaynaklara ayrılması farklı kaynaklar için değişik olabilir. Eşdeğer sürekli ses basınç derecelendirme seviyesi aşağıdaki eşitlikle verilmiştir:

dBTT

Ln j

L

njqT

Tnjqj

×= ∑∑ 10

Re

,Re

101lg10 (4)

Burada her j kaynağı için

∑=n

njTT (5)

dır. 6.5 Tam gün derecelendirme seviyelerinin ortalaması Bir toplumun maruz kaldığı çevre gürültüsünü açıklamak için yaygın bir şekilde kullanılan diğer bir yöntem bütün bir günün farklı zamanlarındaki derecelendirme seviyelerinden ortalama derecelendirme seviyesinin ortalamasını hesaplamak içindir. Örneğin bir gündüz/gece derecelendirme seviyesi LRdn aşağıdaki eşitlikle verilmiştir:

dBddLnRndRd KLKL

Rdn

×

−+×=

++10

)(10

)(10

242410

24lg10 (6)

Burada; d gündüz saatlerine karşılık gelen saatleri,

RdL ses kaynakları ve ses karakterleri için düzenlemeleri içeren gündüz saatleri için derecelendirme seviyesi,

RnL ses kaynakları ve ses karakterleri için düzenlemeleri içeren gece saatleri için derecelendirme seviyesi,

dK uygulanabilirse hafta sonu gündüz saatleri için düzenleme,

nK gece saatleri için düzenleme dir.

ICS 13.140 TÜRK STANDARDI TS 9315 ISO 1996-1/Eylül 2005

10

Benzer eşitlikler gündüz/akşam/gece derecelendirme seviyeleri RdenL ’yi oluşturmak için kullanılabilir.

dBededLnRnedRd KLKLKL

Rden

×

−−+×+×=

+++10

)(10

)(10

)(10

242410

2410

24lg10

Re

(7)

Burada; e akşam saatlerinin sayısı,

ReL ses kaynakları ve ses karakteri için düzenlemeleri içeren gece için derecelendirme seviyesidir. Diğer semboller Eşitlik 6’da tanımlandığı gibidir. Yetkili makamlar gündüz süresini ve günün hangi saatlerinin bu süreye dahil olduğunu belirlemelidir. 7 Gürültü sınır şartları 7.1 Genel Gürültü sınırları sosyal ve ekonomik faktörler dikkate alınarak insan sağlığı ve refahı (özellikle rahatsızlığa dair doz tepki ilişkileri) üzerinde gürültünün etkileri hakkında bilgiye dayalı olarak yetkili makamlar tarafından düzenlenir. Benzer sınırlar günün değişik zamanlarına (örneğin gündüz, akşam, gece, 24 saat), sürdürülecek etkinliklere (örneğin dışarı ve içerdeki yaşam, okullardaki iletişim, parklardaki eğlence), ses kaynağının tipine, durumuna (örneğin mevcut durumdaki yeni yerleşim alanlarının genişletilmesi, mevcut yerleşim alanları yakınındaki yeni endüstriyel veya ulaşım tesisleri, mevcut durumlardaki iyileştirici önlemler) ve benzeri bir çok faktöre bağlıdır. Gürültü sınır yönetmelikleri hem sınır değerlerini hem de bu yönetmeliklerle uyumun doğrulanabildiği şartları açıklayan prosedürleri kapsar. Bu prosedürler ya ses tahmin modellerinden kaynaklanan hesaplamalara ya da ölçmelere dayalı olabilir. Bir prosedür aşağıdaki unsurları içermelidir: a) Bir ya da daha fazla ses işaretleri, b) İlgili zaman aralıkları, c) Gürültü sınırlarının doğrulanabileceği yeri/yerleri, d) Gürültü sınırlarının kullanılacağı alan ve niteliği, e) Kaynak, işletme modu ve çevre, f) Kaynaktan alıcıya kadar olan yayılma şartları, g) Sınır değerlerle uyumu değerlendirmek için gerekli kriterleri. 7.2 Özellikler 7.2.1 Gürültü işaretleri Gürültü sınır değerlerinin belirlenmesi için tercih edilen gürültü işareti verilen bir veya daha fazla referans zaman aralıkları boyunca derecelendirme seviyesidir. Derecelendirme seviyeleri kullanıldığında dikkate alınması gereken düzenlemeler belirtilmelidir. Not - Ses kaynaklarının değerlendirilmesinde bazı ülkelerdeki farklılıklar düzenlemelerin yapılması yoluyla

hesaba katılmaz, ancak bunlar kaynağa has sınır değerler vasıtasıyla hesaba katılır. Ses olaylarına uygulanan sınır değerler sese maruz kalma seviyeleri veya en yüksek seviyeler terimleriyle ifade edilebilir. Her iki durumda sınır değerinin ilgili olduğu istatistikî değer belirtilmelidir (örneğin verilen zaman aralığındaki en yüksek seviye, belirtilen bir kaynağın en gürültülü grubu için en yüksek seviyelerin ortalaması).

İlâve sınır değerler sesin ortaya çıkması gibi diğer işaretler cinsinden belirtilirse, bu gibi değerlerin tayini için prosedürler belirtilmelidir.

ICS 13.140 TÜRK STANDARDI TS 9315 ISO 1996-1/Eylül 2005

11

7.2.2 İlgili zaman aralıkları Değerlendirmenin atıfta bulunan referans zaman aralıkları belirtilmelidir. Bu zaman aralıkları genel insan aktiviteleriyle ve ses kaynağının işletimindeki değişiklikle ilgili olmalıdır. Sınır değerlerle uygunluğun kontrolünde referans zaman aralıkları dahilinde dikkate alınması gereken ses emisyonunun ve ses iletimindeki değişikliklerin dikkate alınmış olduğu açıkça belirtilmelidir. Ayrıca, uzun vadeli zaman aralıkları belirtilmelidir (Madde 3.2.2). 7.2.3 Ses kaynakları ve onların işletim şartları Gürültü sınır değerlerinin uygulandığı kaynaklar belirtilmelidir. Uygun olduğunda kaynağın işletim koşulları da belirtilmelidir. 7.2.4 Mahâller Gürültü sınır değerlerine uyulması gereken mahâller açıkça belirtilmelidir. Sınır değerlerin bina veya diğer büyük yansıtan nesnelerin yanındaki ölçmelerle doğrulanması gerekiyorsa, bu durumda ISO 1996-2’de verilen kılavuz dikkate alınmalıdır. 7.2.5 Yayılma şartları Sesin dış ortamdaki iletiminde, meteorolojik şartlardaki değişiklikler alınan ses basınç seviyesini etkileyebilir. Böyle durumlarda, gürültü sınır değerleri ya bütün ilgili yayılma şartlarına veya belirtilen tek bir şartın ortalama değerine bağlı olmalıdır. 7.2.6 Belirsizlikler Değerlendirme sınır değerlerle uygunluk gösterdiği zaman tahmin veya ölçme işlemine dair belirsizliklerin hesaba katıldığı yöntem beyan edilmelidir. Ölçme işleminin uygulanması durumunda istatiksel olarak bağımsız ölçmelerin asgarî sayısını belirtmek gerekli olabilir. Not- Belirsizlikler hakkında daha fazla bilgi ISO 1996-2’de verilmiştir. 8 Çevre gürültüsünün/gürültülerinin değerlendirme raporu ve uzun vadede toplumun rahatsızlık tepkisinin tahmini 8.1 Toplumların uzun vadede rahatsızlık tepkisinin tahmini Genellikle bir yıl gibi, uzun zaman aralığını temsil eden gürültü değerlendirmeleri kararlı ses konumunda bu dönem süresince toplumların rahatsızlık tepkisini tahmin etmek için kullanılır. Not - Ek D, yol trafik gürültüsüne toplumların uzun vadedeki rahatsızlık tepkisini tahmin etmek için

kullanılabilir. Bu Ek’de belirli yıllık ortalama ayarlanmış gündüz/gece ses seviyesinden dolayı çevre gürültüsü tarafından oldukça yüksek seviyede rahatsız edilmesi muhtemel belirli bir topluluğun yüzdesi tahmin edilir. Ek D’deki sonuçları oluşturmak için kullanılan veriler geniş bir saçılım gösterir. Herhangi bir belirli toplumdaki tepki tipik değerden büyük ölçüde sapma gösterebilir. Şekil D.1’e bakınız.

8.2 Deney raporu3) 8.2.1 Raporda aşağıda başlıkların ilgili olanlarına yer verilir: a) Referans zaman aralığı, b) Uzun vadeli zaman aralığı, c) Ölçmelerde kullanılan cihazlar, bunların kalibrasyonu ve yerleşimi ve ölçme zaman aralıkları, d) Derecelendirme seviyesi ve derecelendirme seviyesine katkı sağlayan akustik seviyeleri içeren

bileşenler, e) Referans zaman aralıklarında kapsanan ses kaynağı veya kaynaklarına ilişkin bilgi, f) Ses kaynağı veya kaynaklarının işletme şartlarına ilişkin bilgi,

3) TSE Notu: Deney raporu burada verilen bilgilere ilâve olarak TS EN ISO/IEC 17025’te verilen bilgileri de ihtiva edecek şekilde düzenlenebilir.

ICS 13.140 TÜRK STANDARDI TS 9315 ISO 1996-1/Eylül 2005

12

g) Topoğrafya, binanın geometrisi, zemin kaplaması ve onun durumu da dahil saha değerlendirmesine ilişkin bilgi,

h) Artık ses yoluyla oluşan kirliliği bertaraf etmek için kullanılan herhangi bir işleme ilişkin bilgi ve artık sese ilişkin bilgi

i) Toplumun uzun vadeli rahatsızlık tepkisinin hesaplanmasının sonuçları, j) Ölçmeler süresince hava şartlarına ilişkin bilgi ve özellikle rüzgar yönü ve hızı, havanın bulutluluk

durumu ve her hangi bir yağış bulunup bulunmadığı,, k) Sonuçların belirsizlikleri ve bu belirsizleri hesaba katmak için kullanılan yöntem(ler) (Madde 7.2.6), l) Hesaplamalar için girdi verisinin kaynağı ve girdi verisinin güvenirliğini doğrulamak için yapılan

çalışmalar. Not - c), h), j) ve k) maddeleri için daha fazla ayrıntılı bilgi ISO 1996-2’de verilmiştir. Bu standardın metninde ses basınç seviyeleri ve desibel cinsinden ifade edilen derecelendirme seviyeleri kullanılmasına rağmen, paskal kare saniye (Pa2s) cinsinden ifade edilen sese maruz kalma gibi temel fizikî büyüklerin terimleri cinsinden sonuçları ifade etmek de aynı derecede geçerlidir. Seviyelere ilâve düzenlemeler fizikî büyüklükler için karşılık gelen faktörlere dönüştürülmelidir. 8.2.2 Sınır değerlerle uyumlu raporlama için ilâve özellikler aşağıdaki gibidir. a) Yönetmeliğin4) ilgili bölümü, b) Tahmin modeli kullanıldıysa modelin dayandığı varsayımlar ve modele ilişkin bilgi, c) Tahmin modeli kullanıldıysa, ses işaretinin tahmin edilen değerindeki belirsizliklere ilişkin bilgi.

4) Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği (2002/49/EC)

ICS 13.140 TÜRK STANDARDI TS 9315 ISO 1996-1/Eylül 2005

13

Ek A (Bilgi için)

Ses kaynağı derecelendirme seviyeleri için düzenlemeler

A.1 Giriş Bilimsel deliller, taşımacılığın oluşturduğu ses kaynaklarından ileri gelen rahatsızlığın taşımacılığın çeşidine göre değiştiğini göstermektedir. Genellikle aynı eşdeğer sürekli ses basınç seviyesi için, uçak gürültüsünün özellikle orta seviyeden yüksek seviyelere kara yolu trafik gürültüsünden daha fazla rahatsızlık verdiği tespit edilmiştir. Ayrıca, demir yolu gürültüsünün özellikle orta seviyeden yüksek seviyelere kadar kara yolu trafik gürültüsünden genellikle daha az rahatsızlık verdiği tespit edilmiştir. Bununla beraber, demir yolu gürültüsü için bu sonuç özellikle az sayıda vagonlu (genel olarak 10 vagondan 20 vagona kadar) elektrikle tahrik edilen trenlere uygulanabilir. Çok sayıda vagonlu (genel olarak 50 vagondan 100 vagona kadar) dizelle tahrik edilen trenlere veya 250 km/h’in üzerinde hızla giden trenlere bu sonucu genellemek için hiçbir veri mevcut değildir. Düzenli ve oldukça anî oluşan sesler söz konusu olduğunda, karşılaştırılabilir eşdeğer sürekli ses basınç seviyeleri için anî oluşan seslerden kaynaklanan rahatsızlığın kara yolu trafik gürültüsünden kaynaklanan rahatsızlıktan daha yüksek olduğunun çok sayıda kanıtı vardır. Benzer şekilde çoğunlukla ses perdesi karakterine sahip sesler için deneysel veriler, rahatsızlığın aynı eşdeğer sürekli ses basınç seviyesindeki kara yolu trafik seslerinden daha yüksek olduğunu ortaya koymaktadır. Ses perdesi veya anî oluşan ses için düzenlemeler ISO 1996’nın 1971’deki başlangıcından beri bütün sayılarında önerilmiştir. Bu standard bu uygulamayı sürdürmekte ve ISO 1996-2:1998/Amd. 1’in içerdiği gibi aynı anî oluşan ses düzenlemelerini benimsemektedir. Sürekli endüstriyel gürültünün doz tepki ilişkilerine dair yetersiz bilgi bulunmaktadır. Bazı ülkelerdeki tecrübe kolaylıkla işitilebilir tonlar veya anî oluşan sesleri içermese dahi endüstriyel gürültünün kara yolu trafik gürültüsünden daha fazla rahatsızlık verebildiğini göstermiştir. Bazı ülkelerde endüstriden ve civardaki gürültüden kaynaklanan rahatsızlığın sesin oluşumuna bağlı olduğu kabul edilmektedir. Bununla birlikte, şimdilik bu seslerden kaynaklanan rahatsızlığın kara yolu trafik gürültüsünden kaynaklanan rahatsızlıktan farklı olmadığı kabul edilmektedir. Ancak, bir çok endüstriyel gürültü yapı yönünden ya ses perdesi (fanlar ya da pompalar) ya da anî oluşan sestir ve bu sesler özgün karakterleri nedeniyle düzenlemelerle değerlendirilir. Gündüz vaktine yönelik düzenlemeler bir çok ülkede geçerli uygulama olarak kabul edilmekte ve bu bir çok önemli yeni yönetmelikte önerilmektedir. Bu düzenlemeler gün veya haftanın belirli zaman periyotlarındaki seslerle toplum tepkisi arasındaki karşılaştırılabilirliği geliştirmek için kullanılır. Bu standard akşam, gece ve hafta sonu için düzenlemelere ilişkin uygulamaları tavsiye eder. Gündüz vakti düzenlemeleri isteğe bağlıdır, yetkili makamlar değiştirmeye karar verebilirler. A.2 Düzenlemeler Farklı ses kaynakları, ses karakteri, gündüz vakti, vb’ne bağlı gürültü rahatsızlığındaki farklılıklardan dolayı, düzenlemeler ölçülen veya tahmin edilen seviyelere ilâve edilmelidir. Bu düzenlemeler, Madde 6.3’e uygun olarak ölçülen veya tahmin edilen sese maruz kalma seviyesine veya eşdeğer sürekli ses basınç seviyesine ilâve edilmelidir. Tek olaydan kaynaklanan sesler için bu düzenleme tipi, uygulanabilir her olayın sese maruz kalma seviyesine uygulanır. Sürekli ses kaynakları için bu düzenleme tipi, ölçülen veya tahmin edilen eşdeğer devamlı ses basınç seviyesine uygulanır. Gündüz vakti düzenlemeleri uygun veya elverişli olduğu sürece sese maruz kalma seviyesine veya eşdeğer sürekli ses basınç seviyesine uygulanabilir. Gündüz vakti düzenlemeleri zaman periyodu boyunca bütün ses kaynakları karşısında sabittir, sonuç özdeştir. Örneğin, herhangi bir kimse akşam saatlerinde her uçak sesine maruz kalma seviyesine 5 dB ilâve edebilir veya herhangi bir kimse akşam saatlerinde uçak eşdeğer sürekli ses basınç seviyesine 5 dB ilâve edebilir, sonuç her iki durumda aynıdır. Çizelge A.1’de tavsiye edilen düzenlemeler bulunmaktadır. Çoğu durumda bunlar ses kaynak kategorileri için aralıklar olarak verilmiştir.

ICS 13.140 TÜRK STANDARDI TS 9315 ISO 1996-1/Eylül 2005

14

Çizelge A.1 - Ses kaynak kategorisi ve gündüz vaktine bağlı tipik seviye ayarlamaları İlgili yönetmeliğe konu olan gürültü kaynaklarına dair hafta sonu düzenlemeleri, uygun dinlenme ve istirahata izin vermek ve evdeki çok sayıdaki insanı hesaba katmak için uygulanabilir. Kaynak tipi veya verilen tek ses kaynağının karakteri için birden fazla düzenleme uygulanması gerekiyorsa, sadece en büyük düzenleme uygulanmalıdır. Bununla beraber, zaman periyodu düzenlemeleri diğer şekillerde düzenlenmiş seviyelere daima ilâve edilir. Anî ortaya çıkan ses karakteri için düzenlemeler, sadece alıcı konumunda duyulabilen anî ortaya çıkan ses kaynaklarına uygulanmalıdır. Ses perdesi karakteri için düzenlemeler sadece toplam ses alıcı konumunda duyulabilir ses perdesi olduğu durumda uygulanmalıdır. Anî oluşan ses kaynağı tarafından üretilen ses, diğer kaynaklar tarafından üretilen sesten ayrılamayacak şekilde düşük olduğunda, sürekli olmayan anî ortaya çıkan sesler dikkate alınmamalıdır. Anî oluşan ses olayları yetkili makamlar tarafından belirlenen bir oranda oluşursa veya bu oranı geçerse düzenleme 5 dB olmalıdır. Genel olarak bu oran, tek kaynaktan her bir kaç saniyede bir yayılan ses aralığından, tek kaynaktan her bir kaç dakikada bir yayılan ses aralığına kadardır.

Tip Özellik Seviye Ayarlaması dB

Kara yolu trafiği

0

Ses kaynakları Uçak

3 ila 6

Demiryolu a)

-3 ila –6

Endüstri 0

Düzenli anî ortaya çıkan ses

b)

5

Ses karakteri Oldukça anî ortaya çıkan ses

12

Yüksek enerjili anî ortaya

çıkan ses

Ek B’ye bakınız.

Önemli tonlar c)

3 ila 6

Akşam

5

Zaman periyodu Gece

10

Haftasonu gündüz vaktid)

5

a) Demiryolu düzenlemeleri çok sayıda vagonu olan dizel trenlere veya 250 km/h’den fazla hızla giden trenlere uygulanmaz.

b) Bazı ülkeler ses kaynaklarının düzenli anî olarak ortaya çıkan ses olup olmadığını değerlendirmek için tarafsız önemli deneyleri uygular.

c) Önemli ses perdesi içeriğinin varlığı tartışma konusuysa, bu durumda ISO 1996-2 ses perdesinin varlığını doğrulamak için kullanılması gereken ölçme işlemlerini sağlar.

d) Hafta sonu gündüz vakti düzenlemesi ilgili yetkili tarafından tanımlandığı gibi Ld’ye ilâve edilir (Madde 6.5).

ICS 13.140 TÜRK STANDARDI TS 9315 ISO 1996-1/Eylül 2005

15

Ek B (Bilgi için)

Yüksek enerjili anî oluşan sesler

B.1 Giriş Bu ekteki işlem Almanya’da, Hollanda’da ve Amerika Birleşik Devletleri’nde yayınlanan araştırmalara ve Duyma, Bioakustik ve Biomekaniks (CHABA) hakkında Ulusal Araştırma Konseyi ve Komitesi tarafından yapılan bu araştırmanın 1996’daki tekrarına dayalıdır. B.2 Temel işaret Tek kaynaktan yayılan yüksek enerjili anî oluşan sesler için temel işaret C ağırlıklı sese maruz kalma seviyesi LCE’dir. B.3 C ağırlıklı sese maruz kalma seviyesinden kaynaklanan yüksek enerjili anî ortaya çıkan sesler için düzenlenmiş sese maruz kalma seviyesinin hesaplanması Yüksek enerjili anî ortaya çıkan sesler için düzenlenmiş sese maruz kalma seviyesi LRE her tek kaynaktan yayılan ses için aşağıdaki eşitliğe göre C ağırlıklı sese maruz kalma seviyesinden hesaplanmalıdır.

dBLCE 100≥ için dBLL CERE 932 −=

dBLCE 100⟨ için dBLL CERE 1118,1 −= İki bağıntının oluşturduğu doğrular 100 dB’lik C ağırlıklı sese maruz kalma seviyesinde kesişir. 100 dB’lik C ağırlıklı sese maruz kalma seviyesi için sese maruz kalma derecelendirme seviyesi 107 dB’dir. Belirtilen bu genel ilişki Şekil B.1’de grafik olarak gösterilmiştir.

C- ağırlıklı sese maruz kalma seviyesi, dB

Şekil B.1 – Yüksek enerjili anî oluşan sesler için C ağırlıklı ses basınç seviyesinin bir fonksiyonu olarak sese maruz kalma derecelendirme seviyesi

ICS 13.140 TÜRK STANDARDI TS 9315 ISO 1996-1/Eylül 2005

16

B.4 Alternatif gürültü modelleri Gerçek seslerle saha veya laboratuvar verisine dayalı küçük ateşli silahlardan orta büyüklükteki silahlara (örneğin 35 mm) ve büyük silahlara (örneğin 155 mm) kadar aralıktaki ateşli silah seslerinin tam aralığını değerlendiren birbiriyle ilişkili iki model geliştirilmiştir. Yöntemlerin her birinde A ağırlıklı ve C ağırlıklı seviye arasındaki fark, C ağırlıklı seviye veya A ağırlıklı seviyenin her biriyle kullanılır. Benzer şekilde gürültülü fonksiyona dayalı yöntemler tek başına A ağırlığından spektral muhtevaya göre daha duyarlıdır. Bir modelde (14) temel eşitlik aşağıdaki gibi verilmiştir.

dBLLLL AFCFCERE 9,21)(92,040,1 maxmax −−−= Bu model uygun ölçmeler için yeterli işaret gürültü oranı genellikle var olan üç büyüklük için C ağırlıklı sese maruz kalma seviyesi ile birlikte F zaman ağırlıklı C ve A ağırlıklı en yüksek ses basınç seviyeleri arasındaki farklı kullanır. Diğer modelde [22] genel eşitlik aşağıdaki gibi verilmiştir.

)47)((015,012 dBLLLdBLL AEAECEAERE −−++= Buradaki C ağırlıklı ve A ağırlıklı sese maruz kalma seviyeleri arasındaki fark, A ağırlıklı sese maruz kalma seviyesiyle birlikte kullanılır. Bununla beraber, A ağırlıklı sese maruz kalma seviyesinin uzak mesafedeki ateşli silah sesi için ölçümü zor olabilir, böyle durumlarda uygun bir yayılma modeli gereklidir.

ICS 13.140 TÜRK STANDARDI TS 9315 ISO 1996-1/Eylül 2005

17

Ek C (Bilgi için)

Çoğunluğun düşük frekanslardan oluştuğu sesler

C.1 Giriş Araştırmalar, düşük frekanslardaki seslerin orta veya yüksek frekanslardaki seslerle karşılaştırıldığında algılanma ve etkilerinin oldukça farklı olduğunu göstermiştir. Bu farklılıklar için temel sebepler aşağıdakiler gibidir. - Ses frekansı 60 Hz’ın altına düşerken vurgulama duyusunun zayıflaması, - Seslerin darbeli ve dalgalı olarak algılanması, - Düşük frekanslarda artan ses basınç seviyeleriyle gürültü ve rahatsızlıktaki orta veya yüksek frekanslara

göre daha fazla hızlı artış, - Kulak basıncı hissedilmesi hakkında şikâyetler, - Pencereler ve kapılar gibi bina elemanlarının gıcırdaması veya asılı süs eşyalarının şıngırdaması gibi

ikincil etkilerden kaynaklanan rahatsızlık, - Düşük frekanslarda orta veya yüksek frekanslara göre daha az bina ses iletimi kaybı. Çoğunluğun düşük frekanslardan oluştuğu seslerin değerlendirilmesi için derecelendirme işlemleri değiştirilmelidir. Ölçme yeri değiştirilebilir ve çoğunluğun düşük frekanslardan oluştuğu sesler, A ağırlıklı ses basınç seviyesiyle tahmin edilenden daha büyük rahatsızlık vereceğinden frekans ağırlığı etkilenir. C.2 Analiz faktörleri Ana faktörler aşağıdakiler gibidir. a) İlgilenilen frekans aralığı 5 Hz’den 100 Hz’e kadar olabilir. Bazı ülkeler, 20 Hz’den daha düşük aralıktaki

sesi değerlendirmek için G ağırlığını kullanır. Birçok ülke 15 Hz üstünde 16 Hz’den 100 Hz’e kadar aralıkta oktav band ve bir bölü üç oktav band analizlerini kullanır.

Not - G ağırlığı ISO 7196’da belirtilmiştir. b) Düşük frekanslı sesi değerlendirmek için belirli prosedürlere sahip ülkeler orta veya yüksek frekanslı sesi

değerlendirmek için kullandıkları gibi aynı şekilde A ağırlığını kullanmaz. Aksine bu ülkeler düşük frekanslı sesi sadece yukarıda tartışılan sınırlandırılmış frekans aralığında değerlendirir.

c) Çok sayıda ülke sesin düşük frekans gürültü kriterlerini dış ortamdaki ölçmelerinden ziyade iç ortamdaki

ölçmelerine dayalı olarak oluşturmuştur. Diğer ülkeler millî standardlarda hem iç ortamdaki hem dış ortamdaki ölçmeleri kullanır.

d) Düşük frekanslı gürültü değerlendirmesindeki konuların biri dış ortamlardaki ölçmelerinden tahmin

edilmesi zor olabilen durumları oluşturabilen düşük frekanslardaki oda rezonanslarıdır. Bu durum özellikle belirli konutları değerlendirmek için önemli olabilir. Bununla beraber, kalabalık toplumlarda yüksek seviyedeki rahatsızlığın yaygınlığını tahmin etmek amacıyla dışarıdaki ölçmeler yeterli olabilir.

e) Bina elemanlarının ses çıkaran hareketleri düşük frekanslı sesten kaynaklanan rahatsızlığın önemli

unsurlarıdır. Ek B’deki yöntemler yüksek enerjili anî olarak ortaya çıkan sese ilişkin bu gıcırdama unsurunu özellikle dikkate alır. Yukarıda belirtildiği gibi bazı ülkeler sürekli sesler için hem duyulabilir ses hem de gıcırdamaları kapsayan iç ortamdaki oda kriterlerini düzenlemiştir. Diğer ülkeler ses çıkaran hareketlerin potansiyelini değerlendirmek için ayrı iç ortam sınır değerleri oluşturmuştur.

ICS 13.140 TÜRK STANDARDI TS 9315 ISO 1996-1/Eylül 2005

18

Ek D (Bilgi için)

Düzenlenmiş gündüz/gece ses seviyelerinin bir fonksiyonu olarak yüksek derecede rahatsız edilmiş topluluğunun yüzdesinin tahmin

edilmesi D.1 Giriş 1978 yılında uçak, kara yolu trafiği ve demiryolu gürültüsü ve karşılık gelen A ağırlıklı gündüz/gece ses seviyesiyle yüksek derecedeki rahatsızlığı ifade eden insan topluluğunun yüzdesi arasında bir ilişki yayınlanmıştır [1]. Birkaç yıl sonra [6] bir tek eğri tarafından yorumlanamayan taşımacılık gürültüsüne toplum tepkisi tartışılmıştır. Eşit gündüz/gece seviyeleri için, uçak gürültüsü yoluyla yüksek derecede rahatsız edilmiş insanların yüzdesi daha yüksektir ve demir yolu seslerinden yüksek derecede rahatsızlanan insanların yüzdesi kara yolu trafik gürültüsünden daha düşüktür. 1994 [2] yılında yayınlanan gözden geçirilmiş eğriler 1978’de kullanılan takıma göre daha geniş bir veri takımından elde edilmiştir. Uçak, kara yolu trafiği ve demiryolu gürültüsü arasında en azından yüksek ses basınç seviyelerinde sistematik farklılık bulunduğundan gözden geçirilmiş veri, daha önce [6] belirtildiği gibi ayrı ayrı gösterilir. Son zamanlarda [3] diğer meta analizler bir miktar benzer sistematik farklılıkları bulmuştur. D.2 Doz tepki fonksiyonu Kara yolu trafik gürültüsü için [2] doz tepki ilişkisi Schultz eğrisinden [1] elde edilen yüzdelerden hafifçe daha düşük olan yüksek derecede rahatsız edilmiş toplumların yüzdesini tahmin etmektedir. Bununla beraber kara yolu trafik gürültüsü [3] için diğer doz tepki ilişkisi Schultz eğrisinden elde edilen yüzdelerden hafifçe daha yüksek olan yüksek derecede rahatsız edilmiş toplumların yüzdesini tahmin etmektedir. Elde edilen eğrilerin [2], [3] ortalaması Schultz eğrisiyle hemen hemen [1] çakışır. Bundan dolayı basitliği ve tarihî önemi için Schultz eğrisi, serbest saha şartları için tayin edilmiş (örneğin binadaki yansımanın hesaba katılmaması gibi) gündüz/gece ses seviyesinin4 bir fonksiyonu Ldn olarak kara yolu trafik gürültüsünden yüksek derecede rahatsızlık duyan (HA) insanların yüzdesini tanımlamak için bir eğri olarak alınmıştır. Şekil D.1’deki kesintisiz hat Schultz eğrisini gösterir. Çeşitli saha çalışmalarından elde edilen gruplandırılmış sonuçların % 90’ı grafikteki kesikli çizgiyle gösterilen bölgeye düşecektir. Şekil D.1’de gösterilen Schultz eğrisine dair eşitlik aşağıda verilmiştir

)]%132,04,10exp(1[100 dnLHA −+= (D.1)

4 Gündüz gece ses seviyesi (Ldn) Madde 6.5’de açıklanan belirli paçal bütün gün derecelendirme seviyesidir. Ldn için 15’e eşit gün ışığı saatlerinin sayısı, 10 dB’e eşit hafta sonu gündüz düzenlemesi ve gündüz 07:00’den 12:00’ye kadar saatler olarak açıklanmıştır.

ICS 13.140 TÜRK STANDARDI TS 9315 ISO 1996-1/Eylül 2005

19

Şekil D.1 – A ağırlıklı gündüz gece seviyesinin bir fonksiyonu olarak kara yolu trafik gürültüsünden yüksek

derecede rahatsız olan insanların yüzdesi Ortalama eğrinin dayandığı ham veri noktalarının % 90’ı iki kesikli eğri arasındaki bölgeye düşer.

Bu doz tepki ilişkisi, bu standardda önerilen ilgili kaynak düzenlemeleri uygulanırsa diğer kaynaklar için toplum rahatsızlık tepkisini değerlendirmek için de kullanılabilir.

Not - Yoğun kara yolları için Ldn ve Lden (Madde 6.5) arasındaki fark tipik olarak 0 dB ila -2 dB değeri arasındadır.

D.3 Doz tepki fonksiyonu özellikleri D.3.1 Eşitlik (D.1) yıllık ortalama gibi sadece uzun vadeli çevre seslerine uygulanabilir. D.3.2 Eşitlik (D.1) hafta sonları, tek mevsim veya “yoğun günler” gibi daha kısa zaman periyotlarıyla kullanılmamalıdır. Aksine yıllık ortalama veya bazı diğer uzun vadeli periyotlar kullanılmalıdır.

D.3.3 Eşitlik (D.1) kısa süreli inşaat projelerinden kaynaklanan kara yolu trafiğindeki artış gibi kısa vadeli çevre seslerine uygulanmaz.

D.3.4 Eşitlik (D.1) sadece mevcut durumlara uygulanabilir.

Yeni oluşan durumlarda özellikle toplum söz konusu olan ses kaynağına aşina olmadığında, daha yüksek toplum rahatsızlığı beklenebilir. Bu farklı 5 dB eşit veya üzerinde olabilir.

Araştırmalar sessiz kırsal yerleşim alanlarında “sakinlik ve sessizliğe” verilen önemin ve büyük bir beklentinin var olduğunu göstermiştir. Sessiz kırsal alanlarda “sakinlik ve sessizlik” için bu daha büyük beklenti 10 desibele kadar veya eşit olabilir.

Yukarıdaki iki faktör toplanabilir. Sessiz bir kırsal alanda tanıdık olmayan yerleştirilmiş yeni ses kaynağı Eşitlik D.1’deki gibi normal olarak ilişkiler yoluyla tahmin edilenden daha büyük rahatsızlık seviyeleri oluşturabilir. Rahatsızlıktaki bu artış ölçülen veya tahmin edilen seviyelere 15 dB’e kadar bir ilâveye eşdeğer olabilir.

ICS 13.140 TÜRK STANDARDI TS 9315 ISO 1996-1/Eylül 2005

20

Ek E (Bilgi için)

Çok kaynaklı çevrelerdeki sese maruz kalmanın sebep olduğu

rahatsızlık E.1 Genel Bu Ek, çok kaynaklı çevrelerdeki sese maruz kalmanın sebep olduğu rahatsızlığı değerlendirmek için en genel üç teorik çerçeveyi verir. Birinci yöntem toplam rahatsızlığın Madde 6.4.2 ve Madde 6.5’de belirtildiği gibi birleştirilmiş kaynak paçal derecelendirme seviyesiyle ilgili olduğunu kabul eder. İkinci yöntem toplam rahatsızlığı ses kaynağının tamamının ayarlanmış eşdeğer sürekli ses basınç seviyelerinin enerji toplamıyla ilişkili olduğunu varsayar. Uygulamada düzenlemeler (Ek A) sabitse, iki yöntem aynı sonuçları verir. Bu iki yöntem düzenlemeler sabit olmadığı zaman (Ek B) farklılık gösterecektir. Üçüncü yöntem bu standardda açıklanan kaynak ses karakter düzenlemelerinin bir çoğuna veya kaynak tipine ihtiyaç duyulmaksızın bütün kaynakları birleştiren metriği/metrikleri kullanır. Bu yöntem halen geliştirmektedir ve aşağıda kısaca tartışılmıştır. E.2 Tek olay yöntemi Tek olay yöntemi toplam rahatsızlığın Eşitlik 5’te verildiği gibi birleştirilmiş kaynak derecelendirme seviyesiyle doğrudan ilişkili olduğunu kabul eder. Özellikle her hangi bir kimse, birleştirilmiş kaynak paçal tam gün derecelendirme seviyesini hesaplayabilir. Gündüz saatlerinin uygun seçimi ve gece vakti düzenlemesi ile bu büyüklük paçal kaynak gündüz/gece derecelendirme seviyesi (LRdn) olabilir. Bu standardda trafik gürültüsü diğer kaynaklarla karşılaştırılan kaynak olduğundan, bir ilk yaklaşım olarak eşitlik D.1 belirtilen birleştirilmiş kaynak gündüz/gece derecelendirme seviyesine yüksek derecede rahatsızlık gösteren nüfusun yüzdesini tahmin etmek için kullanılabilir. Yüksek derecede rahatsızlık gösteren nüfusun yüzdesini tahmin etmek için eşitlik D.1’deki Ldn yerine LRdn kullanılır. E.3 Eşdeğer seviye yöntemi Eşdeğer seviye yöntemi toplam rahatsızlığın ortalama bir günde her kaynak için eşdeğer seviyelerle oluşturulan rahatsızlık artışlarının toplamıyla doğrudan ilişkili olduğunu kabul eder. Bu model, her kaynağın sebep olduğu rahatsızlığın ayrı ayrı toplandığını ve daha sonra bu toplamların toplandığını kabul eder. Bu yöntem, uygulanabilen her ses olayında (her geçiş) sese maruz kalma seviyesinin ölçülmesi ve enerji temelinde bunların katkılarının toplanmasını tavsiye eder. Karşılık gelen doz tepki eğrisi (kara yolu trafiği için) gürültü metriğini (örneğin zaman aralıklı ayarlanmış eşdeğer seviye) “rahatsızlık ölçüsü” gibi uygun bir rahatsızlık metriğine dönüştürmek için kullanılır. Bu yöntem aşağıda belirtildiği gibi çok kaynaklı durumu kapsayacak şekilde genişletilebilir. Farklı kaynakların her biri için her tek olay sese maruz kalma seviyesi ölçülür ve her kaynak için toplam eşdeğer seviyeyi bulmak amacıyla enerji temelinde bunların katkıları toplanır. Ortak referans kaynak seçilir ve doz tepki eğrileri her kaynak için eşdeğer seviyeyi eşit rahatsızlık veren (referans kaynağa) ayarlanmış eşdeğer seviyeye dönüştürmek amacıyla kullanılır. Bu ayarlanmış eşdeğer seviyeler enerji temelinde toplanır ve çoklu kaynak durumu için karşılık gelen rahatsızlığı bulmak amacıyla referans kaynağın doz tepki eğrisi kullanılır. A ağırlıklı eşdeğer seviye AeqL veya Ldn ya da Lden gibi bir türevi doz tepki eğrileri için gürültü doz metriği olarak tavsiye edilir. E.4 Gürültüye dayalı yöntemler Gürültü hesaplamaları ve gürültü seviye ağırlığının her ikisi gürültünün oluşturduğu rahatsızlığı değerlendirmek için önerilmiştir. Gürültü yöntemi gürültü rahatsızlığını değerlendirmek için gürültü hesaplamalarını kullanır. Hesaplamalar gürültü değerlendirmelerinden kaynaklanan 2 aritmetik tabanına dayalı logaritmayı kullanır. Gürültü seviye ağırlığı yöntemi eşit gürültü seviye hatlarıyla A ağırlığını yer değiştirir. Böylece hem genliği hem de frekansı değiştiren bir filtre sağlar. Bu yöntem A ağırlıklı değerlendirmelerle halen kullanılmakta olan 10 aritmetik tabanına dayalı logaritmayı kullanmayı sürdürür ve eşdeğer seviye ve sese maruz kalma seviyelerini muhafaza eder.

ICS 13.140 TÜRK STANDARDI TS 9315 ISO 1996-1/Eylül 2005

21

Kaynaklar

Genel [1] SCULTZ T. J. Synthesis of social surveys on noise annoyance. J. Acoust. Soc. Am., 64 (2), 1978, pp 337-405 [2] FINEGOLD S. F., HARRIS C. S. And von GIERKE H. E. Community annoyance and sleep disturbance: Updated criteria for assessing the impacts of general transportation noise on people. Noise Control Eng. J., 42 (1), 1994, PP. 25-30 [3] MIEDEMA H. M. E. and Vos H. Exposure-response relationships for transportation noise. J. Acoust. Soc. Am., 104 (6), 1998, pp. 3432-3445. [4] SCHOMER P. Loudness-level weighting for environmental noise assessment. Acta Acustica,. 86 (1), 2000. [5] Vos J. Annoyance caused by simultaneous impulse, road-traffic, and aircraft sound: A quantitative model. J. Acoust. Soc. Am., 91 (6), 1992, pp. 3330-3345 [6] KRYTER K. D. Community annoyance from aircraft and ground vehicle noise. J. Acoust. Soc. Am., 72, 1982, pp. 1212-1242 [7] ISO 1996-2, Acoustics – Description, assessment and measurement of environmental noise – Part 2: Determination of sound pressure levels [8] ISO 1999, Acoustics – Determination of occupational noise exposure and estimation of noise-induced hearing impairment [9] ISO 3891, Acoustics, Procedure for describing aircraft noise heard on the ground. [10] ISO 7196, Acoustics – Frequency-weighting characteristic for infrasound measurements [11] ISO 9613-1, Acoustics – Attenuation of sound propagation outdoors – Part 1: Calculation of absorption of sound by the atmosphere [12] ISO 9613-2, Acoustics – Attenuation of sound during propagation outdoors – Part 2: General method of calculation Anî oluşan sesler [13] ISO 10843, Acoustics – Methods for the description and physical measurement of single impulses or series of impulses. [14] BERRY B. F. And BISPING R. CEC joint project on impulse noise: Physical quantification methods. Proc. 5th Intl. Congress on Noise as a Public Health Problem, 1988, pp. 153- 158. [15] BUCTHA E. Annoyance caused by shooting noise – Determination of the penalty for various weapon calibers. InterNoise 96, Liverpool, UK, 1996, pp. 2495-2500. [16] BUCHTA E. And Vos J. A field survey on the annoyance caused by sounds from large firearms and road traffic. J. Acoust. Soc. Am., 104 (5), 1998, pp. 2890 – 2902. [17] Assessment of community response to high-energy impulsive sounds. Report of working Group 84, Committee on Hearing, Bioacoustics and Biomechanics (CHABA), National Research Council, (National Academy of Science, Washington, DC, 1981) (NTIS ADA 110100). [18] Community response to high-energy impulsive sounds: An assessment of the field since 1981. Committee on Hearing, Bioacoustics and Biomechanics (CHABA), National Research Council, (National Academy of Science, Washington, DC, 1996) (NTIS PB 97-124044).

ICS 13.140 TÜRK STANDARDI TS 9315 ISO 1996-1/Eylül 2005

22

[19] SCOMER P. D. New descriptor for high-energy impulsive sounds. Noise Control Eng. J., 42 (5), 1994, pp. 179-191. [20] SCHOMER P. D., SIAS J. W. And MAGLIERI D. A comparative study of human response, indoors, to blast noise and noise booms. Noise Control Eng. J., 45 (4), 1997, pp. 169-182. [21] Vos J. A review of research on the annoyance caused y impulsive sounds produced by small firearms. Proc. INTER-NOISE 95, Newport Meach, CA9, Vol. 2, pp. 875-878. [22] VOS J. On the annoyance caused by impulse sounds produced by small, medium-large, and large firearms. Acoust. Soc. Am., 109 (1), 2001, pp. 244-253. [23] VOS J. On the annoyance caused by imoulse sounds produced by small, medium-large, and large firearms. J. Acoust Soc. Am., 109 (1), 2001, pp. 244-253.

Ton düzeltmeleri [24] KRYTER K. D. Effects of Noise on Man. 2nd edn., Academic Press, New York, 1985. [25] SCHARF B., HELLMAN R. and BAUER J. Comparison of various methods for predicting the loudness and acceptability of noise. Office of Noise Abatement and Control (US Environmental Protection Agency, Washington DC, August 1977) (NTIS PB81-243826) [26] SCHARF B. and HELLMAN R. Comparison of various methods for predicting the loudness and acceptability of noise: Part II, Effects of spectral pattern and tonal components. Office of Noise Abatement and Control) US Environmental Protection Agency, Washington DC, November 1979) (NTIS PB82-138702)

Çoğunluğun düşük frekanslardan oluştuğu sesler [27] ISO 226, Acoustics – Normal equal-loudness level contours [28] ANSI S12.9-4:1996, American National Standard Quantities and Producers for Description and Measurement of Environmental Sound – Part 4: Noise Assessment and Prediction of Long-Term Community Response. Acoustical Society of America, New York, NY. [29] DIN 45680:1997, Measurement and evaluation of low frequency noise in the neighborhood: Supplement 1, Measurement and evaluation of low frequency noise in the neighborhood – Guideline for the assessment for industrial plants (in German). [30] BRONER N. and LEVENTHALL H. G. Low frequency noise annoyance assessment by low frequency noise rating (LFNR) curves. J. Low Frequency Noise Vib., 2(1), 1983, pp. 1-11 [31] BRONER N. and LEVENTHALL H. G. Annoyance loudness and unacceptability of higher level low frequency noise J. Low Frequency Noise Vib., 4(1), 1985, pp. 1-11 [32] GOTTLOB D.P.A. German standard for rating low-frequency noise emissions. InterNoise 98, Christchurch, New Zealand, 1998, pp. 1199-1202. [33] JAKOBSEN L. Measurement and assessment of environmental low frequency noise and infrasound. Proc. Internoise 98; Christchurch, New Zealand, 1998, pp. 1199-1202. [34] MIROWSKA M. Results of measurements and limits proposal for low frequency noise in the living environment. J. Low Frequency Noise Vib., 14, 1995, pp. 135-141. [35] PIORR D. and WITLAKE K. H. Assessment of low frequency noise in the vicinity of industrial noise sources. J. Low Frequency Noise Vib., 9, 1990, 116. [36] VERCAMMEN M. L. S. Low-frequency noise limits. J. Low Frequency Noise Vib., 11, 1992, pp. 7-12