trƢỜng trung h Ðc cƠ sỞ tẠi hÀ...
TRANSCRIPT
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
KHOA SAU ĐẠI HỌC
TRẦN BÍCH VÂN
XÂY DỰNG MÔ HÌNH TRUYỀN THÔNG
VỀ BIẾN ĐỔI KHÍ HẬU TRONG CÁC
TRƢỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ TẠI HÀ NỘI
LUẬN VĂN THẠC SĨ BIẾN ĐỔI KHÍ HẬU
Chuyên ngành: BIẾN ĐỔI KHÍ HẬU
Mã số: Chƣơng trình đào tạo thí điểm
Người hướng dẫn khoa học: GS.TSKH Nguyễn Đức Ngữ
Hà Nội - 2015
i
LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan Luận văn là kết quả nghiên cứu của riêng mình, các
số liệu khảo sát, thực nghiệm đƣợc công bố trong Luận văn là do Tôi trực tiếp
thực hiện, các số liệu, bảng biểu tham khảo đƣợc trích dẫn nguồn đầy đủ,
đúng quy định.
Ngƣời thực hiện luận văn
Trần Bích Vân
ii
LỜI CẢM ƠN
Trƣớc hết Tôi xin chân thành cảm ơn Khoa Sau Đại học - Trƣờng Đại
học Quốc gia Hà Nội đã tạo điều kiện thuận lợi, giúp đỡ Tôi trong quá trình
học tập, nghiên cứu và hoàn thành bản Luận văn Thạc sĩ. Tôi xin bày tỏ lòng
biết ơn sâu sắc đến GS.TSKH Nguyễn Đức Ngữ đã nhiệt tình hƣớng dẫn,
định hƣớng nghiên cứu khoa học cho Tôi để Tôi có thể hoàn thành bản Luận
văn.
Tôi cũng xin chân thành cảm ơn các Thầy Cô giáo trƣờng THCS Ngô
Sỹ Liên, trƣờng THCS Trung Hòa và trƣờng THCS Mỗ Lao Hà Nội cùng các
em học sinh đã tận tình giúp đỡ tạo điều kiện cho Tôi trong quá trình thực
nghiệm và nghiên cứu tại các trƣờng.
Tôi xin gửi lời cảm ơn đến chị Phạm Thị Kim Hoa - HV lớp Thạc sĩ
BĐKH K1 và cháu Nguyễn Thị Minh Anh - học sinh lớp 9A1 - Chủ nhiệm
CLB VÌ MÔI TRƢỜNG là những ngƣời đã nhiệt tình hỗ trợ và giúp đỡ Tôi
trong quá trình thực nghiệm tại trƣờng THCS Mỗ Lao.
Cuối cùng Tôi xin gửi lời cảm ơn đến bạn bè, đồng nghiệp, gia đình đã
động viên và giúp đỡ Tôi trong suốt quá trình thực hiện Luận văn.
Hà Nội, tháng 1 năm 2015
Tác giả
Trần Bích Vân
iii
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT
ACT Action for the City
(Trung tâm Hành động vì sự phát triển Đô thị)
BĐKH Biến đổi khí hậu
CARE Cooperative for Assistance and Relief Everywhere
(Hợp tác hỗ trợ và cứu trợ ở mọi nơi)
C&E Center for Development of Community Initiative and
Environment
(Trung tâm phát triển sáng kiến cộng đồng và Môi trƣờng)
GD&ĐT Giáo dục và Đào tạo
GIZ Deutsche Gesellschaft für Internationale Zusammenarbeit
GmbH hoặc GIZ
(Công ty TNHH hợp tác quốc tế về Xã hội của Chính phủ
Liên bang Đức)
IPCC Intergovernmental Panel on Climate Change
(Ủy ban Liên Chính phủ về biến đổi khí hậu)
KT-XH Kinh tế - Xã hội
MCD Centre for Marinelife Conservation and Community
Development
(Trung tâm Bảo tồn Sinh vật biển và Phát triển cộng đồng)
PLAN Tổ chức quốc tế làm việc để thúc đẩy quyền trẻ em
THCS Trung học cơ sở
UNDP United Nations Development Programme
(Chƣơng trình Phát triển Liên hợp quốc)
USAID Cơ quan phát triển quốc tế Hoa Kỳ
WWF World Wide Fund for Nature
(Quỹ Quốc tế Bảo vệ Thiên nhiên)
iv
MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN ...................................................................................................... i
LỜI CẢM ƠN ........................................................................................................... ii
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ......................................................................... iii
MỤC LỤC ................................................................................................................ iv
DANH MỤC CÁC BẢNG....................................................................................... vi
DANH MỤC CÁC HÌNH ....................................................................................... vii
MỞ ĐẦU ................................................................................................................... 1
1. Lý do chọn luận văn .............................................................................................. 1
2. Mục tiêu nghiên cứu .............................................................................................. 3
3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu ......................................................................... 3
4. Vấn đề nghiên cứu và giả thuyết nghiên cứu ........................................................ 4
5. Dự kiến đóng góp của luận văn............................................................................. 5
6. Nội dung nghiên cứu ............................................................................................. 5
7. Kết cấu luận văn .................................................................................................... 6
Chƣơng 1 ................................................................................................................... 7
TỔNG QUAN VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU ................................................................. 7
1.1. Các nghiên cứu ở nƣớc ngoài .............................................................................. 7
1.2. Các nghiên cứu ở trong nƣớc .............................................................................. 9
Chƣơng 2 ................................................................................................................. 14
CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU .................................... 14
2.1. Cơ sở lý luận .................................................................................................... 14
2.1.1. Các khái niệm ......................................................................................... 14
2.1.2. Tác động của BĐKH đến tính dễ bị tổn thƣơng của trẻ em ................... 21
2.1.3. Sự cần thiết phải truyền thông về BĐKH cho học sinh các trƣờng
THCS 28
2.2. Phƣơng pháp nghiên cứu .................................................................................. 30
2.2.1. Phƣơng pháp tiếp cận nghiên cứu ........................................................... 30
2.2.2. Phƣơng pháp nghiên cứu ........................................................................ 30
Chƣơng 3 ................................................................................................................. 33
v
XÂY DỰNG VÀ KIỂM NGHI M MÔ HÌNH TRUYỀN THÔNG VỀ
BIẾN ĐỔI KHÍ HẬU TRONG TRƢỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ ........................ 33
3.1. Cơ sở pháp lý ................................................................................................... 33
3.2. Cơ sở thực tiễn ................................................................................................. 35
3.2.1. Thực trạng vấn đề truyền thông về biến đổi khí hậu trong các
trƣờng THCS ..................................................................................................... 35
3.2.2. Hoạt động ngoài giờ lên lớp trong các trƣờng THCS hiện nay .............. 35
3.3. Xây dựng mô hình truyền thông BĐKH trong trƣờng THCS ......................... 48
3.3.1. Các nguyên tắc chỉ đạo về việc xây dựng mô hình truyền thông
BĐKH trong trƣờng THCS ............................................................................... 48
3.3.2.Những kiến thức về biến đổi khí hậu cần truyền thông trong các
trƣờng THCS ..................................................................................................... 50
3.3.3. Phƣơng thức truyền thông về BĐKH dựa trên các hoạt động ngoài
giờ lên lớp trong các trƣờng THCS .................................................................. 51
3.3.4. Xây dựng mô hình truyền thông về BĐKH trong các trƣờng THCS ..... 53
3.4. Kiểm nghiệm mô hình ...................................................................................... 58
3.4.1. Mục đích ................................................................................................. 58
3.4.2. Đối tƣợng ................................................................................................ 58
3.4.3. Nội dung kiểm nghiệm ........................................................................... 58
3.5. Kết quả kiểm nghiệm mô hình ......................................................................... 58
3.5.1. Các kết quả .............................................................................................. 58
3.5.2. So sánh nhận thức của học sinh trƣờng THCS Mỗ Lao và học sinh
trƣờng THCS Trung Hòa trƣớc và sau kiểm nghiệm mô hình ......................... 62
KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ................................................................................. 65
KẾT LUẬN .............................................................................................................. 65
KIẾN NGHỊ ............................................................................................................. 67
TÀI LI U THAM KHẢO ....................................................................................... 68
Tiếng Việt ................................................................................................................. 68
Tiếng Anh ................................................................................................................. 69
vi
DANH MỤC CÁC BẢNG
Bảng 2.1. Các mối đe dọa do BĐKH đối với tính dễ bị tổn thƣơng của trẻ
em .................................................................................................................... 22
Bảng 3.1 Kết quả khảo sát mức độ tiếp nhận thông tin và kênh tiếp nhận
thông tin về BĐKH của giáo viên và học sinh THCS tại Hà Nội ................... 37
Bảng 3.2 Kết quả khảo sát nhận thức của giáo viên và học sinh THCS về
BĐKH .............................................................................................................. 42
Bảng 3.3 Thiết kế nội dung tích hợp truyền thông BĐKH trong hoạt động
ngoài giờ lên lớp .............................................................................................. 54
Bảng 3.4 Chƣơng trình truyền thông BĐKH thực nghiệm tại trƣờng THCS
Mỗ Lao - Hà Đông - Hà Nội năm học 2013-2014 .......................................... 60
Bảng 3.5 Kết quả trắc nghiệm của nhóm thực nghiệm và nhóm đối chứng .. 62
vii
DANH MỤC CÁC HÌNH
Hình 2.1. Một số hình ảnh về hậu quả của nắng nóng liên quan đến tính dễ bị
tổn thƣơng ở trẻ em ......................................................................................... 24
Hình 2.2. Một số hình ảnh về hậu quả của Nƣớc biển dâng ở Việt Nam ....... 25
Hình 2.3. Một số hình ảnh về hậu quả của mƣa, bão, lũ, lụt, lốc tố ............... 28
Hình 3.1 Biểu đồ mức độ tiếp nhận thông tin về biến đổi khí hậu của .......... 38
giáo viên THCS ............................................................................................... 38
Hình 3.2 Biểu đồ tỉ lệ nguồn cung cấp thông tin về biến đổi khí hậu của ...... 39
giáo viên THCS ............................................................................................... 39
Hình 3.3 Biểu đồ mức độ tiếp nhận thông tin về biến đổi khí hậu của .......... 40
học sinh THCS ................................................................................................ 40
Hình 3.4 Biểu đồ tỉ lệ nguồn cung cấp thông tin về biến đổi khí hậu của ...... 41
học sinh THCS ................................................................................................ 41
Hình 3.5 Biểu đồ thực trạng nhận thức của giáo viên và học sinh về ........... 44
nguyên nhân của BĐKH ................................................................................. 44
Hình 3.6 Biểu đồ thực trạng nhận thức của giáo viên và học sinh về biểu hiện
của BĐKH ....................................................................................................... 45
Hình 3.7 Biểu đồ thực trạng nhận thức của giáo viên và học sinh về ........... 46
hậu quả của BĐKH ......................................................................................... 46
Hình 3.8 Biểu đồ thực trạng nhận thức của giáo viên và học sinh về các
quyền của trẻ em bị ảnh hƣởng do BĐKH ...................................................... 47
Hình 3..9 Mô hình truyền thông về BĐKH trong các trƣờng THCS............. 57
Hình 3.10 Biểu đồ kết quả trắc nghiệm kiến thức về BĐKH giữa nhóm thực
nghiệm và nhóm đối chứng trƣớc kiểm nghiệm mô hình ............................... 63
Hình 3.11 Biểu đồ kết quả trắc nghiệm kiến thức về BĐKH giữa nhóm thực
nghiệm và nhóm đối chứng sau khi kiểm nghiệm mô hình ............................ 63
1
MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn luận văn
Gần một thế kỷ qua, nhân loại đã và đang trải qua các biến động bất
thƣờng của thời tiết và khí hậu toàn cầu. Biến đổi khí hậu tiêu biểu là sự nóng
lên toàn cầu làm xáo động môi trƣờng sinh thái, đã và đang gây ra nhiều hệ
lụy với đời sống con ngƣời. Tất cả đã đƣợc minh chứng bằng số liệu quan trắc
và các kết quả nghiên cứu khoa học trên thế giới và ở Việt Nam.
BĐKH không phải là vấn đề riêng của một quốc gia nào mà là vấn đề
chung của nhân loại. Những tác động của BĐKH cùng với mực nƣớc biển
dâng đã và đang diễn ra trên toàn thế giới, hàng loạt những hiện tƣợng thời
tiết cực đoan trong những năm gần đây mới chỉ là những tác động ban đầu
của BĐKH. Trong tƣơng lai xu thế nóng lên toàn cầu kéo theo sự dâng lên
của mực nƣớc biển, biến động của thời tiết sẽ còn tiếp tục tăng lên nếu con
ngƣời không có biện pháp ngăn chặn kịp thời.
Việt Nam là quốc gia đang phát triển với tốc độ ngày một tăng. BĐKH
tác động tới tất cả các vùng, miền, các điều kiện tự nhiên, tài nguyên thiên
nhiên, môi trƣờng và KT-XH, ảnh hƣởng nghiêm trọng tới tiến trình phát
triển bền vững nhằm thực hiện các mục tiêu chiến lƣợc quốc gia. Mặt khác, sự
phát triển của nhiều lĩnh vực nhƣ năng lƣợng, công nghiệp, giao thông vận
tải, nông lâm nghiệp và sinh hoạt làm tăng nồng độ các khí gây hiệu ứng nhà
kính (N2O, CH4, và nhất là CO2) trong khí quyển, cũng góp phần vào BĐKH
toàn cầu. Do đó công tác nghiên cứu, đánh giá về ảnh hƣởng của BĐKH đến
các mặt của đời sống kinh tế - xã hội nhằm đƣa ra các giải pháp ứng phó với
BĐKH là vấn đề cấp thiết có ý nghĩa sống còn đối với nƣớc ta.
Để thực hiện có hiệu quả các nhiệm vụ chiến lƣợc quốc gia về BĐKH,
việc nâng cao nhận thức về BĐKH và thay đổi hành vi của cộng đồng để ứng
phó với BĐKH là rất quan trọng. BĐKH hiện nay vừa có tác động trƣớc mắt
vừa có tác động tiềm tàng, lâu dài, chính vì vậy chịu ảnh hƣởng nặng nề nhất
sẽ là trẻ em - thế hệ tƣơng lai của chúng ta. Trẻ em không những là đối tƣợng
dễ bị tổn hại do tác động của BĐKH vì ít khả năng tự ứng phó mà còn là thế
2
hệ kế tục trong sự nghiệp phát triển kinh tế và bảo vệ môi trƣờng do vậy vấn
đề cấp thiết trƣớc mắt đặt ra là cần phải xây dựng những giải pháp ứng phó
lâu dài tác động vào chính những đối tƣợng này. Đây là một nhiệm vụ đặt ra
cho ngành giáo dục và truyền thông, đặc biệt là truyền thông học đƣờng.
Việc truyền thông về BĐKH nhằm nâng cao nhận thức, kiến thức và
cải thiện hành vi, kỹ năng ứng phó với BĐKH của học sinh, giáo viên, giúp
họ hiểu và biết đƣợc những tác động của hiện tƣợng nóng lên toàn cầu, đồng
thời khuyến khích thay đổi hành vi để ứng phó với BĐKH để họ có thể chủ
động góp phần vào quá trình thích ứng với BĐKH vì sự phát triển bền vững.
Tăng cƣờng truyền thông học đƣờng về BĐKH đƣợc coi là chìa khóa
hiệu quả để cá nhân và cộng đồng ứng phó với BĐKH nhƣ mƣc nƣớc biển
dâng, thời tiết cực đoan gia tăng, thiên tai bất thƣờng, nóng lên toàn cầu.
BĐKH là vấn đề của sự phát triển, hơn nữa là thách thức lớn nhất đối với sự
phát triển bền vững. Vì vậy, truyền thông về BĐKH là một trong những nội
dung của giáo dục vì sự phát triển bền vững, giúp học sinh hiểu đƣợc bản chất
của hiện tƣợng nóng lên toàn cầu và những hậu quả của nó, đồng thời khuyến
khích thay đổi hành vi của học sinh để ứng phó hiệu quả với BĐKH, hƣớng
thế hệ trẻ trở thành các công dân toàn cầu nỗ lực hành động để chống BĐKH.
Đẩy mạnh công tác truyền thông học đƣờng về BĐKH, đầu tƣ vào công
tác tuyên truyền nâng cao nhận thức cho thế hệ trẻ học sinh - thế hệ tƣơng lai
của đất nƣớc - là hoạt động hết sức cần thiết, giúp cho các em học sinh có cái
nhìn toàn diện về hiện tƣợng BĐKH và những ảnh hƣởng tiêu cực của nó tới
sự tồn tại và phát triển bền vững của đất nƣớc. Từ đó giúp các em có những
hành động thiết thực để bảo vệ môi trƣờng đồng thời trở thành những hạt
nhân tuyên truyền sâu rộng trong trƣờng học, gia đình, xã hội nhằm nâng cao
hiệu quả Chƣơng trình mục tiêu Quốc gia ứng phó với BĐKH.
Thành phố Hà Nội với số lƣợng dân cƣ tăng nhanh hằng năm, cùng với
đó là tốc độ tăng trƣởng mạnh của các lĩnh vực kinh tế, xã hội; là một trong
những nguyên nhân chính góp phần gây nên hiện tƣợng BĐKH. ….. Với vị trí
là Thủ đô - Trung tâm kinh tế, chính trị văn hóa khoa học của cả đất nƣớc, Hà
3
Nội cần phải đẩy mạnh hơn nữa công tác ứng phó với BĐKH làm cơ sở nhân
rộng ra các khu vực khác trong phạm vi cả nƣớc. Bên cạnh đó, với sự phát
triển mạnh của ngành giáo dục Hà Nội, nếu đẩy mạnh công tác truyền thông
nâng cao nhận thức học đƣờng trong công tác ứng phó với BĐKH tại Hà Nội,
chắc chắn sẽ gặt hái đƣợc nhiều thành công, do đó việc nhân rộng ra các khu
vực khác sẽ có nhiều thuận lợi trong công tác triển khai.
Nhận thức đƣợc tầm quan trọng và ý nghĩa của công tác truyền thông
học đƣờng đối với việc nâng cao hiệu quả của Chƣơng trình mục tiêu Quốc
gia ứng phó với BĐKH, Tác giả đã chọn thực hiện luận văn: “Xây dựng mô
hình truyền thông về BĐKH trong các trường Trung học cơ sở tại Hà Nội”
2. Mục tiêu nghiên cứu
2.1. Mục tiêu tổng quát
Nâng cao nhận thức về BĐKH và ứng phó với BĐKH cho học sinh
trong các trƣờng THCS ở Hà Nội nhằm góp phần thực hiện Chƣơng trình mục
tiêu Quốc gia ứng phó với BĐKH.
2.2. Mục tiêu cụ thể
- Xây dựng đƣợc mô hình truyền thông hiệu quả về BĐKH, khả thi phù
hợp với tình hình và đặc điểm các trƣờng THCS;
- Tổ chức thực hiện đƣợc mô hình thí điểm tại một trƣờng THCS để
đánh giá, hoàn thiện mô hình, từ đó đề xuất hƣớng nhân rộng ra cả nƣớc
nhằm nâng cao hiệu quả ứng phó với BĐKH trên toàn quốc.
3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu
3.1. Đối tượng nghiên cứu
Đối tƣợng nghiên cứu là:
- Khối học sinh trung học cơ sở, đặc điểm hoạt động dạy và học và
hoạt động ngoài giờ lên lớp tại các trƣờng THCS trên địa bàn Hà Nội.
- Các hình thức và tổ hợp các hình thức truyền thông, nội dung truyền
thông về biến đổi khí hậu phù hợp với học sinh khối trƣờng THCS trên địa
bàn Hà Nội.
68
TÀI LI U THAM KHẢO
Tiếng Việt
1. BBC Media Action (2013), Người dân Việt Nam đang thích ứng với
biến đổi khí hậu thế nào và truyền thông có thể làm gì hỗ trợ họ.
2. Bộ Giáo dục và Đào tạo (2013), Quyết định số 329/QĐ-BGDĐT ngày
25 tháng 1 năm 2014 của Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo phê duyệt
Đề án "Thông tin, tuyên truyền về ứng phó với biến đổi khí hậu và
phòng, chống thiên tai trong trường học giai đoạn 2013-2020", Hà
Nội.
3. Đảng Cộng sản Việt Nam (2013), Nghị quyết Số 24/NQ-TW ngày 3
tháng 6 năm 2013 Hội nghị Trung ương 7 khóa XI về chủ động ứng
phó với biến đổi khí hậu, tăng cường quản lý tài nguyên và bảo vệ môi
trường.
4. Nguyễn Văn Dững (2006), Truyền thông lý thuyết và kỹ năng cơ bản,
NXB Chính trị Quốc gia, Hà Nội.
5. Live and Learn, Plan International Vietnam, Bộ Giáo dục và Đào tạo
(2013), Sổ tay ABC về biến đổi khí hậu, Cty CP in La Bàn, Hà Nội.
6. Nguyễn Đức Ngữ (chủ biên), (2008), Biến đổi khí hậu, NXB KH&KT,
Hà Nội.
7. Nguyễn Đức Ngữ, Nguyễn Trọng Hiệu (2013), Khí hậu và tài nguyên
khí hậu Việt Nam, NXB KH&KT, Hà Nội
8. Thủ tƣớng Chính phủ (2012), Chương trình mục tiêu quốc gia ứng phó
với biến đổi khí hậu giai đoạn 2012-2015 (Ban hành kèm theo Quyết
định Số 1183/2012 QĐ-TTg ngày 30 tháng 8 năm 2012 của Thủ tƣớng
Chính phủ), Hà Nội.
9. Thủ tƣớng Chính phủ (2011), Chiến lược quốc gia về biến đổi khí hậu
(Ban hành kèm theo Quyết định Số 2139/QĐ-TTg ngày 05 tháng 12
năm 2011 của Thủ tƣớng Chính phủ), Hà Nội.
69
10. Trung tâm Phát triển Sáng kiến Cộng đồng và Môi trƣờng, Trung tâm
hành động vì Đô thị (2013), Em học sống xanh, Nhà xuất bản Giáo dục
Việt Nam.
11. Trƣơng Quang Học, Trần Phong, Vũ Thế Thƣờng (2011), Hướng dẫn
tập huấn về BĐKH tài liệu dành cho cán bộ làm công tác phát triển,
http://www.srd.org.vn/index.php/n-ph-m/tu-li-u-d-an.
12. Trần Phong (chủ biên), Truyền thông cộng đồng về Biến đổi khí hậu,
http://www.srd.org.vn/index.php/n-ph-m/tu-li-u-d-an.
13. Trƣơng Quang Học (chủ biên), (2011), Hỏi đáp về Biến đổi khí hậu,
http://www.srd.org.vn/index.php/n-ph-m/tu-li-u-d-an.
Tiếng Anh
14. Ben Akoh, Livia Bizikova, Jo-Ellen Parry, Heather Creech, Julie
Karami, Daniella Echeverria, Anne Hammill, and Philip Gass (2011),
Africa Transformation-Ready: The Strategic Application of Information
and Communication Technologies to Climate Change Adaptation in
Africa]
15. Department of Environment, Malaysia (2011), Malaysia’s Second
National Communication to the UNFCCC]
16. Government Canada (2014),Canada’s Sixth National Report on
Climate Change
17. http://environment.yale.edu/climate-communication/
18. Ministry of the Environment and Statistics Finland (2009), Finland’s
Fifth National Communication under the United Nations Framework
Convention on Climate Change, Helsinki
19. Ministry for the Environment (2013), New Zealand’s Sixth National
Communication under the United Nations Framework Convention on
Climate Change and Kyoto Protocol
20. Ministry for the Environment Sweden (2014), Sweden’s fifth national
communication on Climate Change under the United Nations
Framework Convention on Climate Change, Stockholm
70
21.The Government of Japan (2013), Japan’s Sixth National
Communication under the United Nations Framework Convention on
Climate Change